ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ, ΒΙΟΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΩΝ ΕΛΛΑ ΑΣ ΣΕΙΡΑ: ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΕΥΧΟΣ 02

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ, ΒΙΟΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΩΝ ΕΛΛΑ ΑΣ ΣΕΙΡΑ: ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΕΥΧΟΣ 02 ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΤΟ 2006 ΙΟΥΝΙΟΣ 2007 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΒΙΟΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΩΝ ΕΛΛΑ ΑΣ 1

Συντάκτες της έκθεσης για λογαριασµό του ΙΜΕ - ΓΣΕΒΕΕ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΙ ΗΣ - οικονοµολόγος ΕΛΕΝΑ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΥ - οικονοµολόγος ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΒΑΡ ΑΡΟΣ πολιτικός επιστήµονας 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ... 5 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ... 16 Βασικά Συµπεράσµατα... 22 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΟΨΗΦΙΟΥΣ ΚΛΑ ΟΥΣ ΤΟΥ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ... 23 Εξελίξεις στις Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις (1-10 απασχολούµενοι)... 30 Βασικά Συµπεράσµατα... 37 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΑΝΑ ΙΨΗΦΙΟ ΚΛΑ Ο.41 Εξελίξεις στο σύνολο του ιδιωτικού δευτερογενή τοµέα... 41 Αύξοντες κλάδοι... 42 Φθίνοντες κλάδοι... 44 Εξέλιξη της απασχόλησης στις διψήφιες κατηγορίες των ΠΜΕ του Ιδιωτικού ευτερογενή Τοµέα... 47 Η εξέλιξη της απασχόλησης στους αυτοαπασχολούµενους και στους εργοδότες του ιδιωτικού δευτερογενή τοµέα... 50 Η εξέλιξη της απασχόλησης στους αυτοαπασχολούµενους... 50 Η εξέλιξη της απασχόλησης στους εργοδότες... 55 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 61 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείµενο της παρούσας έκθεσης είναι η περιγραφή των βασικών τάσεων της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα της ελληνικής οικονοµίας. Αναφορικά µε την χρονική περίοδο η ανάλυση επικεντρώνει σε δύο υπο-περιόδους. Η πρώτη αφορά τα έτη 1999-2006 και έχει ως στόχο την διαπίστωση των βασικών τάσεων που χαρακτηρίζουν την εξέλιξη της απασχόλησης στον τοµέα. Η δεύτερη αφορά την περίοδο 2005-2006 και έχει ως στόχο την διαπίστωση του κατά πόσο οι µακροχρόνιες τάσεις συνάδουν µε αυτές της τελευταίας χρονιάς. Στο µεγαλύτερό της µέρος η ανάλυση επικεντρώνεται στον ιδιωτικό δευτερογενή τοµέα της ελληνικής οικονοµίας στον οποίο συγκεντρώνεται το 93,2% της συνολικής απασχόλησης του τοµέα το 2006. Λόγω του ειδικού ενδιαφέροντος της ΓΣΕΒΕΕ για τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), υιοθετήθηκε ως άξονας της ανάλυσης και το µέγεθος της επιχείρησης. Έτσι αναφορικά µε το µέγεθος διενεργείται (α) µια ανάλυση για το σύνολο των απασχολούµενων ασχέτως του µεγέθους του καταστήµατος στο οποίο εργάζονται και (β) µια ανάλυση για τους απασχολουµένους που εργάζονται σε καταστήµατα που απασχολούν µέχρι και 10 εργαζόµενους. Όσον αφορά τη θέση στο επάγγελµα η ανάλυση γίνεται βάσει των τεσσάρων βασικών κατηγοριών της Έρευνας Εργατικού υναµικού (ΕΕ ) της ΕΣΥΕ δηλαδή βάσει της διάκρισης σε αυτοαπασχολούµενους µε προσωπικό (εργοδότες στο κείµενο), αυτοαπασχολούµενους χωρίς προσωπικό (αυτοαπασχολούµενοι στο κείµενο), µισθωτούς µε κάθε σχέση εργασίας (µισθωτοί στο κείµενο) και βοηθούς στην οικογενειακή επιχείρηση (βοηθοί στο κείµενο). Το σύνολο των στοιχείων στα οποία στηρίχθηκε η ανάλυση προέρχονται από τα αποτελέσµατα των Ερευνών Εργατικού υναµικού της ΕΣΥΕ και συγκεκριµένα από το δεύτερο τρίµηνο. Η ευθύνη της ανάλυση και της εξαγωγής των σχετικών πινάκων βαρύνει αποκλειστικά το ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ. 4

ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ Γενικές εξελίξεις της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα Η ανάλυση των εξελίξεων στην απασχόληση στον δευτερογενή τοµέα σε σύγκριση µε τις αντίστοιχες στο σύνολο της οικονοµίας έδειξε ότι κατά την περίοδο 2005-2006 σε επίπεδο κλάδου δεν παρουσιάζονται σηµαντικές διαφοροποιήσεις από τις τάσεις που χαρακτηρίζουν την περίοδο 1993-2006. Όσον αφορά την τελευταία διαπιστώσαµε: µια ελαφρά τάση µείωσης του ειδικού βάρους του δευτερογενή τοµέα, την σαφή υπεροχή των ιδιωτικών επιχειρήσεων, µια διαχρονική τάση µείωσης του ποσοστού συµµετοχής των Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (έως και 10 άτοµα) το οποίο σηµαίνει ουσιαστικά συγκέντρωση της απασχόλησης στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις, το γεγονός ότι οι Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις καταλαµβάνουν µικρότερο ποσοστό της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα σε σχέση µε το σύνολο της οικονοµίας, την κυριαρχία των ανδρών στους απασχολούµενους στον τοµέα η οποία ενισχύεται διαχρονικά και αντίστοιχα την σταδιακή συρρίκνωση της γυναικείας συµµετοχής τη σταδιακή σύγκλιση της ηλικιακής κατανοµής των απασχολούµενων στον τοµέα µε την αντίστοιχη του συνόλου της οικονοµίας και µια τάση γήρανσης, τη σταδιακή βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου των απασχολούµενων στον τοµέα κυρίως µέσω της ενίσχυσης των µεσαίων εκπαιδευτικών βαθµίδων και της µείωσης των χαµηλότερων. Τέλος διαπιστώθηκε µια τάση αύξησης των εργοδοτών και των µισθωτών και µείωσης των αυτοαπασχολούµενων και των βοηθών. εδοµένου ότι η αύξηση των εργοδοτών πραγµατοποιείται µε ρυθµούς κατά πολύ εντονότερους απ ότι η αντίστοιχη αύξηση των µισθωτών η τάση που διαπιστώθηκε συνιστά ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον φαινόµενο στον δευτερογενή τοµέα στο βαθµό που µπορεί να είναι δείκτης σηµαντικών αναδιαρθρώσεων στο εσωτερικό του. 5

Γενικές εξελίξεις της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα σε επίπεδο µονοψήφιου κλάδου Πάνω από το 90% της συνολικής απασχόλησης του δευτερογενή τοµέα (σε κάθε έτος) συγκεντρώνεται σε 2 κύριους υπο-κλάδους: τον κλάδο. Μεταποιητικές Βιοµηχανίες και τον κλάδο ΣΤ. Κατασκευές. Κατά την εξεταζόµενη περίοδο είναι εµφανής η σταδιακή συρρίκνωση των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών (από 64% του τοµέα το 1993 σε 57% το 2006) και αντίστοιχα η ενίσχυση του ειδικού βάρους των Κατασκευών (από 29% το 1993 σε 37% το 2006). Αναλυτικότερα από τα στοιχεία προκύπτει ότι η όποια αύξηση της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα την περίοδο 1999-2006 οφείλεται αποκλειστικά στον κλάδο των Κατασκευών. Αντίθετα στον κλάδο των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών έχουµε απόλυτη µείωση του αριθµού των απασχολουµένων Αυτοί οι δύο υποκλάδοι παρουσιάζουν εντελώς διαφορετικές τάσεις εξέλιξης. Οι Μεταποιητικές Βιοµηχανίες εµφανίζουν µια σταθερή διαχρονικά τάση µείωσης η οποία δεν αποτελεί χαρακτηριστικό µόνο της περιόδου 1999-2006 αλλά αφορά και την περίοδο 1993-1999. Από το 1993 έως και σήµερα ο κλάδος των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών καταγράφει αύξηση της απασχόλησης µόνο σε τέσσερις χρονιές (1998, 2001, 2004, 2006). Συνολικά κατά την περίοδο 1993-2006 χάνονται περίπου 60.000 θέσεις εργασίας και δηµιουργούνται 43.500 δηµιουργώντας αρνητικό ισοζύγιο στην απασχόληση (-16.000). Αντίθετα οι Κατασκευές εµφανίζουν σταθερή αύξηση µετά το 1999. Συνολικά από το 1999 η απασχόληση στον κλάδο αυξήθηκε κατά 26,8%. Ωστόσο το 2006 ο κλάδος παρουσίασε για πρώτη φορά από το 1999 µείωση κατά 2,1%. Συνολικά την περίοδο 1993-2006 στον κλάδο χάθηκαν 27.000 θέσεις απασχόλησης και δηµιουργήθηκαν 124.000, δηµιουργώντας θετικό ισοζύγιο 97.000 θέσεων απασχόλησης. Το παραπάνω χαρακτηριστικό επιβεβαιώνεται και στις Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις. Και εδώ παρατηρούµε την ύπαρξη δύο υπο-οµάδων (Μεταποιητικές Βιοµηχανίες και Κατασκευές) µε διαφορετικές τάσεις εξέλιξης. Όσον αφορά τις Μεταποιητικές Βιοµηχανίες, η απασχόληση στις ΠΜΕ βαίνει µειούµενη, φαινόµενο που οφείλεται στη µείωση του ποσοστού των µισθωτών. Ως συνέπεια δηµιουργείται µια τάση συγκέντρωσης της απασχόλησης στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις. Αντίθετα, στον 6

κλάδο των Κατασκευών το ποσοστό συµµετοχής των ΠΜΕ παραµένει σταθερά υψηλό (84%) και διαχρονικά σταθερό. Οι αντίστοιχες εξελίξεις για την περίοδο 2005-2006 για το σύνολο του δευτερογενή ακολουθούν της ίδια τάση. Εξετάζοντας ωστόσο χωριστά τους κλάδους της Μεταποιητικής Βιοµηχανίας και των Κατασκευών, παρατηρούµε ότι η συµµετοχή των ΠΜΕ της Μεταποιητικής Βιοµηχανίας αυξήθηκε ελαφρά (από 49% σε 51%) γεγονός που οφείλεται στην αύξηση του ποσοστού συµµετοχής των εργοδοτών. Το κύριο όµως χαρακτηριστικό της περιόδου 2005-2006 αφορά στην αντιστροφή των τάσεων που διαπιστώσαµε προηγουµένως. Ποιο συγκεκριµένα: Την περίοδο 2005-2006 ο δευτερογενής τοµέας καταγράφεται για πρώτη φορά απόλυτη µείωση της απασχόλησης. Συγκεκριµένα την περίοδο 2005-2006 η απασχόληση στον τοµέα µειώθηκε κατά 0,6% ήτοι 5.000 απασχολούµενους. Κατά την περίοδο 2005-2006, η συνολική απασχόληση στις Μεταποιητικές Βιοµηχανίες αυξήθηκε οριακά (0,3%). Η αντίστοιχη αύξηση στις ΠΜΕ ήταν αρκετά µεγαλύτερη (4,1%) και σαφώς αντίθετη προς το Μέσο Ετήσιο Ρυθµό Μεταβολής της περιόδου 1999-2006 (-1,2%). Μολονότι η περίοδος του ενός έτους είναι αρκετά περιορισµένη για την εξαγωγή ασφαλών συµπερασµάτων περί µεταστροφής ή µη της πτωτικής πορείας της απασχόλησης στις Μεταποιητικές Βιοµηχανίες, αξίζει να αναφέρουµε ότι η θετική αυτή µεταβολή παρατηρείται για πρώτη φορά από το 1999 µετά από συνεχόµενα αρνητικά ετήσια ποσοστά µεταβολής. Στις Κατασκευές, αντίθετα, καταγράφεται για πρώτη φορά µετά το 2000 απόλυτη µείωση της απασχόλησης (-2,1% ή -7.800 απασχολούµενοι). Το κατά πόσο η µείωση στις Κατασκευές συνιστά δείκτη µια ευρύτερης τάσης ή συγκυριακό φαινόµενο δεν µπορεί να διαπιστωθεί ακόµη. Αναφορικά µε το φύλο επιβεβαιώθηκε ότι οι παρατηρούµενες τάσεις στο σύνολο του τοµέα επικρατούν σχετικά αδιαφοροποίητες και για τους µονοψήφιους κλάδους που τον απαρτίζουν. Το σύνολο των µονοψήφιων κλάδων του δευτερογενή τοµέα κυριαρχείται από άνδρες οι οποίοι διαχρονικά ενισχύουν την θέση τους. Η ίδια εικόνα επικρατεί και στις Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις 7

Τέλος αναφορικά µε την ηλικιακή κατανοµή της απασχόλησης τα στατιστικά στοιχεία αποτυπώνουν µια τάση γήρανσης του εργατικού δυναµικού στον κλάδο. Ποιο συγκεκριµένα στο σύνολο των κλάδων του δευτερογενή τοµέα παρατηρούµε µια σταδιακή αύξηση του ειδικού βάρους της ηλικιακής οµάδας 45-64 και αντίστοιχη υποχώρηση των ηλικιακών οµάδων 15-24 και 25-44. Ωστόσο παρά την άνοδο της µέσης ηλικίας δεν φαίνεται να αυξάνει και ο χρόνος εξόδου από την αγορά εργασίας. Οι εργαζόµενοι άνω των 65 ετών βαίνουν µειούµενοι ως ποσοστό στο σύνολο των κλάδων για όλη την περίοδο 2000-2006. Η ίδια εικόνα επικρατεί και στις Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις Εξέλιξη της απασχόλησης στις Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις Από την εξειδίκευση της ανάλυσης στις Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις του ιδιωτικού δευτερογενή τοµέα της οικονοµίας προέκυψαν τα εξής βασικά χαρακτηριστικά: Στις ΠΜΕ συγκεντρώνεται το 64% της συνολικής απασχόλησης, το 90% των εργοδοτών, το 99% των αυτοαπασχολούµενων, το 50% των µισθωτών και το 90% των βοηθών. ιαπιστώθηκε µια έντονη ευαισθησία των ΠΜΕ τόσο στις θετικές όσο και στις αρνητικές τάσεις εξελίξεις της απασχόλησης. Συγκρίνοντας τη µεταβολή της απασχόλησης στο σύνολο του ιδιωτικού δευτερογενή τοµέα µε την αντίστοιχη των ΠΜΕ διαπιστώθηκε ότι ενώ οι µεταβολές (αυξήσεις-µειώσεις) της απασχόλησης είναι προς την ίδια κατεύθυνση, όπου παρατηρείται αύξηση στο σύνολο, η αύξηση είναι µεγαλύτερη για τις ΠΜΕ και αντίστοιχα όπου έχουµε µείωση, η µείωση είναι επίσης κατά κανόνα µεγαλύτερη. Γενικές εξελίξεις της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα σε επίπεδο διψήφιου κλάδου Κατά το 2006 οι κλάδοι που παρατηρήθηκε η µεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση της απασχόλησης ήταν οι κλάδοι 25 Κατασκευή πλαστικών προϊόντων και 31 Κατασκευή ηλεκτρικών µηχανών. Αναφορικά µε τις ΠΜΕ σηµαντική αύξηση της απασχόλησης παρατηρείται στον κλάδο τροφίµων και ποτών. Πρόκειται για το κλάδο µε το µεγαλύτερο µέγεθος σε όρους απασχόλησης, όπου το ποσοστό µεταβολής 7,4% για την περίοδο 1999-2006 µεταφράζεται στη δηµιουργία 8.367 θέσεων απασχόλησης η πλειονότητα των οποίων 8

αφορά µισθωτούς. Στους υπόλοιπους «µεγάλους» κλάδους οι θετικές µεταβολές είναι σχεδόν οριακές. Επίσης στον κλάδο των Κατασκευών την περίοδο 1999-2006 δηµιουργήθηκαν περισσότερες από 75.000 θέσεις απασχόλησης. Ο ετήσιος ρυθµός µεταβολής της απασχόλησης είναι θετικός καθ όλη τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου µε µόνη εξαίρεση το διάστηµα 2005-2006 κατά το οποίο παρατηρείται µικρή µείωση. Αντίθετα οι µεγαλύτερες απώλειες θέσεων απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα παρατηρούνται στους κλάδους της παραγωγής Κλωστοϋφαντουργικών Υλών (- 34,7%), Κατεργασίας έψης έρµατος (-29,9%), Κατασκευής Ειδών Ένδυσης (- 29,1%) και στον κλάδο της Επεξεργασίας Ξύλου (-13,6%). Αναφορικά µε τον κλάδο της παραγωγής κλωστοϋφαντουργικών υλών προκύπτει µε σαφήνεια από τα στοιχεία ότι (α) περνά από µια παρατεταµένη περίοδο σηµαντικής µείωσης της απασχόλησης και (β) χαρακτηρίζεται από έντονες αναδιαρθρώσεις στο εσωτερικό του. Η µείωση της απασχόλησης στον κλάδο οφείλεται στη δραστική µείωση των µισθωτών κατά 9.000 περίπου ήτοι 40,7%. Πρέπει να σηµειωθεί ότι ο κλάδος της παραγωγής κλωστοϋφαντουργικών υλών παρουσιάζει υψηλές απώλειες και το 2006 (-12%). Συγκεκριµένα µετά από µια περίοδο µικρής ανάκαµψης που καλύπτει τα έτη 2003 και 2004 ακολουθεί µια περίοδος σηµαντικών µειώσεων. Έτσι την διετία 2005-2006 στον κλάδο χάθηκαν συνολικά 5.106 θέσεις απασχόλησης δηλαδή πάνω από 50% των θέσεων που χάθηκαν την περίοδο 1999-2006. Ενδιαφέρον στοιχείο ωστόσο που αναδεικνύει και τις εσωτερικές αναδιαρθρώσεις του κλάδου είναι η αύξηση των εργοδοτών. Την περίοδο 1999-2006 παρά το γεγονός ότι οι µισθωτοί µειώνονται κατά 40,7% οι εργοδότες αυξάνονται κατά 31,9%. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα να µειωθεί σηµαντικά και η αναλογία µισθωτών / εργοδοτών. Το 1999 κάθε εργοδότης απασχολούσε κατά µέσο όρο 12,3 εργαζόµενους, ενώ το 2006 η αναλογία έπεσε στους 5,5 εργαζόµενους ανά εργοδότη. Αντίστοιχες είναι και οι εξελίξεις στον κλάδο της κατεργασίας και δέψης δέρµατος όπου η συνολική απασχόληση µειώθηκε κατά 29,9% την περίοδο 1999-2006 ή κατά 3.905 απασχολούµενους. Η µείωση είναι καθολική για το σύνολο των απασχολούµενων ασχέτως της θέσης στο επάγγελµα. 9

Επίσης σηµαντικές απώλειες καταγράφει και ο κλάδος της επεξεργασίας ξύλου και κατασκευής προϊόντων από ξύλο και φελλό. Ο κλάδος αποτελεί έναν από τους µαζικότερους του δευτερογενή τοµέα και καταγράφει µείωση 13,6% την περίοδο 1999-2006 η οποία συνεχίζεται και την περίοδο 2005-2006 (-11%). Η µείωση της απασχόλησης στον κλάδο την περίοδο 1999-2006 οφείλεται κατά κύριο λόγο στη µείωση των αυτοαπασχολούµενων στους οποίους οφείλεται το 92% της συνολικής µείωσης. Ωστόσο κατά το 2006 σηµαντική µείωση υπήρξε και στους µισθωτούς (- 2.450 άτοµα). Τέλος ενδιαφέροντα στοιχεία παρατηρούµε στον κλάδο Κατασκευή ειδών ένδυσης. Την περίοδο 1999-2006 ο κλάδος καταγράφει σηµαντική µείωση της συνολικής απασχόλησης κατά 29% η οποία αφορά κυρίως τους µισθωτούς. Συνολικά την περίοδο 1999-2006 χάθηκαν 21.500 θέσεις εργασίας. Ωστόσο κατά την περίοδο 2005-2006 ο κλάδος κατέγραψε σηµαντική αύξηση της απασχόλησης (+4,6%) η οποία όπως φαίνεται οφείλεται κατά τα 2/3 στην αύξηση των εργοδοτών και των βοηθών στην οικογενειακή επιχείρηση. Την ίδια στιγµή οι µισθωτοί µειώθηκαν. Το φαινόµενο αυτό σε κάθε περίπτωση αποτελεί ένα δείκτη έντονων αναδιαρθρώσεων στο εσωτερικό του κλάδου. Εξέλιξη της απασχόλησης στους αυτοαπασχολούµενους Οι αυτοαπασχολούµενοι αποτελούσαν το 1999 το 15,5% της συνολικής απασχόλησης του Ιδιωτικού ευτερογενή τοµέα. Το 2005 η συµµετοχή τους έπεσε στο 14,9% και το 2006 µειώθηκε περαιτέρω στο 14%. Οι αυτοαπασχολούµενοι στο σύνολο του Ιδιωτικού ευτερογενή τοµέα µειώθηκαν κατά 3,5%, ενώ κατά την ίδια περίοδο η συνολική απασχόληση αυξήθηκε κατά 7%. Το 2005-2006 ειδικότερα, η ποσοστιαία µείωση που σηµειώθηκε ήταν ακόµα µεγαλύτερη (-6,7%) υπερβαίνοντας κατά πολύ το µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής της περιόδου (-0,4%). Οι αυτοαπασχολούµενοι είναι η µόνη κατηγορία απασχολουµένων -αν εξαιρέσουµε τους βοηθούς- στην οποία η απασχόληση µειώθηκε σε απόλυτα νούµερα κατά την περίοδο 1999-2006. Οι µεγαλύτερες µειώσεις προκλήθηκαν κατά τις περιόδους 2000-2001 και 2005-2006 ενώ τις υπόλοιπες χρονιές σηµειώθηκαν µικρές αυξήσεις. Οι τάσεις εξέλιξης τις απασχόλησης στους δύο κλάδους του Ιδιωτικού ευτερογενή τοµέα (Μεταποιητικές Βιοµηχανίες και Κατασκευές) τους οποίους εξετάζουµε είναι διακριτές και σ αυτή την ανάλυση. Σε ότι αφορά τις Μεταποιητικές Βιοµηχανίες 10

η τάση µείωσης των αυτοαπασχολούµενων είναι έντονη. Η συνολική απασχόληση στις Μεταποιητικές Βιοµηχανίες κατά την περίοδο 1999-2006 µειώθηκε κατά 2,2%. Σους αυτοαπασχολούµενους η αντίστοιχη µείωση ήταν της τάξης του 11%. Στον κλάδο των Κατασκευών από την άλλη πλευρά, παρατηρούµε µια ποσοστιαία αύξηση των αυτοαπασχολούµενων της τάξης του 6,7%. Η αύξηση αυτή είναι πολύ πιο µετριοπαθής από την αντίστοιχη του συνόλου των απασχολούµενων στον κλάδο των Κατασκευών κατά την ίδια περίοδο (26,8%). Την περίοδο 2005-2006 ωστόσο, παρατηρούµε µείωση και στον κλάδο των Κατασκευών. Οι αυτοαπασχολούµενοι του κλάδου µειώνονται κατά 9.000 περίπου αυτή τη χρονιά (- 13,4%), ενώ η συνολική απασχόληση στον κλάδο µειώνεται επίσης αλλά µε µικρότερη ένταση. Σε επίπεδο διψήφιων κλάδων εξετάζοντας αρχικά τον κλάδο των µεταποιητικών βιοµηχανιών, διαπιστώνουµε ότι σε 10 από τους 14 κλάδους, ο αριθµός των αυτοαπασχολούµενων κατά την περίοδο 1999-2006 µειώνεται. Επιπλέον, από τους 4 κλάδους στους οποίους εµφανίζεται αύξηση, στους 2 (κατασκευή προϊόντων από ελαστικό και κατασκευή λοιπού εξοπλισµού µεταφορών) τα απόλυτα νούµερα είναι σχεδόν αµελητέα. Σε όλους τους κλάδους η ευαισθησία των µεταβολών της απασχόλησης των αυτοαπασχολούµενων είναι µεγαλύτερη από αυτή του συνόλου (εντονότερη µείωση σε περιπτώσεις µείωσης, εντονότερη αύξηση σε περιπτώσεις αύξησης). Αξίζει να σχολιάσουµε την εξέλιξη που σηµειώθηκε σε ορισµένους διψήφιους κλάδους λόγω των έντονων µεταβολών. Όσον αφορά τον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας, η µείωση του αριθµού των αυτοαπασχολούµενων κατά την περίοδο 1999-2006 είναι εµφανής και ακολουθεί την πορεία του συνόλου της απασχόλησης στο ίδιο κλάδο. Η ποσοστιαία αύξηση της περιόδου 2005-2006 µεταφράζεται σε περίπου 300 θέσεις εργασίας, ενώ το θετικό πρόσηµο του µέσου ετήσιου ρυθµού µεταβολής διαµορφώνεται εν πολλοίς µε την αύξηση που σηµειώθηκε κατά το έτος 2003-2004. Με την αφαίρεση αυτής της επίδρασης, ο µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής διαµορφώνεται σε -17%. Σηµαντική µείωση παρατηρείται και στον κλάδο ειδών ένδυσης, κατεργασίας και βαφής γουναρικών. Την περίοδο 1999-2006 οι αυτοαπασχολούµενοι µειώθηκαν 11

κατά 26,3% (-3.500 περίπου), ενώ αντίστοιχη ήταν η ποσοστιαία µείωση στο σύνολο της απασχόλησης του κλάδου. Αντίστοιχη είναι και η µείωση των αυτοαπασχολούµενων στον κλάδο της βιοµηχανίας ξύλου που παρουσιάζει ετήσια ποσοστιαία µείωση καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου που εξετάζουµε (µε εξαίρεση το έτος 2003-2004). Τέλος, παρατηρούµε µια αύξηση των αυτοαπασχολούµενων στον κλάδο της κατασκευής επίπλων, αντίθετα προς τη µικρή µείωση της συνολικής απασχόλησης στον κλάδο η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στη µείωση των µισθωτών. Στον κλάδο τον Κατασκευών ο αριθµός των αυτοαπασχολούµενων αυξήθηκε. Η αύξηση αυτή είναι αρκετά πιο µετριοπαθής σε σχέση µε το σύνολο της απασχόλησης στον κλάδο (6,7% έναντι 26,8%) για την περίοδο 1999-2006, ενώ αρκετά µεγάλη ήταν η ποσοστιαία µείωση κατά το έτος 2005-2006. Ωστόσο, όπως έχουµε ήδη παρατηρήσει, ο κλάδος των κατασκευών παρουσιάζει ευρωστία και ταυτόχρονη αύξηση εργοδοτών και µισθωτών. Αναφορικά µε την ηλικιακή κατανοµή των αυτοαπασχολούµενων διαπιστώσαµε ότι η συµµετοχή των αυτοαπασχολούµενων του Ιδιωτικού ευτερογενή τοµέα ηλικίας 15-24 ετών µειώθηκε κατά την περίοδο 1999-2006 από 3% σε 2,5%. Η τάση αυτή δεν είναι κοινή στους µονοψήφιους κλάδους του τοµέα. Στον κλάδο των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών οι αυτοαπασχολούµενοι αυτής της ηλικιακής οµάδας µειώθηκαν από 3,2% σε 1,7%, ενώ στον κλάδο των Κατασκευών εµφανίστηκε αύξηση του ποσοστού συµµετοχής από 2,7% σε 3,5%. Η συµµετοχή της επίσης νεαρής ηλικιακής οµάδας των 25-44 ετών παρουσίασε ανάλογη µείωση τόσο στο σύνολο του Ιδιωτικού ευτερογενή τοµέα όσο και στους επιµέρους κλάδους. Από την άλλη πλευρά παρατηρούµε ότι οι αυτοαπασχολούµενοι που ανήκουν στην ηλικιακή οµάδα 45-64 αυξάνονται διαχρονικά στη διάρκεια της περιόδου που εξετάζουµε. Η αύξηση αυτή είναι σχετικά εντονότερη στον κλάδο των µεταποιητικών βιοµηχανιών. Γενικά υπάρχει µια τάση για αύξηση των ηλικιών που εργάζονται ως αυτοαπασχολούµενοι στον Ιδιωτικό ευτερογενή τοµέα, χωρίς να αυξάνεται και η ηλικία εξόδου από την αγορά εργασίας µε εξαίρεση ίσως τον κλάδο των Κατασκευών όπου η ποσοστιαία συµµετοχή των αυτοαπασχολούµενων άνω των 65 ετών αυξήθηκε από 0,5% το 1999 σε 1,1 % το 2006. 12

Εξέλιξη της απασχόλησης στους εργοδότες Το σηµαντικότερο ωστόσο φαινόµενο αναφορικά µε την εξέλιξη της απασχόλησης στον δευτερογενή ιδιωτικό τοµέα της οικονοµίας την περίοδο 1999-2006 σχετίζεται µε την εξέλιξη των µεγεθών των εργοδοτών. Όπως έχουµε ήδη παρατηρήσει όσον αφορά την απασχόληση η περίοδος 1999-2006 συνιστά µια περίοδο σχετικής σµίκρυνσης του δευτερογενή τοµέα η οποία ουσιαστικά συνεχίζει τις πτωτικές τάσεις της περιόδου 1993-1999. Είδαµε επίσης ότι εάν αποµονώσουµε τον κλάδο των Κατασκευών, ο δευτερογενής τοµέας εµφανίζει απόλυτη µείωση. Βάσει των παραπάνω ο δευτερογενής ιδιωτικός τοµέας της ελληνικής οικονοµίας ή καλύτερα ο δευτερογενής τοµέας πλην των Κατασκευών είναι ένας τοµέας σε ύφεση, τουλάχιστον όσον αφορά την απασχόληση. Οι παραπάνω διαπιστώσεις γεννούν ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον ερώτηµα: Πως σε έναν κλάδο που βρίσκεται σε ύφεση οι εργοδότες αυξάνονται µε µεγαλύτερο ρυθµό απ ότι οι µισθωτοί; Τα στοιχεία είναι χαρακτηριστικά. Συνολικά στον δευτερογενή ιδιωτικό τοµέα της οικονοµίας, την περίοδο 1999-2006 οι εργοδότες αυξήθηκαν κατά 24%, οι αυτοαπασχολούµενοι µειώθηκαν κατά 4% και οι µισθωτοί αυξήθηκαν µόλις κατά 9%. Η εικόνα στις Μεταποιητικές Βιοµηχανίες ενισχύει την ένταση των κινήσεων. Οι αυτοαπασχολούµενοι µειώνονται κατά 11% (ρυθµό πενταπλάσιο απ ότι ο εθνικός µέσος όρος), οι µισθωτοί αυξάνουν κατά 0,4% (σε αντίθεση µε το 23,1% του εθνικού µέσου όρου) και οι εργοδότες αυξάνονται κατά 12% που υπολείπεται κατά πολύ του εθνικού µέσου όρου είναι όµως 30 φορές υψηλότερος από το ρυθµό αύξησης των µισθωτών. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσµα σε όλη την περίοδο 1999-2006 να έχουµε µείωση της αναλογίας µισθωτών / εργοδοτών µε εξαίρεση το έτος 2002. Έτσι ενώ το 1999 στις Μεταποιητικές Βιοµηχανίες αναλογούσαν 7,5 εργαζόµενοι ανά εργοδότη, το 2006 αναλογούσαν 6,7. Οι κλάδοι µε τις εντονότερες διακυµάνσεις ήταν αυτός της Παραγωγής Κλωστοϋφαντουργικών Υλών (από 12,7 το 1999 µειώθηκε στο 5,7 το 2006), της Κατασκευής Χαρτοπολτού και Προϊόντων Χαρτιού (από 23,6 το 1999 σε 14,9 το 2006) και των Εκδόσεων (1999:13,5, 2006:5,9). Αντίθετα ο µόνος κλάδος που παρουσίασε αξιοσηµείωτη αύξηση της αναλογίας µισθωτών-εργοδοτών ήταν ο κλάδος της Κατασκευής Ηλεκτρικών Μηχανών και Συσκευών (1999:7,6, 2006:22,2). 13

Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και η ηλικιακή κατανοµή των εργοδοτών του δευτερογενούς ιδιωτικού τοµέα την περίοδο 1999-2006. Κρίνοντας και από το ειδικό βάρος της κάθε ηλικιακής οµάδας στο σύνολο των εργοδοτών διαπιστώνουµε ότι υφίσταται αφενός ένα φαινόµενο γήρανσης, αφετέρου όµως εντοπίζεται κατά κύριο λόγο στον Κλάδο των Κατασκευών. Αντιθέτως στον κλάδο των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών τα φαινόµενα γήρανσης είναι πολύ ποιο ασθενή. Σηµαντικό επίσης στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι η ηλικιακή οµάδα 15-34 παρουσιάζει σηµαντική αύξηση. Βάσει των παραπάνω η αύξηση των εργοδοτών φαίνεται να προκύπτει κατά κύριο λόγο από τις νεαρές ηλικίες. Από την ανάλυση προέκυψε επίσης ότι την περίοδο 1999-2006 είχαµε µια έντονη µείωση της κινητικότητας των εργοδοτών. Έτσι ενώ το 1999 το 7,8% των εργοδοτών ήταν «νέοι εργοδότες», το αντίστοιχο ποσοστό για το 2006 πέφτει 2,3%. Συνεπώς η όποια αύξηση του απόλυτου αριθµού των εργοδοτών δεν φαίνεται να οφείλεται στην ίδρυση νέων επιχειρήσεων. Ανακεφαλαιώνοντας τα βασικά πορίσµατα της έκθεσης µπορούν να κωδικοποιηθούν σε τέσσερις βασικές διαπιστώσεις: Η πρώτη αφορά την µεγαλύτερη ευαισθησία των Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων στις διακυµάνσεις της απασχόλησης. Ενώ στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι τάσεις στις Π.Μ.Ε. είναι οι ίδιες µε αυτές του σύνόλο του εκάστοτε κλάδου, οι αυξοµειώσεις που εµφανίζουν στην απασχόληση είναι περισσότερο έντονες. Ουσιαστικά αυτό σηµαίνει αφενός ότι σε µεγάλο βαθµό οι εξελίξεις της απασχόλησης στις ΠΜΕ προσδιορίζουν τις εξελίξεις στο σύνολο της απασχόλησης, αφετέρου ότι οι ΠΜΕ αντιδρούν µε µεγαλύτερη ένταση στις όποιες πολιτικές. Η δεύτερη διαπίστωση αφορά τις διαφαινόµενες αλλαγές στη σύνθεση του τοµέα αναφορικά µε την θέση στο επάγγελµα. Είδαµε ότι ειδικά στον κλάδο των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών παρατηρείται το «παράδοξο» της αύξησης των εργοδοτών και ταυτόχρονης µείωσης των µισθωτών. Από τα στοιχεία προκύπτει ότι αυτή η αύξηση των εργοδοτών προκύπτει κατά κύριο λόγο από τις νεαρές ηλικίες. Ταυτόχρονα όµως η ΕΕ δεν µπορεί να µας πει αν οφείλεται σε ίδρυση νέων επιχειρήσεων. Σε κάθε περίπτωση η ερµηνεία του φαινοµένου δεν µπορεί να δοθεί 14

µόνο βάσει των στοιχείων της ΕΕ και απαιτείται ειδική έρευνα προκειµένου να διαπιστωθούν οι αιτίες της τάση αυτής. Το τρίτο βασικό συµπέρασµα αφορά την συνύπαρξη εντός του δευτερογενή τοµέα δύο κλάδων µε εντελώς διαφορετικές τάσεις εξέλιξης των βασικών χαρακτηριστικών της απασχόλησης. Από την µία ο κλάδος των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών ο οποίος παρουσιάζει τάσεις συρρίκνωσης, από την άλλη ο κλάδος των Κατασκευών που εµφανίζεται ιδιαίτερα δυναµικός. Τέλος από την έκθεση προκύπτει ότι το 2006 αποτελεί ένα έτος όπου αντιστρέφονται οι βασικές τάσεις εξέλιξης της απασχόλησης που διαπιστώθηκαν για την περίοδο 1999-2006. Οι µεν Μεταποιητικές Βιοµηχανίες παρουσιάζουν µια εξαιρετικά ασθενή τάση ανάκαµψης της απασχόλησης, οι δε Κατασκευές καταγράφουν για πρώτη φορά µετά το 1999 απόλυτη µείωση της απασχόλησης. 15

ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ Σε αυτή την ενότητα θα εξεταστεί σύνθεση και εξέλιξη της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα και στο σύνολο της οικονοµίας ανά µέγεθος καταστηµάτων, θέση στο επάγγελµα, φύλο, ηλικιακή οµάδα και επίπεδο εκπαίδευσης. Στόχος της περιγραφής είναι η διαµόρφωση µιας κατ αρχήν εικόνας για τα βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα σε σχέση µε τα αντίστοιχα στο σύνολο της οικονοµίας. Η ανάλυση καλύπτει τα έτη από το 1993 έως το 2006. Στον Πίνακα 1 βλέπουµε την εξέλιξη της απασχόλησης (α) στο σύνολο της οικονοµίας και (β) στον ιδιωτικό και δηµόσιο τοµέα της. Από την πρώτη µατιά διαπιστώνουµε µια ελαφρά τάση µείωσης του ειδικού βάρους του δευτερογενή τοµέα. Ενώ το 1993 στον δευτερογενή τοµέα συγκεντρώνονταν το 24% της συνολικής απασχόλησης, το 2006 το αντίστοιχο ποσοστό είχε πέσει στο 22%. Ωστόσο όπως θα δούµε παρακάτω η τάση αυτή δεν χαρακτηρίζει εξίσου όλους τους υπο-κλάδους του δευτερογενή τοµέα. Όσον αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι σαφής η υπεροχή των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Σε αυτές απασχολείται συνολικά το 93% της συνολικής απασχόλησης στον τοµέα. Όσον αφορά την περίοδο 2005-2006 δεν παρατηρούνται σηµαντικές διαφοροποιήσεις. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2006 ΣΥΝΟΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 899.887 24% 887.101 23% 865.679 22% 928.374 23% 945.174 23% 965.848 23% 983.031 22% 980.837 22% ΣΥΝΟΛΟ 3.720.179 3.823.808 3.854.055 4.043.284 4.104.003 4.286.561 4.381.936 4.452.816 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% ΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ 77.993 77.924 68.336 73.495 70.211 67.737 63.438 66.331 ΤΟΜΕΑΣ 9% 9% 8% 8% 7% 7% 6% 7% ΣΥΝΟΛΟ 800.220 825.372 841.370 861.333 861.186 919.930 965.471 1.004.872 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 22% 22% 22% 21% 21% 21% 22% 23% Ι ΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ 821.894 809.177 797.343 854.879 874.963 898.111 919.593 914.506 ΤΟΜΕΑΣ 91% 91% 92% 92% 93% 93% 94% 93% ΣΥΝΟΛΟ 2.919.959 2.998.436 3.012.685 3.181.951 3.242.817 3.366.631 3.416.465 3.447.944 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 78% 78% 78% 79% 79% 79% 78% 77% Πηγή: Έρευνα Εργατικού υναµικού ΕΣΥΕ, β τρίµηνο, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ 16

Όσον αφορά το µέγεθος των καταστηµάτων η εξέλιξη της απασχόλησης σε αυτά, περιγράφεται στον Πίνακα 2. Από τον πίνακα προκύπτουν δύο συµπεράσµατα. Κατ αρχήν διαπιστώνουµε µια διαχρονική τάση µείωσης του ποσοστού συµµετοχής των Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (έως και 10 άτοµα) το οποίο σηµαίνει ουσιαστικά συγκέντρωση της απασχόλησης στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις. Συγκεκριµένα ενώ το 1993 το 66% των απασχολούµενων στον δευτερογενή τοµέα εργαζόταν σε επιχειρήσεις που απασχολούν έως 10 άτοµα προσωπικό, το 2006 το αντίστοιχο ποσοστό είχε µειωθεί στο 60%. Αφετέρου διαπιστώνουµε ότι οι Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις καταλαµβάνουν µικρότερο ποσοστό της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα σε σχέση µε το σύνολο της οικονοµίας (60% στον δευτερογενή τοµέα το 2006, έναντι 62% του συνόλου της οικονοµίας). Τέλος διαπιστώνουµε µια τάση περιορισµού του ποσοστού συµµετοχής των ΠΜΕ και στο σύνολο της οικονοµίας η οποία ωστόσο προκαλείται κατά κύριο λόγο από την συρρίκνωση του Πρωτογενούς τοµέα όπου κυριαρχούν οι µικρές εκµεταλλεύσεις. Όσον αφορά την περίοδο 2005-2006 δεν παρατηρούνται σηµαντικές διαφοροποιήσεις. ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΝΑ ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΟΣ 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2006 Έως 10 άτοµα προσωπικό ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 592.814 554.084 541.229 561.341 539.915 577.056 586.193 589.649 66% 62% 63% 60% 57% 60% 60% 60% 2.726.652 2.704.043 2.677.208 2.702.714 2.610.763 2.771.882 2.762.993 2.778.766 73% 71% 69% 67% 64% 65% 63% 62% Πάνω από 10 άτοµα προσωπικό ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 307.072 333.016 324.451 367.033 405.258 388.792 396.837 391.188 34% 38% 37% 40% 43% 40% 40% 40% ΣΥΝΟΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 993.526 1.119.764 1.176.847 1.340.568 1.493.240 1.514.679 1.618.943 1.674.050 Πηγή: Έρευνα Εργατικού υναµικού ΕΣΥΕ, β τρίµηνο, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ 27% 29% 31% 33% 36% 35% 37% 38% Ο πίνακας 3 αποτυπώνει την σύνθεση της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα σε σχέση µε την θέση στο επάγγελµα. Όπως παρατηρούµε στον πίνακα οι εξελίξεις στον δευτερογενή τοµέα ακολουθούν την γενική τάση του συνόλου της οικονοµίας. Τούτο σηµαίνει ότι έχουµε µια τάση αύξησης των εργοδοτών και µισθωτών, και µείωσης των αυτοαπασχολούµενων και των βοηθών. Όπως θα δούµε παρακάτω οι τάσεις 17

αυτές δεν είναι οι ίδιες και για τους υποκλάδους του δευτερογενή τοµέα. Αντίστοιχα όσον αφορά την περίοδο 2005-2006 επίσης δεν παρατηρούνται σηµαντικές διαφοροποιήσεις. Εργοδότες Αυτοαπασχολούµενοι Μισθωτοί Βοηθοί Σύνολο Εργοδότες Αυτοαπασχολούµενοι Μισθωτοί Βοηθοί ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΝΑ ΘΕΣΗ ΣΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2006 ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 93.300 84.571 87.134 89.073 102.871 91.907 103.059 109.978 10,4% 9,5% 10,1% 9,6% 10,9% 9,5% 10,5% 11,2% 143.674 145.921 136.861 133.050 122.189 134.546 137.650 127.776 16,0% 16,4% 15,8% 14,3% 12,9% 13,9% 14,0% 13,0% 621.357 608.730 596.200 657.257 682.700 699.176 711.832 706.634 69,0% 68,6% 68,9% 70,8% 72,2% 72,4% 72,4% 72,0% 41.556 47.879 45.484 48.994 37.414 40.219 30.489 36.449 4,6% 5,4% 5,3% 5,3% 4,0% 4,2% 3,1% 3,7% 899.887 887.101 865.679 928.374 945.174 965.848 983.030 980.837 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 268.891 244.761 274.780 305.795 336.293 310.175 352.172 364.650 7,2% 6,4% 7,1% 7,6% 8,2% 7,2% 8,0% 8,2% 1.019.390 1.045.354 1.007.867 991.591 954.306 1018.482 967.494 962.779 27,4% 27,3% 26,2% 24,5% 23,3% 23,8% 22,1% 21,6% 1.980.727 2.060.082 2.111.468 2.338.097 2.466.478 2.615.962 2.784.761 2.834.144 53,2% 53,9% 54,8% 57,8% 60,1% 61,0% 63,6% 63,6% 451.170 473.613 459.940 407.801 346.927 341.943 277.507 291.244 12,1% 12,4% 11,9% 10,1% 8,5% 8,0% 6,3% 6,5% 3.720.178 3.823.810 3.854.055 4.043.284 4.104.004 4.286.562 4.381.934 4.452.817 Σύνολο 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Πηγή: Έρευνα Εργατικού υναµικού ΕΣΥΕ, β τρίµηνο, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ Στον πίνακα 4 βλέπουµε την κατανοµή της απασχόλησης ανά φύλο στον δευτερογενή τοµέα και στο σύνολο της οικονοµίας. Από τον πίνακα είναι σαφές ότι η συντριπτική πλειονότητα των απασχολούµενων στον δευτερογενή τοµέα είναι άνδρες, τάση η οποία ενισχύεται µέσα στα χρόνια. Αντίθετα µε τις εξελίξεις στο σύνολο της οικονοµίας όπου το ποσοστό συµµετοχής των γυναικών αυξάνεται (από 35% το 1993 σε 38,8% το 2006), στον δευτερογενή τοµέα η συµµετοχή των γυναικών µειώνεται (από 21,5% το 1993, σε 17,2% το 2006). Όσον αφορά την περίοδο 2005-2006 επίσης δεν παρατηρούνται σηµαντικές διαφοροποιήσεις. 18

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΝΑ ΦΥΛΟ ΑΝ ΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΝ ΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2006 ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 706.311 696.141 676.042 743.370 767.350 786.372 815.843 812.540 78,5% 78,5% 78,1% 80,1% 81,2% 81,4% 83,0% 82,8% 193.576 190.960 189.637 185.004 177.823 179.476 167.188 168.297 21,5% 21,5% 21,9% 19,9% 18,8% 18,6% 17,0% 17,2% 899.887 887.101 865.679 928.374 945.173 965.848 983.031 980.837 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 2.419.472 2.452.222 2.438.979 2.555.983 2.582.630 2.666.061 2.705.840 2.725.700 65,0% 64,1% 63,3% 63,2% 62,9% 62,2% 61,7% 61,2% 1.300.708 1.371.587 1.415.076 1.487.301 1.521.372 1.620.500 1.676.095 1.727.116 35,0% 35,9% 36,7% 36,8% 37,1% 37,8% 38,3% 38,8% 3.720.180 3.823.809 3.854.055 4.043.284 4.104.002 4.286.561 4.381.935 4.452.816 ΣΥΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Πηγή: Έρευνα Εργατικού υναµικού ΕΣΥΕ, β τρίµηνο, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ Στον πίνακα 5 παρουσιάζουµε την ηλικιακή κατανοµή στον δευτερογενή τοµέα και στο σύνολο της οικονοµίας. Κύριο χαρακτηριστικό της ηλικιακής σύνθεσης του δευτερογενή τοµέα όπως προκύπτει από τον πίνακα είναι η σταδιακή σύγκλιση µε τους µέσους όρους που αποτυπώνονται στο σύνολο της οικονοµίας το οποίο ωστόσο σηµαίνει και την σταδιακή γήρανση των απασχολούµενων στον τοµέα. Το 1993 ο δευτερογενής τοµέας εµφανιζόταν περισσότερο «νεανικός» σε σχέση µε το σύνολο της οικονοµίας αφού το 67,1% των απασχολούµενων του δευτερογενή τοµέα ήταν µεταξύ 15-44 ετών, έναντι 62% στο σύνολο της οικονοµίας. Το 2006 όµως η ηλικιακή κατανοµή του δευτερογενή τοµέα ακολουθεί το ίδιο κανόνα µε αυτή του συνόλου της οικονοµίας εµφανίζοντας τάσεις γήρανσης. Έτσι το 2006 το 63,5% των απασχολούµενων στον δευτερογενή τοµέα ήταν µεταξύ 15-44 ετών, έναντι 62,9% του συνόλου της οικονοµίας. Όσον αφορά την περίοδο 2005-2006 δεν παρατηρούνται σηµαντικές διαφοροποιήσεις. 19

ΠΙΝΑΚΑΣ 5 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑ Α 1 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2006 ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 15-24 110.382 96.730 85.171 102.120 94.893 87.454 78.380 74.030 ετών 12,3% 10,9% 9,8% 11,0% 10,0% 9,1% 8,0% 7,5% 25-44 493.529 483.846 471.172 524.966 534.619 540.906 543.143 549.725 ετών 54,8% 54,5% 54,4% 56,5% 56,6% 56,0% 55,3% 56,0% 45-64 288.746 297.972 300.927 293.079 309.569 328.769 352.653 350.730 ετών 32,1% 33,6% 34,8% 31,6% 32,8% 34,0% 35,9% 35,8% 65+ ετών ΣΥΝΟΛΟ 6.401 7.897 8.344 7.620 5.944 8.719 8.855 6.351 0,7% 0,9% 1,0% 0,8% 0,6% 0,9% 0,9% 0,6% 899.887 887.100 865.678 928.374 945.174 965.848 983.031 980.836 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% ΣΥΝΟΛΟ 15-24 392.525 365.809 337.987 399.260 374.597 344.563 311.641 297.998 ετών 10,6% 9,6% 8,8% 9,9% 9,1% 8,0% 7,1% 6,7% 25-44 1.913.013 1.985.015 2.002.906 2.225.850 2.289.372 2.389.678 2.471.086 2.500.633 ετών 51,4% 51,9% 52,0% 55,1% 55,8% 55,7% 56,4% 56,2% 45-64 1.297.356 1.341.974 1.384.000 1.319.531 1.347.836 1.458.796 1.518.433 1.567.090 ετών 34,9% 35,1% 35,9% 32,6% 32,8% 34,0% 34,7% 35,2% 65+ ετών 112.470 127.712 128.442 95.731 91.407 93.525 80.776 87.095 3,0% 3,3% 3,3% 2,4% 2,2% 2,2% 1,8% 2,0% 3.720.180 3.823.808 3.854.054 4.043.284 4.104.004 4.286.562 4.381.936 4.452.816 ΣΥΝΟΛΟ 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Πηγή: Έρευνα Εργατικού υναµικού ΕΣΥΕ, β τρίµηνο, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ Τέλος στον πίνακα 6 παρουσιάζεται η σύνθεση της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα και στο σύνολο της οικονοµίας αναφορικά µε το εκπαιδευτικό επίπεδο. Όπως φαίνεται από τον πίνακα η γενική τάση των αλλαγών στο εκπαιδευτικό επίπεδο των απασχολουµένων του δευτερογενή τοµέα είναι η ίδια µε αυτή που παρατηρείται στο σύνολο της οικονοµίας, δηλαδή η σταδιακή άνοδος του εκπαιδευτικού επιπέδου. Ωστόσο ο δευτερογενής τοµέας εµφανίζει χαµηλότερα ποσοστά κατόχων πτυχίου τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και υψηλότερα ποσοστά στους κατόχους πτυχίου δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Όσον αφορά την περίοδο 2005-2006 δεν παρατηρούνται σηµαντικές διαφοροποιήσεις. 1 από τον πίνακα έχει εξαιρεθεί η ηλικιακή οµάδα 0-14 λόγο της εξαιρετικά µικρής συµµετοχής της (κινείται µεταξύ 0,1% και 0,2%) τόσο στον δευτερογενή τοµέα, όσο και στο σύνολο της οικονοµίας 20

ΠΙΝΑΚΑΣ 6 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΝΑ ΕΠΙΠΕ Ο ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ 1993 1995 1998 2001 2003 2005 2006 ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Τριτοβάθµια 79.566 92.173 121.851 138.882 149.028 173.074 184.653 εκπαίδευση 8,8% 10,4% 13,0% 14,7% 15,4% 17,6% 18,8% ευτεροβάθµια 344.819 357.738 426.733 435.419 484.443 509.897 514.524 εκπαίδευση 38,3% 40,3% 45,6% 46,1% 50,2% 51,9% 52,5% Πρωτοβάθµια 469.454 433.052 384.648 364.943 329.689 296.746 278.301 εκπαίδευση 52,2% 48,8% 41,1% 38,6% 34,1% 30,2% 28,4% εν πήγε καθόλου 6.047 4.138 2.829 5.930 2.688 3.315 3.359 σχολείο 0,7% 0,5% 0,3% 0,6% 0,3% 0,3% 0,3% Σύνολο 899.886 887.101 936.061 945.174 965.848 983.032 980.837 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% ΣΥΝΟΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Τριτοβάθµια 694.040 792.639 1.008.982 1.136.182 1.255.932 1.444.621 1.532.032 εκπαίδευση 18,7% 20,7% 25,1% 27,7% 29,3% 33,0% 34,4% ευτεροβάθµια 1.298.517 1.367.186 1.565.462 1.682.217 1.796.638 1.912.143 1.930.699 εκπαίδευση 34,9% 35,8% 38,9% 41,0% 41,9% 43,6% 43,4% Πρωτοβάθµια 1.674.733 1.606.717 1.414.943 1.253.902 1.204.484 1.005.874 971.312 εκπαίδευση 45,0% 42,0% 35,1% 30,6% 28,1% 23,0% 21,8% εν πήγε καθόλου 52.889 57.267 36.725 31.703 29.508 19.300 18.775 σχολείο 1,4% 1,5% 0,9% 0,8% 0,7% 0,4% 0,4% 3.720.179 3.823.809 4.026.112 4.104.004 4.286.562 4.381.938 4.452.818 Σύνολο 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Πηγή: Έρευνα Εργατικού υναµικού ΕΣΥΕ, β τρίµηνο, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ 21

Βασικά Συµπεράσµατα Από την ως τώρα περιγραφή προκύπτουν κάποια πρώτα συµπεράσµατα αναφορικά µε την σύνθεση και την εξέλιξη της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα σε σύγκριση µε τις αντίστοιχες εξελίξεις στην απασχόληση στο σύνολο της οικονοµίας. Το πρώτο από αυτά είναι ότι οι κινήσεις της απασχόλησης κατά την περίοδο 2005-2006 σε επίπεδο κλάδου δεν παρουσιάζουν σηµαντικές διαφοροποιήσεις από τις τάσεις που χαρακτηρίζουν την περίοδο 1993-2006. Όσον αφορά την τελευταία διαπιστώσαµε: µια ελαφρά τάση µείωσης του ειδικού βάρους του δευτερογενή τοµέα, την σαφή υπεροχή των ιδιωτικών επιχειρήσεων, µια διαχρονική τάση µείωσης του ποσοστού συµµετοχής των Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (έως και 10 άτοµα) το οποίο σηµαίνει ουσιαστικά συγκέντρωση της απασχόλησης στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις, το γεγονός ότι οι Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις καταλαµβάνουν µικρότερο ποσοστό της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα σε σχέση µε το σύνολο της οικονοµίας, µια τάση αύξησης των εργοδοτών, µείωσης των αυτοαπασχολούµενων, αύξησης των µισθωτών και µείωσης των βοηθών, την κυριαρχία των ανδρών στους απασχολούµενους στον τοµέα η οποία ενισχύεται διαχρονικά και αντίστοιχα την σταδιακή συρρίκνωση της γυναικείας συµµετοχής τη σταδιακή σύγκλιση της ηλικιακής κατανοµής των απασχολούµενων στον τοµέα µε την αντίστοιχη του συνόλου της οικονοµίας και µια τάση γήρανσης, τη σταδιακή βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου των απασχολούµενων στον τοµέα κυρίως µέσω της συγκέντρωσής του στις µεσαίες εκπαιδευτικές βαθµίδες. Στη συνέχεια η ανάλυση θα επικεντρώσει στους µονοψήφιους κλάδους του δευτερογενή τοµέα. 22

ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΟΨΗΦΙΟΥΣ ΚΛΑ ΟΥΣ ΤΟΥ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ Σε αυτή την ενότητα θα εξεταστούν οι εξελίξεις στην σύνθεση και την εξέλιξη της απασχόλησης στους µονοψήφιους κλάδους του δευτερογενή τοµέα της οικονοµίας. Η ανάλυση θα γίνει στη βάση δυο επιπέδων ανάλυσης. Το πρώτο θα αφορά το σύνολο του δευτερογενή τοµέα και τους µονοψήφιους κλάδους που τον συγκροτούν, το δεύτερο αφορά τις επιχειρήσεις του δευτερογενή τοµέα οι οποίες απασχολούν µέχρι 10 άτοµα προσωπικό (δηλαδή τις Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις ΠΜΕ). Σε επίπεδο στατιστικής απεικόνισης ο δευτερογενής τοµέας της οικονοµίας αποτελείται από τέσσερις συνολικά µονοψήφιους κλάδους: Γ. Ορυχεία και Λατοµεία,. Μεταποιητικές Βιοµηχανίες, Ε. Παροχή Ηλεκτρικού Ρεύµατος, Φυσικού Αερίου και Νερού και ΣΤ. τις Κατασκευές. Στον Πίνακα 7 αποτυπώνεται η εξέλιξη της απασχόλησης στους παραπάνω κλάδους. Αυτό που διαπιστώνουµε είναι ότι πάνω από το 90% της συνολικής απασχόλησης του τοµέα (σε κάθε έτος) συγκεντρώνεται σε 2 κύριους υπο-κλάδους: τον κλάδο. Μεταποιητικές Βιοµηχανίες και τον κλάδο ΣΤ. Κατασκευές. Επίσης είναι εµφανής η σταδιακή συρρίκνωση των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών (από 64% το 1993 σε 57% το 2006) και αντίστοιχα η ενίσχυση του ειδικού βάρους των Κατασκευών (από 29% το 1993 σε 37% το 2006). ΠΙΝΑΚΑΣ 7 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΑΝΑ ΜΟΝΟΨΗΦΙΟ ΚΛΑ Ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ & ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΚΑΘΕ ΚΛΑ ΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2006 Γ. Ορυχεία και 19.344 15.596 17.273 20.754 19.697 12.558 17.747 18.240 λατοµεία 2% 2% 2% 2% 2% 1% 2% 2%. Μεταποιητικές 579.499 577.687 558.658 577.272 580.270 565.040 560.322 563.218 βιοµηχανίες 64% 65% 65% 62% 61% 59% 57% 57% Ε. Παροχή ηλεκτρικού 39.605 41.530 40.744 42.519 37.043 42.357 37.689 40852 ρεύµατος 4% 5% 5% 5% 4% 4% 4% 4% ΣΤ. Κατασκευές 261.438 252.288 249.003 287.829 308.163 345.893 367.273 358.527 29% 28% 29% 31% 33% 36% 37% 37% Σύνολο 899.886 887.101 865.678 928.374 945.173 965.848 983.031 980.837 ευτερογενή τοµέα 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Πηγή: Έρευνα Εργατικού υναµικού ΕΣΥΕ, β τρίµηνο, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ Στον πίνακα 8 παρουσιάζεται η κατανοµή των απασχολούµενων σε ιδιωτικές και δηµόσιες επιχειρήσεις. Όπως διαπιστώνουµε από τον πίνακα οι ιδιωτικές επιχειρήσεις 23

συγκεντρώνουν την συντριπτική πλειονότητα της απασχόλησης στους κλάδους των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών και των Κατασκευών. Αντίθετα στον κλάδο των Ορυχείων και Λατοµείων η ενισχύεται διαχρονικά η συµµετοχή του δηµοσίου. Τέλος το δηµόσιο κυριαρχεί στον κλάδο της παραγωγής ενέργειας στον οποίο όµως παρατηρείται µια σηµαντική ενίσχυση της απασχόλησης σε ιδιωτικές επιχειρήσεις κυρίως λόγο της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας και των επενδύσεων που πραγµατοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια από ιδιωτικά κεφάλαια (κυρίως σε Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας). Η τάση αυτή αναµένεται να ενισχυθεί και στο µέλλον. ΠΙΝΑΚΑΣ 8 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ στους ΜΟΝΟΨΗΦΙΟΥΣ ΚΛΑ ΟΥΣ ΤΟΥ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΑΝΑΛΟΓΑ ΤΟΥ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ηµόσιος τοµέας Ιδιωτικός τοµέας Σύνολο ηµόσιος τοµέας Ιδιωτικός τοµέας Σύνολο ηµόσιος τοµέας Ιδιωτικός τοµέας Σύνολο ηµόσιος τοµέας Ιδιωτικός τοµέας 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2006 Γ. Ορυχεία και λατοµεία 7.652 6.508 7.110 5.944 6.979 4.100 7.961 8.123 39,6% 41,7% 41,2% 28,6% 35,4% 32,6% 44,9% 44,5% 11.692 9.088 10.163 14.810 12.719 8.458 9.786 10.117 60,4% 58,3% 58,8% 71,4% 64,6% 67,4% 55,1% 55,5% 19.344 15.596 17.273 20.754 19.698 12.558 17.747 18.240 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%. Μεταποιητικές βιοµηχανίες 21.297 22.030 13.711 18.989 20.926 18.287 16.289 17.337 3,7% 3,8% 2,5% 3,3% 3,6% 3,2% 2,9% 3,1% 558.203 555.658 544.948 558.283 559.344 546.753 544.034 545.881 96,3% 96,2% 97,5% 96,7% 96,4% 96,8% 97,1% 96,9% 579.500 577.688 558.659 577.272 580.270 565.040 560.323 563.218 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Ε. Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος φυσικού αερίου και νερού 38.810 41.211 40.663 41.608 36.623 40.391 35.799 38.415 98,0% 99,2% 99,8% 97,9% 98,9% 95,4% 95,0% 94,0% 795 319 81 912 421 1.966 1.890 2.437 2,0% 0,8% 0,2% 2,1% 1,1% 4,6% 5,0% 6,0% 39.605 41.530 40.744 42.520 37.044 42.357 37.689 40.852 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% ΣΤ. Κατασκευές 10.235 8.175 6.852 6.954 5.683 4.959 3.389 2.457 3,9% 3,2% 2,8% 2,4% 1,8% 1,4% 0,9% 0,7% 251.204 244.112 242.151 280.874 302.479 340.934 363.883 356.070 96,1% 96,8% 97,2% 97,6% 98,2% 98,6% 99,1% 99,3% 261.439 252.287 249.003 287.828 308.162 345.893 367.272 358.527 Σύνολο 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Πηγή: Έρευνα Εργατικού υναµικού ΕΣΥΕ, β τρίµηνο, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ Αντίστοιχα στον πίνακα 9 παρουσιάζονται συνοπτικά οι ρυθµοί µεταβολής της απασχόλησης στους µονοψήφιους κλάδους του δευτερογενή τοµέα. 24

Πίνακας 9 ΡΥΘΜΟΙ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΟΨΗΦΙΟΥΣ ΚΛΑ ΟΥΣ ΤΟΥ Ι ΙΩΤΙΚΟΥ ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΜΕΡΜ ΜΕΤΑΒΟΛΗ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1999-1999-2006 2006 Σύνολο οικονοµίας 1,7% 0,2% 1,8% 2,0% -1,0% 2,5% 0,9% 3.236.314 3.242.816 3.300.595 3.366.631 3.333.736 3.416.465 3.447.942 ευτερογενής 0,3% 2,1% 1,1% 1,5% 1,1% 1,3% -0,6% τοµέας 857.038 874.963 884.558 898.111 908.156 919.593 914.505 1,2% 8,4% 1,0% 7,0% Γ. Ορυχεία και λατοµεία -16,9% 3,3% -1,0% -32,8% -5,2% 22,0% 3,4% 12.311 12.719 12.593 8.458 8.020 9.786 10.117. -1,0% 1,2% -0,1% -2,2% 1,2% -1,7% 0,3% Μεταποιητικές βιοµηχανίες 552.466 559.344 558.792 546.753 553.279 544.034 545.881 Ε. Παροχή 86,2% -75,2% 165,8% 75,7% -15,8% 14,2% 28,9% ηλεκτρικού ρεύµατος 1.698 421 1.119 1.966 1.655 1.890 2.437 ΣΤ. Κατασκευές 3,4% 4,1% 3,2% 9,3% 1,3% 5,4% -2,1% 290.563 302.479 312.054 340.934 345.202 363.883 356.070 Πηγή: Έρευνα Εργατικού υναµικού ΕΣΥΕ, β τρίµηνο Επεξεργασία στοιχείων: ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ -3,9% -31,7% -0,3% -2,2% 40,0% 167,2% 3,5% 26,8% Από τον πίνακα 9 προκύπτει ότι βασικό χαρακτηριστικό του δευτερογενή τοµέα είναι το γεγονός ότι στο εσωτερικό του εµφανίζονται δύο υπό-οµάδες µε διαφορετικές τάσεις εξέλιξης. Η πρώτη οµάδα αφορά τις Μεταποιητικές Βιοµηχανίες οι οποίες εµφανίζουν µια σταθερή διαχρονικά τάση µείωσης. Από το 1999 η απασχόληση στον κλάδο µειώθηκε κατά 2,2% ενώ κατά το 2006 ο κλάδος παρουσίασε οριακή αύξηση της τάξης του 0,3% (περίπου 1.500 άτοµα). Όπως παρατηρούµε στον Πίνακα 9, ο µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής (ΜΕΡΜ) της περιόδου 1999-2006 του κλάδου των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών είναι αρνητικός (-0,3% κατά µέσο όρο κατ έτος). Η τάση µείωσης της απασχόλησης στον κλάδο δεν αποτελεί χαρακτηριστικό µόνο της περιόδου 1999-2006 αλλά αφορά και την περίοδο 1993-1999. Συγκεκριµένα από το 1993 έως και σήµερα ο κλάδος των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών καταγράφει αύξηση της απασχόλησης µόνο σε τέσσερις χρονιές (1998, 2001, 2004, 2006). Συνολικά κατά την περίοδο 1993-2006 χάνονται περίπου 60.000 θέσεις εργασίας και δηµιουργούνται 43.500 δηµιουργώντας αρνητικό ισοζύγιο στην απασχόληση (-16.000). Η δεύτερη οµάδα αφορά τις Κατασκευές οι οποίες εµφανίζουν µια σταθερή τάση αύξησης µετά το 1999. Συνολικά από το 1999 η απασχόληση στον κλάδο αυξήθηκε κατά 26,8%, ενώ το 2006 ο κλάδος παρουσίασε για πρώτη φορά από το 1999 µείωση της τάξης του 2,1%. Όπως παρατηρούµε ο µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής της απασχόλησης στον κλάδο φτάνει το 2,7%. Κύριο χαρακτηριστικό της εξέλιξης της 25

απασχόλησης στις Κατασκευές είναι αντιστροφή µιας ασθενούς τάσης µείωσης που κράτησε έως και το 1999. Έκτοτε το ισοζύγιο απασχόλησης στον κλάδο είναι θετικό µε εξαίρεση το 2006. Συνολικά την περίοδο 1993-2006 στον κλάδο χάθηκαν 27.000 θέσεις απασχόλησης και δηµιουργήθηκαν 124.000, δηµιουργώντας θετικό ισοζύγιο 97.000 θέσεων απασχόλησης. Βάσει των παραπάνω η όποια αύξηση της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα την περίοδο 1999-2006 οφείλεται αποκλειστικά στον κλάδο των Κατασκευών (+26,8%). Αντίθετα στον κλάδο των Μεταποιητικών Ββιοµηχανιών έχουµε απόλυτη µείωση του αριθµού των απασχολουµένων (-2,2%). Αντίστοιχα υπάρχουν και αλλαγές στην εσωτερική σύνθεση του δευτερογενή τοµέα. Την περίοδο 1999-2006 ενισχύεται σηµαντικά το ειδικό βάρος των Κατασκευών και µειώνεται αυτό των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών (βλ. πίνακα 3). Όσον αφορά την περίοδο 2005-2006 το ενδιαφέρον στοιχείο έγκειται στην αντιστροφή των τάσεων που διαπιστώσαµε προηγουµένως. Ποιο συγκεκριµένα: (α) είδαµε ότι κατά την περίοδο 1999-2006 το ειδικό βάρος του δευτερογενή τοµέα στο σύνολο της οικονοµίας µειώνονταν σταθερά. Αυτό ήταν αποτέλεσµα του γεγονότος ότι η αύξηση της απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα πραγµατοποιούνταν µε µικρότερους ρυθµούς απ ότι στο σύνολο της οικονοµίας. Σε κάθε περίπτωση όµως η απασχόληση στον δευτερογενή τοµέα αυξανόταν έστω και µε µικρούς ρυθµούς. Ωστόσο την περίοδο 2005-2006 ο δευτερογενής τοµέας καταγράφεται για πρώτη φορά απόλυτη µείωση της απασχόλησης. Συγκεκριµένα την περίοδο 2005-2006 η απασχόληση στον τοµέα µειώθηκε κατά 0,6% ήτοι 5.000 απασχολούµενους. (β) Αντίστοιχα η δεύτερη διαπίστωση µας ήταν ότι η όποια αύξηση της απασχόλησης στον τοµέα την περίοδο 1999-2006 οφείλονταν στον κλάδο των Κατασκευών, ενώ ο κλάδος των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών παρουσίαζε µια σταθερή διαχρονική µείωση της απασχόλησης. Και αυτή η τάση αντιστρέφεται την περίοδο 2005-2006. Έτσι στις Κατασκευές καταγράφεται για πρώτη φορά µετά το 2000 απόλυτη µείωση της απασχόλησης κατά 2,1% ή 7.800 απασχολούµενους. Σε αυτή τη µείωση οφείλεται κυρίαρχα και η συνολική µείωση που παρατηρείται στο δευτερογενή τοµέα. Το κατά πόσο η µείωση στις Κατασκευές συνιστά δείκτη µια ευρύτερης τάσης 26

ή συγκυριακό φαινόµενο δεν µπορεί να διαπιστωθεί ακόµη. Ωστόσο η παρατηρούµενη µείωση είναι αρκετά µεγάλη. Αντίθετα οι Μεταποιητικές Βιοµηχανίες καταγράφουν οριακή αύξηση της απασχόλησης κατά 0,3%. Στην περίπτωση των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών η αύξηση αυτή δεν συνιστά αναστροφή των ως τώρα διαπιστωµένων τάσεων αφού η αύξηση του 2006 είναι οριακή και εντός των ορίων διακύµανσης των µεταβολών του κλάδου. Στον πίνακα 10 παρουσιάζεται η εξέλιξη της απασχόλησης στους µονοψήφιους κλάδους του δευτερογενή ιδιωτικού τοµέα ανάλογα µε την θέση που κατέχουν οι απασχολούµενοι στην επιχείρηση που εργάζονται. Όσον αφορά τον κλάδο των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών παρατηρούµε ότι οι εργοδότες και οι αυτοαπασχολούµενοι παρουσιάζουν µεγάλες ετήσιες διακυµάνσεις. Φαίνεται όµως να διαµορφώνεται µια σταθερή τάση µικρής αύξησης των εργοδοτών και αντίστοιχα µια σταθερή τάση έντονης µείωσης των αυτοαπασχολούµενων. Ειδικά οι εργοδότες παρουσιάζουν µια σηµαντική αύξηση την περίοδο 2005-2006 (+4,7%). Όπως θα δούµε παρακάτω η αύξηση των εργοδοτών δεν προκύπτει από την µετατροπή των αυτοαπασχολούµενων σε εργοδότες. Το φαινόµενο της αύξησης των εργοδοτών θα το αντιµετωπίσουµε αναλυτικότερα παρακάτω. Αναφορικά όµως µε τους αυτοαπασχολούµενους διαπιστώνεται µια σηµαντική διαχρονική µείωση που φτάνει το 20% για την περίοδο 1993-2006 και το 6,6% για την περίοδο 2000-2006. Επίσης άξια προσοχής είναι η σηµαντική αύξηση που καταγράφεται το 2006 στην κατηγορία των βοηθών στην οικογενειακή επιχείρηση. Βάσει των παραπάνω η εξέλιξη της απασχόλησης στο σύνολο του κλάδου των Μεταποιητικών Βιοµηχανιών φαίνεται διαµορφώνεται για την περίοδο που εξετάζουµε από την σηµαντική µείωση των αυτοαπασχολούµενων και των βοηθών στην οικογενειακή επιχείρηση. Όσον αφορά τον κλάδο των Κατασκευών, τα κύρια χαρακτηριστικά που προκύπτουν από τον πίνακα είναι η σηµαντική διαχρονική αύξηση των εργοδοτών, των µισθωτών και των βοηθών, σε συνδυασµό µε την µείωση των αυτοαπασχολούµενων. Άξιο προσοχής είναι η σηµαντική µείωση που παρουσιάζουν οι αυτοαπασχολούµενοι το 2006 (-13,5%) καθώς και το γεγονός ότι το 2006 είναι η πρώτη χρονιά που εµφανίζεται απόλυτη µείωση και στους µισθωτούς. 27