Δηζαγσγή ζηελ Αλνζνινγία-Απηναλνζία Μαζήκαηα Δηαηξείαο Ιαηξηθήο Βηνπαζνινγίαο Βνξείνπ Διιάδνο πεξίνδνο 2012-2013 Οκηιήηξηα: Γήκεηξα Σζνπθαιά Εηδηθεσόκελε ηαηρηθής βηοπαζοιογίας Γ.Ν. «Αγ. Παύιος», Θεζζαιολίθε πληνλίζηξηα: Αλαζηαζία Αζηξεηλίδνπ - Βαθαινύδε
Βαζηθέο έλλνηεο Αλνζνξξύζκηζε Ολνκάδεηαη ε θηλεηνπνίεζε ησλ αλνζηαθώλ κεραληζκώλ κε ζθνπό ηελ εμνπδεηέξσζε ησλ παζνγόλσλ θαη ηελ επίηεπμε νκνηόζηαζεο Αλνζία Απνηειεί ην ζύλνιν ησλ κεραληζκώλ πνπ θαζηζηνύλ ηνλ νξγαληζκό ηθαλό λα αλαγλωξίδεη θάζε «μέλν», λα ην εμνπδεηεξώλεη θαη λα ην απνκαθξύλεη
Αλνζηαθό ζύζηεκα-αλνζηαθή απόθξηζε Σα θύηηαξα θαη ηα κόξηα πνπ εκπιέθνληαη ζηηο δηάθνξεο αλνζηαθέο ιεηηνπξγίεο, απνηεινύλ ην αλνζηαθό ζύζηεκα θαη ε ζπλδπαζκέλε θηλεηνπνίεζε ηνπο θαη αξκνληθή ζπλεξγαζία, κε ζθνπό ηελ αλαραίηηζε ηνπ «μέλνπ» ζπληζηά ηελ αλνζηαθή απόθξηζε
Αλνζηαθή απόθξηζε Με εηδηθή ή Φπζηθή αλνζία(innate immunity) Δηδηθή ή Δπίθηεηε αλνζία(adaptive immunity)
Αλνζηαθή απόθξηζε ΜΟΝΣΔΛΟ ΓΙΑΚΡΙΗ «ηνπ κε ινηκώδνπο-ίδηνπ» από «ην ινηκώδεο-κε ίδην»(infectious NonSelf Discrimination model, INSD model) θαηά Charles Janeway Jr. Η ελεξγνπνίεζε ησλ θπηηάξσλ ηεο θπζηθήο αλνζίαο βαζίδεηαη ζηελ αλαγλώξηζε από ηα καθξνθάγα θαη ηα δελδξηηηθά θύηηαξα κηαο νκάδαο κνξηαθώλ δνκώλ, ρσξίο αληηγνληθή κεηαβιεηόηεηα ηα PAMPs(pathogen-associated molecular patterns).σα PAMPs απνηεινύλ ζπζηαηηθά ησλ κηθξννξγαληζκώλ θαη όρη ηνπ μεληζηή. Υαξαθηεξηζηηθά PAMPs είλαη ε ιηπνπνιπζαθραξίδε ησλ Gram (-) βαθηεξίσλ, ε πεπηηδνγιπθάλε θαη ην ηεηρντθό νμύ ησλ Gram (+)βαθηεξίσλ Η αλαγλώξηζε ηνπο επηηπγράλεηαη από κία ζεηξά ππνδνρέσλ ηεο θπζηθήο αλνζίαο ηνπο ππνδνρείο αλαγλώξηζεο πξνηύπωλ (Pattern Recognition Receptors, PRRs). Οη PRRs αλήθνπλ ζε δηάθνξεο πξσηετληθέο νκάδεο, θσδηθνπνηνύληαη από εκβξπηθά γνληδηαθά ζηνηρεία θαη δελ εκθαλίδνπλ θισληθή θαηαλνκή
Αλνζηαθή Απόθξηζε ΜΟΝΣΔΛΟ ΣΟΤ ΚΙΝΓΤΝΟΤ(Danger model) θαηά Polly Matzinger Θέηεη ζην επίθεληξν ηεο αλνζηαθήο απόθξηζεο ηελ κε νπνηoδήπνηε ηξόπν, πξνθαινύκελε ηζηηθή βιάβε Σν αλνζηαθό ζύζηεκα θηλεηνπνηείηαη πεξηζζόηεξν κε ηελ ηζηηθή βιάβε παξά κε ην «κε ίδην ή μέλν» Σν αληηγνλνπαξνπζηαζηηθό θύηηαξν ελεξγνπνηείηαη από ελδνγελή ηζηηθά ζήκαηα ζπλαγεξκνύ-θηλδύλνπ (danger signal) παξά από ηελ αλαγλώξηζε ηνπ «μέλνπ»
Αλνζηαθή κλήκε H ηθαλόηεηα ηνπ αλνζηαθνύ ζπζηήκαηνο λα απαληάεη ηαρέσο ζηελ επόκελε ζπλάληεζε κε έλα ζπγθεθξηκέλν αληηγόλν ζην νπνίν είρε εθηεζεί ζην παξειζόλ δεπηεξνγελήο αλνζηαθή απόθξηζε Πξσηνγελήο αλνζηαθή απόθξηζε: ε απάληεζε ζην αξρηθό εξέζηζκα
Βαζηθά δηαθξηηά θαη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά θπζηθήο θαη εηδηθήο αλνζίαο ΓΙΑΚΡΙΣΑ ΥΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΦΥΣΙΚΗ ΑΝΟΣΙΑ ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΟΣΙΑ 1.Τπνδνρείο ρσξίο θισλνηππηθή δηαθνξνπνίεζε-πξόηππεο δνκέο αλαγλώξηζεο θσδηθνπνηεκέλνη από αξρέγνλα γνλίδηα 2.Γελ απαηηείηαη πξνεγνύκελε επαθή γηα λα ελεξγνπνηεζεί 3.Διάρηζηε ή θαζόινπ κλήκε 4.Φπζηθνί θξαγκνί έλαληη ησλ παζνγόλσλ 1.Τπνδνρείο κε θισλνηππηθή δηαθνξνπνίεζε βαζηζκέλε ζε γνληδηαθή αλαδηάηαμε 2.Απόηνθνο ελεξγνπνίεζεο Σ ή θαη Β ιεκθνθπηηάξσλ 3.Αλνζηαθή κλήκε 4.Αληηζώκαηα θαη θπηηαξνηνμηθά Σ ιεκθνθύηηαξα
Βαζηθά δηαθξηηά θαη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά θπζηθήο θαη εηδηθήο αλνζίαο ΚΟΙΝΑ ΥΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ Κπηηαξνθίλεο Υεκεηνθίλεο Μόξηα πξνζθόιιεζεο
Βαζηθνί πιεζπζκνί θαη ππνπιεζπζκνί θπζηθήο θαη εηδηθήο αλνζίαο ΚΤΣΣΑΡΑ Φαγνθύηηαξα (ΜΜΦ, Πνιπκνξθνπύξελα) Φπζηθά θπηηαξνθηόλα (ΝΚ) Σ ιεκθνθύηηαξα Βνεζεηηθά Σ- ι Κπηηαξνηνμηθά Σ-ι Μλεκνληθά Σ-ι Ρπζκηζηηθά Σ-ι ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΑ Φπζηθή αλνζία, επαγσγή εηδηθήο αλνζίαο Φπζηθή αλνζία, αληηκεηώπηζε ινηκώμεσλ, θαξθίλνπ Δλνξρήζηξσζε εηδηθήο αλνζηαθήο απόθξηζεο Αληηκεηώπηζε ινηκώμεσλ Δπαγσγή εηδηθώλ αλνζηαθώλ απαληήζεσλ Οκνηόζηαζε εηδηθήο αλνζηαθήο απόθξηζεο
Βαζηθνί πιεζπζκνί θαη ππνπιεζπζκνί θπζηθήο θαη εηδηθήο αλνζίαο ΚΤΣΣΑΡΑ Β ιεκθνθύηηαξα Δλεξγνπνηεκέλα Β-ι ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΑ Αληηγνλνπαξνπζίαζε, παξαγσγή δηακεζνιαβεηώλ εηδηθήο αλνζηαθήο απόθξηζεο Πιαζκαηνθύηηαξα Αληηζσκαηνπαξαγσγή Ρπζκηζηηθά Β-ι Οκνηόζηαζε εηδηθήο αλνζηαθήο απόθξηζεο
Φπζηθή αλνζία ΒΑΙΚΑ ΤΣΑΣΙΚΑ Φπζηθνί θαη ρεκηθνί θξαγκνί Γηάθνξνη κεζνιαβεηέο θιεγκνλήο Φαγνθύηηαξα (ε πξόζιεςε ηνπ αληηγόλνπ πξαγκαηνπνηείηαη κε πηλνθύηησζε, ελδνθύηησζε, θαγνθπηηάξσζε) Κύηηαξα θπζηθνί θνλείο(νκ- θύηηαξα) ΓΙΑΛΤΣΑ ΤΣΑΣΙΚΑ Πξσηεΐλεο ζπκπιεξώκαηνο Πεληξαμίλεο Φηθνιίλεο Φπζηθά αληηβηνηηθά
Φπζηθή αλνζία Η θπζηθή αλνζία γλσζηνπνηώληαο ηε θύζε ηνπ αληηγόλνπ ζηα θύηηαξα ηεο εηδηθήο αλνζίαο, ππξνδνηεί δηάθνξεο ελδνθπηηάξηεο νδνύο ζεκαηνδόηεζεο πνπ νδεγνύλ ζηελ ελεξγνπνίεζε κεηαγξαθηθώλ παξαγόλησλ ( NFkB, AP-1) κε απνηέιεζκα 1. Παξαγσγή ησλ κεζνιαβεηώλ ηεο θιεγκνλήο 2. Έθθξαζε ζπλδηεγεξηηθώλ κνξίσλ 3. Κηλεηνπνίεζε ηεο εηδηθήο αλνζηαθήο απόθξηζεο
Γηεθπεξαηώλεηαη από ηα ιεκθνθύηηαξα ζε ηξεηο δηαδνρηθέο θάζεηο 1. Φάζε αλαγλώξηζεο ηνπ αληηγόλνπ 2. Φάζε ελεξγνπνίεζεο 3. Γξαζηηθή (εθηειεζηηθή) θάζε Δηδηθή αλνζηαθή απόθξηζε ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΙΜΔΝΟ ΚΤΣΣΑΡΙΚΟ ΘΑΝΑΣΟ
Τύποι ειδικής ανοζιακής απόκριζης 1) Υπκηθή: Επηηειείηαη από εηδηθά πξνο ην αληηγόλν αληηζώκαηα πνπ παξάγνληαη από δηαθνξνπνηεκέλα Β-ιεκθνθύηηαξα ηα πιαζκαηνθύηηαξα, κεηά από αληηγνληθή πξόθιεζε ηνπ Β θπηηαξηθνύ ππνδνρέα(bcr) Άκπλα έλαληη εμσθπηηάξησλ κηθξνβίσλ θαη ηνμηλώλ ηνπο
Σύπνη εηδηθήο αλνζηαθήο απόθξηζεο 2) Κπηηαξηθή: Επηηειείηαη από ηα αληηγνλνεηδηθά CD4+ (βνεζεηηθά) θαη CD8+ (θπηηαξνηνμηθά) Σ- ΛΔΜΦΟΚΤΣΣΑΡΑ Πξνϋπνζέζεηο ελεξγνπνίεζεο ηωλ Σ-ιεκθνθπηηάξωλ: Πξόζιεςε αληηγόλνπ από ηα αληηγνλνπαξνπζηαζηηθά θύηηαξα(καθξνθάγα, δελδξηηηθά) Δπεμεξγαζία ηνπ ζαλ πεπηίδην Παξνπζίαζή ηνπ, κέζσ ησλ MHC κνξίσλ, ζηνλ εηδηθό Σ-θπηηαξηθό ππνδνρέα (TCR)ησλ CD4+ ή CD8+ Σ- ιεκθνθπηηάξσλ
Σ- ιεκθνθύηηαξα ύκθσλα κε ην πξνθίι ησλ θπηηαξνθηλώλ πνπ ζπλζέηνπλ ρσξίδνληαη ιεηηνπξγηθά ηύπνπ 1 (Σh1/Tc1) Δθθξίλνπλ θπξίσο INFγ επάγνληαο αληηδξάζεηο θπηηαξηθήο αλνζίαο Σύπνπ 2 (Th2/Tc2) Δθθξίλνπλ θπξίσο IL-4, IL-5 Δπάγνπλ ηε ρπκηθή αλνζία Οη θπηηαξνθίλεο ηύπνπ 1 αλαζηέιινπλ ηε δξάζε ησλ Σύπνπ 2 Th2/Tc2, ελώ νη ηύπνπ 2 ησλ ηύπνπ 1 Σh1/Tc1(ΠΑΛΙΝΓΡΟΜΗ ΡΤΘΜΙΗ)
Πεξηιακβάλνπλ ηα CD4+/CD25+ Σ-ι,ηύπνπ 1 Tr(Regulatory, Tr1)θαη ηα ηύπνπ 3 Th (Helper, Th3) Ρπζκηζηηθά Σ θύηηαξα (treg cells) Καηαζηνιή ηεο ππέξκεηξεο ηύπνπ 1 απόθξηζεο
Βνεζεηηθά κόξηα Οη αληηδξάζεηο κεηαμύ ησλ θπηηάξσλ δηεπθνιύλνληαη από βνεζεηηθά κόξηα όπσο: Μόξηα πξνζθόιιεζεο κε θπξηόηεξα ην LFA-1 (CD11αCD18) θαη ην LFA-2(CD2) Δθθξάδνληαη από ηα Σ- ιεκθνθύηηαξα ζπλδένληαη αληηζηνίρσο κε ηα ICAM-1 θαη LFA-3 ζηελ επηθάλεηα ηνπ αληηγνλνπαξνπζηαζηηθνύ θπηηάξνπ πλδηεγεξηηθά κόξηα ηα νπνία παξέρνπλ ην απαραίηεηο δεύηεξν ζήκα γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ Σ- ιεκθνθπηηάξνπ Κιαζηθό ζπλδηεγεξηηθό κόξην πεξηγξάθεηαη ην CD28 πνπ εθθξάδεηαη ζηαζεξά ζην Σ-ιεκθνθύηηαξν θαη ζπλδέεηαη κε ηα B7-1(CD80) ή B7-2(CD86) κόξηα ζηα ελεξγνπνηεκέλα από ηα παζνγόλα αληηγνλνπαξνπζηαζηηθά θύηηαξα
MHC κόξηα (major histocompatibility complex) κείδνλ ζύζηεκα ηζηνζπκβαηόηεηαο Σάμε І θσδηθνπνηνύληαη από ηξείο γελεηηθνύο ηόπνπο ηνπο A, B, C. Σάμε ІІ θσδηθνπνηνύληαη από ηξείο γελεηηθνύο ηόπνπο ηνπο DR, DP, DQ Σάμε ІІІ Κσδηθνπνηνύληαη από κηα πεξηνρή ηνπ MHC κεηαμύ ηεο І θαη ІІ
Γηάθξηζε εαπηνύ-κε εαπηνύ Η πεκπηνπζία ηεο εηδηθήο αλνζίαο είλαη ε δηαθξηηηθή ηθαλόηεηα κεηαμύ απηνιόγσλ ζηνηρείσλ θαη δπλεηηθώλ παζνγόλσλ ζε κνξηαθό επίπεδν Η γλώζε ησλ κεραληζκώλ «δηάθξηζεο εαπηνύκε εαπηνύ» θαη ησλ κεραληζκώλ ηεο θιεγκνλήο ζαλ απνηέιεζκα ηεο «αλαγλώξηζεο ηνπ κεεαπηνύ» είλαη ε βάζε ηεο παζνγέλεζεο πνπ νδεγεί ζηα απηνάλνζα λνζήκαηα ην επίθεληξν ηεο αλνζηαθήο απόθξηζεο ζπλαληάκε ηελ κε νπνηνδήπνηε ηξόπν ηζηηθή βιάβε
Απηναλνζία Καηάζηαζε δηάζπαζεο ηωλ κεραληζκώλ αλνζνινγηθήο αλνρήο θαη επαγωγήο αλνζνινγηθώλ απνθξίζεωλ θαηά ζηνηρείωλ ηνπ «εαπηνύ» Παξάιιεια απαηηείηαη θαη αλεπάξθεηα ησλ κεραληζκώλ πνπ ξπζκίδνπλ θπζηνινγηθά ηηο αλνζνινγηθέο απνθξίζεηο Η απηνάλνζε δηαηαξαρή δπλαηόλ λα νθείιεηαη ζε : 1) Αλεπάξθεηα ηνπ αλνζηαθνύ ζπζηήκαηνο 2) Γπζιεηηνπξγία ελόο θαηά ηα άιια πγηνύο αλνζηαθνύ ζπζηήκαηνο πρ. νμέα αιιεξγηθά λνζήκαηα 3) Γηαηαξαρή ηεο δηάθξηζεο «εαπηνύ κε εαπηνύ» 4) Δθδήισζε θπζηνινγηθήο πεξηζζόηεξν παξά παζνινγηθήο ιεηηνπξγίαο ηεο άκπλαο πρ. Γεξκαηίηηδα εμ επαθήο, απόξξηςε κνζρεύκαηνο.
Απηναλνζία Απαξαίηεηε, βαζηθή θπζηνινγηθή ιεηηνπξγία ηνπ αλνζνινγηθνύ ζπζηήκαηνο κε θεληξηθό ξόιν ζηελ αλνζηαθή απάληεζε Πεξηιακβάλεη δύν θπξίσο ζθέιε : 1) Αλαγλώξηζε ησλ MHC θαη αληηγόλσλ από ηα Σ- ιεκθνθύηηαξα 2) Αλάπηπμε ηνπ δηθηύνπ ηδηνηππηθώλ - αληηηδηνηππηθώλ αληηζσκάησλ Γηαηαξαρή ηεο θπζηνινγηθήο απηήο αλνζνινγηθήο απόθξηζεο έρεη ζαλ απνηέιεζκα απηνάλνζν λόζεκα Γηα λα ραξαθηεξηζηεί έλα λόζεκα απηνάλνζν απαηηνύληαη : Παξνπζία απηναληηζσκάησλ Παξνπζία απηναληηδξώλησλ ιεκθνθπηηάξσλ Σαπηνπνίεζε απηναληηγόλνπ Αλαπαξαγσγή λόζνπ κε αλνζνπνίεζε ή κε παζεηηθή κεηαθνξά απηναληηζσκάησλ ή απηναληηδξώλησλ θπηηάξσλ πζρέηηζε κε άιια απηνάλνζα λνζήκαηα ή HLA αληηγόλα Απάληεζε ζε αλνζνθαηαζηαιηηθή αγσγή
βηβιηνγξαθία 1) Π. Μπούρα, Α. Γαρύθαιιος, Ε. Ιωαλλίδοσ,Γ. Κσρηαδής,Ε. Ορθαλού, Μ. Ραπηοπούιοσ, Μ. Χαηδεζησιηαλού Κιηληθή Αλνζνινγία, 2011 2) Α. Γερκελής, Ιαηξηθή Αλνζνινγία 2000 3) Με εηδηθή αλοζία. εκηλάρηο Αλοζοιογίας, 20 ος θύθιος,1 Ο κέρος. Αζήλα: Ειιεληθή Εηαηρεία Αλοζοιογίας 2002 4) Εηδηθή αλοζία. εκηλάρηο Αλοζοιογίας, 20 ος θύθιος,2 Ο κέρος. Αζήλα: Ειιεληθή Εηαηρεία Αλοζοιογίας 2002 5) Abbas AK, Lichtman AH, Cellular and Molecular Immunology.5th edition Philadelphia :WB Saunders, 2003 6) Δίδα Μαηασηζή Ε.Μηθξνβηνινγηθά Υξνληθά, ηόκνο 16 νο - 2000