ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. Διδαγμένο κείμενο. Π λ ά τ ω ν ο ς, Π ο λ ι τ ε ί α 519c 520a

Transcript

1 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 11 ΙΟΥΝΙΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Διδαγμένο κείμενο Π λ ά τ ω ν ο ς, Π ο λ ι τ ε ί α 519c 520a Α. - Έργο, λοιπο ν, δικο μας, ει πα εγω (ο Σωκρα της), ει ναι να εξαναγκα σουμε τα προικισμε να πνευ ματα να φτα σουν σταδιακα στο μα θημα το οποι ο προηγουμε νως ει παμε ο τι ει ναι το ανω τατο, δηλαδη να αντικρι σουν το Αγαθο και να ανε βουν εκει νη την ανηφορικη οδο, και αφου ανε βουν και το δουν σε ικανοποιητικο βαθμο, να μην τους επιτρε ψουμε αυτο που τω ρα επιτρε πεται. - Ποιο, δηλαδη ; - Το να με νουν οριστικα εκει, ει πα εγω, και να μη θε λουν να κατεβαι νουν πα λι κοντα σε εκει νους τους δεσμω τες ου τε να μοιρα ζονται τους κο πους εκει νων και τις τιμε ς τους ει τε αυτε ς ει ναι μικρο τερης ει τε ει ναι μεγαλυ τερης αξι ας. -Μα πω ς, ει πε, θα αδικη σουμε αυτου ς και θα τους κα νουμε να ζουν χειρο τερα, ενω ει ναι δυνατο να ζουν καλυ τερα ; Β1. O Πλα τωνας ολοκληρω νει την αλληγορι α του σπηλαι ου αναφερο μενος στην πορει α του απελευθερωμε νου δεσμω τη προς την ε ξοδο απο αυτο, η οποι α συμβολι ζει την πορει α του απο την α γνοια προς τη γνω ση, την απελευθε ρωση του απο τα δεσμα των αισθη σεων, με στο χο την κατα κτηση της αλη θειας με σω της νο ησης και της παιδει ας. Η πορει α, λοιπο ν, του απελευθερωμε νου δεσμω τη αποτελει τον αγω να του ανθρω που να βγει απο την α γνοια, την πλα νη και τη φαινομενικο τητα και να φτα σει στην πραγματικη αλη θεια, στον νοητο κο σμο, τον κο σμο των ιδεω ν. Συ μφωνα λοιπο ν με τον Σωκρα τη, ε ργο των ιδρυτω ν της πολιτει ας («τω ν οι κιστω ν») ει ναι να ενδιαφερθου ν για την εδραι ωση της ιδανικη ς πολιτει ας, δηλαδη να οδηγη σουν τα ξεχωριστα πνευ ματα («τα ς βελτι στας φυ σεις»), τους φιλοσο φους, στην αρετη και στη θε αση του αγαθου («με γιστον μα θημα») και να μην τους αφη νουν να αδρανου ν με νοντας μακρια απο την πολιτικη ζωη («μη ε πιτρε πειν αυ τοι ς ὁ νυ ν ε πιτρε πεται»).

2 Πιο συγκεκριμε να : α) το αγαθο ει ναι η μεγαλυ τερη αξι α («με γιστον μα θημα»), αφου αυτο πρε πει να κατακτη σουν ο λοι οι α νθρωποι και κυρι ως ο σοι προ κειται να αναλα βουν τη διοι κηση της πολιτει ας. Με τον ο ρο «με γιστον μα θημα» ο Πλα των εννοει τη θε αση της Ιδε ας του αγαθου, την υ ψιστη γνω ση, που τελικα συμπι πτει με το αγαθο. Συ μφωνα με το σχο λιο του σχολικου εγχειριδι ου, ο Πλα τωνας δεν δι νει μια σαφη ερμηνει α για τον τον ο ρο «αγαθο», που ει ναι απο τους βασικο τερους στο φιλοσοφικο του συ στημα, παρα αρκει ται σε ορισμε νους υπαινιγμου ς. «Α γαθο ν» πα ντως ει ναι: το «εἰ ναι» και ο,τι διατηρει το «εἰ ναι», η τα ξη, ο κο σμος και η ενο τητα που διαπερνα και συνε χει την πολλαπλο τητα, ο,τι παρε χει την αλη θεια και την επιστη μη. Η ε κφραση «αυ το το α γαθο ν» φαι νεται να δηλω νει την υ ψιστη αρχη και την πηγη του ο ντος και της γνω σης. Πα ντως, η δη στην αρχαιο τητα το «Πλα τωνος α γαθο ν» η ταν παροιμιακη ε κφραση για κα τι το ασαφε ς και σκοτεινο. β) το αγαθο μπορει να προσεγγιστει ο χι βε βαια με τις αισθη σεις, που προσφε ρουν ατελη και ψευδη γνω ση και επομε νως παραπλανου ν τον α νθρωπο, αλλα με την καθαρη νο ηση ( «ι δει ν»). γ) η κατα κτηση του ει ναι δυ σκολη και απαιτει κο πο, επι πονη προσπα θεια και αγω να («α ναβη ναι», «α να βασιν»). Προ κειται για μια ανοδικη πορει α, που οδηγει στην ολοε να υψηλο τερη γνω ση και δια πλαση η θους. Πολυ συχνα στον Πλα τωνα λε ξεις που σημαι νουν την ανα βαση χρησιμοποιου νται μεταφορικω ς για την παιδει α και τα αγαθα που προσφε ρει. Κατα τον Πλα τωνα, λοιπο ν, οι φιλο σοφοι ει ναι εκει νοι που κατορθω νουν να διανυ σουν ο λα τα στα δια της πορει ας προς τη γνω ση και να κατακτη σουν με την νο ησιν και τη διαλεκτικη την υπε ρτατη Ιδε α του Αγαθου, δηλαδη την ουσι α των ο ντων, την αληθινη γνω ση. Αυτοι, γνωρι ζοντας το Αγαθο ν μπορου ν να διοικη σουν την πολιτει α με δικαιοσυ νη. Β2α. Ο Σωκρα της στο συγκεκριμε νο χωρι ο αντικρου ει την ατομοκεντρικη α ποψη του Γλαυ κωνα αναφερο μενος στους στο χους του νο μου που ρυθμι ζει τη λειτουργι α της ιδανικη ς πολιτει ας. Του υπενθυμι ζει, λοιπο ν, ο τι τελικο ς και κορυφαι ος σκοπο ς του νο μου, τον οποι ο προσωποποιει, δεν ει ναι η ευδαιμονι α μο νο μιας κοινωνικη ς ομα δας («ἑ ν τι γε νος») αλλα ο λης της πο λης («ε ν ὁ λη τῆ πο λει»). Αντι θετα με το Γλαυ κωνα, βλε πει το δι καιο απο τη σκοπια του συλλογικου συμφε ροντος και εκφρα ζει κοινωνιοκεντρικη αντι ληψη για την πολιτικη οργα νωση της πο λης - κρα τους. Ο Σωκρα της θεωρει ο τι το γενικο καλο, το κοινο συμφε ρον της πολιτικα οργανωμε νης κοινο τητας ε χει προτεραιο τητα ε ναντι του ατομικου η του συμφε ροντος μιας κοινωνικη ς ομα δας. Επομε νως το κοινο συμφε ρον ει ναι ε να αγαθο που επιβα λλεται με το Νο μο και αποσκοπει στην αρμονικη συνυ παρξη ο λων των πολιτω ν («ἐπί τόν σύνδεσμον τῆς πόλεως»).

3 β. Ειδικο τερα, ο Σωκρα της προσωποποιει τον Νο μο και του αποδι δει τρεις βασικε ς λειτουργι ες, που αποτελου ν τις αναγκαι ες πρου ποθε σεις για την υ παρξη και την ευδαιμονι α της πο λης. Αρχικα, με το πρω το μετοχικο συ νολο («συναρμόττων του ς πολίτας πειθοι τε και α νάγκη») προβα λλει την κοινωνικη λειτουργι α του Νο μου, την επιδι ωξη, δηλαδη, της κοινωνικη ς συνοχη ς των πολιτω ν. Η μετοχη «συναρμο ττων» υποδηλω νει αυτη ν ακριβω ς την επιδι ωξη. Ο Πλα τωνας συχνα κα νει λο γο για την αναγκαιο τητα της αρμονι ας, το σο στην ψυχη του ανθρω που ο σο και στην πο λη. Στην ψυχη η αρμονι α επιτυγχα νεται με την υποταγη του κατω τερου με ρους στο ανω τερο: το «ε πιθυμητικο ν» πρε πει να υποτα σσεται στο «θυμοειδε ς» και αυτο στο «λογιστικο ν». Στην πο λη τη «συλλογικη ψυχη»- οι πολι τες οφει λουν να ασχολου νται με αυτο για το οποι ο ει ναι ικανοι και εκπαιδευμε νοι, να προσφε ρουν την ωφε λεια που μπορου ν στο κοινωνικο συ νολο, να ενεργου ν με σα στα ο ρια και τις αρμοδιο τητες της κοινωνικη ς τους ομα δας. Αν (απο φιλαυτι α, ματαιοδοξι α η αδυναμι α κρι σης) δεν ει ναι σε θε ση να οριοθετη σουν τον τομε α της δραστηριο τητα ς τους, το τε θα πρε πει να συμμορφω νονται προς τις υποδει ξεις των εμπειρο τερων, σοφο τερων και σωφρονε στερων, δηλαδη των φιλοσο φων αρχο ντων. Οι κατω τερες τα ξεις, δηλαδη, πρε πει να υπακου ουν στις ανω τερες, ο πως πρε πει να συμβαι νει και με τα με ρη της ψυχη ς του ατο μου. Μο νο αν ισχυ ουν τα παραπα νω στην πο λη θα επικρατει δικαιοσυ νη, οι σχε σεις μεταξυ των πολιτω ν θα χαρακτηρι ζονται απο αρμονι α και συνοχη και θα εξασφαλι ζεται η ομαλη συμβι ωση και κατ επε κταση η ευδαιμονι α ο λων των πολιτω ν. Για να επιτευχθει αυτο, ο νο μος χρησιμοποιει δυ ο με σα : την πειθω και τη βία. Συγκεκριμε να, με την πειθω επιδιω κεται η εκου σια υπακοη των πολιτω ν στο νο μο. Ο νο μος χρησιμοποιει, δηλαδη, λογικα επιχειρη ματα, προβα λλει υγιη προ τυπα και εκπαιδευ ει τους πολι τες, ω στε να συνειδητοποιη σουν τον κοινωνικο τους ρο λο, να παραμερι σουν το προσωπικο τους συμφε ρον, να συνεργαστου ν με τους συμπολι τες τους και να προσφε ρουν ο,τι ει ναι δυνατο ν στο κοινωνικο συ νολο. Η με θοδος αυτη απευθυ νεται κυρι ως στους πεπαιδευμε νους πολι τες. Υπα ρχουν, ο μως, πολι τες και με λη της κοινωνι ας, οι οποι οι δεν πει θονται με τον λο γο. Σ αυτου ς ο νο μος επιβα λλεται με τη βι α. Ο ο ρος δηλω νει εδω τον εξαναγκασμο των πολιτω ν να συμμορφωθου ν σε ο σα ορι ζει ο νο μος, με τη χρη ση των ποινω ν, των κυρω σεων που επιβα λλονται στους απει θαρχους. Η α σκηση «βι ας» δεν σημαι νει ο τι ο νο μος ασκει ται με τρο πο τυραννικο και αυταρχικο, ου τε περιλαμβα νει με τρα που αποσκοπου ν στην εξο ντωση των απει θαρχων πολιτω ν. Η με θοδος αυτη απευθυ νεται, κυρι ως, στον «ἀ πειρον παιδει ας ὀ χλον», στους απαι δευτους πολι τες που δεν ε χουν συνετιστει με την πειθω και εξακολουθου ν να «πολυπραγμονου ν», να υπερβαι νουν τα ο ρια που ε χουν τεθει στη δραστηριο τητα τους, και κατα συνε πεια δεν συνεισφε ρουν στη συνοχη της πο λης και διαταρα σσουν την κοινωνικη αρμονι α. Ο καταναγκασμο ς, ο μως, μπορει να εφαρμοσθει και σε ο σους πεπαιδευμε νους δεν ε χουν συμμορφωθει με την πειθω, ακο μα και στους α ρχοντες, που δεν ζουν ο πως τους επιβα λλει ο νο μος και το συμφε ρον της πο λεως. Ο νο μος εξαναγκα ζει ακο μα και τους φιλοσο φους α ρχοντες, τους αρι στους του πνευ ματος, να ασκου ν την εξουσι α με ανιδιοτε λεια, ευσυνειδησι α και δικαιοσυ νη για το κοινο καλο, την κοινη ευδαιμονι α.

4 Επι σης ο Νο μος με το χωρι ο («ποιω ν μεταδιδόναι... ὠφελει ν») επιβα λλει μια απο τις βασικε ς ιδρυτικε ς αρχε ς της ιδανικη ς πολιτει ας, τον καταμερισμο της εργασι ας. Αυτο σημαι νει ο τι κα θε πολι της, ανα λογα με την τα ξη στην οποι α ανη κει, υποχρεω νεται να προσφε ρει στην πο λη αυτο που μπορει να προσφε ρει («τη ς ω φελι ας ἡ ν ἀ ν ἑ καστοι το κοινο ν δυνατοι ὠ σιν ω φελει ν»), χωρι ς να υπερβαι νει τα ο ρια των δυνατοτη των, των αρμοδιοτη των και καθηκο ντων του. Κα θε τα ξη πρε πει να κινει ται με σα στα αυστηρα πλαι σια που ε χουν τεθει : οι δημιουργοι να παρα γουν αγαθα και να συντηρου ν τους πολι τες, οι φυ λακες επι κουροι να φρουρου ν την πο λη και οι φυ λακες-βασιλει ς να την διοικου ν. Ο νο μος δεν επιτρε πει στους πολι τες να ενεργου ν εκδηλω νοντας την ελευ θερη βου ληση τους, να ασχολου νται με ο,τι οι ι διοι επιθυμου ν («ου χ ἱ να α φιῆ τρε πεσθαι ὁ πη ἑ καστος βου λεται»), ου τε να αποσκοπου ν στην ικανοποι ηση των ατομικω ν τους αναγκω ν. Αντι θετα, τους αναγκα ζει να δρουν με τρο πο ω στε να υπηρετου ν τις ανα γκες του κοινωνικου συνο λου και με σκοπο το κοινο ο φελος. Έτσι, τις σχε σεις μεταξυ των πολιτω ν χαρακτηρι ζει η συνεργασι α και η αλληλεγγυ η, που εξασφαλι ζουν τη συνοχη της πο λης, την ομαλη συμβι ωση και την κοινη ευδαιμονι α. Tε λος, ο Νο μος με τη φρα ση («και αυ το ς... ἐπι το ν σύνδεσμον τῆς πόλεως») ε χει χρε ος να διαπλα θει «α γαθου ς πολι τες», ικανου ς και α ξιους να διατηρου ν τη συνοχη της πο λης. Για να γι νει αυτο, ο Νο μος θε τει ο ρια και περιορισμου ς στις ατομικε ς επιθυμι ες των πολιτω ν, ω στε να τιθασευθου ν απο τη λογικη. Παρα λληλα, καλλιεργει την κοινωνικη τους συνει δηση, προα γει την πολιτικη κοινωνικοποι ηση τους. Επιδιω κει, δηλαδη, να διαμορφω σει πολι τες που θα συνειδητοποιου ν την προτεραιο τητα του κοινου συμφε ροντος ε ναντι του ατομικου. Τε τοιου ει δους πολι τες συνεισφε ρουν στη συνοχη της πο λης και στην επι τευξη του τελικου σκοπου, της κοινη ς ευδαιμονι ας. B3. 1. Κε φαλο. 2. τον χορο. 3. εκδιω χθηκε κακη ν κακω ς απο το νησι. 4. επωμι ζονται στρατιωτικα και διοικητικα καθη κοντα. 5. την Τυραννι δα. Β4α. α φικέσθαι ανικανοποι ητος. εἶπον ρη μα. ἰδει ν ιδε α. μεταδιδόναι παρα δοση.

5 Β4β. 1. Οι δυ ο πολιτικε ς παρατα ξεις ει ναι εγκλωβισμε νες σε ε ναν φαυ λο κυ κλο αντιπαραθε σεων για την ψη φιση του επικει μενου νομοσχεδι ου. 2. Την ε πιασαν οι πο νοι του τοκετου και ειση χθη εσπευσμε να στο μαιευτη ριο. 3. Οι α νθρωποι δεν πρε πει να επιδιω κουν μο νο την απο κτηση των υλικω ν αγαθω ν αλλα και την πνευματικη τους καλλιε ργεια. Γ1. Αδίδακτο Κείμενο Η ρητορικη ει ναι ανα λογη με τη διαλεκτικη διο τι και οι δυ ο ασχολου νται με κα ποια τε τοια (θε ματα) τα οποι α κατα κα ποιο τρο πο, ει ναι κοινα για ο λους τους ανθρω πους στο να τα γνωρι ζουν και δεν ανη κουν σε μια διακριτη επιστη μη. Γι αυτο και ο λοι, κατα κα ποιο τρο πο, μετε χουν και στις δυ ο. Διο τι ο λοι, ως ε να βαθμο, επιχειρου ν και να εξετα ζουν και να λογοδοτου ν και να απολογου νται και να κατηγορου ν. Και απο τους περισσο τερους, λοιπο ν, α λλοι κα νουν αυτα τυχαι α, ενω α λλοι λο γω της συνη θειας ως (που ει ναι) αποτε λεσμα α σκησης. Αφου (επειδη ) και οι δυ ο τρο ποι ει ναι δυνατοι (ενδεχο μενοι), ει ναι φανερο ο τι αυτα θα η ταν δυνατο να τα κα νει κανει ς με μι α ορισμε νη με θοδο. Γι αυτο πρα γματι πετυχαι νουν και αυτοι (που ενεργου ν) απο συνη θεια, και αυτοι (που ενεργου ν) με τυ χη, ει ναι βε βαια ενδεχο μενο να εξετα σουμε την αιτι α, ο μως ο λοι θα συμφωνου σαν η δη ο τι το εγχει ρημα τε τοιου ει δους ει ναι ε ργο μιας τε χνης. Γ2α. α φωρισμένης ὑπέχειν πολλω ν δρω σιν : α φωρίσθη. : ὑπο σχες. : ται ς πλείσταις. : τω ν δρω ντων. Γ2β. Τά δέ τοιαῦτα ἤδη πᾶς ἂν ὁμολογήσαι / ὁμολογήσειε τῶν τεχνῶν ἔργα εἶναι.

6 Γ3α. τῇ διαλεκτικῇ : ετερο πτωτος προσδιορισμο ς, δοτικη αντικειμενικη στο «α ντι στροφος». ἐξετάζειν : θεωρει ν : ἔργον : τελικο απαρε μφατο, αντικει μενο στο ρηματικο τυ πο «ε γχειρου σιν» (ταυτοπροσωπι α). τελικο απαρε μφατο, υποκει μενο στον απρο σωπο ρηματικο τυ πο «ε νδε χεται» (ετεροπροσωπι α). κατηγορου μενο στο «το τοιου τον», με σω του συνδετικου ρηματικου τυ που «εἰ ναι». Γ3β. Δευτερευ ουσα, επιρρηματικη αιτιολογικη προ ταση. Εκφε ρεται με οριστικη, γιατι δηλω νει το πραγματικο, εξαρτα ται απο ρηματικο τυ πο αρκτικου χρο νου («δη λον ε στι») και ει ναι κρι σεως. Γ3γ. τω ν πολλω ν : εἰκῇ : ταῦτα : διά συνήθειαν : ετερο πτωτος προσδιορισμο ς, γενικη διαιρετικη στο «οἱ με ν». επιρρηματικο ς προσδιορισμο ς του τρο που στο ρηματικο τυ πο «δρω σιν». συ στοιχο αντικει μενο στο ρηματικο τυ πο «δρω σιν». επιρρηματικο ς εμπρο θετος προσδιορισμο ς της αιτι ας στο ρηματικο τυ πο «δρω σιν».