ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ ΤΩΝ ΚΕΡΔΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ ΤΩΝ ΚΕΡΔΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΟΥΤΣΙΑΝΑΣ Α. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΚΟΥΣΕΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΛΑΧΑΒΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2008 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2

Στους γονείς μου, 3

Πρόλογος Η παρούσα διπλωματική εργασία με τίτλο Δημιουργική Λογιστική και Μάνατζμεντ των κερδών έγινε στα πλαίσια του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Πληροφορική και Διοίκηση της σχολής Θετικών Επιστημών, του τμήματος Πληροφορικής. Στην εργασία διερευνάται η υπόθεση κατά πόσο οι managers προβαίνουν σε χειραγώγηση των κερδών με απώτερο σκοπό να ωραιοποιήσουν το αποτέλεσμα χρήσης. Η εργασία χωρίζεται σε 5 κεφάλαια. Στο 1 ο κεφάλαιο γίνεται εννοιολογική προσέγγιση της Δημιουργικής Λογιστικής και αναλύεται το earnings management ως κύρια συνιστώσα της. Επιπλέον, γίνεται ανάλυση των διαφόρων μορφών που μπορεί να πάρει η διαχείριση των κερδών. Στο κεφάλαιο αυτό, περιγράφονται και τα κίνητρα που ωθούν τους managers να προβούν σε εφαρμογή μεθόδων earnings management. Στο 2 ο κεφάλαιο μελετάται η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων που αποτελεί την πιο βασική συνέπεια από την υιοθέτηση πρακτικών Δημιουργικής Λογιστικής. Οι μέθοδοι για τον εντοπισμό του earnings management αναλύονται στο 3 ο κεφάλαιο. Ειδικότερα, ερευνάται η χειραγώγηση των δεδουλευμένων ως μέσο άσκησης Δημιουργικής Λογιστικής και διαχείρισης των δημοσιευμένων κερδών. Στο 4 ο κεφάλαιο της διπλωματικής εργασίας, περιγράφεται το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο και το νομοθετικό περιβάλλον. Επίσης, γίνεται αναφορά στην εταιρική διακυβέρνηση και πως αυτή συντελεί στον περιορισμό του earnings management. Τέλος, στο 5 ο κεφάλαιο περιγράφεται η εφευρετικότητα κάποιων λογιστικών τεχνασμάτων καθώς και η εφαρμογή αυτών. Επιπλέον, γίνεται ανάλυση μελέτης περιπτώσεων όπου τα λογιστικά τρικ βρήκαν εφαρμογή. 4

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.1 Ορισμός και εννοιολογική προσέγγιση της Δημιουργικής Λογιστικής....13 1.2 Η χειραγώγηση των κερδών : κύρια συνιστώσα της Δημιουργικής Λογιστικής....16 1.3 Μορφές του earnings management...σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1.3.1 Εξομάλυνση των κερδών...σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1.3.2 Big Bath accounting...20 1.4 Κίνητρα για πλασματική αύξηση των κερδών...21 1.4.1 Μεγιστοποίηση αποζημίωσης στελεχώνσφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.23 1.4.2 Αποτίμηση εταιρικής αξίας - Μεγιστοποίηση τιμής μετοχής...25 1.4.3 Μεγιστοποίηση τιμής μετοχής...26 1.4.4 Μείωση κόστους κεφαλαίου...σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.7 1.4.5 Μείωση της διακύμανσης των κερδώνσφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1.4.6 Η επίδραση των συμβολαίων...σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.9 1.4.7 Συμβόλαια δανεισμού επιχείρησης...30 1.4.8 Earnings management και μερισματική πολιτικήσφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.0 1.4.9 Η επιρροή των τρίτων προς την εταιρείασφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.1 1.5 Κίνητρα για την πλασματική μείωση των κερδών...32 1.5.1 Πολιτικές πιέσεις...32 1.5.2 Νομοθετικά κίνητρα...33 1.5.3 Το μέγεθος της εταιρείας...34 1.5.4 Διαπραγματεύσεις με τα εργατικά σωματεία...34 1.6 Τρόποι αλλοίωσης λογιστικών μεγεθών...35 1.6.1 Τεχνικές cookie jar reserve...35 1.6.2 Τεχνικές big bet on the future και η λογιστική της εξαγοράς (Acquisition Accounting)...36 1.6.3 Εμπλουτισμός του επενδυτικού χαρτοφυλακίου...37 1.6.4 Απαλλαγή από προβληματικές εταιρείες...39 1.6.5 Αλλαγή των GAAP...41 1.6.6 Απόσβεση, υποτίμηση και εξάντληση...42 1.6.7 Πώληση/επανεκμίσθωση (leaseback) και τεχνικές ανταλλαγής των περιουσιακών στοιχείων...43 1.6.8 Κατάταξη λειτουργικών έναντι μη λειτουργικών κερδών...45 1.6.9 Πρόωρη αποπληρωμή χρεών...46 1.6.10 Η χρήση των παραγώγων (derivatives)...46 6

1.6.11 Τεχνικές shrink the ship...47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ : Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ EARNINGS MANAGEMENT....49 2.1 Τα βασικά χαρακτηριστικά της παραποίησης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων...52 2.2 Η παραποίηση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων: απόρροια της εφαρμογής των μεθόδων της Δημιουργικής Λογιστικής και του earnings management...55 2.2.1 Διαχείριση και αναγνώριση των εσόδων (Earnings management and revenue recognition)...57 2.2.2 H τακτική Bill and Hold Sales Transaction...58 2.2.3 Συμφωνίες μεταξύ των μερών (Side Agreements).Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.8 2.2.4 H τεχνική Channel Stuffing...Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2.2.5 Εικονικές Πωλήσεις (Illegitimate Sales Transactions)... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.9 2.2.6 Εικονικές συναλλαγές μεταξύ συνεργαζόμενων επιχειρήσεων (Improper Related Party Sales Transactions)...60 2.2.7 Μέθοδοι Δημιουργικής Λογιστικές με άμεσες επιπτώσεις στον Κύκλο Εργασιών...60 2.2.8 Πάγια περιουσιακά στοιχεία...61 2.2.9 Κυκλοφορούν Ενεργητικό...65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ EARNINGS MANAGEMENT...68 3.1 Η χειραγώγηση των δεδουλευμένων εργαλείο για την διαχείριση των κερδών..68 3.2 Υποδείγματα δεδουλευμένων...70 3.3 Ο ρόλος της κατάστασης των ταμειακών ροών...71 3.4 Πως συνδέεται η Κατάσταση Ταμειακών Ροών με την Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσης...72 3.5 Η σύνδεση της Κατάστασης Ταμειακών Ροών με τον Ισολογισμό...73 3.6 Υποδείγματα διαφοροποιούμενων δεδουλευμένων...73 3.6.1 Το υπόδειγμα Healy...74 7

3.6.2 Το υπόδειγμα De Angelo...74 3.6.3 Το υπόδειγμα Jones...75 3.6.4 Το τροποποιημένο υπόδειγμα Jones...76 3.6.5 Το κλασσικό υπόδειγμα...77 3.7 Η κατανομή των συχνοτήτων των κερδών εργαλείο για την ανίχνευση του earnings management...77 3.7.1 Ο στατιστικός έλεγχος των Burgstahler και Dichev για τον εντοπισμό ασυνέχειας στην κατανομή συχνοτήτων των κερδών...80 3.7.2 Ανασκόπηση βιβλιογραφίας μελετών που βασίζονται στον εντοπισμό ασυνέχειας στην κατανομή συχνοτήτων των κερδών...81 3.8 Περιορισμοί στην επίτευξη ορίων...85 3.9 Επιπτώσεις της υπέρβασης ή μη του σημείου αναφοράς...89 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ...91 4.1 Η ελεγκτική κατάσταση στην Ελλάδα...92 4.2 Εταιρική διακυβέρνηση...93 4.3 Εμφάνιση και εξέλιξη της εταιρικής διακυβέρνησης στην Ελλάδα...95 4.4 Η απόφαση 5/204/14-11-2000 του Διοικητικού Συμβουλίου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς...98 4.5 Ο νόμος 3016/2002 «για την Εταιρική Διακυβέρνηση, θέματα μισθολογίου και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 110/Α/2002)...99 4.6 Έρευνα της Grant Thornton και του οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών για την Εταιρική Διακυβέρνηση (2006)...103 4.7 Τα διεθνή λογιστικά και ελεγκτικά πρότυπα...105 4.8 Γενικές Αρχές των Δ.Π.Χ.Π....106 4.9 Η εφαρμογή των Διεθνών Προτύπων Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης...108 4.9.1 Προβλήματα της μεταβατικής περιόδου...110 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΤΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΑ ΤΕΧΝΑΣΜΑΤΑ : «ΕΦΕΥΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ», ΕΦΑΡΜΟΓΗ, ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ....111 8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...136 9

Ευχαριστίες Για την ολοκλήρωση της διπλωματικής μου εργασίας, οφείλω να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή κ.κουσενίδη Δημήτρη για το άψογο κλίμα συνεργασίας που αναπτύχθηκε μεταξύ μας κατά την συγγραφή της εργασίας. Η συμβολή του στη διεύρυνση των επιστημονικών και ερευνητικών μου ανησυχιών υπήρξε καθοριστική, τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Η προτροπή του να εκπονήσω εργασία για το διαρκώς επίκαιρο ζήτημα της Δημιουργικής Λογιστικής και του Earnings management, μου έδωσε το ερέθισμα και το κίνητρο να εμβαθύνω περισσότερο σε ενδιαφέρουσες εκφάνσεις της Λογιστικής. 10

Εισαγωγή Η Δημιουργική Λογιστική (creative accounting) αποτελεί ένα φαινόμενο που παίρνει μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο και εξελίσσεται σε σοβαρή απειλή για τις εταιρείες. Ενδεικτική είναι η έρευνα της PriceWaterHouseCoopers (2007) για το οικονομικό έγκλημα, σύμφωνα με την οποία οι απώλειες των επιχειρήσεων από απάτες αυξήθηκαν κατά 40% τα τελευταία δύο χρόνια με συνέπεια το κόστος από τις άμεσες ζημιές να φτάσει τα 2,4 εκατ. δολάρια. Η Δημιουργική Λογιστική προκαλεί ουσιαστικά μια διαστρεβλωμένη κατάσταση σε επίπεδο επιχείρησης - οντότητας με αντίκτυπο στη κοινωνία, έχοντας μάλιστα προεκτάσεις με πολιτικά και οικονομικά χαρακτηριστικά. Οι συνέπειες της εφαρμογής αθέμιτων αλλά και θεμιτών μεθόδων εντοπίζονται στα δημοσιευμένα αποτελέσματα των επιχειρήσεων, που σκοπό έχουν να απεικονίσουν με ορθό τρόπο την χρηματοοικονομική κατάσταση της επιχείρησης και να παρέχουν πληροφόρηση στους επενδυτές και γενικότερα σε όλους τους παράγοντες της αγοράς. Το εν λόγω φαινόμενο έχει απασχολήσει έντονα την ακαδημαϊκή κοινότητα και έχει αποτελέσει σημαντικό πεδίο έρευνας ιδιαίτερα μετά τα χαρακτηριστικά εταιρικά σκάνδαλα παγκόσμιας κλίμακας (Enron, Parmalat, Cendant, Xerox, Worldcom) που προκάλεσαν τριγμούς στις διεθνείς αγορές και απεμπόλησαν οποιαδήποτε σχέση εμπιστοσύνης των εταιρειών με τους επενδυτές, τους μετόχους, τους πιστωτές και τους εργαζόμενους. 11

Το θέμα της Δημιουργικής Λογιστικής είναι ιδιαίτερα σημαντικό αν λάβει κανείς υπόψη ότι σε αυτό εμπλέκονται εταιρείες ορκωτών λογιστών, οι λογιστές της επιχείρησης, χρηματοπιστωτικοί οίκοι και ανώτερα διοικητικά στελέχη. Η περιπλοκότητα αυτή εντείνεται αν εξετάσει κανείς τις μεθόδους που υιοθετούνται για την ωραιοποίηση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων, κατά πόσο αυτές οι μέθοδοι είναι εντοπίσιμες όπως επίσης και τα κίνητρα που παρακινούν τα στελέχη της ανώτερης διοικητικής βαθμίδας να προσφεύγουν σε παραποιήσεις των οικονομικών καταστάσεων. Εξετάζοντας αποτελέσματα εμπειρικών μελετών διαμορφώνουμε την άποψη ότι το φαινόμενο της δημιουργικής λογιστικής ευημερεί σε χώρες με ασθενή συστήματα προστασίας των συμφερόντων των επενδυτών και των μετόχων. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι για την Ελλάδα ότι στις μελέτες του Leuz et. al. 2003 και του Bhattacharya et. al. 2003, οι ελληνικές επιχειρήσεις ταξινομήθηκαν στις πρώτες θέσεις των επιχειρήσεων που υιοθετούν πρακτικές διαστρέβλωσης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων ανάμεσα σε όλες τις χώρες που συμπεριλήφθησαν στις έρευνες. 12

Κεφάλαιο 1 ο 1.1 Ορισμός και εννοιολογική προσέγγιση της Δημιουργικής Λογιστικής. Η Δημιουργική Λογιστική και το earnings management αποτελεί μια νέα μορφή κινδύνου στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία και το χρηματοοικονομικό σύστημα. Αποτελεί αναμφισβήτητα ένα σύγχρονο πρόβλημα παρόλο που τις ρίζες του τις συναντάμε πριν από πολλές δεκαετίες. Ειδικοί και ακαδημαϊκοί έχουν διατυπώσει διαφορετικούς ορισμούς για το εξεταζόμενο φαινόμενο τοποθετώντας όμως το ζήτημα στην ίδια βάση. Ως Δημιουργική Λογιστική θεωρείται η «υπό την κρίση της διοίκησης μιας εταιρείας παρουσίαση των οικονομικών καταστάσεων με τέτοιο τρόπο όμως ώστε να μην παραβιάζονται οι λογιστικοί κανόνες και πρότυπα» ή «η διαδικασία υιοθέτησης λογιστικών πρακτικών που είτε ακολουθούν είτε όχι τους λογιστικούς κανόνες αλλά σίγουρα παρουσιάζουν απόκλιση από το πνεύμα και την ουσία αυτών». Σε αυτό το σημείο είναι αναγκαίο να διευκρινίσουμε ότι μέσω της Δημιουργική Λογιστικής και της διαχείρισης των κερδών καταλήγουμε στις παραποιημένες καταστάσεις, ένα ζήτημα το οποίο θα εξετάσουμε σε επόμενο κεφάλαιο της εργασίας. Εξάλλου όπως προαναφέρθηκε σκοπός του creative accounting και του earnings management είναι να παραποιήσει τα πραγματικά 13

οικονομικά στοιχεία και τις επιδόσεις της επιχείρησης και να τα παρουσιάσει με τον τρόπο που επιθυμούν οι managers. Ένας άλλος ορισμός που αποδίδει επαρκώς την έννοια της δημιουργική (ή επινοητικής) λογιστικής είναι αυτή του Μπαραλέξη ( Μπαραλέξης, 2003, πανεπιστημιακές παραδόσεις) που την περιγράφει ως την «εκμετάλλευση των αδυναμιών των λογιστικών κανόνων και νόμων ή ακόμα και την παραβίαση αυτών, με απώτερο σκοπό την παρουσίαση των λογιστικών καταστάσεων όχι όπως αυτές θα έπρεπε κανονικά να είναι, αλλά όπως συμφέρει κάθε φορά την επιχείρηση να εμφανίζονται». Άλλοι ορισμοί που έχουν χρησιμοποιηθεί για να περιγράψουν την Δημιουργική Λογιστική, την ωραιοποίηση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων και την διαχείριση των κερδών είναι : Income smoothing Financial statement management The numbers game Aggressive accounting Juggling the books Creative accounting Financial statement manipulation Accounting magic Borrowing income from the future Banking income for the future Window dressing Accounting alchemy 14

Στο άρθρο των Amat, Blake, Dowds 1 συγκεντρώνονται διαφορετικές κρίσεις, γνώμες και αντιλήψεις ενώ διατυπώνονται και άλλοι ορισμοί σχετικά με τη Δημιουργική Λογιστική που ορίζουν το earnings management υπό διαφορετικό πρίσμα ο καθένας : Ο ακαδημαϊκός Kamal Naser (1993) παρέθεσε τον εξής ορισμό: Δημιουργική Λογιστική είναι ο μετασχηματισμός των χρηματοοικονομικών καταστάσεων σε σχέση με αυτό που πραγματικά πρέπει να απεικονίσουν, εκμεταλλευόμενη ή και αγνοώντας ακόμη τους κανόνες λογιστικής Ο Naser ισχυρίζεται ότι η δυνατότητα ελευθερίας επιλογής και υποκειμενικότητας που παρέχει το Αγγλοσαξονικό σύστημα λογιστικής, οδηγεί στην κατάχρηση και κατά συνέπεια στην Δημιουργική Λογιστική. Από την πλευρά των επενδυτικών αναλυτών ο Terry Smith (1992) δεν διστάζει να δηλώσει ότι το 1980 στη Μεγάλη Βρετανία το μεγαλύτερο ποσοστό των κερδών των επιχειρήσεων ήταν προϊόν της επιδεξιότητας των λογιστών και δεν προήλθαν από πραγματική οικονομική ανάπτυξη. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι τα αποτελέσματα εκείνης της περιόδου ήταν συνέπεια συνένωσης λογιστικών τεχνασμάτων και όχι πραγματικής ανάπτυξης. Ο Michael Jameson διατυπώνει την άποψη ότι η λογιστική διαδικασία αποτελείται από την ενασχόληση με πολλά και ποικίλα ζητήματα ελεύθερης κρίσης της επίλυσης αντικρουόμενων προσεγγίσεων για τον 1 Amat, O., J. Blake and J. Dowds (1999): The ethics of creative accounting, Journal of Economic Literature, classification:m41 15

τρόπο παρουσίασης των οικονομικών γεγονότων και συναλλαγών. Αυτή ακριβώς η ευέλικτη διαδικασία που παρέχει στον λογιστή τη δυνατότητα διαχείρισης, εξαπάτησης, ψευδούς καταχώρησης και παρουσίασης των διαφόρων στοιχείων ονομάζεται Δημιουργική Λογιστική. «Δημοσιογραφικά» ο Ian Griffiths (1986) εντοπίζει ότι κάθε επιχείρηση στη Μεγάλη Βρετανία παραποιεί τα κέρδη της και οι δημοσιευμένες λογιστικές καταστάσεις βασίζονται σε ένα διακριτικό και ευπρεπές «μαγείρεμα» των βιβλίων, το οποίο προσπαθεί να κρύψει κάθε ενοχή του επιχειρηματία όταν διατίθεται στο κοινό και που σε τελική ανάλυση είναι απόλυτα δικαιολογημένο. Από τις προαναφερθείσες διατυπώσεις μπορούμε να καταλήξουμε στο ότι η Δημιουργική Λογιστική συνίσταται στη σκόπιμη αποφυγή υφιστάμενων κανονισμών ή τη σκόπιμη εκμετάλλευση της έλλειψης κανονισμών για την επίτευξη συγκεκριμένου επιθυμητού αποτελέσματος. Έτσι, μπορούμε να διακρίνουμε δύο είδη δημιουργικής λογιστικής : την αθέμιτη και την θεμιτή αντίστοιχα. 1.2 Η χειραγώγηση των κερδών : κύρια συνιστώσα της Δημιουργικής Λογιστικής. Η χειραγώγηση των κερδών αποτελεί μια από τις βασικές εκφάνσεις της δημιουργικής λογιστικής δεδομένου ότι το μέγεθος των κερδών σε κάθε χρηματοοικονομική κατάσταση αποτελεί το πιο αξιοπρόσεκτο σημείο. Αποτελεί δε, μέτρο σύγκρισης με τις αποδόσεις των άλλων επιχειρήσεων και είναι χρήσιμο 16

εργαλείο αξιολόγησης τόσο της εταιρείας όσο και της διοίκησης. Το επίπεδο των κερδών μιας επιχείρησης έχει ρυθμιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της τιμής της μετοχής και ενδεχόμενη αύξηση ή μείωση αυτού συνεπάγεται αντίστοιχα αύξηση η μείωση της εταιρικής αξίας. Οι διοικήσεις των επιχειρήσεων δίνουν αναμφισβήτητα μεγάλη βαρύτητα στη διαμόρφωση του ύψους των κερδών όπως επίσης και στον τρόπο δημοσιοποίησης τους. Είναι τόσο σημαντικό για το management να δημοσιοποιήσει τα επιθυμητά κέρδη που θα έφτανε μέχρι και στο σημείο να θυσιάσει την ευημερία της επιχείρησης σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα σύμφωνα με την έρευνα του Graham et al. (2005) 2 που διενεργήθηκε στις Η.Π.Α. σε περισσότερους από 400 managers. Στο πεδίο των ορισμών που περιγράφουν τη διαχείριση των κερδών διακρίνουμε του Schipper (1989) που αναφέρει ότι πρόκειται για την επί σκοπού παρέμβαση από την διοίκηση στη διεργασία καθορισμού των κερδών, συνήθως προκειμένου να ικανοποιήσει εγωκεντρικούς σκοπούς. Οι Healy και Wahlen (1999) ορίζουν το earnings management ως την υπό την κρίση της διοίκησης παρουσίαση των οικονομικών καταστάσεων της επιχείρησης με τέτοιο τρόπο ώστε, χωρίς να παραβιάζονται οι λογιστικοί κανόνες και πρότυπα να παραπλανόνται οι ενδιαφερόμενοι για την πραγματική αποτελεσματικότητα της επιχείρησης. Το συμπέρασμα που απορρέει από τους παραπάνω ορισμούς είναι ότι η Δημιουργική Λογιστική και η χειραγώγηση των κερδών δεν σημαίνει οπωσδήποτε την καταστρατήγηση των λογιστικών προτύπων, δηλαδή δεν αποτελεί αναγκαστικά παράνομη ενέργεια (πρόκειται για την θεμιτή Δημιουργική Λογιστική όπως 2 Graham, J.R, Harvey, C.R. and Rajgopal, S. (2005): The economic implications of corporate financial reporting, Journal of Accounting and Economics, 40, 3-73 17

προαναφέρθηκε παραπάνω). Τον ισχυρισμό αυτό, έρχονται να ενισχύσουν τα σκάνδαλα της Enron και της WordCom όπου οι λογιστικές αλχημείες που διενεργήθηκαν επιτρέπονταν σύμφωνα με τα αμερικάνικα λογιστικά πρότυπα. Στην περίπτωση που τα λογιστικά τεχνάσματα παραβιάζουν τα λογιστικά πρότυπα, τότε έχουμε το φαινόμενο της απάτης ( fraud όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στις Η.Π.Α.). Σε αυτό το σημείο θεωρούμε σκόπιμο να διευκρινιστεί ο όρος λογιστικό σφάλμα (error) που αναφέρεται σε ακούσιο λάθος και προέρχεται από αριθμητικά λάθη, πρόκειται κυρίως για απλά λάθη και φυσικά διαφέρει από τις μεθόδους που σκοπό έχουν την εξαπάτηση. Η χειραγώγηση των κερδών προκύπτει στις περιπτώσεις όπου η κρίση/διακριτικότητα (discretion) της διοίκησης δημιουργεί περιθώρια επιλογής και ευελιξίας στην λήψη αποφάσεων. Η διακριτικότητα αυτή εντοπίζεται σε διαδικασίες επιλογής μεθόδου αποτίμησης των αποθεμάτων. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η αποτίμηση των αποθεμάτων τέλους χρήσεως έχει βαρύνουσα σημασία στην ακεραιότητα της οικονομικής παρουσίασης της επιχείρησης γιατί προσδιορίζεται η αξία με την οποία τα αποθέματα θα εμφανιστούν στον ισολογισμό όπως επίσης και το κόστος των πωλημένων. 1.3 Μορφές του earnings management 1.3.1 Εξομάλυνση των κερδών Από τις κυριότερες μορφές του earnings management είναι η εξομάλυνση των κερδών (income smoothing) που έχει ως στόχο να εμφανίσει σταθερή αύξηση των κερδών της εταιρείας και να μειωθεί η αστάθεια τους. Βασική προϋπόθεση για την 18

εφαρμογή του income smoothing είναι η επίτευξη αρκετά μεγάλων κερδών έτσι ώστε η οικονομική απόδοση να είναι πάνω από το μέσο όρο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η εξομάλυνση των κερδών συνεπάγεται την μη δημοσιοποίηση ενός μέρους των κερδών σε καλές χρήσεις διαμέσου της δημιουργίας αποθεματικών, τα earnings banks όπως τα αποκαλούν οι Wild, Bernstein και Subramanyam (2001). Σύμφωνα με τους προαναφερθέντες συγγραφείς πολλές γνωστές εταιρείες όπως η Coca-Cola, η General Electric και η Microsoft χρησιμοποιούν αυτή την μέθοδο διαχείρισης κερδών. Με την ομαλοποίηση των κερδών επιτυγχάνεται μείωση της διακύμανσης των κερδών, η οποία αποτελεί ένδειξη του επιχειρησιακού κινδύνου. Η επενδυτική κοινότητα αλλά και γενικότερα οι παράγοντες της κεφαλαιαγοράς, θεωρούν ότι τα δημοσιευμένα κέρδη έχουν μεγαλύτερη αξιοπιστία εάν οι τιμές τους είναι κοντά στα αναμενόμενα. Μεγάλη απόκλιση από τα αναμενόμενα επίπεδα και τις προβλέψεις των αναλυτών μειώνει την αξιοπιστία των δημοσιευμένων κερδών έχοντας αντίκτυπο στην εταιρική αξία. Οι πρώτες έρευνες αναφορικά με την εξομάλυνση των κερδών έγιναν από τον Hepworth (1953) και τον Gordon (1964). Οι Belkaoui και Picur (1984) εντόπισαν διάφορα κίνητρα που ωθούσαν τους managers των επιχειρήσεων στην εφαρμογή μεθόδων income smoothing. Οι πρώτες έρευνες (Cushing 1969, Ronen και Sadam 1975, Beidleman 1973) διατύπωσαν την υπόθεση ότι οι managers προκειμένου να μειώσουν τον κίνδυνο όπως τον αντιλαμβάνεται η αγορά προσέφευγαν σε τεχνικές μείωσης της διακύμανσης των κερδών. Σύμφωνα με τον Beattie (1994) η εξομάλυνση των κερδών αποτελεί μια φυσιολογική συμπεριφορά που βασίζεται στην υπόθεση ότι οι managers λειτουργούν με σκοπό τη μεγιστοποίηση της χρησιμότητας τους και ότι οι διακυμάνσεις και η αδυναμία πρόβλεψης των κερδών είναι από τους πιο συνηθισμένους προσδιοριστικούς παράγοντες των μέτρων του 19

κινδύνου της αγοράς. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι managers δέχονται αυξανόμενη πίεση για τη δημοσίευση ομαλοποιημένης χρονοσειράς κερδών. 1.3.2 Big Bath accounting Η στρατηγική του μεγάλου λουτρού στηρίζεται στην πραγματοποίηση περισσότερων αποσβέσεων/διαγραφών σε μια εταιρική χρήση. Η χρήση που επιλέγεται είναι περίοδος ύφεσης για την εταιρεία ή περίοδος με ασυνήθη γεγονότα όπως η αλλαγή διοίκησης, συγχώνευση ή αναδιάρθρωση. Η μέθοδος του Big Bath accounting εφαρμόζεται σε συνδυασμό με στρατηγική αύξησης των κερδών για τις μελλοντικές εταιρικές χρήσεις. Λόγω της μη επαναλαμβανόμενης φύσης ενός μεγάλου λουτρού οι χρήστες των λογιστικών πληροφοριών ουσιαστικά προεξοφλούν την χρηματοοικονομική του επίπτωση. Με αυτό τον τρόπο, δίνεται η ευκαιρία να διαγραφούν «παλιές αμαρτίες» και να διευκολυνθεί η διοίκηση για μελλοντικές αυξήσεις των κερδών. Ο Moore (1973) που ασχολήθηκε με το θέμα του Big Bath accounting διαπίστωσε ότι κάθε νέα διοίκηση έχει την τάση να είναι απαισιόδοξη με την αποδοτικότητα της εταιρείας που αναλαμβάνει καθώς και τις αξίες των υφιστάμενων περιουσιακών στοιχείων της. Η διοίκηση της εταιρείας μπορεί να αποκομίσει οφέλη από την εικονική μείωση των τρεχόντων κερδών κατηγορώντας τις προηγούμενες διοικήσεις για τα χαμηλά επίπεδα κερδών που παρουσίαζαν κατά το παρελθόν. Πολλές επιχειρήσεις προκειμένου να παραμείνουν ανταγωνιστικές αναδιοργανώνουν κάποιες από τις λειτουργικές δραστηριότητες τους ή τις 20

εξαλείφουν. Σε τέτοιες περιπτώσεις τα GAAP παρέχουν τη δυνατότητα στη διοίκηση να καταγράψει μια προβλεπόμενη χρέωση έναντι των εσόδων για το κόστος εφαρμογής της αλλαγής. Αυτή η εκτιμώμενη ζημία αναφέρεται ως μη επαναλαμβανόμενη (nonrecurring) χρέωση έναντι των εσόδων γεγονός που σημαίνει ότι δεν αναφέρεται στα τακτικά λειτουργικά αποτελέσματα, Οι τεχνικές Big Bath accounting εφαρμόζονται με τη λογική ότι αν πρέπει κάποια στιγμή να ανακοινωθούν δυσάρεστα νέα για την εταιρεία, όπως ζημίες από κάποια σημαντική αναδιοργάνωση είναι προτιμότερο η διοίκηση να τα ανακοινώσει άμεσα ούτως ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες για αυξήσεις των κερδών στο μέλλον. Οι χρεώσεις αυτές έναντι των εσόδων είναι καλύτερα να εκτιμώνται σε υψηλότερα επίπεδα για να αποφεύγονται δυσάρεστες εκπλήξεις. Οι μέθοδοι Big Bath accounting εφαρμόζονται συνήθως στις εξής περιπτώσεις : Αναδιοργάνωση λειτουργιών Αναδιοργάνωση προβληματικού δανεισμού Μείωση και απαξίωση κεφαλαίων Διάθεση λειτουργιών Το συμπέρασμα που εξάγεται από τα παραπάνω είναι ότι όταν τα νέα για τα κέρδη της εταιρείας είναι άσχημα, τότε οι managers προβαίνουν στη στρατηγική του Big Bath accounting ενώ όταν η απόδοση της επιχείρησης είναι σε καλά επίπεδα τότε εφαρμόζεται η ομαλοποίηση των κερδών (income smoothing). 21

1.4 Κίνητρα για πλασματική αύξηση των κερδών Οι παράγοντες που ωθούν τις διοικήσεις των εταιρειών να προβούν σε αύξηση των κερδών σχετίζονται κυρίως με δύο ειδών κίνητρα. Το πρώτο αφορά την προσωπική τους ασφάλεια και εμπλουτισμό ενώ το δεύτερο αφορά την επιδίωξη της διοίκησης της εταιρείας να παρουσιάσει κέρδη προκειμένου να επωφεληθεί η ίδια η εταιρεία. Γενικότερα, οι λόγοι που συνδέονται με τη διαχείριση των κερδών σχετίζονται με τις αμοιβές των ανώτερων στελεχών οι οποίες πολλές φορές βρίσκονται σε εξάρτηση προς τα δημοσιευμένα κέρδη, με την αύξηση της τιμής της μετοχής καθώς και με την άσκηση πίεσης στην κυβέρνηση για χρηματοδότηση. Αναφορικά με το πρώτο κίνητρο έχουμε να σημειώσουμε ότι οι managers προβαίνουν σε εικονική αύξηση των κερδών προκειμένου να: Μεγιστοποιήσουν τη αποζημίωση τους Να διατηρήσουν δύναμη που ια τους προσδώσει ασφάλεια στην εργασία τους Να διεκδικήσουν στο μέλλον προαγωγή Σχετικά με το δεύτερο κίνητρο, τα στελέχη της ανώτερης διοικητικής βαθμίδας «διαμορφώνουν» ανάλογα τα δημοσιευμένα κέρδη προκειμένου η εταιρεία να κερδίσει κάποια οφέλη. Στόχος τους είναι να : Μεγιστοποιήσουν την τιμή της μετοχής και να αυξηθεί η εταιρική αξία της επιχείρησης 22

Ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα χρεωκοπίας Αποφύγουν την παραβίαση περιοριστικών όρων που αφορούν χρέη Ελαχιστοποιηθούν οι κανονιστικές παρεμβάσεις έτσι ώστε να μην κατηγορηθεί η εταιρεία για μονοπωλιακή πρακτική ή αντικαταναλωτική συμπεριφορά 1.4.1 Μεγιστοποίηση αποζημίωσης στελεχών Οι managers των εταιρειών αμείβονται με μισθό και λαμβάνουν επιπλέον και κάποιο bonus το ύψος του οποίου εξαρτάται από την επίτευξη ενός συνδυασμού βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων στόχων. Οι στόχοι αυτοί μπορεί να είναι η υπέρβαση ενός κατώτατου ορίου π.χ. της μετά φόρου απόδοσης των περιουσιακών στοιχείων, η οποία συνδέεται με ένα bonus για τον μάνατζερ επί του βασικού του μισθού. Ένα άλλο σύνηθες μακροπρόθεσμο κίνητρο είναι το μετοχικό δικαίωμα προαίρεσης (stock-option) που συνδέεται με τις τιμές των μετοχών, όταν αυτές ξεπερνούν κάποιο κατώτατο σημείο. Σύμφωνα με μία μελέτη (England, 1996), ένα ποσοστό από 47% έως 55% των εταιρειών που είχαν συμπεριληφθεί στο δείγμα, χρησιμοποιούσαν μακροπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα προγράμματα μέτρησης αποδοτικότητας συνδεδεμένα με δημοσιευμένα λογιστικά μεγέθη. Οι λογιστικές μετρήσεις που χρησιμοποιούνται σε σχέδια αποζημίωσης στελεχών είναι οι εξής : Ταμειακές ροές Απόδοση επί των μετοχών (return on equity) 23

Απόδοση επί των επενδυμένων κεφαλαίων (return on assets) Κέρδη ανά μετοχή (EPS) Λειτουργικά ή καθαρά κέρδη Συνολικές αποδόσεις μετοχών Επομένως, προκειμένου οι managers να αυξήσουν τις οικονομικές απολαβές τους εφαρμόζουν μεθόδους επινοητικής λογιστικές σε μεγέθη που συνδέονται άμεσα με το ύψος των απολαβών αυτών. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνουν μεγιστοποίηση της αποζημίωσης τους. Υπέρ αυτής της απόψεως συνηγορούν αρκετές εμπειρικές μελέτες. Ενδεικτική είναι του Healy 3 όπου εξετάστηκαν οι ενέργειες στις οποίες είχαν προβεί οι managers όταν το ετήσιο bonus συνδέονταν με τα δημοσιευμένα αποτελέσματα. Στις περιπτώσεις όπου τα κέρδη αναμενόταν να υπερβούν το ανώτατο σημείο του bonus, η διοίκηση εφάρμοζε λογιστικά τεχνάσματα (που άπτονταν της διακριτικής ευχέρειας των managers discretionary accounting options) έτσι ώστε τα έξοδα να περιοριστούν στο τρέχον έτος και να μετατοπιστεί το υπόλοιπο σε μελλοντικές χρήσεις. Όταν όμως το επίπεδο των κερδών βρισκόταν κάτω από το σημείο όπου το bonus δεν μπορούσε να εισπραχτεί, τότε διαμέσου της διακριτικής ευχέρειας/προαίρεσης (managerial discretion) τα κέρδη περιορίζονταν ακόμη περισσότερο, μετατοπίζοντας ένα μέρος αυτών στο μέλλον. Ένα συμπέρασμα που θα μπορούσε να εξάγουμε είναι ότι τα στελέχη μπαίνουν στη διαδικασία να παραποιήσουν τα δημοσιευμένα κέρδη επειδή οι ίδιες 3 Healy, P. (1985), The effect of bonus schemes on accounting decisions, Journal of Accounting and Economics, Vol.7, pp.85-107 24

επιχειρήσεις τους παρέχουν τα κίνητρα για να το κάνουν. Είναι αυτονόητο ότι οποιοσδήποτε manager θα «μαγείρευε» τις οικονομικές καταστάσεις προκειμένου να αυξήσει την οικονομική του αποζημίωση. 1.4.2 Αποτίμηση εταιρικής αξίας - Μεγιστοποίηση τιμής μετοχής Για να γίνουν πιο κατανοητά τα κίνητρα διαχείρισης κερδών που συνδέονται με την μεγιστοποίηση της τιμής της μετοχής, είναι απαραίτητο να αναφερθούν συνοπτικά οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η αποτίμηση μιας εταιρείας για να προσδιοριστεί η αξία της. Στην βιβλιογραφία αναφέρονται διάφορα μοντέλα εκτίμησης που προσδιορίζουν την τρέχουσα αξία προβλέποντας τις μελλοντικές αξίες μιας εκ των ακόλουθων μεταβλητών : Λογιστική αξία σύμφωνα με τον ισολογισμό Λειτουργικές ταμειακές ροές Καθαρά κέρδη Η λογιστική αξία (book value) υπολογίζεται αν από τα περιουσιακά στοιχεία αφαιρέσουμε τις υποχρεώσεις, οπότε προκύπτουν τα «καθαρά περιουσιακά στοιχεία». Το ενεργητικό και το παθητικό είναι κατάλοιπα συναλλαγών που προέρχονται κυρίως από προηγούμενες λειτουργικές, επενδυτικές και χρηματοοικονομικές δραστηριότητες. Επειδή η λογιστική αξία αντανακλά το παρελθόν συχνά θεωρείται πιο σχετική για εταιρείες που δεν έχουν σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης ή αναμένεται να ρευστοποιηθούν. Η οικονομική θεωρία αναφέρει ότι μακροχρόνια η συνολική ταμειακή ροή και τα καθαρά κέρδη θα είναι ίσα. Ωστόσο, τα δύο μεγέθη μπορεί να διαφέρουν λόγω της εφαρμογής της λογιστικής των δεδουλευμένων (accrual accounting) όπως 25

υπαγορεύεται από τα GAAP. Επομένως, προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν μια από τις δυο μεταβλητές είναι παρόμοιες, διαφέροντας κυρίως σε ποια από τις δύο το πρόσωπο που κάνει την εκτίμηση πιστεύει ότι είναι πιο σχετική. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες (Dechow, 1994), οι τιμές των μετοχών συσχετίζονται περισσότερο με τα καθαρά κέρδη παρά με τις λειτουργικές ταμειακές ροές. Δηλαδή, τα δημοσιευμένα κέρδη παίζουν ρόλο στην αποτίμηση της επιχείρησης. Η αξία μιας επιχείρησης είναι η παρούσα αξία των μελλοντικών καθαρών κερδών εκτεινόμενων στο άπειρο, χρησιμοποιώντας ένα προσαρμοσμένο στον κίνδυνο προεξοφλητικό επιτόκιο. Το προεξοφλητικό επιτόκιο υποτίθεται ότι είναι ίσο με το κόστος κεφαλαίου της εκάστοτε επιχείρησης. Ωστόσο, για να χρησιμοποιηθεί αυτό το υπόδειγμα απαιτείται η εκτίμηση των καθαρών κερδών για όλες τις μελλοντικές περιόδους, γεγονός που είναι αρκετά δύσκολο. Γι αυτό τον λόγο οι οικονομικοί αναλυτές απλοποιούν το μοντέλο κάνοντας πρόβλεψη των καθαρών κερδών για 5 χρόνια. Το μοντέλο μπορεί να απλοποιηθεί ακόμη περισσότερο αν υποθέσουμε ότι τα ετήσια καθαρά κέρδη θα παραμείνουν σταθερά στο μέλλον. 1.4.3 Μεγιστοποίηση τιμής μετοχής Πολλές εταιρείες στην προσπάθεια τους να εξαλείψουν την μεταβλητότητα στα κέρδη τους επιλέγουν διάφορες λογιστικές μεθόδους για πετύχουν την ομαλοποίηση τους και κατά συνέπεια να αυξηθεί η τιμή της μετοχής. Για να γίνει πιο κατανοητή η στρατηγική αυτή υποθέτουμε ότι μια εταιρεία είχε 26

Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως η μέθοδος αυτή διαχείρισης των κερδών ονομάζεται συχνά «εξομάλυνση των κερδών» (income smoothing). Για να έχει επίδραση η εξομάλυνση των κερδών επί της τιμής της μετοχής δεν είναι απαραίτητο να απαλειφθεί εξ ολοκλήρου, αρκεί απλά να περιοριστεί. Ουσιαστικά, οι managers έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν τις τιμές των μετοχών μειώνοντας τη μεταβλητότητα των δημοσιευμένων κερδών. Ένα ζήτημα που προκύπτει, είναι μέχρι ποιο βαθμό μπορεί η τιμή μιας μετοχής να αυξηθεί λόγω ομαλοποίησης των κερδών. Μεγάλη σημασία σε αυτό το θέμα παίζει μια εκτίμηση που καλείται ποιότητα κερδών και ενσωματώνει πολλούς παράγοντες που εξακριβώνουν πόσο υγιή είναι τα καθαρά κέρδη της εταιρείας. Η ποιότητα των δημοσιευμένων κερδών είναι υψηλή όταν κατά την χρησιμοποίηση τους μπορούν να προβλέψουν μελλοντικά κέρδη χωρίς να απαιτείται περαιτέρω ανάλυση. Αντιθέτως, τα κέρδη είναι λιγότερο ποιοτικά όταν για να γίνουν αξιόπιστοι υπολογισμοί των μελλοντικών εσόδων χρειάζεται η συνδρομή ενός οικονομικού αναλυτή. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η παρουσία λογιστικών χειρισμών που μειώνουν την αντίληψη για την ποιότητα των κερδών, την τιμή της μετοχής και συνεπώς την αξία της εταιρείας, αυξάνεται όσο η μεταβλητότητα των καθαρών κερδών κατά τη διάρκεια της εταιρικής χρήσης αυξάνεται. Με άλλα λόγια, μια εταιρεία με χαμηλότερη μεταβλητότητα στα κέρδη επιτυγχάνει υψηλότερη τιμή στην μετοχή της. 1.4.4 Μείωση κόστους κεφαλαίου Μια παράμετρος που παίζει καθοριστικό ρόλο στο μετοχικό κόστος κεφαλαίου είναι η πιθανότητα χρεωκοπίας, δηλαδή ο αναμενόμενος βαθμός 27

οικονομικού κινδύνου που αντιμετωπίζει η επιχείρηση. Το μετοχικό κόστος κεφαλαίου αυξάνεται όσο πιο υψηλός είναι ο οικονομικός κίνδυνος γιατί οι μέτοχοι απαιτούν μεγαλύτερη απόδοση ως αποζημίωση για τον υψηλότερο κίνδυνο που έχουν αναλάβει. Για την πρόβλεψη του οικονομικού κινδύνου έχουν αναπτυχθεί διάφορα υποδείγματα πρόβλεψης χρεωκοπίας. Ένα χαρακτηριστικό υπόδειγμα είναι των McKee και Lensberg (2002) που χρησιμοποίησε γενετικό προγραμματισμό σε ένα δείγμα 291 αμερικάνικων εισηγμένων στο χρηματιστήριο εταιρειών από το 191 έως το 1997. Το μοντέλο χρησιμοποιεί 3 μεταβλητές και δημιουργεί πιθανότητα χρεωκοπίας που κυμαίνεται σε ένα όριο από το 0 ως το 1. Χρησιμοποιώντας πιθανότητα χρεωκοπίας το 0.5 ως το σημείο πρόγνωσης απόφασης, το μοντέλο το 80% ακριβές στην πρόγνωση χρεωκοπίας ένα χρόνο πριν την πραγματική χρεωκοπία. Οι 3 μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν στο μοντέλο ήταν : 1. Μέγεθος εταιρείας, όπως μετριέται από log 10 (συνολικά περιουσιακά στοιχεία/1000). 2. Κερδοφορία, όπως μετριέται από τα καθαρά κέρδη/συνολικά περιουσιακά στοιχεία. 3. Ρευστότητα, όπως μετριέται από τα ταμειακά διαθέσιμα/βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. 1.4.5 Μείωση της διακύμανσης των κερδών 28

Ο υπολογισμός της μεταβλητότητας των κερδών γίνεται με βάση την τυπική απόκλιση των τιμών από το πρόσφατο παρελθόν. Ο υπολογισμός της τυπικής απόκλισης μπορεί να γίνεται σε ετήσια, εξαμηνιαία ή τριμηνιαία βάση. 1.4.6 Η επίδραση των συμβολαίων Πολλές έρευνες εξετάζουν την σχέση της διαχείρισης των κερδών με διάφορα συμβόλαια (ρήτρες) που βασίζονται σε λογιστικά μεγέθη. Από τα σημαντικότερα συμβόλαια διακρίνουμε τα συμβόλαια που καθορίζουν το ύψος των αμοιβών των διευθυντικών στελεχών, τα συμβόλαια των εργαζομένων (Liberty και Zimmerman, 1986), τα συμβόλαια με τις εταιρείες ορκωτών ελεγκτών (Defond και Subramanyam 1995 και Becker, 1995) καθώς και τα συμβόλαια δανεισμού (Defond και Jiambalvo, 1994). Ειδικότερα, πρέπει να αναφερθεί ότι τα συμβόλαια ανταμοιβής των διευθυντικών στελεχών συχνά περιλαμβάνουν δώρα το ύψος των οποίων βασίζεται στα κέρδη. Τα bonus αποτελούν πρόσθετη αμοιβή επιπλέον της προκαθορισμένης. Τα bonus contracts έχουν ένα ανώτερο και ένα κατώτατο όριο, το οποίο σημαίνει ότι τα στελέχη δεν δικαιούνται να λάβουν το bonus αν τα δημοσιευμένα κέρδη βρίσκονται κάτω από το προκαθορισμένο κατώτατο όριο (the lower bound) και δεν μπορούν να κερδίσουν οτιδήποτε πρόσθετο bonus όταν τα κέρδη υπερβαίνουν το ανώτερο όριο (the upper bound). Αυτό που γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι ότι οι managers έχουν κίνητρα να αυξομειώνουν εικονικά τα κέρδη, βάσει των μη διαχειρίσιμων κερδών. Σε αυτό το 29

σημείο κρίνεται απαραίτητο να διασαφηνιστεί μια διάκριση που είναι απαραίτητη για την μελέτη της δημιουργικής λογιστικής. Υπάρχουν κέρδη που υπόκεινται σε διαχείριση νομότυπα, με τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων/τεχνικών και σε αυτά που δεν διαθέτουν το περιθώριο για εναλλακτική νόμιμη αντιμετώπιση 1.4.7 Συμβόλαια δανεισμού επιχείρησης Η συνήθης τακτική που ακολουθείται από τους δανειστές κατά την έκδοση των συμβολαίων είναι να ορίζουν λογιστικά μεγέθη ως ρήτρες έτσι ώστε να ελέγχουν τις δραστηριότητες της δανειζόμενης εταιρείας, ορίζοντας σαν δέσμευση την επίτευξη συγκεκριμένης απόδοσης ή με τη μορφή περιορισμών σε επιτρεπόμενες επενδύσεις και σε άλλες χρηματοοικονομικές δραστηριότητες. Οι έρευνες των Watts και Zimmerman (1978) έδειξαν ότι οι όροι των συμβολαίων δανεισμού ωθούν τους managers να αυξήσουν τα κέρδη έτσι ώστε να μειώσουν τους περιορισμούς ή το κόστος από την παραβίαση των όρων συμβολαίων. 1.4.8 Earnings management και μερισματική πολιτική Σύμφωνα με τους Kasanen et al. 4 (1996) ένα ακόμη κίνητρο για την διαχείριση των κερδών από τη διοίκηση αποτελεί και η ομαλοποίηση των μερισμάτων που εκδίδει η εταιρεία. Το γεγονός ότι το ύψος των μερισμάτων καθορίζεται μόνο από τα τρέχοντα κέρδη φανερώνει και την συσχέτιση που υπάρχει ανάμεσα στα δημοσιευμένα κέρδη και την μερισματική πολιτική. Επομένως, όταν τα 4 Kasanen, E., Kinnunen, J. and Niskanen, J. (1996): Dividend-based earnings management: Empirical evidence fromfinland, Journal of Accounting and Economics, Vol.22, pp.283-312 30

κέρδη δεν αρκούν για να εκπληρώσουν τους μερισματικούς στόχους, τότε δημιουργείται ένα κίνητρο για να διαχειριστούν «κατάλληλα» και η τελική τους εικόνα να είναι θετική και κερδοφόρα. Κάποιοι επιπλέον παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι το ποσοστό φορολογίας και το γεγονός ότι το φορολογητέο εισόδημα συνδέεται με τα δημοσιευμένα κέρδη. Οι επιπτώσεις, δηλαδή, από την υψηλή φορολογία δημιουργούν κίνητρα για earnings management και ειδικότερα διαχείριση των κερδών έτσι ώστε να είναι πλασματικά μειωμένα. Αντιθέτως, στα πλαίσια της μερισματικής πολιτικής που ακολουθεί κάθε εταιρεία, στόχος του earnings management είναι να εμφανίσει πλασματικά αυξημένα κέρδη. 1.4.9 Η επιρροή των τρίτων προς την εταιρεία Το πλαίσιο σχέσεων ανάμεσα σε εργαζόμενους, πελάτες, προμηθευτές και εταιρεία δημιουργεί κίνητρα για χειραγώγηση των κερδών από τη στιγμή που τα τρίτα προς την επιχείρηση πρόσωπα προσπαθούν να επηρεάσουν θετικά τους όρους συναλλαγών μεταξύ της εταιρείας και αυτών. Ενδεχόμενη μείωση των κερδών μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στις εκτιμήσεις των πελατών για την πιθανότητα η εταιρεία να είναι συνεπής με τις υποχρεώσεις της. Από τη πλευρά των προμηθευτών μπορεί να υπάρξει καλύτερη προσφορά γιατί είναι πιο πιθανό να πληρώσει για τις τρέχουσες αγορές της, ενώ παράλληλα είναι περισσότερο πιθανό να προβεί σε μεγάλες μελλοντικές αγορές. 31

Επιπλέον, κάποιοι ικανοί και αποτελεσματικοί εργαζόμενοι είναι λιγότερο πιθανό είτε να αποχωρήσουν είτε να διεκδικήσουν αύξηση των μισθών τους για να παραμείνουν στην εταιρεία. 1.5 Κίνητρα για την πλασματική μείωση των κερδών Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο σημείο της εργασίας, η διαχείριση των κερδών περιλαμβάνει και τη δημοσίευση πλασματικά μειωμένων κερδών. Τα κίνητρα που ωθούν την διοίκηση να υιοθετήσουν τέτοιες πρακτικές περιγράφονται παρακάτω. 1.5.1 Πολιτικές πιέσεις Βάσει κάποιων ερευνών που έχουν διεξαχθεί (Jones 1991, Cahan 1992, Cahan 1997, Han και Wang 1998) έχει αποδειχτεί ότι οι εταιρείες προβαίνουν σε earnings management για να δημοσιεύσουν χαμηλότερα κέρδη σε περιόδους αυξημένης πολιτικής έκθεσης. Ωστόσο, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερευνών αυτών έδειξε ότι όλες οι εταιρείες του δείγματος αντιμετωπίζουν τα ίδια πολιτικά κόστη. Ο Caham (1997) διαφοροποιείται ως προς το σημείο αυτό και θεωρεί ότι το επίπεδο του πολιτικού κόστους μπορεί να διαφέρει μεταξύ των εταιρειών οπότε και ο βαθμός της χειραγώγησης των κερδών αναμένεται να διαφέρει από εταιρεία σε εταιρεία. Άλλες σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι το earnings management χρησιμοποιείται ως μοχλός πίεσης για την μείωση της ευαισθησίας στην πολιτική 32

πίεση (Patten 1992, Blacconiere και Patten 1994, Walden και Schwartz 1997). Ενδιαφέροντα είναι τα ευρήματα των ερευνών των Deegan και Rankin (1996) και Patten (2000,2002) οι οποίες έδειξαν ότι οι εταιρείες διαμορφώνουν τα κέρδη τους με τέτοιο τρόπο ώστε να μειώνουν τον αρνητικό αντίκτυπο από τις επιπτώσεις της λειτουργίας τους στο περιβάλλον. Στο άρθρο των Hang και Wang (1998) γίνεται αναφορά στις πετρελαϊκές εταιρείες οι οποίες κατά τη διάρκεια του πολέμου στον Κόλπο χρησιμοποίησαν earnings management προκειμένου να μειώσουν τα κέρδη τους και να αποφύγουν τις πολιτικές συνέπειες από τα υψηλότερα κέρδη που οφείλονταν στις αυξημένες λιανικές τιμές πετρελαίου. 1.5.2 Νομοθετικά κίνητρα Η νομοθεσία που εφαρμόζεται σε εθνικό επίπεδο κάθε χώρας έχει ως σκοπό να ελέγχει την λειτουργία των εταιρειών και να επιβάλλει κυρώσεις για ενέργειες που παραβαίνουν τις νομικές διατάξεις. Το κίνητρο που εντοπίζουμε σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η χειραγώγηση των κερδών έτσι ώστε να αποφευχθούν πιθανές νομικές κυρώσεις εξαιτίας παράνομων δραστηριοτήτων μιας εταιρείας ή ενός κλάδου. Η εμφάνιση υψηλού επιπέδου κερδών μπορεί να αποτελεί ένδειξη ύπαρξης μονοπωλίου ή ακόμα και παράνομων δραστηριοτήτων. Επιπλέον, αυξημένα κέρδη δείχνουν ότι η εταιρεία έχει τη δυνατότητα αποζημίωσης για καταστροφές που πιθανόν να προκάλεσε μόλυνση του περιβάλλοντος. Ωστόσο, οι έρευνες που έχουν διενεργηθεί αναφορικά με τη συχνότητα της εμφάνισης του earnings management που αποδίδεται σε νομοθετικούς λόγους, δεν δίνουν ξεκάθαρη ερμηνεία για το ζήτημα αυτό. Ένα ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι αν το νομοθετικά κίνητρα για διαχείριση των δημοσιευμένων 33

κερδών επηρεάζουν μόνο ένα ποσοστό των εταιρειών που συμμετείχαν στις έρευνες ή επηρεάζει ένα ευρύτερο κομμάτι της οικονομίας. 1.5.3 Το μέγεθος της εταιρείας Η διοίκηση των μεγάλων (πολυεθνικών) εταιρειών συχνά πιέζουν για ψήφιση λογιστικών πλαισίων που δίνουν την δυνατότητα για εφαρμογή δημιουργικής λογιστικής. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μειωμένα κέρδη οδηγούν σε αύξηση των ταμειακών ροών καθώς επιτυγχάνεται μειωμένη φορολογία. Επιπλέον, χαμηλότερα κέρδη συνεπάγοντα και μείωση του πολιτικού κόστους. Αν υποθέσουμε ότι η κεφαλαιαγορά είναι αποτελεσματική, η αύξηση των ταμειακών ροών λόγω της μείωσης των φόρων και του πολιτικού κόστους θα προκαλέσει αύξηση της τιμής των μετοχών. Οι managers δεν αντιμετωπίζουν κάποια σοβαρή συνέπεια από τη δημοσίευση μειωμένων κερδών αφού το διοικητικό συμβούλιο προεξοφλεί κάθε μεταβολή στα κέρδη που σχετίζεται αποκλειστικά με αλλαγές στις λογιστικές μεθόδους. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη ενότητα, οι managers επιδιώκουν την αύξηση της τιμής της μετοχής αφού πολλές φορές η αποζημίωση τους συνδέεται με την επίτευξη μιας κατώτατης τιμής-στόχου. Στις περιπτώσεις μικρότερων εταιρειών, τα διευθυντικά στελέχη εφαρμόζουν το earnings management για να προκαλέσουν πλασματική αύξηση των δημοσιευμένων κερδών προκειμένου να αυξηθεί η αμοιβή τους η οποία συνδέεται με τα κέρδη της επιχείρησης. 34

1.5.4 Διαπραγματεύσεις με τα εργατικά σωματεία Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι οι managers υιοθετούν πρακτικές μείωσης των δημοσιευμένων κερδών σε μια προσωρινή βάση έτσι ώστε να αυξήσουν την διαπραγματευτική τους ικανότητα απέναντι στα εργατικά σωματεία και να καταφέρουν έστω και για μικρό χρονικό διάστημα «πάγωμα» των μισθών (DeAngelo et al. 1994). 1.6 Τρόποι αλλοίωσης λογιστικών μεγεθών 1.6.1 Τεχνικές cookie jar reserve Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της λογιστικής των δεδουλευμένων (accrual accounting) είναι ότι η διοίκηση πρέπει να εκτιμά και να καταγράφει υποχρεώσεις που θα πληρωθούν μελλοντικά ως αποτέλεσμα γεγονότων ή συναλλαγών του τρέχοντος οικονομικού έτους. Στην διαδικασία αυτή όμως, προκύπτει μια αβεβαιότητα γιατί τη στιγμή της εκτίμησης τα μελλοντικά γεγονότα δεν είναι γνωστά με απόλυτη βεβαιότητα. Οπότε, γίνεται λόγος για ένα εύρος πιθανών απαντήσεων από τις οποίες η διοίκηση επιλέγει μια απάντηση-εκτίμηση που θα εξυπηρετεί τους σκοπούς της. Το γεγονός ότι η διαμόρφωση της εκτίμησης αυτής επαφίεται στην διακριτική ευχέρεια της διοίκησης, προσφέρει τη δυνατότητα για χειραγώγηση των κερδών. Στην συνέχεια θα αναλύσουμε τους τρόπους με τους οποίους δημιουργείται ένα αποθεματικό cookie jar reserve. Όταν η διοίκηση επιλέξει μια υψηλή τιμή από τις πιθανές εκτιμήσεις των εξόδων, τότε καταγράφει περισσότερα έξοδα στο τρέχον 35

οικονομικό έτος. Αυτό έχει ως συνέπεια να καταγράφονται αναλογικά περισσότερα έξοδα στην τρέχουσα εταιρική χρήση,και κάνει πιο πιθανή την καταγραφή λιγότερων εξόδων σε μελλοντικές χρήσεις. Αυτή η διαδικασία δημιουργεί ένα αποθεματικό cookie jar reserve το οποίο δύναται να χρησιμοποιηθεί μελλοντικά από την επιχείρηση για να προκαλέσει μια οικονομική ώθηση. Στην περίπτωση,βεβαίως, που η «υψηλή» εκτίμηση επαληθευτεί, τότε το αποθεματικό θα παραμείνει άδειο και δεν υπάρχουν προοπτικές για υψηλότερα κέρδη. Αν αποδειχτεί ότι τα μελλοντικά έξοδα βρίσκονται στη μέση των πιθανών εκτιμήσεων, τότε η λογιστική διαχείριση τους θα πετύχει την εμφάνιση υψηλότερων κερδών. Κάποιες περιπτώσεις που προσφέρονται ως ένα βαθμό για τη δημιουργία αποθεματικών cookie jar reserve είναι οι εξής : Εκτιμώμενες αποδόσεις πωλήσεων και επιχορηγήσεις Εκτιμώμενες διαγραφές επισφαλών απαιτήσεων Εκτιμώμενη απαξίωση αποθεμάτων Εκτιμώμενο κόστος εγγυήσεων Εκτιμώμενο κόστος συντάξεων Αποπεράτωση συνταξιοδοτικών σχεδίων Εκτιμώμενο ποσοστό επικύρωσης μακροπρόθεσμων συμβάσεων 1.6.2 Τεχνικές big bet on the future και η λογιστική της εξαγοράς (Acquisition Accounting) 36

Κατά τη συγχώνευση δύο εταιρειών μπορούμε να πούμε ότι κάθε επιχείρηση βάζει ένα μεγάλο στοίχημα στο μέλλον «big bet on the future». Με την εφαρμογή των big bet τεχνικών μια εταιρεία μπορεί να αγοράσει μια εγγυημένη αύξηση στα τρέχοντα ή στα μελλοντικά αποτελέσματα με την απόκτηση μιας άλλης εταιρείας. Οι big bet τεχνικές περιλαμβάνουν : Διαγραφή στα έξοδα έρευνας και ανάπτυξης για την συγχωνευμένη εταιρεία. Με την τεχνική αυτή, ένα μεγάλο τμήμα της τιμής αγοράς μπορεί να διαγραφεί έναντι τρεχόντων εσόδων στο έτος συγχώνευσης προστατεύοντας τα μελλοντικά έσοδα από αυτές τις χρεώσεις. Αυτό σημαίνει ότι τα μελλοντικά έσοδα θα είναι υψηλότερα απ ότι θα ήταν σε διαφορετική περίπτωση. Ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων της αποκτηθείσας εταιρείας με τα αποτελέσματα της μητρικής. Τα τρέχοντα κέρδη της νέας αποκτηθείσας επιχείρησης ενοποιούνται με αυτά της μητρικής προκαλώντας μια σημαντική αύξηση εάν η θυγατρική αγοράστηκε σε ευνοϊκούς όρους. 1.6.3 Εμπλουτισμός του επενδυτικού χαρτοφυλακίου Οι επιχειρήσεις κινούνται στρατηγικά προκειμένου να συγκροτήσουν συμμαχίες, αγοράζοντας μετοχές σε άλλες εταιρείες έτσι ώστε να επενδύσουν τα κεφάλαια τους. Σύμφωνα με τα GAAP οι επενδύσεις σε ποσοστό μικρότερο από το 20% των μετοχών της άλλης επιχείρησης είναι παθητικές επενδύσεις και η επιχείρηση που τα επενδύει δεν απαιτείται να συμπεριλάβει το καθαρό εισόδημα του επιχειρηματία στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις της, κάτι το οποίο θα συνέβαινε 37

για υψηλότερα ποσοστά ιδιοκτησίας. Τα GAAP ορίζουν λεπτομερώς τον τρόπο με τον οποίο υποβάλλεται μια τέτοια έκθεση παθητικών επενδύσεων. Σύμφωνα,ε τα GAAP, οι επενδύσεις αυτές μπορούν να ενταχτούν σε δύο από τις παρακάτω κατηγορίες χαρτοφυλακίων με διαφορετική λογιστική μεταχείριση. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τα διαπραγματεύσιμα χρεόγραφα (χρεόγραφα που διαπραγματεύονται στο χρηματιστήριο). Εάν η αξία αγοράς αυτών των αξιόγραφων μεταβληθεί κατά τη διάρκεια ενός οικονομικού έτους, τότε τα κέρδη ή οι ζημιές που θα προκύψουν πρέπει να συμπεριληφθούν στο λειτουργικό αποτέλεσμα. Η δεύτερη κατηγορία αναφέρεται στα διαθέσιμα προς πώληση χρεόγραφα και οποιαδήποτε μεταβολή στην αξία αγοράς τους αναφέρεται σε «άλλα μη λειτουργικά έσοδα ή έξοδα», στην τελευταία γραμμή του λογαριασμού αποτελέσματος και όχι στο λειτουργικό αποτέλεσμα. Στην περίπτωση βέβαια που τα αξιόγραφα πωλούνται, τα κέρδη ή οι απώλειες αναφέρονται στο λειτουργικό αποτέλεσμα. Τα GAAP ορίζουν κάποιες προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση επενδύσεων που αφήνουν περιθώριο για ανάπτυξη τεχνικών δημιουργικής λογιστικής. Κάποιες από τις τεχνικές αυτές είναι οι παρακάτω : 1. Συγχρονισμένες πωλήσεις αξιόγραφων οι οποίες έχουν κερδίσει αξία. Σύμφωνα με την τεχνική αυτή, όταν απαιτούνται επιπρόσθετα έσοδα τότε πωλείται ένα αξιόγραφο χαρτοφυλακίου που έχει απραγματοποίητο κέρδος. Το κέρδος θα συμπεριληφθεί στα λειτουργικά έσοδα. 2. Συγχρονισμένες πωλήσεις αξιόγραφων οι οποίες έχουν χάσει αξία. Η τεχνική εφαρμόζεται στις περιπτώσεις όπου είναι απαραίτητο να δημοσιευτούν χαμηλότερα έσοδα. Γι αυτό τον λόγο πωλείται ένα 38

αξιόγραφο που έχει απραγματοποίητη ζημία. Η ζημία θα αναφερθεί στα λειτουργικά έξοδα. 3. Αλλαγή στην πολιτική διακράτησης αξιόγραφων χαρτοφυλακίου. Η διοίκηση της εταιρείας έχει τη δυνατότητα να αλλάξει την πολιτική της για ένα αξιόγραφο χαρτοφυλακίου που διαθέτει και να το επαναχαρακτηρίσει από διαπραγματεύσιμο χρεόγραφο σε διαθέσιμο προς πώληση χρεόγραφο ή και αντίστροφα. 4. Διαγραφή απαξιωμένων χρεογράφων. Όταν κάποια αξιόγραφα παρουσιάζουν πτώση αξίας για εκτεταμένη χρονική περίοδο, τότε η διοίκηση προβαίνει σε διαγραφή αυτών ανεξάρτητα από την ταξινόμηση του χαρτοφυλακίου που συμπεριλαμβάνονται. Τα ομόλογα που αγοράζονται για να δημιουργήσουν κέρδη σε βραχυπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα χαρακτηρίζονται ως «διαπραγματεύσιμα χρεόγραφα» και η μεταχείριση τους είναι ίδια με αυτή των επενδύσεων σε μετοχές (stock investments). Επενδύσεις ομολόγων που διακρατούνται με μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα ταξινομούνται σε διαφορετική κατηγορία, την επονομαζόμενη «διακράτηση για ωρίμανση» (held to maturity). 1.6.4 Απαλλαγή από προβληματικές εταιρείες 39

Όταν μια θυγατρική εταιρεία δεν αποδίδει τα επιθυμητά από την διοίκηση αποτελέσματα και προκαλεί μείωση των κερδών της μητρικής επιχείρησης, τότε αυτή μπορεί να αποβληθεί έτσι να μη συμπαρασύρει και την μητρική σε αρνητικά αποτελέσματα. Η αρνητική επιρροή που μπορεί να έχει μια προβληματική θυγατρική στα κέρδη της μητρικής της μπορεί να διακοπεί με τους εξής τρόπους: Πώληση της θυγατρικής. Η πώληση της θυγατρικής συνεπάγεται μια ζημία ή ένα κέρδος το οποίο καταγράφεται στην τρέχουσα κατάσταση των αποτελεσμάτων. Αν η ζημία είναι μεγάλου μεγέθους και η διοίκηση δεν επιθυμεί να αναφερθεί,τότε πρέπει να εξεταστεί το φαινόμενο ενός spin off, δηλαδή η μεταφορά της δραστηριοποίησης της από έναν γενικότερο σε έναν ειδικότερο κλάδο. Δημιουργία ενός φορέα ειδικού σκοπού (Special Purpose Entity SPE). Τα GAAP παρέχουν τη δυνατότητα για μεταφορά των χρηματοοικονομικών στοιχείων σε μια εξειδικευμένη SPE. Τα χρηματοοικονομικά αυτά στοιχεία, που μπορέι να είναι και περιουσιακά, θεωρείται ότι έπρεπε να είχαν πωληθεί και μετακινούνται από τον ισολογισμό, με τον εκχωρητή να καταγράφει κέρδος ή απώλεια από την πώληση αυτή. Οι φορείς ειδικού σκοπού δεν ενσωματώνονται στις οικονομικές καταστάσεις του εκχωρητή και πολλές φορές καλούνται και φορείς μεταβλητού ενδιαφέροντος (variable interest entities VIE S). Απόσπαση (spin off) θυγατρικής. Κατά την απόσπαση της προβληματικής θυγατρικής, οι μετοχές της είτε διανέμονται είτε ανταλλάσσονται μεταξύ των υφιστάμενων μετόχων. Στο spin off δεν αναφέρεται κανένα κέρδος ή ζημία και όλα τα αρνητικά αποτελέσματα απομακρύνονται από τις 40

χρηματοοικονομικές καταστάσεις της μητρικής γιατί τα GAAP θέτουν ως προϋπόθεση ότι οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις της προηγούμενης περιόδου θα πρέπει να αντανακλούν τα αποτελέσματα της εναπομένουσας εταιρείας. 1.6.5 Αλλαγή των GAAP Οι εταιρείες φροντίζουν να μην αλλάζουν συχνά τις λογιστικές αρχές που διέπουν τις χρηματοοικονομικές καταστάσεις έτσι ώστε να μην μειώνεται η ποιότητα των κερδών τους γεγονός που θα υποβάθμιζε και την τιμή της μετοχής τους. Οι λογιστικές αρχές μπορούν να αλλάξουν χωρίς αρνητικά αποτελέσματα για την τιμή της μετοχής με τους παρακάτω τρόπους : 1. Εθελοντική εφαρμογή νέων λογιστικών προτύπων. Το Συμβούλιο Λογιστικών Προτύπων (Accounting Standards Board ASB) υιοθετεί νέα λογιστικά πρότυπα και δίνει χρονικό περιθώριο υιοθέτησης 2 ή 3 ετών. Η εθελοντική υιοθέτηση πολλές φορές δημιουργεί πολλές φορές ευκαιρίες για λογιστικά έσοδα. 2. Υιοθέτηση βελτιωμένων κανόνων αναγνώρισης εσόδων. Αναφορικά με την αναγνώριση των εσόδων, οι εταιρείες έχουν εναλλακτικές επιλογές. Ορισμένες από αυτές απεικονίζουν πληρέστερα την εικονική πραγματικότητα. Η έγκαιρη υιοθεσία ενός «ευστοχότερου» κανόνα αναγνώρισης εσόδων δημιουργεί προϋποθέσεις για earnings management. 41