Η Πειρατεία στο Διαδίκτυο

Transcript

1 ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η Πειρατεία στο Διαδίκτυο ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Α.Μ.: 4688 ΕΠΟΠΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΔΟΓΟΡΙΤΗ ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Τ.Ε.Ξ.Γ.Δ.Ε ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ 2011

2 ΔΗΛΩΣΗ: Δηλώνω υπεύθυνα ότι το παρόν κείμενο αποτελεί προϊόν προσωπικής μελέτης και εργασίας και πώς όλες οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για τη συγγραφή της δηλώνονται σαφώς είτε στις παραπομπές είτε στο βιβλιογραφικό κατάλογο. Υπογραφή 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΝΝΟΙΑ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ή ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ. Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΩΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΈΝΝΟΙΑ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ή ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΩΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ Ή ΕΓΚΛΗΜΑ ΣΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΟΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ Η ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΩΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑΣ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΤΩΝ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ..35 3

4 ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΛΑΙΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΚΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΧΩΡΟΥ Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΓΡΑΦΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΓΡΑΦΗΜΑ ΑΞΙΑΣ ΠΕΙΡΑΤΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑΣ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΩΝ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ..59 4

5 ΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ (ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ) Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΣΕ ΑΝΤΙΠΑΡΑΒΟΛΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΈΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Ο ΑΠΟΗΧΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Η ΜΕΣΗ ΛΥΣΗ: Ο ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ CREATIVE COMMONS Η ΑΡΧΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Η ΑΡΧΗ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ (Α.Δ.Α.Ε) Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 8. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ..98 6

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αν και το δυσκολότερο ίσως από τα προτεινόμενα θέματα της καθηγήτριάς μου κας Ελευθερίας Δογορίτη, εν τούτοις τόλμησα να το επιλέξω, ήταν μια πρόκληση για μένα να ασχοληθώ λεπτομερώς και θεωρητικά με το διαδίκτυο, να το προσεγγίσω σιγά-σιγά, να εξοικειωθώ με αυτό, να γίνει κτήμα μου, να το γράφω και να το ξαναγράφω, ύστερα από τη μελέτη της ύλης που συγκέντρωσα. Ευχαριστώ την καθηγήτριά μου για τις υποδείξεις της, ως προς τον τρόπο έρευνας, συγκέντρωσης και ταξινόμησης του βιβλιογραφικού υλικού και συγγραφής της εργασίας. Ευχαριστώ επίσης τη μητέρα μου για τη συνδρομή της στην απόκτηση ελληνικού βιβλιογραφικού υλικού και τον πατέρα μου για την απόκτηση αντίστοιχου αμερικανικού. Οφείλω να ομολογήσω ότι η ενασχόλησή μου με τη συγγραφή της εργασίας αυτής είχε και για τον δικό μου χαρακτήρα ευεργετικά αποτελέσματα. Λαμβάνοντας υπ όψιν πρωταρχικά την αυτοεκτίμηση και τον αυτοσεβασμό και κατά δεύτερον την κοινωνική αποδοχή, προβληματίζομαι ειλικρινά να καταφύγω στο διαδίκτυο για να "κατεβάσω" το τραγούδι της αρεσκείας μου, μη ξέροντας μέχρι τώρα αν το "κατέβασμα" αυτό ήταν νόμιμο ή παράνομο. Τώρα πλέον προτιμώ, συμμεριζόμενος και το δίκιο των δημιουργών, να το αγοράζω κυρίως μέσω εφημερίδων και περιοδικών. Είμαι δε σίγουρος ότι το ίδιο θα μπορούσα να κάνω για κάθε νέο άτομο με την πειθώ, πιστεύοντας ότι οι περισσότεροι νέοι δεν γνωρίζουν ότι παρανομούν με το "κατέβασμα" από το διαδίκτυο κομματιών που χρειάζονται ή αγαπούν. 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η επιθυμία για συγγραφή της εργασίας αυτής μου γεννήθηκε όταν διάβαζα στις εφημερίδες, με έκπληξη ομολογώ, για τις διαδικτυακές πειρατικές τάσεις και συμπεριφορές, στο πλείστον από νέους ανθρώπους. Το ποια είναι η σημερινή πραγματικότητα θα αναφερθεί στο 3ο κεφάλαιο της εργασίας αυτής. Συνοπτικά, οι νέοι χρειάζονται πειθώ και διδαχή, από γονείς και δασκάλους, για να αποφεύγουν την ενασχόλησή τους με τη διαδικτυακή πειρατεία. Η παρούσα εργασία αποτελείται από πέντε (5) κεφάλαια: Στο 1ο κεφάλαιο, αναπτύσσονται οι βασικές έννοιες της πληροφορικής και του διαδικτύου και γίνεται συνοπτική αναφορά στο κύριο θέμα της εργασίας, δηλαδή στην έννοια και στις μορφές της διαδικτυακής πειρατείας, που θα αναπτυχθεί λεπτομερώς στο 3ο κεφάλαιο. Στο 2ο κεφάλαιο, γίνεται αναγραφή και εκτενής μνεία του ηλεκτρονικού εγκλήματος και της ειδικότερης μορφής του, του διαδικτυακού δηλαδή εγκλήματος ή εγκλήματος στον κυβερνοχώρο. Παράλληλα, εξετάζονται όλες οι μορφές των εγκλημάτων που μπορούν να διαπραχθούν στον ηλεκτρονικό υπολογιστή και στο διαδίκτυο. Στο ίδιο κεφάλαιο αναπτύσσεται το έργο του Συμβουλίου της Ευρώπης, που είναι οι Συστάσεις του και κυρίως η Σύμβαση της Βουδαπέστης για την καταπολέμηση του διαδικτυακού εγκλήματος. Στο 3ο κεφάλαιο, που είναι και το βασικό της εργασίας, αναλύεται η διαδικτυακή πειρατεία και οι μορφές της, με τους περισσότερους "πειρατές", νέους κυρίως μαθητές ή φοιτητές, να δρουν μεμονωμένα και να μη συνειδητοποιούν το παράνομο και αντικοινωνικό της πράξης τους, γι αυτό και στις διάφορες έρευνες που γίνονται, κυρίως στο εξωτερικό, τονίζεται η ειδική διδασκαλία, τόσο των παρανομούντων όσο και των γονέων και δασκάλων τους, που κατατείνει στην πρόληψη και αποφυγή διάπραξης του εγκλήματος της διαδικτυακής πειρατείας, κυρίως πειρατείας μουσικής, κινηματογραφικών ταινιών και ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Τονίζεται επίσης στο κεφάλαιο αυτό η μεγάλη μάστιγα των λίγων μεν πειρατών, αλλά αυτών που προκαλούν τη μεγαλύτερη ζημιά, με τη διαπραττόμενη κυρίως πειρατεία λογισμικού και ονομάτων χώρου. Οι τελευταίοι πειρατές διαδικτύου ανήκουν συνήθως στο οργανωμένο έγκλημα και εφευρίσκουν τρόπους αποφυγής και σύλληψής τους γι 8

9 αυτό και το έργο των αρμοδίων, όπως θα τονιστεί στο επόμενο κεφάλαιο, καθίσταται εξαιρετικά δύσκολο. Στο 4ο κεφάλαιο αναγράφονται οι τρόποι αντιμετώπισης και καταπολέμησης της διαδικτυακής πειρατείας, που είναι η νομοθεσία, οι διωκτικές και δικαστικές αρχές (αστυνομία, εφορίες, τελωνεία, δικαστήρια) και οι διάφοροι άλλοι φορείς, συνήθως ιδιωτικοί με τη μορφή εταιρειών που εκπροσωπούν τις θιγόμενες εταιρείες παραγωγής λογισμικού, μουσικής, ταινιών, παιχνιδιών και βιβλίων. Στο 5ο κεφάλαιο τέλος, αναπτύσσεται η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, με νομικούς και τεχνικούς τρόπους και μέσα, καθώς και με τους διάφορους οργανισμούς και τις εταιρείες που συμβάλλουν στην προστασία αυτή. Στον αντίποδα της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων υπάρχουν οι θιασώτες και υπέρμαχοι της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, που αντιτίθενται σε σειρά μέτρων, τα οποία λαμβάνουν τα κράτη για τα πνευματικά δικαιώματα, αφού πολλά από τα μέτρα αυτά συγκρούονται με τα ατομικά δικαιώματα. Στη μέση των δύο αντιμαχόμενων, βρίσκεται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Δημιουργικές Κοινότητες (Creative Commons), που προστατεύει όχι απόλυτα, αλλά με περιορισμένα υπέρ του πνευματικού δημιουργού δικαιώματα, παράλληλα προστατεύοντας και τα βασικά δικαιώματα των ατόμων-χρηστών του διαδικτύου. 9

10 1. ΈΝΝΟΙΑ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ή ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ. Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΩΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ 1.1. ΈΝΝΟΙΑ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Το διαδίκτυο (internet) είναι ένα καθολικό, παγκόσμιο δίκτυο από επιμέρους δίκτυα υπολογιστών που εκτείνονται σε περισσότερες από 250 χώρες του πλανήτη. Τα δίκτυα αυτά είναι εγκατεστημένα σε πανεπιστημιακούς χώρους, σε βιβλιοθήκες, σε επιχειρήσεις, σε ιδρύματα και οργανισμούς, επιτυγχάνεται δε η μεταξύ τους επικοινωνία με τη σύνδεση όλων αυτών των δικτύων υπολογιστών σε ένα παγκόσμιο ιστό. Έτσι το διαδίκτυο παρέχει στους χρήστες διάφορες υπηρεσίες, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι οι εξής: α) ο παγκόσμιος ιστός (World Wide Web www), που είναι η γρηγορότερα αναπτυσσόμενη υπηρεσία του διαδικτύου και περιγράφει το μεγάλο σύνολο από αρχεία υπερκειμένου, που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο, προσφέρει δε ένα γρήγορο και εύκολο τρόπο ανάκλησης αυτών των αρχείων, ώστε να μπορούν να εμφανιστούν με τη χρησιμοποίηση ενός αναγνώστη ιστοσελίδων (browser). Η δημοτικότητά του οφείλεται στη δυνατότητα χειρισμού αρχείων που περιέχουν πολλά και διαφορετικά στοιχεία, όπως κείμενα, εικόνες, ήχοι, βίντεο και κινήσεις. β) Οι μηχανές αναζήτησης (search engines), που βοηθούν στην αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο. Με τις λέξεις και φράσεις που λαμβάνουν για την αναζήτηση των πληροφοριών, οι μηχανές αναζήτησης βρίσκουν ό, τι αρμόζει στη βάση δεδομένων τους, με την εμφάνιση λίστας από δικτυακούς τόπους και αποτελέσματα. γ) Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ), δηλαδή ένα ηλεκτρονικό σύστημα αλληλογραφίας, μέσω του οποίου μπορούν να σταλούν όλα τα είδη των δεδομένων σε άλλους χρήστες του διαδικτύου, όπως έγγραφα, εικόνες, ήχοι, λογιστικά φύλλα και προγράμματα. δ) Οι αίθουσες συνομιλίας (chat-rooms), που επιτρέπουν τη συμμετοχή σε πραγματικές συζητήσεις για οποιοδήποτε θέμα, με την πληκτρολόγηση μηνυμάτων στην ομάδα συζήτησης και την άμεση απάντησή τους. ε) Το πρωτόκολλο μεταφοράς αρχείων (File Transfer Protocol) με τις τοποθεσίες του, που περιέχουν εκατομμύρια αρχεία, πολλά από τα οποία μπορούν να μεταφερθούν 10

11 προς άμεση χρήση. στ) Οι ομάδες συζήτησης (news groups), που είναι καθολικοί πίνακες, στους οποίους μπορεί οποιοσδήποτε να δημοσιεύει μηνύματα για ένα συγκεκριμένο θέμα (Γκιούρδας, 2002: 65-66). ζ) Ο ιστός 2.0 (Web 2.0), δηλαδή η νέα γενιά του παγκόσμιου ιστού, η οποία παρέχει στους χρήστες μεγαλύτερη ευκολία και δυνατότητα για συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών. Η ορολογία Web 2.0 προέκυψε το 2004 κατά τη διάρκεια συνεδρίου των διαδικτυακών εταιριών O Reilly Media και MediaLive International με σκοπό την αναβάθμιση και συνεχή βελτίωση του παγκόσμιου ιστού. Αποφασίστηκε η χρήση του όρου Συνέδριο Ιστού 2.0 (Web 2.0 Summit) όχι μόνο για το συνέδριο εκείνο, αλλά για μια σειρά συνεδρίων που ακόμη συνεχίζονται. Βασική λειτουργία του Ιστού 2.0, σύμφωνα με την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια (βικιπαίδεια), αποτελεί ο ανανεωμένος τρόπος σχεδίασης των ιστοσελίδων, που στηρίζεται στη λεγόμενη διάδραση του χρήστη, στη δυνατότητα δηλαδή του διαδικτυακού χρήστη να παρεμβαίνει άμεσα στο περιβάλλον μιας ιστοσελίδας και να αλλάζει συνεχώς το περιεχόμενό της, κατά παρόμοιο τρόπο που συμβαίνει με τις ιστοσελίδες κοινωνικών μέσων (social media), όπως το facebook ή το youtube. Αξιοπρόσεκτες εφαρμογές του Ιστού 2.0 είναι τα αναφερθέντα κοινωνικά μέσα (social media), τα ιστολόγια (blogs), και οι ιστότοποι (wiki), οι ιστοσελίδες των οποίων μπορούν ελεύθερα να δημιουργηθούν και να επεξεργαστούν από οποιονδήποτε χρήστη. Με βάση όλα τα παραπάνω, το διαδίκτυο είναι το μεγαλύτερο σύστημα υπολογιστών σε παγκόσμιο επίπεδο το οποίο, λόγω της ανοικτής δομής και της απεριόριστης εξάπλωσής του, συνδέει εκατοντάδες εκατομμύρια χρήστες σε όλο τον κόσμο. «Μέσα από το διαδίκτυο μπορεί κανείς να διαβάσει "New York Times" ή "Hindustan Times", επίσης να βλέπει ταινίες του Σπίλμπεργκ ή να αγοράσει έναν Πικάσο που βγαίνει σε πλειστηριασμό στο Τόκιο» (Ελληνιάδης, 07/03/2010: 10-11). Πρέπει να τονιστεί ότι το διαδίκτυο (internet) ή κυβερνοχώρος (cyber space) ή λεωφόρος των πληροφοριών (information superhighway), με όλα τα αμέσως παραπάνω χαρακτηριστικά πλεονεκτήματά του, διαθέτει ένα ακόμη βασικό πλεονέκτημα: παρά την ανυπαρξία συντονιστικού κέντρου, κατορθώνει να παρακάμπτει και να διοχετεύει αυτομάτως σε άλλη δίοδο πληροφορίες που βρίσκονταν σε τμηματική δίοδό του, η οποία για ανεξήγητο λόγο καταστράφηκε, με τον τρόπο δε αυτόν επιτυγχάνεται η συνεχής και απρόσκοπτη ροή δεδομένων εντός του διαδικτυακού συστήματος. 11

12 Κατά τη λειτουργία τους όλοι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, που έχουν συνδεθεί με το διαδίκτυο, βρίσκονται σε διαρκή συνεργασία μεταφοράς ηλεκτρονικών πληροφοριών, από τη μία κατεύθυνση προς την άλλη, σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη μας. Κάθε ηλεκτρονική πληροφορία που μεταφέρεται, για σίγουρη και πλήρη αποστολή, χωρίζεται σε μικρότερα τμήματα, κομμάτια ή πακέτα (packets), με το καθένα από αυτά να αποκτά δική του αυτοτέλεια και, παρά τη διαφορετική οδό που ακολουθεί για λόγους ασφαλείας και τεχνικής δομής και λειτουργίας, να καταλήγει στον κοινό για όλα τα πακέτα προορισμό, ούτως ώστε στο τέλος η κάθε ηλεκτρονική πληροφορία να επανασυνδέεται και να παρέχεται πλήρης και αυτούσια στον τελικό χρήστη. Για την ορθή και ασφαλή επανασύνδεση και επανένωση χρησιμοποιείται ειδικό πρωτόκολλο ελέγχου μεταβίβασης (Transmission Control Protocol ή Internet Protocol TCP ή IP). Η πρόσβαση στο διαδίκτυο μπορεί να γίνει από οποιονδήποτε χρήστη, που αυτόματα γίνεται δέκτης οποιασδήποτε διαδικτυακής υπηρεσίας επιθυμεί, με τους εξής τρόπους: α) με διαρκή σύνδεση με το διαδίκτυο, που πραγματοποιείται όταν ο ηλεκτρονικός υπολογιστής του χρήστη είναι μόνιμα και άμεσα συνδεδεμένος με ένα δίκτυο υπολογιστών, το οποίο είναι κι αυτό μόνιμα και άμεσα συνδεδεμένο με το διαδίκτυο. β) Με προσωρινή άμεση σύνδεση με το διαδίκτυο, με τη χρήση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, μιας τηλεφωνικής γραμμής και ενός κωδικοποιητή (συσκευή modem), ο οποίος μετατρέπει τις πληροφορίες του ηλεκτρονικού υπολογιστή σε τηλεφωνικά μεταδόσιμες, αφού προηγουμένως η σχετική τηλεφωνική κλήση οδηγήσει σε ένα σύνδεσμο άμεσης εισόδου στο διαδίκτυο (π.χ. πανεπιστημιακός σύνδεσμος). γ) Με προσωρινή έμμεση σύνδεση με το διαδίκτυο, που αποτελεί τον συνηθέστερο τρόπο σύνδεσης, με τη χρήση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, μιας τηλεφωνικής γραμμής και ενός κωδικοποιητή (συσκευή modem), όπως δηλαδή και στην άμεση σύνδεση, αφού όμως προηγουμένως καταβληθεί το ανάλογο χρηματικό ποσό συνδρομής σε έναν φορέα παροχής πρόσβασης (internet service provider). Ο ρόλος του φορέα παροχής πρόσβασης σε διαδικτυακές υπηρεσίες είναι πολύ σημαντικός ως προς την ασφάλεια και μυστικότητα του διαδικτύου και αποτελεί κομβικό σημείο για τον εντοπισμό των εγκληματούντων και για τη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων και δεδομένων (data), αφού όλα αυτά τα στοιχεία και δεδομένα περνούν από τις εγκαταστάσεις του. Έτσι, στην πράξη, με τον πλέον συνήθη αυτόν τρόπο, ο χρήστης καλεί τηλεφωνικά τον αριθμό του παροχέα πρόσβασης και με την ως άνω διαδικασία επιτυγχάνεται η σύνδεση και η πρόσβασή 12

13 του στο διαδίκτυο, για να χρησιμοποιήσει την όποια υπηρεσία του επιθυμεί (Παπανικολάου, 2006: 5-7). Το διαδίκτυο και ο παγκόσμιος ιστός αποτελούν πολύ χρήσιμα εργαλεία, τόσο για την πληροφόρηση, όσο και για την εκπαίδευση. Οποιοσδήποτε επιθυμεί να γράψει μια εργασία ή ένα βιβλίο στον τομέα της αρεσκείας ή της ειδικότητάς του, θα βρει στο διαδίκτυο δισεκατομμύρια πηγές, όπως π.χ. ιστοσελίδες εφημερίδων, περιοδικών και βιβλίων, οργανισμών, εταιριών, κυβερνήσεων, ιστοσελίδες επαγγελματικές, όπως π.χ. ιατρικές, με πολύ χρήσιμες συμβουλές για την αντιμετώπιση ασθενειών, παιδικών κλπ. Η αναζήτηση των πηγών διευκολύνεται από τις μηχανές αναζήτησης, με πρώτη και καλύτερη αυτή τη στιγμή την google ( Οι περισσότερες πηγές διαδικτύου είναι στην αγγλική γλώσσα, αλλά και η ελληνική κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος (Παπαδημητρίου, 2004: 19-24) ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ή ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Βασική έννοια της πληροφορικής αποτελεί ο ρόλος και η χρήση της τεχνολογίας της πληροφορίας στην κοινωνία, δηλαδή η μεταφορά, η επεξεργασία και η αποθήκευση πληροφοριών ήχου, κειμένου, αριθμών, γραφικών κλπ., με τη χρησιμοποίηση ηλεκτρονικών υπολογιστών και δικτύων τηλεπικοινωνίας στην καθημερινή μας ζωή, διαμορφώνοντας έτσι την ηλεκτρονική κοινωνία ή κοινωνία της πληροφορίας. Με τον τρόπο αυτό η ηλεκτρονική κοινωνία έχει εισχωρήσει στις εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις και γενικά στον εργασιακό χώρο, στην εκπαίδευση, στην υγεία, στο εμπόριο (ηλεκτρονικό εμπόριο e-commerce), δηλαδή στις εμπορικές συναλλαγές μέσω τηλεπικοινωνιακών δικτύων και σε ορισμένους κρατικούς τομείς, όπως π.χ. στην ηλεκτρονική κατάθεση φορολογικών δηλώσεων, στην απογραφή πληθυσμού, στη δήλωση οχημάτων, στην είσπραξη δημοσίων εσόδων κλπ., ως ηλεκτρονική διακυβέρνηση (Γκιούρδας, 2002: 3-4, 73-85). Με την ταχεία ανάπτυξη της τεχνολογίας της πληροφορικής, η εποχή μας βρίσκεται στο κατώφλι μιας "δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης", μετά τη βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα, η οποία αντικατέστησε σε πολλούς τομείς της παραγωγής τα εργατικά χέρια του ανθρωπίνου δυναμικού με τις μηχανές του τεχνολογικού εξοπλισμού. Με τη χρήση του διαδικτύου η κοινωνία της πληροφορίας απασχολεί μεγάλη μερίδα του ανθρώπινου δυναμικού, συνεχώς δε επεκτείνεται σε νέους τομείς και ορίζοντες. Το γεγονός αυτό της διαρκούς εξέλιξης της πληροφορικής 13

14 αποτελεί ασφαλώς μεγάλη κατάκτηση του ανθρώπινου πνεύματος, παρά τους κινδύνους που απειλούν την κατάκτηση αυτή, γι αυτό άλλωστε έχουν ληφθεί, σε παγκόσμιο και σε ελληνικό επίπεδο, μέτρα προστασίας που συνεχώς αυξάνονται και βελτιώνονται. Η κατάκτηση της ηλεκτρονικής πληροφορίας προστατεύεται πρωτίστως σε συνταγματικό επίπεδο, τόσο από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΕΣΔΑ (άρθρο 10 παρ. 1), όσο και από το Σύνταγμα της Ελλάδας (άρθρο 5Α), όπου κατοχυρώνεται η ελευθερία της πληροφορίας, τόσο ως δικαίωμα παροχής της πληροφορίας από κάποιον πάροχο στον τελικό αποδέκτη της, τον χρήστη (ελευθερία του πληροφορείν), όσο και ως δικαίωμα αποδοχής της πληροφορίας που άλλος παρέχει (ελευθερία του πληροφορείσθαι) (Παπανικολάου, 2006: 4-5) Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΩΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Τα νέα τεχνολογικά δεδομένα που δημιούργησε η ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης της πληροφορικής και η κυριαρχία της παγκοσμίως, οδήγησαν δυστυχώς στην εμφάνιση νέων μορφών εγκληματικής συμπεριφοράς, οι οποίες μάλιστα ευνοούνται από το νομικό και πραγματικό έλλειμμα, πρόληψης και καταστολής, που διέπει το νέο καθεστώς του διαδικτύου. Κλασικά παραδείγματα εγκληματικής συμπεριφοράς που εκδηλώνεται τόσο στο περιβάλλον του κοινού εγκλήματος, όσο και στο περιβάλλον του ηλεκτρονικού εγκλήματος (computer crime), αλλά και στο διαδικτυακό περιβάλλον ή περιβάλλον του κυβερνοχώρου (internet ή cyber crime), είναι τα αδικήματα της απειλής, της εκβίασης, της εξύβρισης, της δυσφήμισης με τη χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, της απάτης, της παιδικής πορνογραφίας, των πιστωτικών καρτών, της διακίνησης ναρκωτικών ουσιών, της παράνομης και χωρίς δικαίωμα πρόσβασης σε ηλεκτρονικό υπολογιστή (hacking) και της πλαστογραφίας και παραβίασης της πνευματικής ιδιοκτησίας με την αντιγραφή πνευματικού έργου (π.χ. ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή). Η τελευταία μορφή των αμέσως παραπάνω εγκλημάτων απαντάται με τον ευρύτερο όρο της πειρατείας και κυρίως της διαδικτυακής πειρατείας, αυτής της σύγχρονης μάστιγας του πολιτισμού και της κοινωνίας μας. Πειρατεία (piracy) είναι «η κλοπή υλικού, σχεδίων, προγραμμάτων ή η παράνομη αντιγραφή και εμπορική τους εκμετάλλευση, η κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας: - 14

15 τηλεοπτικού / ραδιοφωνικού / ηλεκτρονικού υλικού - σε βιντεοκασέτες / προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών (λογισμικό)» (Μπαμπινιώτης, 2002: 1379). Κύριες μορφές διαδικτυακής πειρατείας είναι η μουσική πειρατεία, η κινηματογραφική πειρατεία, η πειρατεία ηλεκτρονικών βιβλίων και παιχνιδιών, η πειρατεία ονομάτων χώρου και η πειρατεία λογισμικού. 15

16 2. ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ Ή ΕΓΚΛΗΜΑ ΣΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ 2.1. ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ Σύμφωνα με τον Εισαγγελέα Πρωτοδικών, Αγγελή, Ι., η έννοια του διαδικτύου δεν έχει νομική υπόσταση, αφού η ελληνική νομοθεσία δεν προσδιορίζει την έννοια αυτή, επομένως λαμβάνεται η έννοιά του από την τεχνολογία, ως παγκόσμια συλλογή δικτύων και πυλών που χρησιμοποιούν την ομάδα πρωτοκόλλων TCP / IP (Transmission Control Protocol / Internet Protocol) για τη μεταξύ τους επικοινωνία. Κατά παρόμοιο τρόπο, ούτε η έννοια του κυβερνοχώρου έχει νομική υπόσταση, αφού ούτε αυτή την έννοια την προσδιορίζει η ελληνική νομοθεσία, επομένως ισχύει μόνο η τεχνολογική έννοιά του, ως το σύνολο των ηλεκτρονικών κόσμων, όπως π.χ. το διαδίκτυο, όπου οι άνθρωποι-χρήστες έρχονται σε επαφή και επικοινωνία μέσω συνδεδεμένων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Παρά το γεγονός ότι ο κυβερνοχώρος θα μπορούσε να θεωρηθεί ως έννοια ευρύτερη του διαδικτύου, εν τούτοις από νομική άποψη δεν γίνεται διάκριση μεταξύ διαδικτύου και κυβερνοχώρου, επομένως οι έννοιες αυτές θεωρούνται ταυτόσημες και χρησιμοποιούνται πάντοτε με το ίδιο περιεχόμενο. Είναι πρακτικά δύσκολη η προσέγγιση των θεμάτων που αφορούν στο διαδίκτυο από νομική μόνο άποψη. Για να γίνει κατανοητή αυτή η προσέγγιση θα πρέπει, παράλληλα με τις νομικές γνώσεις, να υπάρχει έστω και στοιχειώδης τεχνολογική προσέγγιση με δεδομένη την ύπαρξη και τεχνικών γνώσεων για το διαδίκτυο, τη λειτουργία του και τα νομικά προβλήματα που προκύπτουν από τη λειτουργία αυτή. Αυτός που ασχολείται με τη νομική πλευρά του θέματος, κυρίως από ποινική άποψη, αντιμετωπίζει σημαντικό πρόβλημα έλλειψης επαρκούς βιβλιογραφίας και σχετικών άρθρων. Το πρόβλημα αυτό προκύπτει από τη διαπίστωση ότι το έγκλημα στον κυβερνοχώρο αποτελεί νέα μορφή εγκλήματος, σε αντίθεση με την από νομικής πάντοτε απόψεως αστική και εμπορική διάσταση του ίδιου θέματος-προβλήματος, που έχει ερευνηθεί σε μεγαλύτερη έκταση από την αντίστοιχη ποινική πλευρά του. Το γεγονός αυτό οφείλεται στη μεγάλη επιρροή του διαδικτύου τόσο στο δικαιικό αστικό 16

17 τομέα, όπου παρατηρείται σύναψη συμβάσεων μέσω του διαδικτύου, όσο και στο νομικό εμπορικό τομέα, π.χ. στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Η ορολογία του ηλεκτρονικού και διαδικτυακού εγκλήματος, τόσο από νομική, όσο και από τεχνική άποψη, είναι αγγλικής προέλευσης. Επομένως οι όροι ηλεκτρονικό έγκλημα ή έγκλημα με ηλεκτρονικό υπολογιστή και διαδικτυακό έγκλημα ή έγκλημα στον κυβερνοχώρο προήλθαν από σχετική μετάφραση στα ελληνικά των αντίστοιχων αγγλικών ορολογιών computer crime ή electronic crime ή electronic evidence ή digital crime και cyber crime ή internet crime ή crime in cyber space ή on line computer communication crime. Η εμφάνιση του διαδικτυακού εγκλήματος είναι σχετικά πρόσφατη κοινωνική και οικονομική πληγή και έχει ασφαλώς σχέση με τη ραγδαία εξάπλωση του διαδικτύου. Το ηλεκτρονικό έγκλημα όμως έχει κάνει την εμφάνισή του από 40ετίας περίπου, γι αυτό και οι κυβερνήσεις των κρατών που πλήττονται από αυτό έχουν προχωρήσει στη θέσπιση ειδικών ποινικών νόμων για την αντιμετώπιση και την καταπολέμησή του. Στη συνέχεια παρατίθενται οι έννοιες και των δύο ως άνω εγκλημάτων. Ηλεκτρονικό έγκλημα ή έγκλημα του ηλεκτρονικού υπολογιστή, με την αντίστοιχη, όπως αμέσως παραπάνω, αγγλική ορολογία του, είναι το έγκλημα που σχετίζεται με την οποιασδήποτε μορφής κατάχρηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Στην έννοια της κατάχρησης συμπεριλαμβάνεται κάθε παράνομη, ανήθικη και χωρίς δικαίωμα συμπεριφορά. Διαδικτυακό έγκλημα ή έγκλημα στον κυβερνοχώρο, με την αντίστοιχη κατά τον ίδιο τρόπο όπως παραπάνω αγγλική ορολογία του, είναι η ειδικότερη μορφή του ηλεκτρονικού εγκλήματος, το οποίο σχετίζεται με την οποιασδήποτε μορφής κατάχρηση παράνομη, ανήθικη και χωρίς δικαίωμα των δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο. Το διαδικτυακό έγκλημα παρουσιάζει ασφαλώς σημαντικές ποιοτικές διαφοροποιήσεις από το "γενικό" ηλεκτρονικό έγκλημα και αυτό λόγω των άπειρων δυνατοτήτων ανταλλαγής δεδομένων και προγραμμάτων μεταξύ όλων των συνδεδεμένων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Γι αυτό και είναι πρακτικά δύσκολη η διατύπωση ενός ενιαίου ορισμού, που να περιλαμβάνει όλες τις μορφές του διαδικτυακού εγκλήματος και αυτό επειδή οι παραβατικές συμπεριφορές στο διαδίκτυο παρουσιάζουν ποικιλομορφία ως προς τις εκδηλώσεις τους, αφού αποβλέπουν στην προσβολή διαφορετικών κάθε φορά έννομων αγαθών. Ίσως η νομοθεσία, με την έκδοση των σχετικών νόμων και η νομολογία, με την έκδοση των 17

18 σχετικών δικαστικών αποφάσεων, μπορέσουν στο μέλλον να προχωρήσουν στη διαμόρφωση ενός πλήρους και εμπεριστατωμένου ορισμού του εγκλήματος αυτού, που θα αποτελεί θλιβερό οδηγό για τους νομικούς και αποτρεπτικό παράγοντα για το κοινωνικό σύνολο (Παπανικολάου, 2006: 8-9). Τονίστηκε αμέσως παραπάνω ότι το ηλεκτρονικό έγκλημα έκανε την εμφάνισή του από 40ετίας περίπου, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του Οι μέχρι τότε υπάρχουσες νομικές ποινικές ρυθμίσεις δεν ήταν σε θέση να καλύψουν εννοιολογικά τις νέες αυτές μορφές εγκληματικής συμπεριφοράς, γι αυτό και οι διάφορες κρατικές έννομες τάξεις προχώρησαν σε τροποποίηση και σε συμπλήρωση των ποινικών τους διατάξεων, προκειμένου να προσαρμοστούν στα νέα εγκληματικά δεδομένα. Έτσι στη χώρα μας θεσπίστηκε ο νόμος 1805/1988, με κάποια χρονική καθυστέρηση ασφαλώς, ο οποίος νόμος προσέθεσε στον Ποινικό μας Κώδικα τα ειδικά ποινικά εγκλήματα της απάτης με ηλεκτρονικό υπολογιστή (άρθρο 386Α), της παραβίασης απορρήτων με ηλεκτρονικό υπολογιστή (άρθρο 370Β), της χωρίς δικαίωμα αντιγραφής ή χρησιμοποίησης προγραμμάτων και της χωρίς δικαίωμα πρόσβασης σε δεδομένα ηλεκτρονικού υπολογιστή (άρθρο 370Γ). Σε ανάλογη συμπλήρωση ή τροποποίηση των σχετικών ποινικών τους διατάξεων έχουν προχωρήσει έως σήμερα όλες οι προηγμένες τουλάχιστον χώρες, όπως π.χ. η Γερμανία, η οποία έχει συμπληρώσει την ποινική της νομοθεσία με τα ειδικά εγκλήματα της απάτης με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, της πλαστογραφίας σοβαρών αποδεικτικών δεδομένων και της κατασκοπίας με ηλεκτρονικό υπολογιστή (Παπανικολάου, 2006: 10). Με τη συνεχή όμως εξέλιξη της τεχνολογίας και την εμφάνιση του φαινομένου της διαρκούς δικτύωσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών αυξήθηκε και η ηλεκτρονική εγκληματικότητα και επομένως έγινε επιτακτική η ανάγκη θέσπισης νέων συμπληρωματικών κανόνων ποινικού δικαίου, οι οποίοι να καλύπτουν τη "νέας γενιάς" ηλεκτρονική παραβατικότητα και την επικίνδυνη εγκληματική άνθιση του παρουσιασθέντος νέου ποινικού φαινομένου. Βασικό χαρακτηριστικό του διαδικτυακού εγκλήματος, που το διαφοροποιεί από τις άλλες μορφές εγκλημάτων, αποτελεί η έλλειψη φυσικής επαφής του δράστη με το αντικείμενο του εγκλήματος, καθώς και η έλλειψη βίας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι συνέπειες και τα αποτελέσματα της εγκληματικής αυτής συμπεριφοράς δεν παράγουν βιαιότητες. Όπως είναι φυσικό, ο δράστης του διαδικτύου δεν εισβάλλει στην κατοικία και στον ιδιαίτερο χώρο του θύματος, προκειμένου να αποσπάσει από 18

19 τον ηλεκτρονικό υπολογιστή του αποθηκευμένα αρχεία, αλλά αποκτά πρόσβαση στο ηλεκτρονικό σύστημα του θύματος "σπάζοντας" τους κωδικούς πρόσβασης. Ενώ συνήθως η έλλειψη βίας παραπέμπει σε ήπιας μορφής εγκληματική συμπεριφορά, στην περίπτωση όμως του διαδικτυακού εγκλήματος, παρά τη φαινομενική έλλειψη βίας, τα θύματα δεν μπορούν να αμυνθούν στην ολοφάνερη προσβολή των έννομων αγαθών τους από τους δράστες του διαδικτύου, αφού συχνά δεν την αντιλαμβάνονται, αλλά και όταν τα αποτελέσματα γίνουν αντιληπτά, ο εντοπισμός των δραστών είναι εξαιρετικά δύσκολος. Άλλο βασικό και μείζονος σημασίας χαρακτηριστικό της διαδικτυακής εγκληματικής συμπεριφοράς αποτελεί η διεθνής φύση αυτής, η οποία την καθιστά σπουδαίο και σημαντικό κίνδυνο μεταξύ των κρατών, που απειλεί την παγκόσμια κοινότητα. Η συνεχώς διευρυνόμενη σύνδεση των ηλεκτρονικών υπολογιστών με το διαδίκτυο ξεπερνά τα εθνικά όρια και οι διαδικτυακοί δράστες εγκληματούν συνήθως σε πολλούς τόπους, διαφόρων κρατών. Έτσι καταλήγουμε στο γεγονός της πραγματοποίησης των διεθνών διαδικτυακών εγκλημάτων σε πολλούς ταυτόχρονα τόπους σε όλη την υφήλιο, στην περίπτωση δε αυτή η εκτεταμένη διαδικτύωση καθιστά εξαιρετικά δύσκολους, τόσο τον προσδιορισμό του τόπου διάπραξης του διαδικτυακού εγκλήματος, όσο και τον εντοπισμό του δράστη αυτού του εγκλήματος. Οι δράστες των ηλεκτρονικών και των διαδικτυακών εγκλημάτων κατατάσσονται συνήθως σε δύο κατηγορίες: α) σε όσους παραβατούν, νέους κυρίως, αποκλειστικά από την ανάγκη ικανοποίησης της περιέργειάς τους και για προσωπική ευχαρίστηση και μόνο και β) σε όσους εγκληματούν με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος, το περιουσιακό όφελος, σε βάρος συνήθως τόσο των άμεσα θιγόμενων θυμάτων τους όσο και του κράτους στο οποίο τα θύματα ανήκουν, το οποίο κράτος αλλιώς θα ωφελούταν από τη νόμιμη διακίνηση του προϊόντος των θυμάτων, που θα φορολογούταν κανονικά και θα παραχωρούταν από υπαλλήλους που θα είχαν προσληφθεί γι αυτό το σκοπό (Παπανικολάου, 2006: 10-12). Μπορούμε να συνοψίσουμε σε γενικές γραμμές όλα τα βασικά χαρακτηριστικά των παραπάνω εγκλημάτων, με την ευχή αυτή η σύνοψη να καταστεί, κατά το δυνατόν, κτήμα και των διωκτικών αρχών, προς ευχερέστερη και ουσιαστικότερη αντιμετώπιση και καταπολέμησή τους: α) είναι εγκλήματα εξαιρετικά γρήγορα, που διαπράττονται σε χρόνο λίγων μόνο δευτερολέπτων. β) Είναι εγκλήματα "αόρατα, τα οποία συνήθως δεν μπορεί να τα αντιληφθεί το ίδιο το θύμα, σε βάρος του οποίου τελούνται. γ) Είναι εγκλήματα εύκολα στη διάπραξή τους, με τους δράστες τους να 19

20 διαθέτουν την απαιτούμενη τεχνολογική γνώση και εμπειρία. δ) Είναι εγκλήματα χωρίς ίχνη, αφού τα ίχνη τους είναι μόνο ψηφιακά, χωρίς τα δακτυλικά αποτυπώματα των εγκλημάτων του κοινού ποινικού δικαίου. ε) Είναι εγκλήματα ποιοτικά προηγμένα, περισσότερο και από τα εγκλήματα του λεγόμενου "λευκού περιλαιμίου", αυτά δηλαδή που διαπράττουν τα κοσμίως και ευπρεπώς ενδεδυμένα άτομα. στ) Είναι εγκλήματα εύκολης πρόσβασης σε "αρρωστημένα μυαλά", όπως π.χ. οι παιδόφιλοι δράστες, που έχουν κλίση στην παιδοφιλία ή στη χρήση παιδικής πορνογραφίας (child pornography), βοηθώντας τους να επικοινωνούν μεταξύ τους γρήγορα, εύκολα, χωρίς έξοδα, χωρίς μετακίνηση, μέσω ίδιων ομάδων συζήτησης (news groups) ή μέσω άμεσα αναμεταδιδόμενων διαδικτυακών συζητήσεων (chat rooms). η) Είναι εγκλήματα ανωνυμίας, αφού οι δράστες των εγκλημάτων αυτών αποστέλλουν ηλεκτρονικά μηνύματα ( s) με τη χρησιμοποίηση ψευδών στοιχείων ταυτότητας. θ) Είναι εγκλήματα διασυνοριακά, χωρίς πατρίδα, που γίνονται σε πολλούς ταυτόχρονα τόπους. ι) Είναι εγκλήματα χωρίς συγκεκριμένο τόπο τέλεσης, αφού είναι αρκετά δύσκολο να προσδιοριστεί ο πραγματικός τόπος τέλεσής τους. ια) Είναι εγκλήματα χωρίς συγκεκριμένο δράστη, αφού είναι πολύ δύσκολη υπόθεση η διερεύνηση για τον εντοπισμό του. Ακόμη και αν εντοπιστεί σε μια χώρα, τα αποδεικτικά στοιχεία διάπραξης των εγκλημάτων αυτών μπορεί να βρίσκονται σε άλλη χώρα ή σε πολλές ταυτόχρονα χώρες. ιβ) Είναι εγκλήματα ταυτόχρονης διερεύνησης, από δύο κατά κανόνα κράτη, δηλαδή του κράτους στο οποίο έγινε αντιληπτό το αποτέλεσμα των εγκληματικών πράξεων και του κράτους στο οποίο βρίσκονται αποθηκευμένα τα αποδεικτικά στοιχεία. ιγ) Είναι εγκλήματα ιδιαίτερης δικαστικής συνδρομής, αφού οι κοινές διακρατικές Συμβάσεις για Αμοιβαία Δικαστική Συνδρομή δεν είναι επαρκείς και αυτό λόγω της φύσης του αποδεικτικού υλικού, που είναι η ηλεκτρονική απόδειξη (electronic evidence), η οποία απόδειξη πρέπει να εντοπιστεί και να κατασχεθεί από τις διωκτικές αρχές, με κεραυνοβόλα δράση. ιδ) Είναι εγκλήματα χωρίς καταγραφή εγκληματικότητας διεθνώς, αφού δεν υπάρχουν επαρκή στατιστικά στοιχεία σε καμία χώρα, λόγω της μη καταγγελίας συνήθως διάπραξης των εγκλημάτων αυτών, με συνέπεια το "σκότος" στο διαδικτυακό έγκλημα να είναι πολύ πιο ανησυχητικό απ ότι στο έγκλημα του κοινού ποινικού δικαίου. Βασική αιτία της μη καταγγελίας για διάπραξη των εγκλημάτων αυτών είναι η διαφύλαξη της αξιοπιστίας των θυμάτων, που είναι συνήθως εταιρείες μουσικές, κινηματογραφικές, λογισμικού κλπ. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι, υπό τέτοιες προϋποθέσεις, τόσο η αστυνομική διερεύνηση των 20

21 εγκλημάτων αυτών, όσο και η ανακριτική τους προσέγγιση, είναι αρκετά δύσκολη υπόθεση, γι αυτό και οι διωκτικές και δικαστικές αρχές που ασχολούνται με τα εγκλήματα αυτά (αστυνομικοί, τελωνειακοί, εφοριακοί, δικαστές κλπ.), θα πρέπει να έχουν τύχει άριστης και εξειδικευμένης εκπαίδευσης ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ Όπως δεν υπάρχει στη νομική επιστήμη και ορολογία διατυπωμένη η έννοια του διαδικτύου, αλλά αυτή λαμβάνεται από την τεχνολογία, όπως τονίστηκε παραπάνω, έτσι δεν υπάρχουν στην ίδια νομική επιστήμη και ορολογία διατυπωμένες έννοιες, γενικά αποδεκτές, του ηλεκτρονικού και του διαδικτυακού εγκλήματος. Στις παραπάνω έννοιες των εγκλημάτων αυτών, βασικό στοιχείο διάπραξής τους αποτελεί η κατάχρηση των δυνατοτήτων που προσφέρει ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το διαδίκτυο αντίστοιχα, όπου κατάχρηση σημαίνει παράνομη, ανήθικη και χωρίς δικαίωμα χρήση τους (Παπανικολάου, 2006: 8-9). Το διαδικτυακό έγκλημα είναι το έγκλημα που διαπράττεται από ηλεκτρονικούς υπολογιστές και δια μέσου δικτύων, συμπεριλαμβανομένων και εγκλημάτων, τα οποία δεν στηρίζονται αποκλειστικά σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Επίσης, το διαδικτυακό έγκλημα αποτελεί τον ίδιο τύπο εγκλήματος με το έγκλημα του κοινού ποινικού δικαίου και το μόνο διακριτικό μεταξύ τους στοιχείο είναι η διάπραξή τους σε διαφορετικό περιβάλλον, δηλαδή σε ηλεκτρονικό περιβάλλον και σε περιβάλλον διαδικτύου. Υπάρχουν εγκλήματα που διαπράττονται τόσο σε κοινό, όσο και σε ηλεκτρονικό περιβάλλον. Υπάρχουν άλλα εγκλήματα, που διαπράττονται μόνο σε ηλεκτρονικό περιβάλλον, χωρίς σύνδεση των ηλεκτρονικών υπολογιστών με το διαδίκτυο ή χωρίς χρησιμοποίηση της τυχόν υπάρχουσας σύνδεσής τους. Μία άλλη κατηγορία ηλεκτρονικών εγκλημάτων αποτελεί εκείνα που διαπράττονται αποκλειστικά στο περιβάλλον του διαδικτύου. Η εξέλιξη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και η χρήση του διαδικτύου διευκόλυνε πολλούς εγκληματίες του κοινού ποινικού δικαίου να εξελιχθούν σε διαδικτυακούς εγκληματίες, με την έννοια ότι ορισμένα από τα κοινά εγκλήματα μπορούν να διαπραχθούν και στο διαδίκτυο. Κλασικά παραδείγματα εγκλημάτων που διαπράττονται τόσο σε κοινό περιβάλλον, όσο και σε περιβάλλον διαδικτύου, αποτελούν ενδεικτικά: α) η συκοφαντική δυσφήμιση, που στο διαδίκτυο διαπράττεται 21

22 με τη χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω της αποστολής . β) Η παραβίαση της πνευματικής ιδιοκτησίας με την αντιγραφή ενός πνευματικού έργου (π.χ. ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή ή ενός τραγουδιού). Παρά την ομοιότητα διάπραξης ενός εγκλήματος στο κοινό και στο διαδικτυακό περιβάλλον, εν τούτοις είναι τελείως διαφορετική η βαρύτητα διάπραξης ενός κοινού εγκλήματος στο διαδίκτυο. Το ίδιο κοινό έγκλημα στο διαδίκτυο έχει ευρύτητα στοιχείων, αφού απευθύνεται σε απεριόριστο αριθμό προσώπων-ληπτών, έχει διεθνή φύση και υπόσταση με πολλούς συνήθως τόπους τέλεσης πέραν των στενών ορίων ενός κράτους και διαπράττεται με τις αυτόματες λειτουργίες του διαδικτύου, που προϋποθέτουν μεγάλη ταχύτητα μετάδοσης και λήψης δεδομένων από πολλούς ταυτόχρονα αποδέκτες. Κατά την ίδια έννοια, είναι ασφαλώς τελείως διαφορετικές οι συνέπειες π.χ. της συκοφαντικής δυσφήμισης, που παρουσιάζονται μέσω δημοσίευσης ενός άρθρου σε μια εφημερίδα με περιορισμένο αριθμό αναγνωστών, από τις συνέπειες της ίδιας εγκληματικής πράξης που επέρχονται από τη δημοσίευση του ίδιου άρθρου στο διαδίκτυο, με πολλούς εκ των πραγμάτων χρήστες-αποδέκτες του εγκλήματος αυτού (Παπανικολάου, 2006: 12-14). Υπάρχει μία κατηγορία εγκλημάτων, τα οποία μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Δεν πρόκειται δηλαδή για εγκλήματα του κοινού ποινικού δικαίου, που μπορούν να τελεστούν είτε με, είτε χωρίς ηλεκτρονικό υπολογιστή, αλλά για ειδική κατηγορία εγκλημάτων που τελούνται αποκλειστικά με τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ενδεικτική κατηγορία των εγκλημάτων αυτών, που έχουν μάλιστα ενταχθεί στον Ποινικό μας Κώδικα ως ειδικά ποινικά αδικήματα, αποτελεί η αθέμιτη πρόσβαση σε δεδομένα ηλεκτρονικών υπολογιστών (άρθρα 370Β και 370Γ Π.Κ.), όπως π.χ. η αθέμιτη πρόσβαση σε κρατικά, επιστημονικά ή επαγγελματικά απόρρητα ή απόρρητα επιχειρήσεων του δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα. Επίσης, άλλη κατηγορία των εγκλημάτων αυτών αποτελεί η αλλοίωση ηλεκτρονικών δεδομένων, δηλαδή η διαγραφή, η απόκρυψη, η αχρήστευση και η μεταβολή ηλεκτρονικών δεδομένων, που προβλέπεται στο άρθρο 303Α του Γερμανικού Ποινικού Κώδικα. Βασικό χαρακτηριστικό των εγκλημάτων αυτών αποτελεί το γεγονός ότι πραγματοποιούνται χωρίς τη χρήση του διαδικτύου. Αντίθετα, αν ο ηλεκτρονικός υπολογιστής δεν είναι συνδεδεμένος με το διαδίκτυο, τότε δεν διαπράττεται ειδικό διαδικτυακό έγκλημα αλλά γνήσιο ηλεκτρονικό έγκλημα, όπως στην αμέσως προηγούμενη παράγραφο. Εκτός από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις της 22

23 παράνομης πρόσβασης, στο άρθρο 370Γ παρ. 1 του Ποινικού μας Κώδικα προβλέπεται και η αθέμιτη και χωρίς δικαίωμα αντιγραφή προγράμματος από δισκέτα ή CD-ROM σε ηλεκτρονικό υπολογιστή (Παπανικολάου, 2006: 14-15). Η ειδική κατηγορία των ηλεκτρονικών εγκλημάτων με ευρεία έννοια αναφέρεται στα εγκλήματα εκείνα που πραγματοποιούνται αποκλειστικά σε διαδικτυακό περιβάλλον. Απαιτείται δηλαδή, για να τελεστεί το διαδικτυακό έγκλημα, η σύνδεση του ηλεκτρονικού υπολογιστή, που χρησιμοποιεί ο δράστης, με το διαδίκτυο. Στην κατηγορία των εγκλημάτων αυτών ανήκουν ενδεικτικά: α) η παράνομη και χωρίς δικαίωμα πρόσβαση σε διαδικτυωμένο ηλεκτρονικό υπολογιστή (hacking), β) η διάδοση παιδικού πορνογραφικού υλικού μέσω διαδικτύου, γ) η χωρίς άδεια μεταβίβαση μέσω διαδικτύου αποκρυπτογραφημένων κειμένων, δ) η μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση σε συστήματα πληροφοριών, ε) η μόλυνση συστήματος πληροφοριών με ιούς και στ) η ειδική κατηγορία διαδικτυακών εγκλημάτων που θεσπίζει η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο (Council of Europe Convention on cyber-crime), που θα αναπτυχθεί στην αμέσως επόμενη παράγραφο. Τα διαδικτυακά αυτά εγκλήματα του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι σε απλή περιγραφή τα εξής: 1. Η παράνομη πρόσβαση σε σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών. 2. Η αθέμιτη υποκλοπή δεδομένων ηλεκτρονικών υπολογιστών. 3. Η επέμβαση σε ηλεκτρονικά δεδομένα. 4. Η επέμβαση σε σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών. 5. Η κατάχρηση υπηρεσιών του διαδικτύου. 6. Η πλαστογραφία και η απάτη που σχετίζονται με δικτυωμένο ηλεκτρονικό υπολογιστή. 7. Η παιδική πορνογραφία που διακινείται μέσω διαδικτύου. 8. Η παραβίαση πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων. Επειδή τα διαδικτυακά εγκλήματα είναι σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη των εγκληματιών του είδους που συμβαδίζει με την τεχνολογική απογείωση του διαδικτύου, γι αυτό τα εγκλήματα αυτά δεν έχουν ενταχθεί ακόμα στην ποινική έννομη τάξη της χώρας μας, ούτως ώστε να αποτελέσουν μέρος της ελληνικής ποινικής νομοθεσίας (Παπανικολάου, 2006: 15-16). 23

24 2.3. ΟΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ Με το δεδομένο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αποτελεί ένα ενιαίο κράτος, πάντα σύμφωνα με τον Εισαγγελέα Πρωτοδικών, όπως είναι π.χ. οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, αλλά μάλλον χαλαρή ένωση μεταξύ των 27 τωρινών κρατών-μελών της, όλες οι νομικές προσπάθειές της για την καταπολέμηση του διαδικτυακού εγκλήματος γενικά και ειδικότερα του εγκλήματος της πειρατείας που προσβάλλει τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα, εντάσσονται μάλλον στο διεθνές νομικό πλαίσιο του τίτλου της παραγράφου, και αυτό επειδή οι κατευθυντήριες οδηγίες (directives) που εκδίδει η Ευρωπαϊκή Ένωση με τις οποίες θα ασχοληθούμε στο τέταρτο κεφάλαιο, δεν έχουν άμεση ισχύ στα κράτη-μέλη της, όπως π.χ. άμεση ισχύ έχουν οι εκδιδόμενοι κανονισμοί της, αλλά αποτελούν κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να λάβει υπ όψιν του το κάθε κράτος-μέλος με τη θέσπιση ειδικού εσωτερικού νόμου. Κάτι ανάλογο και παρόμοιο συμβαίνει και με τις διεθνείς συμβάσεις και ειδικότερα με τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο, που αναφέραμε στην αμέσως προηγούμενη παράγραφο, η οποία θα ισχύσει και θα τεθεί σε εφαρμογή εάν υπογραφεί και επικυρωθεί, σύμφωνα με το άρθρο 36 της Σύμβασης, από πέντε κράτη, τρία από τα οποία πρέπει να είναι κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η Σύμβαση έχει ήδη υπογραφεί από 33 κράτη, ένα εκ των οποίων είναι φυσικά και η χώρα μας. Προτού όμως ασχοληθούμε λεπτομερώς με τη Σύμβαση, ας ανατρέξουμε στις Συστάσεις που έχει εκδώσει το Συμβούλιο της Ευρώπης για τα ηλεκτρονικά εγκλήματα με ευρεία έννοια. Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει ευαισθητοποιηθεί έγκαιρα για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, το οποίο προέκυψε από την τεχνολογική εξέλιξη της επιστήμης της πληροφορικής και την ταχεία εξάπλωση του διαδικτύου, που οδήγησε στη διάπραξη εγκλημάτων σχετιζόμενων με την εξέλιξη και εξάπλωση αυτή. Έτσι έχει προχωρήσει στην έκδοση τριών μέχρι τώρα Συστάσεων (Recommendations), των εξής: α) της Σύστασης No. R (89) 9 του έτους 1989, που είναι σχετική με το έγκλημα που διαπράττεται με ηλεκτρονικό υπολογιστή (Recommendation No. R (89) 9 on Computer related crime). Η σύσταση αυτή έχει μεγάλη σπουδαιότητα, παρά το γεγονός ότι γενικά οι συστάσεις δεν είναι τίποτε περισσότερο από απλές 24

25 κατευθυντήριες γραμμές και υποδείξεις, αφού για πρώτη φορά καθιερώνονται σε διεθνές νομικό κείμενο γενικές δικονομικές, δηλαδή διαδικαστικές, αρχές που πρέπει να λαμβάνονται υπ όψιν από τις διωκτικές αρχές κατά την έρευνα των ηλεκτρονικών εγκλημάτων. β) Της Σύστασης No. R (95) 13 του 1995, για τα ποινικά δικονομικά προβλήματα, τα οποία συνδέονται με την τεχνολογία των πληροφοριών (Recommendation No. R (95) 13 Problems of criminal Procedural Law connected with information technology). Και αυτή η σύσταση έχει παρόμοια σπουδαιότητα με την προηγούμενη, αφού για πρώτη φορά διεθνές νομικό κείμενο καθιερώνει γενικές δικονομικές αρχές σχετικές με τη λειτουργία της τεχνολογίας των πληροφοριών. γ) Της Σύστασης No. R (01) 8 του 2001 για τη νομοθετική αυτορρύθμιση σε θέματα που έχουν σχέση με το περιεχόμενο του κυβερνοχώρου (Recommendation No. R (01) 8 on self-regulation concerning cyber content). Ως περιεχόμενο του κυβερνοχώρου νοούνται τα δεδομένα (data), τα οποία διακινούνται στο διαδίκτυο (Παπανικολάου, 2006: 17). Εκτός από τις παραπάνω Συστάσεις, βασικό έργο του Συμβουλίου της Ευρώπης αποτελεί η Διεθνής Σύμβαση (Ν. 185, Βουδαπέστη, ), με αντικείμενο την καταπολέμηση του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο. Τη Σύμβαση αυτή έχουν ήδη υπογράψει 33 κράτη και κύριο χαρακτηριστικό της αποτελεί η υποχρεωτική εναρμόνιση των εσωτερικών νομοθεσιών των κρατών που την υπογράφουν, σχετική με τη διάπραξη εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο. Με τον τρόπο αυτό θα επακολουθήσει γρήγορη, άμεση και διαρκής συνεργασία μεταξύ των εμπλεκομένων κρατών για την αντιμετώπιση των διεθνών εγκλημάτων που διαπράττονται στο διαδίκτυο. Σκοπός της Σύμβασης είναι η προστασία της κοινωνίας και των θιγόμενων από τη διάπραξη των εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο με τη θέσπιση της ανάλογης και κατάλληλης νομοθεσίας, επιτυγχάνεται δε ο σκοπός αυτός με τους εξής τρόπους: α) με την εναρμόνιση της εσωτερικής ποινικής νομοθεσίας των υπογραψάντων κρατών, ως προς την αντιμετώπιση των διαδικτυακών εγκλημάτων. β) Με τη θέσπιση εσωτερικών ποινικών δικονομικών διατάξεων, ύστερα από την κύρωση της Σύμβασης από το κάθε κράτος που την υπέγραψε και τη μετατροπή της σε εσωτερικό νόμο. Οι διατάξεις αυτές κρίνονται απαραίτητες τόσο για την έρευνα και δίωξη των εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο, ως και των ηλεκτρονικών γενικά εγκλημάτων από τις διωκτικές αρχές και την εκδίκασή τους από τις δικαστικές αρχές, όσο και για τη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων σε ηλεκτρονική μορφή ευρισκομένων. γ) Με τη 25

26 θέσπιση άμεσων, ευέλικτων και αποτελεσματικών δικονομικών κανόνων στον τομέα της διεθνούς συνεργασίας μεταξύ κρατών. Για την επίτευξη του σκοπού και των στόχων της Σύμβασης, το Συμβούλιο της Ευρώπης έλαβε υπ όψιν του τόσο τους δικονομικούς κανόνες των παραπάνω Συστάσεών του, όσο και αυτούς διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, ο ΟΟΣΑ (OECD Organization for Economic Cooperation and Development) και η ομάδα των οκτώ πλέον ανεπτυγμένων κρατών του πλανήτη (G8). Η διάρθρωση της Σύμβασης έχει γίνει κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να περιλαμβάνει: α) διατάξεις ουσιαστικού ποινικού δικαίου με τον καθορισμό των διαδικτυακών εγκλημάτων, συμπληρώνοντας έτσι τον Ποινικό Κώδικα του κάθε κράτους που υπογράφει και επικυρώνει τη Σύμβαση, με επιπλέον ειδικά ποινικά εγκλήματα. β) Διατάξεις ποινικού δικονομικού δικαίου, με τις οποίες διαδικαστικές διατάξεις συμπληρώνεται η Ποινική Δικονομία των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης. γ) Διατάξεις διεθνούς συνεργασίας, επί διαδικαστικών θεμάτων, μεταξύ των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ως προς τη διάρθρωση και το περιεχόμενο της Σύμβασης, οι διακρίσεις παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί, ως προς τις πρώτες διατάξεις, καθώς και στη συνοπτική παράθεση των υπόλοιπων διατάξεων της Σύμβασης: 26

27 Α. Ουσιαστικές ποινικές διατάξεις 1. Διατάξεις για εγκλήματα: α) Κατά της εμπιστευτικότητας (confidentiality), δηλαδή κατά της πρόσβασης μόνο των εξουσιοδοτημένων χρηστών στα δεδομένα και συστήματα Η/Υ. β) Κατά της ακεραιότητας (integrity), δηλαδή κατά της ακρίβειας και σταθερότητας των δεδομένων και συστημάτων Η/Υ. γ) Κατά της διαθεσιμότητας (availability), δηλαδή κατά της άμεσης προσπέλασης των εξουσιοδοτημένων χρηστών στα δεδομένα και συστήματα Η/Υ. Διαπραττόμενα εγκλήματα κατά των παραπάνω αρχών και αξιών: α) Παράνομη πρόσβαση (illegal access) - άρθρο 2 της Σύμβασης. Προβλέπεται η καταπολέμηση της παράνομης και χωρίς δικαίωμα πρόσβασης και εισβολής (hacking) στο δικτυωμένο σύστημα Η/Υ. Προστατευόμενο αγαθό είναι η ασφάλεια της προσωπικής ζωής και του διαδικτύου. β) Αθέμιτη παγίδευση και υποκλοπή (illegal interception) άρθρο 3 της Σύμβασης. Το έγκλημα διαπράττεται από υπηρεσίες του διαδικτύου, όπως το πρωτόκολλο μεταφοράς αρχείων (File Transfer Protocol) και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ). Προστατευόμενα έννομα αγαθά: δικαίωμα ατόμου στην ιδιωτική ζωή και ασφάλεια τηλεπικοινωνιών μέσω διαδικτύου. γ) Επέμβαση σε δεδομένα (data interference) άρθρο 4 της Σύμβασης. Αναφέρεται σε καταστροφή (damaging), διαγραφή (deletion), χειροτέρευση (deterioration), μεταβολή (alteration) και απόκρυψη (suppression) των ηλεκτρονικών δεδομένων και στοιχείων. Προστατευόμενο αγαθό αποτελεί η ακεραιότητα και η κανονική λειτουργία των δεδομένων, στοιχείων και προγραμμάτων Η/Υ. δ) Επέμβαση σε σύστημα (system interference) Η/Υ - άρθρο 5 της Σύμβασης. Διαπράττεται με τη χωρίς δικαίωμα παρακώλυση της λειτουργίας των συστημάτων δικτυωμένων Η/Υ, που συντελείται με την εισαγωγή (imputing), μεταφορά (transmitting), καταστροφή (damaging), διαγραφή (deletion), φθορά και χειροτέρευση (deterioration), μεταβολή (alteration) και απόκρυψη (suppression) των δεδομένων και στοιχείων δικτυωμένων Η/Υ. Προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι το δικαίωμα του ατόμου-χρήστη να απολαμβάνει την κανονική λειτουργία του Η/Υ του στο διαδίκτυο. ε) Κακή χρήση συσκευών (misuse of devices) άρθρο 6 της Σύμβασης. Είναι η κατάχρηση των υπηρεσιών του διαδικτύου και διαπράττεται με τη δόλια και χωρίς δικαίωμα παραγωγή, πώληση, προετοιμασία για χρήση, εισαγωγή, διανομή ή γενικά διάθεση ενός Η/Υ στο εμπόριο, που εμπεριέχει παράνομα προγράμματα. Προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι η ασφάλεια των προγραμμάτων Η/Υ. Βασικές αρχές και αξίες που προστατεύονται από τις παραπάνω διατάξεις είναι: 27

28 α) Ασφάλεια (security), δηλαδή η προστασία των δεδομένων και συστημάτων διαδικτυωμένων Η/Υ από βλάβη, διαρροή ή πρόσβαση μη εξουσιοδοτημένων ατόμων. β) Μυστικότητα (secrecy), δηλαδή το δικαίωμα του ατόμου, χρήστη ή μη, να διατηρεί ακέραιες για τον εαυτό του όλες τις ατομικές πληροφορίες (π.χ. ηλικία, θρήσκευμα, αριθμό πιστωτικής κάρτας), που είναι καταχωρημένες στο διαδίκτυο, χωρίς τη χρήση τους από τρίτο. 2. Διατάξεις για εγκλήματα με Η/Υ (computer related offences): α) Πλαστογραφία με Η/Υ (computer related forger) άρθρο 7 της Σύμβασης. Ως πλαστογραφία νοείται κάθε εισαγωγή, μεταβολή, διαγραφή ή απόκρυψη στοιχείων και δεδομένων, με δόλιο σκοπό την παραγωγή μη αυθεντικών και μη γνήσιων δεδομένων Η/Υ, προς νόμιμη και αυθεντική χρήση. Προστατευόμενα έννομα αγαθά είναι η ασφάλεια, η αξιοπιστία και η εγκυρότητα των δεδομένων ενός Η/Υ. β) Απάτη με Η/Υ (computer related fraud) άρθρο 8 της Σύμβασης. Ως απάτη νοείται η δόλια και χωρίς δικαίωμα παραποίηση δεδομένων και στοιχείων ενός Η/Υ, που αποσκοπεί στη αλλαγή ιδιοκτησίας του Η/Υ και στην απόκτηση χρημάτων από την παράνομη πώλησή του. Προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι η ιδιοκτησία του Η/Υ και η κατοχή και χρησιμοποίησή του από το νόμιμο ιδιοκτήτη του. 3. Διατάξεις για εγκλήματα σχετικά με το περιεχόμενο (content related offences) άρθρο 9 της Σύμβασης: α) Παραγωγή παιδικής πορνογραφίας και διανομή αυτής μέσω του διαδικτύου. β) Προσφορά ή διάθεση πορνογραφικού υλικού μέσω του διαδικτύου. γ) Διανομή ή εκπομπή πορνογραφικού υλικού μέσω του διαδικτύου. δ) Προετοιμασία παιδικής πορνογραφίας, που είναι αποθηκευμένη σε Η/Υ ή σε σύστημα Η/Υ και διακινείται μέσω διαδικτύου. Υπάρχει και μια 4η κατηγορία ουσιαστικών ποινικών διατάξεων, αυτή που αναφέρεται σε διατάξεις για εγκλήματα κατά των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων (offences related to infringement of copyright and related rights) 28

29 άρθρο 10 της Σύμβασης. Τα εγκλήματα κατά της πνευματικής ιδιοκτησίας, με κυρίαρχο αυτό της πειρατείας, θα αναπτυχθούν λεπτομερώς στο 4ο και -κυρίως- στο 5ο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας. Β. Δικονομικές ποινικές διατάξεις ή διατάξεις της ποινικής διαδικασίας, που αναφέρονται στα εξής θέματα: α) ταχείας διαφύλαξης αποθηκευμένων δεδομένων και στοιχείων σε Η/Υ ή σύστημα Η/Υ (expedited preservation of stored computer data). β) Ταχείας διαφύλαξης και γνωστοποίησης διακινούμενων σε Η/Υ ή σύστημα Η/Υ αρχείων, δεδομένων και στοιχείων (expedited preservation and disclosure of traffic data). γ) Εντολής παροχής πληροφοριών από αρχεία και δεδομένα Η/Υ ή συστήματος Η/Υ (production order). δ) Έρευνας και κατάσχεσης αποθηκευμένων σε Η/Υ ή σύστημα Η/Υ δεδομένων και στοιχείων (search and seizure of stored computer data). ε) Πραγματικού χρόνου που απαιτείται για τη συλλογή διακινούμενων δεδομένων, αρχείων και στοιχείων σε Η/Υ ή σύστημα Η/Υ (interception of content data). Οι παραπάνω διατάξεις, με την κύρωση της Σύμβασης από τα κράτη-μέλη, θα αποτελέσουν μέρος της ποινικής δικονομίας καθενός. Γ. Διατάξεις διεθνούς δικαστικής συνεργασίας, που αναφέρονται στην έκδοση παρανομούντων, στη διαδικαστική αμοιβαία συνδρομή, στην αυθόρμητη και αυτοματοποιημένη παροχή πληροφοριών, καθώς και: α) στην ταχεία διαφύλαξη δεδομένων και στοιχείων, που είναι αποθηκευμένα σε Η/Υ ή σύστημα Η/Υ. β) Στην ταχεία γνωστοποίηση των αποθηκευμένων σε Η/Υ ή σύστημα Η/Υ δεδομένων, αρχείων και στοιχείων (Παπανικολάου, 2006: 22). Σύμφωνα με το άρθρο 36 της Σύμβασης, οι διατάξεις αυτής τίθενται σε υποχρεωτική εφαρμογή, μέσω της εσωτερικής ποινικής νομοθεσίας του κάθε κράτους-μέλους, όταν η Σύμβαση αυτή κυρωθεί από πέντε μέλη που την υπέγραψαν, τρία εκ των οποίων πρέπει να είναι κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ως γνωστόν η Ελλάδα έχει υπογράψει τη Σύμβαση που έχει, όπως τονίστηκε παραπάνω, υπογραφεί από 33 μέλη, εκκρεμεί δε η κύρωσή της. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και η παραπέρα ανάπτυξη του διαδικτύου αποτελεί τη θετική πλευρά της υπηρεσίας των τεχνολογικών μέσων στον άνθρωπο, στην κοινωνία, στην επιστήμη και στο εμπόριο. Δυστυχώς όμως, η θετική πλευρά συμβαδίζει συνήθως με την αρνητική της εγκληματικότητας, με τους εγκληματικούς τύπους να καραδοκούν για να χρησιμοποιήσουν τις νέες εξελίξεις προς όφελός τους και προς κοινωνική και κρατική ζημιά. 29