Ψηφιακά Αποθετήρια στη Διοίκηση: Μια αρχική προσέγγιση

Transcript

1 Ψηφιακά Αποθετήρια στη Διοίκηση: Μια αρχική προσέγγιση Ιωάννης Αποστολάκης Επιστημονικός Συνεργάτης Μονάδας Τεκμηρίωσης & Καινοτομιών

2 Εννοιολογικά θέματα Περιεχόμενα Η «δημογραφία» των ανοικτών αποθετηρίων Ελληνικά Αποθετήρια: Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Ανάγκη για εξωστρέφεια Ερωτήματα

3 Ανοικτή πρόσβαση Η συζήτηση ξεκινά την δεκαετία του 90. Γνωστότερες διακηρύξεις είναι (Κούτρας, 2012): Budapest Open Access Initiative (2002) «Δωρεάν πρόσβαση» στα ψηφιακά αντικείμενα-τεκμήρια χωρίς οικονομικούς ή τεχνικούς περιορισμούς. Βασική υποχρέωση η αναφορά στον δημιουργό. Ο δημιουργός έχει τον απόλυτο έλεγχο της δημοσίευσής του. Bethesda Statement on Open Access Publishing(2006) O δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων θα πρέπει να εγγυάται σε όλους τους χρήστες το δικαίωμα πρόσβασης στα δημοσιεύματα του και αυτά θα πρέπει να κατατίθενται σε ένα αναγνωρισμένο αποθετήριο μαζί με την άδεια των πνευματικών δικαιωμάτων.

4 Ανοικτή πρόσβαση Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities Επικροτεί τα παραπάνω και τον Καταστατικό χάρτη ECHO (Europe an Cultural Heritage Online Charter) για να ορίσει το διαδίκτυο σαν μέσο στην ανοικτή πρόσβαση. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2007, 56 τελικό) πρωτοβουλίας i2010 για ψηφιακές βιβλιοθήκες Κοινοτικής πολιτικής για την έρευνα Μιλάει για ζητήματα πρόσβασης, διάχυσης και διαφύλαξης της επιστημονικής πληροφορίας.

5

6 Project OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) - Ανα Ηπειρο

7 Project OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) Οργανισμοί ανα Ηπειρο

8 Project OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) Ανα χώρα

9 Project OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) Οργανισμοί ανα Χώρα

10 Project OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) Λογισμικά

11 Project OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) Τύποι (Ιδρυματικά, Πειθαρχικά, Συλλογικά, Κυβερνητικά)

12 Project OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) (Λειτουργούν, σε δοκιμαστική λειτουργία, δε λειτουργούν, έχουν διακόψει τη λειτουργία τους)

13 Project OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories)

14 Ορισμοί Ψηφιακών αποθετηρίων ανοικτής πρόσβασης Είναι ψηφιακές συλλογές οι οποίες ενσωματώνουν και διατηρούν την διανοητική/πνευματική παραγωγή μιας πανεπιστημιακής ή πολυπανεπιστημιακήςκοινότητας (Crow, 2002) Είναι το πλήθος των υπηρεσιών που μπορεί να προσφέρει το πανεπιστήμιο στα μέλη της κοινότητας του με απώτερο σκοπό τη διαχείριση και διάδοση ψηφιακών τεκμηρίωντα οποία έχουν παραχθεί από τα μέλη του πανεπιστημίου (Lynch, 2003) Η Διαδικτυακή βάση δεδομένων με υλικό θεσμικά κατοχυρωμένο που χαρακτηρίζεται από διαλειτουργικότητα και προσβασιμότητα (Ware, 2004)

15 Βασικά Στοιχεία ψηφιακών αποθετηρίων Διεπιφάνεια(διεπαφές) μέσω της οποίας καταθέτουν υλικό (ψηφιακά τεκμήρια) οι χρήστες Διεπιφάνειαγια την αναζήτηση και ανάκτηση των ψηφιακών τεκμηρίων Σύστημα βάσης δεδομένων όπου αποθηκεύονται τα ψηφιακά τεκμήρια (περιεχόμενο) Διεπιφάνεια(για τους διαχειριστές) για την διαχείριση της συλλογής των ψηφιακών τεκμηρίων

16 Project OLCOS ( ) OLCOS Open elearning Content Observatory Services) Θέτει σε εφαρμογή μια σειρά από δραστηριότητες που στοχεύουν στην ενίσχυση της δημιουργίας, της κοινής χρήσης και επανάληψης χρήσης Εκπαιδευτικών Πόρων Ανοικτής Πρόσβασης(ΕΠΑΠ) στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Έκθεση OLCOS Βιωσιμότητα (διατηρησιμότητα) αποθετηρίων (επιβραβεύσεις). Ανάγκη για χρήση Social Software (blogs, Wikis, RSS feeds, podcasts, videocasts) για την δημιουργία ψηφιακών τεκμηρίων στο πλαίσιο της συλλογικής εκπαίδευσης. Ενίσχυση για τη δημιουργία κοινοτήτων

17 Project OLCOS ( ) OLCOS Open elearning Content Observatory Services)

18 Project OLCOS ( ) OLCOS Open elearning Content Observatory Services) Σε σχέση με τα πνευματικά δικαιώματα Πρέπει να υπάρχουν αναρτημένοι οι όροι χρήσης Αυτοματοποιημένη απόδοση αδειών χρήσης (π.χ. για λογισμικά) Σχεδίαση του περιβάλλοντος διεπαφής Σημασιολογική πρόσβαση στα τεκμήρια

19 Σημαντικά αποθετήρια διεθνώς (1) (Πηγή: arxiv Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα και πιο καταξιωμένα θεματικά αποθετήρια. Έχει υλοποιηθεί από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Cornell(ΗΠΑ) και περιέχει επιστημονικό υλικό στους τομείς της Φυσικής, των Μαθηματικών, της Πληροφορικής, της Στατιστικής, κ.ά. EdinburghResearchArchive(ERA) Πρόκειται για ψηφιακό αποθετήριο ερευνητικού υλικού που υποστηρίζεται από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Περιέχει διατριβές, κεφάλαια βιβλίων, τεχνικές αναφορές, preprintκαι postprintάρθρα επιστημονικών περιοδικών. Έχει αναπτυχθεί με βάση την πλατφόρμα υλοποίησης αποθετηρίων DSpace. TheKnowledgeBankatOSU Πρόκειται για πρωτοβουλία των Βιβλιοθηκών και του Τμήματος Πληροφορικής του Πανεπιστημίου του Οχάιο (OhioStateUniversity) των ΗΠΑ. Λειτουργεί στην πλατφόρμα DSpaceκαι έχει υλοποιηθεί από τη Βιβλιοθήκη του ΜΙΤ και την HP. e-printssoton Πρόκειται για το Αποθετήριο του Πανεπιστημίου του Southampton(Ην. Βασίλειο) που περιέχει ηλεκτρονικά αντίγραφα της ερευνητικής εκροής του Πανεπιστημίου όπως: άρθρα επιστημονικών περιοδικών, κεφάλαια βιβλίων, πρακτικά συνεδρίων και αρχεία πολυμέσων.

20 Σημαντικά αποθετήρια διεθνώς (2) (Πηγή: PubMedCentral Αποθετήριο ψηφιακών αρχείων στον τομέα της βιοιατρικήςκαι των βιολογικών επιστημών. Έχει αναπτυχθεί με πρωτοβουλία του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ - U.S. National Institutesof Health(NIH). E-LIS E-printsinLibraryandInformationScience Πρόκειται για συλλογή αρχείων Ανοικτής Πρόσβασης στους τομείς της Βιβλιθηκονομίαςκαι της Πληροφορικής. Προσφέρει υπηρεσίες αυτο-αρχειοθέτησης στους ερευνητές και έχει αναπτυχθεί στην πλατφόρμα GNU Eprints. LoughboroughUniversityInstitutionalRepository Πρόκειται για το Ιδρυματικό Αποθετήριο του Πανεπιστημίου του Loughborough(Ην. Βασίλειο) που συντηρείται από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου και περιέχει σε ηλεκτρονική μορφή το σύνολο της επιστημονικής εκροής του Πανεπιστημίου. Έχει υλοποιηθεί στην πλατφόρμα DSpace. CaltechCollectionof OpenDigitalArchives Πρόκειται για το θεσμικό αποθετήριο του CaliforniaInstituteof Technology(ΗΠΑ). Περιέχει διάφορους τύπους ψηφιακών αρχείων Ανοικτής Πρόσβασης όπως: preprints, δημοσιευμένα άρθρα, διατριβές, πρακτικά συνεδρίων, βιβλία, κ.ά.

21 Σημαντικά Αποθετήρια και περιοδικά ανοικτής πρόσβασης στην Ελλάδα (1) (Πηγή: Ψηφίδα Ψηφιακή Βιβλιοθήκη και Ιδρυματικό Καταθετήριο Αποτελεί την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη και το Ιδρυματικό Καταθετήριοτου Πανεπιστημίου της Μακεδονίας. Αναπτύχθηκε από τη Βιβλιοθήκη & το Κέντρο Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου και βασίζεται στην πλατφόρμα ανοικτού κώδικα DSpace. Εκπαιδευτικό Απόθεμα -Ιδρυματικό Αποθετήριο Εντάσσεται στο πλαίσιαοτης «Αναμόρφωσης Προγραμμάτων Προπτυχιακών Σπουδών με Δράσεις Κεντρικής Υποστήριξης του Εκπαιδευτικού Έργου» και δίνει τη δυνατότητα δημοσίευσης ερευνητικού και εκπαιδευτικού υλικού με σκοπό τη διατήρηση και αξιοποίησή του μέσω του Διαδικτύου. Αναπτύχθηκε από το Εργαστήρι Πληροφοριακών Συστημάτων Υψηλών Επιδόσεων του Πανεπιστημίου Πατρών και βασίζεται στην πλατφόρμα ανοικτού κώδικα DSpace. Κοσμόπολις Συλλογή ελληνικών λογοτεχνικών περιοδικών Η συλλογή εντάσσεται στο πλαίσιο του έργου «ΤΗΛΕΦΑΕΣΣΑ» και περιλαμβάνει το πλήρες κείμενο 20 φιλολογικών και λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφόρησαν στο ελληνικό κράτος, αλλά και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, από το 1834 ώς το Βασίζεται στην πλατφόρμα ανοικτού κώδικα OJS. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Θεόφραστος Η ψηφιακή βιβλιοθήκη "Θεόφραστος" αναπτύχθηκε από τη βιβλιοθήκη του Τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και περιέχει δημοσιεύματα έντυπων και μη περιοδικών εκδόσεων, πρακτικά συνεδρίων, κλπ. με γεωλογικό ενδιαφέρον. Νημερτής Ακαδημαϊκό Αποθετήριο Διδακτορικών Διατριβών Αποτελεί την ψηφιακή συλλογή των μεταπτυχιακών εργασιών και των διδακτορικών διατριβών που έχουν εκπονηθεί από το Πανεπιστήμιο Πατρών. Αναπτύχθηκε από την υπηρεσία Βιβλιοθήκης & Επιστημονικής Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου και λειτουργεί στην πλατφόρμα DSpace.

22 Σημαντικά Αποθετήρια και περιοδικά ανοικτής πρόσβασης στην Ελλάδα (2) (Πηγή: Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Πειραιώς Αποτελεί διαδικτυακή συλλογή αρχείων που είναι προσβάσιμημόνο από υπολογιστές που είναι συνδεδεμένοι με το δίκτυο του Πανεπιστημίου. Αναπτύχθηκε από το Τμήμα Μηχανοργάνωσης του Πανεπιστημίου και λειτουργεί στην πλατφόρμα DSpace. Ψηφιακό Αποθετήριο Περιοδικού Σπουδαί Πρόκειται για το ψηφιακό αποθετήριο της περιοδικής επιστημονικής έκδοσης του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Όπως και η ψηφιακή βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου, λειτουργεί και αυτό στην πλατφόρμα DSpace. Πάνδημος Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Αποτελεί το Διαδικτυακό Αποθετήριο του ΠαντείουΠανεπιστημίου όπου δημοσιεύεται η συγγραφική δραστηριότητα των μελών του πανεπιστημίου και λειτουργεί στην πλατφόρμα DSpace. Ανέμη Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών Πρόκειται για μια συλλογή ψηφιοποιημένου υλικού που σχετίζεται με τον Νεότερο Ελληνισμό. Αναπτύχθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης στο πλαίσιο του προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» και λειτουργεί στην πλατφόρμα ανοικτού κώδικα keystone. Πέργαμος Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Σύστημα Ψηφιακής Βιβλιοθήκης που στην παρούσα φάση φιλοξενεί την ψηφιακή συλλογή του Ιστορικού Αρχείου του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Αναπτύχθηκε από το Υπολογιστικό Κέντρο Βιβλιοθηκών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

23 Σημαντικά Αποθετήρια και περιοδικά ανοικτής πρόσβασης στην Ελλάδα (3) (Πηγή: NTUA Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Αποτελεί την ψηφιακή βιβλιοθήκη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Λειτουργεί στην πλατφόρμα ανοικτού κώδικα DSpace. e-περιοδικό Επιστήμης & Τεχνολογίας Πρόκειται για ένα ηλεκτρονικό περιοδικό Ανοικτής Πρόσβασης που δημοσιεύει κατά κύριο λόγο επιστημονικά άρθρα και εργασίες στα γνωστικά αντικείμενα και επιστημονικά ενδιαφέροντα των επιμέρους Σχολών και Τμημάτων των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της Ελλάδας. Τα άρθρα που δημοσιεύονται υπόκεινται σε αξιολόγηση με σύστημα κριτών. HellenicJournalof of Cardiology Πρόκειται για το περιοδικό της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας που εκτός από την έντυπη μορφή του, διατίθεται από το 2002 και ηλεκτρονικά. Δημοσιεύει άρθρα στον τομέα της καρδιαγγειακής ιατρικής. Ελληνική Ορθοδοντική Επιθεώρηση Πρόκειται για το επιστημονικό περιοδικό ανοικτής πρόσβασης της Ορθοδοντικής Εταιρείας της Ελλάδας. Εκδίδεται δυο φορές το χρόνο στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. e-περιοδικό «Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισμό» Εκδίδεται από την Ελληνική Ακαδημία Φυσικής Αγωγής και η πρόσβαση στο περιεχόμενο του γίνεται με εγγραφή χωρίς χρέωση.

24 Σημαντικά Αποθετήρια και περιοδικά ανοικτής πρόσβασης στην Ελλάδα (4) (Πηγή: ΠΑΝΔΕΚΤΗΣ -Ψηφιακός Θησαυρός Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού Ο ΠΑΝΔΕΚΤΗΣ περιλαμβάνει σημαντικές ψηφιακές συλλογές ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Πρόκειται για συλλογές από τα Ινστιτούτα Νεοελληνικών Ερευνών, Βυζαντινών Ερευνών, και Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας, που ψηφιοποιήθηκαν και διατίθενται ψηφιακά από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. Εύρηκα! Ιδρυματικό ΚαταθετήριοΑνοικτής Πρόσβασης Πρόκειται για τη διαδικτυακή συλλογή αρχείων του ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης όπου περιλαμβάνεται όλη η πνευματική παραγωγή του ιδρύματος. Βασίζεται στην πλατφόρμα ανοικτού κώδικα DSpaceπου χρησιμοποιείται για την πρόσβαση, διαχείριση και συντήρηση των ακαδημαϊκών έργων. E-Locus Ιδρυματικό Καταθετήριοτης Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης Είναι ένα αρχείο ανοιχτής πρόσβασης που περιέχει περίπου τεκμήρια και βασίζεται στο λογισμικό Keystone. Το E- Locusπεριέχει σε ψηφιακή μορφή τις πτυχιακές, μεταπτυχιακές και διδακτορικές διατριβές του Πανεπιστημίου Κρήτης. CSSE Ιδρυματικό Αποθετήριο Πρόκειται για το αποθετήριο του Εργαστηρίου ComputationalSystems& SoftwareEngineeringτου Πανεπιστημίου της Μακεδονίας και περιέχει τις δημοσιεύσεις της ερευνητικής ομάδας του εργαστηρίου. Αναπτύχθηκε με το λογισμικό ανοικτού κώδικα GNU EPrintsτου Πανεπιστημίου του Southampton. Επιστημονικό περιοδικό "Παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο" Διεθνής περιοδική έκδοση παιδαγωγικών προβληματισμών, που εκδίδεται από το Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Πρόκειται για έντυπη έκδοση η οποία διατίθεται δωρεάν, αλλά έχει και onlineέκδοση ελεύθερης πρόσβασης. ΕΣΤΙΑ -ΨΗΦΙΑΚΟ ΑΠΟΘΕΤΗΡΙΟ Ψηφιακό αποθετήριο "ΕΣΤΙΑ" της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης του ΧαροκόπειουΠανεπιστημίου. Περιέχει συλλογές πτυχιακών, μεταπτυχιακών εργασιών καιδιδακτορικώνδιατριβών των τμημάτων του Πανεπιστημίου. Βασίζεται στην πλατφόρμα ανοικτού κώδικα DSpace.

25 Αποθετήρια και περιοδικά ανοικτής πρόσβασης στην Ελλάδα: Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Λειτουργούν 61 ελληνικές ψηφιακές βιβλιοθήκες και ακαδημαϊκά αποθετήρια Η μηχανή αναζήτησης καλύπτει την αναζήτηση σε όλα τα παραπάνω έχοντας ενσωματώσει την αναζήτηση με βάση τα πρότυπα Dublin Core (DC) και Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting (OAI-PMH) (Μπάνος, 2007) To Dspace το δημοφιλέστερο λογισμικό ανάπτυξης αποθετηρίων.

26 Αρχιτεκτονική του Dspace Τα τεκμήρια τοποθετούνται σε μια βάση δεδομένων και με τα μεταδεδομένασυλλέγονται και αποθηκεύονται σε μια συλλογή. Ο collector curator διαχειρίζεται την συλλογή και τις χωρίζει σε κοινότητες (Μπίζου, 2007)

27 Ανάγκη για Εξωστρέφεια

28 Europeana: Ανάγκες (Πηγή: Η Europeana πρέπει να επικοινωνεί αυστηρά μέσω του συγκεκριμένου πρωτοκόλλου (ΟΑΙ-PMH + ESE) με τις ψηφιακές βιβλιοθήκες Οι υπάρχουσες ψηφιακές βιβλιοθήκες χρειάζονται τροποποιήσεις για να ενταχθούν στην Europeana. Τα πρωτόκολλο Europeana Semantic Elements-ESE που χρησιμοποιεί η Europeana εξελίσσεται συνεχώς με νέες δυνατότητες και λειτουργίες Παλαιότερες ψηφιακές βιβλιοθήκες χωρίς υποστήριξη εξαγωγής μεταδεδομένων δεν μπορούν να ενταχθούν στην Europeana. Είναι πρακτικά αδύνατο για την Europeana να επικοινωνεί με κάθε ψηφιακή βιβλιοθήκη ξεχωριστά και να την καθοδηγεί για το πως θα υλοποιήσει την επικοινωνία.

29 Ο Εθνικός Συσσωρευτής (Πηγή: Ανάπτυξη του Εθνικού Συσσωρευτή με το λογισμικό Open Archives Engine

30 Ποια είναι τα βήματα; Βασικά Ερωτήματα Ποιες είναι οι αναγκαίες συνεργασίες για να προχωρήσουμε; Πως πρέπει να χειριστούμε θέματα πνευματικών δικαιωμάτων και επαναχρησιμοποίησης; Ποια τεχνολογικά εργαλεία να επιλέξουμε;