ΜΕΡΟΣ Α Η ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β ΓΡΑΦΗ r PART Ι THE MYCENAEAN LINEAR B SCRIPT * Οι παρούσες σελίδες περιέχονται στην έκδοση: Όουενς, Γκάρεθ, Λαβύρινθος: Γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης, Ψυχογυιός, Κωστής (επιμ.), Νικολιδάκη, Κάλλια (μτφρ.). Ηράκλειο: Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας 2007 (σελ. xxvi+358). ISBN : 978-960-86847-5-1. ** These pages belong to the book: Owens, Gareth, Labyrinth: Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete, Psikhoyós, Kostís (ed.), Nikolidáki, Kállia (transl.). Heraklion: Centre for Cretan Literature 2007 (pp. xxvi+358). ISBN: 978-960-86847-5-1.
Ο Η Μυκηναϊκή Γραμμική Β Γραφή ΕΡΧΟΜΟΣ των μυκηναίων Ελλήνων από την ηπειρωτική Ελλάδα στην Κρήτη συνοδεύτηκε, μεταξύ άλλων, και από την προσαρμογή της μινωικής γραφής στην ελληνική γλώσσα. Η Μυκηναϊκή Γραμμική Β Γραφή, συλλαβική γραφή και αυτή, που καταγράφτηκε σε πήλινες πινακίδες της Κνωσού (ko-no-so), γύρω στα 1400 π.χ., αποκρυπτογραφήθηκε από τον άγγλο αρχιτέκτονα Μάικλ Βέντρις το 1952. Η γλώσσα των πινακίδων είναι η Μυκηναϊκή Ελληνική και το περιεχόμενό τους αναφέρεται στους άρχοντες (άνακτες) της Κνωσού, σε πολεμιστές και άρματα, στο ελαιόλαδο και σε αρωματικά λάδια, στο μέλι, στο κρασί και σε πολλά πρόβατα. Υπάρχουν εκτενείς αναφορές σε φορολογικά αρχεία του ανακτόρου της Κνωσού που μαρτυρούν ένα καλά οργανωμένο γραφειοκρατικό σύστημα. Πληροφορίες έχουμε επίσης για προσφορές στο Πάνθεον, στον Δία και σε άλλες θεότητες. Με την καταστροφή της Κνωσού, η Μυκηναϊκή Γραμμική Β Γραφή εξαφανίζεται, αλλά συνεχίζει να απαντάται στα Χανιά (ku-do-ni-ja) και στη μυκηναϊκή Ελλάδα. [ 24 ]
The Mycenaean Linear B Script THE COMING of the Mycenaean Greeks from Mainland Greece to Crete was also accompanied, amongst other matters, by the adaptation of the Minoan script to the Hellenic language. Mycenaean Linear B, which was also a syllabic script, was recorded on clay tablets at Knossos (ko-no-so), c.1400 B.C. and was deciphered by the English architect Michael Ventris in 1952. The language of the tablets is Mycenaean Greek and they refer to the rulers of Knossos (Anax), to warriors and chariots, to olive oil and aromatic oils, honey, wine and a lot of sheep. There are references to the tax records of Knossos that demonstrate a very well organized bureaucratic system. There is also information concerning offerings to the Pantheon, to Zeus and to other divinities. Linear B stopped being used following the destruction of Knossos but has been found at Khania (ku-do-ni-ja) and in Mycenaean Greece. [ 25 ]
ΜΙΑ ΠΙΝΑΚΙΔΑ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ Β ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ [*] ** ΕΧΟΥΝ ΗΔΗ συμπληρωθεί 90 χρόνια από τότε που ο Sir Arthur Evans άρχισε τη συστηματική ανασκαφή του ανακτόρου της Κνωσού το 1900, και πάνω από 40 χρόνια από τότε που ο Michael Ventris αποκρυπτογράφησε τη γραφή των διοικητικών κειμένων του παλατιού, δηλαδή τη Γραμμική Β, ως Ελληνική. 1 Ως εκ τούτου, είμαστε σε θέση να διαβάζουμε τα κείμενα της Κνωσού και των ανακτόρων της ηπειρωτικής Ελλάδος. Η έρευνα που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα είχε ως αποτέλεσμα να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας για τη Γραμμική Β Γραφή που [* Kritika Daidalika: Evidence for the Minoan Language. Selected Essays in Memory of James Hooker, Adolf M. Hakkert, Amsterdam 1997, σσ. 281-89, με την Κάλλια Νικολιδάκη.] ** Η μελέτη αυτή ξεκίνησε ως άρθρο με τον τίτλο A Linear Β Tablet at University College London στο περιοδικό BICS 37 (1990) 95-98 υπό την καθοδήγηση του James Hooker. Σε δεύτερη φάση ουσιαστικά αναθεωρημένη και μεταφρασμένη παρουσιάζεται εδώ, για να καλωσορίσει με τη σειρά της την ελληνική έκδοση του βιβλίου Linear Β: Αn Introduction. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τη Δρ. Σ. Κωνσταντινίδου του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων και τον Δρ. Β. Αραβαντινό του Μουσείου Θηβών για τα σχόλια και τη βοήθεια που πρόσφεραν στην προετοιμασία του άρθρου. Τέλος, το άρθρο αυτό αφιερώνεται με σεβασμό στη μνήμη των Michael Ventris και James Hooker. 1 Βλ. Ventris, M. και J. Chadwick, Evidence for Greek Dialect in the Mycenaean Archives, JHS 73 (1953) 84-103. Chadwick, J., Linear Β and Related Scripts, Βritish Museum 1987, σε μετάφραση Ν. Κονομή, έκδοση Δημ. Παπαδήμα, Αθήνα 1992. και Hooker, J.T., Linear Β: An Introduction, Bristol 1980, σε μετάφραση Χ. Μαραβέλια, εποπτεία-προλεγόμενα Β. Αραβαντινού, έκδοση Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1994. αποτελεί μια πρώιμη μορφή Ελληνικής, 500-700 χρόνια πριν από τον Όμηρο. Αρχικά έγινε μια λεπτομερής μελέτη των συλλαβογραμμάτων, που ακόμη δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί. Έτσι, ίσως, στο μέλλον ένας πιο ολοκληρωμένος συλλαβοπίνακας μας βοηθήσει να κατανοήσουμε περισσότερο τη Γραμμική Β και να προσεγγίσουμε καλύτερα τον προκάτοχό της, τη Γραμμική Α. 2 Σε δεύτερη φάση βρίσκεται ήδη υπό εξέλιξη ένα ερευνητικό πρόγραμμα στο Μουσείο Ηρακλείου, που σκοπό έχει τη συγκόλληση, όπου είναι δυνατόν, π.3000 τμημάτων πινακίδων που βρέθηκαν στο Μουσείο το 1984, ξεχασμένα από κάποια ανασκαφή του Evans. 3 Αυτή η εργασία χρειάζεται πολύ χρόνο και κόπο, αλλά τα αποτελέσματά της ήδη μας παρέχουν πρόσθετες πληροφορίες για το αρχείο της Κνωσού. Γιατί, και αυτό θεωρείται ευνόητο, μια ολόκληρη πινακίδα προσφέρει σημαντικότερες πληροφορίες από δυο τμήματα πινακίδων. Λόγω δε απουσίας μεγάλων και αξιόλογων αρχείων, μπορούμε να αφιερώσουμε παραγωγικά τον χρόνο μας στις νέες 2 Βλ. Owens, G., The Untransliterated Syllabograms of Linear Β 40 Years On, Michael Ventris Μemοrial Mycenaean Seminar, Summary, στο BICS 38 (1991-1993) [1993] 265-66. 3 Βλ. Melena, J.L., G. Owens, Μ. Serrano, 55 Raccords dans les Tablettes de Cnossos Post ΚΤ5, Minos 25-26 (1992) 413-17, για την τελευταία αναφορά στο πρόγραμμα των συγκολλήσεων στο Μουσείο Ηρακλείου, που προχωρά με αργό αλλά σταθερό ρυθμό. Πάνω από 1500 συγκολλήσεις έχουν επιτευχθεί ανάμεσα σε πινακίδες και τμήματα πινακίδων του αρχείου της Κνωσού. [ 26 ]
A LINEAR B TABLET FROM KNOSSOS AT UNIVERSITY COLLEGE LONDON (UCL Dv.8151) AND HERAKLION MUSEUM (HM Dd.1374) [*] ** IT IS NOW more than 90 years since Sir Arthur Evans first began excavations at the Palace of Knossos in 1900, and nearly 40 years since Michael Ventris deciphered the script of the administrative documents of the Palace i.e. Linear B as a vehicle of Mycenaean Greek. Work has continued since the decipherment to improve our knowledge of the Linear B script used to write an early form of Greek. Firstly, a detailed study has been made of the remaining untransliterated syllabograms, and it is to be hoped that a more complete syllabic grid will increase our understanding of the Linear B script and will aid us towards a better understanding of its predecessor, Linear A. Secondly, a research programme is currently underway in Heraklion Museum, to find joins among the c.3,000 newly discovered (in the Museum in 1984) fragments of tablets of the Knossos archive, which had not been seen since the excavations of Evans (cf. G. [* A Linear B Tablet from Knossos at University College London (UCL Dv.8151) and Heraklion Museum (HM Dd.1374), Πεπραγμένα του Ζ Κρητολογικού Συνεδρίου: Ρέθυμνο 25-31 Αυγούστου 1991, τόμ. Α2 (Τμήμα Αρχαιολογικό), Νέα Χριστιανική Κρήτη 11-14 (1994-1995), Ρέθυμνο 1995, σσ. 703-07.] ** This UCL tablet and its join to a Linear B tablet in Heraklion Museum has been discussed in the Bulletin of the Institute of Classical Studies (BICS) 37 (1991). I wish to express my gratitude to the Director and staff of Heraklion Museum, to Professor J.N. Coldstream of University College London and to the members of the International Linear B team who have aided my studies. I also wish to thank Kalliope Nikolidaki for her assistance in the preparation of this paper. Touchais BCH 109 [1985] p.849). This work will take many years, but already many joins have been achieved which enable us to have a better understanding of the Knossos archive. For it may be a truism, but it is worth stating, that one complete tablet is worth more to us in the information which it can convey, than two fragments. In the absence of new major archives, we can fruitfully spend our time achieving joins among the Knossos tablets. Here I shall present, in detail, the result of one of these joins which has been achieved between a fragment in Heraklion Museum (HM) and a fragment of a tablet at University College London (UCL). Firstly I shall refer to the separate halves of this now complete Linear B tablet, and then I shall discuss the subsequent join and the information which the tablet conveys concerning the Linear B administrative records of Knossos. So far 1,138 joins have been published as a result of this research programme in Heraklion Museum, and work continues. 1 1 For a list of joins achieved as part of the research programme since the 1984 re-discovery of the c.3,000 fragments, see the following articles: 43 raccords et quasi-raccords de fragments inedits dans le volume I du Corpus of Mycenaean Inscriptions from Knossos, BCH 110 (1986) 21-39. 107 raccords et quasi-raccords de fragments dans CoMIK I et II, BCH 112 (1988) 59-82. 436 raccords et quasi-raccords de fragments inedits dans KT5, Minos 24 (1989) 199-242. And for a list of the joins achieved since the publication of the 5th edition of the Knossos Tablets (1989) see 501 raccords et quasi-raccords de fragments dans [ 27 ]
Γκάρεθ Όουενς, Μια πινακίδα της Γραμμικής Β στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων αυτές συγκολλήσεις. 4 Στο παρόν άρθρο θα παρουσιαστεί λεπτομερώς το αποτέλεσμα μιας τέτοιας προσπάθειας, μιας δηλ. συνένωσης δυο τμημάτων πινακίδων από τα οποία το ένα βρίσκεται στο Μουσείο του Ηρακλείου και το άλλο στο University College London. Το Μουσείο του Πανεπιστημίου του Λονδίνου είναι ένα από τα λίγα που, μ εξαίρεση αυτό του Ηρακλείου, παρουσιάζει στα εκθέματά του μια πινακίδα της Γραμμικής Β. Πριν αναφερθούμε στην ολοκληρωμένη αυτή πινακίδα και στις πληροφορίες που μας παρέχει, σχετικά με τα διοικητικά θέματα της Κνωσού π.1385 π.χ., πρέπει να μελετήσουμε ξεχωριστά τα δυο τμήματα που την αποτελούν. Το τμήμα της πινακίδας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου D.8151 δόθηκε από τον κύριο M.S. Thompson στο Τμήμα της Κλασικής Αρχαιολογίας του University College London. Είχε βρεθεί άλλωστε από τον ίδιο στην Κνωσό το 1911 και σε ένα γράμμα του στον καθηγη- 4 Πρόσφατες ανακαλύψεις πινακίδων Γραμμικής Β, μετά το 1990, προέρχονται από τα Χανιά, τη Μιδέα, την Πύλο και τη Θήβα. Βλ. Hallager, Ε., Μ. Vlasakis, Β.Ρ. Hallager, The First Linear Β tablet(s) from Κhania, Kadmos 29 (1990) 24-34, και New Linear Β Tablets from Κhania, Kadmos 31 (1992) 61-87 για Χανιά, Walberg, G., A Linear Β Insciption from Midea, Kadmos 31 (1992) 93 για Μιδέα, AR/JHS (1993) 31-34 για τα τμήματα σφραγίσματος και πινακίδας από την Πύλο, και έχουν επίσης αναφερθεί 250 ακόμη πινακίδες Γραμμικής Β από τη Θήβα (μετά από προσωπική επικοινωνία με τον Δρ. Β. Αραβαντινό προσεχώς θα δημοσιευτούν). Οι ανακαλύψεις αυτές προοιωνίζουν λαμπρό μέλλον. τή C.M. Robertson (12ης Ιουλίου 1960) αναφέρει τα εξής: «Αν και έχουν περάσει ήδη 50 χρόνια, θυμάμαι πολύ καλά τη μέρα που βρήκα την πινακίδα της Γραμμικής Β: Διέμενα στη Βίλλα Αριάδνη με τον Έβανς και μια μέρα, καθώς περπατούσαμε μετά το γεύμα στο Παλάτι, παρατήρησα σε μια γωνιά της Αίθουσας της Βασίλισσας την πινακίδα στο πάτωμα κοντά στον τοίχο. Είχε πρόσφατα βρέξει και πιθανώς είχε βγει στην επιφάνεια. Ο Έβανς κι εγώ αρχίσαμε να κοιτάμε γύρω, για να μπορέσουμε να βρούμε από πού ακριβώς είχε προέλθει, αλλά δεν βρήκαμε κάποιο εμφανές μέρος... Ο Έβανς μου επέτρεψε να κρατήσω την πινακίδα». 5 Στη δημοσίευση της πινακίδας και του παραπάνω γράμματος, ο John Chadwick διαπιστώνει ότι το σημείο ευρέσεως της D.8151 «δεν είναι μακριά από το Domestic Quarter, από όπου προήλθαν οι περισσότερες πινακίδες που αναφέρονται σε πρόβατα, και αυτό στηρίζει την υπόθεση ότι και η πινακίδα του University College London ανήκει σε αυτήν την ομάδα. Πράγματι, ταξινομήθηκε αργότερα ως Dv.8151 στην τέταρτη έκδοση του Knossos Tablets». 6 Σχέδιο της πινακίδας που δημοσιεύτηκε στο BSA 57 (1962) αναδημοσιεύται εδώ. Το ερευνητικό πρόγραμμα που ξεκίνησε στο Μουσείο Ηρακλείου με τις συγκολλήσεις νέων τμημάτων πινακίδων που βρέθηκαν σε αποθήκη του είχε ως αποτέλεσμα να ανακαλυφθεί το Dd.1374 που αποτελεί τμήμα της πινακίδας του University College London. Το νέο αυτό εύρημα δημοσιεύτηκε σύντομα από τον J.-P. Olivier, ο οποίος ανακάλυψε και τη συνένωση των δύο τμημάτων, UCL Dv.8151 και ΗΜ Dd.1374. 7 Τώρα 5 Βλ. Chadwick, J., Further Linear Β Tablets from Κnossos, BSA 57 (1962) 53 για την πινακίδα του University College London. 6 Βλ. Chadwick, J., J.T. Killen, J.-P. Olivier (1971) για ΚΤ4, 4η έκδοση των πινακίδων. 7 Βλ. J.-P. Olivier στο Melena, J.L. et alii, 107 Raccords et Quasi-Raccords de Fragments dans CoMIK Ι et II, BCH 112 (1988) 59-82, και στο ΚΤ5, The Knossos Tablets Fifth Edition, Killen, J.T., J.-P. Olivier (επιμ.), Minos Supplement 11 (1989) 89 για την πινακίδα. Βλ. επίσης Chadwick, J., et alii, Corpus of Mycenaean Inscriptions from Κnossos, CoMIK Volume 11 (1084-4495) (1990) 117 για μία 1:1 φωτογραφία και σχέδιο της ολοκληρωμένης τώρα πινακίδας. Αντίγραφο της πινακίδας του Λονδίνου προσεφέρθη ευγενώς στο Μουσείο Ηρακλείου και βρίσκεται τώρα στην Επιστημονική Συλλογή δίπλα στο άλλο τμήμα. Τελικά ο ΜΑΤΑΥΡΟΣ βρήκε το κοπάδι του μετά από 34 αιώνες! [ 28 ]
Gareth Owens, A Linear B Tablet from Knossos at University College London (UCL Dv.8151) and Heraklion Museum (HM Dd.1374), Labyrinth. Collected Works The Linear B tablet at University College London, D.8151, was given to the Department of Classical Archaeology by Mr. M.S. Thompson. It was found by Mr. Thompson at Knossos in 1911 and in a letter to Professor C.M. Robertson at University College London, dated 12 July 1960, he described the discovery of this tablet: «Although it is about 50 years ago, I remember very well the day I found the Linear B tablet I was staying at the Villa Ariadne with Evans, and one day after lunch he and I were walking about in the Palace, when in a corner of the Queen s Megaron I noticed the tablet lying on the floor close to the wall. There had recently been rain, and it had probably been washed out Evans and I started to look round and see if we could find exactly where it had come from, but could find no obvious place... Evans told me I could keep the tablet.» (BSA 57 [1962] p. 53). In the publication of the UCL tablet and the above letter by Dr. Chadwick, he followed this with the observation that the find-spot of D.8151 «is not far removed from the corridor in the Domestic Quarter where most of the tablets dealing with sheep were found, and this adds some support to the belief that this tablet les tablettes de Knossos post KT5, in Minos 25-26 (1990-1991) 373-411, and for the most recent report at the latest results of the JOINS programme see 55 raccords et quasi-raccords dans les Tablettes de Cnossos in Minos 25-26 (1990-1991), by J.L. Melena, G. Owens and M. Serrano, pp. 413-17. is a stray from that group». This proved to be the case and the UCL tablet was subsequently classified as Dv.8151 in the 4th edition of the Knossos Tablets (Chadwick, J., J.T. Killen and J.-P. Olivier [1971] p.150). Further details of the UCL tablet were not known until the finding of joins began at Herakion Museum following the discovery of the new fragments in 1984. This research programme led to the discovery of a join between UCL Dv.8151 and HM Dd.1374. The join was briefly published by its maker, Dr. Jean-Pierre Olivier in BCH 112 (1988) p.74, and the complete text of the Linear B tablet Dd.1374+8151 can now be presented, as it is given in the 5th edition of the Knossos Tablets (Killen, J.T. and J.-P. Olivier [1989] p.89) and this is also given below. A plaster cast of the broken end of the UCL tablet subsequently proved the join to Dd.1374. Dd.1374 + 8151 (Dd: Scribe 117) A. OVIS m 72 OVIS f 24 B. MA-T A-U-RO /ri-jo-no pa OVIS m 4 I shall now describe the evidence recorded on this tablet as an example of a Linear B administrative document. MA-TA-U-RO This tablet begins with the UCL fragment which records the name of a shepherd MA- TA-U-RO. This name is in larger characters than the rest of the information on this tablet, and is the only occurrence of MA-TA-U-RO in the Linear B archive. This name can be read in more than one way due to the ambiguous nature of the Linear B syllabary, and names such as Μάταυρος and Μάσταυρος have been suggested. But whatever the name, it certainly contained the word Ταῦρος, which was also known as a personal name on Crete in Classical times (cf. P. Ilievski, Acta Mycenaea, Minos 11 [1972] p.267, n.20). ri-jo-no This place-name, where MA-TA-U-RO kept his flock of sheep is usually read as rijo-no, but this toponym is also syllabically written in Linear B as ri-u-no and ri-juno, which gives an idea of how sounds are approximately rendered by the Linear B script. This is not a place which we can equate with [ 29 ]
Γκάρεθ Όουενς, Μια πινακίδα της Γραμμικής Β στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων μπορεί να δημοσιευτεί το ολοκληρωμένο πια κείμενο των παραπάνω τμημάτων, όπως δίδεται παρακάτω. i) MA-TA-U-RO Η πινακίδα αυτή αρχίζει με το τμήμα του University College London, όπου προφανώς αναφέρεται το όνομα ενός βοσκού MA-TA- U-RO. Το όνομα είναι χαραγμένο με χαρακτήρες μεγαλύτερους από τα υπόλοιπα στοιχεία της πινακίδας και οι πληροφορίες για τον βοσκό ίσως είναι και η αιτία για την κατασκευή της πινακίδας. Είναι η μοναδική φορά που απαντάται το όνομα MA-TA-U-RO στο αρχείο της Γραμμικής Β. Ονόματα όπως ΜΑΤΑΥΡΟΣ και ΜΑΣΤΑΥΡΟΣ έχουν προταθεί για την ερμηνεία τού MA-TA-U-RO. Όπως και νά ναι το όνομα, σίγουρα περιέχει τη λέξη ΤΑΥΡΟΣ, που ήταν γνωστό ως όνομα στην Κρήτη κατά την κλασική εποχή. 8 ii) ri-jo-no Το τοπωνύμιο αυτό όπου ο MA-TA-U-RO είχε το κοπάδι του δεν μπορούμε να το ταυτίσουμε με κάποιο γνωστό σε μας σήμερα μέρος, όπως με την Κνωσό, Αμνισό, Τύλισο, Φαιστό, Άπτερα, Κυδωνία (Χανιά). Από μια όμως μελέτη του αρχείου της Κνωσού, μπορούμε να έχουμε μια καλύτερη ιδέα για τις δραστηριότητες που ελάμβαναν χώραν εκεί. 9 8 Βλ. Ilievski, P., στο Acta Mycenaea, Minos 11 (1972) 267 σημ. 20. 9 Βλ. McArthur, J.K., Place-Names in the Knos- Σε σχέση με άλλα τοπωνύμια και στοιχεία από το αρχείο της Κνωσού, το ri-jο-nο μπορεί να εντοπιστεί Δυτικά της Κνωσού, Βόρεια της Τυλίσου και Ανατολικά από την Κυδωνία (Χανιά). Τοπογραφικά, επομένως, εντοπίζεται κοντύτερα στην Κνωσό και Τύλισο απ ό,τι στα Χανιά, γεγονός που μας παρακινεί να υποθέσουμε ότι βρίσκεται στους λόφους της βόρειας ακτής της Κρήτης, ανάμεσα στην Κνωσό και το Ρέθυμνο. 10 Αποτελεί αναμφισβήτητα τόπο βοσκής, μια και από τις 33 φορές που συναντάται στο αρχείο της Κνωσού, 25 αναφέρονται σε πρόβατα (αξιοσημείωτο είναι ότι το 60% του αρχείου της Κνωσού εν γένει συσχετίζεται με πρόβατα), 2 αναφέρονται σε ομάδες γυναικών και παιδιών που εργάζονται, 2 σε υφάσματα, 2 σε μαλλί, 1 σε βοειδή ή ταύρους, και το περιεχόμενο μιας παραμένει αβέβαιο. Συμπερασματικά, εκτός από πρόβατα, και στην περίπτωση του ΜΑ-ΤA-U-RO ίσως επίσης και ταύρους, μπορούμε να πιστοποιήσουμε κατεργασία υφασμάτων/μαλλιών στο sos Tablets. Identification and Location, Suplementos a Minos 9 (1993). 10 Το ri-jo-no μπορεί πιθανώς να ταυτιστεί με το Μπαλί στη βόρεια ακτή της Κρήτης, στο μέσον της απόστασης Ηρακλείου-Ρεθύμνου (βλ. van Εffenterre, H., Th. Kalpaxis, Α. Petropoulou, Ε. Staurianopoulou, Archaia Eleutherna II.1, 1991, για τις επιγραφές από την Ελεύθερνα που θεωρούν το Ρίον ως το λιμάνι της αρχαίας αυτής πόλης). Είμαστε ευγνώμονες στον καθηγητή Η. van Εffenterre για την πληροφορία αυτή που προέρχεται από τις ανασκαφές του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το τοπωνύμιο αυτό συναντάται και ως ri-ju-no και ως ri-u-no, και τα δύο όμως προφέρονται Ρίον. [ 30 ]
Gareth Owens, A Linear B Tablet from Knossos at University College London (UCL Dv.8151) and Heraklion Museum (HM Dd.1374), Labyrinth. Collected Works a location known today unlike Knossos (kono-so), Amnissos (a-mi-ni-so), Tylissos (turi-so), Phaistos (pa-i-to), Aptara (a-pa-ta-wa) or Kydonia (ku-do-ni-ja); but by a study of the Knossos archive we can gain an approximate idea of its location and we can learn more about the activities carried on there. Textual information from the Knossos archive places it West of Knossos, North of Tylissos and East of Kydonia (Hania). Its relation in this tentative Cretan topography is closer to Knossos and Tylissos than to Hania, which prompts me to hypothesize the site of ri-jo-no as being in the hills on the north coast of Crete, between Knossos and Rethymno. ri-jo-no is clearly a place for the pasture of sheep, for of the 33 instances of ri-jo-no in the Knossos archive, 25 refer to sheep, 2 refer to work-groups of women and children, 2 to textiles, 2 to wool, 1 to oxen or bulls and the context of one tablet is unsure. Thus as well as the sheep (and interestingly for MA-TA-U-RO a bull as well), we can also see textile working at ri-jo-no, a practice in which women and children were employed (cf. McArthur, J.K., Place-Names in the Knossos Tablets. Identification and Location, Suplementos a Minos 9 [1993]). 2 2 I wish to thank Professor H. van Effenterre for his communication that one of the harbours of ancient Eleutherna was called Ρίον, as is known from epigraphical evidence. This harbour is located at Μπαλί on the north coast of Crete, approximately halfway between Knossos and Rethymno. Having seen the information about ri-jo-no held at Knossos, we must also consider why it was recorded. From the Linear B Palatial records we can see that Knossos had a direct interest in at least one-third of the island of Crete at the time of the tablets. The exact nature of this interest or control is unsure, but the named places like ri-jo-no were under the central authority of Knossos which kept meticulous records. Thus the Knossos administration and the dominance and control over central Crete, which it implies, is clear through the Linear B records. The other point to consider is how the information was gained and conveyed to Knossos. Either we can envisage a local administration which was itself subordinate to Knossos (the 2nd order centres of J. Bennet, AJA [1985] pp.231-49); or we must envisage the central authority of Knossos sending out scribes to record the desired information and then to return to the Palace of Knossos where the Linear B records were kept (the scribal routes of L.R. Palmer, 6th Mycenaean Colloquim, Neuchatel [1979] pp.43-63). Thus we can see that the economy of ri-jo-no was documented at Knossos, as were the sheep of MA-TA-U-RO which will be studied next. OVIS m 72 OVIS f 24 Pa OVIS m 4 Here we have the ideograms of sheep (OVIS), both male and female, accompanied by numerals. On the upper line we can read [ 31 ]
Γκάρεθ Όουενς, Μια πινακίδα της Γραμμικής Β στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων ri-jo-no, δουλειά που απασχολεί γυναίκες και παιδιά κυρίως. Για ποιό λόγο, όμως, αναγράφτηκαν αυτές οι πληροφορίες στην πινακίδα; Από τα αρχεία του ανακτόρου μπορεί κανείς να διαπιστώσει, ότι η Κνωσός κατά την εποχή των πινακίδων είχε δείξει ένα άμεσο ενδιαφέρον για το 1/3 τουλάχιστον της Κρήτης. Η ακριβής φύση του ενδιαφέροντος ή ελέγχου αυτού είναι αβέβαιη, αλλά τοπωνύμια όπως το ri-jo-no ήταν κάτω από την κεντρική εξουσία της Κνωσού που κρατούσε λεπτομερή αρχεία. Από αυτές τις πινακίδες της Γραμμικής Β διακρίνεται η διοίκηση της Κνωσού και η κυριαρχία/έλεγχος που ασκούσε στην Κεντρική Κρήτη. Ένα άλλο σημείο που πρέπει να εξεταστεί είναι πώς αυτή η πληροφορία μεταβιβάστηκε στην Κνωσό. Μπορούμε είτε να υποθέσομε την υπάρξη μιας τοπικής αυτοδιοίκησης υπό την επίβλεψη της Κνωσού ή την αποστολή γραφέων από την Κνωσό, για να καταγράψουν τις πληροφορίες που ήθελαν και να επιστρέψουν μετά στην Κνωσό όπου κρατούνταν τα αρχεία. 11 Η οικονομία τού ri-jο-nο καθώς και 11 Βλ. Bennet, J., The Structure of the Linear Β administration at Κnossos, ΑJΑ 89 (1985) 231-49 για τα Second Order Centres και Palmer, L.R., Context and Geography Ι: Crete, στα Proceedings of the 6th Mycenaean Colloquium Neuchatel (1979) σσ. 43-63 για τις Scribal-Routes. τα πρόβατα του MA-TA-U-RO είχαν επομένως καταγραφεί για την Κνωσό. iii) ovis m 72 ovis f 24 pa oνis m 4 Εδώ παρουσιάζονται τα ιδεογράμματα του προβάτου, για αρσενικό και θηλυκό, συνοδευόμενα από αριθμούς. Στην επάνω γραμμή διαβάζομε 72 και 24, ενώ στην κάτω διαβάζομε pa ovis m 4. Συνολικά ο αριθμός των προβάτων φθάνει τα 100. Συγκέντρωναν όμως και αριθμούσαν οι Μινωίτες τα κοπάδια τους κατά τέτοιο οργανωμένο τρόπο ή μήπως οι αριθμοί που βρίσκομε στις σχετικές πινακίδες αποτελούν μια γραφειοκρατική ευκολία; Όπως προαναφέρθηκε, περισσότερο από το 60% του αρχείου της Κνωσού αναφέρεται σε πρόβατα (βλ. ΚΤ5 Da-Dv, D, σσ. 62-168) και θά ταν χρήσιμο να εξετάσομε τις ομάδες των πινακίδων στις οποίες ανήκουν οι Dd.1314+8151. Μια τέτοια μελέτη καταδεικνύει ότι τα πρόβατα κατείχαν μια σημαντική θέση στην οικονομία της Κνωσού, κατά την Εποχή του Χαλκού. 12 Μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι τα 12 Βλ. Κillen, J.T., The Wool Industry of Crete in the Late Bronze Age, BSA 59 (1964) 1-15, και The Linear Β Tablets and the Mycenaean Economy, στο Linear Β: Α 1984 Survey, στα Proceedings of the VIIIth Congress of the Intemational Federation of the Societies of Classical Studies (Dublin 1984), Morpugo-Davis, A., Υ. Duhoux (επιμ.), 1985, σσ. 241-305. [ 32 ]
Gareth Owens, A Linear B Tablet from Knossos at University College London (UCL Dv.8151) and Heraklion Museum (HM Dd.1374), Labyrinth. Collected Works the figures 72 and 24, while on the lower line we read pa OVIS m 4. This total of sheep adds up to the decimal figure 100. From the Knossos archive over 60% of the tablets refer to sheep (cf. KT5 Da-Dv, D, pp. 62-168) and a study of these tablets shows that sheep were of great importance to the economy of Bronze Age Knossos (cf. Killen, J.T., The Wood Industry of Crete in the Late Bronze Age, BSA 59 [1964] pp.1-15). We can see that rams (OVIS m ) outnumber ewes (OVIS f ) on this tablet which is not what would be expected in a real flock, where the ratio is usually 1 ram to service 50 ewes. Thus the recorded sheep must be for some other purpose than breeding. Therefore it seems likely that the sheep were recorded in this way as tribute to the Palace. This would also explain the round figures and as fewer rams are needed than ewes to regenerate the flock, so the excess number of rams could more easily be given as tribute than ewes which would have been needed for breeding purposes. The inclusion in the Palace records of these tablets, with a usual total of hundreds and with a majority of rams, must reflect the sheep going to the Palace as tribute and not the actual state of the flock at its place of pasturage. As we would expect, what we have from the Knossos Palace archive is a record of the sheep given to the Palace, not actually how many sheep MA-TA-U-RO had at ri-jono; but how many came from him to Knossos. To return to the HM/UCL tablet, we must now consider the entry of pa OVIS m 4 which brings the total number of sheep recorded on this tablet to 100. These rams are described as pa=palaia which means «old» i.e. sheep not from this year, in contrast to ne=nea «new». 3 In conclusion we are able to consider this Linear B tablet Dd.1374+8151. The result of this join is that it was recorded at Knossos that 100 sheep (72 rams, 24 ewes and 4 old rams) were recorded along with the shepherd MA- TA-U-RO who kept his flock at ri-jo-no. 4 3 I thank Professor J.L. Melena of the University of the Basque Country for his observarion that such terminology for sheep, i.e. «old» not from this year, and «new», is also used in the Mediterranean by Spanish shepherds as well. 4 At the time of the 7th Cretological Congress, a complere plaster cast copy of the UCL Linear B tablet was being made by the Institute of Archaeology (University of London), and soon MA-TA-U-RO will be reunited with his flock back on Crete. Addendum (1994). MA-TA-U-RO has indeed now been re-united wirh his flock and the JOINS programme continues. [ 33 ]
Γκάρεθ Όουενς, Μια πινακίδα της Γραμμικής Β στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων κριάρια (ovis m ) υπερτερούν των προβατίνων (ovis f ) στη συγκεκριμένη πινακίδα, κάτι μη αναμενόμενο σε ένα πραγματικό κοπάδι όπου η αναλογία είναι συνήθως 1 κριάρι για 50 προβατίνες. Από αυτό καταλαβαίνομε ότι τα αναγραφόμενα πρόβατα θα εξυπηρετούσαν άλλο σκοπό από την αναπαραγωγή: δηλαδή, θα αποτελούσαν πιθανότατα ένα φόρο στο παλάτι. Αυτό εξηγεί επίσης και τον στρογγυλό αριθμό των 100 προβάτων, και δεδομένου ότι χρειάζονται λιγότερα κριάρια απ ό,τι προβατίνες για να ανανεώσουν ένα κοπάδι, ο μεγάλος αυτός αριθμός των κριαριών θα μπορούσε ευκολότερα να αποδοθεί ως φόρος στο παλάτι απ ό,τι ένας αντίστοιχος αριθμός προβατίνων που θα εξυπηρετούσαν άλλες ανάγκες, όπως είναι η αναπαραγωγή. Συνεπώς, οι πινακίδες του τύπου αυτού (όπου ο συνολικός αριθμός τους σε πρόβατα είναι 100 ή παράγωγά του και όπου υπερτερούν τα κριάρια), που συμπεριλαμβάνονται στα αρχεία της Κνωσού, πρέπει να ανταποκρίνoνται στο γεγονός ότι τα πρόβατα αποτελούσαν ένα είδος φορολογίας στο παλάτι, παρά κοπάδι που κατευθυνόταν στη βοσκή του. Ας εξετάσομε, τέλος, στη γνωστή πινακίδα τη λέξη pa ovis m που φέρνει τον αριθμό των προβάτων στα 100. 13 Αυτά χαρακτηρίζο- 13 Αξιοσημείωτο είναι ότι κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της Βρετανικής Σχολής Αθηνών στο Ιερό Κορυφής των Ατσιπάδων το καλοκαίρι του 1989, νται ως pa=παλαιά, δηλαδή όχι του τρέχοντος έτους, σε αντίθεση με τα ne=νέα, μικρά. Με ενδιαφέρον διαπιστώνουμε ότι μια τέτοια ορολογία χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα από ισπανούς βοσκούς. 14 Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι μπορούμε να δούμε πια ολοκληρωμένη την πινακίδα που αποτελείται από τα Dd.1374+8151. Το αποτέλεσμα της συγκόλλησης αυτής αποτελεί ακόμη ένα παράδειγμα του διοικητικού χαρακτήρα της Κνωσού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η πινακίδα μας αναφέρεται σε 100 πρόβατα (72 κριάρια, 24 προβατίνες, και 4 παλαιά κριάρια) που ανήκουν στον MA-TA- U-RO και ο τόπος βοσκής είναι το ri-jο-nο. παρατηρήσαμε δύο κοπάδια προβάτων στους κοντινούς λόφους. Ο εργάτης μας, ο κύριος Κλέαρχος, μας πληροφόρησε με μεγάλη βεβαιότητα και σιγουριά ότι θά ταν 100 πρόβατα στο ένα κοπάδι και 200 στο άλλο. Το να εκτιμήσει τα κοπάδια με τέτοιο στρογγυλό αριθμό θεωρείται φυσικό για τους βοσκούς της Κρήτης. Μήπως θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι γραφείς της Κνωσού λογάριαζαν τα κοπάδια τους κατά τον ίδιο τρόπο ή μήπως τα μυκηναϊκά αρχεία είναι η αρχή της γνωστής κρατικής γραφειοκρατίας; 14 Είμαστε ευγνώμονες στον καθηγητή J.L. Melena του Πανεπιστημίου των Βάσκων και πρώην Μορφωτικό Ακόλουθο της Ισπανικής Πρεσβείας στην Αθήνα για τη διαπίστωση αυτή. [ 34 ]