ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ» Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΟΥ 2007 ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΡΥΜΟ ΠΑΡΝΗΘΑΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΕΡΟΥ ΠΗΓΗΣ & ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ Κατσιρώδη Ελένη ασολόγος Αθήνα, Φεβρουάριος 2009 Επιβλέπων: Κ. Χατζηµπίρος, Αναπληρωτής Καθηγητής
Ευχαριστίες Η παρούσα διπλωµατική εργασία είναι προϊόν µιας επίπονης προσπάθειας που παρ' όλες τις δυσκολίες που προέκυψαν κατόρθωσε να ολοκληρωθεί έστω και µε κάποια καθυστέρηση. Μετά την ολοκλήρωση αυτής της επίπονης αλλά τόσο εποικοδοµητικής προσπάθειας, θα ήθελα να ευχαριστήσω όσους µε βοήθησαν κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας και µε στήριξαν στις δύσκολες στιγµές που πέρασα. Οφείλω αρχικά να ευχαριστήσω τον καθηγητή µου και πάνω απ' όλα τον άνθρωπο, που µε τις διορθώσεις του µ έκανε σωστότερο επιστήµονα, Αναπληρωτή Καθηγητή του Ε.Μ.Π Κίµωνα Χατζηµπίρο, ο οποίος ανέλαβε την επίβλεψη αυτής της εργασίας, καθοδηγώντας µε αρµονικά και πάντα µε υποµονή από το πρώτο µέχρι το τελικό της στάδιο. Ιδιαιτέρως πολύτιµη ήταν η βοήθεια που µου προσέφερε ο ερευνητής του Εργαστηρίου ασικής Εδαφολογίας του Ινστιτούτου ασικών Ερευνών Αθηνών του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε, κ. Μιχόπουλος Παναγιώτης, κατά τη διάρκεια των πειραµατικών αναλύσεων νερού παρέχοντάς µου πρόθυµα πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό και δίνοντάς µου χρήσιµες πληροφορίες, κυρίως πάνω σε θέµατα χηµείας του εδάφους. Επιπλέον, ένα µεγάλο ευχαριστώ οφείλω και στη βοηθό του Εργαστηρίου ασικής Εδαφολογίας του Ινστιτούτου ασικών Ερευνών Αθηνών του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε, κ.α Μητροπούλου Χρυσούλα για τις πολύτιµες υποδείξεις της κατά τη διάρκεια των πειραµατικών αναλύσεων νερού. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα το δασοφύλακα του ασαρχείου Πάρνηθας κ. Ντασιώτη Σπύρο για την προθυµία και τη βοήθειά του, κατά τις επισκέψεις µου στην Πάρνηθα. Καθοριστική ήταν η συνδροµή των υποψήφιων διδακτόρων Βάλιας Ανδρόνικου, Νίκου Κουρή και του διδάκτορα Γιάννη Μαντζιάρα, οι οποίοι µε εκπαίδευσαν άρτια προκειµένου να διεξάγω τις πειραµατικές αναλύσεις του νερού, επιδεικνύοντας υποµονή. Θα ήθελα ακόµη να αναφερθώ και στον Αναπληρωτή Καθηγητή του Εργαστηρίου Λιβαδικής Οικολογίας της Σχολής ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος κ. Ιωάννη Ισπικούδη που µου έδωσε χρήσιµες πληροφορίες και συµβουλές για την αισθητική του τοπίου. Ένα µεγάλο ευχαριστώ οφείλω και στον Επίκουρο Καθηγητή του Εργαστηρίου ασοτεχνικών και Υδρονοµικών Έργων της Σχολής ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος κ. Θεοφάνη Παυλίδη που µε παρότρυνε ως τελειόφοιτη φοιτήτρια πριν δυόµισι χρόνια να κάνω αίτηση στο.π.μ..σ «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων»..Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» ii
Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να απευθύνω ένα µεγάλο ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς µου, στους γονείς µου Νίκο και Ευτυχία και πάνω απ' όλα στο ηµήτρη µου, η ηθική υποστήριξη και ουσιαστική βοήθεια των οποίων ήταν πραγµατικά ανεκτίµητη ώστε ν ατενίσω το µέλλον ξανά µε αισιοδοξία. Ελένη Κατσιρώδη Φεβρουάριος, 2009.Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» iii
Περιεχόµενα Ευχαριστίες ii Περιεχόµενα iv Περίληψη xii Extended abstract xv ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή 1 1.1 Αντικείµενο της εργασίας...1 1.2 Πρωτότυπα σηµεία...1 1.3 ιάρθρωση της εργασίας.....2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Προστατευόµενες Περιοχές 3 2.1 Γενικά περί δάσους...3 2.2 Λειτουργίες του δάσους...4 2.3 Προστατευόµενες περιοχές...7 2.3.1 Εθνικοί ρυµοί...10 2.3.1.1 Σκοπός ίδρυσης Εθνικών ρυµών...11 2.3.1.2 Καθεστώς διαχείρισης και ιδιοκτησίας Εθνικών ρυµών...13 2.3.1.3 Οι 10 Εθνικοί ρυµοί της Ελλάδος...15 2.3.1.3.1 Εθνικός ρυµός Αίνου...15 2.3.1.3.2 Εθνικός ρυµός Βίκου Αώου...16 2.3.1.3.3 Εθνικός ρυµός Οίτης...17 2.3.1.3.4 Εθνικός ρυµός Ολύµπου...18 2.3.1.3.5 Εθνικός ρυµός Παρνασσού...19.Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» iv
2.3.1.3.6 Εθνικός ρυµός Πίνδου...20 2.3.1.3.7 Εθνικός ρυµός Πρεσπών...20 2.3.1.3.8 Εθνικός ρυµός Σαµαριάς...21 2.3.1.3.9 Εθνικός ρυµός Σουνίου...22 20.3.1.3.10 Εθνικός ρυµός Πάρνηθας...23 2.3.2 Εθνικοί Πάρκα...24 2.3.3 Άλλες κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών...24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Εθνικός δρυµός της Πάρνηθας 28 3.1 Ιστορικά στοιχεία...28 3.2 Γενικά στοιχεία...32 3.3 Περιγραφή...35 3.3.1 Μορφολογία...35 3.3.2 Γεωλογικές συνθήκες...35 3.3.2.1 Πετρογραφία...35 3.3.2.2 Τεκτονική...39 3.3.2.3 Σπήλαια και βάραθρα...39 3.3.2.4 Εδαφολογικές συνθήκες...41 3.3.3 Υδρολογικές συνθήκες...42 3.3.3.1 Υδρογεωλογία...42 3.3.3.1.1 Υδρογεωλογική συµπεριφορά των διάφορων γεωλογικών σχηµατισµών στον Εθνικό ρυµό Πάρνηθας...42 3.3.3.1.2 Υδρογεωλογική συµπεριφορά των γεωλογικών σχηµατισµών σε διάφορες περιοχές.43 3.3.3.2 Πηγές...46 3.3.3.3 Επιφανειακά ύδατα...51 3.3.4 Κλιµατικές συνθήκες...51 3.3.4.1 Γενικά...51 3.3.4.2 Κλίµα ορεινού όγκου Πάρνηθας...52 3.3.5 Βλάστηση...55.Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» v
3.3.5.1 Ελατοδάσος...56 3.3.5.2 Πευκοδάσος...57 3.3.5.3 Συστάδες φυλλοβόλων δρυών...58 3.3.5.4 Φρύγανα...59 3.3.5.5 Μακία βλάστηση...60 3.3.5.6 Χασµόφυτα... 62 3.3.5.7 Παραρεµάτια βλάστηση...63 3.3.5.8 Εξωδασική βλάστηση...64 3.3.5.9 Λιβάδια...65 3.3.6 Χλωρίδα...66 3.3.6.1 Βρύα και λειχήνες...67 3.3.6.2 Ενδηµικά είδη...69 3.3.6.3 Μανιτάρια...70 3.3.6.4 Σπάνια και προς εξαφάνιση είδη...72 3.3.7 Πανίδα...78 3.3.7.1 Ασπόνδυλα...79 3.3.7.2 Ερπετά...81 3.3.7.3 Αµφίβια...83 3.3.7.4 Πτηνά...84 3.3.7.5 Θηλαστικά...85 3.3.8 Χρήσεις γης...86 3.3.9 Οικονοµικές παραγωγικές δραστηριότητες...87 3.3.9.1 Γεωργία...88 3.3.9.2 Κτηνοτροφία...89 3.3.9.3 Μελισσοτροφία...89 3.3.9.4 ασοπονία...90 3.3.9.4.1 Παραγωγή ξυλείας...90 3.3.9.4.2 Ρητινοσυλλογή...91 3.3.9.5 Αναψυχή...92 3.3.9.6 Τουρισµός...94 3.3.10 Σηµασία Εθνικού ρυµού για το λεκανοπέδιο Αττικής...95 3.3.11 Ρύπανση φυσικού περιβάλλοντος Εθνικού ρυµού...98.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» vi
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ασικά οικοσυστήµατα και πυρκαγιές 99 4.1 Φυσική εξέλιξη και διαδοχή των δασικών οικοσυστηµάτων...99 4.2 ασικά οικοσυστήµατα και πυρκαγιά...101 4.3 Οικολογία των δασικών πυρκαγιών...103 4.3.1 Επιπτώσεις δασικών πυρκαγιών στη βλάστηση...103 4.3.2 Επιπτώσεις δασικών πυρκαγιών στους βιογεωχηµικούς κύκλους των στοιχείων...104 4.3.3 Επιπτώσεις δασικών πυρκαγιών στην πανίδα...105 4.3.3.1 Ασπόνδυλα...106 4.3.3.2 Σπονδυλωτά...107 4.3.3.2.1 Μικρά θηλαστικά...108 4.3.3.2.2 Πτηνά...108 4.3.4 Επιπτώσεις δασικών πυρκαγιών στο έδαφος...110 4.3.4.1 Ο τρόπος δράσης της πυρκαγιάς στο έδαφος...111 4.3.4.2 Η θερµική αντίδραση του εδάφους...111 4.3.4.3 Η επίδραση της θερµότητας στις φυσικοχηµικές ιδιότητες του εδάφους...112 4.3.4.4. Η τέφρα...114 4.3.4.5 Η επίδραση της πυρκαγιάς στις φυσικοχηµικές ιδιότητες του εδάφους...115 4.3.4.6 Ο αντίκτυπος της πυρκαγιάς στους µικροοργανισµούς του εδάφους...116 4.3.4.7 Η επίδραση της πυρκαγιάς στα αποθέµατα των θρεπτικών στοιχείων και στην ανακύκλωσή τους...117 4.3.4.8 Η επίδραση της πυρκαγιάς στη γονιµότητα του εδάφους...118 4.3.4.9 Η ανθεκτικότητα των καµένων εδαφών...119.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» vii
4.3.4.10 Η διαπερατότητα του νερού στο έδαφος...120 4.3.4.11 Η προστασία του εδάφους από τη φυτοκάλυψη...121 4.3.5 Επιπτώσεις δασικών πυρκαγιών στην ατµόσφαιρα...122 4.3.6 Επιπτώσεις δασικών πυρκαγιών στον υδρολογικό κύκλο...123 4.4 ιάκριση δασικών πυρκαγιών ανάλογα µε τον τρόπο εξάπλωσης...124 4.5 Παράγοντες που επιδρούν στη διάδοση δασικών πυρκαγιών...124 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Πυρκαγιές στην Ελλάδα 126 5.1 Η φωτιά στα µεσογειακά δασικά οικοσυστήµατα...126 5.2 Οι πυρκαγιές στην Ελλάδα...128 5.2.1 Στατιστικά στοιχεία πυρκαγιών στην Ελλάδα...131 5.2.2 Αίτια πυρκαγιών στην Ελλάδα...133 5.2.3 ιαχείριση δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα...133 5.2.4 Νοµοθεσία περί δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα...136 5.3 Οι πυρκαγιές στην Πάρνηθα...138 5.3.1 Γενικά στοιχεία πυρκαγιών στην Πάρνηθα...139 5.3.2 Στατιστικά στοιχεία πυρκαγιών στην Πάρνηθα...142 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η πυρκαγιά της Πάρνηθας το 2007 148 6.1 To χρονικό και η πορεία της φωτιάς...148 6.2 Οι επιπτώσεις από την πυρκαγιά...150 6.2.1 Άµεσες επιπτώσεις από την πυρκαγιά...150.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» viii
6.2.2 Επιπτώσεις στους αβιοτικούς παράγοντες από την πυρκαγιά...154 6.2.2.1 Επιπτώσεις στην υδρογεωλογία...154 6.2.2.2 Επιπτώσεις στο κλίµα...156 6.2.3 Επιπτώσεις στους βιοτικούς παράγοντες από την πυρκαγιά...157 6.2.3.1 Επιπτώσεις στη βλάστηση...157 6.2.3.2 Επιπτώσεις στη χλωρίδα...161 6.2.3.3 Επιπτώσεις στην πανίδα...162 6.3 Μέτρα αποκατάστασης µετά την πυρκαγιά...164 6.3.1 Αντιδιαβρωτικά και αντιπληµµυρικά έργα...164 6.3.2 Εδαφοβελτιωτικά µέσα...166 6.3.3 Επανεγκατάσταση της βλάστησης...168 6.3.3.1 Αναδάσωση...170 6.3.4 Μέτρα προστασίας της πανίδας...173 6.4 Αποκατάσταση της βιολογικής ισορροπίας στο δασικό οικοσύστηµα...174 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Αναλύσεις νερού 179 7.1 Σκοπός αναλύσεων νερού...179 7.2 ειγµατοληψίες νερού...180 7.2.1 Τόπος δειγµατοληψίας...180 7.2.2 Χρόνος δειγµατοληψίας...181 7.2.3 Τρόπος δειγµατοληψίας...181 7.3 Αναλύσεις δειγµάτων νερού...182 7.3.1 Μικροβιολογικές αναλύσεις...182.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» ix
7.3.1.1 Προσδιορισµός ολικών κολοβακτηριδίων...182 7.3.2 Χηµικές αναλύσεις...182 7.3.2.1 Προσδιορισµός οξύτητας...182 7.3.2.2 Προσδιορισµός αγωγιµότητας...183 7.3.2.3 Προσδιορισµός ολικής σκληρότητας...183 7.3.2.4 Προσδιορισµός νιτρικών, χλωριούχων και θειικών ιόντων...184 7.3.2.5 Προσδιορισµός νιτρωδών ιόντων...185 7.3.2.6 Προσδιορισµός φωσφορικών ιόντων...185 7.3.2.7 Προσδιορισµός αµµωνιακών ιόντων...186 7.3.2.8 Προσδιορισµός ολικού οργανικού άνθρακα...186 7.3.2.9 Προσδιορισµός ασβεστίου, µαγνησίου, νατρίου, καλίου...187 7.3.2.10 Προσδιορισµός όξινων ανθρακικών ιόντων...188 7.4 Αποτελέσµατα...188 7.5 Συµπεράσµατα...192 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Αξιολόγηση της αισθητικής του τοπίου 197 8.1 Η έννοια του τοπίου...197 8.1.1 Η αξία του τοπίου...198 8.2 Ελληνικά οικοσυστήµατα και τοπίο...198 8.2.1 Υποβάθµιση και αλλοίωση των ελληνικών φυσικών τοπίων...199 8.3 Αξιολόγηση φυσικών τοπίων...201 8.4 Εφαρµογή της αξιολόγησης τοπίου στην Πάρνηθα...203.Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» x
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Συµπεράσµατα Προτάσεις.212 Βιβλιογραφία 216 Παράρτηµα 223.Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» xi
Περίληψη Αντικείµενο της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας αποτελεί αφενός η αισθητική υποβάθµιση του Εθνικού ρυµού της Πάρνηθας από την πυρκαγιά που εκδηλώθηκε τον Ιούνιο του 2007 και αφετέρου οι επιπτώσεις αυτής στην ποιότητα του νερού µιας πηγής που βρίσκεται εντός της αποτεφρωθείσας έκτασης. Αρχικά παρουσιάζεται η έννοια του δάσους καθώς και οι αναρίθµητες λειτουργίες που εκείνο επιτελεί και που είναι επωφελείς για τον άνθρωπο. Η ύπαρξη πλούσιας βιοποικιλότητας, σηµαντικά ενδιαιτήµατα, ξεχωριστοί βιότοποι και σπουδαίοι γεωµορφολογικοί σχηµατισµοί, οδήγησαν διεθνείς οργανισµούς, κυβερνήσεις, µη κυβερνητικές οργανώσεις αλλά και άλλους φορείς να θέσουν υπό την αιγίδα τους το φυσικό περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια απειλούνται µ εξαφάνιση πολλά είδη της χλωρίδας και της πανίδας παγκοσµίως και προστίθενται στην ήδη µεγάλη λίστα της Κόκκινης Βίβλου Απειλούµενων Ειδών της Ε.Ε. Η προστασία ορισµένων περιοχών έχει την αφετηρία της ενάµιση αιώνα προτού η ιεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) θέσει την ως στόχο δράσης της την προστασία µεγάλων, φυσικών και εξαιρετικής ιδιαιτερότητας περιοχών εθνικής ή διεθνούς σηµασίας. Οι αναφερόµενες προστατευόµενες περιοχές απέκτησαν, συνεπώς, νοµική προσωπικότητα και διέπονται από την εθνική, την κοινοτική και διεθνή νοµοθεσία. Εν συνεχεία, παρατίθενται οι διάφορες κατηγορίες των προστατευόµενων περιοχών, όπως οι Εθνικοί ρυµοί, τα Εθνικά Πάρκα, τα Αισθητικά άση, τα Μνηµεία της Φύσης, οι Υγρότοποι Ramsar, τα Καταφύγια Άγριας Ζωής, τα Εκτροφεία Θηραµάτων, τα Αποθέµατα Βιόσφαιρας, τα Βιογενετικά Αποθέµατα, η ιεθνής Κληρονοµιά, οι Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης και περιοχές µε Ευρωπαϊκό ίπλωµα, καθώς και ο αριθµός των περιοχών στην Ελλάδα που θεωρούνται προστατευόµενες, βάσει του ικτύου NATURA 2000. Ιδιαίτερη αναφορά δίνεται στους Εθνικούς ρυµούς της χώρας, στους σκοπούς ίδρυσής τους και στο καθεστώς διαχείρισής τους, καθώς και µία συνοπτική περιγραφή αυτών. Ακολούθως, περιγράφεται διεξοδικά ο Εθνικός ρυµός της Πάρνηθας. Αναφέρονται κάποια ιστορικά στοιχεία και στη συνέχεια αναλύονται οι µορφολογικές, εδαφικές, κλιµατικές συνθήκες που επικρατούν στον Εθνικό ρυµό. Επιπλέον παρουσιάζεται η βλάστηση, η χλωρίδα,.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» xii
η πανίδα του καθώς και οι διάφορες ανθρωπογενείς επεµβάσεις. Ο Εθνικός ρυµός είναι ιδιαίτερα σηµαντικός για τους κατοίκους του λεκανοπεδίου της Αττικής, αφού βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από το κέντρο της πρωτεύουσας της χώρας και δύναται ν αποτελέσει διέξοδο ηρεµίας και απόλαυσης. Στη συνέχεια, δίνεται η φυσική πορεία που ακολουθεί ένα δασικό οικοσύστηµα, αδιατάρακτο από κάθε είδους ανθρωπογενείς επεµβάσεις. Επιπλέον, πραγµατοποιείται µία λεπτοµερής ανάλυση των επιπτώσεων της πυρκαγιάς στους διάφορους βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες ενός δασικού οικοσυστήµατος. Το έδαφος, το υδατικό ισοζύγιο, οι κύκλοι των βιογεωχηµικών στοιχείων, η βλάστηση αλλά και η πανίδα επηρεάζονται από την πυρκαγιά και επιδεικνύουν άλλοι παράγοντες µεγαλύτερο και άλλοι µικρότερο βαθµό αντίδρασης. Οι πυρκαγιές διακρίνονται σε πυρκαγιές επιφανείας ή έρπουσες, σε υπόγειες ή εδάφους, σε κόµης ή επικόρυφες και σε µικτές και υπάρχουν διάφοροι παράγοντες, κυρίως µετεωρολογικοί, που επιδρούν στη διάδοσή τους. Η ταχύτητα και η διεύθυνση των ανέµων, η θαλάσσια αύρα, τα κατακρηµνίσµατα, αλλά και η έκθεση και η κλίση του εδάφους αποτελούν µερικούς απ αυτούς. Η Ελλάδα είναι χώρα µεσογειακή και παρουσιάζει µεγάλο αριθµό πυρκαγιών, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς µήνες. Η συντριπτική πλειοψηφία εξ αυτών οφείλεται σε ανθρώπινες ενέργειες. Η πυρκαγιά της 28 ης Ιουνίου του 2007 που ξέσπασε στην Πάρνηθα έκαψε 36.338 στρέµµατα στον Εθνικό ρυµό Πάρνηθας, από τα οποία τα 21.800 ήταν αµιγές δάσος κεφαλληνιακής ελάτης. Οι επιπτώσεις της πυρκαγιάς στους παράγοντες του οικοσυστήµατος του Εθνικού ρυµού ήταν µεγάλες. Αρκετά ζώα αποτεφρώθηκαν, τα πιο πολλά αναζήτησαν νέο καταφύγιο, σπάνια είδη της χλωρίδας εξαφανίστηκαν, η βιολογική ισορροπία διαταράχθηκε. Τα µέτρα αποκατάστασης που διενεργήθηκαν µετά το πέρας της πυρκαγιάς στόχευαν αρχικά στη συγκράτηση του εδάφους, προβαίνοντας στην κατασκευή κατάλληλων αντιπληµµυρικών και αντιδιαβρωτικών έργων, στην προστασία των διάφορων ειδών της πανίδας και εν συνεχεία, στην αναδάσωση µε αρτίφυτρα µαύρης πεύκης (Pinus nigra) και κεφαλληνιακής ελάτης (Abies cephalonica). Κριτήρια επιλογής των περιοχών που αναδασώθηκαν, αποτέλεσαν τόσο οι εδαφικές και οι γεωλογικές συνθήκες, όσο και το ανάγλυφο, η έκθεση και η θέση. Κατά γενική παραδοχή προτιµήθηκαν οι βόρειες βορειανατολικές εκθέσεις µε µέτριες ως ήπιες κλίσεις και επιλέχτηκαν επιφάνειες όσο το δυνατόν ορατές από το υπάρχον οδικό δίκτυο..π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» xiii
Ακολούθως, επιλέχθηκε η πηγή Αγ. Πέτρου Μόλας στον Εθνικό ρυµό της Πάρνηθας, η οποία βρίσκεται εντός των ορίων της έκτασης που αποτεφρώθηκε, προκειµένου να γίνουν χηµικές αναλύσεις του νερού της. ειγµατοληψίες πραγµατοποιήθηκαν 4 φορές από την πηγή στη διάρκεια ενός έτους, µία σε κάθε εποχή. Σκοπός των αναλύσεων, που περιελάµβανε τόσο χηµικές όσο και µία µικροβιολογική, ήταν να ελεγχθεί η ποιότητα του νερού και αν αυτή επηρεάστηκε από την πυρκαγιά. Τ αποτελέσµατα των αναλύσεων έδειξαν πως η πυρκαγιά δε συνετέλεσε σε αλλοίωση της ποιοτικής του κατάστασης, εκτός από δύο µόνο περιπτώσεις, στις οποίες κρίθηκε το νερό ακατάλληλο προς πόση, σύµφωνα µε την Οδηγία 98/83 της Ε.Ε., καθώς οι τιµές των παραµέτρων είχαν ξεπεράσει τα επιτρεπόµενα όρια. Κατά συνέπεια, προτάθηκε η συνέχιση των αναλύσεων στη συγκεκριµένη πηγή, περιοδικά, για τυχόν περαιτέρω µεταβολή της ποιότητάς του. Η παρούσα εργασία ολοκληρώνεται µε την εφαρµογή αξιολόγησης της αισθητικής του τοπίου στην Πάρνηθα. Αφού επιλέχθηκε η κατάλληλη µονάδα τοπίου, εφαρµόστηκε συγκριτική αξιολόγησή του πριν και µετά την πυρκαγιά. Με τη βοήθεια κατάλληλων κριτηρίων και την κατάλληλη ποσοτικοποίησή και βαθµονόµησή τους, προέκυψε ένας βαθµός για κάθε περίπτωση που αντιστοιχεί σ ένα συγκεκριµένο Οπτικό Ποιοτικό Σκοπό (ΟΠΣ). Στην περίπτωση πριν την πυρκαγιά ο ΟΠΣ ήταν διατήρηση και προστασία του τοπίου, µετά την πυρκαγιά ο ΟΠΣ ήταν µέγιστη τροποποίηση του τοπίου και επιτακτική ανάγκη αποκατάστασης. Η συγκριτική αξιολόγηση έδειξε µε τον πιο προφανή τρόπο, µέσω ενός αριθµού, ότι η υποβάθµιση της αισθητικής αξίας του τοπίου του Εθνικού ρυµού της Πάρνηθας είναι πολύ µεγάλη και χρειάζεται άµεση επέµβαση για την ταχεία αποκατάστασή της. Λέξεις κλειδιά: δασικό οικοσύστηµα, βιοτικός, αβιοτικός παράγοντας, πυρκαγιά, επίπτωση, χηµική ανάλυση, µονάδα τοπίου, αξιολόγηση, αισθητική τοπίου..π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» xiv
Extended abstract Introduction The forest fire that burst out in Parnitha, the 28 th of June 2007, burned 36.338 acres of the Parnitha s National Forest, from which the 21.800 acres were unmixed forest of fir (Abies cephalonica). The repercussions and the effects of fire in the factors of ecosystem were enormous. So much the abiotic factors as long as the biotic were influenced by the extreme forest fire. Not only many animals were burned, but also rare and endemic species of flora disappeared. The water balance was disturbed and there was danger that the upper soil would be eroded. Therefore, the biological balance was obviously disturbed and the landscape was totally downgraded. The scope of this postgraduate thesis is a detailed assessment and evaluation of the landscape, through criteria, which show its grade of change due to the specific forest fire. In addition, within the framework of this study, a water analysis took place. In order to find out the effect of the forest fire in the quality of water, a water source was chosen. This water source was near the burned area. The results of the water analysis indicated that the fire repercussions were relatively slight. Key words: ecological habitat, biotic, abiotic factor, forest fire, effect, chemical analysis, unit of landscape, visual evaluation of landscape. Summary Initially this postgraduate thesis defines the meaning of forest, its beneficial functions and its worth. The rich biodiversity, important ecological habitats, biotopes and geomorphologic shapings, have led international organisms, governments, non governmental organisations but also other institutions to undertake the initiative, in order to preserve and protect the natural environment. In the past few years, a lot of species of flora and fauna are threatened to extinction worldwide and as a consequence are added in the already big list of the Red Bible of Threatened.Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» xv
Species of E.U. The International Organisation for the Protection of Nature (IUCN) has given definition of the protected areas. Protected areas of Greece Greece due to a great variety of climatic types and intense relief has created an incomparable landscape. As a consequence, Greece is included among the countries that have great natural wealth throughout Europe. Nevertheless, the natural environment in Greece faces multiple dangers. According to the country s legislation 371 areas belong to the NATURA 2000 Network. National Forests are also included in the protected areas. Greece has 11 National Forests and among them is the one in mountain Parnitha. Parnitha s National Forest After a detailed description of the biotic and abiotic factors of the Parnitha s National Forest, such as the climate, the flora and fauna, the soil conditions, follows the effect of the latest forest fire on those factors. Moreover, there are described the actions that have been undertaken after the extreme forest fire. The extreme fire in Parnitha s National Forest The first concern was to prevent the soil s erosion. Lots of flood-preventing works have been manufactured in order to protect the upper soil. Afterwards there was given great attention to the injured animals and the authorities tried to save the rest of the animals by providing them food, water and shelter. Reafforestation began right away, using tiny trees of specific species that were native in Parnitha region, such as the black pine (Pinus nigra) and the fik (Abies cephalonica). The regions that were about to be reafforestated were picked based on the soil s conditions, the relief and the slope..π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» xvi
Chemical analysis of water The seventh chapter deals with the water analysis at the water source of Molas Saint Peter. This water source was chosen because it is inside the burned region. Four samplings were made throughout a year, one each season, in order to find whether the quality changed due to the forest fire. The results made obvious that the water quality remained generally in the same levels. As far as the amount of Total Coliforms and Ammonium is concerned, it was observed a slight divergence with the limits of the Directive 98/83 of the E.U and explains why quality checks from time to time in this water source are proposed. Application of landscape assessment The eighth chapter is relevant to landscape evaluation. A landscape unit, which included the burned area, was chosen in order to perform a visual assessment and to prove whether there was an aesthetic degradation of the landscape. In order to achieve this, there were picked twenty visual criteria that were adequately quantified. This process was performed twice. In the end two numbers came up, one before and one after the forest fire. The total grade before the fire showed with the assistance of a climax that the former condition was visually excellent and the only needed thing was to preserve and protect. On other hand the total grade after the fire was so low that the landscape was visually dramatically degraded. What needs to be done in this occasion is trial to restore and improve the visual conditions with adequate landscape s architecture methods. Conclusions The last chapter gives the general conclusions that came up not only from the chemical analysis of the water quality, but also from the landscape evaluation. The most important and worthvalue points are: The biological and ecological balance of the Parnitha s habitat is altered..π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» xvii
The water quality from the water source of Mola s Saint Peter was within the limits of the Directive 98/83 of the E.U. There was a slight divergence from the Directive s limits as far as the amount of Total Coliforms and the Ammonium is concerned. Water analysis should continue from time to time. The water quality didn t differentiate due to the fire. The landscape assessment proved that there is great difference between the landscape s situation before and after the fire. The landscape was dramatically degraded and needs to be restored and improved. The fire destroyed the landscape and diminished its visual image. The Parnitha s ecosystem needs to be totally protected in order to return to its former condition. Nature has the capacity to self-adjust but this procedure requires a great deal of time..π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» xviii
1 Εισαγωγή 1.1 Αντικείµενο της εργασίας Αντικείµενο της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας αποτελεί αφενός η αισθητική υποβάθµιση του Εθνικού ρυµού της Πάρνηθας από την πυρκαγιά που εκδηλώθηκε τον Ιούνιο του 2007 και αφετέρου οι επιπτώσεις αυτής στην ποιότητα του νερού µιας πηγής που βρίσκεται εντός της αποτεφρωθείσας έκτασης. Η εργασία µπορεί να χωριστεί σε πέντε σκέλη. Το πρώτο σκέλος περιλαµβάνει την παράθεση της έννοιας των Προστατευόµενων Περιοχών καθώς και τις κατηγορίες τους. Στη συνέχεια δίνεται ο ορισµός των Εθνικών ρυµών και αναφέρονται αυτοί της Ελλάδας συνοπτικά. Το δεύτερο σκέλος αναφέρεται στη διεξοδική περιγραφή του Εθνικού ρυµού της Πάρνηθας. Το τρίτο σκέλος περιγράφει τις κυριότερες επιπτώσεις της πυρκαγιάς στους διάφορους παράγοντες που συνθέτουν ένα δασικό οικοσύστηµα. Στη συνέχεια αναφέρονται οι επιδράσεις της πρόσφατης πυρκαγιάς στους αντίστοιχους βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες που συνθέτουν το οικοσύστηµα της Πάρνηθας. Το τέταρτο σκέλος περιλαµβάνει τις πειραµατικές αναλύσεις των δειγµάτων νερού στην πηγή Αγ. Πέτρου Μόλας καθώς και τα συµπεράσµατα που προέκυψαν απ αυτές. Το πέµπτο και τελευταίο σκέλος αναφέρεται στην εφαρµογή της αξιολόγησης της αισθητικής του τοπίου και δείχνει το βαθµό υποβάθµισης και αλλοίωσής του εξαιτίας της πυρκαγιάς. 1.2 Πρωτότυπα σηµεία Η παρούσα εργασία προσπάθησε να καταδείξει τις επιπτώσεις της πυρκαγιάς τόσο στην ποιότητα του νερού µιας πηγής, όσο και στην αισθητική υποβάθµιση του τοπίου. Οι πειραµατικές αναλύσεις απέδειξαν ότι η ποιότητα του νερού δεν επηρεάστηκε σηµαντικά από την πυρκαγιά. Καθώς όµως δύο φορές οι παραµετρικές τιµές των ολικών κολοβακτηριδίων αλλά και του αµµωνίου ξεπέρασαν τα όρια της Οδηγίας 98/83 για το πόσιµο νερό, προτείνεται η περιοδική συνέχιση των αναλύσεων νερού. Η συγκριτική εφαρµογή της αισθητικής αξιολόγησης του τοπίου, µέσω επιλεγµένων ποιοτικών κριτηρίων που ποσοτικοποιήθηκαν, ανέδειξε την υποβάθµιση του τοπίου. Αυτή η προσπάθεια αξιολόγησης εκφράστηκε µέσω ενός αριθµού και µέσω µιας κατάλληλης.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 1
κατηγοριοποίησης προέκυψε ο Οπτικός Ποιοτικός Σκοπός (ΟΠΣ). Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός, ότι άλλαξε ραγδαία ο ΟΠΣ µετά την πυρκαγιά και από Προστασία µεταβλήθηκε σε Μέγιστη Τροποποίηση. Κατά συνέπεια, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη πρόσθεσης δύο ακόµη βραχυπρόθεσµων ΟΠΣ, αυτών της Αποκατάστασης και της Βελτίωσης. Μέσω αυτών θα επανέλθει η µονάδα τοπίου στην πρότερη κατάσταση και θα ανακτήσει εκ νέου την αισθητική της αξία. 1.3 ιάρθρωση της εργασίας Η εργασία περιλαµβάνει, εκτός από την παρούσα εισαγωγή (Κεφάλαιο 1), οκτώ Κεφάλαια και ένα Παράρτηµα. Στο Κεφάλαιο 2 εισάγεται η έννοια του δάσους και των πολλαπλών λειτουργιών του. Στη συνέχεια γίνεται µία γενική αναφορά στις προστατευόµενες περιοχές της Ελλάδας καθώς και στις κατηγορίες αυτών και παρατίθενται οι Εθνικοί ρυµοί της Ελλάδας. Στο Κεφάλαιο 3 πραγµατοποιείται µία εκτεταµένη περιγραφή του Εθνικού ρυµού Πάρνηθας που αποτελεί και το σηµείο αναφοράς της παρούσας εργασίας. Στο Κεφάλαιο 4 παρουσιάζονται αναλυτικά οι επιπτώσεις των πυρκαγιών στα δασικά οικοσυστήµατα. Στο Κεφάλαιο 5 επιχειρείται η διαχρονική παράθεση των πυρκαγιών στον ελληνικό χώρο, τα συνήθη αίτια έναρξής τους. Στο Κεφάλαιο 6 εξετάζεται η περίπτωση της πυρκαγιάς της 28 ης Ιουνίου2007 στον Εθνικό ρυµό Πάρνηθας, το χρονικό της, τα αίτια έναρξής της καθώς και οι επιπτώσεις αυτής σ όλους τους αβιοτικούς και βιοτικούς παράγοντες του δασικού οικοσυστήµατος. Αναφέρονται και τα µέτρα αποκατάστασης που ελήφθησαν µετά την πυρκαγιά. Στο Κεφάλαιο 7 παρατίθενται οι αναλύσεις του νερού της πηγής, η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε, οι παράµετροι που µετρήθηκαν καθώς και τα συµπεράσµατα που προέκυψαν. Στο Κεφάλαιο 8 πραγµατοποιείται η εφαρµογή της αξιολόγησης της αισθητικής του τοπίου, παρατίθεται η µέθοδος και η διαδικασία που ακολουθήθηκε, καθώς και τα αποτελέσµατα που αυτή κατέδειξε. Στο Κεφάλαιο 9 συνοψίζονται τα κύρια συµπεράσµατα της εργασίας. Τέλος, στο Παράρτηµα περιέχονται εδαφολογικοί χάρτες του Εθνικού ρυµού Πάρνηθας..Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 2
2 Προστατευόµενες περιοχές 2.1 Γενικά περί δάσους Ο άνθρωπος συνδέθηκε µε το δάσος από την πρώτη στιγµή της εµφάνισής του πάνω στη γη και µάλιστα στενότατα. Το δάσος, του έδωσε τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες για κοινωνικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές και άλλες εκδηλώσεις για την πνευµατική, κοινωνική και πολιτιστική του άνοδο. Επιπλέον, το δάσος του εξασφάλισε τροφή, στέγη, προστασία, ψυχαγωγία και εργασία προσφέροντάς του την απαραίτητη ξυλεία, τα καυσόξυλα και τα άλλα δασικά προϊόντα (καρπούς, ρετσίνι κ.ά.) για τη διαβίωση και την πρόοδό του. Ο Νόµος 998/79 στο Άρθρο 3 δίνει τον ακόλουθο ορισµό του δάσους: «Ως δάσος νοείται πάσα έκταση της επιφανείας του εδάφους, η οποία καλύπτεται εν όλω ή σποραδικώς υπό αγρίων ξυλωδών φυτών οιωνδήποτε διαστάσεων και ηλικίας αποτελούντων ως εκ της µεταξύ των αποστάσεως και αλληλεπιδράσεως οργανική ενότητα και η οποία δύναται να προσφέρει προϊόντα εκ των ως άνω φυτών εξαγόµενα ή να συµβάλει εις τη διατήρηση της φυσικής και βιολογικής ισορροπίας ή να εξυπηρετήσει την διαβίωση του ανθρώπου εντός του φυσικού περιβάλλοντος». To 2001 υπήρξε τροποποίηση του Συντάγµατος και µεταξύ άλλων συµπεριλήφθηκε στον ήδη υπάρχοντα ορισµό του δάσους του Άρθρου 24 µία ερµηνευτική δήλωση η οποία προσετέθη αφού προηγουµένως έγινε δεκτή από το Ανώτατο Ειδικό ικαστήριο (ΑΕ ) και η οποία δίνει τον ακόλουθο ορισµό για το δάσος: «Ως δάσος ή δασικό οικοσύστηµα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών µε ξυλώδη κορµό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, µαζί µε την εκεί συνυπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν µέσω της αµοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασής τους, ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (δασογενές). ασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαµνώδης, είναι αραιά» (Φ.Ε.Κ. 84 17-4-2001/Τ.Α). Η αναφορά του οικοσυστήµατος, ως µιας νέας έννοιας που υπεισέρχεται στο Σύνταγµα, είναι µια πολύ θετική εξέλιξη, αφού αντιµετωπίζεται για πρώτη φορά το δάσος σε νοµικό κείµενο βάσει του πολυδιάστατου χαρακτήρα του. Το οικοσύστηµα είναι µια έννοια που περιλαµβάνει τον οικότοπο, το βιότοπο καθώς και τις σχέσεις τόσο µεταξύ τους όσο και µεταξύ.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 3
των στοιχείων τους. Ο οικότοπος είναι ο χώρος πάνω στον οποίο αναπτύσσονται τα φυτά και ζουν τα ζώα. Πρόκειται για το σύνολο των αβιοτικών παραγόντων που επηρεάζουν τις συνθήκες διαβίωσης της χλωρίδας και της πανίδας, δηλαδή το έδαφος το νερό και το κλίµα. Ο βιότοπος, ή βιοκοινότητα, συνίσταται στη βιοµάζα που αναπτύσσεται πάνω στον οικότοπο και συνακόλουθα αποτελεί και την αναπαραγωγική βάση. Ο βιότοπος αποτελείται από την φυτοκοινότητα και την ζωοκοινότητα που δεν είναι τίποτε άλλο από το σύνολο των ειδών που ορίζουν τη χλωρίδα και την πανίδα. Ανάµεσα στα στοιχεία της ζωοκοινότητας, αλλά και της φυτοκοινότητας, αναπτύσσονται ορισµένες σχέσεις, άλλοτε συναγωνιστικές και άλλοτε ανταγωνιστικές. Παράλληλα όµως αναπτύσσονται σχέσεις τόσο µεταξύ φυτοκοινότητας και ζωοκοινότητας, όσο και µεταξύ οικοτόπου και βιοτόπου (Παπαγεωργίου 2005). Ο οικότοπος, ο βιότοπος αλλά και οι σχέσεις που αναπτύσσονται µεταξύ αυτών και των στοιχείων τους, αποτελούν την βιογεωκοινότητα, ή φυσικό οικοσύστηµα. Όταν στην βλάστηση του βιοτόπου κυριαρχούν τα ξυλώδη φυτά ή τα δέντρα, τότε έχουµε αναφορά σε δασική έκταση ή δάσος (δασικό οικοσύστηµα) (Ντάφης 1986). Το δασικό οικοσύστηµα συνεπώς βάσει των όσων προαναφέρθηκαν παίζει σηµαντικό ρόλο στη βιολογική ισορροπία µέσα στη φύση. Το ποσοστό δάσωσης στην Ελλάδα ανέρχεται σε 25% της έκτασής της και θεωρείται εκ των υψηλότερων ποσοστών της ευρωπαϊκής Μεσογείου. Επιπλέον, το 24% της έκτασής της καλύπτεται από θαµνώνες, ενώ το 11% από φρύγανα, χορτολίβαδα. Συνεπώς, το σύνολο των δασικών εκτάσεων αγγίζει περίπου το 60% της ελληνικής επικράτειας. 2.2 Λειτουργίες του δάσους Το δάσος είναι ένα φυσικό αγαθό, µε πολύπλευρη σηµασία και ανυπολόγιστη αξία τόσο για τη ζωή όσο και για τον άνθρωπο. Πρόκειται για έναν ανανεώσιµο φυσικό πόρο µε τεράστιες και συνάµα ανεξάντλητες δυνατότητες για την οικονοµική, περιβαλλοντική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη ενός τόπου και για τη δηµιουργία καλύτερων συνθηκών ζωής. Το δάσος είναι πολύτιµο από διάφορες απόψεις και η σηµασία και η αξία του εκφράζεται µέσα από τις διάφορες λειτουργίες του. Η πιο πολύτιµη συνεισφορά του ενδεχόµενα είναι η συµβολή του στη σταθεροποίηση του παγκόσµιου κλίµατος, µέσω της δέσµευσης και.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 4
αποθήκευσης του ατµοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα. Λαµβάνοντας υπ όψιν την επίταση του φαινοµένου του θερµοκηπίου τα τελευταία χρόνια, καθίσταται προφανής η αναγκαιότητα διατήρησης και προάσπισης των δασών σε παγκόσµιο επίπεδο. Η µείωση της έντασης της ηλιακής ακτινοβολίας από ένα δάσος αποτελεί µία αξιοσηµείωτη λειτουργία του, που εξαρτάται από το είδος των δένδρων που το αποτελούν καθώς και από το βαθµό συγκόµωσης. Έχει µελετηθεί ότι σε δάση πεύκης το ποσοστό µείωσης της ακτινοβολίας φθάνει το 50%, ενώ σε δάσος οξιάς αγγίζει το 90% (Καϊλίδης 2000). Το φύλλωµα του δάσους απορροφά πιο πολύ την ερυθρά και λιγότερο την πράσινη ακτινοβολία µε αποτέλεσµα το φως στο δάσος να είναι πιο πλούσιο σε πράσινη ακτινοβολία και καθίσταται πιο ευχάριστο και ξεκούραστο για το ανθρώπινο µάτι και να επιδρά ηρεµιστικά. Το δάσος έχει αποδειχθεί ότι δύναται να απορροφήσει και να εξουδετερώσει διάφορες επιβλαβείς ουσίες και σωµατίδια σκόνης. Μελέτες που διενεργήθηκαν έδειξαν ότι σ ένα χρόνο ένα στρέµµα πευκοδάσους µπορεί να συγκρατήσει 3.200 κιλά από στερεά σωµατίδια (σκόνη) ενώ ένα στρέµµα δάσους οξιάς συγκρατεί 6.400 κιλά (Φυτιάνος et al 1998). Επιπλέον το δασικό οικοσύστηµα αµβλύνει τις ακραίες θερµοκρασίες, µειώνοντας τις µεγάλες αυξάνοντας τις µικρές και παρεµποδίζει το σχηµατισµό δρόσου και πάχνης οπότε το καλοκαίρι η θερµοκρασία µέσα στο δάσος µπορεί να είναι και 10 ο C µικρότερη από ότι στο ύπαιθρο. Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί και η θετική επίδραση του δάσους τόσο στη µείωση των θορύβων όσο και σε αυτή της έντασης του ανέµου. Έχει διαπιστωθεί ότι σε απόσταση περίπου 150µ. µέσα σε δάσος πεύκης η κίνηση του ανέµου σταµατά τελείως, σε δάσος από έλατα η απόσταση αυτή φθάνει τα 120µ. και τέλος σε δάσος ελάτης και ερυθρελάτης τα 40-50µ. (Καϊλίδης 2000). Η ρύθµιση αλλά και η διατήρηση του υδατικού ισοζυγίου µπορεί να πιστωθεί στις ευεργετικές λειτουργίες του δασικού οικοσυστήµατος αφού αυξάνει τις βροχές, µετατρέποντας σε κατακρήµνισµα (βροχοοµίχλη) την υγρασία του αέρα και υγροποιώντας την οµίχλη. Το φύλλωµα των δένδρων µπορεί να συγκρατήσει µέχρι και 3 χιλιοστά βροχής ή µέχρι και το 50% της βροχής, µε αποτέλεσµα ένα πολύ µικρό µέρος αυτής ν απορρέει επιφανειακά της τάξης του 10 20% αποτρέποντας κατά αυτό τον τρόπο το σχηµατισµό πληµµυρικών φαινοµένων. Οι βροχές, συναρτήσει του ανάγλυφου του εδάφους, αυξάνονται από τα δάση µέχρι 6% ενώ η βροχοοµίχλη δύναται να ξεπεράσει ακόµη και το ετήσιο ύφος βροχής..π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 5
Σχήµα 2.1 : Πολλαπλές λειτουργίες δασικών οικοσυστηµάτων. Τα δένδρα έχουν την ικανότητα να συγκρατούν το νερό της βροχής µε το φύλλωµά τους και δεν το αφήνουν να πέφτει µε δύναµη στο έδαφος και να το διαβρώνει, οπότε µέσω της αποτελεσµατικής συγκράτησης του νερού ενισχύεται η δηµιουργία υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα (Παυλίδης 2005). Επιπλέον, το δασικό έδαφος συντελεί τόσο στον εµπλουτισµό των υπόγειων νερών ενώ παράλληλα βελτιώνει την ποιότητα του νερού, ενεργώντας σαν µικροβιολογικό, χηµικό και φυσικό φίλτρο του νερού. Από µελέτες που έχουν γίνει έχει διαπιστωθεί ότι το νερό από το δάσος έχει ευνοϊκότερη αντίδραση pη, µειωµένη συγκέντρωση αµµωνιακών και νιτρικών αλάτων, περισσότερα ωφέλιµα ιόντα ορυκτών ουσιών και το σπουδαιότερο όλων πολύ λιγότερα κολοβακτηρίδια (Παπαµίχος 1996). Τα δασικά δένδρα λόγω του ριζικού συστήµατος που αναπτύσσουν συγκρατούν το έδαφος και εµποδίζεται η διάβρωση. Στην Ελλάδα η καταστροφή εκτάσεων εξαιτίας της διάβρωσης ανέρχεται σε 50.000 100.000 στρέµµατα το χρόνο και αρκεί ν αναλογιστεί κανείς ότι αυτό το µέγεθος αντιστοιχεί στην απώλεια ενός µικρού ελληνικού νησιού σ ετήσια βάση (Κωτούλας 2001). Οι ιδιότητες του δασικού εδάφους συντελούν στην παρεµπόδιση της εξάτµισής του, αυξάνοντας την υγρασία του. Το δασικό οικοσύστηµα µε τις βιολογικές λειτουργίες του συντελεί στην ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών και βοηθά στην δηµιουργία εδάφους. Σε δάσος πλατύφυλλων δένδρων κατά τη διαδικασία της φυλλόπτωσης ενισχύεται το έδαφος µε 250 450 κιλά ξηρή οργανική ουσία ανά στρέµµα το χρόνο (Παπαµίχος 1996)..Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 6
Ένα δασικό οικοσύστηµα αδιατάρακτο από εξωτερικούς παράγοντες εξελίσσεται µε το πέρασµα των χρόνων φθάνοντας σε καθεστώς δυναµικής ισορροπίας. Ανάλογα µε τις εκάστοτε γεωγραφικές και κλιµατικές συνθήκες στις οποίες υπάρχει και µεγαλώνει ένα δάσος υπάρχει και η ανάλογη παρουσία πανίδας, ενώ ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι και η παρουσία διαφόρων µικροοργανισµών (µύκητες κ.λπ.). Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι τα δάση είναι µαζί µε τους ωκεανούς τα σηµαντικότερα καταφύγια της άγριας ζωής του πλανήτη. Τα δάση, άλλωστε, δύνανται να χρησιµοποιηθούν ως η παρακαταθήκη γενετικού υλικού που µπορεί να χρησιµεύσει ως µελλοντική δεξαµενή γονιδίων φυτικών και ζωικών ειδών (Χατζηµπίρος 2007). Η οικονοµική συµβολή του δάσους όσο και οι δυνατότητες αναψυχής σ αυτό είναι αρκετά σηµαντικές για τον ανθρώπινο πληθυσµό. Όσον αφορά τις δυνατότητες αξιοποίησης των προϊόντων που παράγονται από ένα δάσος αυτές είναι αρκετά µεγάλες αρκεί η αποµάκρυνση αυτών από το δάσος να γίνεται µε γνώµονα την αειφορική και ορθολογική διαχείριση. Τα δάση της Ελλάδας δίνουν άνω των 3.000.000 κυβικών µέτρων ξύλου, 2.500.000 κυβικά µέτρα καυσόξυλα και 13.000 τόνους ρητίνη, συνεισφέροντας αρκετά στην οικονοµική ενίσχυση των παραδασόβιων πληθυσµών (Τσουµής 1999). Οι δυνατότητες αναψυχής στο δάσος έχουν αυξηθεί σηµαντικά τα τελευταία χρόνια και η απόλαυση της φύσης αποτελεί πλέον ζωτική ανάγκη των κατοίκων των πόλεων (Καραµέρης 2003). Συνοψίζοντας καταδεικνύεται η σηµαντική αξία του δασικού οικοσυστήµατος ως παράγοντα ευστάθειας της ισορροπίας στη φύση. Αποτελεί ένα σύνθετο και πλούσιο οικοσύστηµα και είναι ένας ανανεώσιµος φυσικός πόρος µε πολύτιµη αλλά και ζωτική σηµασία για τον άνθρωπο. 2.3 Προστατευόµενες περιοχές Η συνειδητοποίηση της αλλοίωσης και καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου και η αναγνώριση, σε µεγάλη κλίµακα, του κινδύνου να εξαφανισθούν απ τον πλανήτη πολλά είδη της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας, είχε ως αποτέλεσµα την κινητοποίηση της ανθρωπότητας για τη λήψη µέτρων αντιστροφής της καταστροφικής αυτής πορείας. Οι πρώτες συστηµατικές προσπάθειες για την προστασία της φύσης αρχίζουν πριν από ενάµισι περίπου αιώνα, µε την θέσπιση αποσπασµατικών ρυθµίσεων και απαγορεύσεων για την.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 7
προστασία, ιδίως των ειδών που κινδύνευαν άµεσα µε εξαφάνιση. Παράλληλα ισχυρές οµάδες πίεσης από προσωπικότητες της εποχής εκείνης και άτοµα µε ιδιαίτερες ευαισθησίες, πιέζουν τις κυβερνήσεις για την αυστηρή προστασία ορισµένων περιοχών, µε σκοπό να εξασφαλιστεί η επιβίωση της άγριας ζωής και η διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος. ηµιουργείται έτσι ο θεσµός των «προστατευόµενων περιοχών» που αποτελεί έκτοτε το πιο σηµαντικό µέτρο για την προστασία της φύσης, των ειδών και των οικοσυστηµάτων της. Με την εξέλιξη του θεσµού αυτού και την υιοθέτηση αργότερα της «ενεργού διαχείρισης» των φυσικών αυτών περιοχών, συνειδητοποιείται ότι αποτελούν πολύτιµα στοιχεία, όχι µόνο για τη συµβολή τους στην διατήρηση πολύτιµων οικολογικών αξιών, αλλά και για την ικανοποίηση ευρύτερων κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών του ανθρώπου. Εν συνεχεία η ιεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) στην οποία συµµετέχει ένας µεγάλος αριθµός έγκριτων µελών της παγκόσµιας επιστηµονικής κοινότητας, έθεσε ως στόχο της να προστατέψει µεγάλες φυσικές και εξαιρετικής ιδιαιτερότητας περιοχές εθνικής ή διεθνούς σηµασίας. Οι περιοχές αυτές θα διαχειρίζονταν από την αρµόδια υπηρεσία του εκάστοτε έθνους και ο κατάλογος θα περιελάµβανε σχετικά µεγάλες φυσικές περιοχές που δεν έχουν αλλοιωθεί ουσιωδώς από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και όπου δεν επιτρέπεται η κάρπωση των φυσικών πόρων. Η Ελλάδα είναι µια µικρή σχετικά χώρα, µε έκταση 132.000km 2, η οποία όµως τοποθετείται στο σταυροδρόµι τριών ηπείρων (Ευρώπη, Ασία, Αφρική) και γι' αυτό το λόγο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επικοινωνία και την εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής. Έχει πολύ µεγάλο µήκος ακτογραµµής, πολυάριθµες χερσονήσους και νησιά. Αξιοσηµείωτο είναι, ότι η Ελλάδα έχει 15.000km ακτών και παρουσιάζει τη µεγαλύτερη µετά τη Νορβηγία αναλογία µήκους ακτών ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο γης στην Ευρώπη (118 km 2 /km 2 γης) ( ουκάκης 2005). Επίσης παρουσιάζει έντονο ορεινό ανάγλυφο, µε µεγάλη ποικιλία γεωλογικών σχηµατισµών και πετρωµάτων. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά δηµιουργούν ένα απαράµιλλο φυσικό τοπίο, µε µοναδικές ιδιαιτερότητες από περιοχή σε περιοχή. Επιπλέον, στη χώρα µας συναντώνται πολλοί και διαφορετικοί κλιµατικοί τύποι (από τον ξηρό ηµιερηµικό της ΝΑ Κρήτης µέχρι το ψυχρό ηπειρωτικό της Ροδόπης), που δηµιουργούν ένα µεγάλο µωσαϊκό βλάστησης και συνεισφέρουν στην αποµόνωση ορισµένων βιοτόπων, που µε τη σειρά τους δηµιουργούν ένα σχετικά µεγάλο αριθµό ενδηµικών και σπάνιων ειδών φυτών και ζώων..π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 8
Ταυτόχρονα, η παλαιογεωγραφική ιστορία του χώρου στον οποίο εξελίχθηκε η Ελλάδα, σε συνδυασµό µε τις µεταβολές του κλίµατος του πλανήτη και τις παγετώνιες περιόδους, είχαν ως αποτέλεσµα τον εµπλουτισµό της χλωρίδας και της πανίδας της περιοχής. Επιπλέον, πολλά είδη που είχαν ευρεία εξάπλωση στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, παρέµειναν στη χώρα µας ως υπολειµµατικά στοιχεία και σήµερα θεωρούνται αρκετά σπάνια. Γίνεται αντιληπτό λοιπόν ότι η χώρα µας διαθέτει τεράστιο φυσικό πλούτο και συγκαταλέγεται µεταξύ των πρώτων θέσεων στην Ευρώπη. Εντούτοις, το φυσικό περιβάλλον στην Ελλάδα αντιµετωπίζει πολλαπλούς κινδύνους υποβάθµισης, ακόµα και καταστροφής. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι ελληνικοί υγρότοποι έχουν καταστραφεί κατά τα 3/4. Ο κίνδυνος υποβάθµισης του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας µας και η ανάγκη διατήρησης και προστασίας αρκετών περιοχών, οδήγησε στην ανακήρυξη πολλών εξ αυτών ως προστατευόµενα. Αντικείµενο προστασίας αποτελούν άλλοτε ολόκληροι βιότοποι ή ενδιαιτήµατα και άλλοτε µεµονωµένα είδη φυτών και ζώων. Με εθνικούς νόµους και προεδρικά διατάγµατα, αλλά και µε διεθνείς αποφάσεις, συµβάσεις και οδηγίες, ένα αρκετά µεγάλο ποσοστό ειδών και εκτάσεων της χώρας µας προστατεύονται. Ως «προστατευόµενη περιοχή» νοοείται, σύµφωνα µε τον ορισµό που έχει δώσει η ιεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN): «Μια χερσαία και/ή θαλάσσια έκταση, αφιερωµένη στην προστασία και διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και των φυσικών και συναφών πολιτιστικών πόρων, η οποία υπόκειται σε διαχείριση µε νοµικά µέσα ή άλλους αποτελεσµατικούς τρόπους». Στη χώρα µας ιδρύθηκαν διάφορες κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν ενταχθεί σε ένα Ευρωπαϊκό ίκτυο Προστατευόµενων Περιοχών, το ίκτυο NATURA 2000. Το δίκτυο αυτό βασίζεται σε δύο κοινοτικές Οδηγίες, την 92/43/ΕΟΚ για την προστασία των οικοτόπων και την 79/409/ΕΟΚ για τα πουλιά. Η Οδηγία των οικοτόπων, όπως είναι γνωστή, στοχεύει στην προστασία συγκεκριµένων ενδιαιτηµάτων, αλλά και ειδών χλωρίδας και πανίδας που έχουν αξιολογηθεί ως σηµαντικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Βασικό όργανο για την επίτευξη αυτού του σκοπού αποτελεί η δηµιουργία ενός δικτύου προστατευµένων περιοχών (sites). Το δίκτυο αυτό θα τεθεί κάτω από ειδικό καθεστώς διαχείρισης, το οποίο θα καθορίσει κάθε χώρα µέλος λαµβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητές της..π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 9
Για την Ελλάδα όµως, τα παραρτήµατα της Οδηγίας µε τους τύπους φυσικών οικοτόπων και ειδών φυτών και ζώων κοινοτικού ενδιαφέροντος, δεν ανταποκρίνονται στη µεγάλη βιοποικιλότητα της χώρας. Σηµαντικός αριθµός τύπων οικοτόπων και ακόµη σηµαντικότερος αριθµός ενδηµικών και κινδυνευόντων ειδών φυτών και ζώων, δεν έχουν περιληφθεί στα προαναφερθέντα παραρτήµατα. Από επίσηµα στοιχεία του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε προκύπτει ότι έχουν οριστεί 371 περιοχές NATURA 2000 σε όλη την χώρα, οι οποίες καλύπτουν συνολικά 18% της χερσαίας επιφάνειας της Ελλάδας δηλαδή περίπου 2.360.000 εκτάρια, χωρίς να περιλαµβάνονται οι αµιγώς θαλάσσιες περιοχές. Σχήµα 2.2 : Οι αξιόλογες φυσικές περιοχές της Ελλάδας: Τοπία ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, βιότοποι CORINE, βιότοποι NATURA 2000. (Πηγή: Βάση δεδοµένων ΦΙΛΟΤΗΣ) Στις προστατευόµενες περιοχές ανήκουν οι Εθνικοί ρυµοί, τα Εθνικά Πάρκα, τα Αισθητικά άση, τα Μνηµεία της Φύσης, οι Υγρότοποι Ramsar, τα Καταφύγια Άγριας Ζωής, τα Εκτροφεία Θηραµάτων, τα Αποθέµατα Βιόσφαιρας, τα Βιογενετικά Αποθέµατα, η ιεθνής Κληρονοµιά, οι Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης και περιοχές µε Ευρωπαϊκό ίπλωµα. 2.3.1 Εθνικοί ρυµοί Στο πέρασµα των αιώνων το δάσος συνεχίζει να προσφέρει στον άνθρωπο και εκείνος από την πλευρά του βρίσκει τρόπους για να το αξιοποιεί πολύπλευρα. Συχνά όµως η αξιοποίηση.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 10
διαπερνά αυτό το όριο και αγγίζει τα όρια της υπέρµετρης εκµετάλλευσης, θέτοντας το πολλές φορές σε κίνδυνο γι αυτό και εγείρεται η ανάγκη της προστασίας και συνάµα της διατήρησής του. Ο άνθρωπος έχοντας ως αφορµή την εξυπηρέτηση διάφορων αναγκών του ή άλλες αιτίες, µε τις διάφορες επεµβάσεις του υποβαθµίζει και περιορίζει συνεχώς τα δάση. Η καταστροφή των δασικών οικοσυστηµάτων και ιδιαιτέρως των τροπικών δασών αποτελεί ένα από τα µεγαλύτερα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήµατα. Εκτιµάται ότι οι ανθρώπινες επεµβάσεις έχουν µειώσει τα δάση του πλανήτη στα 4,2 δισεκατοµµύρια εκτάρια, δηλαδή περίπου στα 2/3 της έκτασης που κατείχαν πριν 10.000 χρόνια (Χατζηµπίρος 2007). Από τα στοιχεία που παρατέθηκαν παραπάνω, διαφαίνεται πόσο επιτακτική καθίσταται η ανάγκη για προστασία και διατήρηση ορισµένων δασών και µάλιστα σε ορισµένες περιπτώσεις η ύπαρξη καθεστώτος απόλυτης προστασίας. Προκειµένου να µην υπάρξει σύγχυση µεταξύ των διαφόρων κρατών σχετικά µε τον ορισµό του Εθνικού Πάρκου ή ρυµού, η IUCN παρέδωσε κατά τη διάρκεια της 10 ης συνόδου της στο Νέο ελχί το 1969 τον ακόλουθο ορισµό: «Εθνικό Πάρκο ή ρυµός είναι µία σχετικά µεγάλη έκταση, όπου ένα ή περισσότερα οικοσυστήµατα δεν έχουν υποστεί ουσιώδη αλλοίωση από την ανθρώπινη εκµετάλλευση και εξουσίαση, τα φυτικά και ζωικά είδη, οι γεωµορφικοί σχηµατισµοί και το οικολογικό περιβάλλον ζώων και φυτών (habitats) παρουσιάζουν επιστηµονικό, εκπαιδευτικό και αναψυχικό ενδιαφέρον, ή προσφέρουν ένα φυσικό τοπίο µεγάλης ωραιότητας. Οι ανώτατες αρµόδιες αρχές της χώρας έχουν λάβει µέτρα για να προλάβουν και ν αποτρέψουν, το γρηγορότερο δυνατό, την εκµετάλλευση ή διακατοχή σ όλη την έκτασή του και να διασφαλίσουν έτσι αποτελεσµατικά µε έγκυρες αποφάσεις και πράξεις την προστασία των οικολογικών, γεωµορφικών και αισθητικών χαρακτηριστικών, που οδήγησαν στην ίδρυσή του. Οι επισκέπτες επιτρέπεται να εισέρχονται κάτω από ειδικές συνθήκες για σκοπούς έµπνευσης, εκπαίδευσης, πνευµατικής καλλιέργειας και αναψυχής» (Χατζηστάθης και Ισπικούδης 1995). 2.3.1.1 Σκοπός ίδρυσης Εθνικών ρυµών Ο σκοπός ίδρυσης των Εθνικών ρυµών είναι ν αφεθεί η φύση ελεύθερη, ανεπηρέαστη από εξωτερικές επιδράσεις, ν ακολουθήσει τις δικές της διεργασίες. Επιπλέον να διατηρηθεί το φυσικό περιβάλλον για λόγους αισθητικής απόλαυσης και επιστηµονικής έρευνας, ανεπηρέαστο.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 11
προσφέροντας παράλληλα ευκαιρίες αναψυχής στο κοινό. Επίσης ένας από τους κύριους σκοπούς ίδρυσης είναι η διατήρηση αυτών ως βιογενετικά αποθέµατα και ζωντανά µουσεία φυσικής ιστορίας για την προαγωγή της έρευνας και της εκπαίδευσης. Στην Ελλάδα ειδικότερα, εξαιτίας του έντονου ανάγλυφου, των κλιµατικών συνθηκών, των ιστορικών συνθηκών, η περιβαλλοντική διάσταση των δασών είναι ασύγκριτα µεγαλύτερη της άµεσης οικονοµικής προσφοράς. Ορισµένες µάλιστα εκτάσεις έχουν επιπλέον και ιδιαίτερη σηµασία για την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, των οικολογικών αξιών, την ικανοποίηση επιστηµονικών αναγκών, την περιβαλλοντική εκπαίδευση του κοινού, την παροχή ευκαιριών αναψυχής κτλ. Οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται σαν «προστατευόµενες περιοχές» και αποκτούν στην εποχή µας ολοένα και µεγαλύτερη σπουδαιότητα. Η χώρα µας δεν Θα µπορούσε να µείνει αδιάφορη στις προσπάθειες που γίνονταν σε παγκόσµια κλίµακα για την προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η ελληνική φύση διαθέτει πλούσια αυτοφυή χλωρίδα και άγρια πανίδα σπάνιας ποικιλίας σε είδη, µε αντιπροσωπευτικούς βιότοπους, µε ιδιαίτερους φυσικούς, γεωµορφολογικούς και φυσιογραφικούς σχηµατισµούς και µε µοναδικά τοπία απαράµιλλης οµορφιάς και ιδιαίτερων φυσιογνωµικών στοιχείων. Εξάλλου είναι διεθνώς αναγνωρισµένο ότι η φυσική κληρονοµιά της Ελλάδας είναι εξαιρετικά σηµαντική. Κύριος σκοπός της ίδρυσης και διαχείρισης των περιοχών αυτών είναι η προστασία και η διατήρηση των πολύτιµων στοιχείων της φυσικής κληρονοµιάς, όπως βιότοποι, είδη χλωρίδας και άγριας πανίδας, ιδιαίτεροι φυσικοί σχηµατισµοί, η διαφύλαξη της γενετικής ποικιλίας και του εύρους του γενετικού υλικού που υπάρχει στον πλανήτη µας ώστε να συνεχιστεί απρόσκοπτα η συνέχιση της φυσικής διεργασίας της εξέλιξης των ειδών, η διατήρηση της επιστηµονικής αξίας των περιοχών αυτών για την ικανοποίηση των αναγκών της γνώσης αφού ακόµα και σήµερα ο φυσικός κόσµος δεν έχει εξερευνηθεί πλήρως και πολλές επιστηµονικές πληροφορίες µπορεί να χαθούν για πάντα µε την καταστροφή ή την υποβάθµιση των οικοσυστηµάτων αυτών. Οι περιοχές αυτές µπορούν να αποτελέσουν δείκτη για σύγκριση των οικοσυστηµάτων που υπέστησαν ανθρωπογενείς µεταβολές, παρέχοντας τις απαραίτητες πληροφορίες για την εξέλιξη των οικοσυστηµάτων και την διαχείριση τους, καθώς επίσης και µε κατάλληλη οργάνωση να συµβάλλουν ουσιαστικά στην περιβαλλοντική εκπαίδευση και ευαισθησία του κοινού, ιδιαίτερα των ανθρώπων που ζουν στις πόλεις, παρέχοντας γνώσεις για τη δοµή και.π.μ.σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 12
λειτουργία των φυσικών οικοσυστηµάτων, των αξιών τους, των κινδύνων που τα απειλούν, καθώς και τον τρόπο προσαρµογής της φύσης στις διάφορες µεταβολές. 2.3.1.2 Καθεστώς διαχείρισης και ιδιοκτησίας Εθνικών ρυµών Η πρώτη αξιοσηµείωτη κίνηση στα θέµατα προστασίας της φυσικής µας κληρονοµιάς, γίνεται το 1937 µε την έκδοση του Α.Ν. 856/1937. Σύµφωνα µε το νόµο αυτό προβλεπόταν η ίδρυση σ ολόκληρη τη χώρα (εκτός από τα νησιά) µέχρι πέντε «Εθνικών ρυµών», ως περιοχών µε ειδικό καθεστώς προστασίας µε σκοπό την «προστασία της χλωρίδας, βελτίωση και αύξηση της πανίδας, διατήρηση των γεωµορφολογικών σχηµατισµών, προστασία των φυσικών καλλονών, ανάπτυξη του τουρισµού και διενέργεια επιστηµονικών (ιδιαίτερα φυτογεωγραφικών) και δασικών ερευνών». Χρησιµοποιήθηκε ο όρος «Εθνικός ρυµός» αντί του όρου «Εθνικό Πάρκο» που είχε επικρατήσει σε άλλες χώρες βάσει του ορισµού της IUCN γιατί θεωρήθηκε ότι σι αξίες της φύσης που έχουν ανάγκη ιδιαίτερης προστασίας βρίσκονται κυρίως στον ορεινό ελλαδικό χώρο, σε αποµονωµένες περιοχές «παρθένας φύσης» που καταλαµβάνονται από µεγάλες εκτάσεις δασών (Μαλαµίδης υπό δηµοσίευση). Ετυµολογικά ο όρος «δρυµός» περιέχει, εκτός απ την κύρια έννοια - δάσος δρυών - και την έννοια σύνδενδρος τόπος, περιοχή µε άγρια βλάστηση. Ο πρώτος Εθνικός ρυµός στην Ελλάδα ιδρύθηκε το 1938 στο βουνό των θεών της µυθολογίας, τον Όλυµπο και λίγο αργότερα, µέσα στο ίδιο έτος θεσµοθετήθηκε ο Εθνικός ρυµός Παρνασσού. Το 1969 ο Νόµος 856/1937 ενσωµατώθηκε στο ασικό Κώδικα (Ν.. 86/1969 άρθρα 79,80,81) και όπως τροποποιήθηκε αργότερα µε το Ν.. 966/1971 (ΦΕΚ 192 Α) προβλέπει, εκτός των «Εθνικών ρυµών», τη δυνατότητα θέσπισης δύο ακόµη κατηγοριών προστατευόµενων περιοχών τα «Αισθητικά άση» και τα «ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης». Οι επιµέρους περιοχές στις τρεις προαναφερθείσες κατηγορίες, κηρύσσονται µε Προεδρικό ιάταγµα, µετά από πρόταση του Υπουργικού Συµβουλίου, εκτός από µεµονωµένα δέντρα ή συστάδες δέντρων που κηρύσσονται ως ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης µε απόφαση του Υπουργού Γεωργίας που δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. Το 1986 εκδόθηκε ο Νόµος 1650/86 που ως σκοπό είχε τη θέσπιση θεµελιωδών κανόνων και την καθιέρωση κριτηρίων και µηχανισµών για την προστασία του περιβάλλοντος, ο οποίος ισχύει ως και τη στιγµή συγγραφής της παρούσας εργασίας. Πιο συγκεκριµένα στο Άρθρο 18.Π.Μ.Σ: «Επιστήµη και Τεχνολογία των Υδατικών Πόρων» 13