ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Θεατρικό Εργαστήρι: Ο Μεγάλος Περίπατος του Άκη ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Πόλεμος και Ανελευθερία Θεατρικό Εργαστήρι: Ο Μεγάλος Περίπατος του Άκη Η ενότητα γίνεται στη διάρκεια ενός μήνα σε χρόνο του μαθήματος Γλώσσα και Πολιτισμός, καθώς και των άλλων γνωστικών αντικειμένων που εμπλέκει στην πορεία. Ειδικότερα, ανταποκρίνεται σε στόχους από τις ακόλουθες ενότητες των γνωστικών αντικειμένων. Διάρκεια: 6Χ80 (ο χρόνος αυτός αναφέρεται αποκλειστικά στη διάρκεια του θεατρικού εργαστηρίου και όχι στις δραστηριότητες που προκύπτουν ως προέκτασή του) Προτεινόμενη τάξη: Ε -Στ Εισηγήτρια: Σκοπός: Οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες να διερευνήσουν κριτικά τις συνέπειες που επιφέρει ο πόλεμος στη ζωή του ανθρώπου και το χαρακτήρα της κοινωνίας του, και να εκτιμήσουν την αξία της ειρήνης στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας ελεύθερων πολιτών που δρουν με αυτοδιάθεση και αυτονομία, και μπορούν να οραματίζονται και να σχεδιάζουν το παρόν και το μέλλον τους. Παράλληλα, να αναπτύξουν δεξιότητες και ικανότητες που θα τους βοηθήσουν να επικοινωνούν τις ιδέες στις οποίες εμβαθύνουν στη διάρκεια του εργαστηρίου, χρησιμοποιώντας τα μέσα του θεάτρου και του δράματος. Στόχοι: Οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες: ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ 1. Δημιουργούν, παραστούν και ανταποκρίνονται στο δράμα, κάνοντας κατάλληλη χρήση των συμβάσεων που δομούν το συγκεκριμένο θεατρικό εργαστήρι. 2. Αλληλεπιδρούν μέσα από ρόλο, χρησιμοποιώντας και ελέγχοντας τα εκφραστικά τους μέσα, τόσο μεταξύ τους όσο και με τον/την εκπαιδευτικό- 1
εμψυχωτή/εμψυχώτρια, ώστε να μπορούν να μεταμορφώνονται σε έναν συγκεκριμένο δραματικό χαρακτήρα, και να αποδίδουν αποτελεσματικά ένα νόημα ή ένα σύμβολο ή μια μεταφορά. 3. Διερευνούν, μέσα από την οπτική μιας οικογένειας που βιώνει τον πόλεμο, το θέμα του πολέμου και το καθεστώς της ανελευθερίας που αυτός επιβάλλει, καθώς δημιουργούν και ανταποκρίνονται στο δραματικό πλαίσιο. 4. Δημιουργούν ένα εύρος από εντάσεις και συγκρούσεις, καθώς οικοδομούν και σχεδιάζουν δραματικές καταστάσεις, με στόχο να αναδείξουν τη δράση των χαρακτήρων της ιστορίας. 5. Εφευρίσκουν και αναπτύσσουν ρόλους που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες δραματικές περιστάσεις και βασίζονται σε δεδομένα δραματικά πλαίσια. 6. Διαπραγματεύονται τα θέματα του πολέμου και της ειρήνης σε σχέση με την ευθύνη των λαών και των κρατών, και διατυπώνουν θέσεις αναφορικά με την ευθύνη που έχει το άτομο στη δημιουργία συνθηκών πολέμου ή ειρήνης, μέσα από τη διαμόρφωση και την παράσταση σκηνών δράσης. 7. Παίζουν μια δραματική σκηνή ή ένα χαρακτήρα για καθορισμένη χρονική διάρκεια και ανταποκρίνονται μέσα από το ρόλο για την εξέλιξη της δράσης, διατηρώντας μια επιδιωκόμενη ατμόσφαιρα ή ένα επιδιωκόμενο συναίσθημα. 8. Διαμορφώνουν οπτικές της ιστορίας του πρωταγωνιστή μέσα από τη δημιουργία «άλλων» δραματικών χαρακτήρων και καταστάσεων, καθώς εμπλέκονται σε μια διαδικασία αμφισβήτησης και αλλαγής των δραματικών δεδομένων. 9. Γράφουν το κείμενο για τις μικρές σκηνές που παραστούν, δίνοντας προσοχή στη σημειολογία του θεατρικού σεναρίου, και μοντάρουν οπτικογραφημένο υλικό με συγκεκριμένη σκηνοθετική πρόθεση. 10. Χρησιμοποιούν τις τεχνικές του χορού, και διερευνούν το ρόλο της στροφής και της αντι-στροφής στη δημιουργία αντιπαραβολικού λόγου, μέσα από τη δημιουργία αντιθετικών εικόνων δράσης, που προκύπτουν με τη χρήση της τεχνολογίας. 11. Ανταποκρίνονται στο δράμα που παραστούν και παρακολουθούν, χρησιμοποιώντας την κατάλληλη ορολογία για να διατυπώσουν απόψεις, και να αξιολογήσουν τη δουλειά που παράγεται ως προς το περιεχόμενο, τις 2
διαδικασίες, αλλά και το αποτέλεσμα του δράματος, ως σύνολο σημάνσεων που επιθυμεί να επικοινωνήσει σε άλλους. ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ 12. Ανακαλούν εμπειρίες, εκφράζουν συναισθήματα και καταγράφουν ιδέες που βίωσαν στο θεατρικό εργαστήρι, με σκοπό να αποδώσουν εικαστικά τη ζωή του πρωταγωνιστή της ιστορίας. 13. Παράγουν έργα μέσα από διαδικασίες περιγραφής, παρατήρησης και πειραματισμού. 14. Αποδίδουν τους χαρακτήρες και τη δράση τους στην ιστορία μέσα από σχέδιο ή ζωγραφική. ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ 15. Διαπραγματεύονται λύσεις και επιλογές με τους συνεργάτες τους, καθώς εργάζονται μαζί για να πετύχουν έναν κοινό στόχο και αναλαμβάνουν δράση, ώστε να επικοινωνήσουν τις απόψεις τους αποτελεσματικά σε άλλους. 16. Αναπτύσσουν, μέσα από τις δραματικές καταστάσεις στις οποίες συμμετέχουν, δεξιότητες ζωής όπως είναι: η αυτοεκτίμηση, η αυτοπεποίθηση, ο αυτοσεβασμός, η επικοινωνία, ώστε να αποκτήσουν την ικανότητα του ενεργού πολίτη. 17. Αναπτύσσουν σταδιακά την ικανότητα, τις στάσεις και τις συμπεριφορές του κοινωνικού ηθοποιού που επαναπροσδιορίζει αξίες και ιδέες και αναδιαμορφώνει το κοινωνικό του περιβάλλον. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 18. Χρησιμοποιούν την Word για συγγραφή κειμένων στον Η.Υ., το πρόγραμμα του Power Point για παρουσιάσεις απόψεων αναφορικά με τον πόλεμο και τις συνέπειές του στη ζωή του ανθρώπου και της κοινωνίας του, καθώς και τα προγράμματα των Windows Live Movie Maker και Photo Story, τόσο για να ανταποκρίνονται στο δράμα που δημιουργούν όσο και για να μοντάρουν υλικό για να αφηγηθούν ιστορίες. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 19. Αναπτύσσουν θετική στάση και δημιουργική σχέση με το λογοτεχνικό κείμενο, καλλιεργώντας και εξελίσσοντας την επινοητική και «ενσυναισθητική» τους ικανότητα, μέσα από τις δομημένες δραστηριότητες του θεατρικού εργαστηρίου (το οποίο θα προσφέρει ευκαιρίες για δημιουργική ανα-διήγηση, δημιουργική μετα-γραφή, δημιουργική επέμβαση 3
στο κείμενο, δηλαδή: αλλαγή της δομής, της πλοκής, του λογοτεχνικού ήρωα, συνδυασμός ιστοριών για τη δημιουργία νέας ιστορίας). 20. Κατανοούν σε βάθος τον αφηγηματικό λόγο και τις συμβάσεις της θεατρικής παράστασης, μέσα από την πράξη του θεάτρου. 21. Αυτοσχεδιάζουν τετράστιχα ή δίστιχα με ομοιοκαταληξία ή ελεύθερο στίχο που αποφασίζουν οι ίδιοι/ες. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 22. Καλλιεργούν τον προφορικό τους λόγο, μέσα από το δράμα που δημιουργούν και τις συζητήσεις έξω από αυτό. 23. Έρχονται σε επαφή με πολυτροπικά κείμενα και κατανοούν τα υπόρρητα νοήματά τους. 24. Παράγουν κειμενικά είδη όπως: λεζάντα, θέατρο, οπτικοποιημένη ιστορία, ρεπορτάζ, φιλμάκι, εννοιολογικό χάρτη, άρθρο, ημερολόγιο, που να περιλαμβάνουν επιχειρηματολογία και αφήγηση. 25. Κατανοούν το ρόλο που επιτελεί η υιοθέτηση της κατάλληλης «γλώσσας σώματος», για την αναπαράσταση υπόρρητων νοημάτων και επισημαίνουν τα εξωγλωσσικά στοιχεία των δραματικών κειμένων που δημιουργούν ή παρακολουθούν (π.χ. εκφράσεις προσώπου, κινήσεις σώματος, επιτονισμός και ύψος της φωνής), για τη μετάδοση συγκεκριμένων πληροφοριών και νοημάτων. 26. Χρησιμοποιούν κατάλληλα επιθετικούς προσδιορισμούς για να δημιουργήσουν τα προφίλ των δραματικών χαρακτήρων. 27. Σχεδιάζουν και παράγουν αφηγηματικά κείμενα στηριζόμενοι σε διάφορες διαδικασίες της παιδαγωγικής του θεατρικού εργαστηρίου. 28. Είναι σε θέση να αντιπαραβάλλουν τα κείμενα που παράγουν οι ίδιοι/ες. 29. Χρησιμοποιούν, ως παραγωγείς κειμένων, τις λειτουργίες των γραμματικο- συντακτικών κανόνων, ώστε αυτά να επιτελούν συγκεκριμένες γλωσσικές λειτουργίες και προθέσεις, ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας. 30. Λειτουργούν ως ερευνητές/ερευνήτριες της γλωσσικής ποικιλότητας, μέσα σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα χρήσης και αποκτούν δυναμική πρόσβαση σε πρακτικές γραμματισμού, εκτός σχολικής νόρμας. 4
Υλικά: Θεατρικό Εργαστήρι: Ο Μεγάλος Περίπατος του Άκη 4/5 H.Y., χαρτόνια μικρά και μεγάλα, μαρκαδόρους ή/και παστέλ, φωτογραφία (βλ. Παράρτημα ΙΙΙ), βαλίτσα, κρουστά, cd player. Πηγές 1. Αισχύλου. (1992). Επτά Επί Θήβας. Αθήνα: Κάκτος. 2. Βρεττάκος, Ν. (2012). Ένας στρατιώτης μουρμουρίζει στο αλβανικό μέτωπο. Με Λογισμό και μ όνειρο, σ. 211-212. Αθήνα: Εκδόσεις ΟΕΔΒ 3. Ζέη, Α. (2004). Συσσίτιο. Ανθολόγιο για τα παιδιά του δημοτικού, μέρος Δεύτερο. Αθήνα: Εκδόσεις Καλοκάθης, σσ. 253-257 4. Ζέη, Α. (2011 ). Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου. Αθήνα: Μεταίχμιο. 5. Μπόϊν, Τζ. (2006). Το Αγόρι με τη Ριγέ Πιτζάμα. Αθήνα: Κέδρος. 6. Νεσίν, Α. (1991). Μη μιλάς πολύ. Ο Καφές και η Δημοκρατία. Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο. 7. Νεσίν, Α. (2012). Σώπα, μη μιλάς. http://stithaghi.blogspot.gr/2012/12/blogpost_20.html 8. Ντελόπουλος, Κ. (2000). Ο Άκης και οι άλλοι. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη. 9. Ντελόπουλος, Κ. (2000). Η Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο. Γλώσσα και Ροδάνι, Ε τάξη, τεύχος α. σ. 44-45. Αθήνα: Εκδόσεις ΟΕΔΒ. 10. Ντελόπουλος, Κ. (2000). Ο Άκης στα όπλα. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη. 11. Ντελόπουλος, Κ. (2000). Ήρθαν, και όλα έγιναν σαν ξένα. Γλώσσα και Ροδάνι, Στ τάξη, τεύχος α. σ. 43-44. Αθήνα: Εκδόσεις ΟΕΔΒ. 12. Ρίτσος, Γ. (2012). Ειρήνη. Με Λογισμό και μ όνειρο. σ. 243. Αθήνα: Εκδόσεις ΟΕΔΒ. 13. Σαρή, Ζ. (2000). Η Πείνα. Γλώσσα και Ροδάνι, Ε τάξη, τεύχος α. σ. 46. Αθήνα: Εκδόσεις ΟΕΔΒ. 14. Σαρή, Ζ. (2012). Τα κουλουράκια. Με Λογισμό και μ όνειρο.σ. 243. Αθήνα: Εκδόσεις ΟΕΔΒ. 15. Σοφοκλή. (1994). Αντιγόνη. Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος. 16. Φρανκ, Α. (1983). Σκέψεις ενός παιδιού για τον πόλεμο. Γλώσσα και Ροδάνι. σ. 74-75. Αθήνα: Εκδόσεις ΟΕΔΒ (διασκευή), ή, 17. Φρανκ, Α. (1983). Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. Αθήνα: Εκδόσεις Zαχαρόπουλος. 18. Christides, K. & Matsas, M. (2007). Eduart. Athens: MINOS-EMI S.A. (cd). 5
Ομάδες: Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες, ανάλογα με τον αριθμό της τάξης ή σε σχέση με τη μορφή της κάθε δραστηριότητας. ΠΟΡΕΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ (Τα επεισόδια είναι ενδεικτικά της δομής του εργαστηρίου. Η διάρκεια του κάθε επεισοδίου υπολογίζεται σε ένα ογδοντάλεπτο- μπορεί, όμως, να πάρει λιγότερο ή και περισσότερο χρόνο, ανάλογα με την κάθε ομάδα-, ώστε να υπάρχει συνέχεια στο περιεχόμενο και τη διαδικασία του δράματος που δημιουργείται και παρίσταται κάθε φορά. Η χρονική απόσταση ανάμεσα στα επεισόδια είναι καλό να μην υπερβαίνει τη μια βδομάδα.) ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1: Η αναχώρηση 1. Συζήτηση με αφορμή μια εικόνα: Με αφορμή τη φωτογραφία που προβάλλεται (βλ. Παράρτημα ΙΙΙ), και χωρίς να γνωρίζουν τα παιδιά το σενάριο της ιστορίας, οι συμμετέχοντες διατυπώνουν διάφορα κριτικά ερωτήματα-προβληματισμούς αναφορικά με την εικόνα. Ενδεικτικά: - Ποιο να είναι το παιδί; Πώς φαίνεται να νιώθει; Γιατί; Τι μπορεί να συμβαίνει; - Πού να βρίσκεται το παιδί; Γιατί; - Τι κάνει το παιδί; Γιατί; - Ποιοι άλλοι βρίσκονται εκεί; Ποια σχέση μπορεί να έχουν με το παιδί της φωτογραφίας; - Πότε να τραβήχτηκε η φωτογραφία; 2. Παγωμένες εικόνες με τίτλο: Κάθε ομάδα φτιάχνει μια παγωμένη εικόνα που να απαντά στο ερώτημα «τι μπορεί να βλέπει μέσα από το παράθυρο του λεωφορείου το παιδί της εικόνας». Οι εικόνες μπορεί να είναι ρεαλιστικές, δηλαδή να συμβαίνουν εκείνη τη στιγμή μπροστά του, ή να βρίσκονται στο μυαλό του και να αποτελούν μέρος της φαντασίας του ή του παρελθόντος του (π.χ. σκηνές φτώχειας, αποχωρισμού, βίας, αναμνήσεις που νοσταλγεί). Κάθε εικόνα συνοδεύεται και από ένα τίτλο-σχόλιο. 3. Παράσταση και συζήτηση: Οι ομάδες τοποθετούνται κυκλικά και απέναντι από την προβολή της φωτογραφίας, που έχουμε στο πρόγραμμα του power 6
point. Με την παρουσίαση της κάθε ομάδας, τα υπόλοιπα παιδιά σχολιάζουν ως προς το περιεχόμενο και το δραματουργικό αποτέλεσμα. Ο/Η εκπαιδευτικός βοηθά τα παιδιά να κάνουν συνδέσεις με τα θέματα της απώλειας, του αποχωρισμού, της αναχώρησης. 4. Αφήγηση σεναρίου: Στη συνέχεια, ο/η εκπαιδευτικός αφηγείται το σενάριο, έτσι όπως περιγράφεται στο Παράρτημα Ι (βλ. σημείωση 1). Προσθέτει στο σενάριο την εξής πληροφορία: ο Άκης με τη μητέρα του έχουν επιβιβαστεί στο λεωφορείο που θα τους μεταφέρει σε μια γειτονική πόλη, όπου θα εγκατασταθούν μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος. Στη φωτογραφία τον βλέπουμε να κοιτάζει έξω από το παράθυρο του λεωφορείου τον πατέρα του, που τον αποχαιρετά. Ο πατέρας θα παραμείνει στην πόλη τους γιατί έχει λάβει επιστολή από το κράτος να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του ως στρατιώτης όταν και όποτε κληθεί. 5. Χορός, αφήγηση, ανίχνευση σκέψης: Ο/Η εκπαιδευτικός προβληματίζει τα παιδιά ως προς το πώς μπορεί να αλλάζουν τώρα οι εικόνες που δημιούργησαν προηγουμένως. Στη συνέχεια, τα καλεί στις ομάδες τους να συζητήσουν και να κάνουν τις απαραίτητες προσθήκες ή διορθώσεις, ώστε οι εικόνες τους να ανταποκρίνονται στα νέα δεδομένα. Επίσης, θα πρέπει να προσθέσουν στις ίδιες ή τις διαφοροποιημένες εικόνες τους ένα στοιχείο ειρωνείας (irony), που να αναδεικνύει ακόμα περισσότερο το δραματουργικό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, αν η εικόνα παρουσιάζει τον Άκη να παρακολουθεί τη βιαιότητα του πολέμου να εξελίσσεται μπροστά στα μάτια του, ένα στοιχείο ειρωνείας θα μπορούσε να αποτελεί η προσθήκη ενός χαρακτήρα-στρατηγού, ο οποίος διατάσσει τον πόλεμο καθώς μπροστά του ζωντανεύει μια φωτογραφία της αγαπημένης του οικογένειας (και οι θεατές την παρακολουθούν να διαδραματίζεται δίπλα του). Κάθε ομάδα προετοιμάζει τις σκέψεις ή τα συναισθήματα που νιώθει εκείνη τη στιγμή κάθε χαρακτήρας, ώστε να μπορούμε να τα ανιχνεύσουμε αργότερα, καθώς και την αφήγηση που συνοδεύει την εικόνα. Αφηγητής είναι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, δηλαδή ο Άκης. Ενδεικτικοί προβληματισμοί κατά την προετοιμασία: - Ποιο στοιχείο θα μπορούσε να προστεθεί στην εικόνα ώστε να μεταφέρουμε πιο έντονα το μήνυμα που θέλει να δώσει; Η προσθήκη ποιου χαρακτήρα θα μπορούσε να το κάνει αυτό; Τι να κάνει ο συγκεκριμένος χαρακτήρας που 7
να έρχεται σε αντιπαράθεση με το τραγικό που βιώνει τώρα ο πρωταγωνιστής της ιστορίας; - Πώς θα τοποθετηθούμε στο χώρο σε σχέση με τους άλλους χαρακτήρες για να δείξουμε τη σχέση μας; - Πώς θα φτιάξουμε το πρόσωπο και το σώμα μας, ώστε να ανταποκρινόμαστε στις απαιτήσεις του χαρακτήρα μας τη δεδομένη στιγμή; - Τι μπορεί να σκεφτόμαστε ή να νιώθουμε; - Τι θα μπορούσε να πει ο Άκης στη διάρκεια αυτής της σκηνής; Ποιες φράσεις να επιλέξουμε για να δημιουργούν την αφήγησή του; 6. Παράσταση και συζήτηση: Όλες οι ομάδες τοποθετούνται όπως και στο (3) και παρουσιάζουν με τη σειρά τις εικόνες τους με την αφήγηση που τις συνοδεύει. Τα υπόλοιπα παιδιά θεατές ανιχνεύουν τις σκέψεις των πρωταγωνιστών και σχολιάζουν ως προς το περιεχόμενο και το δραματουργικό αποτέλεσμα. Δίνεται έμφαση στον τρόπο που λειτουργεί κάθε φορά το στοιχείο της ειρωνείας. 7. Φλασμπάκ, χορός, αντιθετική εικόνα: Αυτή η δραστηριότητα γίνεται αντί της Δραστηριότητας (5) και (6) και στην περίπτωση που ο/η εκπαιδευτικός κρίνει ότι το επίπεδο των παιδιών θεατρικά δεν βοηθά για την πραγματοποίηση των προηγούμενων δραστηριοτήτων. Η κάθε ομάδα φτιάχνει μια αντίθετη εικόνα της αρχικής, που να παραστάνει μια στιγμή από τη ζωή του πρωταγωνιστή στο παρελθόν, η οποία φανερώνει μια άλλη πραγματικότητα, αντίθετη από αυτήν που βιώνει τώρα ο πρωταγωνιστής (π.χ. μια μέρα με την οικογένειά τους στο πάρκο, παίζοντας μπάλα με τους φίλους του κ.λπ.). Και πάλι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο Άκης, αφηγείται την ιστορία του, καθώς ζωντανεύουν οι εικόνες η μια μετά την άλλη. 8. Παράσταση καρουζέλ, χορός: Κάθε ομάδα, με συνοδεία μουσικής (βλ. προτεινόμενο cd, Πηγές), παρουσιάζει με τη σειρά τις δυο αντιπαραβολικές εικόνες. Ενδεικτική σκηνοθεσία: - Κάθε ομάδα παρουσιάζει τις εικόνες διαδοχικά σε αργή κίνηση και με τον αφηγητή να μιλά καθώς αυτές ζωντανεύουν. - Κάθε ομάδα παρουσιάζει μόνο σε κίνηση τις εικόνες, ξεκινώντας από το παρόν στο παρελθόν. 8
Ευκαιρία για παραγωγή γραπτού λόγου, χρήση τεχνολογίας και διαθεματικές συναρτήσεις: α) Ο/Η εκπαιδευτικός φωτογραφίζει τις παγωμένες εικόνες και βιντεογραφεί την παράσταση καρουζέλ. Στη συνέχεια, αποθηκεύει το υλικό σε 4 ή 5 (ανάλογα με τον αριθμό των ομάδων) διαφορετικούς υπολογιστές που θα χρησιμοποιήσει η κάθε ομάδα, ώστε να μοντάρει το συγκεκριμένο υλικό και να αφηγηθεί την ιστορία του Άκη με το δικό της τρόπο. Με τη χρήση των προγραμμάτων του Photo Story, για τις φωτογραφίες, ή/και του Windows Live Movie Maker, για το βίντεο της παράστασης καρουζέλ (επιλέγουν ένα από τα δύο προγράμματα), μοντάρουν το υλικό. Παράλληλα, τα παιδιά με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού κατασκευάζουν την αφήγηση, κάνοντας διάφορες επιλογές, σύμφωνα με τα νοήματα που θέλουν να μεταφέρουν στους θεατές που θα την παρακολουθήσουν αργότερα, και που αφορούν: - σε γλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία, που τους παρέχει το φωτογραφικό υλικό, - τη σειρά των σκηνών που εμπεριέχει η αφήγηση, ώστε η δομή να ανταποκρίνεται στη συναισθηματική κατάσταση που βιώνει ο πρωταγωνιστής της ιστορίας. Στα προγράμματα του υπολογιστή, προσθέτουν ήχο, τα λόγια, το ρυθμό της αφήγησης, λεζάντες κ.λπ. Με την ολοκλήρωση του μοντάζ, τα παιδιά παρακολουθούν τα μικρά φιλμάκια και κάνουν παρατηρήσεις αναφορικά με τις επιλογές της κάθε ομάδας παραγωγής στο μοντάζ και το αποτέλεσμα που αυτό είχε στο πλαίσιο επικοινωνίας. β) Η οπτικογράφηση των δραματικών πλαισίων κατά τη διάρκεια του θεατρικού εργαστηρίου χρησιμοποιείται αργότερα στη διαδικασία της ανταπόκρισης για αξιολόγηση του δραματικού αποτελέσματος. Καθώς αυτά προβάλλονται, τα παιδιά καλούνται να σχολιάσουν το αισθητικό αποτέλεσμα της θεατρικής πράξης (η τεχνική της οπτικογράφησης ως ερέθισμα για ανταπόκριση μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα επεισόδια του θεατρικού εργαστηρίου ή όπου κρίνει σημαντικό ο/η εκπαιδευτικός). γ) Τα παιδιά μελετούν το απόσπασμα από το θέατρο του Αισχύλου Επτά Επί Θήβας, που περιγράφει εικόνες πολέμου (βλ. Παράρτημα Ι, σημείωση 2), τις οποίες καλούνται να ζωντανέψουν με αφήγηση και μιμική. δ) Στην Ιστορία, τα παιδιά ανακρίνουν πηγές που φανερώνουν διάφορες στιγμές από την ιστορία του ανθρώπου, κατά τις οποίες, λόγω πολέμου, άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τις οικογένειές τους και να μετακινηθούν αλλού. 9
ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 2: Πίσω στο χρόνο: μια βίαιη πράξη: αλλάζω ζωή 9. Χάρτης ιστορίας, αφήγηση και παράλληλη δράση (ή μιμική): Με βάση τις πληροφορίες του κειμένου 1 που τους δίνεται (βλ. Παράρτημα Ι, σημείωση 3), κάθε ομάδα, αρχικά, καταγράφει με σύντομες φράσεις σε μια χρονική σειρά τα γεγονότα που εξελίσσονται στην οικογένεια του Άκη εκείνο το πρωινό. Στη συνέχεια, η ομάδα ζωντανεύει τη σκηνή μέσω της αφήγησης και της παράλληλης δράσης. Καθώς ένα από τα παιδιά αφηγείται τη δράση, τα υπόλοιπα παιδιά-ηθοποιοί ανταποκρίνονται κινητικά, μέσα από το ρόλο των συγκεκριμένων χαρακτήρων. Στο σύνθημα του/της εκπαιδευτικού, οι ομάδες παραστάνουν την αφήγησή τους ταυτόχρονα. Στη συνέχεια, και πάλι ταυτόχρονα, οι ομάδες παρουσιάζουν σε αργή κίνηση μόνο τη δράση, χωρίς την αφήγηση. Συνοδεία μουσικής (βλ. Πηγές, cd: track 1). 10. Παγωμένη εικόνα με αφήγηση: Ο/Η εκπαιδευτικός λέει στα παιδιά ότι το κείμενο αυτό ξαναγράφηκε σε μορφή εικονογραφημένης ιστορίας, και πως για κάθε διαφορετική δράση υπάρχει μια διαφορετική εικόνα. Κάθε ομάδα, λοιπόν, πρέπει να επιλέξει να παραστήσει μια μόνο εικόνα από την συγκεκριμένη σκηνή και να την συνοδεύσει με λόγια από το κείμενο, τα οποία καταγράφει ξεχωριστά σε ένα χαρτόνι (π.χ. μια παγωμένη εικόνα χτίζεται έτσι ώστε να συνοδεύεται από το κείμενο: «Η μαμά τον είδε πρώτη και σταμάτησε να γελάει και του είπε πως ήρθε πάνω στην ώρα που δεν πίνω το γάλα μου και πρέπει να φύγω για το σχολείο και να μου πει κάτι για να το πιω»). 11. Παράσταση: Οι ομάδες τοποθετούνται κυκλικά και παρουσιάζουν με τη σειρά. Κάθε φορά ο/η εκπαιδευτικός διαβάζει το κείμενο που συνοδεύει τη συγκεκριμένη εικόνα, ενώ τα υπόλοιπα παιδιά παρακολουθούν και σχολιάζουν τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς το δραματουργικό αποτέλεσμα. Είναι σημαντικό να δούμε με ποιον τρόπο η κάθε ομάδα αποκωδικοποιεί το νόημα του κειμένου και πώς το αποτυπώνει μέσω της εικόνας. Ενδεικτικά ερωτήματα- προβληματισμοί κατά την παράσταση: - Πώς ερμηνεύει η ομάδα παραγωγής την κατάσταση που βιώνουν οι χαρακτήρες τη συγκεκριμένη στιγμή, τη συναισθηματική τους κατάσταση και τις σχέσεις τους; 1 Δεν αναφερόμαστε στο συγκεκριμένο ιστορικό συγκείμενο του κειμένου για να μην περιορίσουμε τη συζήτηση γύρω από τον πόλεμο του 1940. Αυτό γίνεται αργότερα στις δραστηριότητες που περιγράφονται ως προέκταση του θεατρικού εργαστηρίου (βλ. σελ. 12, το (α)). 10
- Ποια οπτική νομίζετε ότι παρουσιάζουν (π.χ. η επιλογή ενός χαρακτήρα αντί για άλλον ως πρωταγωνιστή μπορεί να δώσει διαφορετικό νόημα στο πλαίσιο, δείχνοντας πώς αυτός βιώνει τα πράγματα); - Πώς συνδέεται το κείμενο που επέλεξαν να συνοδεύσουν την εικόνα (π.χ. θα μπορούσε η εικόνα να έρχεται σε αντιπαραβολή με το κείμενο, και μέσω μιας τέτοιας ειρωνείας να προβληματίζει τους θεατές); 12. Όλοι σε ρόλο: Ο/Η εκπαιδευτικός ως Πατέρας στη μέση ενός κύκλου, που φτιάχνουν οι υπόλοιποι συμμετέχοντες, προσπαθεί να απαντήσει στα ερωτήματά τους, που πέφτουν σαν βροχή. Οι συμμετέχοντες μπαίνουν στο ρόλο των άλλων χαρακτήρων της ιστορίας (του Άκη, της Μητέρας, της Θείας, της Δωροθέας). Ο/Η εκπαιδευτικός στο ρόλο του Πατέρα εξηγεί ότι έχει ξεσπάσει πόλεμος στη χώρα τους και ότι πια δεν είναι ασφαλείς στο σπίτι τους, θα πρέπει να φύγουν και να βρουν καταφύγιο σε μια διπλανή πόλη σε φιλικό τους σπίτι. Ο ίδιος μάλλον θα κληθεί να καταταχθεί στο στρατό. Οι άλλοι χαρακτήρες κάνουν διάφορες ερωτήσεις σχετικά με αυτό το γεγονός και εκφράζουν την αγωνία τους για το μέλλον τους (βλ. ενδεικτικό κείμενο στο Παράρτημα Ι, σημείωση 4). 13. Αυτοσχεδιασμός σε ζευγάρια: Στο δωμάτιο του Άκη, ο Πατέρας μιλά μαζί του. Τι μπορεί να λένε για την απόφαση του Πατέρα να μείνει πίσω και για τη δικιά τους απομάκρυνση, σε τι μπορεί να διαφωνεί ο Άκης; Ποια είναι η πιο δύσκολη ερώτηση που κάνει ο Άκης στον Πατέρα, η οποία παραμένει αναπάντητη; Τα παιδιά κάθονται πλάτη-πλάτη και αυτοσχεδιάζουν το διάλογο μέσα σε ρόλο. 14. Παράσταση και συζήτηση: Καθώς ο/η εκπαιδευτικός πλησιάζει ένα ζευγάρι, ζωντανεύει ο διάλογος Πατέρα-Άκη, ενώ όταν απομακρύνεται, ο διάλογος σταματά. Με το τέλος των αυτοσχεδιασμών, τα παιδιά εστιάζουν στα ακόλουθα σημεία: - Τι είναι αυτό που απασχολεί κυρίως τον Πατέρα και τι τον Άκη; - Πώς νιώσατε στη θέση του Πατέρα/ Άκη; Ήταν εύκολο να πείσετε τον άλλο χαρακτήρα για τα όσα προσπαθούσατε να του μεταφέρετε; Γιατί; - Ως ο συγκεκριμένος χαρακτήρας, πιστεύατε αυτά που λέγατε στον άλλο; 15. Φωνές, χορός: Ο/Η εκπαιδευτικός προσθέτει την εξής πληροφορία: ο Πατέρας φεύγοντας από το δωμάτιο του Άκη του είπε την εξής φράση: «Άκη, από σήμερα θα γίνεις άντρας». Καθώς ο Άκης βρίσκεται στο δωμάτιο του, τον 11
βασανίζει συνεχώς αυτή η ίδια φράση. Τα παιδιά χωρίζονται σε δυο ομάδες. Η μια ομάδα ζωντανεύει τις φωνές στο κεφάλι του Άκη που του υποδεικνύουν τι θα πρέπει να κάνει από τώρα και στο εξής, ώστε να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα της ζωής του, και μπορεί να αρχίζουν με τη φράση: «Από σήμερα γίνεσαι άντρας και θα πρέπει να». Η άλλη ομάδα ξυπνά τις φωνές που αντιστέκονται σε αυτή τη δήλωση του Πατέρα, και μπορεί να αρχίζουν με τη φράση: «Μα εγώ δε θέλω να γίνω άντρας/ Μα είμαι ακόμα παιδί». 16. Παράσταση: Στη μέση ενός κύκλου που δημιουργούν οι δυο ομάδες, ένα παιδί στο ρόλο του Άκη ακούει εναλλάξ τις αντιθετικές φωνές. 17. Συζήτηση: Ενθαρρύνεται συζήτηση ανάμεσα στα παιδιά που διατυπώνουν ιδέες αναφορικά με την τραγική έκβαση της ζωής ενός παιδιού που τα είχε όλα και κάποια στιγμή έπρεπε να αποχαιρετήσει με τον πιο βίαιο τρόπο τη ζωή που γνώριζε. Επίσης, κάνουν συνδέσεις με ιστορικά γεγονότα που γνωρίζουν, όπου παιδιά σαν τον Άκη αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το σπίτι τους και να χωριστούν από την οικογένειά τους εξαιτίας του πολέμου. Ευκαιρία για παραγωγή γραπτού λόγου και διαθεματικές συναρτήσεις: α) Τα παιδιά διαβάζουν το απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Ντελόπουλου, «Η Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο» (βλ. Πηγές), και κάνουν τις διασυνδέσεις με το θεατρικό πλαίσιο που δημιούργησαν προηγουμένως στο εργαστήρι. Συζητούν για τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο του Β Παγκοσμίου πολέμου, στην οποία αναφέρεται το κείμενο, και αναπτύσσουν κρίσεις γύρω από το θέμα του πολέμου σε κάθε εποχή και πώς αυτό επηρεάζει τις ζωές των ανθρώπων. β) Μελετούν επίσης το απόσπασμα από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ (βλ. Πηγές), που θίγει το βασανιστικό ερώτημα για το ξέσπασμα ενός πολέμου. Τα παιδιά διατυπώνουν απόψεις αναφορικά με τον πόλεμο, βασιζόμενοι σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, που γνωρίζουν, και αφορούν στο παρελθόν και το παρόν της τοπικής ή/και της παγκόσμιας ιστορίας. γ) Τα παιδιά κάνουν μια λίστα που παρουσιάζει όλους τους λόγους για τους οποίους θεωρούν ότι ο Άκης δεν μπορεί ή δεν πρέπει να ακολουθήσει την έκκληση του Πατέρα του να γίνει άντρας. δ) Στο μάθημα της Ιστορίας, τα παιδιά διερευνούν και καταγράφουν τις 12
επιπτώσεις που είχε ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος (για την Στ τάξη), ή οι διάφοροι πόλεμοι που πραγματοποιούνταν κατά τη ρωμαϊκή ή/και βυζαντινή περίοδο (για την Ε τάξη), στη ζωή των ανθρώπων. ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 3: Η Βαλίτσα της αναχώρησης 18. Χρήση αντικειμένου, όλοι σε ρόλο: Ο Άκης φτιάχνει τη βαλίτσα του. Τι αντικείμενα θα πάρει μαζί του, εκτός από τα απαραίτητα, που του είναι σημαντικά; Αντικείμενα, δηλαδή, που έχουν κάποια συναισθηματική αξία, και που πιστεύει ότι θα τον βοηθήσουν να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες που θα συναντήσει μπροστά του. Τα παιδιά κάθονται σε κύκλο και στο κέντρο του κύκλου τοποθετείται μια παλιά βαλίτσα. Σε ένα χαρτί, τα παιδιά γράφουν το όνομα ενός αντικειμένου που πιστεύουν ότι πρέπει να πάρει ο Άκης, και το τοποθετούν γύρω από τη βαλίτσα. Δίπλα σ αυτήν, ένα παιδί στο ρόλο του Άκη, κοιτάζει τα πράγματά του και προσπαθεί να αποφασίσει τι θα πάρει μαζί του. Στη συνέχεια, με τη σειρά, τα παιδιά, απευθυνόμενα στον Άκη, διατυπώνουν το λόγο για τον οποίο θεωρούν ότι ο Άκης πρέπει να πάρει το αντικείμενο που προτείνουν. 19. Σκηνή, δράση με πολλαπλούς αφηγητές : Ο/Η εκπαιδευτικός σκιαγραφεί το πλαίσιο της σκηνής του αποχωρισμού: Είναι πρωί και η οικογένεια κάνει τις τελικές προετοιμασίες για την αναχώρησή της. Ο Άκης βρίσκεται στο κρεβάτι του, ενώ οι γονείς του στην κουζίνα. Τι μπορεί να κάνει ο κάθε χαρακτήρας, τι μπορεί να σκέφτεται και πώς να νιώθει αυτή τη δύσκολη ώρα; Κάθε ομάδα, που αποτελείται από τους τρεις χαρακτήρες, του Πατέρα, της Μητέρας και του Παιδιού, ζωντανεύει τη σκηνή αυτή μέσω αφήγησης και παράλληλης δράσης. Δηλαδή, οι ίδιοι οι χαρακτήρες που πρωταγωνιστούν κάθε φορά, αφηγούνται τα γεγονότα που διαδραματίζονται εκείνη τη στιγμή, καθώς παίζουν. Ενδεικτικά ερωτήματα-προβληματισμοί κατά την προετοιμασία: - Σε ποιες άλλες δευτερεύοντες σκηνές χωρίζεται η σκηνή μας (π.χ. ο Άκης στο δωμάτιο του ξυπνά και ετοιμάζεται, βλέπει έξω από το παράθυρο ή κάποιες φωτογραφίες, στο μεταξύ οι γονείς βρίσκονται στην κουζίνα, όπου ο καθένας τοποθετεί κάτι μέσα σε μια βαλίτσα, μιλούν για διάφορα θέματα); 13
- Καταγράφουμε τους τίτλους αυτών των σκηνών. Θεατρικό Εργαστήρι: Ο Μεγάλος Περίπατος του Άκη - Από ποιον χαρακτήρα ξεκινά η δράση, ποιος αφηγείται πρώτα και τι παρακολουθούμε να διαδραματίζεται στην σκηνή; Για παράδειγμα, η αφήγηση ξεκινά με τον Άκη, που τον βλέπουμε να σηκώνεται από το κρεβάτι του: «Πρέπει να σηκωθώ. (κοιτάζει έξω από το παράθυρο με νοσταλγία) Να τρέξω να αποχαιρετήσω τους φίλους μου. Ποιος ξέρει πότε θα ξανανταμώσουμε». Στο μεταξύ, στην τραπεζαρία, οι γονείς ετοιμάζουν τις αποσκευές, κοιτάζουν ο ένας τον άλλο με νόημα, η Μητέρα πάνω από την βαλίτσα ελέγχει αν έχει πάρει ό,τι χρειάζεται. Ο Πατέρας κάτι σημειώνει που το δίνει στη Μητέρα. Ο Άκης μπαίνει στην τραπεζαρία και όλοι κάθονται γύρω από το τραπέζι για το τελευταίο πρωινό τους ως οικογένεια. Αφηγείται ο Πατέρας: «Γιε μου, πόσο μεγάλωσες. Άραγε θα καταφέρω να σε δω να μεγαλώνεις»; κ.ο.κ. - Κάθε ομάδα κάνει πρόβα την σκηνή, επιχειρώντας να συνδυάσει το κείμενο που αφηγείται με τη δράση των χαρακτήρων που παίζουν ή/και αφηγούνται. 20. Παράσταση, μοντάζ ήχου και εικόνας: Οι ομάδες τοποθετούνται κυκλικά. Ο/Η εκπαιδευτικός δημιουργεί ζευγάρια ομάδων και εξηγεί: κάθε φορά που παρουσιάζει μια ομάδα, η ομάδα-ζευγάρι προσθέτει ήχο, όπου χρειάζεται, χωρίς να εμποδίζει τη ροή του λόγου, ώστε να αναδείξει περισσότερο το συναίσθημα και την ατμόσφαιρα για τη συγκεκριμένη σκηνή που παρίσταται. Παράγουν τον ήχο με το σώμα, τη φωνή καθώς και με κρουστά. Ευκαιρία για παραγωγή γραπτού λόγου, χρήση τεχνολογίας και διαθεματικές συναρτήσεις: α) Στη Μουσική, τα παιδιά εργάζονται σε ομάδες για να συνθέσουν το σάουντρακ της μέρας του αποχωρισμού της οικογένειας. Στη συνέχεια, κάθε ομάδα δημιουργεί τον στίχο που συνοδεύει τη μουσική τους. Γράφουν μια ή δυο στροφές με ελεύθερο στίχο ή ομοιοκαταληξία. β) Κάθε ομάδα, μέσα από τα μάτια του Άκη, περιγράφει τη βίαιη αλλαγή που έφερε το ξέσπασμα του πολέμου στη ζωή του. Η αφήγηση αρχίζει από το σημείο που ο Πατέρας επέστρεψε στο σπίτι και τους ανακοίνωσε το τραγικό νέο και τελειώνει στη στιγμή του αποχωρισμού. Στη συνέχεια, αφού η κάθε ομάδα βρει τις 4 πιο σημαντικές σκηνές που παρουσιάζονται στο κείμενο που συνέθεσε, τις ζωντανεύει με αφήγηση και μιμική. Στο τέλος, κάθε ομάδα βιντεογραφεί την σκηνή που συνέθεσε και τη 14
μοντάρει στον Η.Υ., χρησιμοποιώντας το πρόγραμμα του Windows Live Movie Maker. γ) Μελετούν το αντιπολεμικό ποίημα του Νικηφόρου Βρεττάκου (βλ. Πηγές) και, αφού παραστήσουν τις εικόνες που αυτό ζωντανεύει, δημιουργούν έναν εννοιολογικό χάρτη αποτυπώνοντας τις εικόνες που αναφέρονται στην ειρήνη και αυτές που αναφέρονται στον πόλεμο. Προσθέτουν φράσεις και έννοιες σχετικές με τις δυο συνθήκες ζωής. Στη συνέχεια, γράφουν ένα ποίημα που να ξεκινά ή να καταλήγει πάντα στον επαναλαμβανόμενο στίχο του ποιήματος: «Σαν ήμουνα μικρός καθρεφτιζόμουνα στα ρυάκια της πατρίδας μου, δεν ήμουν πλασμένος για τον πόλεμο». Αντιπαραβάλλουν το ποίημα του Βρεττάκου με τα δικά τους ποιήματα. δ) Αντιπαραβάλλουν, ως προς το περιεχόμενο, το ποίημα του Βρεττάκου με το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου για την Ειρήνη (βλ. Πηγές). Στη συνέχεια, παραστούν τις εικόνες της ειρήνης που πηγάζουν από το ποίημα του Ρίτσου, χρησιμοποιώντας τις συμβάσεις της αφήγησης και της παράλληλης δράσης. Συζητούν με ποιον τρόπο ο κόσμος της Ειρήνης που περιγράφει ο Ρίτσος αποτέλεσε, ενδεχομένως, σημείο αναφοράς για τον Άνδρα-Στρατιώτη του Βρεττάκου, ο οποίος, ενώ συνεχώς μουρμουρίζει πως δεν ήταν πλασμένος για τον πόλεμο, θυσιάζει τελικά τη ζωή του, γιατί πιστεύει στο υπέρτατο αγαθό του ανθρώπου, την ελευθερία και την προσωπική βούληση. Τα παιδιά καλούνται να διατυπώσουν ιδέες σχετικές με την έννοια της ελευθερίας και τη σημασία της για το άτομο και την κοινωνία του. ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 4: Η δικτατορία του πολέμου 21. Προθέρμανση: Ο/Η εκπαιδευτικός φωνάζει τα ακόλουθα ρήματα: γελώ, αγαπώ, μισώ, πονάω, φοβάμαι, κρυώνω, πεινάω. Παράλληλα, τα παιδιά επιχειρούν να σωματοποιήσουν κάθε φορά το ρήμα που ακούν. Κάθε φορά παγώνουν στο χώρο και ο/η εκπαιδευτικός ανιχνεύει τις σκέψεις τους. 22. Εκπαιδευτικός σε ρόλο, καυτή καρέκλα: Τα παιδιά παρακολουθούν τον/την εκπαιδευτικό, στο ρόλο του Άκη, να κινείται στο χώρο και να δείχνει ότι περιεργάζεται το νέο του δωμάτιο. Μονολογεί πως το καινούριο του δωμάτιο είναι πολύ μικρότερο από το παλιό του δωμάτιο. Έπειτα, στέκεται μπροστά από ένα μικρό παράθυρο και κοιτάει έξω. Παρατηρεί τη νέα του γειτονιά και εκφράζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα που νιώθει αλλά και τις απορίες του, καθώς διαπιστώνει πως όλα είναι διαφορετικά. Τα σπίτια, οι δρόμοι, οι 15
άνθρωποι. Βλέπει εικόνες πρωτόγνωρες που τον κάνουν να ανατριχιάζει. Στη συνέχεια, κάθεται σε μια καρέκλα στο κέντρο του κύκλου και απαντά στα ερωτήματα των παιδιών για τα νέα δεδομένα της ζωής του (βλ. ενδεικτικό κείμενο στο Παράρτημα Ι, σημείωση 5). 23. Συζήτηση και Χάρτης της ιστορίας: Τα παιδιά επιχειρούν να αποκωδικοποιήσουν τις πληροφορίες που τους έδωσε ο/η εκπαιδευτικός μέσα από το ρόλο του Άκη. Αναγνωρίζουν και διατυπώνουν τα χαρακτηριστικά της κατοχής (π.χ. έρημοι δρόμοι εξαιτίας περιπολιών, φτώχεια, συσσίτιο, δυστυχία, έλλειψη εμπιστοσύνης, φόβος ακόμη και για να πεις τη γνώμη σου κ.λπ.). Στη συνέχεια, στις ομάδες τους, χρησιμοποιούν παστέλ ή μαρκαδόρους για να φτιάξουν ένα χάρτη της καθημερινότητας του Άκη στο χωριό που βρίσκεται τώρα. Ο χάρτης, με τίτλο «Ο μεγάλος περίπατος του Άκη», παρουσιάζει με ένα συμβολικό τρόπο τη διαδρομή του Άκη από τη μέρα που έφτασε στο χωριό της Δωροθέας μέχρι αυτή τη στιγμή. Ενδεικτικά ερωτήματα-προβληματισμοί κατά την προετοιμασία: - Πώς φαντάζεστε τη ζωή του στην αρχή όταν έφτασε εδώ, πώς μας την περιγράφει, τι περιλαμβάνει, τι συναίσθημα συνοδεύει τον πρωταγωνιστή της ιστορίας μας; - Πώς αλλάζουν τα δεδομένα και εδώ, τι έχει να αντιμετωπίσει ο Άκης, πώς συμπεριφέρονται οι γύρω του, πώς νιώθει γι αυτό, τι ερωτήματα έχει ο ίδιος, ποιοι είναι οι χειρότεροι του εφιάλτες; - Ποια μορφή θα δίνατε σε αυτή τη διαδρομή που κάνει ο Άκης, πώς θα το συμβολίσετε μέσα από τα μικρά σκίτσα και τις φράσεις που θα γράψετε, τι χρώματα θα χρησιμοποιήσετε, τι σχήμα θα δώσουμε σε αυτή τη διαδρομή, ώστε να μεταφέρουμε τα νοήματα που θέλουμε στους άλλους; κ.λπ. Στη συνέχεια, όλοι οι χάρτες παρουσιάζονται από κάθε ομάδα, ενθαρρύνοντας περαιτέρω συζήτηση γύρω από τα νοήματα της ιστορίας του Άκη. 24. Θέατρο εικόνων: Τα παιδιά καλούνται στις ομάδες τους να φτιάξουν ένα θέατρο εικόνων με θέμα την δικτατορία του πολέμου, έτσι όπως την βιώνει ο Άκης. Αρχικά, ανταλλάζουν απόψεις αναφορικά με την έννοια αυτής της φράσης και καταγράφουν τις ιδέες τους. Στη συνέχεια, με βάση τις πληροφορίες που δόθηκαν προηγουμένως για την ζωή του Άκη (ο/η εκπαιδευτικός μπορεί, αν κρίνει σκόπιμο, να δώσει και το θεατρικό μονόλογο 16
που ερμήνευσε μέσα από το ρόλο του Άκη (βλ. Παράρτημα Ι, σημείωση 5)), τα παιδιά καλούνται να δημιουργήσουν 3-4 διαδοχικές εικόνες που να αντικατοπτρίζουν την κατοχή και τη δικτατορία που φέρει πάντα ένας πόλεμος. Κάθε εικόνα συνοδεύεται και από μια φράση που ξεκινά με το ρήμα «απαγορεύεται». Τα παιδιά αποφασίζουν ποιος από τους χαρακτήρες του δραματικού πλαισίου, που δημιουργεί η εκάστοτε εικόνα, αφηγείται. Οι εικόνες διαδέχονται η μια την άλλη σε αργή κίνηση. 25. Παράσταση και συζήτηση: Κάθε ομάδα παρουσιάζει το θέατρο εικόνων της προς τα άλλα παιδιά θεατές. Στο τέλος κάθε παρουσίασης, τα παιδιά σχολιάζουν τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς το δραματουργικό αποτέλεσμα. Ιδιαίτερα, αναπτύσσεται προβληματισμός γύρω από την αλλοτρίωση των ανθρώπων και την καταπάτηση των προσωπικών ελευθεριών στη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής. 26. Ομαδικό δράμα, συλλογικός χαρακτήρας, αυτοσχεδιασμός σε ρόλο, δράση- αντί-δραση: Τα παιδιά τοποθετούνται με το ζευγάρι τους στο χώρο, το ένα απέναντι από το άλλο, με τρόπο που να σχηματίζουν δυο ομόκεντρους κύκλους. Στον εσωτερικό κύκλο, βρίσκονται τα παιδιά στο ρόλο του Άκη, ενώ στον εξωτερικό, τα παιδιά στο ρόλο της Μητέρας. Στο σύνθημα του/της εκπαιδευτικού, η δράση- αντί-δραση στους κύκλους ξεκινά με τη Μητέρα να προσπαθεί να εξηγήσει και να πείσει τον Άκη για το «απαγορεύεται», ενώ ο Άκης αντιδρά. Στο κτύπημα των χεριών του/της εκπαιδευτικού, τα παιδιά στο ρόλο της Μητέρας μετακινούνται ένα βήμα αριστερά και στέκονται απέναντι στο διπλανό παιδί που είναι και πάλι στο ρόλο του Άκη, αυτοσχεδιάζοντας με τον ίδιο τρόπο. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται μέχρι ο/η εκπαιδευτικός να δώσει το σύνθημα της λήξης. Στο τέλος, καλεί όσα παιδιά δρούσαν μέσα από το χαρακτήρα της Μητέρας να τοποθετηθούν σε μια απόσταση στο χώρο απέναντι από το παιδί που δρούσε μέσα από το χαρακτήρα του Άκη, ανάλογα με το πώς τα ίδια ένιωσαν μέσα από το ρόλο τους ότι προσπάθησαν να πείσουν τον Άκη για τη θέση της Μητέρας, δικαιολογώντας την επιλογή τους (π.χ. πιο κοντά στον Άκη τοποθετούνται όσοι ένιωσαν ότι ήθελαν πάρα πολύ να τον πείσουν για το επιχείρημα της Μητέρας, πιο μακριά όσοι δεν πίστευαν ότι ως Μητέρα ήθελαν τόσο πολύ να τον πείσουν, κ.λπ.). 27. Συζήτηση: Με αφορμή την προηγούμενη δραστηριότητα, τα παιδιά καλούνται να σκεφτούν τη θέση της Μητέρας και το δύσκολο της έργο στη 17
διαπαιδαγώγηση αλλά και την ασφάλεια του παιδιού της στη διάρκεια αυτού του πολέμου. Δίνεται σημασία στο πώς μια μητέρα μπορεί να έρθει αντιμέτωπη με τον ίδιο της τον εαυτό (δηλαδή με τα όσα πιστεύει), ώστε να διασφαλίσει με κάθε δυνατό τρόπο την προφύλαξη του παιδιού της από τον κίνδυνο. Ευκαιρία για παραγωγή γραπτού λόγου, χρήση τεχνολογίας και διαθεματικές συναρτήσεις: α) Τα παιδιά διαβάζουν τα κείμενα της Ζωρζ Σαρή «Πείνα» και «Τα Κουλουράκια», καθώς και το «Συσσίτιο» της Άλκης Ζέη (βλ. Πηγές). Αναπτύσσουν κρίσεις αναφορικά με τις κακουχίες του πολέμου και της κατοχής. Με βάση τα όσα γνωρίζουν για τα τρία παιδιά των κειμένων- τον Άκη, τον Πέτρο και τη Ζωή- δημιουργούν «Το πορτρέτο του Παιδιού που βιώνει τον Πόλεμο και την Κατοχή». β) Διαβάζουν το ποίημα του Αζίζ Νεσίν (βλ. Πηγές και Παράρτημα ΙΙ) και συζητούν τις συνδέσεις με την ιστορία του Άκη. Στη συνέχεια, προεκτείνουν τα νοήματα του μέσα από το θέατρο με τις παρακάτω δραστηριότητες: - Σε ομάδες των 4/5, επιλέγουν μια στροφή που δημιουργεί μια συγκεκριμένη συνθήκη για έναν χαρακτήρα από την ιστορία του «Σώπα..» (π.χ. το παιδί που κάνει φασαρία και οι ενήλικες του λένε να σωπάσει ή του ερωτευμένου εφήβου ή του ενήλικα που παντρεύεται και πάλι μαθαίνει να σωπαίνει, κ.ο.κ.). - Καλούνται να φτιάξουν την σκηνή που να ανταποκρίνεται στη δοσμένη συνθήκη, αφού πρώτα σκεφτούν το προφίλ του πρωταγωνιστή της (δηλαδή, ποιος είναι, πότε και γιατί νιώθει έτσι, πώς οι γύρω του προκαλούν αυτό το συναίσθημα, ποια η σχέση του μαζί τους, τι συμβαίνει στην σκηνή, πώς θα δείξουμε αυτές τις σχέσεις των χαρακτήρων, κ.λπ.). - Καθώς τα παιδιά ζωντανεύουν τη σκηνή, ο πρωταγωνιστής της κάθε ιστορίας αφηγείται, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούμε να διαδραματίζεται η σκηνή (δηλαδή, τόσο ο πρωταγωνιστής όσο και οι άλλοι χαρακτήρες ανταποκρίνονται κινητικά στην αφήγηση). γ) Τα παιδιά οπτικογραφούν το Θέατρο εικόνων που δημιούργησαν στο εργαστήρι και στη συνέχεια φτιάχνουν στο πρόγραμμα του Windows Live Movie Maker ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Η αλλοτρίωση των ανθρώπων και η καταπάτηση των προσωπικών ελευθεριών στη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής». 18
Επεισόδιο 5: Γράμμα στον Πατέρα: κραυγές ελευθερίας Θεατρικό Εργαστήρι: Ο Μεγάλος Περίπατος του Άκη 28. Παγωμένη εικόνα με αφήγηση: Ο/Η εκπαιδευτικός σκιαγραφεί το πλαίσιο. Έχουν περάσει πολλοί μήνες από τότε που ο Άκης αποχωρίστηκε τον πατέρα. Αποφασίζει να του στείλει ένα φάκελο με δικές του ζωγραφιές. Άραγε τι να δείχνουν αυτές οι ζωγραφιές που να συγκινούν τον πατέρα; Τι μήνυμα μπορεί να του στέλλει αφού έχει περάσει τόσος καιρός από τότε που χωρίστηκαν; Τα παιδιά, στις ομάδες τους, καλούνται να φτιάξουν μια παγωμένη εικόνα που να παριστά μια από τις ζωγραφιές, και να την συνοδεύουν με έναν τίτλο. 29. Παράσταση: Οι ομάδες τοποθετούνται κυκλικά και ο/η εκπαιδευτικός ή άλλο παιδί στο κέντρο του κύκλου, στο ρόλο του Πατέρα, κάνει ότι ανοίγει το φάκελο και κοιτάει προσεκτικά με τη σειρά όλες τις ζωγραφιές του Άκη. Ενδεικτική σκηνοθετική οργάνωση: - Κάθε φορά που ο Πατέρας δείχνει προς συγκεκριμένη κατεύθυνση, η αντίστοιχη ομάδα ζωντανεύει σε αργή κίνηση την εικόνα της και αφηγείται τον τίτλο. - Στο τέλος, όλες οι εικόνες ζωντανεύουν ταυτόχρονα και ακούγονται δυνατά οι τίτλοι. - Όλες οι εικόνες ζωντανεύουν ταυτόχρονα, χωρίς αφήγηση, μόνο με συνοδεία μουσικής, ενώ ο Πατέρας στο κέντρο βλέπει και ξαναβλέπει με συγκίνηση τις ζωγραφιές. - Η παράσταση τελειώνει με τη φράση του Πατέρα: «Φτάνει πια, φτάνει αυτός ο παραλογισμός του πολέμου. Δεν ξέρω πια για ποιο λόγο πολεμώ. Πρέπει να βρω το κουράγιο να το φωνάξω. Πρέπει να βρω το κουράγιο να γυρίσω κοντά σας, αγαπημένε μου Άκη, αγαπημένη μου γυναίκα». 30. Συζήτηση: Ο/Η εκπαιδευτικός προβληματίζει τα παιδιά για τα λόγια του πατέρα. Τι να σημαίνουν άραγε; Τι πόλεμος μπορεί να είναι αυτός που να τον θεωρεί παράλογο; Γιατί λέει ότι δεν ξέρει πια τον σκοπό για τον οποίο πολεμά; Γνωρίζετε εσείς τέτοιους πολέμους που έγιναν στο παρελθόν ή που γίνονται τώρα; Αρχικά τα παιδιά συζητούν με το παιδί που κάθεται κοντά τους και στη συνέχεια εκφράζουν τις απόψεις τους στην ολομέλεια. Γίνεται αναφορά και διασαφήνιση των εννοιών «πόλεμος», «εμφύλιος πόλεμος», «τρομοκρατία» και «δικτατορία». 19
31. Φωνές: Ο/Η εκπαιδευτικός ή ένα παιδί στο ρόλο του Πατέρα κάθεται στο κέντρο του κύκλου κρατώντας τις ζωγραφιές του Άκη. Σκέφτεται. Στο μεταξύ, ο/η εκπαιδευτικός έχει μοιράσει σε όλα τα παιδιά που στέκονται στον κύκλο στίχους από ένα χορικό της τραγωδίας της Αντιγόνης του Σοφοκλή (βλ. Παράρτημα Ι, σημείωση 6). Έπειτα, κάθε παιδί στο ρόλο της εσωτερικής φωνής του Πατέρα, εισέρχεται προς το κέντρο του κύκλου, τοποθετείται απέναντι από τον ηθοποιό-πατέρα, και ερμηνεύει το στίχο που κρατά στα χέρια του, με διάφορους τρόπους. Στον πρώτο γύρο, με θυμό, στο δεύτερο, με απογοήτευση και θλίψη, στον τελευταίο γύρο, με τρόπο που να του υποδεικνύει την προσωπική του ευθύνη στο να αντι-δράσει σε αυτό που συμβαίνει. 32. Συζήτηση: Τα παιδιά αναπτύσσουν κρίσεις σχετικά με τα λόγια που ερμήνευσαν στην προηγούμενη δραστηριότητα και συζητούν το νόημα και τη σχέση τους με τους προβληματισμούς του Πατέρα για τον πόλεμο στον οποίο συμμετέχει. 33. Όλοι σε ρόλο, συλλογικός ρόλος: Τι άραγε να αποφάσισε να κάνει ο Πατέρας; Ο/Η εκπαιδευτικός σκιαγραφεί το πλαίσιο: Ο Πατέρας αποφασίζει να γράψει το πρώτο του γράμμα στην οικογένεια του. Τη στιγμή που το παραδίδει στον ταχυδρόμο, λαμβάνει το πρώτο γράμμα της γυναίκας του. Σε δυο ομάδες, η καθεμία να αντιπροσωπεύει το χαρακτήρα του Πατέρα ή της Μητέρας, «διαβάζουν» τα γράμματα. Το κάθε παιδί διατυπώνει μια πρόταση/φράση στο ρόλο του ως Πατέρας ή Μητέρα. Ταυτόχρονα, δυο ηθοποιοί στους δυο ρόλους, κινούνται στο διάδρομο που δημιουργείται ανάμεσα στους δυο συλλογικούς ρόλους, και ανταποκρίνονται με κίνηση στα λόγια που διατυπώνονται. 34. Σκηνή: Τα παιδιά καλούνται να σκεφτούν το τέλος που θα επιθυμούσαν να έχει η ιστορία του Άκη και της οικογένειάς του και να φτιάξουν μια σκηνή με κίνηση και λόγο στις ομάδες τους. Ο/Η εκπαιδευτικός προβληματίζει με τα ακόλουθα ερωτήματα: - Τι επιλογές έχει ο κάθε χαρακτήρας από μόνος του (του Άκη, της Μητέρας, του Πατέρα) για να βελτιώσει τη ζωή του, ενόσω αυτός ο πόλεμος συνεχίζεται; Τι επιλογές θέλετε να τους δώσετε; Ποια τα διλήμματα τους; 20
- Τι επιλογές έχουν σαν οικογένεια; Τι μέλλον θέλετε να τους δώσετε; Πού βρίσκεται το μέλλον τους (π.χ. στην ίδια τους τη χώρα, μακριά από αυτήν ως μετανάστες αλλά μαζί ως οικογένεια); - Ποιοι άλλοι χαρακτήρες αποτελούν μέρος αυτού του μέλλοντος που θα αποφασίσετε για την οικογένεια; Ποια η σχέση τους με τους τρεις πρωταγωνιστές της ιστορίας; - Πώς νιώθουν για τις επιλογές τους οι τρεις χαρακτήρες; Πώς θα το δείξουμε αυτό στο πρόσωπο και το σώμα τους; 35. Παράσταση και συζήτηση: Οι ομάδες παρουσιάζουν με τη σειρά τις σκηνές τους και κάθε φορά τα παιδιά θεατές σχολιάζουν ως προς το περιεχόμενο και το δραματουργικό αποτέλεσμα. Στη συνέχεια, όλες οι ομάδες τοποθετούνται κυκλικά και με συνοδεία μουσικής ζωντανεύουν σε αργή κίνηση και χωρίς λόγο τις σκηνές (αρχικά με τη σειρά, στη συνέχεια ταυτόχρονα ή με άλλη σειρά). Παρακολουθούμε, έτσι, εναλλακτικά σενάρια τέλους να παρουσιάζονται ως επαναλαμβανόμενα μοτίβα ονείρου, συμβολίζοντας το πιθανό και το δυνατό. Ο/Η εκπαιδευτικός στο κέντρο του κύκλου συντονίζει τη χορογραφία μέσα από το ρόλο του Άκη, που παρακολουθεί τις επιλογές που μπορεί να κάνει μαζί με την οικογένειά του, ώστε να δραπετεύσει από την αιχμαλωσία και τη δικτατορία του πολέμου. Ευκαιρία για παραγωγή γραπτού λόγου και διαθεματικές συναρτήσεις: α) Στο μάθημα των Εικαστικών, τα παιδιά επιχειρούν να αφηγηθούν τη ζωή του Άκη μέσα από σκίτσα ή ζωγραφιές, που περιγράφουν τα όσα βιώνει στη νέα του γειτονιά και αποτυπώνουν τη νοσταλγία του για την παλιά του ζωή. Τα παιδιά συζητούν στις ομάδες τους για το περιεχόμενο των εικόνων, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα σκίτσα αυτά τα στέλνει ο Άκης στον Πατέρα, με σκοπό να του μεταφέρει την επιθυμία του να επιστρέψει κοντά του. β) Ο/Η εκπαιδευτικός δίνει στα παιδιά το απόσπασμα από το χορικό της Αντιγόνης του Σοφοκλή, και αναφέρει με συντομία το συγκείμενο του έργου. Καλεί τα παιδιά να διατυπώσουν τις ιδέες τους για το πώς ένας παλιός μύθος αποκτά νόημα στο σήμερα. Στο μάθημα της Ιστορίας, τα παιδιά μπορούν να ανακρίνουν ιστορικές πηγές που αναφέρονται στην κλασική εποχή της Αθήνας, όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το έργο του Σοφοκλή, και να σχολιάσουν με ποιο τρόπο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί 21
το έργο του για να αποτυπώσει τις πεποιθήσεις των ανθρώπων της εποχής αναφορικά με τη δημοκρατία και τον εμφύλιο πόλεμο. (βλ. διδακτικές προτάσεις ιστορίας για την Κλασική εποχή) γ) Τα παιδιά συμπληρώνουν τα κενά που ενδεχομένως αφήνει η περιγραφή της απόγνωσης του Πατέρα του Άκη για έναν παράλογο πόλεμο, μέσα από την κριτική ανάλυση του κειμένου του Ντελόπουλου, «Ήρθαν..» (βλ. Πηγές). Συζητούν ως προς το πώς το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης καταπατάται σε εποχές πολέμου και κατοχής. δ) Με βάση την εμπειρία τους στο θεατρικό εργαστήρι και όλες τις πληροφορίες που διερεύνησαν στην πορεία της παρούσας ενότητας, τα παιδιά καλούνται να αποτυπώσουν την προσωπική τους άποψη για τον πόλεμο σε ένα άρθρο για τη μαθητική τους εφημερίδα, επιλέγοντας ένα συγκεκριμένο τίτλο. Πιθανοί τίτλοι: «Το σκληρό πρόσωπο του πολέμου», «Πόλεμος ή Ειρήνη», «Η δικτατορία της κατοχής και του πολέμου», «Ελευθερία, το υπέρτατο αγαθό του ανθρώπου», «Πόλεμος και Ανελευθερία». 22
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι 1. Σενάριο ιστορίας: Σε μια χώρα ξεσπά ένας παράλογος πόλεμος και ένα παιδί, ο Άκης, αναγκάζεται να εγκαταλείψει το σπίτι και την πόλη όπου μεγάλωσε για να εγκατασταθεί με τη μητέρα του σε μια γειτονική πόλη, όπου ο πατέρας κρίνει ότι θα είναι πιο ασφαλείς. Ο Άκης αποχωρίζεται τον πατέρα του, ο οποίος καλείται να υπηρετήσει την πατρίδα στο μέτωπο. Παρακολουθούμε την εξαθλίωση και την πείνα στη διάρκεια της κατοχής που επιβάλλει παράνομα το καθεστώς των ξένων/ ή της χούντας, αλλά και την καταπάτηση της αξιοπρέπειας και της προσωπικής ελευθερίας. 2. Χορικό από το Επτά Επί Θήβας του Αισχύλου (στίχοι 345-362) Σάλαγος και βοή στη χώρα, μας περιζώνουν οι εχθροί με πύργους σκοτώνει άντρας τον άντρα με κοντάρι και των μωρών αχούν οι ματωμένες κραυγές, καθώς απ των μανάδων το βυζί δίχως σπλαχνιά τα ξεκολλούν. Τρεχάματα στους δρόμους κι αρπαγές τον φορτωμένο συναντάει ο φορτωμένος, εκείνος που χει άδεια τα χέρια, τον όμοιο του φωνάζει, βοηθό του στο κούρσος να τον πάρει, και κανένας δε θέλει μήτε λίγα μήδε κι ίσα στη μοιρασιά. Τι να προσμένεις από τούτα; Λύπη σου φέρνουν σκορπισμένοι κατάχαμα οι καρποί, με πικραμένο βλέμμα οι κυράδες τους θωρούν ανάκατα οι σοδειές χυμένες απ των εχθρών τα κύματα χαλιούνται που αδιάφοροι σκορπούν και ξανεμίζουν. Καινούριες συμφορές τις δούλες προσμένουν, πάλι σκλαβωμένες, 23
οι δύσμοιρες, θα στρώνουν το κρεβάτι του εχθρού που νικητής τις πήρε κι έχουν μονάχα την ελπίδα να φτάσει ο μαύρος θάνατος που φέρνει τη λησμονιά στα πολυδάκρυτα δεινά. Θεατρικό Εργαστήρι: Ο Μεγάλος Περίπατος του Άκη 3. Δοσμένο Κείμενο (απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Ντελόπουλου, Κ. (2000). Ο Άκης και οι άλλοι, βλ. Πηγές): Αλλά σήμερα τόση ώρα που γελούσαμε δεν προσέξαμε πως ο μπαμπάς είχε γυρίσει ξαφνικά πίσω και μας κοιτούσε. Χωρίς να γελάει. Ήταν ιδρωμένος, γιατί είχε τρέξει κι είχε ανεβεί τη σκάλα γρήγορα, και δεν μπορούσε να καταπιεί και τα μάτια του ήταν έξω, σαν να είχε μαλώσει με κάποιον. Η μαμά τον είδε πρώτη και σταμάτησε να γελάει και του είπε πως ήρθε πάνω στην ώρα που δεν πίνω το γάλα μου και πρέπει να φύγω για το σχολείο και να μου πει κάτι για να το πιω. Αλλά ο μπαμπάς μου δεν είπε τίποτα. Τότε τον ρώτησε γιατί γύρισε πίσω και μήπως ήταν αργία και δεν το ήξερε. Αλλά ο μπαμπάς πάλι δεν είπε τίποτα. Μετά μίλησε ξαφνικά και είπε να πάψουμε και να τον ακούσουμε με προσοχή και όταν καθίσαμε προσοχή είπε κανείς να μη βγει από το σπίτι, εγώ να μην πάω σχολείο, η θεία Γαζία να αφήσει τις πορτοκαλιές, η Δωροθέα να κλείσει τις πόρτες και τα παράθυρα κι η μαμά να πάψει να με κυνηγάει μ' αυτό το γελοίο γάλα, γιατί «εδώ χαλάει ο κόσμος κι εσείς παίζετε». Μόλις είπε έτσι, αφήσαμε τα παιχνίδια και τα γέλια και μαζευτήκαμε γύρω του και τον κοιτούσαμε, γιατί ποτέ άλλοτε δεν ήταν έτσι, και περιμέναμε να μας πει γιατί χαλάει ο κόσμος. Τότε ο μπαμπάς έβγαλε μια φωνή κουρασμένη, βραχνιασμένη, θυμωμένη, αγριεμένη και φοβισμένη, που, όταν την ακούσαμε, γίναμε κι εμείς θυμωμένοι, αγριεμένοι και φοβισμένοι. 4. Εκπαιδευτικός στο ρόλο του Πατέρα: Πρέπει να επιμένω να φύγουν όλοι απ εδώ. Όσο κι αν με πικραίνει αυτό, πρέπει να επιμένω. Αυτός είναι ο ρόλος μου ως Πατέρας και ως σύζυγος. Ναι, ναι, αυτό πρέπει να κάνω. Μα, δε γίνεται κι αλλιώς. Ο εχθρός πλησιάζει και μετά θα είναι πολύ αργά για όλους μας. Φτάνει, λοιπόν, η αναμονή. Το θέμα ήταν να μην ξεσπάσει αυτή η 24
μπόρα. Δεν είμαι άνθρωπος του πολέμου. Δε συμφωνώ με αυτό που συμβαίνει. Πιστεύω ότι οι διαφωνίες με οποιονδήποτε θα πρέπει να λύνονται ειρηνικά. Ο πόλεμος μόνο καταστροφή φέρνει. Αυτό που με κάνει να ντρέπομαι πιο πολύ είναι που θα πρέπει να πάρω το όπλο και να πατάω την σκανδάλη ενάντια σε ανθρώπους που έχουν κι αυτοί οικογένεια και παιδιά, και όνειρα για το μέλλον, που μέχρι χθες τίποτα δε μας χώριζε. Γιατί; Ένα γιατί που τριγυρνάει στο μυαλό μου συνεχώς και με τρελαίνει. Γιατί; Για ποιο λόγο; Όλα είναι τόσο παράλογα. Πώς να τα εξηγήσω στην οικογένεια μου, στον Άκη; Πώς να τον βοηθήσω να αποδεχτεί τη νέα τάξη πραγμάτων, ότι δεν θα είμαστε πια μαζί σαν οικογένεια, ότι δεν θα μπορεί να παίζει με τους φίλους του, ότι θα πρέπει να σταματήσει να είναι παιδί για να μπορεί να φυλάγεται, ότι θα πρέπει να σταματήσει να ονειρεύεται. Όχι, όχι, αυτό είναι λάθος. Αυτό δεν μπορώ να του το κάνω. Πρέπει μόνο να βρω τη δύναμη να τον βοηθήσω στο ταξίδι για την καινούρια του ζωή. 5. Εκπαιδευτικός στο ρόλο του Άκη: Είναι δυο μήνες τώρα που φτάσαμε σε αυτό το χωριό. Είναι μακριά από την πόλη μας, και ο πατέρας πίστευε πως εδώ θα είμαστε πιο ασφαλείς. Οι συγκρούσεις γίνονται πολύ μακριά από εδώ, στα κέντρα των πόλεων. Μας φιλοξενεί η Δωροθέα, η παλιά μας υπηρέτρια, στο σπίτι των γονιών της. Ένα πολύ παλιό σπίτι που δεν έχει όσα δωμάτια είχε το δικό μας, αλλά αυτό δεν με ενοχλεί και τόσο. Μάλλον τη μητέρα ενοχλεί, που δεν ήθελε να το ακούσει στην αρχή, αλλά επέμενε ο πατέρας και έτσι δέχθηκε. Εμένα μου αρέσει πολύ η Δωροθέα. Τώρα μ αρέσει ακόμη περισσότερο γιατί δεν είναι πια υπηρέτριά μας και είναι πολύ πιο ανέμελη και διασκεδαστική. Με παίρνει και σε παιδιά φιλενάδων της να παίζουμε και αυτό μ αρέσει πολύ. Και το χωριό μ αρέσει γιατί μπορούμε να παίζουμε μπάλα όπου θέλουμε χωρίς να ανησυχούμε για τα αυτοκίνητα. Και όλοι εδώ είναι καλοί και μας προσέχουν. Πάω σχολείο. Καλά αυτό δεν είναι όπως το παλιό μου. Ούτε αίθουσες με υπολογιστές έχει, ούτε γήπεδα μεγάλα, ούτε πολλούς δασκάλους. Όμως κυρίως δεν έχει τους κολλητούς μου. Τώρα τελευταία νοσταλγώ όλο και πιο πολύ τους κολλητούς μου και την παλιά μου γειτονιά, γιατί τα πράγματα έχουν αλλάξει πάρα πολύ από τότε 25
που ήρθαμε. Έγιναν πιο ξένα! Έξω οι δρόμοι ερήμωσαν. Όλοι φοβούνται να βγουν γιατί άρχισαν να γίνονται περιπολίες. Αν περπατά κανείς στο δρόμο είναι γιατί θέλει να ζητιανέψει λίγο φαγητό ή να ψάξει να βρει καταφύγιο σε πιο ζεστό μέρος. Η μόνη φορά που βγαίνω έξω είναι όταν μου ζητούν να φέρω το συσσίτιο. Και πάω τρέχοντας γιατί εγώ δεν φοβάμαι και έχω μια κρυφή ελπίδα ότι θα συναντήσω τους νέους μου φίλους να παίξουμε καμιά μπάλα. Αλλά πού τέτοια τύχη. Στο τέλος, αυτό που μου μένει είναι η έγνοια μπας και φάω το φαγητό από την πείνα μου και επιστρέψω σπίτι μόνο με την κούπα. Η μητέρα μου είναι συνέχεια θλιμμένη. Δεν της αρέσει τίποτα εδώ. Ακούει συνεχώς ειδήσεις από το ραδιόφωνο, και τρομάζει στον ήχο των φονικών επιθέσεων που γίνονται στη χώρα. Κι εγώ τρομάζω. Σκέφτομαι τον πατέρα. Το χειρότερο, βέβαια, από όλα δεν είναι ότι συνεχώς πεινώ, ότι δεν μπορώ να βγω έξω και να παίξω με τα παιδιά της γειτονιάς, ότι συνεχώς κρυώνω γιατί δεν έχουμε ποτέ πια πετρέλαιο για θέρμανση, ότι σχεδόν πάντα πεινάω, ότι ποτέ σχεδόν δεν πάω σχολείο, ότι δεν ξέρω αν θα ξαναδώ τον πατέρα. Το χειρότερο είναι που τώρα τελευταία η μητέρα μου συνεχώς με προειδοποιεί για τους κινδύνους να μιλάω ελεύθερα. «Άκη είσαι μεγάλος πια και πρέπει να ξέρεις πως δεν γίνεται να λέμε ό,τι θέλουμε. Απαγορεύεται να λέμε ελεύθερα την άποψη μας. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί γιατί υπάρχουν άνθρωποι που θα μας κάνουν κακό αν πούμε κάτι που δεν τους αρέσει». «Και λοιπόν», σκέφτομαι, «μήπως πρέπει να ξεχάσω και πώς να μιλώ;» αλλά δεν τολμάω να το ξεστομίσω. 6. Χορικό από την Αντιγόνη του Σοφοκλή (στίχοι 369-373) (ενδεικτική διανομή στίχων) Όποιος κρατεί τον ανθρώπινο νόμο και του θεού το δίκιο, (1) που όρκος το δένει φρικτός, (2) πολίτης, αλήτης και φυγάς, (3) όποιος κλωσάει τ άδικο, μακάρι και μ αποκοτιά, (4) ποτέ σε τράπεζα κοινή (5) ποτέ μου βούληση κοινή (6) με κείνον που τέτοια τολμάει. (7) 26