ÂÚÈÂ fiìâó ΕΙΣΑΓΩΓΗ................................................... 15 ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ ΜΕΡΟΣ Ι ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ Α. Η αξιολ γηση της ψυχολογικής και σχολικής λειτουργικ τητας µε τη χρήση τυποποιηµένων εργαλείων διερε νησης.............. 29 ΑΡΙΑ ΝΗ ΣΤΟΓΙΑΝΝΙ ΟΥ & ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ ΙΑ1. Η εκτίµηση των δυνατοτήτων και δυσκολιών των παιδιών µέσα απ πολλαπλο ς φορείς πληροφ ρησης.................. 29 Επιδηµιολογική µελέτη.................................... 33 Σ νδεση µεταξ γεγον των ζωής και εκτίµησης της ψυχολογικής λειτουργικ τητας των παιδιών.............................. 39 Βιβλιογραφία............................................ 49 ΑΡΙΑ ΝΗ ΣΤΟΓΙΑΝΝΙ ΟΥ (Επιµέλεια) ΙΑ2. Σ νδεση µαθητών και γονέων µε το σχολείο................... 52 Εισαγωγή................................................ 52 Μελέτη της ψυχολογικής σ νδεσης των εφήβων µε το σχολικ περιβάλλον.............................................. 62 Πολιτισµικές παράµετροι της γονικής εµπλοκής στην εκπαίδευση των παιδιών............................. 73 Σ νδεση και γονεϊκή εµπλοκή.............................. 79 Βιβλιογραφία............................................ 91 9
Β. Νέες µεθοδολογικές προσεγγίσεις.............................. 95 ΕΥΘΥΜΙΑ ΑΝΤΩΝΙΑ ΟΥ & ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ ΙΒ1. Οι κοινωνικές σχέσεις των παιδιών στο σχολικ πλαίσιο: Πρ ταση για µια νέα προσέγγιση............................. 95 Ο ρ λος του σχολείου στην κοινωνική ανάπτυξη του παιδιο ή το σχολείο ως κοινωνικοποιητικ / κανονικοποιητικ πλαίσιο. 95 Κοινωνικές σχέσεις και εκπαίδευση ή η «ευθ νη» του σχολείου. 97 Οι κοινωνικές σχέσεις των παιδιών και το κρυφ αναλυτικ πρ γραµµα.............................................. 99 Οι κοινωνικές σχέσεις ως προϋπ θεση της ψυχικής υγείας και η διαπραγµάτευσή τους στο σχολικ σ στηµα............. 101 Κριτική θεώρηση του υπάρχοντος πλαισίου για τις κοινωνικές σχέσεις.................................................. 104 Πρ ταση για ένα «νέο» θεωρητικ πλαίσιο µελέτης των κοινωνικών σχέσεων....................................................... 106 Πλαίσιο για την ερευνητική πρ ταση........................ 109 Η παρο σα έρευνα....................................... 110 Σχ λια για τα µεθοδολογικά ζητήµατα της παρο σας έρευνας.. 112 Βιβλιογραφία............................................ 114 10 ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΣΟΥΕΡΕΦ & ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ ΙΒ2. Κατανοώντας την έννοια των ικαιωµάτων του Παιδιο στην ελληνική εκπαιδευτική πραγµατικ τητα.................. 119 Eισαγωγή................................................ 119 Η ιεθνής Σ µβαση για τα ικαιώµατα του Παιδιο.......... 120 Η Έννοια της Παιδικής Ηλικίας............................ 126 Κοινωνική Κατασκευή της Παιδικής Ηλικίας................. 128 Η Έννοια των Αναγκών................................... 132 Προγράµµατα ράσης για την Προώθηση της έννοιας των ικαιωµάτων του Παιδιο................................... 133 Ερευνητική δραστηρι τητα ως προς τα ικαιώµατα του Παιδιο στην Ελλάδα Ινστιτο το Υγείας του Παιδιο............... 137 ιεθνής Ερευνητική δραστηρι τητα ως προς το ικαίωµα της Συµµετοχής.......................................... 141 Τα ικαιώµατα του Παιδιο σ µφωνα µε τις αντιλήψεις των παιδιών και των επαγγελµατιών......................................... 144 Τα παιδιά ως φορείς κοινωνικής δράσης..................... 145 Το ικαίωµα της Συµµετοχής των παιδιών στο πλαίσιο της Εκπαίδευσης............................................... 147
Το αναλυτικ πρ γραµµα Εκπαίδευση για τα ικαιώµατα του Παιδιο............................................. 148 Εκπαίδευση για τα δικαιώµατα και τα καθήκοντα του πολίτη οµές και δεξι τητες συµµετοχής στο σχολείο................ 149 Το ικαίωµα Συµµετοχής και η Ψυχική Υγεία στο πλαίσιο του Σχολείου................................................... 151 Προτειν µενη έρευνα..................................... 153 Βιβλιογραφία............................................ 155 ΕΥΘΑΛΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ ΟΥ & ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ ΙΒ3. Η κατασκευή της πολιτισµικής διαφοράς ως απ κλισης στο λ γο των εκπαιδευτικών σχετικά µε τη συµµετοχή των παιδιών παλιννοστο ντων και αλλοδαπών στην εκπαιδευτική διαδικασία. 164 Εισαγωγή................................................ 164 Το πλαίσιο συλλογής και ανάλυσης των δεδοµένων........... 168 Συζήτηση................................................ 176 Βιβλιογραφία............................................ 177 ΕΛΕΝΗ-ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΙΜΤΖΗ & ΑΡΙΑ ΝΗ ΣΤΟΓΙΑΝΝΙ ΟΥ ΙΒ4. Παραποµπή παιδιών σε ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες.......... 180 Αναζήτηση βοήθειας και παραποµπή....................... 180 Παραποµπή παιδιών...................................... 182 Η συστηµική προσέγγιση ως πλαίσιο διερε νησης και αντιµετώπισης των σχολικών δυσκολιών................. 187 Παραποµπή και χαµηλή επίδοση. Σ γκριση παιδιών µε ειδικές µαθησιακές δυσκολίες και παιδιών µε χαµηλή επίδοση....... 189 Οι στ χοι και τα ερευνητικά ερωτήµατα της παρο σας µελέτης. 193 Συζήτηση................................................ 206 Συµπεράσµατα........................................... 211 Βιβλιογραφία............................................ 213 ΜΕΡΟΣ ΙΙ ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ ουλε οντας µε ευπαθείς οµάδες και εµπλέκοντας τους εκπαιδευτικο ς σε θέµατα ψυχικής υγείας: Το παράδειγµα της Νι βης............... 221 Εισαγωγή................................................ 221 11
Ο ρ λος του σχολείου στη διαδικασία αναγνώρισης της παραµέλησης-κακοποίησης των παιδιών................. 224 Συνοπτική περιγραφή των δράσεων του συγκεκριµένου προγράµµατος........................................... 225 ιαδικασία συνεργασίας εκπαιδευτικών υπηρεσιών και υπηρεσιών ψυχικής υγείας.............................. 227 Μεθοδολογία αξιολ γησης της πορείας του προγράµµατος.... 228 Α. ιερε νηση των απ ψεων των εκπαιδευτικών ως προς την παρουσία γονικής ψυχικής διαταραχής στις οικογένειες των µαθητών, τη σ νδεσή της µε την ψυχική υγεία των παιδιών και το ρ λο των ίδιων.. 230 Εισαγωγή................................................. 230 Αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών για την ψυχική υγεία γονέων και παιδιών............................................... 232 Αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών ως προς το ρ λο τους στην αντιµετώπιση προβληµάτων ψυχικής υγείας στο σχολείο... 236 12 Β. ιερε νηση των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών ως προς τις πρακτικές παραµέλησης-κακοποίησης στο οικογενειακ περιβάλλον των µαθητών τους και ο ρ λος του σχολείου.................... 244 Εισαγωγή................................................. 244 Σηµαντικές ενδείξεις πρακτικών παραµέλησης-κακοποίησης των παιδιών στο οικογενειακ τους περιβάλλον, σ µφωνα µε τους εκπαιδευτικο ς............................................ 246 Προσωπικές εµπειρίες των εκπαιδευτικών απ περιπτώσεις παραµέλησης-κακοποίησης των παιδιών στο οικογενειακ τους περιβάλλον 247 υνατ τητα των εκπαιδευτικών για αναγνώριση των πρακτικών παραµέλησης-κακοποίησης σε παιδιά........................ 248 Οι ευθ νες των εκπαιδευτικών στις περιπτώσεις παραµέλησηςκακοποίησης των παιδιών στο οικογενειακ τους περιβάλλον... 252 Οι απ ψεις των εκπαιδευτικών για τον επαρκή χειρισµ των περιπτώσεων παραµέλησης-κακοποίησης των παιδιών στο οικογενειακ τους περιβάλλον............................... 252 Οι απ ψεις των εκπαιδευτικών για την παραποµπή των περιπτώσεων παραµέλησης-κακοποίησης των παιδιών σε αρµ διες υπηρεσίες...................................... 254 Προσωπικές εµπειρίες των εκπαιδευτικών απ την παραποµπή περιπτώσεων παραµέλησης-κακοποίησης σε αρµ διες υπηρεσίες. 254 Αντιστάσεις των εκπαιδευτικών στις περιπτώσεις παραµέλησηςκακοποίησης των παιδιών στο οικογενειακ τους περιβάλλον... 262
Οι απ ψεις των εκπαιδευτικών για τη σ νδεση µεταξ συγκεκριµένων αιτιολογικών παραγ ντων και των πρακτικών παραµέλησης-κακοποίησης των παιδιών στο οικογενειακ τους περιβάλλον............................................... 264 Στρατηγικές αντιµετώπισης που εφαρµ ζουν οι εκπαιδευτικοί στις περιπτώσεις παραµέλησης-κακοποίησης των παιδιών....... 265 Γ. ιερε νηση των απ ψεων των παιδιών/εφήβων για θέµατα ψυχικής υγείας, τρ πους αντιµετώπισης και αναγνώρισή τους στο σχολικ πλαίσιο..................................................... 267 ιερε νηση αναγκών των παιδιών/εφήβων ως προς θέµατα ψυχικής υγείας στο σχολείο................................. 267 Το πλαίσιο συλλογής και ανάλυσης δεδοµένων................ 271 Οι απ ψεις των παιδιών για την έννοια της ψυχικής υγείας...... 271 Οι απ ψεις των παιδιών για τους παράγοντες που συνδέονται µε την ψυχική υγεία........................................ 274 Συζήτηση των κυρι τερων ευρηµάτων........................ 280. ιερε νηση των προσδοκιών των εκπαιδευτικών που συµµετείχαν σε διεπαγγελµατικές συνεργασίες και καταγραφή της πορείας δράσης του προγράµµατος................................... 282 ιερε νηση των απ ψεων των γονέων (ως χρηστών των υπηρεσιών) απ την αξιολ γηση και αντιµετώπιση των αναγκών τους στις διαθέσιµες µονάδες ψυχικής υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών................................................ 285 Ένα παράδειγµα συνεργασίας............................... 286 Βιβλιογραφία............................................. 290 ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ ΑΡΙΑ ΝΗ ΣΤΟΓΙΑΝΝΙ ΟΥ ΙΙΙ.Α. Συνεργασία ψυχολ γων και εκπαιδευτικών στο πλαίσιο της ακαδηµαϊκής εκπαίδευσης.............................. 299 Το πλαίσιο της σχολικής ψυχολογίας......................... 300 Πρακτική άσκηση στη σχολική ψυχολογία.................... 308 Βιβλιογραφία............................................. 311 13
ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ & ΑΡΙΑ ΝΗ ΣΤΟΓΙΑΝΝΙ ΟΥ ΙΙΙ.Β. ράσεις για την ενεργ συµµετοχή ψυχολ γων και εκπαιδευτικών στο χώρο της εκπαίδευσης................. 314 III.B.1. ιερε νηση των αναγκών και επιθυµιών των επαγγελµατιών εκπαιδευτικών για τη σ νδεση µε συµβουλευτικές υπηρεσίες........................ 314 III.B.2. Oργάνωση και λειτουργία πειραµατικών συµβουλευτικών σταθµών σε δηµοτικά σχολεία........................ 320 Κ ρια φάση της λειτουργίας των πειραµατικών συµβουλευτικών σταθµών 2001-2003....................................... 324 Η συνεργασία ψυχολ γων και εκπαιδευτικών στο χώρο του σχολείου: υσκολίες και προοπτικές βελτίωσης............ 336 Βιβλιογραφία............................................ 343 ΑΡΙΑ ΝΗ ΣΤΟΓΙΑΝΝΙ ΟΥ & ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ ΙΙΙ.Γ. Η οργάνωση και διδασκαλία του µαθήµατος «Σ νδεση Σχολείου και Οικογένειας».......................................... 344 Οργάνωση του µαθήµατος................................ 345 Περιεχ µενο του µαθήµατος............................... 346 Η πρακτική άσκηση...................................... 347 Βιβλιογραφία............................................ 350 Συντελεστές....................................................351 14