ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΔΙΔΑΣΚΑΛΙΩΝ ΣΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, ΒΑΣΕΙ ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ. ΟΜΑΔΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Σμαράγδα Φαρίδου, Θεολόγος Δημήτριος Χατζημιχαήλ, Φιλόλογος. ΣΧΟΛΕΙΟ 2 ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2014-2015 Σελίδα 1 από 13
1. Συνοπτική περιγραφή της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής Στο πλαίσιο της ποιοτικής αναβάθμισης της εκπαίδευσης και του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος, κατόπιν προτάσεως στο ΕΠΕΣ του Σχολείου από την Θεολόγο και τον Φιλόλογο του Γ1, πραγματοποιήθηκε μια σειρά από διαθεματικές συνδιδασκαλίες Θρησκευτικών - Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, βάσει προσχεδιασμένων σεναρίων, με αλληλεπιδραστικό τρόπο διδασκαλίας και χρήση των ΤΠΕ, διασφαλίζοντας με τον ολιστικό τρόπο προσέγγισης της γνώσης τη διαθεματικότητα και διεπιστημονικότητα. Η όλη καλή πρακτική ολοκληρώνεται με ανατροφοδότηση βάσει survey - ερωτηματολογίου. Σελίδα 2 από 13
2. Σχεδιασμός της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής 2.1 Στοιχεία σχεδιασμού Η Θεολόγος του Σχολείου Σμαράγδα Φαρίδου εφάρμοσε μια σειρά προσχεδιασμένων συνδιδασκαλιών στα Θρησκευτικά βάσει σεναρίων με χρήση ΤΠΕ μαζί με τον Φιλόλογο Δημήτριο Χατζημιχαήλ στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα της Γ τάξεως, μια και Θρησκευτικά και Αρχαία Ελληνική Γλώσσα βρίσκονται σε απόλυτη συνάφεια μεταξύ τους, ως κατεξοχήν ανθρωπιστικά και πολιτιστικά μαθήματα, που στηρίζουν τους κοινωνικούς σκοπούς της εκπαίδευσης. Η Αρχαία Ελληνική είναι εξάλλου η Γλώσσα την οποία χρησιμοποίησαν οι Συγγραφείς της Καινής Διαθήκης και οι Πατέρες της Εκκλησίας μας. Η πραγματοποίηση του σεναρίου προϋπέθετε: Οι μαθητές να έχουν και να γνωρίζουν να χειρίζονται Η.Υ. Να ξέρουν να βρίσκουν τις ενδεικνυόμενες ιστοσελίδες. Να τους έχει εξηγηθεί πώς χρησιμοποιούμε την ιστοεξερεύνηση. Να έχουν συσταθεί ομάδες εργασίας κατά προτίμηση ανομοιογενείς-ώστε να υπάρχει ισοτιμία στη σύνθεση. Να έχουμε προετοιμάσει το υλικό μας και τον σχεδιασμό μας για κάθε διδακτική ενότητα. Η υλοποίηση της καινοτόμου αυτής δράσης έγινε βάσει της πράξης 9/11/11/2014 του ΕΠΕΣ του Σχολείου μας. Σελίδα 3 από 13
2.2 Διδακτικοί στόχοι Διδακτικοί στόχοι α) γνωστικοί: Οι μαθητές να προσεγγίσουν πανανθρώπινες αξίες που αναδεικνύονται από τη μελέτη των θεολογικών κειμένων στο πρωτότυπο (ανθρώπινα δικαιώματα, θεσμός της οικογένειας, ισότητα φύλων και φυλών, δικαιοσύνη, ειρήνη, ελευθερία) και ταυτόχρονα να συνειδητοποιήσουν τη διαχρονική ισχύ αυτών των αξιών. Να εμπεδώσουν γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας βάσει αγιογραφικών και πατερικών κειμένων, καταδεικνύοντας ταυτόχρονα την ιστορική συνέχεια της ελληνικής γλώσσας. Να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τις προηγούμενες γνώσεις τους στην οικοδόμηση νέων εννοιών (μεταγνωστικοί στόχοι). β) παιδαγωγικοί: Να ασκήσουν την κριτική τους σκέψη αξιολογώντας και συγκρίνοντας τις παρεχόμενες πληροφορίες από διαφορετικά γνωστικά πεδία. Να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργατικής μάθησης και να συνειδητοποιήσουν την αξία της. Να εξοικειωθούν και να εκτιμήσουν τις δραστηριότητες αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης από τον εκπαιδευτικό και τους συμμαθητές τους στο πλαίσιο της ανατροφοδότησης. Ως προς τις ΤΠΕ: Να εξοικειωθούν οι μαθητές με το ενεργητικό και διερευνητικό μοντέλο μάθησης. Να προσεγγίσουν τις ΤΠΕ ως εργαλεία και πηγές μάθησης. Να ασκηθούν στην ομαδική εργασία και να εκτιμήσουν την αποτελεσματικότητα της συνεργατικής μάθησης μέσα από τη δράση τους σε ομάδες. Σελίδα 4 από 13
Να εξασκηθούν στην αναζήτηση και αξιολόγηση της πληροφορίας μέσω του Διαδικτύου, ερευνώντας σε ενδεικνυόμενες έγκυρες ιστοσελίδες. Να γνωρίσουν την ιστοεξερεύνηση (webquest), αλλά και τα εργαλεία δημιουργίας ερωτηματολογίων και επαιδευτικών παιχνιδιών και να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που αυτά παρέχουν. 3. Εφαρμογής της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής 3.1 Περιβάλλον πλαίσιο Οι συνδιδασκαλίες πραγματοποιήθηκαν στην ώρα διδασκαλίας των Θρησκευτικών, χωρίς καμία διατάραξη του Προγράμματος Λειτουργίας του σχολείου. 3.2 Τάξη Επιλέξτε από την παρακάτω λίστα την τάξη στην οποία εφαρμόστηκε η ανοιχτή εκπαιδευτική πρακτική. Αν η δραστηριότητα είναι συνεργατική μπορείτε να επιλέξετε παραπάνω από μία τάξεις. Νηπιαγωγείο A γυμνασίου Α δημοτικού Β γυμνασίου Β δημοτικού Γ γυμνασίου Γ δημοτικού Α λυκείου Δ δημοτικού Β λυκείου Ε δημοτικού Γ λυκείου ΣΤ δημοτικού Σελίδα 5 από 13
3.3 Διάρκεια εφαρμογής Επιλέξτε από την παρακάτω λίστα τη διάρκεια εφαρμογής της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής. Ωριαία διδασκαλία Διδακτική ενότητα Άλλη: Προσδιορίστε την διάρκεια: Σε τακτά διαστήματα καθ όλο το σχολικό έτος. 3/11/ 2014 μέχρι 16/03/ 2015.. 3.4 Αναλυτική περιγραφή της εφαρμογής της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής Οι συνδιδασκαλίες πραγματοποιήθηκαν στην ώρα διδασκαλίας των Θρησκευτικών, σύμφωνα με την παρακάτω σειρά: α) «Η σημασία του θεσμού της οικογένειας για την κοινωνία», βάσει της ενότητας των Θρησκευτικών: «Ποιος είναι ο άνθρωπος (άρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς) Ο σκοπός και το νόημα της ζωής του ανθρώπου». (3,7 και 10/11/2014: τρίωρο). β) «Μακαρισμοί», βάσει της ενότητας των Θρησκευτικών: «Δράση και αγώνας για τη μεταμόρφωση της ζωής και του κόσμου: H ανατροπή των κριτηρίων της ζωής: Οι Μακαρισμοί (Μτ 5, 3-12)». (26/11/2014 και 1/12/2014: δίωρο). γ) «Ο Μ. Βασίλειος, οι μέλισσες και οι εξάγωνες κηρήθρες, (απόσπασμα από την Εξαήμερο)». Οι μαθητές παράλληλα με τα Θρησκευτικά είχαν την ευκαιρία με τη βοήθεια του φιλολόγου τους να γνωρίσουν το πρωτότυπο κείμενο από την Εξαήμερο και να το ερμηνεύσουν όσο το δυνατόν λεπτομερέστερα από πλευράς γραμματικής και σύνταξης, αλλά και καθαρά νοηματικής, ώστε να γνωρίσουν τη σκέψη του Καππαδόκα Πατέρα. (14 και 19/01/2015: δίωρο). δ) «Ειρήνη», συνδυάζοντας την ενότητα «Δράση και αγώνας για τη μεταμόρφωση της ζωής και του κόσμου: H ανατροπή των κριτηρίων της Σελίδα 6 από 13
ζωής: Οι Μακαρισμοί (Μτ 5, 3-12)», εξειδικεύοντας στον σχετικό για τους ειρηνοποιούς μακαρισμό και σε συνδυασμό με την ενότητα 4 της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας: «Τα πλεονεκτήματα της ειρήνης». (11 και 16/02/2015:δίωρο). ε) «Το κακό έκπτωση της αγαθής πραγματικότητος», βάσει της ενότητας των Θρησκευτικών: «Η οδύνη του σύγχρονου κόσμου και το αίτημα της σωτηρίας από το κακό». Εδώ χρησιμοποιήσαμε ως κείμενο ένα απόσπασμα από το έργο του Διονυσίου Αρεοπαγίτου «Περί θείων ονομάτων», από την έκδοση που επιμελήθηκε, ερμήνευσε και μετέφρασε ο κος Χατζημιχαήλ. Οι μαθητές εμπέδωσαν μέσω της ερμηνείας του πρωτοτύπου κειμένου την ορθόδοξη διδασκαλία περί του κακού ως έκπτωσης από το αγαθό. (11 και 16/3/2015 : δίωρο). Κατά τις συνδιδασκαλίες οι μαθητές καθοδηγήθηκαν παράλληλα με την θεολογική και σε μια λεπτομερή λεξιλογική, γραμματική, συντακτική και ερμηνευτική ανάλυση των κειμένων πηγών από τον φιλόλογό τους. Εικόνα 1 Δείγματα από τις συνδιδασκαλίες: Εκπαιδευτικό παιγνίδι. Σελίδα 7 από 13
Εικόνα 2 - Δείγμα από τις συνδιδασκαλίες: Ιστοεξερευνήσεις (οικογένεια/ειρήνη). Εικόνα 3 - Δείγμα από το ερωτηματολόγιο στο surveymonkey Σελίδα 8 από 13
Εικόνα 4 - Δείγμα από την παρουσίαση της συνδιδασκαλίας για τους μακαρισμούς. 3.5 Ρόλος του διδάσκοντα διδακτικός, ενθαρρυντικός, υποστηρικτικός, συμβουλευτικός, διευκολυντικός, συντονιστικός, υποκινητικός, κριτικός, τεχνική υποστήριξη. Διδακτικός Ενθαρρυντικός Υποστηρικτικός Συμβουλευτικός Διευκολυντικός Συντονιστικός (curator) Ηγετικός Προπονητικός Διαχειριστικός Μέντωρ Υποκινητικός Κριτικός Επιμελητής περιεχομένου Τεχνική υποστήριξη Σελίδα 9 από 13
Διαμεσολαβητικός Άλλος ρόλος:.. Εποπτικός 4. Πηγές Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Περιεχόμενου που αξιοποιήθηκαν Καταγράψτε τις πηγές του Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Περιεχόμενου που αξιοποιήθηκαν κατά τον σχεδιασμό της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής. http://photodentro.edu.gr/ugc/r/8525/611?locale=el (παρουσίαση σεναρίου συνδιδασκαλίας για τους μακαρισμούς). http://photodentro.edu.gr/ugc/r/8525/612?locale=el (κουίζ) http://photodentro.edu.gr/ugc/r/8525/479?locale=el (Ιστοεξερεύνηση ειρήνη) και http://photodentro.edu.gr/ugc/r/8525/449?locale=el (Ιστοεξερεύνηση οικογένεια) http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/12672 (παιχνίδι: περιστέρι της ειρήνης) http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/7211?locale=el κουίζ http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/7288?locale=el αντιστοίχιση. Διαδραστικά βιβλία: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/dsgym-a109/355/2385,9141 και http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/dsgl-c134/152/1091,4007/ Σελίδα 10 από 13
5. Στοιχεία τεκμηρίωσης και επέκτασης της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής 5.1 Αποτελέσματα Αντίκτυπος Με τις διαθεματικές συνδιδασκαλίες ακολουθήσαμε μια σειρά από εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που αποσκοπούν στην «ενοποίηση» της γνώσης, δίνοντας τη δυνατότητα στους μαθητές να οδηγηθούν από την αποσπασματική μάθηση στην πραγματική γνώση, συνδυάζοντας τις οπτικές γωνίες από τις οποίες τα διάφορα γνωστικά-διδακτικά αντικείμενα αντιμετωπίζουν το ίδιο «θέμα» και έτσι να ανακαλύψουν περισσότερες αλήθειες και να συμπληρώσουν το υπό εξέταση θέμα σφαιρικά. Με την χρήση επίσης των Εκπαιδευτικών ανοικτών Λογισμικών (δημιουργίας ασκήσεων κλειστού τύπου, που υιοθετούν μάλλον το συμπεριφοριστικό πρότυπο μάθησης) του φωτόδενδρου, του goconqr και των hotpotatoes, μέσω των οποίων υλοποιήθηκαν τα παιχνίδια, σχεδιασμένα για τους σκοπούς της διδασκαλίας και της μάθησης, πετύχαμε την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ΤΠΕ για την δημιουργία πλούσιου και ελκυστικού μαθησιακού περιβάλλοντος. Ενός δυναμικού περιβάλλοντος που προκάλεσε τους μαθητές μας να «μάθουν κάνοντας» ή καλύτερα «να μάθουν παίζοντας»! 5.2 Σχέση με άλλες ανοιχτές εκπαιδευτικές πρακτικές H πρωτοτυπία της πρακτικής μας έγκειται βασικά στην ιδέα της συνδιδασκαλίας που πειραματικά, αλλά με πλήρη επιτυχία, εφαρμόσαμε ανάμεσα στα Θρησκευτικά και την Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, δύο κατεξοχήν ανθρωπιστικά μαθήματα. Η συνδιδασκαλία ωφέλησε και τα δύο μαθήματα, κάτι που επισημάνθηκε στις απαντήσεις των μαθητών στο τελικό ερωτηματολόγιο (survey). Το Αγιογραφικό κείμενο με την εύκολη κοινή γλώσσα βοήθησε τους μαθητές να εμπεδώσουν γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα, ενώ η Σελίδα 11 από 13
γραμματική, συντακτική και πολύ περισσότερο η λεξιλογική ανάλυση του κειμένου, έκανε τους μαθητές να εμβαθύνουν καλύτερα στα νοήματα των αγιογραφικών πατερικών μηνυμάτων. Η πρωτοτυπία της καλής πρακτικής έγκειται βεβαίως και στη μεθοδολογία η οποία ακολουθήθηκε για την υλοποίηση των διαθεματικών συνδιδασκαλιών και βασίστηκε στη θεωρία του Bruner σε ό,τι αφορά στη μάθηση μέσω ανακάλυψης και διερεύνησης, αλλά και στη σπειροειδή μορφή του αναλυτικού προγράμματος, το οποίο ενώ προχωρεί ανοδικά γυρίζει προς τα πίσω. Υπενθυμίζοντας πάντα τις βασικές γνώσεις που οι μαθητές έχουν αποκομίσει (ανακαλύψει) σε προηγούμενες διδακτικές ενότητες και των δύο γνωστικών αντικειμένων προχωρήσαμε με τον τρόπο που προτείνει ο Brunner στην περαιτέρω εμπέδωσή τους, δίνοντάς τους νέες διαστάσεις. Βασιστήκαμε επίσης στη θεωρία του Αusubel, σύμφωνα με την οποία οι νέες έννοιες που διδάσκονται πρέπει να συνδέονται με τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις, που είναι αποθηκευμένες στη γνωστική δομή του μαθητή. Ακολουθώντας την ολιστική θεώρηση της γνώσης, βασικό στοιχείο της θεωρίας του Piaget για την εκπαίδευση, που αποβλέπει στη δημιουργία «ανοιγμάτων» που θα επιτρέπουν στους μαθητές να κινούνται ελεύθερα από τον ένα τομέα της γνώσης στον άλλο και να επιλέγουν ανάμεσα από διάφορους συνδυασμούς, αντιμετωπίσαμε το περιεχόμενο των Θρησκευτικών με αυτό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας με ενιαίο τρόπο. 5.3 Αξιοποίηση, Γενίκευση, Επεκτασιμότητα Πρόκειται για ένα σενάριο διδασκαλίας οι τεχνικές του οποίου μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα θεωρητικά γνωστικά αντικείμενα. Η πρακτική μπορεί να επεκταθεί με συνδιδασκαλίες των Θρησκευτικών και της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας βάσει συγκεκριμένου θεολογικού κειμένου. Π.χ. Το Περί Θείων ονομάτων επί μονίμου βάσεως σε όλο σχολικό έτος. Σελίδα 12 από 13
6. Πρόσθετο υλικό που αξιοποιήθηκε Καριώτογλου, Α. (2009). Αυθεντία και ελευθερία στο μάθημα των θρησκευτικών : Με βάση κείμενα Νηπτικών Πατέρων. Αθήνα: Γρηγόρη. Ματσαγγούρας, Ηλ. (2003). Η διαθεματικότητα στη σχολική γνώση, Εννοιοκεντρική αναπλαισίωση και σχέδια εργασίας. Αθήνα: Γρηγόρης. Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.), (2001). Τόμος Α & Β. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Βοήθημα: Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, Νέο Πρόγραμμα Σπουδών, Αθήνα, 2011. Σελίδα 13 από 13