ΓΡΑΜΜΗ ΠΑΡΕΜΒΑΗ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΤΣΟΚΣΟΝΙΑ 1018 I. Η λειτουργία τησ Γραμμήσ Παρζμβαςησ για την Αυτοκτονία Η ΚΛΙΜΑΚΑ λειτουργεί από το 2007, τθ μοναδικι ςτθν Ελλάδα τθλεφωνικι Γραμμι Παρζμβαςθσ για τθν Αυτοκτονία με το νοφμερο 1018 και με τθν υποςτιριξθ και εποπτεία του Τπουργείου Τγείασ και Κοινωνικισ Αλλθλεγγφθσ και τθν ευγενικι χορθγία του ΟΣΕ. Η Γραμμι λειτουργεί ςε εικοςιτετράωρθ βάςθ, 7 θμζρεσ τθν εβδομάδα και δζχεται κλιςεισ από κινθτό ι ςτακερό τθλζφωνο, από όλεσ τισ περιοχζσ τθσ Ελλάδασ, με αςτικι χρζωςθ. Οι κλιςεισ είναι ανϊνυμεσ και εμπιςτευτικζσ. Η Γραμμι ςτελεχϊνεται από ειδικά εκπαιδευμζνουσ επαγγελματίεσ τθσ ψυχικισ υγείασ (ψυχιάτρουσ και ψυχολόγουσ). υγκεκριμζνα, ζωσ τϊρα ζχουν απαςχολθκεί ςτθ Γραμμι 6 ψυχίατροι, 9 ψυχολόγοι, κακϊσ και ομάδα εκελοντϊν ψυχολόγων και κοινωνικϊν λειτουργϊν. τθ Γραμμι μποροφν να απευκυνκοφν άνκρωποι που κάνουν ςκζψεισ αυτοκτονίασ ι που ζχουν κάνει απόπειρα ςτο παρελκόν, που ανθςυχοφν για κάποιον δικό τουσ άνκρωπο ι που ζχαςαν κάποιον δικό τουσ λόγω αυτοκτονίασ ι που κζλουν να ενθμερωκοφν για τθν αυτοκτονία και τθν αυτοκαταςτροφικι ςυμπεριφορά. τόχοσ τθσ Γραμμισ είναι θ διαχείριςθ τθσ αυτοκαταςτροφικισ κρίςθσ, ζτςι ϊςτε να αποφευχκεί ο βραχυπρόκεςμοσ κίνδυνοσ αλλά και να διαςφαλιςτεί όςο είναι δυνατό θ παροχι ψυχιατρικισ και ψυχολογικισ ςτιριξθσ ςτον καλοφντα και ςτθν οικογζνειά του. Για το λόγο αυτό, όπου κρίνεται απαραίτθτο, επιδιϊκεται θ ςυνζχιςθ τθσ επικοινωνίασ με τουσ καλοφντεσ και θ παρακολοφκθςι τουσ είτε από το επιςτθμονικό προςωπικό του φορζα είτε από ειδικοφσ ψυχικισ υγείασ που απαςχολοφνται ςε δθμόςιουσ φορείσ τθσ περιφζρειασ. Αξίηει να αναφερκεί ότι θ Γραμμι Παρζμβαςθσ για τθν Αυτοκτονία και οι παράπλευρεσ δράςεισ που τθν πλαιςιϊνουν (όπωσ αναφζρονται ςτθν ενότθτα «Άξονεσ Παρζμβαςθσ) δθμιουργικθκαν με ςκοπό να ανταποκρικοφν ςτισ άμεςεσ ανάγκεσ του αυτοκαταςτροφικοφ αςκενοφσ (δυνατότθτα εικοςιτετράωρθσ επικοινωνίασ με τον ειδικό, τακτικι παρακολοφκθςθ, βραχυπρόκεςμθ και
μακροπρόκεςμθ ςτιριξθ του αςκενοφσ και των οικείων του). Οι ανάγκεσ αυτζσ δυςτυχϊσ δεν καλφπτονται πάντα από τθ λειτουργία του εκνικοφ ςυςτιματοσ υγείασ. Αναςκόπηςη λειτουργίασ τησ Γραμμήσ Παρζμβαςησ για την Αυτοκτονία για το διάςτημα Ιανουάριοσ-Δεκζμβριοσ 2010 Σο 2010, θ Γραμμι δζχτθκε περίπου 2500 κλιςεισ (ςτον αρικμό αυτό δεν εντάςςονται οι λάκοσ κλιςεισ, οι ςιωπθλζσ κλιςεισ, κακϊσ και οι διερευνθτικζσ κλιςεισ ςχετικά με τθ λειτουργία τθσ Γραμμισ, που ξεπερνοφν τισ 3000). Σο 77% των κλιςεων ζγινε από τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο, ενϊ το 23% ζγινε από άλλο πρόςωπο (ςυγγενι, φίλο, ςυνάδελφο κλπ). το 40% ανζφερε ότι είχε πραγματοποιιςει απόπειρα ςτο παρελκόν, ενϊ ςε ποςοςτό 75% των κλιςεων διαπιςτϊκθκε θ φπαρξθ αυτοκτονικοφ ιδεαςμοφ. Σο 33% είχε ςοβαρό αυτοκτονικό ιδεαςμό, είχε δθλαδι ςυγκεκριμζνο ςχζδιο που αφοροφςε τον τρόπο τθσ απόπειρασ. Αν και θ πλειοψθφία των καλοφντων με ιδεαςμό ιταν γυναίκεσ (58%), οι περιςςότεροι καλοφντεσ με ςοβαρό ιδεαςμό ιταν άντρεσ (65%). Η πλειοψθφία των καλοφντων απευκυνόταν ςε ειδικό τθσ ψυχικισ υγείασ για πρϊτθ φορά. Σο 40% ανζφερε ότι είχε παρακολουκθκεί ςτο παρελκόν από ειδικό τθσ ψυχικισ υγείασ και εμφάνιηε ςυγκεκριμζνθ διαταραχι. Η πλειοψθφία αυτϊν ζπαςχε από ςυναιςκθματικι διαταραχι (67%), ςυνικωσ κατάκλιψθ. Σο 22% ζπαςχε από ψφχωςθ και το 6% από αγχϊδθ διαταραχι. Οι περιςςότεροι καλοφντεσ ιταν 40-49 ετϊν (26%), με δεφτερθ ςε ςυχνότθτα κλιςεων τθν θλικιακι ομάδα 30-39 ετϊν (19%). Η αναλυτικι θλικιακι κατανομι των καλοφντων απεικονίηεται ςτο παρακάτω διάγραμμα.
Όςον αφορά τισ γεωγραφικζσ περιφζρειεσ τθσ Ελλάδασ από όπου δεχτικαμε κλιςεισ, θ πλειοψθφία των κλιςεων προερχόταν από τθν Αττικι (42%), ενϊ 2 θ ςε ςυχνότθτα κλιςεων ιταν θ Κριτθ (17%), με τρίτθ τθν Κεντρικι Μακεδονία (8%). Σο 36% των κλιςεων ςθμειϊκθκε το χρονικό διάςτθμα 09:00 μμ-09:00 πμ, ενϊ το 23% ζγινε το ςαββατοκφριακο.
Σο 43% των καλοφντων ζμακε για τθ Γραμμι από το ραδιόφωνο, το 12% από φίλο ι ςυγγενι, και το 11% από το διαδίκτυο, ενϊ το 4% των τθλεφωνθμάτων ζγινε από χριςτεσ ιςτοςελίδων κοινωνικισ δικτφωςθσ και από bloggers που μασ ενθμζρωςαν για αναρτιςεισ ςτο διαδίκτυο ςχετικζσ με αυτοκτονικζσ ςυμπεριφορζσ. II. Άξονεσ Παρζμβαςησ Η λειτουργία τθσ Γραμμισ Παρζμβαςθσ 1018 εντάςςεται ςτο πλαίςιο μιασ ευρφτερθσ προςπάκειασ που πραγματοποιεί ο φορζασ με ςτόχο τθν πρόλθψθ και αντιμετϊπιςθ τθσ αυτοκαταςτροφικισ ςυμπεριφοράσ. Κφριοι άξονεσ αυτισ τθσ προςπάκειασ, εκτόσ από τθ λειτουργία τθσ Γραμμισ είναι: 1. Ψυχιατρική και ψυχολογική παρακολοφθηςη αυτοκαταςτροφικϊν ατόμων Σο 2010, 140 καλοφντεσ ςτθ Γραμμι Παρζμβαςθσ παρακολουκικθκαν από το επιςτθμονικό προςωπικό (ψυχιάτρουσ και ψυχολόγουσ) του φορζα. Σο 66% των αςκενϊν αυτϊν ιταν γυναίκεσ. Η πλειοψθφία τόςο των γυναικϊν (36%) όςο και των αντρϊν (39%) ιταν 30-39 ετϊν. Η ςυχνότερθ διάγνωςθ ιταν θ ςυναιςκθματικι διαταραχι (61%).
Αξίηει να αναφερκεί ότι από τουσ αςκενείσ αυτοφσ οι δφο αυτοκτόνθςαν. Και οι δφο ιταν άντρεσ, χωρίσ ψυχοπακολογία ςτον άξονα I του DSM IV, εμφάνιηαν διαταραχι προςωπικότθτασ και δεν είχαν κανζνα υποςτθρικτικό περιβάλλον. Και οι δφο είχαν παραπεμφκεί για νοςθλεία ςε ψυχιατρικό κατάςτθμα χωρίσ να γίνουν δεκτοί. 2. Δράςεισ ενημζρωςησ/ευαιςθητοποίηςησ του κοινοφ (ομιλίεσ, ημερίδεσ, διανομή ζντυπου υλικοφ κλπ) το πλαίςιο των δράςεων αυτϊν, ζχουν πραγματοποιθκεί ομιλίεσ και θμερίδεσ ανοιχτζσ ςτο κοινό, όπου ζχει διανεμθκεί ζντυπο υλικό (φυλλάδια). Παράλλθλα γίνεται μια προςπάκεια ευαιςκθτοποίθςθσ του κοινοφ μζςω ςυνεντεφξεων ςτα θλεκτρονικά και ζντυπα ΜΜΕ. 3. Δράςεισ ενημζρωςησ/ ευαιςθητοποίηςησ ειδικϊν επαγγελματικϊν ομάδων Οι δράςεισ αυτζσ απευκφνονται ςε επαγγελματίεσ που μποροφν να παίξουν ενεργό ρόλο ςτθν ζγκαιρθ αναγνϊριςθ τθσ αυτοκαταςτροφικισ ςυμπεριφοράσ και να αποτελζςουν το «ςυνδετικό κρίκο» με τισ υπθρεςίεσ ψυχικισ υγείασ ϊςτε να υπάρξει ζγκαιρθ παρζμβαςθ. Ζωσ τϊρα ζχουν υλοποιθκεί ςεμινάρια, ομιλίεσ και θμερίδεσ και ζχουν διανεμθκεί Οδθγοί για τθν Πρόλθψθ τθσ Αυτοκτονίασ ςε εκπαιδευτικοφσ πρωτοβάκμιασ και δευτεροβάκμιασ εκπαίδευςθσ, εργαηόμενουσ ςτθν πρωτοβάκμια υγεία (ιατρικό και νοςθλευτικό προςωπικό), εργαηόμενουσ ςτα ςωφρονιςτικά καταςτιματα κλπ.
4. Εκπαίδευςη Επαγγελματιϊν Ψυχικήσ Υγείασ Ζωσ τϊρα ζχουν υλοποιθκεί τρία εκπαιδευτικά ςεμινάρια ςτθν Ακινα, τθν τριετία 2009-2011. Η διάρκεια των ςεμιναρίων ιταν 24-33 ϊρεσ, ενϊ το εκπαιδευτικό πρόγραμμα απαρτιηόταν κατά 60% από κεωρθτικι και κατά 40% από βιωματικι εκπαίδευςθ. υνολικά εκπαιδεφτθκαν 56 επαγγελματίεσ: 32 ψυχολόγοι, 11 κοινωνικοί λειτουργοί, 3 γιατροί, 3 ψυχιατρικζσ νοςθλεφτριεσ, 1 κοινωνιολόγοσ, 1 ειδικόσ παιδαγωγόσ, 2 φροντιςτζσ ςε δομζσ ψυχικισ υγείασ κλπ. Αντίςτοιχα ςεμινάρια ζχουν λάβει χϊρα ςε άλλεσ περιοχζσ τθσ Ελλάδασ, με τθ χριςθ τθσ Σθλεψυχιατρικισ και ςυγκεκριμζνα ςτθν Πάτρα και τισ ΝΑ Κυκλάδεσ (όπου εκτόσ από επαγγελματίεσ ψυχικισ υγείασ ςυμμετείχαν και οι εργαηόμενοι ςτθν πρωτοβάκμια υγεία). Επίκειται θ υλοποίθςι τουσ ςτθ Θεςςαλονίκθ και τθ Λάριςα. Παράλλθλα με τθν εκπαίδευςθ των επαγγελματιϊν ψυχικισ υγείασ, θ κοινωνικι υπθρεςία του φορζα προωκεί τθ δικτφωςθ με τισ κοινωνικζσ υπθρεςίεσ Διμων και Νοςοκομείων τθσ Αττικισ και τθσ περιφζρειασ, με ςκοπό τθν ενθμζρωςθ για τθ λειτουργία τθσ Γραμμισ και τθ δυνατότθτα παραπομπισ αυτοκαταςτροφικϊν αςκενϊν ςτο φορζα. 5. Δημιουργία δικτφου ςυνεργαςίασ με αρμόδιουσ φορείσ ςτην Ελλάδα και το εξωτερικό Η ΚΛΙΜΑΚΑ ςυνεργάηεται: o με τθν Ελλθνικι τατιςτικι Αρχι ενϊ από το 2009 είναι μζλοσ τθσ Διεκνοφσ Ζνωςθσ για τθν Πρόλθψθ τθσ Αυτοκτονίασ (International Association for Suicide Prevention). 6. Ερευνητικό Ζργο και Επιςτημονικζσ Ανακοινϊςεισ ςχετικά με την Αυτοκτονία και την Αυτοκαταςτροφική Συμπεριφορά Η ΚΛΙΜΑΚΑ επεξεργάηεται τα επίςθμα καταγεγραμμζνα ςτοιχεία τθσ Ελλθνικισ τατιςτικισ Αρχισ που αφοροφν τισ αυτοκτονίεσ ςτθ χϊρα μασ, το διάςτθμα 1980-2009. Η επεξεργαςία αυτϊν των δεδομζνων και θ ςυςχζτιςι τουσ με κοινωνικοδθμογραφικζσ μεταβλθτζσ αποτελεί τμιμα του ερευνθτικοφ ζργου που επιτελείται από το επιςτθμονικό προςωπικό του φορζα.
III. Επιδημιολογία τησ Αυτοκτονίασ ςε Παγκόςμιο Επίπεδο Παγκοςμίωσ, θ αυτοκτονία αποτελεί ζνα μείηον πρόβλθμα τθσ δθμόςιασ υγείασ με ολοζνα και αυξανόμενεσ διαςτάςεισ. φμφωνα με τον Παγκόςμιο Οργανιςμό Τγείασ κάκε χρόνο ζνα εκατομμφριο άνκρωποι πεκαίνουν αυτοκτονϊντασ ςε όλο τον κόςμο, περιςςότεροι από όςουσ χάνονται ςτα πεδία των μαχϊν. Ο αρικμόσ αυτόσ αντιςτοιχεί ςε μία αυτοκτονία κάκε 40 sec, ενϊ οι μθ κανατθφόρεσ απόπειρεσ εκτιμάται ότι είναι 15-20 φορζσ περιςςότερεσ 1. Σο 2009, οι περιςςότερεσ αυτοκτονίεσ παγκοςμίωσ καταγράφθκαν ςτθν Κίνα (170000), τθν Ινδία (105000) και τθ Ρωςία (55000). Ωςτόςο, οι υψθλότεροι δείκτεσ κνθςιμότθτασ λόγω αυτοκτονίασ ςθμειϊκθκαν ςτθ Λικουανία (42,1 αυτοκτονίεσ ανά 100.000 πλθκυςμοφ), τθ Ρωςία (38,7 αυτοκτονίεσ ανά 100.000 πλθκυςμοφ), τθ Λευκορωςία (35,1 αυτοκτονίεσ ανά 100.000 πλθκυςμοφ) 2. τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ, το 2008, ο μζςοσ δείκτθσ κνθςιμότθτασ λόγω αυτοκτονίασ ιταν 10,1 αυτοκτονίεσ ανά 100.000 πλθκυςμοφ (για τισ 27 χϊρεσ-μζλθ), με υψθλότερο το δείκτθ τθσ Λικουανίασ (30,7 αυτοκτονίεσ ανά 100.000 πλθκυςμοφ) και χαμθλότερο αυτόν τθσ Ελλάδασ (2,8 αυτοκτονίεσ ανά 100.000 πλθκυςμοφ) 3. IV.Επιδημιολογία τησ αυτοκτονίασ ςτην Ελλάδα : ςτοιχεία για το 2009 τθ χϊρα μασ καταγράφθκαν 4042 αυτοκτονίεσ (3288 άντρεσ και 754 γυναίκεσ), τθ χρονικι περίοδο 1999-2009 4. Σα τελευταία χρόνια παρατθρείται αφξθςθ των αυτοκτονιϊν ςτθ χϊρα μασ : ςυγκεκριμζνα, το 2007 πραγματοποιικθκαν 328 αυτοκτονίεσ (268 άντρεσ και 60 γυναίκεσ), το 2008 373 αυτοκτονίεσ (308 άντρεσ και 65 γυναίκεσ) και το 2009 391 αυτοκτονίεσ (333 άντρεσ και 58 γυναίκεσ). Όςον αφορά τθ μζκοδο που χρθςιμοποίθςαν οι αυτόχειρεσ, το 2009 θ πλειοψθφία αυτοκτόνθςε δια απαγχονιςμοφ (το 57% των αντρϊν και το 55% των γυναικϊν). Η δεφτερθ ςε ςυχνότθτα μζκοδοσ για τουσ άντρεσ ιταν ο αυτοπυροβολιςμόσ (31%) και για τισ γυναίκεσ θ δθλθτθρίαςθ (24%). 1 Παγκόςμιοσ Οργανιςμόσ Τγείασ, www.who.int 2 Wasserman D., Oxford Textbook of suicidology and suicide prevention. A Global Perspective, 2009 3 Πθγι: Eurostat 4 Ελλθνικι τατιςτικι Αρχι, www.statistics.gr
Αρικμθτικά οι περιςςότερεσ αυτοκτονίεσ ςθμειϊκθκαν ςτθν Αττικι (108 αυτοκτονίεσ αντρϊν και 14 αυτοκτονίεσ γυναικϊν) και ςτθν Κεντρικι Μακεδονία (42 αυτοκτονίεσ αντρϊν και 9 γυναικϊν). Ωςτόςο, οι υψθλότεροι δείκτεσ κνθςιμότθτασ λόγω αυτοκτονίασ καταγράφθκαν για τουσ άντρεσ ςτα Ιόνια Νθςιά (10,44 ανά 100.000), τθν Ανατολικι Μακεδονία/Θράκθ (8,91 ανά 100.000) και τθν Κριτθ (8,77 ανά 100.000), ενϊ για τισ γυναίκεσ ςτο Νότιο Αιγαίο (2,68 ανά 100.000), τθν Πελοπόννθςο (2,04 ανά 100.000) και τθν Κριτθ (1,98 ανά 100.000).
Oι περιςςότερεσ αυτοκτονίεσ αφοροφςαν άντρεσ 50-59 ετϊν (67 κάνατοι) και γυναίκεσ 30-39 ετϊν (11 κάνατοι) και 40-49 ετϊν (11 κάνατοι). Εντοφτοισ, οι υψθλότεροι δείκτεσ κνθςιμότθτασ λόγω αυτοκτονίασ τόςο για τουσ άντρεσ, όςο και για τισ γυναίκεσ ςθμειϊκθκαν ςτθν θλικιακι ομάδα 80+ ετϊν (13,8 κάνατοι ανά 100.000 για τουσ άντρεσ και 2,1 κάνατοι ανά 100.000 για τισ γυναίκεσ).
Η πλειοψθφία των γυναικϊν που αυτοκτόνθςαν το 2009 ιταν άγαμεσ (23 ι 40%), ενϊ αντίκετα οι περιςςότεροι άντρεσ αυτόχειρεσ ιταν ζγγαμοι (165 ι 50%). Σόςο για τουσ άντρεσ όςο και για τισ γυναίκεσ θ πλειοψθφία των αυτοκτονιϊν αφοροφςε πλθκυςμό χωρίσ εργαςιακι απαςχόλθςθ (ςυνταξιοφχοι, άνεργοι, άεργοι, μακθτζσ, ςπουδαςτζσ, οικιακά). Ειδικά για τισ γυναίκεσ, το 50% των αυτόχειρων ανικε ςε αυτι τθν κατθγορία. Από τον απαςχολοφμενο πλθκυςμό, οι επαγγελματίεσ με τον υψθλότερο αρικμό αυτοκτονιϊν και για τα δφο φφλα ιταν οι γεωργοί (24% των αντρϊν και 22% των γυναικϊν).
Καταλιγοντασ, κα κζλαμε να τονίςουμε ότι θ λεπτομερισ μελζτθ του φαινομζνου τθσ αυτοκτονίασ ςτθν Ελλάδα είναι απαραίτθτθ με ςτόχο τθν κατάρτιςθ μιασ εκνικισ ςτρατθγικισ για τθν πρόλθψθ τθσ αυτοκτονίασ, που δυςτυχϊσ λείπει από τθ χϊρα μασ.