Ηλεκτρονικές Πανεπιστημιακές Βιβλιοθήκες Νέα εποχή σηματοδοτείται για τις ελληνικές πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες οι οποίες, ακολουθώντας το διεθνές κίνημα της ανοιχτής πρόσβασης στους χώρους της επιστήμης, γίνονται ηλεκτρονικές: περίπου 100.000 μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες και διδακτορικές διατριβές είναι ήδη προσβάσιμες μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικά συστήματα τηλε-εκπαίδευσης είναι ανοιχτά στον κάθε Έλληνα πολίτη. Περισσότερα στο σχετικό άρθρο που ακολουθεί. Επιλογή & Περιληπτική Εισαγωγή Καταχώρησης 07.05.2008 για τη Δικτυακή Πύλη της Δ.Δ.Ε. Ν. Βοιωτίας: Β. Ταβλά, εκπαιδευτικός ΠΕ05
On line τώρα και οι βιβλιοθήκες πανεπιστημίων του Ματθαίου Τσιμιτάκη Προσβάσιμες μέσω Internet πάνω από 100.000 μεταπτυχιακές εργασίες και διδακτορικές διατριβές Αυτή τη στιγμή στα ελληνικά πανεπιστήμια γίνεται μια υπόγεια (ηλεκτρονική) επανάσταση. Περίπου 100.000 μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες και διδακτορικές διατριβές είναι ήδη προσβάσιμες μέσω Διαδικτύου, ενώ ταυτόχρονα ηλεκτρονικά συστήματα τηλε-εκπαίδευσης είναι ανοιχτά στον κάθε Έλληνα πολίτη. Οι ελληνικές ηλεκτρονικές πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες είναι εδώ. Ακολουθώντας το ρεύμα που αναπτύχθηκε διεθνώς για ελεύθερη πρόσβαση στην επιστημονική γνώση, τα ελληνικά πανεπιστήμια προσαρμόζουν τις βιβλιοθήκες τους στη νέα εποχή. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα πανεπιστημιακής ηλεκτρονικής βιβλιοθήκης είναι αυτό του Πανεπιστημίου Cornell στην ηλεκτρονική διεύθυνση του οποίου (arxiv.org) μπορεί κανείς να αναζητήσει νέες επιστημονικές εργασίες που οι ερευνητές προτιμούν να καταθέσουν online ώστε να είναι διαθέσιμες σε όλους αντί να τις «δώσουν» στα επιστημονικά περιοδικά ιδιωτικών οίκων. Το arxiv είναι η δημοφιλέστερη έκφραση του κινήματος της ανοιχτής πρόσβασης στη γνώση, μιας διεθνούς προσπάθειας πανεπιστημίων και πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών απ όλο τον κόσμο με στόχο το άνοιγμα της πρόσβασης στα προϊόντα της επιστήμης και της ανώτατης εκπαίδευσης σε όλους. «Το κίνημα της ανοιχτής πρόσβασης προέκυψε στους χώρους της επιστήμης εξαιτίας των ακριβών τιμών των συνδρομών που επέβαλαν τα επιστημονικά περιοδικά», εξηγεί στην «Κ» η κ. Άννα Φράγκου, διευθύντρια της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. «Τα τελευταία 20 χρόνια. Οι τιμές τους έχουν αυξηθεί ως και 30%, με αποτέλεσμα οι Βιβλιοθήκες των Ακαδημαΐκών ιδρυμάτων να μην μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά. Άρχισαν να κόβουν τίτλους εξαιτίας της ακρίβειας και οι ερευνητές των
Πανεπιστημίων άρχισαν να μην έχουν πρόσβαση στις έρευνες των συναδέλφων τους», συνεχίζει η ίδια. Άδεια συγγραφέων Μία σειρά από διεθνείς συναντήσεις και διακηρύξεις διαμόρφωσαν το «κίνημα της ανοιχτής πρόσβασης», το οποίο πρεσβεύει ότι θα πρέπει οι συγγραφείς να δίνουν την άδεια ελεύθερης δημοσίευσης τρων αποτελεσμάτων των ερευνών τους για το ευρύ κοινό, ιδιαίτερα εφόσον χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους. Στην Ελλάδα, αυτό το είδος Έρευνας ξεπερνάει το 90% της παραγωγής. Μία σειρά από ελληνικά πανεπιστήμια όπως το Αριστοτέλειο, τα Πανεπιστήμια Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Πάτρας, Κρήτης και κάποιες σχολές του Πανεπιστημίου Αθηνών έχουν ιδρύσει καταθετήρια στις βιβλιοθήκες τους οι οποίες συγκεντρώνουν διπλωματικές και διδακτορικές εργασίες, καθώς και κάθε μορφής περιεχόμενο που παράγεται στα δημόσια πανεπιστήμια. «Σε πολλά αμερικανικά πανεπιστήμια γίνεται συστηματικά αυτό και μάλιστα πλέον προχωρούν και σε ελεύθερη πρόσβαση στα μαθήματά τους, ως φυσική συνέχεια της ιδέας. Κι εμείς εδώ προτρέπουμε τους επιστήμονες να δίνουν στη βιβλιοθήκη όχι μόνο το νέο ερευνητικό τους έργο αλλά όλο το περιεχόμενό τους προκειμένου να είναι διαθέσιμο ελεύθερα απ όλους», λέει η κ. Φράγκου. Προβλήματα Εντούτοις, ενώ στο εξωτερικό έχουν δοθεί λύσεις ώστε να γίνεται σχετικά απρόσκοπτα αυτή η διαδικασία κατασκευής του νέου δημόσιου γνωστικού χώρου, όπως αποκαλείται, στην Ελλάδα συναντά σοβαρά προβλήματα. «Υπάρχει ένα πρόβλημα νοοτροπίας. Επιστήμονες που έρχονται από το εξωτερικό μας παραχωρούν εύκολα τις εργασίες τους για αρχειοθέτηση. Αντίθετα, επιστήμονες από τα ελληνικά πανεπιστήμια δίνουν πολλές φορές τα δικαιώματα των έργων τους σε ιδιωτικού οίκους και δεν κρατούν καν το δικαίωμα της αρχειοθέτησης ώστε να μπορούμε να τα διαθέσουμε δημόσια μετά ένα εύλογο χρονικό διάστημα όπως ορίζει ο νόμος», λέει στην «Κ» η κ. Βασιλική Στρακαντούνα, βιβλιοθηκονόμος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Άλλο ένα πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε ήταν οι αντιγραφές» λέει η ίδια. «Φοιτητές από άλλα Πανεπιστήμια αντέγραφαν τις εργασίες αναγκάζοντάς μας να περιορίσουμε την πρόσβαση. Δυστυχώς, δεν υπάρχει και η πληροφοριακή παιδεία που απαιτείται για να γράφουν τα παιδιά όπως πρέπει, να παραπέμπουν στην πηγή κ.ο.κ.», εξηγεί. Στις περισσότερες προσπάθειες σε Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες, οι επιστήμονες είτε
καταθέτουν κατευθείαν το έργο τους σε ιστότοπους όπως το arxiv, είτε κρατούν το δικαίωμα της αρχειοθέτησής του εκεί μετά την παρέλευση 6 και 12 μηνών αντίστοιχα. Και ενώ υπάρχει διάσπαρτη στο ελληνικό Ίντερνετ σωρεία «ανοιχτών» επιστημονικών μελετών, η εύρεση και η πλοήγηση σε αυτές είναι ιδιαίτερα δύσκολη, λόγω κακού σχεδιασμού των ιστοσελίδων στις περισσότερες περιπτώσεις και απουσίας συντονισμού. Είναι χαρακτηριστικό πως για να δει κανείς το Εθνικό αρχείο διδακτορικών διατριβών πρέπει να περάσει από την κεντρική σελίδα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) και από εκεί να μπει στην σελίδα των βάσεων του ώστε τελικά να φτάσει στη συγκεκριμένη βάση δεδομένων. Αντίστοιχα περίπλοκα είναι κα τα συστήματα των πανεπιστημίων με αποτέλεσμα να «πνίγονται» στη θάλασσα των πληροφοριών του Διαδικτύου, αυτές οι προσπάθειες. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες είναι αναμφίβολα αυτό της χρηματοδότησης. «Ενώ ήμασταν έτοιμοι να προχωρήσουμε σε οργάνωση πια του περιεχομένου στα ακαδημαϊκά καταθετήρια, κόβονται οι χρηματοδοτήσεις των βιβλιοθηκών που έρχονταν από το ΕΠΕΑΕΚ από το κοινοτικό πλαίσιο στήριξης και αυτό σταματάει τα επόμενα βήματά μας». Τονίζει η κ. Άννα Φράγκου από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Η πρώτη διαδικτυακή πύλη για θέματα γνώσης Στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, έναν οργανισμό που στεγάζεται στο κτίριο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, στο κέντρο της Αθήνας, δημιουργείται εδώ και λίγα χρόνια μια εθνική βάση διδακτορικών διατριβών στην οποία υποχρεούνται να καταθέτουν τα έργα τους όλες οι σχολές μετά την παρέλευση μιας τριετίας από την πρώτη δημοσίευση. Εντούτοις, πολλές σχολές αμελούν να το κάνουν, με αποτέλεσμα να έχουν συγκεντρωθεί μόνον 15.500 εργασίες μέχρις στιγμής και να «αγνοείται» άγνωστος αριθμός. Στη διεύθυνση open.archives.gr από την άλλη πλευρά, μια μηχανή αναζήτησης 17 ψηφιακών πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών και καταθετηρίων, μεταξύ των οποίων η ψηφιακή βιβλιοθήκη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, του Χαροκοπείου και άλλων βρίσκει κανείς 83.750 έγγραφα! «Προφανώς και το ΕΚΤ δεν επιμένει ιδιαίτερα να αποσταλούν αυτά τα πράγματα. Θα έπρεπε να το κάνουν, να παρακολουθούν στενά τη διαδικασία», λέει στην «Κ» ο κ. Κωνσταντίνος Μαργαρίτης, καθηγητής του Τμήματος Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
«Δεν υπάρχει καλό interface να ψάξεις αλλά και δεν είναι απρόσκοπτη γενικά η πρόσβαση στη χώρα μας. Θεωρούμε πλεονέκτημα να κατέχουμε την πληροφορία αντί να τη διανέμουμε, ενώ είναι μειονέκτημά μας. Θα έπρεπε να υπάρχει εθνική πολιτική διάχυσης της πληροφόρησης. Δεν δικαιολογείται να υπάρχουν τόσα ευρωπαϊκά προγράμματα, για παράδειγμα, και να μην έχει ο καθένας πρόσβαση σε αυτά. Επίσης δεν δικαιολογείται να μην υπάρχει εθνικό πρόγραμμα παραγωγής περιεχομένου και να είναι τα πανεπιστήμιά μας γεμάτα με συγγράμματα στα αγγλικά», λέει ο ίδιος. Από χθες (29/3/2008), στην ηλεκτρονική διεύθυνση openaccess.gr λειτουργεί στα ελληνικά η πρώτη διαδικτυακή πύλη για θέματα ελεύθερης πρόσβασης στην επιστήμη και τη γνώση. Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, έφτιαξε αυτό τον ιστότοπο προκειμένου να ενημερώσει επιστήμονες και το ευρύ κοινό για τα οφέλη της ανοιχτής πρόσβασης. «Μέσα στο 2008 θα παρουσιάσουμε εκεί και τα πρώτα ελληνικά επιστημονικά περιοδικά στα οποία θα μπορούν να δημοσιεύουν τις εργασίες τους οι Έλληνες ερευνητές και θα λειτουργήσουμε τα καταθετήρια του ΕΙΕ», υπογραμμίζει η δρ Εύη Σαχίνη, προϊσταμένη του Τμήματος Στρατηγικής και Ανάπτυξης του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης. «Τα περιοδικά αυτά θα απαρτίζονται από επιτροπές κριτών, όπως συνηθίζεται διεθνώς και θα αφορούν τους τομείς της Βιολογίας, της Χημείας, των επιστημών υγείας και των Ανθρωπιστικών Επιστημών, ενώ στόχο; Είναι να διευρύνουμε σταδιακά τη λειτουργία του», καταλήγει.
Ανοιχτή Τηλε-εκπαίδευση Eclass.aueb.gr, eclass.uth.gr και compus.uom.gr είναι τρεις μόνον από τις διευθύνσεις στις οποίες λειτουργούν πανεπιστημιακά συστήματα σύγχρονης τηλε-εκπαίδευσης. Αλλού λιγότερο και αλλού περισσότερο, τα ελληνικά ακαδημαϊκά κέντρα συγκεντρώνουν και διαθέτουν σε οποιονδήποτε το θελήσει τα μαθήματά τους ανοίγοντας «από το παράθυρο» την πρόσβαση στην κλειστή τριτοβάθμια εκπαίδευση της χώρας μας. «Ανοιχτή πρόσβαση στην εκπαίδευση και δημόσιος γνωστικός χώρος που συντίθεται από τα έργα των ερευνητών είναι αλληλένδετα θέματα», τονίζει ο Κωνσταντίνος Μαργαρίτης καθηγητής του Τμήματος Εφαρμοσμένης Πληροφορικής, του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. «Ο βασικός σκοπός ήταν να λειτουργήσει συμπληρωματικά προς τη λειτουργία του πανεπιστημίου, όμως τώρα παρατηρούμε ότι το σύστημα αυτό αποκτά ευρύτερη χρήση και αποδοχή. Ό,τι έχουμε στη διάθεσή μας το διαθέτουμε ελεύθερα στον κόσμο μέσω του Ίντερνετ και βλέπουμε ότι χρησιμοποιεί αρκετά το υλικό μας η δευτεροβάθμια εκπαίδευση», λέει ο ίδιος. Το σύστημα τηλε-εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας μετράει αυτή τη στιγμή 9.000 εγγεγραμμένους χρήστες, οι οποίοι μπορούν να παρακολουθήσουν 750 μαθήματα ή να αντλήσουν σημειώσεις, εργασίες, βιβλιογραφία και υλικό αναφοράς. «Παιδευόμαστε να πείσουμε τους συναδέλφους μας να συνεισφέρουν, όμως έχουμε αποτέλεσμα», λέει ο Κωνσταντίνος Μαργαρίτης. Όλα αυτά συμβαίνουν τέσσερα μόλις χρόνια μετά την πρωτοβουλία του Αμερικανικού Πανεπιστημίου ΜΙΤ να διαθέσει όλο το περιεχόμενο των μαθημάτων του online δωρεάν και λίγους μήνες μετά τη διακήρυξη του Κέιπ Τάουν, όπου οι εκπαιδευτικοί, μηχανικοί του Ίντερνετ και των υπολογιστών αλλά και πολιτικοί υπέγραψαν συμφωνία για την ελεύθερη πρόσβαση στην εκπαίδευση για όλους, κάτι που φαίνεται όλο και εύκολο μέσω των υπολογιστών. >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> Συλλογή σχετικών links στο blog: tsimitakis.wordpress.com Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 30/03/2008, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, σελ. 38