ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ- ΕΒΡΑΪΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ-ΘΕΣΜΟΛΟΓΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ- ΕΒΡΑΪΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ-ΘΕΣΜΟΛΟΓΙΑ Ενότητα 3: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ Σταμάτιος-Νικόλαος Μωραΐτης Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας Σκοπός είναι να κατανοήσει ο φοιτητής την έννοια των Υλικών Γραφής καθώς και των Οργάνων Γραφής. 4

Περιεχόμενα ενότητας Περιεχόμενο του μαθήματος της Εισαγωγής στην Π. Διαθήκη: Υλικά Γραφής. Όργανα Γραφής. Πάπυρος. Μορφή Εβραϊκής Γραφής. Η εβραϊκή γλώσσα στη συγγραφή του βιβλικού κειμένου. Το βιβλικό κείμενο στην πορεία των αιώνων. 5

Α. Υλικά γραφής Α. Υλικά γραφής: Αρχικά σε λίθινες επιφάνειες, μεταλικές, πήλινες και αργότερα σε ξύλινες αλειμμένες με λεπτό στρώμα κεριού καθώς και σε όστρακα. Καὶ ἔδωκεν Μωυσεῖ ἡνίκα κατέπαυσεν λαλῶν αὐτῷ ἐν τῷ ὄρει τῷ Σινα τὰς δύο πλάκας τοῦ μαρτυρίου πλάκας λιθίνας (Εξ 31:18). Νῦν οὖν καθίσας γράψον ἐπὶ πυξίου ταῦτα καὶ εἰς βιβλίον ὅτι ἔσται εἰς ἡμέρας καιρῶν ταῦτα καὶ ἕως εἰς τὸν αἰῶνα (Ησ 30:8). 6

Όργανα γραφής Όργανα γραφής: Σμίλη, εκμαγείο, μελάνη. γεγραμμένη μὲ γραφίδα σιδηράν, μὲ ὄνυχα ἀδαμάντινον (Ιερ 17:1). καὶ ἐγὼ ἔγραφον μὲ μελάνην ἐν τῷ βιβλίῳ (Ιερ 36:18). τίς γὰρ ἂν δῴη γραφῆναι τὰ ῥήματά μου τεθῆναι δὲ αὐτὰ ἐν βιβλίῳ εἰς τὸν αἰῶνα ἐν γραφείῳ σιδηρῷ καὶ μολίβῳ ἢ ἐν πέτραις ἐγγλυφῆναι (Ιώβ 19:23-24). λαβὲ σεαυτῷ χαρτίον βιβλίου καὶ γράψον ἐπ αὐτοῦ πάντας τοὺς λόγους οὓς ἐχρημάτισα πρὸς σὲ ἐπὶ Ιερουσαλημ καὶ ἐπὶ Ιουδαν καὶ ἐπὶ πάντα τὰ ἔθνη (Ιερ 43:2). 7

Πάπυρος Πάπυρος: Στην Παλαιστίνη χρησιμοποιήθηκε πριν από τον 10ο αι. π.χ. Εύθραυστος, εύθαρτος, δύσχρηστος αλλά φθηνός. Διφθέρα-περγαμηνή ή μεμβράνη. Διφθέρα: Ελαφρά κατεργασμένο δέρμα ζώου (συνήθως από πρόβατο, μοσχάρι ή αντιλόπη). 8

1.Περγαμηνή ή μεμβράνη Περγαμηνή ή μεμβράνη: Συνθετότερη επεξεργασία, 2ος αι. π.χ. ή και νωρίτερα. Αντικατέστησε τον πάπυρο από τον 4ο αι. μ.χ. Μαρτυρία Κ. Διαθήκης: Τὸν φαιλόνην ὃν ἀπέλιπον ἐν Τρῳάδι παρὰ Κάρπῳ ἐρχόμενος φέρε, καὶ τὰ βιβλία μάλιστα τὰς μεμβράνας (Β Τιμ 4:13). 9

2.Περγαμηνή ή μεμβράνη Εικόνα 1: Περγαμηνή ή μεμβράνη. Πηγή: http://www.truthnet.org/bible-origins/10_old- Testament-Tanakh-Manuscripts/. (Ανάκτηση 11/09/2015). 10

3.Περγαμηνή ή μεμβράνη Εικόνα 2: Περγαμηνή ή μεμβράνη. Πηγή:http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm (Ανάκτηση 11/09/2015). 11

4.Περγαμηνή ή μεμβράνη Εικόνα 3: Περγαμηνή ή μεμβράνη. Πηγή:http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm (Ανάκτηση 11/09/2015). 12

Ειλητάριο ή κύλινδρος ή Ειλητάριο ή κύλινδρος ή κοντάκιο: κοντάκιο Γραφόταν με γραφίδα από καλάμι ή φτερό. καὶ ἑλιγήσεται ὁ οὐρανὸς ὡς βιβλίον (Ησ 34:4 ). Κώδικας. Τετράδια, οκτάδια. Το δέσιμο πολλών τετραδίων ή οκταδίων αποτελούσε τον κώδικα (codex). Κώδικες από τον 2ο μ.χ. αι. 13

Χαρτί Επινόηση στην Κίνα. Το διέδοσαν οι Άραβες κατά τον 8ο μ.χ. αι. Τον 8ο αι. μ.χ. αντικατέστησε τον πάπυρο και τον 13ο αι. αντικατέστησε την περγαμηνή. 14

Β. Μορφή εβραϊκής γραφής 1 1. Ιδεογραφικό σύστημα (παράσταση με σύμβολα των εννοιών). 2. Συλλαβογραφικό (παράσταση με σύμβολα των συλλαβών). 2. Φθογγογραφικό (παράσταση με σύμβολα των φθόγγων). 15

Β. Μορφή εβραϊκής γραφής 2 Γραφείς (Εποχή Δαβίδ). Καταγραφή διατάξεων, αποφάσεων, συμβολαίων, καταλόγων κ.ά. Κιριάθ σεφέρ (πόλη του βιβλίου). 16

1.Παλαιοεβραϊκή Εικόνα 4: Παλαιοεβραϊκή. Πηγή:http://tanakhblogger.blogspot.gr/2010_05_01_a rchive.html. (Ανακτήθηκε 11/09/2015). 17

2.Παλαιοεβραϊκή Διαβάζεται από δεξιά. 22 γράμματα. Προαιχμαλωσιακά βιβλία, Σαμαρειτική Πεντάτευχος, πολλά ευρήματα στο Qumran. Διατηρήθηκε μέχρι το 200 μ.χ. 18

Τετράγωνη ή συριακή Έλλειψη φωνηέντων, ομοιότητα γραμμάτων. Μετά την αιχμαλωσία έγινε μεταγραφή στην τετράγωγη των βιβλικών κειμένων (Έσδρας ). Στα χρόνια του Χριστού η Π. Διαθήκη ήταν σε τετράγωνη γραφή. 19

Γ. Η εβραϊκή γλώσσα στη συγγραφή του βιβλικού κειμένου Αρχαία ή βιβλική εβραϊκή: Σημιτική γλώσσα. Στην Π. Διαθήκη αναφέρεται ως χαναανίτις γλώσσα και ιουδαϊστί. 20

1.Πρωτοτύπως στην αραμαϊκή Πρωτοτύπως στην αραμαϊκή: Δαν 2:4β-7,28. Β Εσδ 4:8-6:18 και 7:12-26. Ιερ 10:11. Δύο λέξεις στο Γεν 31:47. Η αραμαϊκή επιδρά στο βιβλικό κείμενο από τον 6ο αι. π.χ. Το 200 π.χ. η εβραϊκή έπαυσε να είναι η ζωντανή γλώσσα των Ιουδαίων της Παλαιστίνης και αντικαταστάθηκε από αυτήν. 21

2.Πρωτοτύπως στην αραμαϊκή Στην ελληνική κοινή γράφτηκαν πρωτοτύπως τα βιβλία Σοφ. Σολομ., Β και Γ Μακ. Ελληνικές μεταφράσεις έχουν αντικαταστήσει το εβραϊκό ή αραμαϊκό πρωτότυπο των δευτεροκανονικών βιβλίων. 22

Δ. Το βιβλικό κείμενο στην πορεία των αιώνων 1 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ. Συμφωνική γραφή συνεχής χωρίς σημεία στίξης. Ομοιόσχημα και ομόηχα γράμματα. Φθορά. Παρείσφρηση σφαλμάτων. Απουσία πρωτογράφων. 23

Δ. Το βιβλικό κείμενο στην πορεία των αιώνων 2 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΒΡΑΪΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ. Μετάθεση γραμμάτων ή λέξεων. Εκούσιες αλλοιώσεις. Γλώσσες = διευκρινιστικές έννοιες, που ήταν αρχικά στα περιθώρια του κειμένου και αργότερα προστέθηκαν στο κείμενο. 24

1.Μασοριτική παράδοση (mesar = παραδίνω) Οι μασορίτες ήταν θεματοφύλακες της παράδοσης. Εργάστηκαν πάνω από μία χιλιετία για τη διατήρηση του κειμένου. Κατέγραψαν λεπτομερώς λέξεις, γράμματα, προφορά, συχνότητα λέξεων κ.ά. 25

2.Μασοριτική παράδοση (mesar Φωνηεντικά γράμματα. = παραδίνω) Τα ημίφωνα αλεφ, χαι, βαβ, ζάγιν χρησιμοποιήθηκαν ως φωνηεντικά γράμματα από τον 8ο π.χ. Οι Μασορίτες εργάσθηκαν στην Παλαιστίνη και στη διασπορά. 26

3.Μασοριτική παράδοση (mesar = παραδίνω) Το 100 μ.χ. τέθηκαν οι βάσεις του μασοριτικού έργου. Συστηματοποίηση από 5ο-10ο αι. μ.χ., ολοκλήρωση του έργου τον 14ο αι. (παραδεδεγμένο κείμενο). 27

4.Μασοριτική παράδοση (mesar = παραδίνω) Κεθίβ Κερέ =γεγραμμένον- αναγνωστέον. Όταν για κάποια λέξη προτείνεται από τους Μασορίτες διαφορετική ανάγνωση (κερέ=να διαβαστεί) από αυτήν που υπάρχει στο κείμενο (κεθίβ = είναι γραμμένο), τα γράμματα της λέξης παραμένουν αμετάβλητα αλλά ο αναγώστης παραπέμπεται με αστερίσκο στο περιθώριο του κειμένου, όπου υπάρχει ο τρόπος γραφής που προτείνουν. Μασώρα περιθωρίου. α) Μεγάλη μασώρα: εκτενείς παρατηρήσεις στα περιθώρια του κειμένου επάνω και κάτω (σχολή Παλαιστίνης) ή δεξιά, αριστερά και κάτω (σχολή Βαβυλώνας). 28

5.Μασοριτική παράδοση (mesar = παραδίνω) β) Μικρή μασώρα: σύντομες παρατηρήσεις δεξιά και αριστερά (σχολή Παλαιστίνης), ή γραμμένες στα διάστιχα (σχολή Βαβυλώνας). γ) Μασώρα του τέλους: παρατηρήσεις στο τέλος του βιβλίου ή ομάδας βιβλίων ή και ολόκληρης της Π. Διαθήκης. Δύο συστήματα: Τιβεριανό, Βαβυλωνιακό. Το πρώτο επικράτησε. Κείμενο Ben Asher, Βiblia Hebraica Stuttgartensia (1977). 29

1.BIBLIA HEBRAICA Εικόνα 5: BIBLIA HEBRAICA. Πηγή: http://www.bibelarchiv-vegelahn.de/hebraeisch.htm (Ανακτήθηκε 11-09-2015). 30

2.BIBLIA HEBRAICA Εικόνα 6: BIBLIA HEBRAICA. Πηγή:http://www.loohpress.com/product_info.php/products_id /1631 (Ανακτήθηκε 11-09-2015). 31

1.Η ΣΑΜΑΡΕΙΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Εικόνα 7: Η ΣΑΜΑΡΕΙΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ. Πηγή: http://www.resimbul.com/dovme/dovme-japon-alfabesi.xhtml (Ανακτήθηκε 11-09-2015). Διασώζεται σε παλαιοεβραϊκη γραφή. 32

2.Η ΣΑΜΑΡΕΙΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Οι Σαμαρείτες αποσχίσθηκαν από τον φυλετικό κορμό τον 4ο αι. π.χ. Αναγνωρίζουν μόνο τον Νόμο (Σαμαρειτική Πεντάτευχος). Χαρακτηριστικά του κειμένου: Είναι κατά τέσσερεις αιώνες αρχαιότερο από το άστικτο εβραϊκό, που παγιώθηκε περί το 100 μ.χ. Παρουσιάζει πλήθος αποκλίσεων από το μασοριτικό. Συμφωνεί σε πολλά σημεία με το κείμενο της Μετάφρασης των Ο, πράγμα που εξηγεί την ύπαρξη κοινού εβραϊκού πρωτοτύπου. Παρέχει αρχαίες γραφές, που προτιμούνται από την κριτική έρευνα. Το παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο βρίσκεται στην κατοχή της ολιγάριθμης κοινότητας που ζει στη Nablus της Παλαιστίνης. 33

ΑΡΑΜΑΪΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΑΡΑΜΑΪΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ (Ταργκουμείμ). Ταργκούμ= ερμηνεία. Ταργκουμείμ=Μεταφράσεις κατ έννοια και όχι κατά γράμμα. Πρώτα προφορικά. Υπήρχαν στα χρόνια του Χριστού (Μκ 15:34, Μτ 27:46 πρβλ.ψλ 21[22]:2). 34

Ταργκουμείμ του Νόμου, των Προφητών και των Αγιογράφων Ταργκουμείμ του Νόμου. α) Ταργκούμ του Ογκέλου: Αραμαϊκή μετάφραση του Νόμου (2ος αι. μ.χ.). β) Τρία Ιεροσολυμιτικά Ταργκουμείμ (7ος αι. μ.χ.). γ) Σαμαρειτικό Ταργκούμ (10ος αι. μ.χ.). Ταργκούμ των Προφητών (Ιωνάθαν). Παλαιστινή καταγωγή, επεξεργασία στη Βαβυλώνα (5ος αι. μ.χ.). Ταργκούμ των Αγιογράφων. Από πολλούς μεταφραστές. Εκπονήθηκε στο χρονικό διάστημα μεταξύ 5ου και 8ου αι. μ.χ. 35

Τέλος Ενότητας

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, Σταμάτιος-Νικόλαος Μωραΐτης. «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ-ΕΒΡΑΪΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ-ΘΕΣΜΟΛΟΓΙΑ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 37

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 38

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 39

Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνες/Σχήματα/Διαγράμματα/Φωτογραφίες. http://www.truthnet.org/bible-origins/10_old-testament-tanakh- Manuscripts/. http://49gym-athin.att.sch.gr/students/books/bookshistory.htm. http://tanakhblogger.blogspot.gr/2010_05_01_archive.html. http://www.bibelarchiv-vegelahn.de/hebraeisch.htm. http://www.loohpress.com/product_info.php/products_id/1631. http://www.resimbul.com/dovme/dovme-japon-alfabesi.xhtml. 40