Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Φηινζνθηθή ρνιή Σκήκα Φπρνινγίαο Μεηαπηπρηαθό Πξόγξακκα Κνηλσληθήο Κιηληθήο Φπρνινγίαο

Transcript

1 Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Φηινζνθηθή ρνιή Σκήκα Φπρνινγίαο Μεηαπηπρηαθό Πξόγξακκα Κνηλσληθήο Κιηληθήο Φπρνινγίαο Γηπισκαηηθή εξγαζία: Η ΔΜΠΔΙΡΙΑ ΣΧΝ ΜΗΣΔΡΧΝ ΠΑΙΓΙΧΝ ΠΟΤ ΔΥΟΤΝ ΓΙΑΓΝΧΣΔΙ ΜΔ ΓΙΑΣΑΡΑΥΗ ΔΛΛΔΙΜΜΑΣΙΚΗ ΠΡΟΟΥΗ - ΤΠΔΡΚΙΝΗΣΙΚΟΣΗΣΑ Κνληνκάξε Παξαζθεπή Α.Δ.Μ. 389 Δπηβιέπνπζα θαζεγήηξηα: Δπξπλόκε Απδή Ινύληνο 2011

2 Πεξηερόκελα Πεξηερόκελα...2 Πεξίιεςε...4 Δηζαγσγή...5 Σν ηζηνξηθφ εκθάληζεο ηεο ΓΔΠ-Τ σο δηαγλσζηηθήο θαηεγνξίαο...6 Αηηηνινγία θαη ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε ηεο ΓΔΠ-Τ...9 Οη γνλείο ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ...13 Ζ παξνχζα έξεπλα...28 Μεζνδνινγία...31 πκκεηέρνπζεο...31 πιινγή δεδνκέλσλ...32 Αλάιπζε δεδνκέλσλ Θεκειησκέλε ζεσξία...34 Απνηειέζκαηα πδήηεζε...37 Αίζζεκα αβεβαηφηεηαο...38 Αλάγθε νξηζκνχ κηαο άγλσζηεο θαηάζηαζεο...38 Αλαδεηώληαο εμήγεζε...39 Η δηάγλσζε σο εμήγεζε θαη ε αλαθνύθηζε πνπ πξνζθέξεη...40 «Πνπ λα απνδώζσ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ;»...42 «Φπζηνινγηθφηεηα»...43 «Δίλαη θπζηνινγηθό ην παηδί κνπ;»...43 Απνδνρή ηεο νξγαληθόηεηαο σο εμήγεζεο...44 Πξόγλσζε...45 Η άξλεζε γηα θάξκαθν...46 «Τν παηδί δελ έρεη πξόβιεκα ζε όια»...48 Γηαθνξεηηθόηεηα - «Απηά ηα παηδηά»...50 Τν ζηίγκα - «Φαίλεηαη ην πξόβιεκα;»

3 Αλεζπρία γηα ηηο ςπρνινγηθέο επηπηψζεηο ηεο ΓΔΠ-Τ ζην παηδί...52 «Η ΓΔΠ-Υ αθήλεη κία δεκηά ζην παηδί»...52 Τν άγρνο γηα απνδνρή ηνπ παηδηνύ...53 Η πάιε κεηαμύ επίδνζεο θαη ςπρηθήο ηζνξξνπίαο...55 Πξνζηαζία θαη ππεξάζπηζε ηνπ παηδηνύ...56 Ζ «ηέιεηα» αιιά εμαληιεκέλε κεηέξα...59 Αίζζεκα επζύλεο θαη ππνρξέσζεο...59 Κηλεηνπνίεζε - Πξνζπαζώληαο γηα ην θαιύηεξν...60 Απηνζπζία...62 Η εκπινθή κε ην παηδί...62 Κνύξαζε - Σπλαηζζεκαηηθή, ςπρνινγηθή θόξηηζε...65 Μαηαίσζε...67 Αίζζεκα ελνρήο...68 Νηξνπή - Σηίγκα...71 Αίζζεκα αδηθίαο - Αλαδεηώληαο θαηαλόεζε θαη ζηήξημε...74 πκπεξάζκαηα...76 Βηβιηνγξαθία...84 Παξάξηεκα

4 Πεξίιεςε Ζ Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο - Τπεξθηλεηηθφηεηαο είλαη απφ ηηο πην ζπρλά εξεπλνχκελεο δηαηαξαρέο ηεο παηδηθήο ειηθίαο. Δλψ δηαθνξά δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο γνλείο ελφο παηδηνχ κε ΓΔΠ-Τ, φπσο νη επηδξάζεηο ηεο δηαηαξαρήο ζε απηνχο ή νη ζηάζεηο ηνπο γχξσ απφ δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε δηαηαξαρή, έρνπλ εξεπλεζεί ζε κεγάιν βαζκφ, ιίγεο είλαη νη κειέηεο εθείλεο, πνπ βαζηδφκελεο ζε κία πνηνηηθή κεζνδνινγία θσηίδνπλ ηελ εκπεηξία ησλ γνλέσλ. ηφρνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο είλαη λα πεξηγξάςεη κε έλαλ θαηά ην δπλαηφ πεξηζζφηεξν νιηζηηθφ ηξφπν ηελ εκπεηξία ησλ κεηέξσλ παηδηψλ πνπ έρνπλ δηαγλσζηεί κε ΓΔΠ-Τ. πκκεηείραλ 10 κεηέξεο (8 αγνξηψλ, 2 θνξηηζηψλ) ησλ νπνίσλ ηα παηδηά είραλ δηαγλσζηεί κε ΓΔΠ-Τ. Γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ δηεμάρζεθαλ εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο θαη ην πιηθφ πνπ ζπγθεληξψζεθε αλαιχζεθε κε ηε κέζνδν ηεο ζεκειησκέλεο ζεσξίαο. Μέζα απφ απηήλ ηελ αλάιπζε, πξνέθπςαλ δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο ζέκαηα πνπ απαξηίδνπλ ηελ εκπεηξία ησλ κεηέξσλ. Ζ πξψηε θαηεγνξία αθνξά ην αίζζεκα αβεβαηφηεηαο πνπ ληψζνπλ νη κεηέξεο, ην νπνίν ζπλδέεηαη κε ηελ χπαξμε ησλ δπζθνιηψλ ηνπ παηδηνχ θαη, πην ζπγθεθξηκέλα, ηελ αλάγθε ηνπο λα νξίζνπλ ηελ άγλσζηε θαηάζηαζε πνπ έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ, ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο γχξσ απφ ηε «θπζηνινγηθφηεηα» ηνπ παηδηνχ θαη ηηο αλεζπρίεο ηνπο γχξσ απφ ην αλ ην παηδί ηνπο έρεη ππνζηεί κία «ςπρνινγηθή δεκηά» ιφγσ ηεο δηαηαξαρήο. Ζ δεχηεξε θαηεγνξία αλαθέξεηαη ζην θνκκάηη ηεο εκπεηξίαο ησλ κεηέξσλ πνπ έρεη λα θάλεη κε ηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα είλαη «ηέιεηεο» ζην ξφιν ηνπο σο κεηέξεο θαη ηελ εμάληιεζε πνπ ληψζνπλ κέζα απφ απηφ. πδεηηέηαη, ηέινο, ε ρξεζηκφηεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο ζε έλα θιηληθφ επίπεδν, δειαδή ε αμηνπνίεζε ησλ επξεκάησλ ηεο απφ ηνπο επαγγεικαηίεο ςπρηθήο πγείαο, κε ζηφρν ηελ νιηζηηθή θαηαλφεζε ησλ δεηεκάησλ πνπ νη κεηέξεο αληηκεησπίδνπλ. 4

5 Δηζαγσγή Σα ηειεπηαία ρξφληα ε δηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηαο (ΓΔΠ-Τ) απαζρνιεί ηνπο εξεπλεηέο θαη ηνπο εηδηθνχο ζην ρψξν ηεο ςπρηθήο πγείαο ηνπ παηδηνχ θαη ηνπ εθήβνπ πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε δηαηαξαρή. Σν γεγνλφο απηφ νθείιεηαη ζηε φιν θαη κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηεο ΓΔΠ-Τ ζηνλ παηδηθφ πιεζπζκφ θαζψο θαη ζην γεγνλφο φηη πνιιά πξνβιήκαηα κάζεζεο θαη ζπκπεξηθνξάο ζρεηίδνληαη κε απηή ηε δηαηαξαρή (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Με βάζε ηα θξηηήξηα ηνπ DSM-IV, εθηηκάηαη φηη ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηεο ΓΔΠ-Τ ζηηο Ζ.Π.Α. ππνινγίδεηαη ζην 3% έσο 5% ζηα παηδηά ηεο ζρνιηθήο ειηθίαο (Μάλνο, 1997), ελψ ην πνζνζηφ ζην γεληθφ πιεζπζκφ θπκαίλεηαη απφ 5% έσο 10% (Newman et al., 1996 ζην Παπαγεσξγίνπ, 2005). ε φιεο ηηο έξεπλεο έρεη δηαπηζησζεί φηη ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηεο είλαη κεγαιχηεξε ζηα αγφξηα απφ φ,ηη ζηα θνξίηζηα. Ζ αλαινγία, φπσο νξίδεηαη βάζε εξεπλψλ κε θιηληθφ πιεζπζκφ πξνζεγγίδεη ην 6/1, ελψ βάζε επηδεκηνινγηθψλ κειεηψλ ζε ηπραίν δείγκα είλαη 3,1/1 (Ross & Ross, Szatmari et al., 1989 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Πξφθεηηαη γηα κία θαηάζηαζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εθδήισζε ζπκπησκάησλ απξνζεμίαο θαη / ή παξνξκεηηθφηεηαο ππεξθηλεηηθφηεηαο ζε βαζκφ δπζαλάινγν κε ηελ ειηθία ηνπ παηδηνχ. Σν παηδί κε ΓΔΠ-Τ εκθαλίδεη πεξηνξηζκέλεο ηθαλφηεηεο ζπγθέληξσζεο ηεο πξνζνρήο, αλαζηνιήο ησλ παξνξκήζεσλ ηνπ θαη ξχζκηζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ ζχκθσλα κε ζπγθεθξηκέλνπο θαλφλεο (Barkley, 1990 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). χκθσλα κε ηνπο Κάθνπξν θαη Μαληαδάθε (2000), ηα παηδηά κε ΓΔΠ-Τ αληηκεησπίδνπλ πνιχ ζπρλά καζεζηαθέο δπζθνιίεο, νη νπνίεο θαίλεηαη λα ζρεηίδνληαη κε ηελ απξνζεμία, ηελ παξνξκεηηθφηεηα θαη ηελ αλεζπρία πνπ παξνπζηάδνπλ ηφζν ζην πιαίζην ηεο ζρνιηθήο ηάμεο φζν θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κειέηεο ζην ζπίηη. Ζ ειιεηκκαηηθή πξνζνρή εθδειψλεηαη κε ηελ πξφσξε εγθαηάιεηςε ησλ αζρνιηψλ, θαζψο ην παηδί πεξλά απφ ηε κία δξαζηεξηφηεηα ζηελ άιιε θαη δείρλεη λα ράλεη εχθνια ην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα θάηη, επεηδή πξνζειθχεηαη απφ θάηη άιιν. Ζ ππεξδξαζηεξηφηεηα ζπλεπάγεηαη έληνλε αλεζπρία, θπξίσο ζε θαηαζηάζεηο πνπ απαηηνχλ απφ ην παηδί λα είλαη ζρεηηθά ήξεκν. Έηζη, ελδέρεηαη λα ζεθψλεηαη απφ ηε ζέζε ηνπ, λα ηξέρεη, λα ρνξνπεδά ηξηγχξσ ή λα θιπαξεί, λα ζνξπβεί, λα είλαη λεπξηθφ θαη λα θηλείηαη ζπλερψο. Σα παηδηά κε δηαηαξαρέο ηεο πξνζνρήο ζπλήζσο 5

6 αληηκεησπίδνπλ θαη πνιιέο άιιεο δπζθνιίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε απηέο, φπσο αλαπηπμηαθέο δπζθνιίεο, πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο θαη πξνζαξκνγήο. Αθφκε, εκθαλίδνπλ δπζθνιίεο ζηηο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο, θαζπζηέξεζε ζηελ θηλεηηθή θαη ηε γισζζηθή ηνπο αλάπηπμε θαη πξνβιήκαηα ζηνλ χπλν. Γελ είλαη απαξαίηεην φηη φια ηα παηδηά κε ΓΔΠ-Τ αληηκεησπίδνπλ απηέο ηηο δπζθνιίεο, είλαη φκσο πηζαλφηεξν λα ηηο παξνπζηάζνπλ ζε ζρέζε κε ηα ηππηθά αλαπηπζζφκελα παηδηά. πρλά κεηνλεθηνχλ ζε φ,ηη αθνξά ηελ αίζζεζε ηνπ ρξφλνπ θαη ηελ νξγάλσζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο ζε ζρέζε κε ην ρξφλν. Δίλαη επηξξεπή ζηα αηπρήκαηα θαη ηηκσξνχληαη επεηδή παξαβαίλνπλ ηνπο θαλφλεο (φρη εθ πξνζέζεσο). Απηή ε ηάζε ησλ παηδηψλ λα αγλννχλ ηνπο θνηλσληθνχο θαλφλεο ζπλήζσο εθδειψλεηαη κε ηε δηαθνπή ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο, ηε δπζθνιία αλακνλήο ηεο ζεηξάο ηνπο θαη ηελ παξελφριεζε άιισλ πξνζψπσλ. Οη ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο ελήιηθεο ραξαθηεξίδνληαη απφ έιιεηςε θνηλσληθψλ αλαζηνιψλ θαη απνπζία ηππηθφηεηαο. Δπίζεο αληηκεησπίδνπλ δπζθνιίεο ζε ζρέζε κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπο αλάπηπμε. πρλά δελ είλαη αγαπεηά ζηα παηδηά θαη απηφ ηα νδεγεί ζε απνκφλσζε, ελψ άιιεο πηζαλέο ζπλέπεηεο απνηεινχλ ε αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά θαη ε κεησκέλε απηνεθηίκεζε (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Σν ηζηνξηθό εκθάληζεο ηεο ΓΔΠ-Τ σο δηαγλσζηηθήο θαηεγνξίαο H κειέηε ηνπ ηζηνξηθνχ εκθάληζεο κηαο δηαηαξαρήο ή κηαο θαηάζηαζεο σο δηαγλσζηηθήο θαηεγνξίαο βνεζά ζηελ θαηαλφεζε ηεο ίδηαο ηεο δηαηαξαρήο, θαζψο θαη ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλεηέιεζαλ ζηε δηακφξθσζε ησλ απφςεσλ ζρεηηθά κε απηή, νη νπνίεο θαζφξηδαλ θαη ηνπο ηξφπνπο παξέκβαζεο θαη αληηκεηψπηζεο ησλ ζπκπησκάησλ ηεο (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Αλαθνξέο ζε πεξηπηψζεηο αηφκσλ πνπ παξνπζίαδαλ ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζήκεξα απνδίδνληαη ζηε ΓΔΠ-Τ εκθαλίδνληαη ήδε απφ ηελ αξραηφηεηα ζε θείκελα ηνπ Γαιελνχ θαη πνιχ αξγφηεξα ηνπ αίμπεξ (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Οη πξψηεο επηζηεκνληθέο αλαθνξέο ζε ζπκπηψκαηα ηεο δηαηαξαρήο αλάγνληαη ζηηο αξρέο ηνπ εηθνζηνχ αηψλα. Απφ ηφηε ε νλνκαζία πνπ απνδηδφηαλ ζηελ θαηάζηαζε απηή έρεη αιιάμεη πνιιέο θνξέο. Οη αιιαγέο απηέο έρνπλ λα θάλνπλ κε ην πνηα ζπκπηψκαηα ζεσξνχληαλ θπξίαξρα ζε θάζε επνρή, αιιά θαη κε ηηο ζεσξίεο πνπ επηθξαηνχζαλ γηα ηελ αηηηνινγία ηεο (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Σν 1902 ν γηαηξφο George Still είλαη ν πξψηνο πνπ πεξηγξάθεη ηα παηδηά κε δπζθνιίεο ηεο πξνζνρήο σο άηνκα κε έιιεηκκα ζηελ «αλαζηνιή ηεο βνχιεζεο» θαη ζηνλ «εζηθφ έιεγρν» ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο. Καηά ηε γλψκε ηνπ Still, ηα αίηηα 6

7 εκθάληζεο ηεο δηαηαξαρήο ήηαλ βηνινγηθά, ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ήηαλ απνηέιεζκα θιεξνλνκηθήο πξνδηάζεζεο θαη ζε άιιεο απνηέιεζκα πξν- ή κεηα- γελλεηηθνχ ηξαπκαηηζκνχ, ελψ ζεσξνχζε φηη ε βνχιεζε, ε εζηθή ζπλείδεζε θαη ε παξαηεηακέλε πξνζνρή έρνπλ αηηηψδε ζρέζε κεηαμχ ηνπο θαη ηα πξνβιήκαηα ζηελ αλάπηπμε ηνπο νθείινληαη ζηνλ ίδην κεραληζκφ, ζηελ ίδηα λεπξνινγηθή αλεπάξθεηα (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Πεξηγξαθέο παηδηψλ πνπ επέδεζαλ κηαο επηδεκίαο εγθεθαιίηηδαο πνπ μέζπαζε ην ζηε Βφξεην Ακεξηθή πεξηιακβάλνπλ ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπκίδνπλ ηα ζπκπηψκαηα ηεο ΓΔΠ-Τ, φπσο είλαη ε δηαηαξαρή πξνζνρήο, ε παξνξκεηηθφηεηα, ε απμεκέλε θηλεηηθή δξαζηεξηφηεηα, νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη ε αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Καηά ηελ πεξίνδν ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, κειέηεο πνπ έγηλαλ κε άηνκα κε εγθεθαιηθά ηξαχκαηα έδεημαλ φηη ν ηξαπκαηηζκφο ζε θάπνην κέξνο ηνπ εγθεθάινπ πξνθαιεί ζπρλά ππεξθηλεηηθφηεηα θαη λεπξηθφηεηα. Έηζη αλαπηχρζεθε ε ζεσξία ηεο «εγθεθαιηθήο βιάβεο», φξνο ν νπνίνο θαηά ηηο δεθαεηίεο αληηθαηαζηάζεθε απφ ηνλ φξν «ειάρηζηε εγθεθαιηθή δπζιεηηνπξγία», ιφγσ ηεο έιιεηςεο ζηνηρείσλ γηα ηελ χπαξμε εγθεθαιηθήο βιάβεο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο παηδηψλ (Ebaugh, Goldstein, Strauss & Lehtinen, Stryker, 1925 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1960 εκθαλίζηεθε κία ζεηξά εξεπλψλ πνπ ακθηζβεηνχζαλ ηε ζεσξία ηεο εγθεθαιηθήο βιάβεο, ελψ θαη ν φξνο άξρηζε λα εγθαηαιείπεηαη, δίλνληαο ηε ζέζε ηνπ θπξίσο ζηνλ φξν «ππεξθηλεηηθφ ζχλδξνκν». Γηάθνξνη εξεπλεηέο ηεο επνρήο (Werry & Sprague, 1970 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000) ζεψξεζαλ ηελ ππεξθηλεηηθφηεηα σο κηα αθξαία κνξθή θηλεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ζην πιαίζην φκσο ηεο «θπζηνινγηθήο» παηδηθήο ζπκπεξηθνξάο. Σελ ίδηα επνρή, ε δηαηαξαρή πεξηιήθζεθε γηα πξψηε θνξά ζηε δεχηεξε έθδνζε ηνπ DSM κε ηελ νλνκαζία «ππεξθηλεηηθή αληίδξαζε ζηελ παηδηθή ειηθία», αληαλαθιψληαο ηελ αιιαγή ζηηο αληηιήςεηο ηεο επνρήο, δεδνκέλνπ φηη πξαγκαηνπνηήζεθε κία κεηάβαζε απφ κία νλνκαζία πνπ αλαθεξφηαλ ζε έλαλ πηζαλφ αηηηνινγηθφ κεραληζκφ ζε κία πεξηγξαθηθή νλνκαζία, ζπκπεξηθνξηθά πξνζαλαηνιηζκέλε, πνπ αλαθεξφηαλ ζην θπξίαξρν ζχκπησκα ηνπ ζπλδξφκνπ (Braswell & Bloomquist, 1991 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο 1970, ζηελ πεξηγξαθή ηεο δηαηαξαρήο δφζεθε έκθαζε θαη ζε ραξαθηεξηζηηθά πέξα απφ ηελ έληνλε θηλεηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ην ρακειφ επίπεδν αλνρήο ζηε καηαίσζε, φπσο είλαη ε παξνξκεηηθφηεηα θαη ε δηάζπαζε ηεο πξνζνρήο. Σν 1972 ε Douglas ππνζηήξημε φηη ε βαζηθή δπζθνιία ησλ 7

8 παηδηψλ δελ είλαη ε ππεξθηλεηηθφηεηα, αιιά νη δπζθνιίεο ζηε δηαηήξεζε ηεο πξνζνρήο θαη ζηηο δηαδηθαζίεο απηνξξχζκηζεο, νη νπνίεο επζχλνληαη γηα ηελ νξγάλσζε, ηελ θαηαγξαθή θαη ηελ επεμεξγαζία ησλ πιεξνθνξηψλ. Ζ ζεσξία απηή έπαημε ξφιν ζηελ αιιαγή ηεο νλνκαζίαο ηεο δηαηαξαρήο ζε «δηαηαξαρή ειιεηκκαηηθήο πξνζνρήο» ζην DSM-III. Ζ ζπνπδαηφηεηα ηεο ζεσξίαο θαη ησλ κειεηψλ ηεο Douglas έγθεηηαη ζην φηη έδεημε φηη ηα παηδηά κε ππεξθηλεηηθφηεηα κπνξνχλ λα έρνπλ «θπζηνινγηθέο» επηδφζεηο ζε δνθηκαζίεο αμηνιφγεζεο ηεο ηθαλφηεηαο γηα παξαηεηακέλε πξνζνρή ππφ ζπλζήθεο ελίζρπζεο (Freibergs & Douglas, Parry & Douglas, 1976 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, ζηελ Ακεξηθή εκθαλίζηεθε κία ζεσξία γηα ηε ΓΔΠ-Τ, ε νπνία ππνζηήξηδε φηη ε ππεξθηλεηηθή ζπκπεξηθνξά είλαη απνηέιεζκα αιιεξγηθήο ή ηνμηθήο αληίδξαζεο ζε νξηζκέλα ζπζηαηηθά ηεο δηαηξνθήο, ζην πιαίζην κηαο γεληθφηεξεο ηάζεο ελαζρφιεζεο κε ηελ πγηεηλή δηαηξνθή (Feingold, 1975 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Δθείλε ηελ επνρή έλα πεδίν έξεπλαο πνπ αλαπηχρζεθε αθνξνχζε ην ξφιν ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ εκθάληζε ππεξθηλεηηθφηεηαο ζηα παηδηά. Γηαηππψζεθε ε ζεσξία φηη ε ππεξθηλεηηθφηεηα είλαη απνηέιεζκα ιαλζαζκέλεο αγσγήο θαη ρεηξηζκνχ ησλ παηδηψλ απφ ηνπο γνλείο ηνπο, ε νπνία ππνζηεξίρζεθε απφ ηελ ςπραλαιπηηθή θαη ηε ζπκπεξηθνξηθή πξνζέγγηζε. Αθφκε, εθθξάζηεθε ε άπνςε φηη ε ηερλνινγηθή αλάπηπμε θαη νη έληνλεο πνιηηηζκηθέο αιιαγέο, θπξίσο ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο, δεκηνπξγνχλ απμεκέλε λεπξηθφηεηα θαη ππεξδηέγεξζε, νη νπνίεο πξνθαινχλ ηελ εθδήισζε ηεο ππεξθηλεηηθφηεηαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξνδηάζεζε πνπ έρνπλ νξηζκέλα παηδηά (Block, 1977 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). ην DSM-III (APA, 1980) ε δηαηαξαρή νλνκάζηεθε «δηαηαξαρή ειιεηκκαηηθήο πξνζνρήο κε ή ρσξίο ππεξθηλεηηθφηεηα». Σα ζπκπηψκαηα ηεο ηαμηλνκήζεθαλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: ηεο δηαηαξαρήο ηεο πξνζνρήο, ηεο παξνξκεηηθφηεηαο θαη ηεο ππεξθηλεηηθφηεηαο, κε ηηο δχν πξψηεο λα αλαθέξνληαη σο θπξίαξρεο. Καηά ην δεχηεξν κηζφ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, άξρηζε λα πξνβάιιεηαη ε άπνςε φηη παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα θίλεηξα επεξεάδνπλ ην βαζκφ εκθάληζεο ησλ ζπκπησκάησλ (Glow & Glow, Roshental & Allen, 1978 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000), ε νπνία κπνξνχζε λα δηθαηνινγήζεη ην γεγνλφο φηη ηα ζπκπηψκαηα ηεο ΓΔΠ-Τ εκθαλίδνληαη ζε κεγαιχηεξν ή κηθξφηεξν βαζκφ αλάινγα κε ηηο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο. Έλα αθφκε δήηεκα πνπ δηεξεπλήζεθε ηελ ίδηα πεξίνδν ήηαλ νη ζπλέπεηεο ηεο ΓΔΠ-Τ ζηηο ζρέζεηο ηνπ παηδηνχ κε γνλείο, δαζθάινπο 8

9 θαη ζπλνκήιηθνπο, ελψ εθδίδεηαη ην DSM-III-R, ζην νπνίν νη ηξεηο θαηεγνξίεο ζπκπησκάησλ ελψζεθαλ ζε κία πνπ πεξηιάκβαλε 14 θξηηήξηα (APA, 1987). Καηά ην DSM-IV (APA, 1994) ηα ζπκπηψκαηα ηεο ΓΔΠ-Τ θαηεγνξηνπνηνχληαη ζε δχν νκάδεο, κε ηελ πξψηε λα πεξηιακβάλεη απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηε δηαηαξαρή ηεο πξνζνρήο θαη ηε δεχηεξε λα πεξηιακβάλεη ηα ζπκπηψκαηα ηεο ππεξθηλεηηθήο-παξνξκεηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Σν DSM-IV ηνλίδεη επηπιένλ φηη, πξνθεηκέλνπ λα ηεζεί ε δηάγλσζε, είλαη αλαγθαίν ε δηαηαξαρή λα είλαη παξνχζα ζε δχν ηνπιάρηζηνλ πιαίζηα θαη λα ππάξρεη ζεκαληηθή δπζιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ αηφκνπ ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο δσήο ηνπ (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Αηηηνινγία θαη ζεξαπεπηηθή αληηκεηώπηζε ηεο ΓΔΠ-Τ Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη νη απφςεηο πνπ επηθξαηνχλ γχξσ απφ ηελ αηηηνινγία ηεο ΓΔΠ-Τ θαζψο θαη νη ζπλήζεηο κέζνδνη θαη πξαθηηθέο αληηκεηψπηζεο ηεο. Σα εξεπλεηηθά δεδνκέλα πνπ αθνξνχλ ζηα πηζαλά αίηηα ηεο δηαηαξαρήο έρνπλ απμεζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, ρσξίο λα έρνπλ βξεζεί, σζηφζν, ζπγθεθξηκέλνη παξάγνληεο πνπ επζχλνληαη άκεζα γηα ηα ζπκπηψκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ ηα παηδηά κε ΓΔΠ-Τ, αιιά κάιινλ παξάγνληεο πνπ ζε θάπνην βαζκφ ζπλδένληαη κε ηελ πηζαλφηεηα εκθάληζεο ηεο (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Ζ αλαζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο δείρλεη φηη κεγαιχηεξε βαξχηεηα απνδίδεηαη ζε βηνινγηθνχο παξάγνληεο. χκθσλα κε ηνπο Κάθνπξν θαη Μαληαδάθε (2000), ηα πεξηζζφηεξα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ζηεξίδνπλ ηελ εθηίκεζε φηη, αλ θαη ε αηηηνινγία ηεο ΓΔΠ-Τ είλαη πνιππαξαγνληηθή, ηνλ πξψην ιφγν έρνπλ νη λεπξνινγηθνί θαη νη γελεηηθνί παξάγνληεο. Τπνζηεξίδεηαη πσο θάζε ηξαπκαηηζκφο ζηνλ εγθέθαιν πνπ επεξεάδεη ην πξνκεησπηαίν ινβφ έρεη σο απνηέιεζκα ε εηθφλα ηνπ εγθεθάινπ λα κνηάδεη κε απηήλ ελφο αηφκνπ κε ΓΔΠ-Τ (Voeller, 2004). Παξάγνληεο ιφγσ ησλ νπνίσλ απνδίδεηαη λεπξνινγηθή βάζε ζηε ΓΔΠ-Τ είλαη ε πξψηκε εκθάληζε ησλ ζπκπησκάησλ ηεο, ε ζρεηηθή δηάξθεηα ηνπο ζην ρξφλν θαη ε ζρέζε ηεο κε άιιεο αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο, φπσο είλαη νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο, νη δηαηαξαρέο ιφγνπ θαη νη θηλεηηθέο δπζθνιίεο. Αθφκε, ε βειηίσζε πνπ δηαπηζηψλεηαη πνιιέο θνξέο ζε άηνκα κε ΓΔΠ-Τ ζηα νπνία έρνπλ ρνξεγεζεί δηεγεξηηθά θάξκαθα νδεγεί ζηελ αλαδήηεζε αηηηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε λεπξναλαπηπμηαθνχο παξάγνληεο (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). εκαληηθφ κέξνο ησλ κειεηψλ ππνζηεξίδεη ηε γελεηηθή βάζε ηεο ΓΔΠ-Τ, ρσξίο σζηφζν λα έρνπλ βξεζεί αθφκε απνδείμεηο γηα αλσκαιίεο ζηε δνκή ησλ 9

10 ρξσκνζσκάησλ ησλ αηφκσλ κε ηε ζπγθεθξηκέλε δηαηαξαρή (Zelazo & Stack, 1997 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Ζ ππφζεζε φηη ε ΓΔΠ-Τ ζρεηίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ κε θιεξνλνκηθνχο παξάγνληεο μεθίλεζε κε βάζε ηε δηαπίζησζε φηη νη γνλείο θαη νη ζπγγελείο ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ παξνπζηάδνπλ ραξαθηεξηζηηθά ςπρνπαζνινγίαο, εηδηθφηεξα δηαηαξαρή ηεο δηαγσγήο, θαηάζιηςε θαη θαηάρξεζε νπζηψλ πην ζπρλά απφ φ,ηη νη γνλείο ηππηθά αλαπηπζζφκελσλ παηδηψλ. Οη ζηελνί ζπγγελείο ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ παξνπζηάδνπλ ηελ ίδηα δηαηαξαρή ζε πνζνζηφ 10-35% (Biederman et al., Pauls, 1991 ζην Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Γνλείο κε ΓΔΠ-Τ έρνπλ πεξηζζφηεξεο απφ 50% πηζαλφηεηεο λα έρνπλ έλα παηδί κε ΓΔΠ-Τ, θαη πεξίπνπ 25% ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ έρνπλ γνλείο πνπ πιεξνχλ ηα επίζεκα δηαγλσζηηθά θξηηήξηα γηα ηε δηαηαξαρή (Farone & Doyle, 2001 ζην Voeller, 2004). Οη απφςεηο πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηελ επίδξαζε πεξηβαιινληηθψλ θαη ςπρνθνηλσληθψλ παξαγφλησλ θαηέρνπλ κηθξφηεξν θνκκάηη ηεο βηβιηνγξαθίαο. Τπνζηεξίδεηαη φηη ε πξψηκε απνζηέξεζε κπνξεί λα έρεη σο ζπλέπεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παηδηθήο ειηθίαο ηελ εκθάληζε ζπκπησκάησλ ηεο ΓΔΠ-Τ, θαζψο απμεκέλα πνζνζηά ηεο δηαηαξαρήο έρνπλ παξαηεξεζεί ζε παηδηά ηα νπνία έρνπλ αλαηξαθεί ζε ηδξχκαηα (Kreppner, O Connor & Rutter, 2001 ζην Voeller, 2004). Δπίζεο, έρεη βξεζεί φηη παηδηά πνπ κεγαιψλνπλ ζε ρανηηθφ πεξηβάιινλ, ην νπνίν κπνξεί λα ζρεηίδεηαη κε παξάγνληεο φπσο ε θηψρεηα, ε ςπρνπαζνινγία ηεο κεηέξαο θαη ε εγθιεκαηηθφηεηα ηνπ παηέξα, αληηκεησπίδνπλ ζπρλά δπζθνιία ζηε ξχζκηζε ηεο πξνζνρήο θαη ηεο παξνξκεηηθφηεηαο (Biederman, Milberger, Faraone et al., 1995 ζην Voeller, 2004). Ζ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ απφ ηνπο γνλείο σο αηηία εκθάληζεο ηεο ΓΔΠ-Τ, ζχκθσλα κε ηνλ Daley (2006), πξέπεη κάιινλ λα πξνζεγγηζηεί απφ ηε ζθνπηά ηεο αιιειεπίδξαζεο ηνπ ηξφπνπ αλαηξνθήο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνχ, θαζψο ε χπαξμε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπκπησκάησλ ηνπ παηδηνχ επεξεάδεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ γνλέα θαη ην αληίζηξνθν. Έηζη, θαηά ηνλ Daley (2006), ε αλαηξνθή ηνπ παηδηνχ απφ «θαθνχο» γνλείο δελ απνηειεί αηηία εκθάληζεο ηεο ΓΔΠ- Τ. Αθφκε κηθξφηεξν κέξνο ηεο βηβιηνγξαθίαο ζπδεηά ην ξφιν ηνπ πνιηηηζκηθνχ πιαηζίνπ ζηελ εκθάληζε ηεο ΓΔΠ-Τ. Οη ζρεηηθέο κειέηεο καο θαινχλ λα πξνζεγγίζνπκε ηε ΓΔΠ-Τ φρη σο κία δηαηαξαρή, αιιά σο έλα ραξαθηεξηζηηθφ ηξφπν ζθέςεο, πνπ δελ είλαη θαιά πξνζαξκνζκέλνο ζηηο απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο δσήο ζηνλ εθβηνκεραληζκέλν θφζκν (Kolb, 1984 ζην Cooper, 2001). ε απηφ ην πιαίζην, νη 10

11 δπζθνιίεο ελφο παηδηνχ κε ΓΔΠ-Τ ραξαθηεξίδνληαη σο αληθαλφηεηα πξνζαξκνγήο ζηνπο θνηλσληθνχο θαλφλεο πνπ επηηάζζνληαη ζην ζπίηη ή ζην ζρνιείν. Ζ ηδηαίηεξε δπζθνιία ζηε δηαηήξεζε ηεο πξνζπάζεηαο θαη ηνπ ελδηαθέξνληνο ζην πιαίζην ηνπ ζρνιείνπ θαη ζε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο, ηδίσο ζε απηέο πνπ απαηηείηαη παξαηεηακέλε δηαηήξεζε ηεο πξνζνρήο, ε ππεξθηλεηηθή ζπκπεξηθνξά θαη ε δπζθνιία ειέγρνπ ησλ παξνξκήζεσλ θάλνπλ ηα παηδηά απηά λα δείρλνπλ αληηθνηλσληθά θαη αηνκνθεληξηθά (Cooper, 2001). Παξάιιεια, βαδίδεη θαη ε ηάζε ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ λα απνδίδνπλ ζηα αγφξηα ηδηφηεηεο φπσο είλαη ε επηζεηηθφηεηα, ε αλεμαξηεζία, ν αληαγσληζκφο θαη ε δξαζηεξηφηεηα, ελψ ζηα θνξίηζηα ραξαθηεξηζηηθά φπσο είλαη ε ζπλεξγαηηθφηεηα, ε παζεηηθφηεηα θαη ε εμάξηεζε (Francis, 2000 ζην Cooper, 2001). Ζ κεγάιε δηαθνξά ζην πνζνζηφ πνπ ηα δχν θχια παξνπζηάδνπλ ηε δηαηαξαρή αληαλαθιά ελδερνκέλσο ηε δπζθνιία πνπ βηψλνπλ ηα αγφξηα λα δηακνξθψζνπλ ηελ αλδξηθή ηαπηφηεηα κέζα ζε κε επλντθέο ζπλζήθεο (Cooper, 2001). ε φ,ηη αθνξά ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ΓΔΠ-Τ, ε έξεπλα γχξσ απφ ηε θαξκαθεπηηθή ζεξαπεία θαη ηηο επηπηψζεηο ηεο ζην παηδί είλαη πνιχ πεξηζζφηεξε απφ ηελ έξεπλα γηα νπνηαδήπνηε άιιε κνξθή ζεξαπείαο θαη γηα νπνηαδήπνηε άιιε δηαηαξαρή ζηα παηδηά (Barkley, 1990 ζην Neuhaus, 1998). Σξία είδε ςπρνηξφπσλ θαξκάθσλ ρνξεγνχληαη ζε παηδηά κε ΓΔΠ-Τ, ηα δηεγεξηηθά, ηα αληηθαηαζιηπηηθά θαη ηα αληηππεξηαζηθά, κε ηα δηεγεξηηθά (κε εκπνξηθή νλνκαζία Ritalin, Dexedrine θαη Cylert) λα ρξεζηκνπνηνχληαη ζπρλφηεξα (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). χκθσλα κε ηε Neuhaus (1998), κε ηε θαξκαθεπηηθή αγσγή ηα παηδηά κε ΓΔΠ-Τ δείρλνπλ πην ήζπρα, πην πξνζεθηηθά θαη ιηγφηεξν παξνξκεηηθά. Αθφκε, έξεπλεο έδεημαλ φηη κε ηε θαξκαθνζεξαπεία ηα παηδηά παξνπζίαζαλ βειηίσζε ζην ρξφλν αληίδξαζεο θαη ζηε βξαρππξφζεζκε κλήκε, θάηη πνπ είρε ζεηηθφ αληίθηππν ζηε καζεζηαθή ηνπο ηθαλφηεηα (Neuhaus, 1998). ε κία έξεπλα ηνπ Barkley (1988) ζρεηηθά κε ηελ επίδξαζε ηεο κεζπιθαηληδάηεο, νπζίαο πνπ αλήθεη ζηα δηεγεξηηθά θάξκαθα, ζηηο αιιειεπηδξάζεηο παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο κε ΓΔΠ-Τ κε ηηο κεηέξεο ηνπο βξέζεθε φηη ηα παηδηά πνπ έπαηξλαλ πςειέο δφζεηο ηνπ θαξκάθνπ παξνπζίαζαλ αχμεζε ζην βαζκφ θαη ηε δηάξθεηα ππαθνήο ηνπο ζηηο πξνζηαγέο ηεο κεηέξαο ηνπο (Barkley, 1988). Αληίζεηα, ζε κεηαγελέζηεξε κειέηε ησλ Musten, Firestone, Pisterman, Bennett θαη Mercer (1997), ε κεζπιθαηληδάηε θάλεθε λα έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ πξνζνρή θαη ηελ παξνξκεηηθφηεηα ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο, δελ επέθεξε φκσο αιιαγή ζηελ ηάζε ησλ παηδηψλ λα ζπκκνξθψλνληαη ζχκθσλα κε ηηο επηθιήζεηο ησλ γνλέσλ ηνπο. 11

12 χκθσλα κε ηνπο Κάθνπξν θαη Μαληαδάθε (2000), ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο θαξκαθεπηηθήο αγσγήο δελ είλαη ε ίδηα ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο, θαζψο έλα πνζνζηφ 10-30% ησλ παηδηψλ δελ αληαπνθξίλεηαη ζε απηή ή παξνπζηάδεη αθφκε θαη επηδείλσζε ησλ ζπκπησκάησλ ηνπ. ηηο πην ζπλήζεηο παξελέξγεηεο ησλ θαξκάθσλ ζπκπεξηιακβάλνληαη νη δηαηαξαρέο ζηνλ χπλν, ε απψιεηα ηεο φξεμεο, θαζψο θαη λαπηίεο, δαιάδεο θαη ηηθ (Neuhaus, 1998). Δπηπιένλ ζεσξείηαη φηη ε θαξκαθνζεξαπεία απφ κφλε ηεο ζπρλά δελ είλαη επαξθήο, θαζψο ππάξρεη ε άπνςε φηη ην θάξκαθν εμαθαλίδεη πξνο ζηηγκήλ ηα ζπκπηψκαηα, ρσξίο λα αληηκεησπίδεη ην πξαγκαηηθφ πξφβιεκα. Μεηά ηε δηαθνπή πξφζιεςεο ηνπ ζθεπάζκαηνο ην παηδί επαλέξρεηαη ζηελ πξνεγνχκελε θαηάζηαζε. Γηα απηφ ην ιφγν θαη πνιινί κηινχλ γηα ηε «ρεκηθή ζεξαπεία ηεο μεξνθεθαιηάο» πνπ δε ιακβάλεη ππφςε ηεο άιια βαζηθά ζηνηρεία ηνπ ηζηνξηθνχ ηνπ παηδηνχ (Neuhaus, 1998). ηηο απφςεηο πνπ αληηηίζεληαη ζηε θαξκαθνζεξαπεία πξνζηίζεηαη θαη ν πξνβιεκαηηζκφο φηη ηα ςπρνθάξκαθα ελδέρεηαη λα παξακνξθψζνπλ ηα βηψκαηα ηνπ παηδηνχ θαη ηελ αληίιεςε πνπ έρεη γηα ηνλ θφζκν (Neuhaus, 1998). Απφ κία επηζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο γίλεηαη εκθαλέο φηη ε εθπαίδεπζε ησλ γνλέσλ είλαη ε ςπρνθνηλσληθή ζεξαπεπηηθή αληηκεηψπηζε ηεο ΓΔΠ-Τ πνπ έρεη δηεξεπλεζεί πεξηζζφηεξν. Σν βαζηθφ ζηνηρείν απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη ε αιιαγή θάπνησλ παξαγφλησλ ζην πεξηβάιινλ ηνπ παηδηνχ πνπ αλακέλεηαη φηη ζα βνεζήζεη ην παηδί λα κάζεη πην απνδεθηέο θνηλσληθέο ζπκπεξηθνξέο. Ζ αλάγθε εθπαίδεπζεο ησλ γνλέσλ, θαη ελδερνκέλσο θαη ησλ δαζθάισλ, ζηε ρξήζε ηερληθψλ ηξνπνπνίεζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο θαηαδεηθλχεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ε γελίθεπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηνπο απφ ην θιηληθφ πιαίζην ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο δελ είλαη απηφκαηε (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Απφ θάπνηεο κειέηεο έρεη πξνθχςεη φηη ε ζπκπεξηθνξηθή εθπαίδεπζε ησλ γνλέσλ έρεη ζεηηθφ απνηέιεζκα ζε παξάγνληεο, φπσο είλαη ην άγρνο ηνπ γνλέα θαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ κέζα ζηελ ηάμε (Chronis Chacko, Fabiano, Wymbs & Pelham, 2004). Σα απνηειέζκαηα ελφο νκαδηθνχ πξνγξάκκαηνο εθπαίδεπζεο γνλέσλ ήηαλ ε αχμεζε ζηηο γλψζεηο ηνπο γχξσ απφ ηε ΓΔΠ-Τ θαη κία κέηξηα κείσζε ζην άγρνο ηνπο. Παξφια απηά δε ζεκεηψζεθε βειηίσζε ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ ηνπο θαηά ηε ιήμε ηνπ πξνγξάκκαηνο (Weinberg, 1999). ε κειέηε ησλ Smith θαη Barrett (2000), εξεπλήζεθε ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ γνλέσλ ζηηο νηθνγέλεηεο ηξηψλ θνξηηζηψλ κε ΓΔΠ-Τ. Σα δεδνκέλα πνπ ζπιιέρζεθαλ κέζσ εξσηεκαηνινγίσλ θαη παξαηήξεζεο έδεημαλ αχμεζε ηεο ζπκκφξθσζεο ηνπ παηδηνχ ζηηο δχν απφ ηηο ηξεηο νηθνγέλεηεο, 12

13 βειηίσζε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο ηνπο θαηάζηαζεο θαη ππνρψξεζε ζε έλα βαζκφ ησλ βαζηθψλ ζπκπησκάησλ ηεο ΓΔΠ-Τ (Smith & Barrett, 2000). Άιιεο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ΓΔΠ-Τ πνπ πεξηγξάθνληαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ζηε βηβιηνγξαθία είλαη ε αλαιπηηθή ςπρνζεξαπεία, ε παηγληνζεξαπεία, ε ζπζηεκηθή ζεξαπεία, ε αηζζεηεξηαθή αγσγή θαη ε εηδηθή αγσγή (Neuhaus, 1998). Οη γνλείο ησλ παηδηώλ κε ΓΔΠ-Τ ην ζεκείν απηφ θξίλεηαη ζθφπηκε ε αλαθνξά ζηε βηβιηνγξαθία πνπ αθνξά ηνπο γνλείο παηδηψλ πνπ έρνπλ δηαγλσζηεί κε ΓΔΠ-Τ, θαζψο ε παξνχζα έξεπλα έρεη σο ζηφρν λα κειεηήζεη ηελ εκπεηξία ησλ κεηέξσλ παηδηψλ κε ηε ζπγθεθξηκέλε δηαηαξαρή. Οη πεξηζζφηεξεο έξεπλεο πνπ αθνξνχλ ηνπο γνλείο θαη ηηο νηθνγέλεηεο ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ κειεηνχλ ηηο επηδξάζεηο ηεο χπαξμεο ηεο δπζθνιίαο ζηνπο γνλείο, ηηο αιιειεπηδξάζεηο, ην είδνο θαη ηελ πνηφηεηα ηεο ζρέζεο ησλ γνλέσλ κε ηα παηδηά ηνπο, θαζψο θαη ηηο ζηάζεηο θαη ηηο απφςεηο ησλ γνλέσλ γχξσ απφ ηε δπζθνιία, πην ζπγθεθξηκέλα, γχξσ απφ ηελ αηηηνινγία ηεο, ηε δηάγλσζε θαη ηε ζεξαπεία ηεο. Μέζα απφ ηελ επηζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο γίλεηαη εκθαλέο φηη ην βίσκα θαη ε εκπεηξία ησλ γνλέσλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ είλαη έλα ζέκα πνπ έρεη δηεξεπλεζεί ιηγφηεξν ζε ζρέζε κε ηα παξαπάλσ. Παξαθάησ ζα παξνπζηαζηνχλ ηα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ πνπ αθνξνχλ ηνπο γνλείο παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ κε βάζε ηηο θεληξηθέο ζεκαηηθέο πνπ πξνθχπηνπλ κέζα απφ ηε κειέηε ηνπο. Έλα βαζηθφ δήηεκα πνπ πξνθχπηεη κέζα απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο είλαη ε πξνζπάζεηα ηνπ γνλέα λα εμεγήζεη ηε δπζθνιία ηνπ παηδηνχ. Αλαδεηθλχεηαη ε αλάγθε ηνπ λα αλαδεηήζεη κία αηηηνινγία, λα απνδψζεη ηε δηαηαξαρή, ηηο δπζθνιίεο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ ζε θάπνηνπο παξάγνληεο. Έηζη, ζε φ,ηη αθνξά ηηο απνδφζεηο ησλ γνλέσλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ, ηα απνηειέζκαηα κίαο κειέηεο ησλ Johnston θαη Freeman (1997) δείρλνπλ φηη νη γνλείο πεξηγξάθνπλ ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ παηδηψλ ηνπο σο ιηγφηεξν ειέγμηκεο, ιηγφηεξν ζηαζεξέο θαη ιηγφηεξν επεξεαδφκελεο απφ εμσηεξηθνχο θαη πεξηβαιινληηθνχο παξάγνληεο ζε ζχγθξηζε κε ηνπο γνλείο παηδηψλ ρσξίο θάπνην πξφβιεκα. Αθφκε, νη γνλείο ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ- Τ ζεσξνχλ ηνπο εαπηνχο ηνπο ιηγφηεξν ππεχζπλνπο γηα ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ παηδηψλ ηνπο ζπγθξηηηθά κε άιινπο γνλείο. Σέινο, δε θαίλεηαη λα θαηεγνξνχλ ηα παηδηά γηα ηηο ζπκπεξηθνξέο ηνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ χπαξμε ηεο ΓΔΠ-Τ, αιιά αληηκεησπίδνπλ απηέο ηηο ζπκπεξηθνξέο σο θαηαζηάζεηο πνπ νθείινληαη ζηε δηαηαξαρή. Απφ ηελ άιιε φκσο, θαίλεηαη φηη αλαζηαηψλνληαη ην ίδην ή αθφκε 13

14 πεξηζζφηεξν απφ ηηο ζπκπεξηθνξέο απηέο θαη είλαη ην ίδην ή θαη πεξηζζφηεξν πηζαλφ λα αληηδξνχλ αξλεηηθά ζε απηέο ζε ζρέζε κε ηνπο γνλείο ησλ παηδηψλ ρσξίο δηαηαξαρή (Johnston & Freeman, 1997). χκθσλα κε κία έξεπλα πνπ κειέηεζε ηηο απνδφζεηο θαη ηα πηζηεχσ ησλ γνλέσλ αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ κε ΓΔΠ-Τ, νη γνλείο απνδίδνπλ ηα ζπκπηψκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο δπζθνιίεο ηεο πξνζνρήο πεξηζζφηεξν ζε εζσηεξηθέο, γεληθεπκέλεο θαη ζηαζεξέο αηηίεο ζε ζχγθξηζε κε ηα ζπκπηψκαηα ηεο παξνξκεηηθφηεηαο. Δπίζεο, νη κεηέξεο απνδίδνπλ θαη ηηο δχν θαηεγνξίεο ζπκπησκάησλ ζε πεξηζζφηεξν γεληθεπκέλεο θαη ζηαζεξέο αηηίεο απφ φ,ηη νη παηέξεο, ελψ νη ηειεπηαίνη αλαθέξνπλ πην αξλεηηθέο αληηδξάζεηο ζηα ζπκπηψκαηα ηεο ΓΔΠ-Τ πνπ ζεσξείηαη φηη ζρεηίδνληαη κε εζσηεξηθνχο παξάγνληεο (Chen, Seipp & Johnston, 2008). Οη Dennis, Davis, Johnson, Brooks θαη Humbi (2008) δηεξεχλεζαλ ηα πηζηεχσ ησλ γνλέσλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ θαη ησλ εηδηθψλ πνπ αζρνινχληαη κε ηε ΓΔΠ-Τ γχξσ απφ ηηο αηηίεο ηεο δηαηαξαρήο. Σα δεδνκέλα ζπιιέρζεθαλ κέζσ ηεο ζπκκεηνρήο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε νκάδεο εζηίαζεο, θαζψο θαη κέζα απφ εκηδνκεκέλεο θαη αθεγεκαηηθέο ζπλεληεχμεηο. Μέζσ ζεκαηηθήο αλάιπζεο, πξνέθπςε απφ ηελ πιεπξά ησλ γνλέσλ ζε φ,ηη αθνξά ηα πηζηεχσ ηνπο γχξσ απφ ηε ΓΔΠ-Τ, φηη, ελψ νη εηδηθνί ηελ νξίδνπλ σο κία ηαηξηθή θαηάζηαζε, νη γνλείο ηε βιέπνπλ θαη σο ζπλάξηεζε πεξηβαιινληηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ παξαγφλησλ (Dennis et al., 2008). Καηά ηε Neuhaus (1998), νη γνλείο ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ είλαη γεκάηνη αγσλία θαη πξνβιεκαηίδνληαη βιέπνληαο ην παηδί ηνπο λα είλαη θαηά θάπνηνλ ηξφπν δηαθνξεηηθφ απφ ηα άιια παηδηά, λα αληηδξά πην παξνξκεηηθά θαη εμαηξεηηθά έληνλα ζηηο αιιαγέο. Αηζζάλνληαη αβεβαηφηεηα θαη ζπγθξίλνπλ ην δηθφ ηνπο παηδί κε ηα «ηξειά» παηδηά άιισλ νηθνγελεηψλ. Ζ Neuhaus (1998) ζπκπιεξψλεη φηη νη πξνβιεκαηηζκνί ηνπο απηνί εληείλνληαη φηαλ δέρνληαη δηαθνξεηηθέο εξκελείεο κέζα απφ ηελ επαθή ηνπο κε πνιινχο επαγγεικαηίεο δηαθφξσλ θιάδσλ θαη εηδηθνηήησλ. Ο ηζρπξηζκφο απηφο ζπκθσλεί κε ηα επξήκαηα κίαο κειέηε ησλ Harborne, Wolpert θαη Clare (2004), ε νπνία ξίρλεη θσο ζην πψο νη γνλείο ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ- Τ θαηαλννχλ ηελ πνηθηιία θαη ηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ αηηηνινγηθψλ κνληέισλ γχξσ απφ απηήλ. Οη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα ήηαλ νη κεηέξεο ελλέα αγνξηψλ 8-11 εηψλ θαζψο θαη ν παηέξαο ελφο απφ απηά. Σα δεδνκέλα ζπιιέρζεθαλ κέζσ ζπλεληεχμεσλ ζε βάζνο κε εκηδνκεκέλε κνξθή. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ, ε νπνία έγηλε κε ηε κέζνδν ηεο ζεκειησκέλεο ζεσξίαο, πξνέθπςε φηη βαζηθφ δήηεκα γηα ηνπο γνλείο απνηειεί ε αζπκθσλία ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη γνλείο θαηαλννχλ ηηο αηηίεο ηεο 14

15 ΓΔΠ-Τ ζε ζχγθξηζε κε ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη άιινη αληηκεησπίδνπλ ηε δηαηαξαρή. Οη γνλείο αλέθεξαλ φηη πηζηεχνπλ πσο ε ΓΔΠ-Τ είλαη κία δηαηαξαρή πνπ έρεη βηνινγηθή βάζε, αιιά ληψζνπλ πσο νη άιινη ζεσξνχλ πσο ε δηαηαξαρή ζπλδέεηαη κε ςπρνινγηθνχο θαη θνηλσληθνχο παξάγνληεο. Οη πξνεθηάζεηο απηήο ηεο δηαθνξεηηθήο νπηηθήο αλάκεζα ζηνπο γνλείο θαη ηνπο άιινπο είλαη, θαη αξρήλ, ην φηη νη γνλείο κέζα απφ ηε δπζθνιία ηνπο λα ζπκβηβάζνπλ ηελ άπνςε ηνπο κε απηήλ ησλ άιισλ αλζξψπσλ ληψζνπλ φηη θαηεγνξνχληαη απφ απηνχο γηα ηηο δπζθνιίεο ησλ παηδηψλ ηνπο, γηα παξάδεηγκα απφ ηνπο εηδηθνχο θαη απφ ηνπο ζπγγελείο ηνπο. Έλα δεχηεξν βαζηθφ δήηεκα πνπ πξνέθπςε είλαη νη δηακάρεο ησλ γνλέσλ κε ηνπο εηδηθνχο θαη ηνπο ζπγγελείο ψζηε λα ηνπο θάλνπλ λα κνηξαζηνχλ ηε δηθή ηνπο νπηηθή γηα ηελ θαηάζηαζε θαη αληηπξνζσπεχεη ηηο πξνζπάζεηεο ηνπο λα αλαπηχμνπλ έλαλ θνηλφ ηξφπν θαηαλφεζεο ηεο ΓΔΠ-Τ κε ηνπο άιινπο. Σέινο, πξνέθπςε ε ζπλαηζζεκαηηθή δπζθνξία πνπ βηψλνπλ νη γνλείο σο απνηέιεζκα ησλ δηαθνξεηηθψλ απφςεσλ ηνπο κε ηνπο άιινπο, απφ ηελ απνηπρία ηνπο λα πεηχρνπλ κία ζπκθσλία κε ηνπο άιινπο γχξσ απφ ηελ αηηηνινγία ηεο δηαηαξαρήο (Harborne et al., 2004). Έηζη, φπσο πξνθχπηεη απφ ηηο παξαπάλσ έξεπλεο, ε αβεβαηφηεηα θαη ν πξνβιεκαηηζκφο ησλ γνλέσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αλάγθε ηνπο λα εμεγήζνπλ ηε δηαηαξαρή ησλ παηδηψλ ηνπο ηνπο σζεί ζε κία ζπλερή δηαδηθαζία αλαδήηεζεο αηηηψλ θαη παξαγφλησλ γηα λα απνδψζνπλ ηηο δπζθνιίεο πνπ απηά αληηκεησπίδνπλ. Έλα ξφιν εμήγεζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο θαη ησλ δπζθνιηψλ ηνπ παηδηνχ θαίλεηαη λα έρεη αλαιάβεη ε δηαδηθαζία θαη ην γεγνλφο ηεο δηάγλσζεο, φπσο θαηαδεηθλχεηαη απφ έλα κέξνο ηεο βηβιηνγξαθίαο. Ζ δηάγλσζε κνηάδεη λα θαηεπλάδεη ην άγρνο ηνπ αλήζπρνπ θαη πξνβιεκαηηζκέλνπ γνλέα, θαζψο δίλεη έλα φλνκα ζε κία θαηάζηαζε πνπ είλαη άγλσζηε. Όπσο ηζρπξίδεηαη ε Neuhaus (1998), ε πξψηε αληίδξαζε ησλ γνλέσλ αθνχ γίλεη ε δηάγλσζε είλαη ζπλήζσο ε αλαθνχθηζε, ε νπνία έξρεηαη κεηά απφ καθξφρξνλεο αλαδεηήζεηο θαη πξνζπάζεηεο. Χζηφζν ην αίζζεκα απηφ ζχληνκα δίλεη ηε ζέζε ηνπ ζηελ αλεζπρία, θαζψο νη γνλείο αξρίδνπλ λα θαηαλννχλ ηη ηνπο πεξηκέλεη ζην κέιινλ θαη λα ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη γηα πνιχ θαηξφ αθφκε νη απαηηήζεηο ζα είλαη απμεκέλεο θαη νη δπζθνιίεο πνιιέο (Neuhaus, 1998). Σν δήηεκα ησλ ζπλεπεηψλ ηεο δηάγλσζεο, αιιά θαη ηεο ζεξαπείαο ηεο δηαηαξαρήο κειέηεζαλ νη Travell θαη Visser (2006), πνπ δηεμήγαγαλ κία πνηνηηθή κειέηε γηα λα δηεξεπλήζνπλ ηηο εκπεηξίεο θαη ηηο απφςεηο δεθαεπηά λέσλ απφ εηψλ πνπ έρνπλ δηαγλσζηεί κε ΓΔΠ-Τ θαη ιακβάλνπλ θαξκαθεπηηθή αγσγή απφ 1 κέρξη 6,5 ρξφληα θαζψο θαη ησλ γνλέσλ ηνπο. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα, ε 15

16 εκπεηξία ηνπο ζπλίζηαηαη, κεηαμχ άιισλ, ζηε δηαδηθαζία ηεο δηάγλσζεο, ζην πξνζσπηθφ λφεκα πνπ απνδίδεηαη ζηε δηάγλσζε θαη ζηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο γηα ηε κε ζπκκεηνρή ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο δηάγλσζεο θαη ηε ζεξαπείαο. ε φ,ηη αθνξά ηνπο γνλείο, απηνί κηινχλ γηα ηηο αλάκεηθηεο εκπεηξίεο ηνπο γχξσ απφ ηε δηαγλσζηηθή δηαδηθαζία, πνπ, φπσο ηζρπξίδνληαη, δελ ηαηξηάδνπλ ζε θακία πεξίπησζε κε ηηο πεξηγξαθέο ησλ εγρεηξηδίσλ. Οη γνλείο έρνπλ ζπγθξνπφκελα ζπλαηζζήκαηα γχξσ απφ ηε δηάγλσζε θαη έλα ζηνηρείν πξνβιεκαηηζκνχ αθνξά ην γεγνλφο φηη ε δηάγλσζε θαη ε ζεξαπεία δελ απνκαθξχλνπλ ηηο αλεζπρίεο ηνπο γχξσ απφ ην κέιινλ ησλ παηδηψλ. Γεληθφηεξα, νη εξεπλεηέο ζέηνπλ ην δήηεκα ηεο ρξεζηκφηεηαο θαη ηεο εγθπξφηεηαο ηεο δηάγλσζεο ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ θαη ηεο πηζαλφηεηαο ηα βξαρππξφζεζκα πιενλεθηήκαηα ηεο λα ππνζθηαζηνχλ απφ καθξνπξφζεζκεο αξλεηηθέο ςπρνινγηθέο ζπλέπεηεο. Σέινο, ππνζηεξίδνπλ φηη ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο αμηνιφγεζεο θαη ησλ παξεκβάζεσλ πξέπεη λα αθνχγεηαη ε θσλή ησλ λέσλ αλζξψπσλ, φηαλ ε ζπκπεξηθνξά ηνπο είλαη πηζαλφλ λα νδεγήζεη ζε κία δηάγλσζε ΓΔΠ-Τ (Travell & Visser, 2006). Έλα κέξνο ησλ εξεπλψλ θαιχπηεη ηελ εκπεηξία ησλ γνλέσλ φζνλ αθνξά ηε ζεξαπεία θαη θπξίσο ηε θαξκαθεπηηθή αγσγή πνπ ιακβάλεη ην παηδί ηνπο δηεξεπλψληαο ηηο αληηιήςεηο, ηηο πξνζδνθίεο θαη ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο γχξσ απφ απηήλ. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ην δήηεκα απηφ είλαη θεληξηθφ ζηε βηβιηνγξαθία, θαζψο νη πεξηζζφηεξεο έξεπλεο δηεμάρζεθαλ ζε ρψξεο φπσο νη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο, φπνπ ε ρνξήγεζε θαξκαθεπηηθήο αγσγήο θαίλεηαη λα είλαη ν πην δηαδεδνκέλνο ηξφπνο ζεξαπείαο παηδηψλ πνπ έρνπλ δηαγλσζηεί κε ΓΔΠ-Τ. Οη Stroh, Frankenberger, Cornell-Swanson, Wood θαη Pahl (2008) εμέηαζαλ ηηο γλψζεηο, ηηο ζηάζεηο θαη ηηο πεγέο πιεξνθφξεζεο ησλ γνλέσλ ζρεηηθά κε ηε ΓΔΠ- Τ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηεο ζεξαπείαο κε δηεγεξηηθά θαη ησλ ζπκπεξηθνξηθψλ παξεκβάζεσλ. Βξέζεθε φηη ελψ νη γνλείο ήηαλ ελήκεξνη γχξσ απφ ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ΓΔΠ-Τ θαη ηε ζεξαπεία κε δηεγεξηηθά, ππήξραλ θάπνηεο πεξηνρέο γηα ηηο νπνίεο είραλ αλαθξηβή ή κε νινθιεξσκέλε πιεξνθφξεζε. Αθφκε, βαζκνιφγεζαλ πην ζεηηθά ηα απνηειέζκαηα ηεο θαξκαθεπηηθήο αγσγήο κε δηεγεξηηθά θαη ηηο παξελέξγεηεο ηνπο σο ιηγφηεξν ζνβαξέο απφ ηνπο άιινπο γνλείο. Αθφκε, βαζκνιφγεζαλ ηηο ζπκπεξηθνξηθέο παξεκβάζεηο σο ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθέο (Stroh et al., 2008). Μία έξεπλα κειέηεζε ηηο ζηάζεηο θαη ηα πηζηεχσ ησλ γνλέσλ γχξσ απφ ηε ΓΔΠ-Τ εμεηάδνληαο ηε ζπζρέηηζε ηνπο κε ηηο εκπεηξίεο ησλ γνλέσλ γχξσ απφ δηαθνξεηηθά είδε ζεξαπείαο. Οη γνλείο αλέθεξαλ ζπρλφηεξε ρξήζε κεζφδσλ 16

17 ηξνπνπνίεζεο ζπκπεξηθνξάο θαη δηεγεξηηθψλ θαξκάθσλ. Αθφκε, νη κηζέο πεξίπνπ νηθνγέλεηεο ρξεζηκνπνηνχζαλ σο ζεξαπεία ηε δίαηηα ή θάπνηα ζεξαπεία κε βηηακίλεο. Οη γνλείο, νη νπνίνη ήηαλ ελεκεξσκέλνη γχξσ απφ ηε ΓΔΠ-Τ, ζεσξνχζαλ ηα ζπκπηψκαηα ηεο ΓΔΠ-Τ σο θπξίσο ελδνγελή ζην παηδί θαη σο ζρεηηθά δηαξθή θαη δηάρπηα. Σα πηζηεχσ ησλ γνλέσλ ζρεηίδνληαλ κε ηε ρξήζε δηαθνξεηηθψλ ζεξαπεηψλ θαη βξέζεθε φηη νη γνλείο πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ ιηγφηεξν εκπεηξηθά ηεθκεξησκέλεο ζεξαπείεο ήηαλ πην πηζαλφ λα ζεσξνχλ ηηο ζπκπεξηθνξέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ΓΔΠ- Τ σο ελδνγελείο, εζσηεξηθέο, δηαξθείο θαη δηάρπηεο (Johnston, Seipp, Hommersen, Hoza & Fine, 2005). Μία θαηλνκελνινγηθή κειέηε ησλ Hansen θαη Hansen (2006) αθνξά ηηο αληηιήςεηο ησλ γνλέσλ θαη ηηο θαζεκεξηλέο ηνπο εκπεηξίεο γχξσ απφ ηε ζεξαπεία κε δηεγεξηηθά πνπ ιακβάλνπλ ηα παηδηά ηνπο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ΓΔΠ-Τ. Γέθα γνλείο απφ ηνλ Καλαδά κέζα απφ εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο απνθάιπςαλ ην λφεκα πνπ έρεη πάξεη γηα απηνχο ε ζεξαπεία ησλ παηδηψλ ηνπο κε δηεγεξηηθά κέζα ζην πιαίζην ηεο θαζεκεξηλήο ηνπο δσήο θαη πεξηέγξαςαλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο έρεη επεξεάζεη ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπο. Χο βαζηθφ ζέκα πξνέθπςε ην δίιεκκα πνπ βηψλνπλ νη γνλείο, νη νπνίνη ληψζνπλ φηη βξίζθνληαη ζε κία θαηάζηαζε αλαδήηεζεο ηζνξξνπίαο, θαζψο πξνβιεκαηίδνληαη γηα ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα ηεο θαξκαθεπηηθήο αγσγήο, απφ ηε κία, θαη γηα ηηο αλεπηζχκεηεο ελέξγεηεο ηεο απφ ηελ άιιε ζε δηάθνξα πιαίζηα. ην πιαίζην ηνπ ζπηηηνχ νξίδνπλ σο ζεηηθά απνηειέζκαηα ηεο ζεξαπείαο ηε βειηίσζε ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, ηε κείσζε ζην άγρνο ηνπο θαη ηελ θαιχηεξε ηήξεζε ηνπ θαζεκεξηλνχ πξνγξάκκαηνο, κε θφζηνο, φκσο, ηε κεησκέλε φξεμε ηνπ παηδηνχ θαη ηα πξνβιήκαηα ζηνλ χπλν πνπ επέθεξε ε αγσγή. ε φ,ηη αθνξά ηε ζρνιηθή επίδνζε ηνπ παηδηνχ, θάζε κεηέξα θαίλεηαη λα δείρλεη δηαθνξεηηθφ βαζκφ αλνρήο ησλ παξελεξγεηψλ ηνπ θαξκάθνπ κπξνζηά ζηελ επίηεπμε ησξηλψλ θαη κειινληηθψλ αθαδεκατθψλ ζηφρσλ. πρλά, φκσο ηείλνπλ λα δηθαηνινγνχλ ηηο επηπηψζεηο ηεο αγσγήο, θαζψο εληππσζηάδνληαη απφ ην γεγνλφο φηη ην παηδί γίλεηαη ηθαλφ λα ηα θαηαθέξεη ζην ζρνιείν. Αθφκε, νη γνλείο κηινχλ γηα ην δίιεκκα πνπ βηψλνπλ θαη ηηο ζθέςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο ζεξαπείαο. Κάπνηνη γνλείο ζεσξνχλ πσο είλαη απαξαίηεην ην παηδί λα παίξλεη ηελ αγσγή γηα ην ππφινηπν ηεο δσήο ηνπ, ψζηε λα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ηεο ελήιηθεο δσήο, ελψ άιινη πξνζδνθνχλ ε αγσγή λα δηαθνπεί κε ην πέξαο ησλ ζρνιηθψλ ρξφλσλ. Σέινο, κνηξάδνληαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπο ζρεηηθά κε ην ξφιν ηεο αγσγήο ζην κέιινλ ησλ παηδηψλ ηνπο. Κάπνηνη ειπίδνπλ πσο ε αγσγή δε ζα 17

18 είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ κία πξνζσξηλή βνήζεηα θαη άιινη πηζηεχνπλ πσο ζα θαηέρεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε κειινληηθή δσή ηνπ παηδηνχ. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, ην λφεκα πνπ έρεη γηα ηνπο γνλείο ε ζεξαπεία αληαλαθιά ηηο ειπίδεο θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπο γηα ην κέιινλ ηνπ παηδηνχ (Hansen & Hansen, 2006). Αθφκε κία έξεπλα πνπ δηεξεπλά ηηο απφςεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ κεηέξσλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ ζε φ,ηη αθνξά ηε ζεξαπεία κε δηεγεξηηθά θάξκαθα δηεμάρζεθε απφ ηηο Jackson θαη Peters (2008), νη νπνίεο πήξαλ ζπλεληεχμεηο (κε κνξθή ζπδήηεζεο) απφ έληεθα κεηέξεο θαη αλέιπζαλ ηα δεδνκέλα κε κία αθεγεκαηηθή κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε. χκθσλα κε ηηο εξεπλήηξηεο, ε απφθαζε γχξσ απφ ηε ρνξήγεζε δηεγεξηηθψλ ζην παηδί είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιε γηα ηηο κεηέξεο, θαη ηελ παίξλνπλ πνιχ πξνζεθηηθά, ζέινληαο λα θάλνπλ ην θαιχηεξν γηα ην παηδί. Βηψλνπλ ακθηζπκία θαη ζχγρπζε, ε νπνία επηηείλεηαη θαζψο δέρνληαη απφ πνιιέο πεγέο κία ζεηξά αληηθξνπφκελσλ πιεξνθνξηψλ γχξσ απφ ηε θαξκαθνζεξαπεία. Κάπνηεο κεηέξεο απφ ηηο ζπκκεηέρνπζεο πήξαλ ηελ απφθαζε λα κε δψζνπλ θάξκαθν, αλεζπρψληαο πσο ζα αιινίσλε ηελ πξνζσπηθφηεηα ή ζα εκπφδηδε ηε ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, φηη κε θάπνην ηξφπν ζα «άιιαδε» ην παηδί. Έλαο αθφκε απνηξεπηηθφο παξάγνληαο απνηέιεζε ε ζέζε θάπνησλ κεηέξσλ φηη ε αγσγή ρξεζηκνπνηείηαη σο έλα κέζν ειέγρνπ ησλ παηδηψλ, πνπ δελ σθειεί ηα ίδηα, αιιά δηεπθνιχλεη ην γνλέα ζην ξφιν ηνπ. Οη κεηέξεο εθείλεο πνπ είραλ απνθαζίζεη λα πάξεη ην παηδί ηνπο θαξκαθεπηηθή αγσγή, ελψ ληψζνπλ πσο πήξαλ ηε ζσζηή απφθαζε, θαη πεξηγξάθνπλ ραξνχκελεο ηα απνηειέζκαηα πνπ έθεξε ζην ζπίηη, ζην ζρνιείν θαη ζηελ θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ, αλαθέξνπλ φηη ληψζνπλ απφ ην πεξηβάιινλ έλα θιίκα ακθηζβήηεζεο θαη αηζζάλνληαη αλαγθαζκέλεο λα δηθαηνινγνχλ ζηνπο άιινπο ηελ απφθαζε ηνπο (Jackson θαη Peters, 2008). Οη έξεπλεο πνπ αλαθέξζεθαλ κέρξη απηφ ην ζεκείν αθνξνχλ θαηά βάζε ηελ πξνζπάζεηα ησλ γνλέσλ λα νξίζνπλ ην «πξφβιεκα», ηε δπζθνιία ηνπ παηδηνχ θαη ηηο δηάθνξεο πξνεθηάζεηο ηεο, φπσο είλαη ε αηηηνινγία, ε δηάγλσζε θαη ε αληηκεηψπηζε ηεο. Παξαθάησ, ζα παξνπζηαζηεί ην κέξνο απηφ ηεο βηβιηνγξαθίαο πνπ επηθεληξψλεηαη ζηηο ζπλαηζζεκαηηθέο πξνεθηάζεηο ηεο χπαξμεο ηεο δπζθνιίαο ζηνπο γνλείο, ζηα θαζεκεξηλά ηνπο πξνβιήκαηα, ζην ηη ζεκαίλεη γηα έλαλ γνλέα λα έρεη, λα κεγαιψλεη θαη λα δεη κε έλα παηδί κε ηε ζπγθεθξηκέλε δηαηαξαρή, ζηελ εκπεηξία ηνπο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ εξεπλψλ πνπ κειεηά ην βίσκα θαη ηελ εκπεηξία ησλ γνλέσλ αθνξά ή αλαθέξεηαη θπξίσο ζηηο κεηέξεο ησλ παηδηψλ. 18

19 Έλα θεληξηθφ ζέκα πνπ πξνθχπηεη κέζα απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο γηα ηνπο γνλείο ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ αθνξά ηα ζπλαηζζήκαηα άγρνπο θαη θαηάζιηςεο πνπ απηνί βηψλνπλ. ε φ,ηη αθνξά ηηο επηδξάζεηο ηεο χπαξμεο ηεο ΓΔΠ-Τ ζηνπο γνλείο θαη ζηηο νηθνγέλεηεο ησλ παηδηψλ, ζχκθσλα κε ηνπο Cunningham, Benness θαη Siegel (1988), νη νηθνγέλεηεο κε παηδηά πνπ έρνπλ δηαγλσζηεί κε ΓΔΠ-Τ ηείλνπλ λα έρνπλ πςειφηεξν επίπεδν δπζιεηηνπξγίαο, ελψ νη κεηέξεο ησλ παηδηψλ είλαη πην πηζαλφλ λα έρνπλ θαηάζιηςε ή λα εκθαλίδνπλ ζεκάδηα θαηάζιηςεο. Ο Whaley (2004), κειεηψληαο ηελ επίδξαζε ηεο ΓΔΠ-Τ ζηηο νηθνγέλεηεο ππνζηεξίδεη φηη νη γνλείο πνπ δνπλ κε έλα παηδί πνπ έρεη δηαγλσζηεί κε ΓΔΠ-Τ βηψλνπλ πεξηζζφηεξν άγρνο θαη είλαη πηζαλφλ λα εκθαλίζνπλ επηπινθέο ζηελ ςπρνινγηθή ηνπο θαηάζηαζε ιφγσ απηνχ ηνπ γεγνλφηνο ζε ζρέζε κε ηνπο γνλείο πνπ ην παηδί ηνπο δελ έρεη αληίζηνηρε δηάγλσζε. χκθσλα κε ηνπο Anastopoulos, Guevremont, Shelton θαη DuPaul (1992), νη κεηέξεο παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ βηψλνπλ πςειφηεξν επίπεδν άγρνπο ζε φ,ηη αθνξά ηνλ γνληθφ ηνπο ξφιν ζε ζχγθξηζε κε ηηο κεηέξεο ηππηθά αλαπηπζζφκελσλ παηδηψλ. ε νηθνγέλεηεο κε παηδηά κε ΓΔΠ-Τ, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ παηδηνχ θαίλεηαη λα είλαη ε βαζηθή πεγή ηνπ άγρνπο ηνπ γνλέα θαη ηεο νηθνγέλεηαο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεηέξαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο επίζεο ζεσξείηαη φηη παίδνπλ έλα ξφιν ζην πςειφ άγρνο ησλ κεηέξσλ. Αθφκε νη Anastopoulos et al. (1992) ππνζηεξίδνπλ φηη ε ςπρνπαζνινγία ηνπ γνλέα, πνπ είλαη ζπρλφηεξε ζηηο νηθνγέλεηεο κε παηδηά κε ΓΔΠ-Τ απφ φ,ηη ζηηο νηθνγέλεηεο ρσξίο ηέηνηα παηδηά, επηηείλεη ην άγρνο ηνπ γνλέα ζε φ,ηη αθνξά ηα γνληθά ηνπ θαζήθνληα. Οη Mash and Johnston (1990) πξνηείλνπλ φηη νη γλσζηηθέο δηεξγαζίεο ηεο κεηέξαο δηακεζνιαβνχλ ην άγρνο ζηε ζρέζε ηεο κε ην παηδί. Τπνζηεξίδνπλ φηη νη αξλεηηθέο απνδφζεηο αηηίνπ ησλ κεηέξσλ, πνπ αλαπηχζζνληαη σο αληίδξαζε ζηε ζπλερή κε ζπκκφξθσζε, αλππαθνή θαη ζηελ πξνθιεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ, ζε ζπλδπαζκφ κε ην ρακειφ επίπεδν απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ γνλέα ζπληείλνπλ ζηελ πξφθιεζε ηνπ άγρνπο. Ζ δηαθσλία κεηαμχ ησλ ζπδχγσλ θαζψο θαη ε έιιεηςε απνηειεζκαηηθήο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο ζπλδένληαη επίζεο κε ην πςειφ άγρνο ησλ γνλέσλ ησλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ (Johnston & Mash, 2001). Οη Kendall, Leo, Perrin θαη Hatton (2005) κειέηεζαλ ηε ζρέζε κεηαμχ ησλ πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνχ, ηε δπζθνξία πνπ βηψλεη ε κεηέξα θαη ηηο νηθνγελεηαθέο ζπγθξνχζεηο, ζε νηθνγέλεηεο κε παηδηά ή εθήβνπο κε ΓΔΠ-Τ, θαηαιήγνληαο ζην ζπκπέξαζκα φηη ν δεχηεξνο παξάγνληαο, ην άγρνο ηεο κεηέξαο, είλαη απηφο πνπ δηακεζνιαβεί ηε ζρέζε ησλ πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνχ 19

20 θαη ησλ ζπγθξνχζεσλ ζηελ νηθνγέλεηα. Οη Dennis, Davis, Johnson, Brooks θαη Humbi (2008) κηινχλ γηα ηελ επίδξαζε ηεο χπαξμεο ηεο ΓΔΠ-Τ ζηελ νηθνγέλεηα θαη εηδηθφηεξα νξίδνπλ σο βαζηθά πξνβιήκαηα ηα ζπλαηζζήκαηα ελνρήο, θαηάζιηςεο θαη άγρνπο ησλ γνλέσλ, ηελ έληαζε ζηε ζρέζε γνλέα- παηδηνχ, ηε δπζαξέζθεηα ησλ άιισλ ηνπο παηδηψλ θαη ηηο ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ησλ ζπδχγσλ. Έλα κεγάιν κέξνο ηεο βηβιηνγξαθίαο πεξηγξάθεη ηηο δπζθνιίεο θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη γνλείο παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπο, ηελ θνχξαζε πνπ ληψζνπλ θαζψο θαη ηηο πξνζπάζεηεο ηνπο λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο πνπ ηα πξνβιήκαηα απηά δεκηνπξγνχλ. χκθσλα κε ηνπο Κάθνπξν θαη Μαληαδάθε (2000), νη γνλείο εθθξάδνπλ ην παξάπνλν φηη ην παηδί ηνπο δεκηνπξγεί ζπλερψο πξνβιήκαηα ζηελ νηθνγέλεηα θαη ζην ζρνιείν. Έλα ζπλεζηζκέλν πξφβιεκα ησλ γνλέσλ είλαη ε δηαδηθαζία ηεο κειέηεο γηα ην ζρνιείν. Οη πεξηζζφηεξνη γνλείο παξαπνλνχληαη φηη ην παηδί ηνπο δε ζέιεη λα δηαβάζεη ή φηη ην θάλεη κφλν κε απεηιέο ή εθφζνλ ηνπ ππνζρεζνχλ θάπνην δψξν. Αθφκε ε δηαδηθαζία ηεο κειέηεο εμνπζελψλεη ην γνλέα ιφγσ ηεο δπζθνιίαο ηνπ παηδηνχ λα ζπγθεληξσζεί, ησλ ζπρλψλ δηαιεηκκάησλ θαη ησλ πνιιψλ σξψλ πνπ δηαξθεί ην δηάβαζκα (Κάθνπξνο & Μαληαδάθε, 2000). Οη Firmin θαη Phillips (2009) πεξηγξάθνπλ ηηο δπζθνιφηεξεο ψξεο ηεο εκέξαο γηα ηνπο γνλείο, φπσο νξίδνληαη απφ ηνπο ίδηνπο, πνπ είλαη θπξίσο νη πξσηλέο θαη νη απνγεπκαηηλέο, θαζψο ζπλδένληαη ρξνληθά κε ηελ πξνεηνηκαζία θαη ην δηάβαζκα γηα ην ζρνιείν. Ζ ξνπηίλα ηνπ πξσηλνχ αζθεί κεγάιε πίεζε ζηνπο γνλείο, θαζψο νη γνλείο πξέπεη λα πξνεηνηκάζνπλ ηα παηδηά γηα ην ζρνιείν θαη ηνλ εαπηφ ηνπο γηα ηε δνπιεηά. Οη βξαδηλέο ψξεο πξνεηνηκαζίαο γηα ηνλ χπλν νξίζηεθαλ απφ θάπνηεο νηθνγέλεηεο σο δχζθνιεο, θαζψο νη γνλείο αλέθεξαλ πξνβιήκαηα ζηελ επηθνηλσλία θαη ζην πξφγξακκα ιφγσ ηεο θνχξαζεο. Οη κεηέξεο αλαγλσξίδνπλ ηε δηθή ηνπο θνχξαζε θαη έιιεηςε ππνκνλήο σο έλα ιφγν γηα ηνλ εθλεπξηζκφ ηνπ παηδηνχ πξηλ ησλ ψξα ηνπ χπλνπ. Ηδηαίηεξα ζηξεζζνγφλεο νξίδνληαη νη απνγεπκαηηλέο ψξεο, απηέο πνπ αθνινπζνχλ ην ζρνιείν θαη γίλεηαη ε πξνεηνηκαζία ησλ καζεκάησλ γηα ηελ επφκελε κέξα (Firmin & Phillips, 2009). Κάπνηεο έξεπλεο δίλνπλ έκθαζε ζηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη γνλείο επηρεηξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ηηο δπζθνιίεο πνπ δεκηνπξγεί ε χπαξμε ηεο δηαηαξαρήο ζην παηδί θαη ζηε δσή ηεο νηθνγέλεηαο θαη ζηνπο ελεξγεηηθνχο ξφινπο πνπ αλαιακβάλνπλ κε ζηφρν λα βνεζήζνπλ ην παηδί ηνπο. Έηζη, νη Firmin θαη Phillips (2009) πεξηγξάθνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ αλαπηχζζνπλ θαη ρξεζηκνπνηνχλ νη γνλείο γηα ηελ επηηπρή αλαηξνθή θαη ηε δηαρείξηζε ησλ αλαγθψλ ησλ παηδηψλ ηνπο. Οη 20

21 γνλείο δίλνπλ έκθαζε ζηηο έλλνηεο ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ηεο δνκήο σο θπξίαξρεο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ επηηπρή θαζνδήγεζε ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη ζπρλά αλαγθάδνληαη λα πξνζαξκφζνπλ ην δηθφ ηνπο πξφγξακκα ζηηο αλάγθεο ηεο νηθνγέλεηαο σο ζχλνιν γηα ηελ θαιή ιεηηνπξγία ηεο. Γίλνληαη «ζηξαηεγνί», ψζηε λα δηαζθαιίζνπλ φηη ηα παηδηά ηνπο ζα δηεθπεξαηψζνπλ ηα θαζεκεξηλά ηνπο θαζήθνληα. Οη νξγαλσηηθέο απηέο παξεκβάζεηο ησλ γνλέσλ απνηεινχλ γηα ηνπο γνλείο ηε κέζνδν γηα λα βειηηψζνπλ ηελ θαζεκεξηλή επεκεξία ησλ παηδηψλ ηνπο (Firmin & Phillips, 2009). Σν ίδην δήηεκα πξνθχπηεη θαη απφ κία έξεπλα ησλ Taylor, Houghton θαη Durkin (2008), πνπ αθνξά ηελ θαζεκεξηλή εκπεηξία ησλ κεηέξσλ παηδηψλ κε ΓΔΠ-Τ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ην πξφγξακκα θαη ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα νξγαλψζνπλ ηε δηαδηθαζία ηνπ λα πξνεηνηκάδνπλ έγθαηξα ηα παηδηά ηνπο γηα ην ζρνιείν. Μέζα απφ εκηδνκεκέλεο ζπλεληεχμεηο κε δεθαεπηά κεηέξεο θαη έπεηηα απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ κε ηε κέζνδν ηεο ζεκειησκέλεο ζεσξίαο πξνέθπςε ην βαζηθφ ζέκα ηεο ελζηάιαμεο ζην παηδί κίαο ελεκεξφηεηαο γχξσ απφ ηελ έλλνηα ηνπ ρξφλνπ. ηελ πξνζπάζεηα ηνπο απηή, νη κεηέξεο απνθαιχπηνπλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο θαζψο έξρνληαη αληηκέησπεο κε ην ράνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηηο «ρσξίο αίζζεζε ηνπ ρξφλνπ» ζπκπεξηθνξέο ησλ παηδηψλ απφ ηε ζηηγκή πνπ ηα μππλνχλ ην πξσί κέρξη ηε ζηηγκή πνπ θεχγνπλ απφ ην ζπίηη θαη ηα αθήλνπλ ζην ζρνιείν. Οη εκπεηξίεο ησλ κεηέξσλ θαίλεηαη λα δηαθξίλνληαη ζε απηέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ππεξθηλεηηθή ζπκπεξηθνξά θαη ηελ αλεζπρία ησλ παηδηψλ πνπ μππλνχλ λσξίο, θαη απφ ηελ άιιε κε ηηο δηαζπαζηηθέο ζπκπεξηθνξέο ησλ παηδηψλ πνπ νδεγνχλ ζε αξγνπνξία θαη αδξάλεηα. ε κία πξνζπάζεηα λα εμαιείςνπλ ηηο πεγέο ηνπ άγρνπο πνπ ζπκβάινπλ ζηελ χπαξμε απηνχ ηνπ ράνπο, νη κεηέξεο αληαλαθινχλ ηνλ ηξφπν πνπ νη ίδηεο θαηαλννχλ ηελ έλλνηα ηνπ ρξφλνπ θαη αλαιχνπλ ηελ αζπκθσλία κεηαμχ ησλ δηθψλ ηνπο ζηάζεσλ θαη ησλ παηδηψλ ηνπο απέλαληη ζηε δηαδηθαζία δηαρείξηζεο ηνπ ρξφλνπ, ληψζνληαο ηελ αλαγθαηφηεηα λα πξνβνχλ ζε απηή ηελ αλάιπζε, λα θαηαλνήζνπλ, ψζηε λα αληηκεησπίζνπλ ην ράνο. Αθφκε, αλαιχνληαη νη ιεπηνκεξείο ζηξαηεγηθέο πνπ βάδνπλ ζε εθαξκνγή νη κεηέξεο, ψζηε λα ελζηαιάμνπλ ζηα παηδηά ηνπο κηα ελεκεξφηεηα γχξσ απφ ηελ έλλνηα ηνπ ρξφλνπ θαη λα εγθαζηδξχζνπλ έλα απνηειεζκαηηθφ πξφγξακκα πξνεηνηκαζίαο γηα ην ζρνιείν (Taylor et al., 2008). Ζ αλάγθε ησλ γνλέσλ λα θάλνπλ φ,ηη θαιχηεξν γηα ην παηδί θαη λα ην βνεζήζνπλ φζν πεξηζζφηεξν κπνξνχλ αληαλαθιάηαη θαη ζηηο πξνζπάζεηεο ηνπο λα 21

22 επηιέμνπλ ηελ θαιχηεξε ζεξαπεία γηα ην παηδί, δήηεκα πνπ, φπσο θαίλεηαη κέζα απφ θάπνηεο έξεπλεο, απαζρνιεί έληνλα ηνπο γνλείο θαη ην ληψζνπλ δηθή ηνπο ππφζεζε. Έηζη, ζχκθσλα κε ηνπο Dennis et al. (2008) νη γνλείο θαηαθεχγνπλ ζε ηαθηηθέο «δνθηκήο-ιάζνπο» ζε φ,ηη αθνξά ηε δηαρείξηζε ηεο δηαηαξαρήο, θαζψο εθαξκφδνπλ έλα δηθφ ηνπο πξφγξακκα, απηνζρεδηάδνληαο θαη ιακβάλνληαο πιεξνθνξίεο απφ πνιιέο πεγέο, είηε ην πξφγξακκα απηφ πεξηιακβάλεη θαξκαθεπηηθή αγσγή, είηε ζπκπεξηθνξηθέο παξεκβάζεηο. Αθφκε, θαηά ηηο Jackson θαη Peters (2008), ε απφθαζε γχξσ απφ ηε ρνξήγεζε δηεγεξηηθψλ ζην παηδί είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιε γηα ηηο κεηέξεο, θαη ηελ παίξλνπλ πνιχ πξνζεθηηθά, ζέινληαο λα θάλνπλ ην θαιχηεξν γηα ην παηδί. Ζ αλεπάξθεηα πνπ ληψζνπλ νη γνλείο λα αληαπνθξηζνχλ ζην ξφιν θαη ζηα θαζήθνληα ηνπο αλαδεηθλχεηαη απφ κία ζεηξά εξεπλψλ. Ζ αίζζεζε ησλ γνλέσλ φηη είλαη αλεπαξθείο θαίλεηαη φηη επηηείλεη ην άγρνο ηνπο θαη ηνπο δεκηνπξγεί ζπλαηζζήκαηα καηαίσζεο θαη απφγλσζεο. Οη Mash θαη Johnston (1990) ππνζηεξίδνπλ φηη νη αξλεηηθέο απνδφζεηο αηηίνπ ησλ κεηέξσλ, πνπ αλαπηχζζνληαη σο αληίδξαζε ζηε ζπλερή κε ζπκκφξθσζε, αλππαθνή θαη ζηελ πξνθιεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ ζε ζπλδπαζκφ κε ην ρακειφ επίπεδν απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ γνλέα, ζπληείλνπλ ζηελ πξφθιεζε ηνπ άγρνπο ηνπ. χκθσλα κε ηνπο Rogers, Wiener, Marton θαη Tannock (2009), νη νπνίνη κειέηεζαλ ηελ εκπινθή ησλ γνλέσλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο φηαλ απηά έρνπλ ΓΔΠ-Τ ζε ζχγθξηζε κε γνλείο κε παηδηά ρσξίο ηε δηαηαξαρή, νη πξψηνη αλαθέξνπλ ρακειφηεξε αίζζεζε επάξθεηαο ζε φ,ηη αθνξά ηελ ηθαλφηεηα ηνπο λα βνεζήζνπλ ην παηδί, φηη ληψζνπλ ιηγφηεξν θαινδερνχκελνη θαη φηη έρνπλ ιηγφηεξν ρξφλν θαη ελέξγεηα γηα εκπινθή ζηε ζρνιηθή δσή ηνπ παηδηνχ ηνπο. Καηά ηε Neuhaus (1998), νη γνλείο ληψζνπλ αδχλακνη λα αληηκεησπίζνπλ δηάθνξεο θαηαζηάζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηαηαξαρή, ελψ ζπρλά αηζζάλνληαη θαη απφγλσζε. Σέινο, ην ίδην δήηεκα πξνθχπηεη θαη απφ ηε κειέηε ησλ Taylor et al. (2008), ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη κεηέξεο ληψζνπλ έλα έληνλν αίζζεκα καηαίσζεο θαη απφγλσζεο βιέπνληαο ηηο θαιχηεξεο πξνζπάζεηεο ηνπο λα εηνηκάζνπλ ην παηδί γηα ην ζρνιείν λα απνηπγράλνπλ, θαζψο θαη ηηο θηλήζεηο απειπηζίαο πνπ έρνπλ αλαγθαζηεί λα θάλνπλ. Έλα αθφκε δήηεκα πνπ πξαγκαηεχνληαη νξηζκέλεο έξεπλεο είλαη ε επζχλε πνπ νη γνλείο αλαιακβάλνπλ, ε πξνζηαηεπηηθφηεηα ηνπο απέλαληη ζηα παηδηά ηνπο θαη ε απηνζπζία ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα ηα βνεζήζνπλ θαη λα θάλνπλ ην θαιχηεξν πνπ κπνξνχλ γηα απηά. Οη Peters θαη Jackson (2008) κειέηεζαλ ηηο αληηιήςεηο θαη ηελ 22

23 εκπεηξία ησλ κεηέξσλ, δίλνληαο έκθαζε ζηηο ζπλαηζζεκαηηθέο πξνεθηάζεηο ηεο χπαξμεο ηεο ΓΔΠ-Τ ζε απηέο. Οη εξεπλήηξηεο πήξαλ ζπλεληεχμεηο ζε βάζνο απφ έληεθα κεηέξεο, θαη ηα δεδνκέλα αλαιχζεθαλ κε κία αθεγεκαηηθή θεκηληζηηθή πξνζέγγηζε. Μέζα απφ ηηο αθεγήζεηο ησλ κεηέξσλ πξνέθπςε σο έλα θεληξηθφ ζέκα ην κεγάιν «θνξηίν» ηεο ππεπζπλφηεηαο, πνπ αλαιακβάλνπλ νη κεηέξεο, νη νπνίεο νξίδνπλ σο αζηακάηεηεο ηηο απαηηήζεηο πνπ έρνπλ λα ηθαλνπνηήζνπλ θαη ηα ξφιν ηνπο σο κεηέξεο πηεζηηθφ θαη δχζθνιν. Ζ ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ ηνπο θαίλεηαη λα έρεη αξλεηηθφ αληίθηππν ζηηο δσέο ησλ γπλαηθψλ, θαζψο δελ έρνπλ πξνζσπηθφ ρξφλν θαη ληψζνπλ πσο πθίζηαληαη έλαλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, θαζψο ράλνπλ ηηο θνηλσληθέο ηνπο επαθέο. Ζ ελαζρφιεζε κε ην παηδί απνηειεί επζχλε κφλν ησλ ίδησλ παξά ηελ χπαξμε ησλ ζπληξφθσλ ηνπο θαη ληψζνπλ αλαγθαζκέλεο λα αλαιακβάλνπλ ην δηάβαζκα θαη ηε ζρνιηθή πξνεηνηκαζία ηνπ παηδηνχ ζην ζπίηη ζαλ απνηέιεζκα ηεο έιιεηςεο θαηάιιειεο ζηήξημεο απφ ην ζρνιείν (Peters & Jackson, 2008). Οη Firmin θαη Phillips (2009), κέζα απφ ζπλεληεχμεηο κε δεθαεπηά νηθνγέλεηεο απφ ηελ Ακεξηθή ησλ νπνίσλ ηα παηδηά έρνπλ δηαγλσζηεί κε ΓΔΠ-Τ θαη έπεηηα απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ κε κία θαηλνκελνινγηθή πξνζέγγηζε, δίλνπλ έκθαζε ζηηο πξνθιήζεηο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ ηνπο θαη κηινχλ γηα ηελ ηάζε ησλ γνλέσλ λα ελαξκνλίδνληαη κε ηηο αλάγθεο απηψλ θαη λα δξνπλ πξνζηαηεπηηθά θάλνληαο πξνζαξκνγέο θαη παξεκβάζεηο φηαλ ρξεηάδεηαη, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη ηεο νηθνγέλεηαο. Οη γνλείο δείρλνπλ πςειφ βαζκφ εκπινθήο ζηε δσή ησλ παηδηψλ ηνπο θαη πξνζπκία λα αθηεξψζνπλ ην ρξφλν ηνπο θαη ηνπο πφξνπο ηνπο γηα ηελ επηηπρία ησλ παηδηψλ ηνπο. Δίλαη πνιχ θαιά ελεκεξσκέλνη γχξσ απφ κία ζεηξά δεηεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επεκεξία ησλ παηδηψλ ηνπο θαη ηε ΓΔΠ-Τ θαη είλαη εμνηθεησκέλνη κε ηηο θιηληθέο φςεηο ηεο δηαηαξαρήο. Δίλαη ζε επαγξχπλεζε, ψζηε λα αληρλεχνπλ ηα ζεκάδηα πξνβιεκαηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ ηνπ παηδηνχ πνπ εκθαλίδνληαη ζην πιαίζην ηνπ ζπηηηνχ θαη λα ηηο αληηκεησπίδνπλ, αιιά θαη βξίζθνληαη θαη ζε πνιιή ζηελή επαθή κε ηνπο δαζθάινπο θαη ην ζρνιείν ηνπ παηδηνχ (Firmin & Phillips, 2009). Σν παξαπάλσ δήηεκα, ηεο επζχλεο πνπ αλαιακβάλνπλ νη γνλείο γηα βνήζεηα πξνο ην παηδί θαη αληηκεηψπηζε ηεο θαηάζηαζεο, θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη θαη κε έλα αθφκε θεληξηθφ δήηεκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηε βηβιηνγξαθία, ηεο επζχλεο πνπ ληψζνπλ φηη έρνπλ νη ίδηνη γηα ηελ χπαξμε ησλ δπζθνιηψλ ηνπ παηδηνχ θαη ηεο ελνρήο πνπ αηζζάλνληαη. Έηζη, ζχκθσλα κε ηνπο Κάθνπξν θαη Μαληαδάθε (2000), έλα εξψηεκα πνπ απαζρνιεί ηνπο γνλείο αθνξά ην αλ επζχλνληαη νη ίδηνη γηα ηελ χπαξμε 23