ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ

Transcript

1 ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΧΠΗΣΗΚΧΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΤΓΧΝ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ: ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΣΑΓΗΟΓΡΟΜΗΑ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΕΜΑ: «ΟΘ ΑΝΣΘΛΗΦΕΘ ΣΧΝ ΔΑΚΑΛΧΝ Χ ΠΡΟ ΣΗΝ ΕΣΟΘΜΌΣΗΣΑ ΣΟΤ ΝΑ ΑΝΑΓΝΧΡΘΖΟΤΝ ΚΑΘ ΝΑ ΑΝΣΘΜΕΣΧΠΘΖΟΤΝ ΖΗΣΉΜΑΣΑ ΦΤΥΘΚΗ ΤΓΕΘΑ ΣΧΝ ΜΑΘΗΣΧΝ» ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ: ΒΑΗΛΟΠΟΤΛΟ ΣΔΦΑΝΟ Μεηαπηπρηαθή Φνηηήηξηα: Παλαγνπνύινπ Διέλε Α.Μ: 333 ΠΑΣΡΑ

2 Δπραξηζηίεο Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ θαζεγεηή κνπ θαη επηβιέπνληα ηεο Γηπισκαηηθήο κνπ Δξγαζίαο θ. ηέθαλν Βαζηιφπνπιν, ν νπνίνο κνπ ελέπλεπζε ηελ ηδέα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαη ηελ αλάπηπμε ηεο κεζνδνινγίαο. Πάλσ απφ φια φκσο ηνλ επραξηζηψ γηαηί κνπ άλνημε ην δξφκν λα εθνδηαζηψ κε πνιχηηκεο λέεο γλψζεηο, νη νπνίεο φρη κφλν κνπ δηεχξπλαλ ηνπο αθαδεκατθνχο κνπ νξίδνληεο αιιά κε ελίζρπζαλ λα γίλσ θαιχηεξε γηα ηνπο καζεηέο κνπ, λα ηνπο θαηαλνψ αθφκε πεξηζζφηεξν θαη λα ηνπο πξνζθέξσ κεγαιχηεξε ζηήξημε θαη βνήζεηα. Απηφο άιισζηε ήηαλ θαη ν ζηφρνο κνπ φηαλ απνθάζηζα λα πξαγκαηνπνηήζσ ηνλ ζπγθεθξηκέλν θχθιν Μεηαπηπρηαθψλ ζπνπδψλ, κε θαηεχζπλζε: «Αλάπηπμε θαη πκβνπιεπηηθή ηεο ηαδηνδξνκίαο». Δπίζεο ηνλ επραξηζηψ γηα ηελ θαηαλφεζε, ηελ ζπκπαξάζηαζε, ηελ εκπηζηνζχλε θαη ηελ απιφρεξε θαζνδήγεζε πνπ ππέδεημε ζε κέλα θαηά ην δηάζηεκα ηφζν ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ αιιά θαη θαηά ηελ εθπφλεζε απηήο ηεο εξγαζίαο. Δπηπιένλ επραξηζηψ πνιχ ηνπο θαζεγεηέο κνπ θαη ηα κέιε ηεο ηξηκεινχο επηηξνπήο θ. Ησάλλε Κακαξηαλφ θαη θ. Ησάλλε Γεκάθν γηα ηηο γλψζεηο, ηελ θαηαλφεζε, ηελ ππνζηήξημε θαη ηελ ακέξηζηε ζεηηθή δηάζεζε γηα βνήζεηα πνπ κνπ πξνζέθεξαλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο κνπ θαη ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ πξνγξάκκαηνο. Σέινο επραξηζηψ, ηνπο δηθνχο κνπ αλζξψπνπο θαη ηνπο πξαγκαηηθνχο θίινπο πνπ είρα αιιά θαη απέθηεζα ζηε δηάξθεηα ησλ Μεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ πνπ κε ζηήξημαλ ζεκαληηθά θαη κε ελζάξξπλαλ ζε φιε απηή ηελ θνπηαζηηθή αιιά αξθεηά πξνζνδνθφξα θαη δεκηνπξγηθή γηα εκέλα πξνζπάζεηα/εκπεηξία ζπνπδψλ θαη κειέηεο. 2

3 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ ζ. 2 ΠΔΡΗΛΖΦΖ ζ. 6 ABSTRACT ζ.7 ΠΡΧΣΟ ΜΔΡΟ ζ.8 ΘΔΧΡΖΣΗΚΖ ΓΗΔΡΔΤΝΖΖ ζ.8 1. ΔΗΑΓΧΓΖ ζ.8 2. ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ζ Ζ ΈΝΝΟΗΑ ΣΖ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ζ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΚΑΗ ΠΑΗΓΗΑ ζ ΓΤΚΟΛΗΔ /ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΑ ΠΑΗΓΗΑ 3. ΕΖΣΖΜΑΣΑ-ΘΔΜΑΣΑ ΠΟΤ ΥΔΣΗΕΟΝΣΑΗ ΜΔ ΣΖΝ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΧΝ ΠΑΗΓΗΧΝ ζ.14 ζ ΑΓΥΟ/ΣΡΔ ΣΑ ΠΑΗΓΗΑ ζ ΑΓΥΟ ζ ΣΡΔ ζ ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ ζ ΥΟΛΗΚΟ ΔΚΦΟΒΗΜΟ/ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ/ BULLYING ζ ΓΗΑΕΤΓΗΟ ζ ΠΔΝΘΟ ζ ΜΟΡΦΔ ΚΑΚΟΠΟΗΖΖ ΔΞΟΤΑΛΗΚΖ ζ.34 ΚΑΚΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ ΧΜΑΣΗΚΖ ΚΑΚΟΠΟΗΖΖ ΧΜΑΣΗΚΖ ΚΑΚΟΠΟΗΖΖ ζ ΔΞΟΤΑΛΗΚΖ ΚΑΚΟΠΟΗΖΖ ζ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΠΡΟΟΥΖ ζ ΓΗΑΠΑΖ ΠΡΟΟΥΖ-ΤΠΔΡΚΗΝΖΣΗΚΟΣΖΣΑ ζ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΜΑΘΖΖ ζ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ζ ΣΖΡΗΞΖ/ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΧΝ ΓΗΑΦΟΡΧΝ ζ.47 3

4 3.11.Ζ ΜΔΣΑΒΑΖ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΧΝ Δ ΝΔΔ ζ.50 ΚΑΣΑΣΑΔΗ 4.ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ ζ ΟΗ ΑΝΣΗΛΖΦΔΗ ΣΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΥΔΣΗΚΑ ζ.53 ΜΔ ΣΖΝ ΓΝΧΖ/ΔΣΟΗΜΟΣΖΣΑ/ΗΚΑΝΟΣΖΣΑ ΣΟΤ ΣΖΝ ΑΝΑΓΝΧΡΗΖ ΚΑΗ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΕΖΣΖΜΑΣΧΝ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΧΝ ΠΑΗΓΗΧΝ ΣΟ ΥΟΛΔΗΟ 5.ΡΟΛΟ ΣΧΝ ΓΑΚΑΛΧΝ ΣΖN ΑΝΑΓΝΧΡΗΖ ΚΑΗ ζ.63 ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΖ ΕΖΣΖΜΑΣΧΝ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΧΝ ΜΑΘΖΣΧΝ 6.Ζ ΖΜΑΗΑ ΣΖ ΔΣΟΗΜΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ζ.70 ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ Χ ΠΡΟ ΣΑ ΕΖΣΖΜΑΣΑ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΖΝ ΔΚΠ/Ζ 7.Ζ ΠΡΟΑΓΧΓΖ ΣΖ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΟ ΥΟΛΔΗΟ ζ.74 ΓΔΤΣΔΡΟ ΜΔΡΟ: ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΓΗΔΡΔΤΝΖΖ ζ.80 8.ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ ζ ΔΗΑΓΧΓΖ ζ ΚΟΠΟ -ΣΟΥΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ζ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΑ ζ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΔ ΤΠΟΘΔΔΗ ΑΝΑΓΚΑΗΟΣΖΣΑ- ΥΡΖΗΜΟΣΖΣΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ζ.85 9.ΑΝΑΛΤΖ ΣΧΝ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΧΝ ζ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΔΡΓΑΛΔΗΟ ζ ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΤΛΛΟΓΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ζ ΠΔΡΗΓΡΑΦΗΚΖ ΣΑΣΗΣΗΚΖ ζ ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ ζ ΣΑΣΗΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΣΧΝ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ζ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΧΝ. ζ ΜΟΝΟΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ΑΝΑΛΤΔΗ (ΣΧΝ ΔΗΓΗΚΧΝ ζ.98 ΔΡΧΣΖΔΧΝ ΣΖ ΓΔΤΣΔΡΖ ΔΝΟΣΖΣΑ) ΓΗΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ΑΝΑΛΤΔΗ ζ.108 4

5 9.5.2.ΑΝΑΛΤΖ ΓΗΑΚΤΜΑΝΖ (TWO-WAY ζ.110 ANOVA)/ΓΗΠΑΡΑΓΟΝΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΓΗΑΚΤΜΑΝΖ 10.ΤΕΖΣΖΖ & ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ζ ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ - ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑ ζ.129 ΠΔΡΑΗΣΔΡΧ ΔΡΔΤΝΑ ΔΠΗΛΟΓΟ ζ.131 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ζ.133 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ζ.139 5

6 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Απηή ε εξγαζία κε ζέκα «Οη αληηιήςεηο ησλ δαζθάισλ σο πξνο ηελ εηνηκφηεηα ηνπο λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα αληηκεησπίδνπλ δεηήκαηα ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ» πξαγκαηνπνηήζεθε γηα λα κειεηήζεη, λα αλαιχζεη θαη λα θαηαγξάςεη πφζν έηνηκνη, πξνεηνηκαζκέλνη ληψζνπλ νη δάζθαινη πνπ εξγάδνληαη ζηα ζρνιεία λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα αληηκεησπίδνπλ ηηο αλεζπρίεο ςπρηθήο πγείαο πνπ εθδειψλνπλ νη καζεηέο. Με δεδνκέλν ην γεγνλφο φηη ζην ζχγρξνλν ζρνιηθφ πεξηβάιινλ παξνπζηάδνληαη ζπλερψο πνηθίια πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο απφ ηνπο καζεηέο, έρεη σο απνηέιεζκα λα απμάλνληαη νη αξκνδηφηεηεο θαη επζχλεο ησλ δαζθάισλ θαη λα δεκηνπξγείηαη εληνλφηεξε ε αλάγθε γηα κηα πην ζπζηεκαηηθή παξνρή βνήζεηαο ζηνπο καζεηέο ηνπο αιιά θπξίσο πξνβάιιεη επηηαθηηθφηεξε ε αλάγθε ελίζρπζεο ηεο εηνηκφηεηαο, γλψζεο/πξνεηνηκαζίαο ησλ δαζθάισλ γηα ηελ έγθαηξε αλαγλψξηζε θαη ηελ θαηάιιειε αληηκεηψπηζε ησλ δπζθνιηψλ ςπρηθήο πγείαο ησλ παηδηψλ. Ζ έξεπλα δηεμήρζε ην ζρνιηθφ έηνο κε ζπγθέληξσζε εξσηεκαηνινγίσλ ζε δείγκα 193 δαζθάισλ κνλίκσλ θαη αλαπιεξσηψλ. Απφ ηελ ζηαηηζηηθή αλάιπζε θαη επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ πξνθχπηνπλ ζηνηρεία πνπ απνδεηθλχνπλ δηαθνξεηηθά επίπεδα εηνηκφηεηαο, απηνπεπνίζεζεο ησλ δάζθαισλ γηα ηα πνηθίια δεηήκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη ηεο πξνεηνηκαζία ηνπο κέζσ ηεο εθπαίδεπζε ηνπο ζρεηηθά κε απηά. Δπίζεο απφ ηα απνηειέζκαηα παξαηεξνχκε ζπκθσλία θαη δηαθσλία κεηαμχ ησλ απφςεσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ γηα ηελ εηνηκφηεηα, πξνεηνηκαζία θαη εθπαίδεπζε ηνπο γηα ηνλ εληνπηζκφ θαη ηελ απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε/επίιπζε ησλ δηαθνξεηηθψλ πξνβιεκάησλ ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ. Αθφκε δίλνληαη ζηνηρεία γηα ην πνηνη παξάγνληεο (π.ρ. θχιν, έηε ππεξεζίαο θ.η.ι.) επεξεάδνπλ ή φρη, δηαθνξνπνηνχλ ή φρη ηηο αληηιήςεηο ησλ δαζθάισλ κεηαμχ ηνπο γηα ην ππφ κειέηε ζέκα καο. Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ απφ ηνπο αξκφδηνπο θνξείο, ψζηε λα βειηησζεί ε εθπαίδεπζε ησλ δαζθάισλ θαη λα ηνπο εθνδηάδεη κε ηελ θαηάιιειε πξνεηνηκαζία, ψζηε λα αληαπεμέιζνπλ ηθαλνπνηεηηθά ζηηο ζχγρξνλεο απαηηήζεηο ηνπ ξφινπ ηνπο σο εθπαηδεπηηθψλ θαη ζηνλ ηνκέα αλάπηπμεο/ζηήξημεο ηεο ςπρηθήο επεμίαο ησλ παηδηψλ. ΛΕΞΕΘ ΚΛΕΘΔΘΑ: Ψπρηθή πγεία, ςπρηθή πγεία παηδηώλ, ςπρηθέο δηαηαξαρέο, ν ξόινο ησλ δαζθάισλ ζηε ςπρηθή πγεία ησλ καζεηώλ, ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο ζηε βάζε ηνπ ζρνιείνπ, εθπαίδεπζε, δάζθαινη, καζεηέο θαη ςπρηθή πγεία 6

7 ABSTRACT This study on "Perceptions of teachers regarding their readiness to recognize and treat mental health issues of students conducted to study, analyze and record how ready they feel prepared teachers who work in schools to recognize and deal with mental health concerns that students exhibit. Given the fact that the modern school environment is constantly varied mental health of students, the effect of that has led to increased powers and responsibilities of teachers and creating a stronger need for a more systematic assistance to students but rather raises the urgent a need enhancing preparedness, knowledge / preparation of teachers for early recognition and appropriate treatment of mental health problems of children The survey was conducted during the school year with questionnaires concentration in sample 193 permanent teachers and substitutes. From the statistical analysis and processing of data obtained evidence of different levels of readiness, confidence of teachers for a variety of mental health issues and prepare them by educating them about these. Also from the results observed agreement and disagreement between the participants' perceptions of readiness, preparation and training them to identify and effectively manage / resolve differences of mental health of students. Even given of what factors (e.g., gender, years of service, etc.) affect or not, differentiate or not the perceptions of teachers together to study our subject. The results of this research can be used by the responsible bodies in order to improve the training of teachers and to equip them with the proper preparation to cope well in the modern demands of their role as teachers and in development / support mental wellness of children. KEYWORDS: Mental Health, Child Mental Health, mental disorders, the role of teachers in students' mental health, mental health services on the basis of school, education, teachers, students and mental health 7

8 ΠΡΧΣΟ ΜΔΡΟ ΘΔΧΡΖΣΗΚΖ ΓΗΔΡΔΤΝΖΖ 1.ΔΗΑΓΧΓΖ Οη Φπρηθέο, ζπκπεξηθνξηθέο θαη αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο ζπλήζσο μεθηλνχλ ζηελ παηδηθή ειηθία θαη ηελ εθεβεία θαη απνηεινχλ κείδνλ πξφβιεκα ηεο δεκφζηαο πγείαο. Όκσο ζπρλά νη αλάγθεο γηα ζηήξημε, πξναγσγή, βειηίσζε ηεο ςπρηθήο πγείαο ζηα λεαξά άηνκα κέλνπλ αληθαλνπνίεηεο. Οη δπζθνιίεο ςπρηθήο πγείαο δελ παξνπζηάδνληαη κφλν ζηε δσή ησλ ελήιηθσλ αηφκσλ, ε αλαζθφπεζε ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο απνδεηθλχεη θαη επηζεκαίλεη ηελ επξεία εθδήισζε απφ ηα παηδηά κηαο κεγάιεο πνηθηιίαο ςπρηθψλ ζεκάησλ θαη επηθξάηεζε απηψλ ησλ δπζθνιηψλ ζην ρψξν ησλ ζρνιεηψλ. Έηζη νη εθπαηδεπηηθνί έξρνληαη αληηκέησπνη θαζεκεξηλά κε απηά ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα θαη φιν θαη πεξηζζφηεξν αληηιακβάλνληαη ηελ κεγάιε πξφθιεζε ηνπ πνιχπιεπξνπ ξφινπ ηνπο πνπ απαηηεί κεηαμχ άιισλ θαη ηελ παξνρή ζηήξημεο/ελίζρπζεο θαη θξνληίδαο ηεο θαιήο ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ ηνπο. Με ηελ παξνπζία δεηεκάησλ ςπρηθήο πγείαο ζηα παηδηά, δεκηνπξγνχληαη αλάγθεο γηα εηνηκφηεηα ησλ δαζθάισλ σο πξνο ηελ επίιπζε θαη δηαρείξηζε αξθεηψλ ηέηνησλ ζεκάησλ κέζα ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Δπίζεο ν ρψξνο ηεο εθπαίδεπζεο δε ζα κπνξνχζε λα κείλεη εθηφο ηεο λέαο απηήο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ απαηηεί απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηελ ελίζρπζε θαη πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη αλζεθηηθφηεηαο ησλ καζεηψλ γηα λα γίλνπλ δπλαηνί θαη ηθαλνί ςπρηθά λα αληηκεησπίδνπλ ηηο δηαθνξεηηθέο θαη πνηθίιεο δπζθνιίεο πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ παηδηθή ειηθία ηνπο, θαζψο θαη ζηελ κεηέπεηηα ελήιηθε δσή. Ζ παξνχζα εξγαζία θαη έξεπλα πνπ αθνινπζεί ζεκαηνδνηεί ηελ αλάγθε λα δνζεί ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηηο αληηιήςεηο, ηηο παξαδνρέο ηηο αμίεο, ηηο πεπνηζήζεηο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ δαζθάισλ ζε ζρέζε κε ηελ ςπρηθή πγεία ησλ παηδηψλ θαζψο απηέο απνηεινχλ αλαπφζπαζην κέξνο ηεο απηνπεπνίζεζεο θαη ηεο εηνηκφηεηαο/ηθαλφηεηαο ηνπο ζηελ ππνζηήξημε ησλ παηδηψλ, γηα απφθηεζε θνηλσληθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο, ςπρηθήο επεμίαο. Γηεξεπλνχκε δε ηηο αληηιήςεηο ησλ δαζθάισλ γηα ηελ ςπρηθή πγεία ησλ καζεηψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο αληηιήςεηο γηα ηε δηθή ηνπο ηθαλφηεηα, εηνηκφηεηα θαη 8

9 εθπαίδεπζε λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα αζρνινχληαη κε ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο, γηαηί φια απηά ζεσξνχκε φηη ελδερνκέλσο επεξεάδνπλ ηηο απαληήζεηο ηνπο θαη σο εθ ηνχηνπ ηελ επηηπρία ή απνηπρία ηφζν ηεο ελίζρπζεο ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαίδεπζε, φζν θαη ηελ επηηπρία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηνπο έξγνπ ζηελ ηάμε. Δπίζεο απνζαθελίδνπκε θαη παξνπζηάδνπκε ηηο έλλνηεο, ηεο ςπρηθήο πγείαο, ηεο εηνηκφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη ηεο ζεκαζίαο απηήο, θαη ηεο ζεκαληηθφηεηαο ηεο πξναγσγήο ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν, θαη ην ξφιν ησλ δαζθάισλ ζηελ αλάπηπμε θαη πξναγσγή ηεο ςπρηθήο αλζεθηηθφηεηαο ησλ καζεηψλ. Οη αληηιήςεηο ησλ δαζθάισλ σο πξνο ηελ εηνηκφηεηα ηνπο λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα αληηκεησπίδνπλ δεηήκαηα ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ θαη νη πξνζδνθίεο κε ηε ζεηξά ηνπο θαίλεηαη λα απνηεινχλ παξάγνληεο πνπ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ φρη κφλν ηε ζρνιηθή πνξεία ηνπ καζεηή κε ςπρηθέο δπζθνιίεο αιιά θπξίσο ηελ ςπρνθνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή ηνπ αλάπηπμε θαη ηε κεηέπεηηα πνξεία ηνπ σο ελήιηθα ζρεηηθά κε ηελ απφθηεζε ηθαλνηήησλ γηα λα αληαπεμέξρεηαη απνηειεζκαηηθά ζηηο κειινληηθέο δηαπξνζσπηθέο, επηθνηλσληαθέο, θνηλσληθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο, νηθνγελεηαθέο θαη επαγγεικαηηθέο ζρέζεηο ηνπ. ηελ παξνχζα εξγαζία ζην πξψην κέξνο, ην ζεσξεηηθφ, παξνπζηάδεηαη ε έλλνηα ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη εηδηθφηεξα αλαιχεηαη ε ςπρηθή πγεία ησλ παηδηψλ, θαζψο θαη νη δπζθνιίεο/πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ παηδηθή ειηθία θαη ζπγθεθξηκέλα ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. ηε ζπλέρεηα γίλεηαη πξνζέγγηζε κηαο πνηθηιίαο εηδηθψλ ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο πνπ ζα απαζρνιήζνπλ ηελ έξεπλα καο Ζ επηινγή θαη αλάιπζε απηψλ ησλ δεηεκάησλ ζηεξίρηεθε ζηηο εξσηήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. πγθεθξηκέλα γίλεηαη αλαθνξά, ζην άγρνο/ζηξεο ησλ παηδηψλ, ζηελ θαηάζιηςε, ζην ζρνιηθφ εθθνβηζκφ/ζπκαηνπνίεζε/bullying, ζε δηάθνξεο θαηαζηάζεηο πνπ βηψλνπλ ηα παηδηά, δηαδχγην γνλέσλ, πέλζνο ζηελ νηθνγέλεηα, ζεμνπαιηθή θαθνπνίεζε θαη ζσκαηηθή θαθνπνίεζε, πξνβιήκαηα πξνζνρήο (δηάζπαζε πξνζνρήο/ππεξθηλεηηθφηεηα) κάζεζεο θαη ζπκπεξηθνξάο, ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ δηαρείξηζε θαη ζηήξημε πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ πνπ παξνπζηάδνπλ νη καζεηέο απφ δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα θαη ηέινο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη καζεηέο θαηά ηελ κεηάβαζε ηνπο ζε λέεο θαηαζηάζεηο. Δπίζεο παξνπζηάδεηαη κηα βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε ζρεηηθά κε έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη θαη αθνξνχλ ζηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηελ γλψζε/εηνηκφηεηα/ηθαλφηεηα ζρεηηθά κε ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ παηδηψλ. Αθνινπζεί αλαθνξά ζην ξφιν ησλ δαζθάισλ ζηελ αλαγλψξηζε θαη 9

10 αληηκεηψπηζε ησλ δεηεκάησλ ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ ηνπο. Αθφκε ζε απηφ ην κέξνο ηεο εξγαζίαο επηζεκαίλεηαη ε ζεκαζία ηεο εηνηκφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηα δεηήκαηα ςπρηθήο πγείαο ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηέινο αλαθέξεηαη ε έλλνηα θαη ε ζεκαληηθφηεηα ηεο πξναγσγήο ηεο ςπρηθήο πγείαο ζηα ζρνιεία. ην δεχηεξν, εξεπλεηηθφ κέξνο, πεξηιακβάλεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο, θαζψο επίζεο θαη εηζαγσγηθέο θαη ελλνηνινγηθέο επηζεκάλζεηο. Γίλεηαη αλαθνξά ζην ζθνπφ θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο, ζηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη ηηο ππνζέζεηο. Αθνινπζεί ε παξνπζίαζε ηνπ εξεπλεηηθνχ εξγαιείνπ, ε δηαδηθαζία ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ, ε πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή, ε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ κε ηηο ζηαηηζηηθέο ηερληθέο θαη ε παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ. ην ηέινο ηνπ δεχηεξνπ κέξνπο πεξηιακβάλεηαη ε ζπδήηεζε θαη επηρεηξείηαη ε θαηαγξαθή ησλ θπξηφηεξσλ ζπκπεξαζκάησλ. 2. ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ 2.1. Ζ ΈΝΝΟΗΑ ΣΖ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ Γελ ππάξρεη πγεία ρσξίο ςπρηθή επεμία. Ζ ςπρηθή πγεία πξνζθέξεη ζηνπο αλζξψπνπο, ηε δπλαηφηεηα λα αλαπηχμνπλ ηφζν ην πλεπκαηηθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ ηνπο δπλακηθφ φζν θαη λα απνθηήζνπλ θαη λα θέξνπλ εηο πέξαο κε επηηπρία ην ξφιν ηνπο ζηελ θνηλσλία, ζην ζρνιείν θαη ζηελ επαγγεικαηηθή ηνπο δσή (Πξάζηλν βηβιίν, 2005). ηηο θνηλσλίεο, φπνπ πθίζηαηαη ε θαιή ςπρηθή πγεία ησλ πνιηηψλ έρεη σο απνηέιεζκα λα ζπκβάιιεη ζηελ αιιειεγγχε ηελ θνηλσληθή επεκεξία, θαη θνηλσληθή δηθαηνζχλε. ε αληίζεζε, ε θαθή ςπρηθή πγεία ζπλεπάγεηαη πνηθίιεο θαη πνιιέο δαπάλεο, απψιεηεο θαη ζεκαληηθέο επηβαξχλζεηο γηα ηνπο πνιίηεο θαη δεκηνγφλεο επηπηψζεηο γηα ηα θνηλσληθά ζπζηήκαηα (Πξάζηλν βηβιίν, 2005). Ζ έλλνηα ηεο ςπρηθήο πγείαο είλαη κεγάιε, κε πνιιέο δηαζηάζεηο, ππνθεηκεληθή θαη αθαηξεηηθή. Δπνκέλσο ε απνζαθήληζε ηεο θαη ν ελλνηνινγηθφο ηεο πξνζδηνξηζκφο δελ είλαη εχθνιν λα γίλεη (Εήζε, Κατια,Πνιεκηθφο,2005). Παξφιν πνπ δελ ππάξρεη έλαο θνηλά απνδεθηφο νξηζκφο ηεο έλλνηαο ςπρηθή πγεία, νη πεξηζζφηεξεο απφπεηξεο πνπ έρνπλ γίλεη γηα ηελ ελλνηνινγηθή ηεο απνζαθήληζε ζπγθιίλνπλ ζηελ άπνςε, φηη απηή δελ πεξηιακβάλεη κφλν ηελ απνπζία ςπρηθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ δηαηαξαρψλ, αιιά πεξηέρεη θαη κηα επξεία θιίκαθα ζεηηθψλ θαη 10

11 ςπρνινγηθψλ θαηαζηάζεσλ θαη θνηλσληθψλ ζπκπεξηθνξψλ, παξάδεηγκα ηελ απηφαπνηειεζκαηηθφηεηα, ηελ ζεηηθή εηθφλα, ηελ απηνλνκία, αλεμαξηεζία, αηζηνδνμία, ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ζθέθηεηαη, λα καζαίλεη, λα απηνειέγρεηαη θαη λα απηνπξνζδηνξίδεηαη, λα ζπλππάξρεη νκαιά, λα αιιειεπηδξά ζεηηθά, λα δεηά θαη λα πξνζθέξεη βνήζεηα θαη λα αληαπνθξίλεηαη ζεηηθά ζηηο πξνθιήζεηο ηεο δσήο (Υίνπ, Εήζε, Ξαλζάθνπ, & Καΐια, 2005). Ο φξνο δειαδή ςπρηθή πγεία αλαθέξεηαη ζε θάηη πνιχ πεξηζζφηεξν απφ ηελ απνπζία πξνβιεκάησλ, δηαηαξαρψλ ή θάπνηαο ςπρηθήο αζζέλεηαο, γη απηφ δελ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη ελαιιαθηηθά κε ηνλ φξν ηεο ςπρηθήο αζζέλεηαο ή ηεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο αθνχ ζηελ νπζία δειψλεη, θαλεξψλεη ηελ ςπρηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή επεμία ησλ αηφκσλ ε νπνία πξνζεγγίδεηαη κε ηε βειηίσζε θαη πξναγσγή ησλ ζεηηθψλ πιεπξψλ ηεο δσήο. Ζ ςπρηθή πγεία έρεη νξηζζεί απφ ηνλ Π.Ο.Τ. (Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο, 2001 ),«σο κηα θαηάζηαζε ζπλαηζζεκαηηθήο θαη θνηλσληθήο επεμίαο ζηελ νπνία ην άηνκν αληηιακβάλεηαη θαη ζπλεηδεηνπνηεί ηηο δπλαηφηεηέο ηνπ/ ηθαλφηεηέο ηνπ, κπνξεί λα αληηκεησπίζεη ηα ζπλεζηζκέλα άγρε θαη δπζθνιίεο ηεο δσήο, είλαη ζε ζέζε λα εξγαζηεί παξαγσγηθά θαη γφληκα, θαη είλαη ηθαλφ λα ζπλεηζθέξεη ζηελ θνηλφηεηά ηνπ.»(who 2001,p.1). Δπνκέλσο νξίδεηαη σο ε ςπρηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή πξνζαξκνζηηθφηεηα θαη ηθαλφηεηα πνπ θαζηζηά ηα άηνκα ηθαλά, λα ραίξνληαη θαη λα απνιακβάλνπλ ηε δσή ηνπο θαη λα μεπεξλνχλ, λα «ληθνχλ» ηηο δπζθνιίεο ηα άγρε, ηνλ πφλν, ηηο απψιεηεο, ηελ ζιίςε θαη ηελ απνγνήηεπζε θαη γεληθά λα αληαπνθξίλνληαη ζε αληίμνεο ζπλζήθεο. «Έλαο επξχηεξνο νξηζκφο ηεο ςπρηθήο πγείαο πνπ έρεη πνπ έρεη πξνηαζεί ζηε Μ. Βξεηαλία(National Health Service,Health Advisory Service,1995) πεξηιακβάλεη φινπο ηνπο αθφινπζνπο ηνκείο ηθαλνηήησλ: α) ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ γηα ςπρνινγηθή, ζπλαηζζεκαηηθή θαη λνεηηθή αλάπηπμε, β) ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα αξρίδεη, λα αλαπηχζζεη θαη λα δηαηεξεί ηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπ ζρέζεηο κε ακνηβαία ηθαλνπνίεζε, γ) ηελ ηθαλφηεηα γηα θαηαλφεζε ηνπ εζσηεξηθνχ θφζκνπ ησλ άιισλ θαη ηελ ηθαλφηεηα γηα «ελζπλαίζζεζε», δ) ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα αληηκεησπίδεη ην ςπρνινγηθφ ζηξεο σο κηα αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία, ψζηε απηφ λα κελ παξεκπνδίδεη ή βιάπηεη ηελ πεξαηηέξσ εμέιημε ηνπ αηφκνπ» (απφ Υαηδερξήζηνπ ζην Καιαληδή-Αδίδη, Μπεδεβέγθεο, 2000,28). Μάιηζηα, θξίλεηαη απαξαίηεην λα κελ πεξηιακβάλεη ν νξηζκφο ηεο κφλν ην ζπζρεηηζκφ ηεο κε κεκνλσκέλα άηνκα, αιιά λα γίλεηαη αληηιεπηή σο κηα θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο κεηαμχ ελφο αηφκνπ κε ηνπο άιινπο γχξσ ηνπ αιιά θαη κε ην πεξηβάιινλ, 11

12 ψζηε ε πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο λα θαηαλνείηαη κφλνλ σο αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο δεκφζηαο πγείαο (WHO 2004a). Ζ θαθή ςπρηθή πγεία επηθέξεη πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη έληαζε, κεησκέλε ιεηηνπξγία θαη ηθαλφηεηα πνπ ζπλδέεηαη κε άγρνο, αγσλίεο ζπκπηψκαηα θαη δηαλνεηηθέο δηαηαξαρέο, δηαγλψζηκεο, φπσο ε ζρηδνθξέλεηα θαη ε θαηάζιηςε. Ζ αξλεηηθή ςπρηθή πγεία είλαη παξάγνληαο επηθηλδπλφηεηαο γηα ηελ εκθάληζε ζπκπησκάησλ θαη πξνβιεκάησλ ζηε ζσκαηηθή πγεία ηνπ αηφκνπ. «Ζ ςπρηθή θαηάζηαζε ησλ αλζξψπσλ θαζνξίδεηαη απφ πνιιαπινχο παξάγνληεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ βηνινγηθψλ (π.ρ., γελεηηθή, θχιν), ησλ αηνκηθψλ (π.ρ., πξνζσπηθή εκπεηξία), ησλ νηθνγελεηαθψλ θαη ησλ θνηλσληθψλ (π.ρ., θνηλσληθή ππνζηήξημε), θαζψο θαη ησλ νηθνλνκηθψλ θαη ησλ πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ (π.ρ., θνηλσληθή ζέζε θαη ζπλζήθεο δηαβίσζεο)» (Πξάζηλν βηβιίν,2005,4). «Ζ ςπρηθή πγεία απνηειεί αλζξψπηλν δηθαίσκα. Γίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο πνιίηεο λα απνιακβάλνπλ ηελ επεμία, ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο θαη ηεο πγείαο. Πξνάγεη ηε κάζεζε, ηελ απαζρφιεζε θαη ηε ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσλία»( Δπξσπατθφ ζχκθσλν γηα ηελ ςπρηθή πγεία θαη επεμία, Δπξσπατθή δηάζθεςε πςεινχ επίπεδνπ 2008,2) ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΚΑΗ ΠΑΗΓΗΑ Όια ηα παηδηά έρνπλ ην δηθαίσκα λα δνπλ θαη λα αλαπηχζζνληαη ζε έλα πγηέο πεξηβάιινλ, ην νπνίν ζα εμαζθαιίδεη θαη ζα πξνάγεη ηελ ζσκαηηθή θαη ςπρηθή ηνπο πγεία. Φπρηθή πγεία φπσο πξναλαθέξζεθε ζεσξείηαη ε θαηάζηαζε εθείλε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο ηθαλνπνίεζεο, πιεξφηεηαο θαη επεμίαο, φπνπ ην παηδί κπνξεί λα δεη θαη λα κεγαιψλεη κε ηθαλνπνίεζε θαη άλεζε κέζα ζηελ θνηλσλία θαη λα επραξηζηηέηαη απφ ηα πξνζσπηθά ηνπ γλσξίζκαηα, επηηπρίεο θαη επηηεχγκαηα. Ζ ςπρηθή πγεία απνηειεί κέξνο ηεο γεληθήο ηνπ πγείαο θαη είλαη ζπλάξηεζε πνιιψλ παξαγφλησλ πνπ αθνξά ηελ ςπρηθή, ηε θπζηθή, θαζψο θαη ηελ θνηλσληθή ηνπ θαηάζηαζε. Ζ έλλνηα ηεο ςπρηθήο πγείαο θαη ηεο πξφιεςεο ζηα παηδηά δελ αθνξά κφλν ηελ έιιεηςε πξνβιεκάησλ ή δηαηαξαρψλ αιιά θαηά πξψην ιφγν ηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ δεμηνηήησλ πνπ βνεζνχλ θαη εληζρχνπλ ηε ζεηηθή πξνζαξκνγή θαη ηελ ςπρηθή ηνπο επεμία (Υαηδερξήζηνπ,2008) 12

13 Δίλαη απαξαίηεην λα αληηιεθζνχκε φηη «ε ςπρηθή πγεία θάζε παηδηνχ ζε κηα δεδνκέλε ζηηγκή είλαη ην απνηέιεζκα κηαο πνιχπινθεο αιιειεπίδξαζεο απφ βηνινγηθνχο, ςπρνινγηθνχο θαη θνηλσληθνχο παξάγνληεο. Μεηαμχ απηψλ ε νηθνγέλεηα θαη ην ζρνιείν, θαηά γεληθή νκνθσλία, αζθνχλ ηελ πην ζπνπδαία επίδξαζε ζηε δσή ηνπ παηδηνχ». (Σζηάληεο,2000,ηεχρ.Α,97) «Ζ ςπρηθή πγεία ησλ παηδηψλ θαη λέσλ αηφκσλ πεξηιακβάλεη ηνπο αθφινπζνπο ηνκείο: α) ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα αξρίδεη θαη λα δηαηεξεί ηθαλνπνηεηηθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, β) ηε ζπλερή εμέιημε ηεο ςπρνινγηθήο αλάπηπμεο, γ) ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα παίδεη θαη λα καζαίλεη ψζηε ηα επηηεχγκαηα ηνπ λα είλαη αλάινγα κε ηελ ειηθία ηνπ θαη ην λνεηηθφ ηνπ επίπεδν, δ) ηελ εμέιημε ηεο επίγλσζεο ηνπ εζηθά ζσζηνχ θαη ηνπ κε απνδεθηνχ, θαη ε) ην βαζκφ ηνπ ςπρνινγηθνχ ζηξεο θαη ηεο πξνβιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο κέζα ζηα θπζηνινγηθά φξηα γηα ηελ ειηθία ηνπ παηδηνχ θαη ην πεξηβάιινλ πνπ δεη» (απφ Υ. Υαηδερξήζηνπ ζην Καιαληδή-Αδίδη, Μπεδεβέγθεο, 2000,28). Ζ θαιή ςπρηθή πγεία ηνπ παηδηνχ βξίζθεηαη ζε άκεζε εμάξηεζε φρη κφλν απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ παηδηνχ αιιά θαη απφ ηελ νηθνγέλεηα, ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη ηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο ππνζηήξημεο θαη βνήζεηαο. Ζ ςπρηθή πγεία ησλ παηδηψλ δελ απνηειεί κφλν επζχλε ησλ επαγγεικαηηψλ πγείαο αιιά ζπκπεξηιακβάλεη ηελ επζχλε θαη ππνζηήξημε απφ γνλείο, ζρνιείν-εθπαηδεπηηθνχο θαη θνηλσληθέο ππεξεζίεο (απφ Maria Callias ζην Καιαληδή-Αδίδη, Μπεδεβέγθεο 2000). Έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη θαη αθνξνχλ πξνβιήκαηα ησλ καζεηψλ δηαπξνζσπηθήο θαη ελδνπξνζσπηθήο ζπκπεξηθνξάο έδεημαλ, φηη φηαλ απηά δελ αληηκεησπίδνληαη έγθαηξα θαη θαηάιιεια έρεη σο απνηέιεζκα νη καζεηέο λα εθδειψλνπλ πξνβιήκαηα ζε πνηθίινπο ηνκείο ζε φια ηα ζηάδηα ηεο δσήο ηνπο. ηε ζρνιηθή πεξίνδν εκθαλίδνπλ ρακειή πξφνδν ζηα καζήκαηα, κεγάιε ζπρλφηεηα απνπζηψλ, αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ επαλάιεςεο ηεο ηάμεο. ηε ελήιηθε πεξίνδν/δσή παξνπζηάδνπλ ρακειφ πνζνζηφ επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο, ειάρηζηεο πηζαλφηεηεο εχξεζεο εξγαζίαο κεηά ην ζρνιείν, επίζεο κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο γηα δηαβίσζε ζε θαηαζηάζεηο κεγάιεο νηθνλνκηθήο αλέρεηαο, ζπκκεηνρή ζε παξαβαηηθέο πξάμεηο θαη εκθάληζε ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ (απφ Υξπζή Υαηδερξήζηνπ ζην Καιαληδή-Αδίδη, Μπεδεβέγθεο, 2000). Δπίζεο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη παξφιν πνπ νη αλάγθεο γηα παξνρή ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο ζηα παηδηά θαη λεαξά άηνκα είλαη κεγάιεο, παξφια απηά εθηηκάηαη φηη ηηο ιακβάλεη κφλν ην έλα πέκπην ησλ λέσλ αλζξψπσλ πνπ έρνπλ αλάγθε ηηο 13

14 ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο θαη ε κεγάιε πιεηνςεθία παξνρήο ηέηνησλ ππεξεζηψλ γηα ησλ λένπο δίλνληαη κφλν ζην ζρνιείν (Burns et al., 1995 ζην Walter,et al.,2006) ΓΤΚΟΛΗΔ /ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΑ ΠΑΗΓΗΑ χκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο (Π.Ο.Τ. 2004), ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη νη αγρψδεηο δηαηαξαρέο ζπληζηνχλ πνιχ ζπρλή αηηία ζαλάηνπ αηφκσλ λεαξήο ειηθίαο. Δθηηκήζεηο ηνπ επηπνιαζκνχ δείρλνπλ φηη ην 20% ησλ παηδηψλ ειηθίαο θάησ ησλ 18 εηψλ έρνπλ αλεζπρίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ςπρηθή ηνπο πγεία θαη νη πνζνζηηαίεο απμήζεηο αλέξρνληαη ζε 25% γηα ηα παηδηά ζε δπζκελή πεξηβάιινληα (Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο, WHO,2004b ). Πεξίπνπ ην ήκηζπ ηνπ ζπλφινπ ησλ ςπρηθψλ αζζελεηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ άγρνπο, ηεο θαηάζιηςεο, ησλ ζνβαξψλ ζπλαηζζεκαηηθψλ δηαηαξαρψλ θαη ηεο δηαηαξαρήο ηεο δηάζπαζεο -πξνζνρήο, μεθηλνχλ ζηελ παηδηθή ειηθία ή ηελ εθεβεία (Kirby & Keon, 2006). Σα δεηήκαηα ςπρηθήο πγείαο πνπ εκθαλίδνπλ ηα παηδηά ηαμηλνκνχληαη θπξίσο ζε δπν θαηεγνξίεο, ζε αλεζπρίεο εζσηεξίθεπζεο ( π.ρ. άγρνο-ζηξεο θ.η.ι., δειαδή ζέκαηα πνπ δελ είλαη άκεζα νξαηά θαη δελ είλαη εχθνιν λα ηα θαηαιάβεη θάπνηνο) θαη αλεζπρίεο εμσηεξίθεπζεο (π.ρ. επηζεηηθφηεηα θ.η.ι., δειαδή ζέκαηα κε νξαηέο ελέξγεηεο εθδήισζεο), ( Καιαληδή-Αδίδη,Εαθεηξνπνχινπ,2004). Σα πξνβιήκαηα/δπζθνιίεο πνπ παξνπζηάδνπλ ηα παηδηά ζε ςπρνθνηλσληθφ επίπεδν θαηαγξάθνληαη κε δηάθνξνπο φξνπο, φπσο «ζπλαηζζεκαηηθέο δηαηαξαρέο», «δηαηαξαρέο δηαγσγήο», «πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο», «δπζπξνζαξκνζηηθή ζπκπεξηθνξά»(κνληνπνχινπ,2007). Ζ επηζεηηθφηεηα, ε βίαηε αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά θαη ε θαηάρξεζε νπζηψλ πνπ πξνθαινχλ εμάξηεζε έρεη βξεζεί φηη ζπρλά ζπλππάξρνπλ κε κηα ειαθξά, κέηξηα ή θαη πνιχ ζνβαξή ςπρηθή δηαηαξαρή(vassiliadou,2008). ε κειέηε πνπ έγηλε ζηηο Ζ.Π.Α. ζε έλα ζχλνιν απφ 119 δαζθάινπο ζε έμη θεληξηθά δεκνηηθά αζηηθά ζρνιεία δηαηππψζεθαλ νη απφςεηο ησλ δαζθάισλ γηα ηα κεγάια πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηα ζρνιεία ηνπο. Μεγάιν πνζνζηφ πεξίπνπ 50% ησλ δαζθάισλ ππνζηήξημε φηη ε δηαζπαζηηθή/απνδηνξγαλσηηθή ζπκπεξηθνξά (θαζαξία ζηελ ηάμε), είλαη ην κεγαιχηεξν πξφβιεκα ςπρηθήο πγείαο πνπ εθδειψλνπλ νη καζεηέο θαη απηνί έξρνληαη ζπρλά αληηκέησπνη κε ηέηνηεο ζπκπεξηθνξέο. Άιια ζεκαληηθά πξνβιήκαηα 14

15 πνπ αλέθεξαλ είλαη νη καζεηέο πνπ δελ έρνπλ θίλεηξα γηα κάζεζε (15%), νη καζεηέο πνπ δελ ζέβνληαη ηηο αξρέο θαη ηνπο θαλφλεο ηνπ ζρνιείνπ (13%), ην δήηεκα ηνπ εθθνβηζκνχ θαη νη θιίθεο (9%), θαζψο θαη νη δηαζπαζηηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη εθηφο ηάμεο ζηνλ επξχηεξν ρψξν (π.ρ. ζηελ απιή) ηνπ ζρνιείνπ (8%)(Walter,et al.,2006). Άιιε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηνπο Reinke,et al.,(2001) ζε εθπαηδεπηηθνχο, ζρεηηθά κε ηε ηήξημε ηεο παηδηθήο ςπρηθήο πγείαο ζηα ζρνιεία θαη ηηο αληηιήςεηο ησλ δάζθαισλ γηα ην ξφιν ηνπο, ηηο αλάγθεο, θαη ηα εκπφδηα πνπ ζπλαληνχλ, νη απαληήζεηο ηνπο ζηελ αλνηθηή εξψηεζε γηα ην πνηά πηζηεχνπλ φηη είλαη ηα πην αλεζπρεηηθά ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο ζηα ζρνιεία ηνπο; ππέδεημαλ φηη, νη πέληε πην θνξπθαίεο δπζθνιίεο/πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ θαη θαινχληαη λα δηαρεηξηζηνχλ θαζεκεξηλά κε ζεηξά ζεκαληηθφηεηαο ήηαλ:(1) ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο, πνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ ηελ αλαζηάησζε, ηελ πξνθιεηηθή επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά, θαζψο θαη πξνβιήκαηα δηαγσγήο,(2) ε ππεξθηλεηηθφηεηα θαη ηα πξνβιήκαηα πξνζνρήο/απξνζεμίαο,3) νη καζεηέο πνπ πξνέξρνληαη απφ νηθνγέλεηεο κε ζεκαληηθνχο ζηξεζνγφλνπο παξάγνληεο, (π.ρ., νη δηαδεπγκέλνη γνλείο, νη γνλείο ζηε θπιαθή, νη γνλείο κε πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο), (4) νη καζεηέο κε ειιεηκκαηηθέο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο, θαη (5) νη καζεηέο κε θαηάζιηςε. Δπίζεο κεγάιν πνζνζηφ απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο δάζθαινπο αλέθεξαλ φηη αληηκεησπίδνπλ θαη πξνβιήκαηα ησλ καζεηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνπο ζπλνκήιηθνπο φπσο εθθνβηζκφο/εμαλαγθαζκφο (bullying) αιιά επίζεο κεγάιε δπζθνιία γηα απηνχο είλαη ε ππνζηήξημε ησλ παηδηψλ πνπ είλαη ζχκαηα ηνπ εθθνβηζκνχ. Σα δεηήκαηα ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ επηζεκαίλνληαη θαη ζε άιιεο έξεπλεο φπσο ζηελ έξεπλα ησλ Al-Obaidi et al,(2012) ζην Ηξάθ ζε δαζθάινπο δεκνηηθψλ ζρνιείσλ πνπ ηνπο δεηήζεθε λα αλαθέξνπλ ηα ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο. Ζ πιεηνςεθία ησλ δαζθάισλ ππέδεημε ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο θαη ηηο δηαζπαζηηθέο ζπκπεξηθνξέο, (εθδήισζε ζσκαηηθήο βίαο, θαηαζηξνθή ζρνιηθήο πεξηνπζίαο θαη άζεκλεο εθθξάζεηο θαη ρεηξνλνκίεο) σο ηα κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο ζηα ζρνιεία ηνπο. ηελ ίδηα έξεπλα ε κειέηε ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο απνδεηθλχεη φηη ζε πνιιέο ρψξεο ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο είλαη βαζηθφ δήηεκα ςπρηθήο πγείαο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηα ζρνιεία γηα παξάδεηγκα ζηα Ζλσκέλα Αξαβηθά Δκηξάηα, 11,8% ησλ παηδηψλ ειηθίαο 6-18 αλαθέξεηαη φηη έρνπλ πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο (Eapen, Swadi, Sabri, & Abou-Saleh, 2001), ελψ ηα δεηήκαηα ζπκπεξηθνξάο ήηαλ εμίζνπ κεγάια θαη ζε κειέηεο ζηελ Ηλδία θαη ηε 15

16 Νηγεξία (Sarkhel, Sinha, Arora, θαη De Sarkar, 2006, Akpan, Ojinnak, θαη Ekanem, 2010 ζην Al-Obaidi et al,2012). Όκσο θαη νη εξεπλεηέο Rothı et al.,(2008) ππνζηεξίδνπλ φηη ε αλάξκνζηε ζπκπεξηθνξά θαζψο θαη ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο είλαη ηα θχξηα δεηήκαηα ςπρηθήο πγείαο πνπ εκθαλίδνληαη ζηα ζρνιεία ηεο Αγγιίαο θαη πξέπεη λα ηα δηαρεηξίδνληαη θαηάιιεια νη εθπαηδεπηηθνί. Ο παηδηθφο πιεζπζκφο ζεσξείηαη σο πςεινχ θηλδχλνπ γηα εκθάληζε θαη αλάπηπμε πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ δηαηαξαρψλ. Ζ δηάγλσζε θαη ε ζεξαπεία ησλ παηδηψλ κε ηέηνηα ςπρηθά πξνβιήκαηα είλαη δχζθνιεο πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ απνηειεζκαηηθά θαη απηφ γηαηί, ε παηδηθή ειηθία έρεη ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά. Ζ πεξίνδνο πνπ ην άηνκν δηαλχεη ηελ παηδηθή ειηθία δηέξρεηαη απφ ζηάδηα ζπλερψλ αιιαγψλ θαη πνιχ ζπρλά ζηα παηδηά παξαηεξείηαη δηαθνξά ηεο ρξνλνινγηθήο ηνπο ειηθίαο θαη ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη γλσζηηθψλ ζηαδίσλ πνπ δηαλχνπλ. Οη πην πνιιέο απφ ηηο ςπρνινγηθέο-παζνινγηθέο ζπκπεξηθνξέο πνπ εκθαλίδνληαη ζηα παηδηά ήηαλ θάπνηε θπζηνινγηθέο θαη ζε έλα κεγάιν πνζνζηφ απηψλ πξαγκαηνπνηείηαη απηφκαηε ίαζε (Καιαληδή-Αδίδη, Μπεδεβέγθεο 2000). Σα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο ησλ παηδηψλ έρεη παξαηεξεζεί φηη, εκθαλίδνληαη ζε δηαθνξεηηθή έθηαζε θαη πνηθίιεο κνξθέο, απφ ήπηεο κνξθέο έρνληαο σο αηηία παξνδηθέο θξίζεηο ζην πεξηβάιινλ ηνπ παηδηνχ έσο δηαγλσζκέλεο ςπρηθέο δηαηαξαρέο. Σα πξνβιήκαηα απηά έρνπλ ζρέζε κε πνηθίιεο θνηλσληθννηθνλνκηθέο θαη πεξηβαιινληηθέο παξακέηξνπο θηλδχλνπ. Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία απφ πνιιέο ρψξεο θαηαδεηθλχνπλ φηη έλα κεγάιν κέξνο ησλ παηδηψλ πνπ γελληνχληαη θάζε ρξφλν είλαη ζηηο νκάδεο πςεινχ θηλδχλνπ γηα εκθάληζε ηφζν ςπρνθνηλσληθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ πξνβιεκάησλ φζν θαη πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο θαη ζρνιηθήο επίδνζεο (απφ Υαηδερξήζηνπ ζην Καιαληδή-Αδίδη, Μπεδεβέγθεο, 2000). Πξνθεηκέλνπ λα αλαγλσξηζηεί/εληνπηζηεί/αμηνινγεζεί ε ζνβαξφηεηα, ε εμέιημε θαη λα αληηκεησπηζηεί θαηάιιεια κηα δπζθνιία πνπ αληηκεησπίδεη ην παηδί, είλαη κεγάιεο ζεκαζίαο λα ιεθζεί ππφςε ε ηδηαηηεξφηεηα ηεο παηδηθήο ειηθίαο. Ο ππνινγηζκφο ηνπ πνζνζηνχ ησλ παηδηψλ πνπ εκθαλίδνπλ ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα θαη ςπρηθέο δηαηαξαρέο θαη, αληίζηνηρα, ε ζχγθξηζε ησλ ζηνηρείσλ απηψλ κεηαμχ δηάθνξσλ ρψξσλ είλαη δχζθνινο πεξίπινθνο εμαηηίαο ησλ δηαθνξεηηθψλ νξηζκψλ, δηαγλσζηηθψλ κεζφδσλ θαη εξγαιείσλ αμηνιφγεζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη (απφ Υαηδερξήζηνπ ζην Καιαληδή-Αδίδη, Μπεδεβέγθεο, 16

17 2000).Δπηδεκηνινγηθέο κειέηεο ζε δηάθνξεο ρψξεο δείρλνπλ φηη ηα πνζνζηά ησλ παηδηψλ πνπ παξνπζηάδνπλ πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο θπκαίλνληαη κεηαμχ 10%- 20% θαη νη ίδηεο κειέηεο δείρλνπλ φηη δελ παξέρεηαη ζπκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε ζηελ πιεηνςεθία ησλ παηδηψλ θαη εθήβσλ πνπ ηελ έρνπλ αλάγθε (απφ Υαηδερξήζηνπ ζην Καιαληδή-Αδίδη, Μπεδεβέγθεο, 2000). Οη πην ζπλήζεηο δηαηαξαρέο ησλ παηδηψλ πνπ παξαηεξνχλ, αλαθέξνπλ θαη πξνβιεκαηίδνπλ ηνπο ελήιηθεο (δάζθαινπο-γνλείο) ζην ζρνιείν θαη γη απηέο παξαπέκπνληαη ηα παηδηά είλαη νη «εμσηεξηθεπκέλεο» δηαηαξαρέο. Γειαδή ηα παηδηά εκθαλίδνπλ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά, ζπκφ, αλππαθνή, είλαη παξνξκεηηθά κε κεγάια επίπεδα θηλεηηθφηεηαο. Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπο δελ κπνξεί λα ειέγρεηαη επαξθψο, δελ έρνπλ αλάινγεο δεμηφηεηεο γηα λα απηνειέγμνπλ ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο, ελεξγνχλ θαη ζθέθηνληαη παξνξκεηηθά, δπζθνιεχνληαη λα αληηκεησπίζνπλ ηελ απνγνήηεπζε, φπσο επίζεο θαη ηελ δηαρείξηζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο φηαλ ε ακνηβή πνπ πεξηκέλνπλ δελ έξρεηαη έγθαηξα-άκεζα. πλαληνχλ δπζθνιία ζην λα εζηηάζνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο ζε θάπνην ζηφρν ή λα ρξεζηκνπνηήζνπλ θαηάιιειεο δεμηφηεηεο γηα λα επηιχζνπλ έλα πξφβιεκα. Όκσο νη αλεζπρίεο πνπ απαζρνινχλ ηα παηδηά κε δεηήκαηα ςπρηθήο πγείαο ζην ζρνιείν ζε αληίζεζε κε ηνπο ελήιηθεο είλαη νη «εζσηεξηθεπκέλεο». Σα παηδηά απηά παξνπζηάδνπλ ζεκάδηα θαηάζιηςεο, έρνπλ, άγρνο, θφβν, ζσκαηηθέο ελνριήζεηο θαη αηζζήκαηα κνλαμηάο θαη απνκφλσζεο. Δθηφο φηη εκθαλίδνπλ ππεξβνιηθά ειεγρφκελε ζπκπεξηθνξά, κπξνζηά ζηηο λέεο-άγλσζηεο εκπεηξίεο γηα απηά, εθδειψλνπλ θφβν θαη ζπκπεξηθνξέο απνθπγήο. πλήζσο ε απφδνζε ηνπο ηπγράλεη ηδηαίηεξεο, ζπνπδαίαο ζεκαζίαο θαη βαξχηεηαο βάδνληαο έηζη αξθεηά πςεινχο ζηφρνπο, έρνληαο σο απνηέιεζκα ηελ ππνηίκεζε ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο (Καιαληδή-Αδίδη, Μπεδεβέγθεο, 2000). Απφ ην πξίζκα κηαο νιηζηηθήο/νηθνζπζηεκηθήο θαη ςπρνδπλακηθήο νπηηθήο, νη παηδηθέο δηαηαξαρέο, ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο ησλ παηδηψλ ζεσξνχληαη φηη πξνέξρνληαη, εθδειψλνληαη απφ ηελ αληζνξξνπία πνπ ππάξρεη ζηε ζρέζε κεηαμχ ηνπ εζσηεξηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηνπ εμσηεξηθνχ πιαηζίνπ. Ζ δε ζρέζε επεξεάδεηαη θαη δηαηαξάζζεηαη απφ ηελ ακθίδξνκε/δηαιεθηηθή ελέξγεηα-δξάζε πνιιαπιψλ εμσγελψλ θαη ελδνγελψλ παξαγφλησλ. Οη ςπρνπαζνινγηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη νη παζνινγηθέο εθδειψζεηο ηφζν ζηελ παηδηθή ειηθία, φζν θαη ζηελ εθεβηθή ειηθία είλαη απνηέιεζκα πνιιαπιψλ θαη θιηκαθνχκελσλ αξλεηηθψλ αιιειεπηδξάζεσλ ησλ παηδηψλ κε ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο/αδπλακίεο/πξνβιήκαηα/δπζιεηηνπξγίεο/δηαηαξαρέο κε έλα ζπλήζσο αξλεηηθφ, αθαηάιιειν, κε ππνζηεξηθηηθφ θαη επηβαξπληηθφ 17

18 θνηλσληθφ, νηθνγελεηαθφ, θαη ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Ζ δπλαηφηεηα λα απνηξαπνχλ, λα πξνιεθζνχλ νη ςπρνπαζνινγηθέο ζπκπεξηθνξέο έγθεηηαη θαηά έλα κέξνο ζηελ αλάπηπμε/εθαξκνγή επαξθψλ κεζφδσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρηθψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ δπζθνιηψλ ζηα πξψηκα ζηάδηα αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ, ζηελ έγθαηξε αλαγλψξηζε/αλίρλεπζε ηνπο θαζψο θαη ζηελ θαηάιιειε δηαρείξηζε θαη αληηκεηψπηζε ηνπο (Κνπξθνχηαο,2011). Σα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο πνπ εθδειψλνπλ ηα παηδηά πνηθίινπλ, απφ αλεζπρίεο γηα ηνπο πνιιαπινχο θνηλσληθνχο παξάγνληεο επηθηλδπλφηεηαο πνπ αθνξνχλ ην καζεηηθφ πιεζπζκφ (π.ρ. ρξήζε νπζηψλ), δπζθνιίεο/πξνβιήκαηα εμαηηίαο παξνδηθψλ θξίζεσλ ζην πεξηβάιινλ ηνπ παηδηνχ (π.ρ. ρσξηζκφο γνλέσλ), ηα νπνία παξνπζηάδεη θάπνην πνζνζηφ καζεηψλ, κέρξη ζνβαξέο/επίκνλεο ςπρηθέο δηαηαξαρέο πνπ εθδειψλεη κηθξφ πνζνζηφ ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ. Δπίζεο πνηθίινη αηνκηθνί, νηθνγελεηαθνί, θνηλσληθνί θαη πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο ζρεηίδνληαη κε ηελ ςπρηθή πγεία θαη ηελ ζρνιηθή επίδνζε. Σα παηδηά αλήθνπλ ζε νκάδεο «πςεινχ θηλδχλνπ» γηα εκθάληζε πξνβιεκάησλ θαη δηαηαξαρψλ, επεηδή δνπλ ζε πεξηβάιινληα «πςεινχ θηλδχλνπ (Υαηδερξήζηνπ 2005). 3. ΕΖΣΖΜΑΣΑ-ΘΔΜΑΣΑ ΠΟΤ ΥΔΣΗΕΟΝΣΑΗ ΜΔ ΣΖΝ ΦΤΥΗΚΖ ΤΓΔΗΑ ΣΧΝ ΠΑΗΓΗΧΝ 3.1. ΑΓΥΟ/ΣΡΔ ΣΑ ΠΑΗΓΗΑ ΑΓΥΟ Σν άγρνο νξίδεηαη σο κηα ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ ζπρλά ζεσξείηαη αλάινγε κε ην θφβν θαζψο θαη σο κηα «δπζάξεζηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλαηζζήκαηα επηθείκελνπ θηλδχλνπ, έληαζεο θαη αλεζπρίαο» (Sweeney&Pine,2004,ζηνHeadley,2013 Βαζηιάθε,Tξηιίβα,Μπεδεβέγθεο,2001,13). Δπίζεο ην άγρνο «νξίδεηαη σο κηα δπζάξεζηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ εθδειψλεηαη σο αληίδξαζε ζε πξνθιήζεηο ή θηλδχλνπο ηνπ πεξηβάιινληνο», αλήθεη ζηηο ςπρηθέο δπζθνιίεο/πξνβιήκαηα ηνπ ζπλαηζζήκαηνο θαη «αλαθέξεηαη ζηηο ςπρνθπζηνινγηθέο, ζπκπεξηθνξηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο θαη γλσζηηθέο αιιαγέο πνπ παξάγνληαη σο αληίδξαζε ζε έλα ζπλεηδεηφ ή αζπλείδεην θίλδπλν» (Beck 1987, 18

19 Lazarus 1996, ζην Καιαληδή-Αδίδη,Εαθεηξνπνχινπ,2004,289 Βαζηιάθε, Tξηιίβα, Μπεδεβέγθεο,2001,13). Οη αγρψδεηο δηαηαξαρέο (Anxiety disorders ) έρεη παξαηεξεζεί φηη είλαη ην πην θνηλφ πξφβιεκα ςπρηθήο πγείαο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη καζεηέο/ηα παηδηά, νη κειέηεο αλαθέξνπλ φηη πνζνζηφ κεηαμχ 3% έσο 24% ησλ παηδηψλ θάησ ησλ 12 εηψλ κπνξεί λα αλαπηχμνπλ ζεκαληηθά πξνβιήκαηα άγρνπο, ηα νπνία επεξεάδνπλ ηελ θαζεκεξηλή ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπο, ( Cartwright - Hatton, McNicol, & Doubleday, 2006 ζην Headley, 2013 ).Σν Φχιν παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επηθξάηεζε ηνπ άγρνπο, ζηα θνξίηζηα έρεη παξαηεξεζεί φηη νη πηζαλφηεηεο λα εκθαλίζνπλ δηαηαξαρή άγρνπο ζε ζχγθξηζε κε ηα αγφξηα είλαη ζρεδφλ δηπιάζηεο( Costello, Mustillo, Erkanli, Keeler,&Angold, 2003, ζην Headley, 2013 ).Σν Άγρνο ή θφβνο απνηειείηαη απφ γλσζηηθέο δηεξγαζίεο (π.ρ., αλεζπρία), ζπκπεξηθνξέο (π.ρ.,ηελαπνθπγή), ζπλαηζζήκαηα (π.ρ., θφβν-ηξφκν ),θπζηνινγηθέο αληηδξάζεηο ( π.ρ., αχμεζε ηνπ θαξδηαθνχ ξπζκνχ ) θαη ζέκαηα ζρέζεσλ. Οη πεγέο πνπ ζπλήζσο πξνθαινχλ άγρνο ζηα παηδηά έρνπλ ζρέζε κε δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Ηδηαίηεξα αλαθνξηθά κε ηελ επίδνζε ηνπο ζηα καζήκαηα ή ζε ζρέζε κε ηνπο θαλφλεο πεηζαξρίαο πνπ επηβάιινληαη απφ απηφ, νη ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο ζπλνκήιηθνπο/ζπκκαζεηέο, ηελ νηθνγέλεηα ηνπο (ε ζρέζε ηνπ παηδηνχ κε ηα κέιε ηεο, πηζαλά νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα πνπ ππάξρνπλ, ή ε απψιεηα θάπνηνπ αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ) θαη ηα πξνζσπηθά πξνβιήκαηα ησλ παηδηψλ ζε ζρέζε κε ηελ αληίιεςε πνπ έρνπλ γηα ηνλ εαπηφ ηνπο ή νη αλεζπρίεο ηνπο γηα ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο, ην κέιινλ ηνπο απηά απνηεινχλ ζεκαληηθή πεγή άγρνπο (Βαζηιάθε, Tξηιίβα, Μπεδεβέγθε,2001). Οη πην ζπλεζηζκέλνη ηξφπνη πνπ εθδειψλεη ην παηδί ην άγρνο ηνπ ζην ζρνιείν είλαη, ε κε ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο ηεο ηάμεο θαη ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο γεληθά, ε δπζθνιία ζπγθέληξσζεο ηεο πξνζνρή ηνπ, ρακειή απηνπεπνίζεζε θαη αηζζήκαηα αλεπάξθεηαο, ζηελαρψξηαο ζε ζρέζε κε ηηο ζρνιηθέο ηνπ επηδφζεηο(καιαληδή-αδίδη,εαθεηξνπνχινπ,2004). Δπηπιένλ ηα παηδηά πνπ βηψλνπλ ππεξβνιηθφ άγρνο έρεη βξεζεί λα έρνπλ πξνβιήκαηα ηφζν ζηηο ζρέζεηο κε ζπλνκήιηθνπο/ζπκκαζεηέο φζν θαη κε ηνπο γνλείο ηνπο, θαζψο θαη γεληθέο δηαηαξαρέο πνπ αθνξνχλ ζηελ θνηλσληθή θαη ςπρνινγηθή ηνπο ιεηηνπξγία, κε αξλεηηθέο ζπλέπεηεο φπσο ρακειφηεξε αθαδεκατθή επίδνζε, ππεξβνιηθέο απνπζίεο, εμαζζέλεζε ησλ ζρέζεσλ κε ηνπο ζπλνκήιηθνπο/ζπκκαζεηέο, ρακειή απηνεθηίκεζε θαη γεληθφηεξα αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζηελ ςπρηθή πγεία ηνπ 19

20 παηδηνχ. ηε κεηέπεηηα πνξεία ηνπο έρεη βξεζεί φηη ηα παηδηά κε αγρψδεηο δηαηαξαρέο εκθαλίδνπλ καθξνρξφληα θαθή επαγγεικαηηθή πξνζαξκνγή (Ezpeleta et al, 2001 Grover, Ginsburg,& Ialongo, 2007, Woodward & Fergusson,2001,Last & Strauss, 1990, Hibbert, Fogelma, & Mano, 1990 ζην Headley,2013) ΣΡΔ Ο θάζε άλζξσπνο αληηιακβάλεηαη θαη πξνζδίδεη δηαθνξεηηθή ζεκαζία ζηνλ φξν ζηξεο. πλήζσο ην ζηξεο γίλεηαη θαηαλνεηφ/αηζζεηφ σο ε έθβαζε, ε αληίδξαζε ελφο νξγαληζκνχ ζε κηα δχζθνιε/πηεζηηθή θαηάζηαζε. Με απνηέιεζκα θάπνηεο θνξέο ην ζηξεο λα εμηζψλεηαη κε ζσκαηηθά ή ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα πνπ πξνθαινχληαη απφ εμσηεξηθά αξλεηηθά/ζηξεζνγφλα εξεζίζκαηα πνπ ιακβάλεη θάπνηνο απφ ην πεξηβάιινλ. Άιιεο πάιη θνξέο ην ζηξεο εμηζψλεηαη κε απηά ηα αξλεηηθά εξεζίζκαηα. Έηζη ην ζηξεο είλαη ην απνηέιεζκα ηεο ελεξγεηηθήο ακνηβαίαο επίδξαζεο αλάκεζα ζην άηνκν θαη ην πεξηβάιινλ ηνπ. (Βαζηιάθε,Σξηιίβα,Μπεδεβέγθεο,2001 Κνληνπνχινπ,2007 Καιαληδή-Αδίδη, Εαθεηξνπνχινπ,2004). Πεγέο ζηξεο γηα ηα παηδηά είλαη, ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη αθνξνχλ ζηελ επίδνζή ηνπο, ζε δπζθνιίεο γχξσ απφ ηηο δηαδηθαζίεο ηεο κάζεζεο, ηηο εμεηάζεηο, ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηδηαίηεξα φηαλ ππάξρνπλ ζπγθξνχζεηο, ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο ζπλνκήιηθνπο. Δπίζεο ηα πξνβιήκαηα πνπ πηζαλφλ αληηκεησπίδνπλ ζην ρψξν ηεο νηθνγέλεηαο ζηηο ζρέζεηο κε γνλείο, αδέξθηα, αλ πθίζηαληαη ζπγθξνχζεηο, θαθέο ζρέζεηο κε ηνπο γνλείο, βία ζσκαηηθή/ςπρνινγηθή/ζπλαηζζεκαηηθή,αδηαθνξία απφ ηνπο γνλείο, ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα ή αζζέλεηεο ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, θαθέο ζρέζεηο ησλ γνληψλ κεηαμχ ηνπο ή απψιεηα θάπνηνπ γνληνχ θ.η.ι. Ζ κεηάβαζε ζηελ εθεβεία απνηειεί γηα ηα παηδηά θαη απηή κηα λέα πεγή ζηξεο ιφγσ ησλ ζεκαληηθψλ αιιαγψλ (ζσκαηηθψλ νξκνληθψλ, ςπρνινγηθψλ) πνπ βηψλνπλ ηα παηδηά ζε απηήλ ηελ πεξίνδν ηεο αλάπηπμεο ηνπο (Κνληνπνχινπ,2007). Οη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζηξεο ζηα παηδηά αθνξνχλ ζηε ζσκαηηθή, ςπρηθή θαη θνηλσληθή πγεία/επεμία ησλ παηδηψλ αιιά θαη ηελ ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπο. ε βηνςπρνθνηλσληθφ επίπεδν νη δπζθνιίεο/πξνβιήκαηα πνπ πξνθαινχληαη είλαη, «ζσκαηηθνί πφλνη, δαιάδεο, αδπλακία, παιηλδξφκεζε ζε αλψξηκεο ζπκπεξηθνξέο (π.ρ. ελνχξεζε), απφζπξζε, δπζθνιίεο ζπγθέληξσζεο, επδηάθξηηεο αιιαγέο ζηελ ζπκπεξηθνξά, αλνξεμία ή αυπλία, επεξεζηζηφηεηα, πξνβιή- 20

21 καηα ζηηο ζρέζεηο κε ηνπο άιινπο. Δπηπιένλ έρεη βξεζεί ζρέζε αλάκεζα ζην ζηξεο θαη ζε δηάθνξεο ζσκαηηθέο αζζέλεηεο (π.ρ. ηψζεηο θαη ινηκψμεηο, αλαπλεπζηηθά πξνβιήκαηα, δηαβήηεο, άζζκα, θαξθίλνο θ.η.ι.), αηπρήκαηα θαη ηξαπκαηηζκνχο, άγρνο, θαηάζιηςε, ρακειή απηνεθηίκεζε, ρξήζε νπζηψλ, απηνθηνληθή ζπκπεξηθνξά, δηαηαξαρέο δηαηξνθήο, απνπζία απφ ην ζρνιείν, θαθή επίδνζε, θαθέο ζρέζεηο κε ην πεξηβάιινλ, επηζεηηθφηεηα θ.η.ι.»(καιαληδή-αδίδη,εαθεηξνπνχινπ,2004). Σν ζηξεο είλαη δπζηπρψο αλαπφθεπθην, έηζη απηφ πνπ έρεη κεγάιε ζεκαζία είλαη ε απνηειεζκαηηθή ηνπ δηαρείξηζε απφ ηα παηδηά, γη απηφ απαηηείηαη ε εθκάζεζε θαη ρξήζε απφ ην παηδί απνηειεζκαηηθψλ δεμηνηήησλ/ζηξαηεγηθψλ θαζψο θαη ζηήξημε, ηζρπξνπνίεζε απφ ην νηθνγελεηαθφ θαη ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ηνπ. Σν ζρνιείν πνπ εληζρχεη ηελ γλσζηηθή θαη ςπρνθνηλσληθή αλάπηπμε ηνπ καζεηή κε παξνρή θξνληίδαο, επθαηξηψλ, δξάζεσλ γηα αλάιεςε πξσηνβνπιίαο, επζχλεο, πνπ ζέηεη ξεαιηζηηθνχο/πξαγκαηνπνηήζηκνπο πςεινχο ζηφρνπο, δίλεη επαλαηξνθνδφηεζε, επαξθή ππνζηήξημε, θαηαλφεζε, κπνξεί λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα εμνπιηζηνχλ κε ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο ηνπ άγρνπο/ζηξεο, λα κεηψζνπλ ηα δπζάξεζηα/επίπνλα ζηξεζνγφλα ζπλαηζζήκαηα θαη λα επηιχζνπλ ή λα δηαρεηξηζηνχλ ηηο πεγέο ησλ αξλεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ ζε παξνληηθέο αιιά θαη παξφκνηεο κειινληηθέο δχζθνιεο θαηαζηάζεηο (Καιαληδή-Αδίδη,Εαθεηξνπνχινπ,2004). 3.2.ΚΑΣΑΘΛΗΦΖ Ζ παηδηθή θαηάζιηςε είλαη κία απφ ηηο πην ζπρλέο ςπρηθέο δηαηαξαρέο θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα επηθέξεη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ ζπλαηζζεκαηηθή, θνηλσληθή θαη αθαδεκατθή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ. Δπεηδή ζεσξείηαη κηα θνηλή ςπρηθή δηαηαξαρή κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί κε επηηπρία, εθαξκφδνληαο κηα πνηθηιία αμηφπηζησλ ζεξαπεηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ πξσηίζησο ηεο ζπκβνπιεπηηθήο παξέκβαζεο θαη ηεο θαξκαθεπηηθήο αγσγήο. Σα άηνκα πνπ εθδειψλνπλ θαηάζιηςε, ληψζνπλ θαηαζιηπηηθή δηάζεζε θαζεκεξηλά θαη γηα πνιιέο ψξεο, θαηαζηξεπηηθά ζπλαηζζήκαηα δπζηπρίαο/ζηελαρψξηαο ή ζιίςεο, ζπλαηζζήκαηα ζπκνχ θαη νμπζπκίαο, αίζζεκα απνθπγήο άιισλ αλζξψπσλ, κεησκέλν ελδηαθέξνλ ή επραξίζηεζε γηα νηηδήπνηε, αυπλία ή ππεξππλία, κείσζε ή αχμεζε βάξνπο, θνχξαζε, έιιεηςε ελεξγεηηθφηεηαο, πεξηνξηζκέλε δξαζηεξηφηεηα ςπρνθηλεηηθή επηβξάδπλζε ή δηέγεξζε, κεησκέλε ηθαλφηεηα ζπγθέληξσζεο πξνζνρήο θαη ζθέςεο, δπζθνιία ζπγθέληξσζεο θαη ιήςεο απνθάζεσλ, κεησκέλε απηνπεπνίζεζε θαη ρακειή απηνεθηίκεζε ζπλαηζζήκαηα 21

22 αζηάζεηαο, κνλαμηάο, απειπηζίαο, Νηψζνπλ φηη είλαη ζπληεηξηκκέλα αθφκε θαη φηαλ ζπκβαίλνπλ κηθξά/αζήκαληα γεγνλφηα, δηαθαηέρνληαη απφ αίζζεκα αλαμηφηεηαο/ αληθαλφηεηαο θαη ελνρήο θαη έληνλεο αξλεηηθέο/απαηζηφδνμεο ζθέςεηο γηα ηε δσή ηνπο, ζθέςεηο ζαλάηνπ απηνθηνλίαο(fitzpatrick & Sharry,2006 Καιαληδή- Αδίδη,Εαθεηξνπνχινπ,2004). Ζ θαηάζιηςε ζπρλά δελ αλαγλσξίδεηαη εχθνια ζε παηδηά θαη εθήβνπο, κε απνηέιεζκα λα κε ηνπο δίλεηαη άκεζα/έγθαηξα ε απαξαίηεηε βνήζεηα πνπ ρξεηάδνληαη. Σα παηδηά δελ δηαζέηνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα πεξηγξάςνπλ κε επθνιία ηη ληψζνπλ. Βηψλνπλ φια απηά ηα δχζθνια ζπλαηζζήκαηα αιιά δελ κπνξνχλ λα ηα εθθξάζνπλ/πεξηγξάςνπλ. Οη ελήιηθνη απφ ηελ άιιε έρνπλ ζπρλά δπζθνιία λα πηζηέςνπλ φηη ηα παηδηά κπνξεί λα γίλνπλ θαηαζιηπηηθά, θαη είλαη δχζθνιν λα αλαγλσξίζνπλ ηα ζπκπηψκαηα ζε παηδηά, ηα νπνία κπνξεί λα κελ είλαη ηα ίδηα κε ηα ζπκπηψκαηα ησλ ελειίθσλ. (Volume 2, Depression,2001 Fitzpatrick & Sharry,2006). «χκθσλα κε ην DSM-IV(APA,1994), πνπ απνηειεί θαη ην επξχηεξα ρξεζηκνπνηνχκελν ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ, νη Καηαζιηπηηθέο Γηαηαξαρέο θαηαηάζζνληαη ζηηο Γηαηαξαρέο Γηάζεζεο θαη δηαθξίλνληαη ζε α) Μείδνλα Καηαζιηπηηθή Γηαηαξαρή, β) Γπζζπκηθή Γηαηαξαρή ή Γπζζπκία, γ) Καηαζιηπηηθή Γηαηαξαρή κε πξνζδηνξηδφκελε Αιιηψο» (Καιαληδή Αδίδη,Εαθεηξνπνχινπ,2004,357). Οη καζεηέο κε θαηάζιηςε είλαη κηα πξφθιεζε γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ην ξφιν ηνπο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Ζ θαηάζιηςε ζηα παηδηά θαη ηνπο λένπο δελ είλαη εχθνιν λα εληνπηζηεί. Έηζη νη δάζθαινη παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλαγλψξηζε θαη παξέκβαζε ησλ παηδηψλ κε θαηάζιηςε. Οη εθπαηδεπηηθνί εληνπίδνπλ ηελ θαηάζιηςε ζαλ κηα θνξπθαία αλεζπρία ηεο ςπρηθήο πγείαο γηα ηα παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο θαη πηζηεχεηαη φηη κπνξνχλ λα δηαδξακαηίζνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ έγθαηξε δηάγλσζε ηεο παηδηθήο θαηάζιηςεο. Γη απηφ είλαη ζεκαληηθφ λα εμεηαζηνχλ νη παξάγνληεο πνπ κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ γηα ηελ απφθηεζε απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο γλψζεσλ θαη ηθαλνηήησλ γηα λα πξνζθέξνπλ απνηειεζκαηηθή βνήζεηα ζηα παηδηά κε θαηάζιηςε θαη λα δηεπθνιπλζεί ε πξφζβαζε γηα παηδηά θαη εθπαηδεπηηθνχο ζε εμεηδηθεπκέλεο ππεξεζίεο εληφο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πεξηβάιινληνο (Houge, & Vaden,2012). Λακβάλνληαο ππφςε ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ηελ επίπησζε ηεο θαηάζιηςεο ζε παηδηά θαη εθήβνπο, είλαη πηζαλφ φηη φινη νη εθπαηδεπηηθνί ζα αληηκεησπίζνπλ καζεηέο κε θαηάζιηςε θάπνηα ζηηγκή ζηε δηδαζθαιηθή ηνπο ζηαδηνδξνκία. Οη 22

23 εθπαηδεπηηθνί πξέπεη λα γλσξίδνπλ φηη νη καζεηέο κε εηδηθέο αλάγθεο, φπσο νη καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο είλαη πην πηζαλφ λα εκθαλίζνπλ θαηάζιηςε ζε ζχγθξηζε κε ηνπο άιινπο καζεηέο. Όκσο θαη νη καζεηέο πνπ είλαη πξνηθηζκέλνη κπνξεί επίζεο λα «δίλνπλ αγψλα» κε ηελ θαηάζιηςε. Αλ νη εθπαηδεπηηθνί είλαη ελεκεξσκέλνη/εμνηθεησκέλνη, κε ηα ζπκπηψκαηα ηεο θαηάζιηςεο ή γλσξίδνπλ ηα "πξνεηδνπνηεηηθά ζεκάδηα" πνπ ππνδειψλνπλ πηζαλή θαηάζιηςε, είλαη πνιχ πην πηζαλφ θαη δπλαηφ λα ηα παξαηεξήζνπλ θαη λα αλαγλσξίζνπλ φηη νη καζεηέο παξνπζηάδνπλ απηά ηα «πξνεηδνπνηεηηθά ζεκάδηα». Σν πξνζσπηθφ ηνπ ζρνιείνπ, νη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε ζνβαξά νπνηαδήπνηε «πξνεηδνπνηεηηθά ζεκάδηα» παξαηεξνχλ ζηνπο καζεηέο (Houge, & Vaden,2012 Volume 2, Depression,2001). ηα ζρνιεία, πνιινί καζεηέο κε θαηάζιηςε ζπκκεηέρνπλ ζηηο ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο ρσξίο νη εθπαηδεπηηθνί ή νη ζπκκαζεηέο ηνπο λα ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη απηνί βξίζθνληαη ζε ζνβαξφ θίλδπλν ιφγσ κηαο ςπρηθή δπζθνιίαο. Πνιινί άλζξσπνη έρνπλ ειιηπή θαηαλφεζε ηεο θαηάζιηςεο ζηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο, έηζη παξαηεξείηαη ζπλήζσο αδπλακία λα αλαγλσξηζηεί, δηαγλσζηεί θαη λα αληηκεησπηζηεί. Αλ απηφ δελ γίλεη έγθαηξα κπνξεί λα έρεη ζνβαξέο ζπλέπεηεο θαη λα νδεγήζεη ζε καθξνρξφληεο δπζκελείο εθβάζεηο θαη απεηιεηηθέο ζπκπεξηθνξέο γηα ηε δσή ησλ παηδηψλ, φπσο θαθή αθαδεκατθή επίδνζε ησλ καζεηψλ (ζρνιηθή απνηπρία) θαη θαθέο, ειιηπείο θνηλσληθέο ζρέζεηο κε ζπλνκειίθνπο θαη άιινπο (θνηλσληθφο απνθιεηζκφο). πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη ζηελ ελήιηθε δσή ηνπο. θαη ζχλδεζε κεηαμχ ηεο θαηάζιηςεο, ηεο ζθέςεο γηα απηνθηνλία, θαη ηειηθά ηεο πξαγκαηνπνίεζεο ηεο πξάμεο (Volume 2, Depression,2001). ε πεξηπηψζεηο πνπ ε θαηάζιηςε δελ είλαη αξθεηά ζνβαξή ε παξέκβαζε ησλ δαζθάισλ είλαη ζεκαληηθή (πηζαλφλ θαη ε κφλε ζηήξημε πνπ ζα ιάβνπλ νη πεξηζζφηεξνη καζεηέο) θαη αξθεηή γηα ηελ βειηίσζε ή ππεξλίθεζε ησλ ζπκπησκάησλ θαηάζιηςεο. Οη δάζθαινη φηαλ έρνπλ αλεζπρίεο ζρεηηθά κε ηελ ςπρηθή πγεία ησλ καζεηψλ (π.ρ. φηη νη καζεηέο παξνπζηάδνπλ πξνεηδνπνηεηηθά ζεκάδηα θαηάζιηςεο) πξνθεηκέλνπ λα βνεζεζνχλ ζρεηηθά κε ηελ αλαγλψξηζε θαη δηαρείξηζε απηψλ ησλ ζεκάησλ, αιιά θαη λα βνεζήζνπλ απνηειεζκαηηθά ηνπο καζεηέο λα μεπεξάζνπλ ηα πξνβιήκαηα θαηάζιηςεο, κπνξνχλ λα εθαξκφζνπλ ηελ ζηξαηεγηθή ηξηψλ ζηαδίσλ: Καηαγξαθή ησλ παξαηεξήζεσλ θαη δηαηήξεζε απηψλ ζε αξρεία 23

24 πλεξγαζία,ζπκβνπιέο θαη ζπδήηεζε ησλ αλεζπρηψλ ηνπο κε εηδηθνχο (π.ρ. ζρνιηθφ ζχκβνπιν, ςπρνιφγν) Αλάπηπμε ζηξαηεγηθψλ ζηήξημεο α) απνηειεζκαηηθή επηθνηλσλία κε καζεηέο, δεκηνπξγία ζεηηθνχ θιίκαηνο ζηελ ηάμε, θαηάιιειεο ζρέζεο κε ηνπο καζεηέο, νξγαλσηηθέο ζηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο, παηδαγσγηθά σθέιηκεο ηαθηηθέο, δηδαζθαιία ζηξαηεγηθψλ γηα επίιπζε πξνβιεκάησλ β) ζπκβνπιεπηηθέο δεμηφηεηεο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ζεηηθή απηφ-έθθξαζε, βειηίσζε απηνεθηίκεζεο, ελζάξξπλζε γηα αλάπηπμε θαιψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ησλ καζεηψλ κεηαμχ ηνπο, ελζάξξπλζε ησλ καζεηψλ λα αθνινπζνχλ πγηείο πξαθηηθέο δηαβίσζεο λα ζπκκεηέρνπλ ζε ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ελζάξξπλζε/βνήζεηα ζηνπο καζεηέο λα αλαθαιχςνπλ ηα δηθά ηνπο ραξίζκαηα θαη ηαιέληα. γ) ζπλεξγαζία κε ηνπο γνλείο φηαλ απηφ είλαη εθηθηφ θαη ηέινο ελεκέξσζε θαη πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο ηεο ηαηξηθήο/θιηληθήο ζεξαπείαο (Καιαληδή-Αδίδη,Εαθεηξν-πνχινπ,2004 Volume2, Depression,2001). 3.3.ΥΟΛΗΚΟ ΔΚΦΟΒΗΜΟ/ΘΤΜΑΣΟΠΟΗΖΖ/ BULLYING Ζ βία ζηα ζρνιεία ζεσξείηαη έλα παγθφζκην θαηλφκελν θαη έλα κεγάιν θνηλσληθφ πξφβιεκα. Ζ ζπνπδαηφηεηα ηνπ πξνβιήκαηνο αλαδεηθλχεηαη απφ ην πιήζνο ησλ εξεπλψλ-κειεηψλ πνπ έρνπλ γίλεη δηεζλψο θαη απφ ηελ πνηθηινκνξθία ησλ φξσλ πνπ έρνπλ δνζεί γηα ηηο δηάθνξεο κνξθέο παξαβαηηθφηεηαο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν ή ζην ρψξν γχξσ απφ απηφ, φπσο: bullying,παξαβαηηθφηεηα, ζπκαηνπνίεζε/εθθνβηζκφο. Ζ ζπκαηνπνίεζε/εθθνβηζκφο αλαθέξεηαη ζε επηζεηηθέο πξάμεηο ησλ παηδηψλ πνπ ζηφρν έρνπλ ηελ πξφθιεζε ζσκαηηθνχ ή ςπρηθνχ πφλνπ ζε άιια παηδηά θαη απνζθνπνχλ ζηελ θαζππφηαμε ησλ παηδηψλ ζηφρσλ. Απηφ ζπλήζσο γίλεηαη κε ηελ αλνηθηή επίζεζε ελαληίνλ ηνπ παηδηνχ-ζηφρνπ (άκεζνο εθθνβηζκφο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα αγφξηα) ή κε ηελ παξελφριεζε, ην θνπηζνκπνιηφ, ηελ απνκφλσζε θαη απνθιεηζκφ ηνπ παηδηνχ-ζηφρνπ απφ νκαδηθέο δξαζηεξηφηεηεο (έκκεζνο εθθνβηζκφο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζπλήζσο ηα θνξίηζηα). Απηέο νη κνξθέο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο απνηεινχλ απεηιή γηα ηελ ζσκαηηθή θαη ςπρνινγηθή αζθάιεηα ησλ καζεηψλ θαη δεκηνπξγνχλ πξνβιήκαηα επηθνηλσλίαο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ αιιά θαη κεηαμχ καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ (Καιαληδή- Αδίδη,Εαθεηξνπνχινπ,2004). 24

25 Σν πξφβιεκα ηεο ζρνιηθήο βίαο ήξζε θπξίσο απφ ηηο δπηηθέο θνηλσλίεο ζην Διιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, αιιά ηα πνζνζηά ζρνιηθήο βίαο είλαη ρακειφηεξα θαη πνηνηηθά δηαθνξεηηθά ζε ζρέζε κε ηα πξνβιήκαηα βίαο πνπ παξαηεξνχληαη ζε εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα άιισλ ρσξψλ. «Παλειιαδηθά, έμη ζηνπο δέθα καζεηέο αλέθεξαλ φηη είραλ αληηιεθηεί πεξηπηψζεηο βίαο, πνζνζηφ 23,65% είρε ζπκκεηάζρεη ζε επηζέζεηο, θαη πνζνζηφ 11% πεξίπνπ είρε πέζεη ζχκα βίαο ζην ζρνιείν» (απφ Γεκάθνο ζην Νηθνιφπνπινο,2008). Έλα πνζνζηφ απφ ηνπο καζεηέο πνπ ζπκαηνπνηνχλ έρεη βξεζεί φηη έρνπλ δερζεί ηα ίδηα εθθνβηζκφ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ (Κνπξθνχηαο,2011). Σα πεξηζηαηηθά ζρνιηθήο βίαο είλαη πεξηζζφηεξα ζην δεκνηηθφ θαη ζην γπκλάζην θαη νη κηζνί καζεηέο πνπ έρνπλ ππνζηεί βία δελ ην αλαθέξνπλ πνηέ ελψ ην ππφινηπν πνζνζηφ ην αλαθέξεη ζε θίινπο, ζπάληα φκσο ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη γνλείο.( Δηαηξία Φπρνθνηλσληθήο Τγείαο ηνπ Παηδηνχ θαη ηνπ Δθήβνπ, Δ.Φ.Τ.Π.Δ). Οη κνξθέο ηεο βίαο ζηα ζρνιεία είλαη ιεθηηθέο επηζέζεηο, βξηζηέο, πξνζβνιέο ζσκαηηθέο επηζέζεηο, ρεηξνλνκίεο, μπινδαξκνί, εθβηαζκνί, ζεμνπαιηθή θαθνπνίεζε θαη παξελφριεζε θινπέο, θαηαζηξνθή πξνζσπηθψλ αληηθεηκέλσλ θαζψο θαη πεξηπηψζεηο ζπλαηζζεκαηηθήο, ςπρνινγηθήο θαη θνηλσληθήο βίαο κε πξφθιεζε θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, απνκφλσζε απφ παξέεο, νκαδηθά παηρλίδηα θαη θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο (Νηθνιφπνπινο,2008 Δ.Φ.Τ.Π.Δ.). ε έξεπλα ησλ Pateraki θαη Houndoumadi(2001),βξέζεθε φηη 15% ησλ καζεηψλ ππήξμαλ ζχκαηα ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο. Δηδηθφηεξα νη ιεθηηθέο επηζέζεηο ήηαλ ζε πνζνζηφ 43%,νη ζσκαηηθέο πεξίπνπ ζε πνζνζηφ 30%,βέβαηα ηα πνζνζηά βίαο ήηαλ δηαθνξεηηθά φηαλ πξνεξρφηαλ απφ ηνπο δξάζηεο(32%) θαη (28,5%)απφ ηα ζχκαηα. (απφ Γεκάθνο ζην Νηθνιφπνπινο,2008). Οη εηδηθνί βξήθαλ φηη νη καζεηέο πνπ έθαλαλ ρξήζε βίαο θαη εθδήισζαλ επηζεηηθέο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ έρνπλ θνηλά ραξαθηεξηζηηθά, απηά ηα παηδηά έλησζαλ παξείζαθηα, απνμελσκέλα απφ ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Δίραλ κεδακηλέο θηιηθέο ζρέζεηο κε ηα άιια παηδηά ζην ζρνιείν, αξθεηά δε απφ απηά ηα παηδηά αληηκεηψπηδαλ γεληθφηεξα καζεζηαθά πξνβιήκαηα πνπ δελ είραλ γίλεη αληηιεπηά απφ ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Δπίζεο αξθεηά απφ απηά ηα παηδηά είραλ πξνβιεκαηηθφ νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ (ελδννηθνγελεηαθέο ζπγθξνχζεηο θαη βία), κε ειιηπή επηθνηλσλία θαη ππνζηήξημε. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη εκθαλίδνπλ κεγάια επίπεδα αλεμέιεγθηνπ ζπκνχ, ληψζνπλ αλαζθάιεηα σο πξνο ην άηνκν ηνπο, έρνπλ ρακειή απηνεθηίκεζε, αλεζπρία γηα ην ζρνιείν θαη δελ ελδηαθέξνληαη γηα απηφ. 25

26 Δπίζεο νη Καιαληδή-Αδίδη,Εαθεηξνπνχινπ,2004 αλαθέξνπλ ηελ ζπκαηνπνίεζε/ εθθνβηζκφο σο κηα δηαηαξαρή δηαγσγήο θαη ζηεξηδφκελεο ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία αλαθέξνπλ φηη ε εθδήισζε ηεο απφ ηνπο καζεηέο εμαξηάηαη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε βηνινγηθψλ, πεξηβαιινληηθψλ, νηθνγελεηαθψλ θαη θνηλσληθψλ παξαγφλησλ (π.ρ. ηειεζέαζε, ζπλνκήιηθνη). Οη ζπλέπεηεο ηνπ bullying ζηα παηδηά είλαη ζνβαξέο θαη κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ αξλεηηθά ηελ ςπρνθνηλσληθή ηνπο αλάπηπμε ηελ εμέιημε ηνπο, θαη γεληθά ηελ ςπρηθή ηνπο πγεία. Σα παηδηά πνπ είλαη ζχκαηα εθθνβηζκνχ εκθαλίδνπλ άγρνο, αλαζθάιεηα, αξλνχληαη λα πάλε ζρνιείν, θάλνπλ πνιιέο απνπζίεο θαη έηζη κπνξεί λα εκθαλίζνπλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη ρακειή ζρνιηθή επίδνζε αιιά θαη ςπρνζσκαηηθά ζπκπηψκαηα φπσο πνλνθεθάινπο, ελνχξεζε, πφλνπο ζηελ θνηιηά, θ.η.ι. Όκσο θαη ηα παηδηά ζχηεο έρνπλ ζνβαξέο ζπλέπεηεο, απνκάθξπλζε απφ ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, δηαθνπή ηεο ζρνιηθήο ηνπο εθπαίδεπζεο θαη πηζαλφλ σο ελήιηθεο λα παξνπζηάζνπλ αληηθνηλσληθέο θαη παξαβαηηθέο ζπκπεξηθνξέο (Δ.Φ.Τ.Π.Δ.) Οη εθπαηδεπηηθνί ζηα ζρνιεία πξέπεη λα εθπαηδεπηνχλ, λα θηλεηνπνηεζνχλ ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδνπλ ηα ζεκάδηα ςπρνινγηθήο θαη ζσκαηηθήο βίαο πνπ κπνξεί λα έρεη δερζεί θάπνηνο καζεηήο θαη λα κάζνπλ πψο λα πξνιακβάλνπλ ηέηνηεο θαηαζηάζεηο. Δπηπιένλ καζαίλνπλ σο παηδαγσγνί λα αληαπεμέξρνληαη κε επηηπρία ζηηο λέεο απαηηήζεηο θαη ζεκεξηλέο πξνθιήζεηο πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζνπλ/θξνληίζνπλ θαη λα πξνζηαηεχζνπλ ηνπο καζεηέο. (Καιαληδή-Αδίδη,Εαθεηξνπνχινπ,2004). 3.4.ΓΗΑΕΤΓΗΟ Σν δηαδχγην είλαη κηα θαηάζηαζε πνπ επηθέξεη πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο αιιαγέο ζηε δσή ηνπ παηδηνχ θαη απνηειεί κηα δηαδηθαζία κε δηαθνξεηηθά ζηάδηα πξνζαξκνγήο πνπ πξνθαιεί πνηθίιεο αληηδξάζεηο απφ κέξνπο ησλ παηδηψλ ζην ζπίηη θαη ζην ζρνιείν. Ζ πξνζαξκνγή θαη νη αληηδξάζεηο ησλ παηδηψλ ζπζρεηίδνληαη κε δηάθνξεο θνηλσληθέο, νηθνγελεηαθέο θαη αηνκηθέο παξακέηξνπο. Σα ζπκπηψκαηα ησλ αληηδξάζεσλ απηψλ είλαη, έληνλνο ςπρηθφο πφλνο θαη βαζχηαηε ζιίςε, απμεκέλν άγρνο, απνδηνξγάλσζε, θφβνο,, θαη δπζθνιίεο/πξνβιήκαηα δηαπξνζσπηθήο θαη ελδνπξνζσπηθήο ζπκπεξηθνξάο, κείσζε ησλ θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ θαη πηζαλφλ κείσζε ηεο ζρνιηθήο επίδνζεο ηνπο (Υαηδερξήζηνπ,1999). 26