Πολεοδομία ΙΙ: Αστικός Σχεδιασμός O Σχεδιασμός του Ορίου Τουριστικοί Λιμένες: ιδιαίτερες αστικές δομές στην ακτογραμμή Finnoo Marina City, Espoo, Φιλανδία. (2011). Πηγή: Google Earth. Διδακτική ομάδα: Β. Τροβά (vatrova@uth.gr), Κ. Ιωαννίδης (kioannid@uth.gr) Σύνδεση μαθήματος: http://astikos2.wordpress.com Εισαγωγή Οι πόλεις σήμερα συνειδητοποιούν συνεχώς την αξία του θαλάσσιου μετώπου τους και την σημασία του τόσο ως προς την συγκρότηση της αστικής ταυτότητας αλλά και ως μηχανισμό οικονομικής ανάπτυξης. Οι ζώνες ανάμεσα στις γειτονιές της πόλης και το νερό αναπλάθονται και εντάσσονται στον αστικό ιστό τροφοδοτώντας τον με νέες δυναμικές δραστηριότητες. Οι τουριστικοί λιμένες αποτελούν μια τέτοια δραστηριότητα και παρουσιάζονται συχνά ως ιδιαίτερες αστικές δομές τόσο για τη λειτουργία όσο και για τη σύνδεση της πόλης με το υγρό στοιχείο. Αποδεχόμενοι αυτή τη δυναμική, εξετάζουμε τη παραγωγή δημιουργικών μοντέλων που συνδέουν το χώρο της μαρίνας με παρακείμενες αστικές περιοχές και απαντούν στις προϋποθέσεις ανάπλασης της παράλιας ζώνης ως ζωντανό τμήμα του αστικού ιστού. Το τμήμα του θαλάσσιου μετώπου που καταλαμβάνουν οι τουριστικοί λιμένες παρουσιάζει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τους χώρους των ευρωπαϊκών αστικών μετώπων: είναι νοηματικά και χωρικά αφιερωμένο στη συγκρότηση της παράλιας ταυτότητας αλλά και στη ζωτικής σημασίας επαφή της πόλης με το νερό. Ο σχεδιασμός μιας νέας αστικής περιοχής με χρήση μαρίνας δεν στοχεύει μόνο στον ελλιμενισμό μικρών σκαφών και στην οργάνωση των δραστηριοτήτων αναψυχής δίπλα στο νερό για τους κατοίκους της αλλά κυρίως στην οργάνωση της σχέσης αυτής της περιοχής με την υπόλοιπη πόλη: σχέσεις εμπειριών, περιβάλλοντος και καθημερινότητας. 1
Στόχος Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες καλούνται να καταστρώσουν μια σχεδιαστική στρατηγική που θα στοχεύει αφ ενός στην δημιουργία μιάς νέας αστικής περιοχής με ισχυρή ταυτότητα πάνω στο προνομιακό μέτωπο της πόλης και αφετέρου στην ένταξη της νέας περιοχής στη δομή και τη λειτουργία της υπόλοιπης πόλης. Για αυτό το σκοπό απαιτείται ένα masterplan που θα οργανώσει τις νέες εγκαταστάσεις, τον παράλιο δημόσιο χώρο και την διαμόρφωση του θαλάσσιου μετώπου ως συνέχεια της πόλης. Το γενικό σχέδιο θα προβλέπει τους άξονες σύνδεσης με την υπόλοιπη πόλη, θα εμφανίζει τα νέα οικοδομικά τετράγωνα και τους νέους χώρους πρασίνου, τις πλατείες, τους πεζοδρόμους, τα δημόσια κτίρια. Αναπόσπαστο μέρος του αστικού σχεδιασμού είναι η κατανόηση της υλικότητας του δημόσιου χώρου της πόλης. Συστατικό στοιχείο του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τη διαδικασία συγκρότησης της αστικής ταυτότητας. Στοιχεία πρωτοτυπίας, ενότητας των αντιληπτικών δεδομένων, ποικιλίας, δημιουργίας έντονων μνημονικών εικόνων, ο βαθμός συμβολισμού, πολυπλοκότητας, οικειοποίησης είναι μόνο μερικά από τα εργαλεία συνθετικής προσέγγισης που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο αστικός σχεδιαστής. Περιγραφή του θέματος Σήμερα οι τάσεις συνεχούς ανάπτυξης των παραθαλάσιων αστικών κέντρων, η στροφή των λειτουργιών τους προς τις υπηρεσίες και τον τουρισμό και η συρρίκνωση των περιφερειακών οδηγεί συνεχώς στην επαναδιαπραγμάτευση του ορίου ως χώρο κατοίκησης για τις πόλεις και την επανάχρηση αυτών των προνομιακών περιοχών για αστική ανάπτυξη με υπερτοπικό χαρακτήρα, που περιλαμβάνει περιοχές κατοικίας, υπηρεσίες, αναψυχή, μαρίνες, εμπόριο αλλά και σημαντικούς δημόσιους χώρους. Η σχεδιαστική στρατηγική που θα υιοθετήσει κάθε ομάδα πρέπει να διαχειριστεί τα εξής ζητήματα: 1. Την εσωτερική δομής μιας αστικής επέμβασης (ώστε να ικανοποιηθούν οι λειτουργικές απαιτήσεις μιας περιοχής ως μαρίνα ελλιμενισμού μικρών σκαφών) 2. Την σχέση της αστικής επέμβασης με την υπόλοιπη πόλη (ωστε η νέα παρέμβαση να ενσωματωθεί στον υπόλοιπο αστικό ιστό) 3. Την πολυλειτουργικότητα της παρέμβασης ώστε να χρησιμοποιείται πολλαπλά και να απευθύνεται σε μια ποικιλία ομάδων χρηστών 4. Την εικόνα που συγκροτεί για την πόλη και τη συμβολή της στην αισθητική κρίση του παρατηρητή 5. Την οργάνωση της χωρικής ταυτότητας της παρέμβασης ωστε να αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της περιοχής. 2
Δομή του μαθήματος Στην πρώτη φάση διάρκειας δύο εβδομάδων (παρουσιάσεις εργασιών 6 Μαρτίου και Τρίτη 13 Μαρτίου) επικεντρωνόμαστε στη κατανόηση των στοιχείων που συγκροτούν μια παραθαλάσσια αστική παρέμβαση για τον σχεδιασμό εγκαταστάσεων ελλιμενισμού και αναψυχής καθώς και στις διαφορετικές σχεδιαστικές προσεγγίσεις. Σε αυτή τη φάση καλούνται οι φοιτητές, κατόπιν συνεννοήσεως με τους διδάσκοντες, να βασιστούν αποκλειστικά στο υλικό που θα βρουν στη βιβλιοθήκη καθώς και σε έρευνα μέσω διαδικτύου για να επιλέξουν και να παρουσιάσουν μια γνωστή αστική ανάπλαση παράλιου χώρου (πραγματοποιημένη ή πρόταση) ως μαρίνα. Η παρουσίαση είναι υποχρεωτική και βαθμολογείται με το 20% του βαθμού. Κάθε ομάδα 3 ατόμων θα αναλύσει μια (ευρωπαϊκή ή όχι) περίπτωση μαρίνας με τα εξής κριτήρια: 1. Μίξη χρήσεων και δραστηριοτήτων (δραστηριότητες ελλιμενισμού, αναψυχής, εμπορίου κ.α.) 2. Οργάνωση του δημόσιου χώρου και μοτίβα δραστηριοτήτων πάνω στο όριο 3. Μικροκλίμακα παρεμβάσεων και αστικός εξοπλισμός 4. Τυπολογίες προβλητών και επεκτάσεων πάνω στο νερό 5. Βιωσιμότητα, σχέση με το τοπίο και σχέση με την πόλη 6. Δίκτυα κίνησης και μεταφοράς 7. Σχέση με το όριο του νερού Lidingö, Σουηδία, (2009). 3
Η δεύτερη και η τρίτη φάση αφορούν τον αστικό σχεδιασμό παράλιου χώρου με λειτουργίες μαρίνας, αναψυχής, εμπορίου και κατοικίας στο πλαίσιο Πανευρωπαϊκού Διαγωνισμού. Οι ομάδες, εφόσον το επιθυμούν, θα έχουν την ευκαιρία να καταθέσουν τις ιδέες τους στην επιτροπή του διαγωνισμού την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου (πινακίδες Α1 και τεύχος περιγραφής Α4). Περισσότερες πληροφορίες θα δοθούν στο μάθημα από τους διδάσκοντες. Η δεύτερη φάση διάρκειας τριών εβδομάδων έχει ως στόχο την οργάνωση και την διερεύνηση σεναρίων για το γενικό σχέδιο διάταξης (masterplan) της μαρίνας. Την Τρίτη 3 Απριλίου θα γίνει η παρουσίαση της πρότασης κάθε ομάδας σε κλίμακα 1:2000. Η παρουσίαση είναι υποχρεωτική και βαθμολογείται με το 30% του βαθμού. Σε πρώτο στάδιο αξιολογούνται σενάρια ως προς τα εφτά κριτήρια που παρουσιάστηκαν στην πρώτη φάση και ως προς τους γενικούς στόχους της ανάπλασης που προσδιορίστηκαν στην αρχή του κειμένου. Στο σχέδιο πρότασης 1:2000 θα φαίνονται τα κτίρια, οι διαδρομές, οι πεζόδρομοι, οι χώροι πρασίνου, η διαμόρφωση της ακτογραμμής και οι χρήσεις που προτείνει κάθε ομάδα βάση του κανονισμού της μαρίνας. Το σχέδιο που θα παρουσιαστεί πρέπει να έχει σκιές με κλίση 45 μοιρών από τα νοτιοδυτικά. Οι ομάδες καλούνται να χρησιμοποιήσουν κάθε αναπαραστατικό μέσο που μπορεί να βοηθήσει την επικοινωνία των γενικών συνθετικών ιδεών και των επιμέρους σχεδιαστικών προθέσεων (σχέδια, μακέτες εργασίας, κολάζ κα.) Η τρίτη φάση διάρκειας πέντε εβδομάδων θα εξειδικεύσει το σενάριο και το masterplan που έχει επιλεγεί στη β φάση, θα οργανώσει τμήμα της τελικής πρότασης σε κλίμακα 1:500 και θα εστιάσει στην μικροκλίμακα των παρεμβάσεων στον δημόσιο χώρο, στα στοιχεία εκείνα που θα οργανώσουν την ταυτότητα του δημόσιου χαρακτήρα της παρέμβασης (πλατείες, χώρους στάσης, αστικός εξοπλισμός, διαμόρφωση ακτογραμμής, κλπ). Στο σχέδιο θα φαίνονται τα υλικά του δημόσιου χώρου, η δομή των οικοδομικών τετραγώνων, οι διαδρομές δίπλα στο νερό και οι πεζοδρομήσεις. Θα παρουσιάζεται το περίγραμμα των κτιρίων και θα υποδεικνύεται η χρήση και ο αριθμός των ορόφων του. Δε θα γίνει λεπτομερής αναζήτηση αρχιτεκτονικών μορφών, παρά μόνο υπαινιγμός της εικόνας και της ατμόσφαιρας του αστικού χώρου που κάθε ομάδα προτείνει. Η τρίτη φάση θα παρουσιαστεί την Τρίτη 8 Μαΐου και βαθμολογείται με το 30% του βαθμού. Στο μάθημα της Τρίτης 22 Μαΐου θα συζητηθούν οι προτάσεις που μπορούν να καταθέσουν την λύση τους στο διαγωνισμό καθώς και η επιπλέον προετοιμασία του υλικού. Αξιολόγηση Οι εργασίες εκπονούνται από ομάδες 3 ατόμων. Η πρώτη φάση αποδίδει το 20% της βαθμολογίας, η δεύτερη αποδίδει 30% της βαθμολογίας ενώ η τρίτη φάση μαζί με την τελική παρουσίαση όλου του υλικού αποδίδει το υπόλοιπο 50% της βαθμολογίας. 4
Ημερολόγιο Μαθήματος Διαλέξεις και εισηγήσεις -είτε σχετικές με το θέμα, είτε ευρύτερου ενδιαφέροντος- θα γίνουν στις ακόλουθες μέρες: 21 Φεβρουαρίου 2012: Εισαγωγή: Ta 5 στοιχεία του αστικού σχεδιασμού (πράσινο-χρήσεις-δίκτυα κίνησης-δημόσιοι χώροι-όγκοι κτιρίων) 28 Φεβρουαρίου 2012: Εισαγωγή στη διαδικασία του Αστικού Σχεδιασμού 6 Μαρτίου 2012: Παρουσίαση α φάσης (ανάλυση παραδειγμάτων) 13 Μαρτίου 2012: Παρουσίαση α φάσης (ανάλυση παραδειγμάτων) 20 Μαρτίου 2012: Κάναβος και πορεία. Δίκτυο και ιεραρχία 27 Μαρτίου 2012: Η ταυτότητα του παράλιου τόπου ως κατασκευή 03 Απριλίου 2012: Παρουσίαση β φάσης (masterplan 1:2000) 24 Απριλίου 2012: Σύγχρονες προσεγγίσεις αστικών μετώπων: Parque das Nacoas και HafenCity Masterplans 08 Μαΐου 2012: Παρουσίαση γ φάσης (masterplan 1:500) 15 Μαΐου 2012: Η διαδικασία της μορφογένεσης στον Αστικό Σχεδιασμό 22 Μαΐου 2012: Συζήτηση προτάσεων 29 Μαΐου 2011: Διορθώσεις 05 Ιουνίου 2012: Μικροδομές του αστικού παράλιου χώρου 12 Ιουνίου 2012: Σύγχρονες προσεγγίσεις αστικών μετώπων: Vuossari και Ruoholahti Masterplans μέρα εξετάσεων: Τελική παρουσίαση 5
Parque das Nacoas, Λισαβόνα. Άποψη εμπειρικών μοτίβων σε «αστικό δωμάτιο» με θέμα το υγρό στοιχείο. Ενδεικτική βιβλιογραφία Ο Σχεδιασμός του Ορίου (Designing the Edge) Α+U, Architecture and Urbanism, MORPHOSIS Urban Projects, June 1994 Special Issue -για την κατανόηση της σχεδιαστικής (δείτε κυρίως τα παραδείγματα των Spreebogen, Paris Expo) Architectural Monographs No 23, MORPHOSIS: Connected Isolation, Academy editions 1993 Arkitektens Forlag, Kobenhavnernes Rum-Copenhagen Spaces, The Danish Architectural Press, 1996 Breen, Ann; Rigby, Dick, The New Waterfront, A Worldwide Urban Success Story, Thames and Hudson, 1996 - παρουσίαση επεμβάσεων μεγάλης κλίμακας στο όριο στεριάς/θάλασσας (από όλο τον κόσμο) της δεκαετίας του 90 Berlage Institute, Institut Francais d Architecture, Making the City by the Sea, Forum and Workshop Marseille 2001 Between sea and city: eight piers for Thessaloniki, NAi Publishers, 1997 Claude, Prelorenzo; Dehan, Philippe, La ville au bord de l eau, Editions Parentheses, 1993 Çïyle,B.S.;Pinder, D.A., Husein, M.S., Revitalizing the Waterfront: International Dimensions of Dockland Redevelopment, Belhaven Press, 1988 Dreiseitl, Herbert; Grau, Dieter; Ludwig, Karl; Waterscapes: Planning, Building and Designing with Water, Birkhauser, 2001 6
Edwards, Brian, London Docklands: Urban Design in an Age of Deregulation, Butterworth Architecture, 1992 Eisenman, Peter, RE: WORKING EISENMAN, Academy editions, 1993 Europan 4: european results: constructing the town upon the town Europa 6: in between cities, result book from Finland-Estonia-Sweden προσεγγίσεις σκανδιναβικού μοντέλου στην δόμηση του ορίου Gosling, David; Maitland, Barry, Concepts of Urban Design, Academy editions, London/St. Martin s Press, 1984 Himmelblau, Coop, Die Faszination der Stadt/ The Power Of The City, Verlag Jurgen Hausser 1992 (δείτε το παράδειγμα του Skyline) Ibelings, Hans, 20 th Century Urban Design in the Netherlands, NAi Publishers, Rotterdam, 1999 Dutch urbanism/ Ολλανδικός πραγματισμός και ακτογραμμή Koolhas, Rem, Projectes urbans (1985-1990)= Urban projects (1985-1990), Collegi d Arquitectes de Catalunya, Barcelona, 1990 Living on the water, New York : Rizzoli, 1998 Livingston Lawrence & Blayney John, What to do about the Waterfront: a report to the citizens waterfront committee, San Francisco, September 1971 Malone, Patrick, City, Capital and Water, Routledge, 1996 Martorell, Bohigas, Mackay, Puigdomenech, The Olympic Village: Barcelona 92, Editorial Gustavo Gili, S.A., 1992 -δείτε τα παραδείγματα των Nova Icaria, Old Port Meyer, Han, City and Port, International books, 1999 Moore, Charles, Water and architecture, London, Thames and Hudson, 1994 Powell, Kenneth, City Transformed, Laurence King, London, 2000 (examples OMA Almere) Vassalo, Rosa; Tousaint, Michel, Lisbon Expo 98, Editorial Blau, 1996 ViA Arquitectura, Agua Water, Colegio oficial de Arquitectos de la Comunidad Valenciana, 2001 Werner, Frank, COVERING + EXPOSING The Architecture of COOP HIMMELB(L)AU, Birkhauser, 2000 Citta d Acqua, Waterfront: a new frontier for cities on water, 1997 Ενδεικτικά Άρθρα Buchanan, Peter, Quays to Design, The Architectural Review, No.: 1106, April 1989 Βurney, Jan, On the waterfront, Building Design, No.:685, 13 April 1984 Ηall, Peter, Waterfronts: a new urban frontier, Casabella, Vol.56,No.: 589, September 1992 Hatton, Brian, The development of London s Docklands, Lotus International, No.: 57, 1990 Llano, Pedro, The City Open to the Sea, Casabella, No..:668, June 1999 (δείτε το παράδειγμα του Vigo) 7
Αστικός και πολεοδομικός σχεδιασμός Αραβαντινός Α. Πολεοδομικός σχειασμός: Για μία βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού Χώρου, εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 1997. Γεωργούλης, Δ., Συγκριτικές Προσεγγίσεις στη Θεωρία και τη Φιλοσοφία του Αστικού Σχεδιασμού, Εκδόσεις Παπαζηση, 2006 Λάββας Γ.Π., Μαρμαράς Μ. Θέματα αστικού Σχεδιασμού, ιστορική θεώρηση, σύγχρονη πραγματικότητα, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Ε.Μ.Μ.Ε., Αθήνα, 1994 Λαζαριδης, Π., Δημόσιος και ιδιωτικός χώρος : η ολλανδική εκδοχή: Bakema-Van den Broek, Παρατηρητής, 1980 Πεπονής, Γ. (1997). Χωρογραφίες Ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Alexander Chr., A pattern Language, Oxford University Press New York,1977. Gallion,A. Eisner,S. Urban pattern : city planning and design, N.York : Van Nostrand Reinhold, 1986 Habraken N. J. (Author), Jonathan Teicher (Editor) The Structure of the Ordinary: Form and Control in the Built Environment, The MIT Press; New Ed edition (August 28, 2000) Καρύδης, Δ., Τα Επτά Βιβλία της Πολεοδομίας, Παπασωτηρίου, 2006 Κοσμάκη-Λουκοπούλου Π., Λουκόπουλος Δ. «Εισαγωγή στην έννοια του αστικού ιστού», Αρχιτεκτονικά Θέματα, τεύχος 16/1982 Lynch Kevin, Good City Form The MIT Press; Reprint edition (February 23, 1984) Lynch Kevin, The Image of the City The MIT Press (June 15, 1960) Kostof Spiro, The City Shaped: Urban Patterns and Meanings Through History, Bulfinch; Reprint edition (May 4, 1993) Mumford Lewis, The City in History: Its Origins, Its Transformations, and Its Prospects, Harvest Books (October 23, 1968) Rossi Aldo, L Architettura della Cittá, CLUP, Milano,1978. 8