Μη-Γραµµικοί αντιστάτες 1. Θερµίστορ (thermistor) 2. Βαρίστορ (Varistor) 3. Φωτοαντιστάτες (LDR Light Depended Resistors) 1
Thermistor Thermally sensitive resistor Ηθερµοκρασία που επηρεάζει την τιµή της αντίστασης προσδιορίζεται από δύο παράγοντες: Θερµοκρασία περιβάλλοντος του θερµίστορ Αύξηση θερµοκρασίας από την κατανάλωση ισχύος στο θερµίστορ όταν διαρρέεται από ρεύµα 2
Thermistor Thermally sensitive resistor Ηαύξηση της θερµοκρασίας στα NTC θερµίστορ ελαττώνει την αντίστασή τους. Η αύξηση της θερµοκρασίας στα PTC θερµίστορ αυξάνει την αντίστασή τους. 3
NTC Thermistors NTC (Negative Temperature Coefficient) Οξείδια της οµάδας Fe δηλ. Οξείδια Cr, Mn, Fe, Co, Ni. Προσθέτοντας ιόντα συµπεριφέρονται σαν ηµιαγωγοί. Π.χ. Σε Fe 2 O 3 προσθέτονται ιόντα Ti. Σε χαµηλές θερµοκρασίες αντισταθµίζουν ίσο αριθµό ιόντων δισθενούς σιδήρου και έχουµε ηλεκτρική ουδετερότητα. Σε υψηλότερες θερµοκρασίες δηµιουργούνται ελεύθερα ηλεκτρόνια µε συµπεριφορά ηµιαγωγού τύπου n. 4
NTC Thermistors 5
NTC Thermistors 6
NTC Thermistors R T = Ae B / T (1) T (ºK) T=273 +Θ (ºC) B σταθερά σε ºK. Εξαρτάται από το υλικό και είναι ένα µέτρο της ευαισθησίας του θερµίστορ στις αλλαγές θερµοκρασίας. Η τιµή της Β προσδιορίζεται αν γνωρίζουµε την τιµή της αντίστασης του θερµίστορ σε δύο θερµοκρασίες από την σχέση (1). Ο θερµοκρασιακός συντελεστής αντίστασης γενικά για αντιστάτη R είναι α=dr/(r o dθ) (2) µε αναφορά σε θερµοκρασία θο π.χ. 25 ºC και η τιµή της R σ αυτή την θερµοκρασία είναι R o. Από (1),(2) α=(1/r)(dr/dt)=-b/t 2 Συνηθισµένη τιµή (2,5 7%) για θ=25 ºC 7
NTC Thermistors Ο υπολογισµός της αντίστασης του θερµίστορ σε θερµοκρασία Τ µπορεί να γίνει από την παρακάτω σχέση µε γνωστές τις τιµές του Β και R25 για θερµοκρασία 25 ºC. ln(r/r 25 )=B(1/T-1/T 25 ) Από την καµπύλη 6 ή τις επόµενες καµπύλες 8
NTC Thermistors 9
NTC Thermistors 10
NTC Thermistors 11
NTC Thermistors (θερµικά χαρακτηριστικά) 12
NTC Thermistors (εφαρµογές) Αν το ρεύµα είναι µικρό η ένδειξη του αµπεροµέτρου είναι ανάλογη της θερµοκρασίας Ακινητοποίηση-Χρονική καθυστέρηση Χρονική καθυστέρηση 13
NTC Thermistors (εφαρµογές) Τα χάλκινα πηνία απόκλισης, έχουν θετικό θερµοκρασιακό συντελεστή αντίστασης. Το NTC αντισταθµίζει τις µεταβολές της αντίστασης του πηνίου µε την θερµοκρασία. 14
NTC thermistors Εφαρµογές 15
Τροποποίηση χαρακτηριστικών NTC Thermistors 16
Τροποποίηση χαρακτηριστικών NTC Thermistors 17
So Sensitive Very large resistance change = small temp. change 3 5% per o C (vs. 0.4% per o C for RTDs) Temp. changes as small as 0.1 o C Significantly smaller in size Temp range: -100 o C 300 o C (-120 o F 570 o F) 18
Thermistor Standards No Industrial Standards Base resistance range: 103 106 ohms Typically measured at 25 o C vs. 0 o C for RTDs TCRs vary widely Thermistor s accuracy limited to small temp. range 19
Thermistor Lead Wire Effects Lead wire does add overall resistance NOTE: base resistance of thermistor very large (>10 3 ohms), added lead wire resistance insignificant. RESULT: No resistance compensation required! 20
Advantages Simple, rugged High temp. operation Low Cost No resistance lead wire problems Point temp. sensing Fastest response to temperature changes Disadvantages Limited temperature range Fragile Some initial accuracy drift Decalibration if used beyond the sensor s temperature rating Lack of standards for replacement 21
22
NTC thermistors Εφαρµογές 23
NTC thermistors Εφαρµογές 24
PTC Thermistors PTC (Positive Temperature Coefficient) BaTiO 3 µε προσθήκη ιόντων La 3- Bi 3- και Sb 5- Nb 5- συµπεριφέρονται σαν ηµιαγωγοί τύπου n µε αρνητικό θερµοκρασιακό συντελεστή χωρίς την παρουσία οξυγόνου. Χωρίς οξυγόνο οι ηµιαγωγοί αυτοί επιδεικνύουν µικρό θερµοκρασιακό συντελεστή αντίστασης. Για να αυξηθεί ο TTC το υλικό θερµαίνεται σε ατµόσφαιρα οξυγόνου οπότε εισχωρεί το οξυγόνο στο κεραµικό υλικό και τα άτοµά του έλκουν ηλεκτρόνια από µια λεπτή ζώνη του ηµιαγωγού υλικού και στην επιφάνεια του κρυστάλλου. ηµιουργείται φραγµός δυναµικού U b µε αποτέλεσµα αύξηση της αντίστασης του θερµίστορ που δίνεται από την σχέση: Rb=(1/a)e Ub/kT a το µέγεθος των κρυσταλλιτών του υλικού(εποµένως 1/a ο αριθµός φραγµών δυναµικού ανά µονάδα µήκους). 25
PTC Thermistors 26
PTC Thermistors T1-T2, >T3 TTC<0 T2<T<T3 TTC>0 27
PTC Thermistors R T = A + Ce B / T (1) T (ºK) T=273 +Θ (ºC) A,B,C σταθερές και Β σε ºK. Στα θερµίστορ Si για -60ºC <T<150 ºC R T =R 25 (T/298) 2.3 28
29
PTC Thermistors 30
PTC Thermistors Για µικρές τιµές τάσης το ρεύµα που διαρρέει το θερµίστορ είναι µικρό,(α-β),η καταναλισκόµενη ισχύς µικρή, δεν αυξάνει η θερµοκρασία του από Τ Α. (αντίσταση) Β-Γ αυξάνει η καταναλισκόµενη ισχύς, αύξηση θερµοκρασίας, Απο κάποια τιµή θερµοκρασίας (Γ- ) η αντίσταση του θερµίστορ µεγαλώνει και το ρεύµα µικραίνει (Ts Switch Temperature) 31
PTC Thermistors 32
Χαρακτηριστικά µεγέθη PTC Θερµοκρασία αλλαγής Ts Switch Temperature Θερµοκρασιακός συντελεστής αντίστασης α Θερµική σταθερά χρόνου 33
Χαρακτηριστικά µεγέθη PTC Ο θερµοκρασιακός συντελεστής αντίστασης γενικά για αντιστάτη R είναι α=dr/(rodt) (2) µε αναφορά σε θερµοκρασία θο π.χ. 25 ºC και η τιµή της R σ αυτή την θερµοκρασία είναι Ro. Από (1),(2) α=(logr2-logr1)/(t2-t1) %/ ºC Η κλίση του διαγράµµατος logr=f(t) Θερµική σταθερά χρόνου ο χρόνος για την ψύξη του θερµίστορ από την Τ1 στην Ts T A = 25 ºC 34
35
Εφαρµογές που η αντίσταση του θερµίστορ καθορίζεται από ΤΑ (µικρό ρεύµα) Αν ΤΑ>> ΤΑ<< Η αντίσταση (TTC<0) µικραίνει Εφαρµογές που η αντίσταση του θερµίστορ καθορίζεται από το ρεύµα(αυτοθέρµανση) Αύξηση της τάσης (απρόβλεπτα η λόγω βραχυκυκλώµατος) προκαλεί αύξηση του ρεύµατος άρα θέρµανση του PTC. Σαν αποτέλεσµα αυξάνεται η αντίσταση και µειώνεται το ρεύµα προστατεύοντας το φορτίο Ησηµαντική διαφορά PTC - NTC είναι ότι τα PTC αλλάζουν θερµοκρασίακό συντελεστή σε µια συγκεκριµένη θερµοκρασία T S 36
37
38
39
40
41
42
43
Varistors Varistor = variable resistor, δηλ ένα στοιχείο κυκλώµατος του οποίου η αντίσταση µεταβάλλεται µε την εφαρµοζόµενη τάση. Έχουν ισχυρή µη-γραµµική απόκριση και συνήθως χρησιµοποιούνται σαν περιοριστές τάσης (voltage limiters). Λειτουργούν διατηρώντας υψηλή αντίσταση έως κάποια τάση. Πέρα από την οποία η αντίστασή τους ελαττώνεται ραγδαία. Μπορούν να περάσουν µεγάλα ρέύµατα για σύντοµα χρονικά διαστήµατα εµποδίζοντας την άνοδο της τάσης πάνω από την τάση κατάρρευσης (breakdown voltage). Τα Varistor µπορούν να λειτουργήσουν σαν αυτοεπανατοποθετούµενες ασφάλειες (στην πραγµατικότητα 44
Varistors (Voltage Depended Resistor VDR) Τα βαρίστορ κατασκευάζονται απόκρυσταλλικό ανθρακούχο πυρίτιο SiC, οξείδια ψευδαργύρου (ZnO) ή τιτανίου. Τα υλικά αυτά συµπιέζονται µε κεραµική ύλη σε σχήµα δίσκου ή ράβδου. 1200 ºC. Ο χρόνος θέρµανσηςκαθορίζει τα χαρακτηριστικά του. Μικροβαρίστορ τάση ζένερ 3,5 v πάχος 0,02 mm. Η ηλεκτρική συµπεριφορά εξαρτάται από το πάχος. Π.χ. Για πάχος 0,6 mm αντιστοιχούν περίπου 29 στοιχεία άρα η τάση αγωγής 100 V. U=cI β όπου c σταθερά και β από 0,02 (ZnO) 0,4(SiC). 45
Varistors 46
Varistors 47
Varistors 48
Varistors P D =UI=UKU α (α=1/β Κ=1/c β ) Μικρή µεταβολή στην τάση προκαλεί µεγάλη µεταβολή στην καταναλισκόµενη ισχύ επειδή α (2,5-50) 49
Varistors 50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
Παγιδευτής υπερρεύµατος µε αέριο (surge arresters) 61
Παγιδευτής υπερρεύµατος µε αέριο (surge arresters) 62
Παγιδευτής υπερρεύµατος µε αέριο (surge arresters) 63
Φωτοαντιστάτες (photoresistors Light Deppended Resistors LDR) 64
Φωτοαντιστάτες 65
Φωτοαντιστάτες 66
Παθητικά κυκλώµατα µέτρησης αισθητήρων Κυκλώµατα φωτοδιόδων-φωτοαντιστάσεων Thermistor Half-Bridge ιαιρέτης τάσης Αλλάζει ένα στοιχείο Wheatstone Γέφυρα R3 = αισθητήρας αντίστασης R4 είναι ταιριασµένη µε την τυπική τιµή της R3 Αν R1 = R2, Vout = 0 Η Vout µεταβάλλεται όπως αλλάζει η R3 VCC 67
Basic Opamp Configuration Voltage Comparator digitize input Voltage Follower buffer Non-Inverting Amp Inverting Amp 68
More Opamp Configurations Summing Amp Differential Amp Integrating Amp Differentiating Amp 69
Converting Configuration Current-to-Voltage Voltage-to-Current 70
Instrumentation Amplifier (Ενισχυτής Μετρήσεων) Robust differential gain amplifier gain stage Input stage high input impedance buffers gain stage no common mode gain can have differential gain input stage Gain stage differential gain, low input impedance Overall amplifier amplifies only the differential component high common mode rejection ratio total differential gain high input impedance suitable for biopotential electrodes 71 with high G d = 2R2 + R R 1 1 R R 4 3
72