ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Φιλολογική επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων: Γεωργίου Αναστασία, φιλόλογος ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ: Α) Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt. Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam preadam non aequo iure divisam, absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus est; quibus interemtpis aurum omne recepit. Β) Accipe nunc quid postea Nasica fecerit. Paucis post diebus cum Ennius ad Nasicam venisset et eum a ianua quaereret, exclamavit Nasica se domi non esse, etsi domi erat. Tum Ennius indignatus quod Nasica tam aperte mentiebatur: «Quid?» inquit «Ego non cognosco vocem tuam?» Visne scire quid Nasica responderit? Γ) Pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas; quae iacerent in tenebris omnia nisi litterarum lumen accederet. Quam multas imagines fortissimorum virorum non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum scriptores et Graeci et Latini nobis reliquerunt! Quas ego, cupidus bene gerendi et administrandi rem publicam, semper mihi proponebam. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Να μεταφράσετε τα παραπάνω αποσπάσματα. [Μονάδες: /40] 2. Να γράψετε την πτώση που ζητείται για καθένα από τα παρακάτω ουσιαστικά: 1

duce: ονομαστική ενικού και γενική πληθυντικού urbem: γενική πληθυντικού και αφαιρετική ενικού abeuntes: αιτιατική και αφαιρετική ενικού diebus: γενική και κλητική ενικού domi: γενική και αιτιατική πληθυντικού libri: ονομαστική ενικού και δοτική πληθυντικού vetustas: γενική ενικού και γενική πληθυντικού lumen: αιτιατική ενικού και ονομαστική πληθυντικού [Μονάδες: /8] 3. Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις του ιδίου αριθμού στις παρακάτω συνεκφορές: multas imagines, quibus interemptis. [Μονάδες: /4] 4. multas, aequo: Να γράψετε τους υπόλοιπους βαθμούς των επιθέτων (στην πτώση, το γένος και τον αριθμό που βρίσκονται). [Μονάδες: /4] 5. Να γράψετε τους τύπους που σας ζητούνται για καθένα από τα παρακάτω ρήματα: acceperunt: γ πληθυντικό Οριστικής Μέλλοντα και β πληθυντικό Υποτακτικής Παρατατικού της ίδιας φωνής. est factus: απαρέμφατο Ενεστώτα και Συντελεσμένου Μέλλοντα. fecerit: β ενικό Προστακτικής Ενεστώτα και α πληθυντικό Υποτακτικής Μέλλοντα στην ίδια φωνή. scire: β ενικό Προστακτικής Μέλλοντα στη φωνή που βρίσκεται και αιτιατική γερουνδίου. [Μονάδες: /8] 6. mentiebatur: Να γράψετε όλους τους ονοματικούς τύπους που δανείζεται από την ενεργητική φωνή το παραπάνω ρήμα. [Μονάδες: /5] 7. Brenno duce: Να τραπεί στην αντίστοιχη δευτερεύουσα χρονική πρόταση. [Μονάδες: /4] 2

8. Να αναγνωριστεί ο συντακτικός ρόλος των υπογραμμισμένων λέξεων των αποσπασμάτων. [Μονάδες: /6] 9. Να μεταφερθεί η παρακάτω πρόταση στην αντίθετη σύνταξη: Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium. [Μονάδες: /8] 10. exclamavit Nasica se domi non esse: Ποιο συντακτικό φαινόμενο εντοπίζετε στην παραπάνω πρόταση; [Μονάδες: /4] 11. quae iacerent in tenebris omnia nisi litterarum lumen accederet: Να κάνετε αναλυτική παρουσίαση (είδος, εισαγωγή, εκφορά, χρήση) της υπογραμμισμένης πρότασης και έπειτα να προβείτε στις απαραίτητες αλλαγές, ώστε να εκφράζει υπόθεση δυνατή ή πιθανή στο παρόν μέλλον. [Μονάδες: /5] 12. Accipe nunc quid postea Nasica fecerit: Να μετατραπεί η παραπάνω περίοδος από ευθύ σε πλάγιο λόγο με εξάρτηση: Scriptor admonuit... [Μονάδες: /4] 3

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1. Α) Όταν ήταν αρχηγός ο Βρέννος, οι Γαλάτες κοντά στον Αλία ποταμό, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων, κατέστρεψαν εντελώς τη Ρώμη εκτός από το Καπιτώλιο, για το οποίο δέχτηκαν ως αντάλλαγμα τεράστιο χρηματικό ποσό. Τότε ο Κάμιλλος, ο οποίος για πολύ καιρό στην Αρδέα είχε παραμείνει εξόριστος εξαιτίας της λείας από τους Βηίους, η οποία δε μοιράστηκε ακριβοδίκαια, αν και ήταν απών, αναγορεύτηκε δικτάτορας αυτός τους Γαλάτες, που ήδη έφευγαν, ακολούθησε αφού τους εξολόθρευσε, πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Β) Μάθε τώρα τι έκανε έπειτα ο Νασικάς. Λίγες μέρες αργότερα, όταν ο Έννιος ήρθε στο Νασικά και ζητούσε αυτόν από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε ότι δεν ήταν στο σπίτι, μολονότι ήταν μέσα. Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος επειδή ο Νασικάς τόσο φανερά έλεγε ψέματα, είπε: «Τι; Εγώ δε γνωρίζω τη φωνή σου;». Θέλεις άραγε να μάθεις τι ο Νασικάς απάντησε; Γ) Γεμάτα είναι όλα τα βιβλία, γεμάτοι (είναι) οι λόγοι των σοφών, γεμάτη με παραδείγματα (είναι) η αρχαιότητα. Όλα αυτά θα βρίσκονταν στην αφάνεια, αν δεν τα συνόδευε το φως των γραμμάτων (της λογοτεχνίας). Πόσες πολλές εικόνες γενναιότατων ανδρών όχι μόνο για να τις ατενίζουμε αλλά και για να τις μιμούμαστε μας κληροδότησαν οι Έλληνες και οι Λατίνοι συγγραφείς. Αυτές εγώ, επιθυμώντας την καλή διοίκηση και διαχείριση της πολιτείας, έβαζα πάντοτε μπροστά μου ως παράδειγμα. 2. dux ducum / urbium urbe / abeunte abeuntem / diei die / domuum & domorum domos / liber libris / vetustatis vetustatum / lumen lumina. 3. multarum imaginum multis imaginibus multas imagines multis imaginibus / quorum interemptorum quibus interemptis quos interemptos quibus interemptis. 4. multas plures plurimas / aequo aequiore aequissimo. 4

5. accipient acciperetis / fieri factum fore / fac facturi simus / scito sciendum. 6. mentiens ntis, / mentiturus, a, um / mentitum mentitu / mentiendi mentiendo mentiendum mentiendo / mentiturus, a, um sim / mentiturum, am, um esse, memtituros, as, a esse. 7. Cum Brennus dux esset 8. praeter Capitolium: εμπρόθετος προσδιορισμός εξαίρεσης στο everterunt / iure: αφαιρετική του τρόπου στο divisam / a ianua: εμπρόθετος προσδιορισμός τοπικής αφετηρίας στο quaereret / domi: απρόθετη γενική που δηλώνει στάση σε τόπο στο erat / sapientium: γενική υποκειμενική στο voces / cupidus: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου που αναφέρεται στο ego και προσδιορίζει το proponebam 9. Urbs Roma apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum eversa est a Gallis. 10. Στην παραπάνω πρόταση έχουμε το φαινόμενο του λατινισμού στο ειδικό απαρέμφατο. Δηλαδή, αν και έχουμε ταυτοπροσωπία, το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου τίθεται σε αιτιατική και δηλώνεται με την αντωνυμία se. Με λίγα λόγια, αν και νοηματικά το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου είναι ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται, τα δύο υποκείμενα δηλώνονται με διαφορετική λέξη. 11. Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο nisi γιατί είναι αποφατική. Εκφέρεται με υποτακτική Παρατατικού (accederet) και, έχοντας ως απόδοση το iacerent, σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα στο Παρόν Μέλλον. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης στο ρηματικό τύπο εξάρτησης iacerent. Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: Nisi litterarum lumen accedat quae iaceant in tenebris omnia. 12. Scriptor admonuit eum ut acciperet tunc quid postea Nasica fecisset. 5

ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ: Α) Cum Accius ex urbe Roma Tarentum venisset, ubi Pacuvius grandi iam aetate recesserat, devertit ad eum. Accius, qui multo minor natu erat, tragodiam suam, cui «Atreus» nomen est, ei desideranti legit. Tum Pacuvius dixit sonora quidem esse et grandia quae scripsisset, sed videri tamen ea sibi duriora et acerbiora. «Ita est» inquit Accius «ut dicis; neque id me sane paenitet; Β) Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt et clara voce Scipioni nuntiaverunt (incredibile auditu!) virtutem eius admiratum se venisse. Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari eosque intromitti iussit. Praedones postes ianuae tamquam sanctum templum venerati sunt et cupide Scipionis dextram osculati sunt. Cum ante vestibulum dona posuissent, quae homines deis immortalibus consecrare solent, domum reverterunt. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να μεταφράσετε τα παραπάνω αποσπάσματα. [Μονάδες: /40] 2. Να γράψετε την πτώση που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : Accius: κλητική ενικού urbe: γενική πληθυντικού cui: αιτιατική πληθυντικού του ιδίου γένους aetate: γενική πληθυντικού tragoediam suam: δοτική πληθυντικού virtutem: ονομαστική ενικού domum: γενική ενικού eius: αφαιρετική ενικού ουδετέρου γένους deis immortalibus: κλητική ενικού [Μονάδες: /10] 3. sane, cupide: Να γράψετε τους άλλους βαθμούς των παραπάνω επιρρημάτων. [Μονάδες: /4] 6

4. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθένα από τα παρακάτω ρήματα: venisset: απαρέμφατο Ενεστώτα της αντίθετης φωνής devertit: αιτιατική ενικού ουδετέρου γένους της μετοχής Μέλλοντα στη φωνή που βρίσκεται dicis: β ενικό Προστακτικής Ενεστώτα στη φωνή που βρίσκεται animadverterunt: ίδιο πρόσωπο Υποτακτικής Παρακειμένου της αντίθετης φωνής posuissent: αφαιρετική σουπίνου rettulerunt: β ενικό Οριστικής Ενεστώτα της αντίθετης Φωνής reverterunt: γ πληθυντικό Προστακτικής Μέλλοντα στη φωνή που βρίσκεται reserari: αφαιρετική ενικού θηλυκού γένους γερουνδιακού [Μονάδες: /8] 5. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι υπογραμμισμένες λέξεις των αποσπασμάτων. [Μονάδες: /7] 6. haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, cui «Atreus» nomen est: Να αναγνωριστούν συντακτικά οι παραπάνω προτάσεις ως προς το είδος, την εισαγωγή, την εκφορά και τη συντακτική λειτουργία. [Μονάδες: /8] 7. abiectis armis: Να τραπεί σε αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση και να δικαιολογηθεί η έγκλιση της πρότασης που θα προκύψει. [Μονάδες: /5] 8. Tum Pacuvius dixit sonora quidem esse et grandia quae scripsisset, sed videri tamen ea sibi duriora et acerbiora: Να μετατραπεί ο παραπάνω πλάγιος και εξαρτημένος λόγος σε ευθύ. [Μονάδες: /4] 7

9. Praedones clara voce Scipioni nuntiaverunt virtutem eius admiratum se venisse: Να γράψετε όλες τις ισοδύναμες εκφράσεις με τις οποίες δηλώνεται ο σκοπός στα λατινικά. [Μονάδες: /6] 10. Accius tragoediam suam ei desideranti legit: Να μετατραπεί η παραπάνω πρόταση στην αντίθετη σύνταξη. [Μονάδες: /4] 11. Quod ut praedones animadverterunt: Να συμπτυχθεί η δευτερεύουσα πρόταση στην αντίστοιχη μετοχή. [Μονάδες: /4] ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1. Α) Όταν ο Άκκιος ήρθε από τη Ρώμη στον Τάραντα, όπου ο Πακούβιος είχε αποσυρθεί σε μεγάλη ήδη ηλικία, κατέλυσε σε αυτόν (στο σπίτι του). Ο Άκκιος, που ήταν πολύ μικρότερός στην ηλικία την τραγωδία του, της οποίας το όνομα είναι «Ατρέας», διάβασε σε αυτόν που το επιθυμούσε. Τότε ο Πακούβιος είπε ότι ήταν βέβαια ηχηρά και μεγαλόπρεπα όσα είχε γράψει αλλά του φαίνονταν κάπως τραχιά και στυφά. «Έτσι είναι», είπε ο Άκκιος, «όπως τα λες» κι ούτε βέβαια μετανιώνω γι αυτό Β) Όταν οι ληστές παρατήρησαν αυτά, αφού πέταξαν τα όπλα, πλησίασαν την πόρτα και με δυνατή φωνή ανήγγειλαν στο Σκιπίωνα (απίστευτο στο ν ακούς!) ότι είχαν έρθει για να θαυμάσουν την ανδρεία του. Όταν οι υπηρέτες μετέφεραν αυτά στο Σκιπίωνα, αυτός διέταξε ν ανοιχτούν οι πόρτες και να μπουν αυτοί μέσα. Οι ληστές προσκύνησαν τις παραστάδες της πόρτας σαν ιερό ναό και φίλησαν με πάθος το δεξί χέρι του Σκιπίωνα. Αφού τοποθέτησαν μπροστά στην είσοδο δώρα, τα οποία οι άνθρωποι συνηθίζουν να προσφέρουν στους αθάνατους θεούς, επέστρεψαν στα λημέρια τους. 8

2. Acci, urbium, quas, aetatium / aetatum, tragoediis suis, virtus, domus / domi, eo, deus / dive / (dee) immortalis. 3. sane sanius sanissime / cupide cupidius cupidissime. 4. veniri, devertens, dic, animadversi, ae, a sint, positu, referris / referre, revertuntor, reseranda. 5. Roma: επεξήγηση στο urbe / multo: αφαιρετική του μέτρου της διαφοράς στο minor / videri: αντικείμενο στο ρήμα dixit, ειδικό απαρέμφατο, έχει υποκείμενο το ea (ετεροπροσωπία) / me: αιτιατική του προσώπου που νιώθει το ψυχικό πάθος που μετανιώνει στο paenitet / auditu: αφαιρετική σουπίνου που εκφράζει την αναφορά στο incredibile / Scipioni: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος nuntiaverunt / dextram: αντικείμενο του ρήματος osculati sunt / se: υποκείμενο του απαρεμφάτου venisse (έχουμε λατινισμό του ειδικού απαρεμφάτου, γιατί, παρόλο που έχουμε ταυτοπροσωπία, το υποκείμενο του απαρεμφάτου δεν είναι το ίδιο με αυτό του ρήματος, τίθεται σε πτώση αιτιατική και δεν παραλείπεται). 6. cui «Atreus» nomen est: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία cui και προσδιορίζει το tragoediam. Εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει κάτι το πραγματικό. Συγκεκριμένα, με Οριστική Ενεστώτα (est), γιατί εκφράζει το Πραγματικό στο Παρόν. Λειτουργεί ως προσδιορισμός στο tragoediam. / Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο postquam. Εκφέρεται με Οριστική Παρακειμένου (rettulerunt), γιατί η πράξη ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη και δηλώνεται το Προτερόχρονο στο Παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα iussit. 7. Cum praedones arma abiecissent: η πρόταση εκφέρεται με Υποτακτική Υπερσυντελίκου καθώς δηλώνει το Προτερόχρονο στο Παρελθόν, αφού και η μετοχή που προϋπήρχε και μετατράπηκε στην παραπάνω πρόταση (ως μετοχή Παρακειμένου) δήλωνε το προτερόχρονο. 8. Sonora quidem sunt et grandia quae scripsisti / scripseras, sed videntur tamen ea mihi duriora et acerbiora. 9

9. α) praedones venerunt ut virtutem eius admirarentur β) praedones venerunt qui virtutem eius admirarentur γ) το έχουμε δ) praedones venerunt ad / in virtutem eius admirandum => ad virtutem eius admirandam ε) praedones venerunt virtutem eius admirandi causa / gratia => virtutis eius admirandae causa / gratia 10. Accius tragodiam suam ei desideranti legit => tragoedia sua ei desideranti lecta est ab Accio. 11. quo / eo animadverso (a praedonibus). 10

ΤΡΙΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ: Α) sed tantus furor omnes invaserat, ut pugnare cuperent, etsi ego clamabam nihil esse bello civili miserius. Omnia sunt misera in bellis civilibus, sed nihil miserius quam ipsa victoria: ea victores ferociores impotentioresque reddit, ut, etiamsi natura tales non sint, necessitate esse cogantur. Bellorum enim civilium exitus tales sunt semper, ut non solum ea fiant, quae velit victor, sed etiam ut victor obsequatur iis, quorum auxilio victoria parta sit. Β) Qui potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit? Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit? Quamvis infesto et minaci animo perveneras, cur, cum in conspectu Roma fuit, tibi non sucurrit; «intra illa moenia domus ac penates mei sunt, mater coniunx liberique»? Ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur; nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να μεταφράσετε τα παραπάνω αποσπάσματα. [Μονάδες: /40] 2. Να γράψετε την πτώση που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: furor: αφαιρετική πληθυντικού omnes: γενική πληθυντικού ουδετέρου γένους victor: αφαιρετική ενικού nihil: γενική ενικού του ιδίου γένους fines: ίδια πτώση στον άλλο αριθμό quorum: αιτιατική πληθυντικού του ίδιου γένους filium: κλητική ενικού mater: γενική πληθυντικού [Μονάδες: /8] 11

3. Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των παρακάτω συνεκφορών στον αριθμό που βρίσκονται: exitus tales, hanc terram, penates mei, minaci animo. [Μονάδες: /5] 4. ferociores, infesto: Να γράψετε τους άλλους βαθμούς των επιθέτων στο ίδιο γένος, την ίδια πτώση και τον ίδιο αριθμό. [Μονάδες: /4] 5. α) Να γράψετε τους τύπους που σας ζητούνται για καθένα από τα παρακάτω ρήματα: invaserat: γενική πληθυντικού ουδετέρου γένους γερουνδιακού cogantur: αφαιρετική ενικού σουπίνου fiant: β ενικό Προστακτικής Ενεστώτα και γ πληθυντικό Προστακτικής Μέλλοντα velit: γ πληθυντικό Υποτακτικής Παρατατικού της ίδιας φωνής potuisti: α πληθυντικό Υποτακτικής Παρατατικού της ίδιας φωνής peperissem: αιτιατική πληθυντικού θηλυκού γένους της μετοχής Μέλλοντα της ίδιας φωνής mortua essem: ονομαστική ενικού θηλυκού γένους της μετοχής Ενεστώτα [Μονάδες: /8] β) obsequatur: Να γράψετε τους τύπους που δανείζεται το ρήμα από την Ενεργητική Φωνή. [Μονάδες: /6] 6. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι υπογραμμισμένες λέξεις των αποσπασμάτων. [Μονάδες: /6] 7. ut pugnare cuperent, quamvis infesto et minaci animo perveneras: Να αναγνωριστούν συντακτικά οι προτάσεις ως προς το είδος, την εισαγωγή, την εκφορά και τη συντακτική λειτουργία. [Μονάδες: /8] 12

8. sed nihil miserius quam ipsa victoria: Να δηλώσετε τον πρώτο όρο σύγκρισης, το δεύτερο όρο σύγκρισης και το συγκριτικό και να εκφράσετε το δεύτερο όρο με άλλο τρόπο εκφοράς. [Μονάδες: /4] 9. sed tantus furor omnes invaserat, Roma non oppugnaretur: Να μεταφερθούν στην αντίθετη σύνταξη. [Μονάδες: /6] 10. Qui potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit?: Να μεταφέρετε την παραπάνω πρόταση από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση Mater interrogabat filio [Μονάδες: /5] ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1. Α) Αλλά τόσο μεγάλη μανία τους είχε πιάσει όλους, ώστε να επιθυμούν να μάχονται, αν και εγώ φώναζα ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο ολέθριο από τον εμφύλιο πόλεμο. Όλα είναι αξιοθρήνητα στους εμφυλίους πολέμους αλλά τίποτα (δεν είναι) πιο αξιοθρήνητο από την ίδια τη νίκη: αυτή κάνει τους νικητές πιο άγριους και πιο αχαλίνωτους, ώστε, ακόμη κι αν δεν είναι τέτοιοι από τη φύση τους, να εξαναγκάζονται από τα πράγματα να γίνουν. Γιατί τα αποτελέσματα των εμφυλίων πολέμων είναι πάντα τέτοια, ώστε όχι μόνο (να) γίνονται αυτά που θέλει ο νικητής αλλά επίσης (ώστε) ο νικητής (να) κάνει το χατίρι σ αυτούς, με τη βοήθεια των οποίων αποκτήθηκε η νίκη. Β) Πώς μπόρεσες να ερημώσεις αυτή τη χώρα, που σε γέννησε και σε ανέθρεψε; Δε σου πέρασε η οργή τη στιγμή που πατούσες τα σύνορα της πατρίδας σου; Παρόλο που είχες φτάσει με τόσο εχθρική και απειλητική διάθεση, γιατί, σαν είδες τη Ρώμη, δεν πέρασε αυτή η ιδέα από το μυαλό σου: «Μέσα σ εκείνα εκεί τα τείχη βρίσκονται το σπίτι (μου) και οι πατρικοί θεοί μου, η μάνα, η γυναίκα και τα παιδιά (μου)»; Αν, λοιπόν, εγώ δε σε είχα γεννήσει, 13

η Ρώμη δε θα βρισκόταν πολιορκημένη: αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα. Εγώ τίποτα πια δεν μπορώ να πάθω κι ούτε θα είμαι τόσο δυστυχισμένη για πολύ ακόμα: αυτούς εδώ όμως, αν συνεχίσεις, τους περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή μακροχρόνια σκλαβιά. 2. furoribus, omnium, victore, nullius rei, finem, quos, fili, matrum. 3. Pluralis Singularis Singularis Pluralis exituum talium huius terrae minacis animi penatium meorum exitibus talibus huic terrae minaci animo penatibus meis exitus tales hanc terram minacem animum penates / penatis meos exitibus talibus hac terra minaci animo penatibus meis 4. feroces ferociores ferocissimos, infesto infestiore infestissimo. 5. α) invadendorum, coactu, fi (fiunto), vellent, possemus, parituras, moriens. β) obsequens ntis, obsecutum obsecutu, obsequendi obsequendo obsequendum obsequendo, obsecuturus a um, obsecuturus a um sim, obsecuturum am um esse / obsecuturos as a esse. 6. bello: απρόθετη αφαιρετική συγκριτική β όρος σύγκρισης στο miserius / natura: απρόθετη αφαιρετική τρόπου στο non sit / auxilio: απρόθετη αφαιρετική μέσου στο parta sit / populari: αντικείμενο του ρήματος potuisti, τελικό απαρέμφατο, έχει υποκείμενο το tu (ετεροπροσωπία) / tibi: δοτική προσωπική ηθική στο non cecidit και υποκείμενο της μετοχής ingredienti / in conspectu: εμπρόθετος προσδιορισμός κατάστασης στο fuit. 7. Ut pugnare cuperent: Δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut και είναι καταφατική. Στην κύρια πρόταση προηγείται η δεικτική αντωνυμία tantus που αποτελεί ένδειξη ότι θα ακολουθήσει δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση. Εκφέρεται με Υποτακτική, γιατί το συμπέρασμα στα λατινικά θεωρείται πάντα υποκειμενική κατάσταση και συγκεκριμένα υποτακτική παρατατικού (cuperent), γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (invaserat) και δηλώνει το Σύγχρονο στο Παρελθόν. Έχουμε ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων, γιατί το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη 14

στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του συμπεράσματος στο ρήμα εξάρτησης invaserat. Quamvis infesto et minaci animo perveneras: δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο Quamvis, που εδώ λειτουργεί ως εναντιωματικός σύνδεσμος κατά αναλογία με το σύνδεσμο quamquam. Με την εναντιωματική πρόταση εκφράζεται μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κυρίας πρότασης. Εκφέρεται με Οριστική και δηλώνει το Πραγματικό. Συγκεκριμένα, με Οριστική Υπερσυντελίκου (perveneras) για να δηλωθεί το Πραγματικό στο Παρελθόν. Η σύνταξη του quamvis με Οριστική είναι ποιητική και μετακλασσική. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα εξάρτησης non succurrit. 8. α όρος σύγκρισης: nihil / β όρος: quam ipsa victoria (quam + ομοιόπτωτα) / συγκριτικό: miserius / άλλος τρόπος εκφοράς του β όρου: ipsa victoria (απλή αφαιρετική). 9. sed omnes tanto furore invasi erant / tu Romam non oppugnares. 10. Mater interrogabat filio qui potuisset populari illam terram, quae illum genuisset atque aluisset. 15

ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ: Α) Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat expectabatque dum aliqua vox congruens proposito audiretur. Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. Tum Ceacilia puellae dixit: «ego libenter tibi mea sede cedo». Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit. Β) Haec est tyrannorum vita, in qua nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest: tyrannis omnia semper suspecta atque sollicita sunt; nullus locus amiticitiae eis est. Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet. Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus. Quodsi forte, ut fit plerumque, ceciderunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicorum. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Να μεταφράσετε τα παραπάνω αποσπάσματα. [Μονάδες: /40] 2. Να γράψετε την πτώση που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : nocte: ονομαστική ενικού aliqua: δοτική ενικού ουδετέρου γένους loco: αιτιατική πληθυντικού sede: γενική πληθυντικού fides: δοτική ενικού omnia: αφαιρετική ενικού αρσενικού γένους tempus: αιτιατική πληθυντικού nullus: γενική πληθυντικού θηλυκού γένους inopes: ίδια πτώση, αριθμό και γένος στους άλλους βαθμούς 16 [Μονάδες: /10] 3. res ipsa, benevolentiae stabilis: Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις των παραπάνω συνεκφορών και στους δύο αριθμούς. [Μονάδες: /6] 4. Να γράψετε τους τύπους που σας ζητούνται για καθένα από τα παρακάτω ρήματα:

persedebat: αφαιρετική σουπίνου audiretur: απαρέμφατο Μέλλοντα της ίδιας φωνής fessa: ονομαστική ενικού θηλυκού γένους μετοχής Ενεστώτα cedo: β πληθυντικό Υποτακτικής Παρακειμένου της ίδιας φωνής dixit: β ενικό Προστακτικής Ενεστώτα Ενεργητικής Φωνής metuat: ίδιο πρόσωπο και έγκλιση στο Μέλλοντα της ίδιας φωνής coluntur: β πληθυντικό υποτακτικής Υπερσυντελίκου της ίδιας φωνής fit: γ πληθυντικό Υποτακτικής Παρατατικού της ίδιας φωνής diligere: β πληθυντικό Προστακτικής Μέλλοντα της ίδιας φωνής nescio: αιτιατική ενικού γερουνδίου [Μονάδες: /10] 5. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι υπογραμμισμένες λέξεις των αποσπασμάτων. [Μονάδες: /6] 6. dum aliqua vox congruens proposito audiretur, ut fit plerumque: Να αναγνωριστούν συντακτικά οι προτάσεις ως προς το είδος, την εισαγωγή, την εκφορά και τη συντακτική λειτουργία. [Μονάδες: /10] 7. Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit, coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus: Να μεταφερθούν οι παραπάνω προτάσεις στην αντίθετη σύνταξη. [Μονάδες: /12] 8. α) «ego libenter tibi mea sede cedo»: Να μεταφέρετε την παραπάνω πρόταση από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση Tum Ceacilia puellae dixit β) Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet: Να μεταφερθεί η παραπάνω πρόταση από τον πλάγιο και εξαρτημένο λόγο στον ευθύ. [Μονάδες: /7] 17

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1. A) Mια νύχτα, δηλαδή, σε κάποιο μικρό ιερό καθόταν μαζί με την κόρη της αδελφής (της) και περίμενε μέχρι να ακουστεί κάποια φωνή, που ν ανταποκρίνεται στο σκοπό (τους). Τελικά η κοπέλα, κουρασμένη απ την (μεγάλη διάρκεια της ορθοστασίας) πολλή ορθοστασία, ζήτησε απ τη θεία (της) να της παραχωρήσει για λίγο τη θέση. Τότε η Καικίλια είπε στην κοπέλα: «Εγώ πρόθυμα σου παραχωρώ τη θέση μου». Αυτό το λόγο μετά από λίγο η ίδια η πραγματικότητα επιβεβαίωσε. Β) Αυτή είναι η ζωή των τυράννων, στην οποία καμία εμπιστοσύνη, καμία αγάπη, καμία πίστη σε σταθερή φιλία δεν μπορεί να υπάρξει. Για τους τυράννους όλα είναι πάντα ύποπτα κι ανήσυχα (οι τύραννοι πάντα υποπτεύονται και ανησυχούν για όλα). Καμία θέση για φιλία δεν υπάρχει σ αυτούς. Γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί ν αγαπά αυτόν τον οποίο φοβάται ή αυτόν, από τον οποίο θεωρείται φοβερός. Εντούτοις, δέχονται (οι τύραννοι) τον υποκριτικό σεβασμό των γύρω τους τουλάχιστον για ορισμένο χρονικό διάστημα. Αν όμως τυχαία, όπως συμβαίνει συνήθως, χάσουν την εξουσία, τότε γίνεται αντιληπτό πόσο στερημένοι από φίλους υπήρξαν. 2. nox, alicui, loca, sedum, fidei, omni, tempora, nullarum, egentiores egentissimi. 3. Singularis rei ipsius rei ipsi rem ipsam re ipsa benevolentiae stabilis benevolentiae stabili benevolentiam stabilem benevolentia stabili Pluralis rerum ipsarum rebus ipsis res ipsas benevolentiarum stabilium benevolentiis stabilibus benevolentias stabiles 18

rebus ipsis benevolentiis stabilibus 4. persessu, auditum iri, fatiscens, cesseritis, dic, metuturus sit, culti essetis, fierent, diligitote, nesciendum. 5. congruens: επιθετική μετοχή που λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός στο υποκείμενό της, το vox. Η μετοχή είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος audiretur / materteram: άμεσο αντικείμενο του ρήματος rogavit / sede: αντικείμενο του ρήματος cedo / paulo: αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς στο post / tyrannis: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου / αντιχαριστική στο sunt / amicitiae: δοτική κατηγορηματική του σκοπού στο est / metui: αντικείμενο του ρήματος putet, ειδικό απαρέμφατο, έχει υποκείμενο το se, (λατινισμός ειδικού απαρεμφάτου) και αντικείμενο το eum / amicorum: γενική αντικειμενική ως συμπλήρωμα στο inopes. 6. dum aliqua vox congruens proposito audiretur: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum. Εκφέρεται με Υποτακτική, γιατί εκφράζει προσδοκία ή επιδίωξη του υποκειμένου του ρήματος της κύριας πρότασης. Δηλώνει το υστερόχρονο, παρόλο που εκφέρεται με Υποτακτική Παρατατικού και εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (expectabat). Δεν ισχύει η ακολουθία των χρόνων της υποτακτικής. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στα ρήματα εξάρτησης persedebat και expectabat. ut fit plerumque: δευτερεύουσα απλή παραβολική πρόταση. Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και είναι καταφατική. Στην κύρια πρόταση υπάρχει το επίρρημα forte. Εκφέρεται με Οριστική, γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, με Οριστική Ενεστώτα (fit) και δηλώνει το Πραγματικό στο Παρόν (συγκεκριμένα δηλώνει πράξη επαναλαμβανόμενη στο παρόν). Λειτουργεί ως β όρος σύγκρισης στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης. 7. Hoc dictum paulo post re ipsa confirmatum est / Colunt (homines) tamen tyrannos simulatione dumtaxat ad tempus. 8. α) Tum Caecilia puellae dixit se libenter illi sua sede cedere. β) Quis potest diligere eum, quem metuit, aut eum a quo se metui putat? / 19

Quis possit (δυνητική υποτακτική) diligere eum, quem metuit, aut eum a quo se metui putat? ΠΕΜΠΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ: Α) Bello Latino T. Manlius consul nobili genere natus exercitui Romanorum praefuit. Is, cum aliquando castris abiret, edixit ut omnes pugna abstinerent. Sed paulo post filius eius castra hostium praeterequitavit et a duce hostium his verbis proelio lacessitus est; «Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur, quanto miles Latinus Romano virtute antecellat». Tum adulescens, viribus suis confisus et cupiditate pugnandi permotus, iniussu consulis in certamen ruit. Β) Cerva alba eximiae pulchritudinis Sertorio a Lusitano quodam dono data erat. Sertorius omnibus persuasit cervam, instinctam numine Dianae, conloqui secum et docere, quae utilia factu essent. Si quid durius ei videbatur, quod imperandum militibus esset, a cerva sese monitum esse praedicabat. Ea cerva quodam die fugit et perisse credita est. Cum aliquis Sertorio nuntiavisset cervam inventam esse, Sertorius eum iussit tacere; praeterea praecepit ut eam postero die repente in eum locum emitteret, in quo ipse cum amicis futurus esset. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Να μεταφράσετε τα παραπάνω αποσπάσματα. [Μονάδες: /40] 2. Να γράψετε την πτώση που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : Manlius: κλητική ενικού genere: ονομαστική ενικού eventu: γενική πληθυντικού viribus: αιτιατική ενικού cerva: αφαιρετική πληθυντικού locum: ίδια πτώση στον άλλο αριθμό numine: ονομαστική πληθυντικού utilia: ίδια πτώση στον άλλο αριθμό [Μονάδες: /8] 20

3. his verbis, singularis proelii, quodam die: Nα γραφούν οι πλάγιες πτώσεις στον αριθμό που βρίσκονται οι παραπάνω συνεκφορές. [Μονάδες: /6] 4. α) nobili, postero: Να γράψετε τους άλλους βαθμούς των επιθέτων στην ίδια πτώση, αριθμό και γένος. β) post: Να γράψετε τους άλλους βαθμούς του επιρρήματος. [Μονάδες: /6] 5. Να γράψετε τους τύπους που σας ζητούνται για καθένα από τα παρακάτω ρήματα: abiret: β ενικό Προστακτικής Ενεστώτα της ίδιας φωνής congrediamur: α πληθυντικό Υποτακτικής Μέλλοντα cernatur: γ πληθυντικό Οριστικής Παρακειμένου Ενεργητικής Φωνής ruit: γ πληθυντικό Προστακτικής Μέλλοντα στην ίδια φωνή abstinerent: αιτιατική ενικού ουδετέρου γένους μετοχής Ενεστώτα instinctam: β ενικό Υποτακτικής Παρατατικού στην ίδια φωνή iussit: απαρέμφατο Μέλλοντα Παθητικής Φωνής conloqui: αφαιρετική ενικού γερουνδίου nuntiavisset: β πληθυντικό Υποτακτικής Υπερσυντελίκου Παθητικής φωνής emitteret: αιτιατική ενικού σουπίνου [Μονάδες: /10] 6. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι υπογραμμισμένες λέξεις των αποσπασμάτων. [Μονάδες: /6] 7. ut omnes pugna abstinerent, cum aliquis Sertorio nuntiavisset cervam inventam esse: Να αναγνωριστούν συντακτικά οι προτάσεις ως προς το είδος, την εισαγωγή, την εκφορά και τη συντακτική λειτουργία. [Μονάδες: /10] 21

8. cum aliquando castris abiret: Να συμπτυχθεί η παραπάνω πρόταση σε μετοχή. [Μονάδες: /4] 9. a duce hostium his verbis proelio lacessitus est, quod imperandum militibus esset: Να μεταφερθούν οι παραπάνω προτάσεις στην αντίθετη σύνταξη. [Μονάδες: /3] 10. α) «Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur, quanto miles Latinus Romano virtute antecellat». Να μεταφέρετε την παραπάνω πρόταση από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση Dux hostium incitat... β) Sertorius eum iussit tacere: Να μεταφερθεί η παραπάνω πρόταση από τον πλάγιο και εξαρτημένο λόγο στον ευθύ. [Μονάδες: /7] ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1. Α) Στο Λατινικό πόλεμο ο Τίτος Μάνλιος, ο ύπατος, καταγόμενος από αριστοκρατική γενιά είχε την αρχηγία του στρατού των Ρωμαίων. Αυτός, όταν κάποτε έφευγε από το στρατόπεδο, διέταξε να απέχουν όλοι από τη μάχη. Αλλά λίγο αργότερα ο γιος του πέρασε έφιππος μπροστά από το στρατόπεδο των εχθρών και με αυτά τα λόγια από τον αρχηγό των εχθρών προκλήθηκε σε μάχη: «Ας μονομαχήσουμε, για να κριθεί από την έκβαση της μονομαχίας, πόσο ο Λατίνος στρατιώτης υπερέχει του Ρωμαίου στην ανδρεία». Τότε ο νέος, έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και παρακινημένος από την επιθυμία της μάχης (να μάχεται), παρά την εντολή του υπάτου όρμησε στον αγώνα. Β) Ένα άσπρο ελάφι εξαιρετικής ομορφιάς στο Σερτώριο από κάποιον Λουζιτανό είχε δοθεί ως δώρο. Ο Σερτώριος έπεισε όλους ότι το ελάφι, επειδή κατευθυνόταν από τη βούληση της Άρτεμης, συζητούσε μαζί του και (του) υποδείκνυε τι ήταν χρήσιμο να κάνει. 22

Αν του φαινόταν πως έπρεπε να δοθεί κάποια διαταγή στους στρατιώτες, που ήταν σκληρότερη από τις συνηθισμένες, διακήρυσσε πως είχε καθοδηγηθεί από το ελάφι. Κάποια μέρα αυτό το ελάφι έφυγε και θεωρήθηκε πως είχε πεθάνει. Όταν κάποιος ανήγγειλε στο Σερτώριο ότι το ελάφι είχε βρεθεί, ο Σερτώριος τον διέταξε να σωπάσει: επιπλέον του έδωσε οδηγίες να το αφήσει ξαφνικά ελεύθερο την επόμενη μέρα στο μέρος, στο οποίο θα βρισκόταν ο ίδιος με (τους) φίλους (του). 2. Manli, genus, eventuum, vim, cervis, loca, numina, utile. 3. Singularis huius verbi singularis proelii / proeli cuiusdam diei huic verbo singulari proelio cuidam diei hoc verbum singulare proelium quendam diem hoc verbo singulari proelio quodam die 4. α) nobili noliliore nobilissimo, postero posteriore postremo / postumo, β) post posterius postremum / postremo. 5. abi, congressuri simus, creverunt / crevere, ruunto, abstinens, instinguereris / instinguerere, iussum iri, conloquendo, nuntiati essetis, emissum. 6. bello: απρόθετη αφαιρετική χρονικού εντοπισμού στο praefuit / pugna: αφαιρετική του χωρισμού της απομάκρυνσης στο abstinerent / eventu: απρόθετη αφαιρετική που εκφράζει σημείο εκκίνησης για κρίση εκτίμηση στο cernatur / permotus: αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ruit, adulescens, εκφράζει το προτερόχρονο / in certamen: εμπρόθετος προσδιορισμός σκοπού στο ruit / pulchritudinis: γενική της ιδιότητας στο cerva / dono: δοτική κατηγορηματική του σκοπού στο data erat / factu: αφαιρετική σουπίνου που δηλώνει αναφορά και προσδιορίζει το utilia / a cerva: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο monitum esse / tacere: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος iussit, τελικό απαρέμφατο, έχει υποκείμενο το eum (ετεροπροσωπία). 23

7. ut omnes pugna abstinerent: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση. Εξαρτάται από το ρήμα edixit. Εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, επειδή είναι καταφατική. Εκφέρεται με Υποτακτική, επειδή το περιεχόμενο της πρότασης είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, με Υποτακτική Παρατατικού (abstinerent), γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (edixit) και δηλώνει το Σύγχρονο στο Παρελθόν. Έχουμε ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της. Λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος εξάρτησης edixit. Cum aliquis Sertorio nuntiavisset cervam inventam esse: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος χρησιμοποιείται για διηγήσεις πράξεων του παρελθόντος, υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας πρότασης και δημιουργεί μια σχέση αιτίου αιτιατού μεταξύ τους. Είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην Υποτακτική. Εκφέρεται με Υποτακτική Υπερσυντελίκου (nuntiavisset) και δηλώνει το Προτερόχρονο στο Παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα εξάρτησης iussit. 8. Is abiens. 9. α) Dux hostium his verbis proelio eum lacessivit, β) quod is deberet imperare militibus. 10. α) Dux hostium incitat adulescentem ut congrediantur ut singularis proelii eventu cernatur, quanto miles Latinus Romano virtute antecellat. β) Τaces / Τaceas! 24

ΕΚΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ: Α) Samnitium divitias contempsit et Samnites paupertatem eius mirati sunt. Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, ut eo uteretur, vultum risu solvit et protinus dixit: «Supervacaneae, ne dicam ineptae, legationis ministri, narrate Samnitibus Manium Curium malle locupletibus imperare quam ipsum fieri locupletem; et mementote me nec acie vinci nec pecunia corrumpi posse». B) Sulla, occupata urbe, senatum armatus coegerat ut C. Marius quam celerrime hostis iudicaretur. Cuius voluntati nemo obviam ire audebat; solus Quintus Mucius Scaevola augur de hac re interrogatus sententiam dicere noluit. Quin etiam cum Sulla minitans ei instaret, dixit is Sullae; «Licet mihi ostendas agmina militum quibus curiam circumsedisti;» licet mortem miniteris, numquam tamen ego hostem iudicabo Marium». Γ) Nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant, aut ea, quae vident, dissimulent: qui spem Catilinae mollibus senteniis aluerunt coniurationemque nascentem non credendo confirmaverunt; quorum auctoritatem secuti multi, non solum improbi verum etiam imperiti, si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie id factum esse dicerent. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να μεταφράσετε τα παραπάνω αποσπάσματα. [Μονάδες: /40] 2. Να γράψετε την πτώση που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: locupletibus: γενική πληθυντικού pondus: αιτιατική πληθυντικού ministri: κλητική ενικού Manium: γενική ενικού nemo: ονομαστική ενικού του ουδετέρου γένους re: δοτική πληθυντικού curiam: αφαιρετική ενικού ordine: κλητική πληθυντικού qui: δοτική πληθυντικού του ίδιου έτους spem: αφαιρετική ενικού coniurationem: γενική ενικού 25

[Μονάδες: /10] 3. α) supervacaneae, multi: Να γράψετε τους άλλους βαθμούς των επιθέτων στην ίδια πτώση, αριθμό και γένος. β) celerrime, crudeliter: Να γράψετε τους άλλους βαθμούς των επιρρημάτων. [Μονάδες: /8] 4. Να γράψετε τους τύπους που σας ζητούνται για καθένα από τα παρακάτω ρήματα: uteretur: απαρέμφατο Ενεστώτα και Μέλλοντα της ίδιας φωνής. attulissent: αφαιρετική σουπίνου fieri: γ πληθυντικό Υποτακτικής Παρακειμένου της ίδιας φωνής malle: γ ενικό Οριστικής Ενεστώτα της ίδιας φωνής audebat: γ πληθυντικό Υποτακτικής Παρακειμένου ire: απαρέμφατο Παρακειμένου της ίδιας φωνής noluit: β ενικό Προστακτικής Ενεστώτα και β πληθυντικό Προστακτικής Μέλλοντα της ίδιας φωνής aluerunt: ονομαστική ενικού ουδετέρου γένος μετοχής Ενεστώτα και αιτιατική σουπίνου vident: γ ενικό Υποτακτικής Παρατατικού της Μέσης φωνής imminent: ίδιο πρόσωπο στην Οριστική Μέλλοντα [Μονάδες: /10] 5. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι υπογραμμισμένες λέξεις των αποσπασμάτων. [Μονάδες: /6] 6. Licet mihi ostendas agmina militum, qui aut ea non videant: Να αναγνωριστούν συντακτικά οι προτάσεις ως προς το είδος, την εισαγωγή, την εκφορά και τη συντακτική λειτουργία. [Μονάδες: /6] 7. Occupata urbe: Να αναλυθεί σε δευτερεύουσα πρόταση και να αιτιολογηθεί η εκφορά της. [Μονάδες: /4] 8. cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent: Να μεταφερθεί η παραπάνω πρόταση στην αντίθετη σύνταξη. 26

[Μονάδες: /6] 9. Να βρείτε τον υποθετικό λόγο στο τρίτο απόσπασμα και, αφού τον χαρακτηρίσετε, να επιφέρετε τις απαραίτητες αλλαγές ώστε να δηλώνει ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον. [Μονάδες: /6] 10. ut eo uteretur: Να εκφράσετε το σκοπό με όλους τους δυνατούς τρόπους εκφοράς του. [Μονάδες: /4] ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΚΤΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1. Α) Περιφρόνησε τα πλούτη των Σαμνιτών και οι Σαμνίτες θαύμασαν τη φτώχεια του. Δηλαδή, ενώ είχαν φέρει σ αυτόν μεγάλη ποσότητα χρυσού που στάλθηκε από το δημόσιο ταμείο, για να το χρησιμοποιήσει (όπως θέλει) χαλάρωσε το (αυστηρό) πρόσωπό του με γέλιο κι αμέσως είπε: «Απεσταλμένοι της ανώφελης, για να μην πω, της ανόητης πρεσβείας, πείτε στους Σαμνίτες ότι ο Μάνιος Κούριος προτιμά να εξουσιάζει τους πλούσιους παρά να γίνει ο ίδιος πλούσιος. Και να θυμάστε ότι εγώ δεν είναι δυνατόν ούτε να νικηθώ στη μάχη, ούτε να διαφθαρώ με χρήματα». Β) Ο Σύλλας, αφού κατέλαβε τη Ρώμη, είχε συγκαλέσει ένοπλος τη Σύγκλητο για να κηρυχθεί ο Γάιος Μάριος όσο το δυνατόν πιο γρήγορα εχθρός (του κράτους). Στη θέλησή του κανείς δεν τολμούσε να εναντιωθεί: μόνος ο Κόιντος Μούκιος Σκαιόλας, ο οιωνοσκόπος, όταν ζητήθηκε η γνώμη του γι αυτό το θέμα, αρνήθηκε να ψηφίσει (να πει τη γνώμη του). Όχι μόνο αυτό, αλλά όταν ο Σύλλας τον πίεζε απειλητικά, αυτός είπε στο Σύλλα: «Ακόμη κι αν μου δείξεις τα στρατεύματα με τα οποία περικύκλωσες τη Σύγκλητο, ακόμα και αν με απειλήσεις με θάνατο, ποτέ εγώ δε θα θεωρήσω το Μάριο εχθρό». Γ) Υπάρχουν μερικοί σε αυτή τη Σύγκλητο, που είτε δε βλέπουν την απειλή που πλησιάζει (αυτά που πλησιάζουν απειλητικά), είτε κλείνουν τα μάτια σ αυτά που βλέπουν (αυτά που βλέπουν 27

προσποιούνται ότι δεν τα βλέπουν). Αυτοί εξέθρεψαν με τις επιεικείς αποφάσεις την ελπίδα του Κατιλίνα και τη συνωμοσία που ήταν στα σπάργανα (γεννιόταν) με το να μην πιστεύουν στην ύπαρξή της (την) ενίσχυσαν. Ενεργώντας κάτω από την επιρροή αυτών πολλοί, όχι μόνο φαύλοι αλλά και άπειροι, αν τον είχα τιμωρήσει, πως αυτό έγινε με σκληρότητα και τυραννικά θα έλεγαν. 2. locupletium, pondera, minister, Manii / Mani, nihil, rebus, curia, ordines, quibus, spe, coniurationis. 3. supervacaneae magis supervacaneae maxime supervacaneae multi plures plurimi celeriter celerius celerrime crudeliter crudelius crudelissime 4. uti usurum, am, um esse / allatu / facti, ae, a sint / mavult / ausi, ae, a sint / isse / noli nolitote / alens alitum & altum / videretur / imminebunt. 5. auri: γενική διαιρετική περιεχομένου στο pondus / legationis: γενική υποκειμενική στο ministri / fieri: αντικείμενο του απαρεμφάτου malle, τελικό απαρέμφατο, έχει υποκείμενο το Manium Curium / acie: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο vinci / armatus: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου που αναφέρεται στο Sulla και προσδιορίζει το coegerat / cuius: γενική υποκειμενική στο voluntati / dicere: αντικείμενο του ρήματος noluit, τελικό απαρέμφατο, έχει υποκείμενο το Quintus Mucius Scaevola (ταυτοπροσωπία) και αντικείμενο το sententiam / militum: γενική περιεχομένου στο agmina / sententiis: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο aluerunt / quorum: γενική κτητική στο auctoritatem / improbi: παράθεση στο multi / in hunc: εμπρόθετος προσδιορισμός της εχθρικής διάθεσης στο animadvertissem. 6. Licet mihi ostendas agmina militum: δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση. Εισάγεται με τον παραχωρητικό σύνδεσμο licet και εκφράζει μια υποθετική κατάσταση που, ακόμα και αν δεχτούμε ότι αληθεύει, δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας 28

πρότασης. Εκφέρεται με Υποτακτική, γιατί εκφράζει υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με Υποτακτική Ενεστώτα (ostendas), γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (iudicabo) και δηλώνει το Σύγχρονο στο Παρόν. Ισχύει κανονικά η ακολουθία των χρόνων της Υποτακτικής. Το tamen στην κύρια πρόταση δείχνει ότι προηγήθηκε παραχωρητική πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της παραχώρησης στο ρήμα εξάρτησης iudicabo. qui aut ea non videant: δευτερεύουσα αναφορική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui η οποία σε συνδυασμό με την άρνηση non ισοδυναμεί με το ut non και επομένως είναι αρνητική. Το qui έχει ως όρο αναφοράς το nonnulli της κύριας πρότασης. Το tam στην κύρια πρόταση αποτελεί ένδειξη ότι ακολουθεί αναφορική συμπερασματική πρόταση. Εκφέρεται με Υποτακτική, όπως όλες οι προτάσεις αυτού του είδους, διότι το συμπέρασμα στα λατινικά θεωρείται υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα, με Υποτακτική Ενεστώτα (dissimulent), γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (sunt) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Έχουμε ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων, γιατί το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός κύριας και δευτερεύουσας) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο sunt. 7. Cum Sulla urbem occupavisset: η πρόταση εκφέρεται με Υποτακτική Υπερσυντελίκου καθώς δηλώνει το Προτερόχρονο στο Παρελθόν, αφού και η μετοχή που προϋπήρχε και μετατράπηκε στην παραπάνω πρόταση (ως μετοχή Παρακειμένου) δήλωνε το προτερόχρονο. 8. Cum ad eum magnum pondus auri publice missum allatum esset (a Samnitibus) 9. si in hunc animadvertissem: Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si και είναι καταφατική. Εκφέρεται με Υποτακτική Υπερσυντελίκου (animadvertissem) και έχει ως απόδοση το dicerent. Σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει Υπόθεση αντίθετη προς την 29

πραγματικότητα με συνδυασμό χρόνων, αφού η υπόθεση αναφέρεται στο παρελθόν και η απόδοση στο παρόν μέλλον. Ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον: Si animadvertam / animadvertero, crudeliter et regie id factum esse dicent. 10. α) cum attulissent, ut eo uteretur β) cum attulissent, qui eo uteretur γ) cum attulissent, usum eo δ) cum attulissent, ad / in eo utendum ε) cum attulissent, eo utendi causa / gratia Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις, παρόλο που έχουμε εμπρόθετο γερούνδιο με το ρήμα utor και αντικείμενο σε αφαιρετική (που επιτρέπει να γίνεται γερουνδιακή έλξη), η γερουνδιακή έλξη δεν είναι δυνατή, αφού το αντικείμενο είναι ουδέτερο αντωνυμίας. 30