Μια νέα συνθήκη, ένας νέος ρόλος για τις τοπικές και περιφερειακές αρχές

Μια νέα συνθήκη, ένας νέος ρόλος για τις τοπικές και περιφερειακές αρχές Συνέλευση των περιφερειακών και των τοπικών εκπροσώπων της ΕΕ

1 Η Επιτροπή των Περιφερειών σήμερα ένας ρόλος σε πλήρη εξέλιξη «Είμαστε οι πρέσβεις της Ευρώπης στις περιφέρειες, στις πόλεις και στους δήμους, καθώς, και ο εκπρόσωπός τους στον ευρωπαϊκό διάλογο. Συμμετέχουμε στον άμεσο διάλογο με τους συμπολίτες μας για τα επιτεύγματα της Ευρώπης και τις μελλοντικές προκλήσεις, και βοηθούμε στην αποσαφήνιση και κατανόηση της εφαρμογής των κοινοτικών πολιτικών και του εδαφικού αντίκτυπού τους.» Δήλωση αποστολής της ΕΤΠ Από το έτος ίδρυσής της, το 1994, η Επιτροπή των Περιφερειών, η Συνέλευση των τοπικών και περιφερειακών εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιδιώκει να προσδώσει στην Ευρώπη έναν ακόμα πιο δημοκρατικό, αδιάβλητο και περιεκτικό χαρακτήρα. Πρωταρχικός στόχος της ΕΤΠ ήταν ανέκαθεν η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα βρίσκεται σε επαφή με τους πολίτες και θα στηρίζεται από αυτούς. Η Συνθήκη της Λισσαβώνας, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2009, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την επίτευξη άρτιας συνεργασίας όλων των βαθμίδων διακυβέρνησης ανά την Ευρώπη. Έρχεται δε να ενισχύσει την αρχή ότι οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται όσο το δυνατόν εγγύτερα προς τους πολίτες τους οποίους αφορούν πρόκειται για την ευρωπαϊκή αρχή της «επικουρικότητας». Η Συνθήκη αναγνωρίζει ρητά, και για πρώτη φορά, την αρχή της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης εντός των κρατών μελών της ΕΕ. Αποδίδει επίσης μεγαλύτερη σημασία στις τοπικές και περιφερειακές διοικητικές βαθμίδες στο πλαίσιο της αρχής της επικουρικότητας. Η Συνθήκη εγγυάται ότι η κατάρτιση νέων ευρωπαϊκών νόμων θα αρχίζει με την προσεκτική εξέταση του αντικτύπου που έχουν οι νομοθετικές προτάσεις επί του τοπικού και περιφερειακού επιπέδου. Παρέχει επίσης στην ΕΤΠ περαιτέρω αρμοδιότητες όσον αφορά την παρακολούθηση ενός νομοσχεδίου σε όλα τα στάδια της νομοθετικής διαδικασίας. Τέλος, η Συνθήκη δίδει στη Συνέλευση των τοπικών και περιφερειακών εκπροσώπων της ΕΕ νέα πολιτικά και νομικά μέσα. Όλες οι κυβερνητικές βαθμίδες ανά την Ευρώπη οφείλουν να συνεργάζονται πολύ στενότερα από ό,τι κατά το παρελθόν. Η ΕΤΠ προνοεί για τις νέες προκλήσεις και δηλώνει ότι είναι έτοιμη να βοηθήσει για την ισχυροποίηση της θέσης των τοπικών και περιφερειακών αρχών. Στο παρόν φυλλάδιο εξηγούνται οι κύριες αλλαγές που συνεπάγεται η Συνθήκη της Λισσαβώνας για την ΕΤΠ και τους εταίρους της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενισχύει την τοπική και περιφερειακή της διάσταση - Εδαφική συνοχή Η Ευρώπη κατοχυρώνει ρητά την αρχή της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Τώρα πλέον υπάρχουν τέσσερα επίπεδα της αρχής της επικουρικότητας και η ΕΕ οφείλει να σέβεται όχι μόνο τις εθνικές, αλλά και τις τοπικές και περιφερειακές αρμοδιότητες. Η εδαφική συνοχή, δηλαδή η εναρμόνιση της οικονομικής με την κοινωνική ανάπτυξη, καθίσταται πρωταρχικός σκοπός της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποχρεούται να προβαίνει σε διαβουλεύσεις ευρείας βάσεως με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές και να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις θέσεις τους πριν από την υποβολή νέων νομοθετικών προτάσεων. Πρέπει να αναλύονται και να ελαχιστοποιούνται οι οικονομικές ή διοικητικές επιβαρύνσεις που συνεπάγεται κάθε νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία για τους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς. Τα εθνικά και περιφερειακά κοινοβούλια έχουν το δικαίωμα να εξετάζουν, την ευρωπαϊκή νομοθεσία μέσω του «συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης». 2 Οι αλλαγές που θα επιφέρει η Συνθήκη της Λισσαβώνας στην Επιτροπή των Περιφερειών Προκειμένου να ευθυγραμμιστεί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η θητεία της ΕΤΠ παρατείνεται από 4 σε 5 έτη. Η δε εντολή του Προέδρου και του Προεδρείου της θα διαρκεί 2,5 έτη. Η ΕΤΠ στο εξής συμμετέχει σε όλα τα στάδια της νομοθετικής διαδικασίας, καθότι η διαβούλευση καθίσταται υποχρεωτική, όχι μόνο για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο Υπουργών, αλλά και για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η ΕΤΠ έχει το δικαίωμα να προσφύγει ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να προασπίσει τα συμφέροντά της ή να επιτύχει την ακύρωση οιουδήποτε ευρωπαϊκού νομοθετήματος παραβιάζει την αρχή της επικουρικότητας, ως μη σεβόμενου τις αρμοδιότητες των τοπικών και περιφερειακών αρχών.

2 Νέες αρμοδιότητες στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής νομοθετικής διαδικασίας Η Συνθήκη της Λισσαβώνας μεταβάλλει τη σχέση της ΕΤΠ με τα άλλα όργανα της ΕΕ. Η ΕΤΠ αποκτά ενισχυμένη παρουσία σε όλα τα στάδια επεξεργασίας των νόμων της ΕΕ, από την επεξεργασία και την τροποποίηση έως την παρακολούθηση της νομοθεσίας που αφορά τις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται, αφενός μεν η μεγαλύτερη συμβολή στις πολιτικές της ΕΕ όλων των βαθμίδων διακυβέρνησης που βρίσκονται εγγύτερα στο κοινό, αφετέρου δε η υψηλότερη συμμετοχή των πολιτών στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Και τα τρία θεσμικά όργανα της ΕΕ που συμμετέχουν άμεσα στις νομοθετικές αποφάσεις, ήτοι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο, υποχρεούνται πλέον να ζητούν τη γνώμη της ΕΤΠ, όταν καταρτίζουν νόμους με περιφερειακό αντίκτυπο. Οι γνωμοδοτήσεις της ΕΤΠ θα καλύπτουν διάφορους νέους τομείς πολιτικών, μεταξύ των οποίων η ενέργεια και η κλιματική αλλαγή. Οι «υπηρεσίες κοινής ωφελείας», όπως π.χ. οι κοινωνικές, δημόσιες υπηρεσίες και υποδομές, και η σημασία τους για τις τοπικές και περιφερειακές αρχές αποτελούν το αντικείμενο σχετικού πρωτοκόλλου της Συνθήκης. Επιπλέον, η ΕΤΠ διαθέτει πλέον τα νομικά μέσα να υπερασπίζεται το δικαίωμά της στη διαβούλευση προσφεύγοντας ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εάν, συνεπώς, κρίνει ότι δεν γίνονται σεβαστά τα προνόμιά της από τα άλλα όργανα της ΕΕ, μπορεί να τα προασπίσει και να αμφισβητήσει την εγκυρότητα της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που αντίκειται στην αρχή της επικουρικότητας, καθότι θίγει τις αρμοδιότητες των τοπικών και περιφερειακών αρχών. Με ποιους τρόπους προασπίζει η ΕΤΠ τα συμφέροντα των τοπικών και περιφερειακών φορέων σε επίπεδο ΕΕ Η ΕΤΠ οργανώνει κύκλους διαβουλεύσεων με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Η ΕΤΠ συνεργάζεται με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως προς την αξιολόγηση αντικτύπου (συμφωνία συνεργασίας ΕΤΠ- Ευρωπαϊκής Επιτροπής) Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποβάλλει τις νομοθετικές προτάσεις της και δεσμεύεται να διαβουλευτεί με την ΕΤΠ Η ΕΤΠ συνεργάζεται με οργανώσεις που εκπροσωπούν τις τοπικές και περιφερειακές αρχές και τους εταίρους του Δικτύου παρακολούθησης της επικουρικότητας, προκειμένου να λάβει υπόψη της τις θέσεις τους. Η ΕΤΠ υιοθετεί τη γνωμοδότησή της σχετικά με τη νομοθετική πρόταση. Όταν η νομοθετική πρόταση έχει υποστεί σημαντικές τροποποιήσεις από τα άλλα όργανα της ΕΕ Η ΕΤΠ κινεί τη διαδικασία προσφυγής ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε περίπτωση που η ευρωπαϊκή νομοθεσία εξακολουθεί να μην είναι σύμφωνη με την αρχή της επικουρικότητας Το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνουν τη νομοθεσία της ΕΕ Η ΕΤΠ παρακολουθεί την εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας Προ-νομοθετική φάση: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αξιολογεί τις επιλογές χάραξης πολιτικής και καταρτίζει πρόταση νόμου Εντός διαστήματος 8 εβδομάδων, η ΕΤΠ συνεργάζεται με τα εθνικά και περιφερειακά κοινοβούλια στην αξιολόγηση του βαθμού συμμόρφωσης των προτάσεων με την αρχή της επικουρικότητας («μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης») Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ ξεκινούν τη συζήτηση της νομοθετικής πρότασης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο οφείλουν να διαβουλευτούν με την ΕΤΠ Η ΕΤΠ υιοθετεί την αναθεωρημένη γνωμοδότησή της σχετικά με τη νομοθετική πρόταση. Εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας: κατά 70% περίπου εφαρμόζεται από τις τοπικές και περιφερειακές αρχές τα περιφερειακά κοινοβούλια με νομοθετικές αρμοδιότητες οφείλουν να μεταφέρουν τις ενωσιακές οδηγίες Νέες διαδικασίες Η διαβούλευση είναι υποχρεωτική για όλα τα νομοθετήματα της ΕΕ που αφορούν τους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, των υπερεθνικών δικτύων, των μεταφορών, της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών, της δημόσιας υγείας, της εκπαίδευσης και της νεολαίας, του πολιτισμού, της απασχόλησης, της κοινωνικής πολιτικής, του περιβάλλοντος, της επαγγελματικής κατάρτισης και της αλλαγής του κλίματος. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορούν, επίσης, να ζητούν τη γνώμη της ΕΤΠ σε οποιονδήποτε άλλο τομέα, ιδίως σε ζητήματα διασυνοριακής συνεργασίας. Η ΕΤΠ έχει το δικαίωμα να καταρτίζει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας σε περιπτώσεις, όπου το κρίνει σκόπιμο. Η ΕΤΠ έχει προσαρμόσει τις διαδικασίες της στις νομοθετικές αλλαγές που θα επιφέρει η Συνθήκης της Λισσαβώνας, ήτοι: Πιο αισθητή παρουσία στη νομοθετική διαδικασία της ΕΕ: οι επιτροπές της ΕΤΠ θα έχουν τη δυνατότητα να καταρτίζουν εκ νέου γνωμοδοτήσεις, έτσι ώστε να αντιδρούν ταχέως και καταλλήλως στις συζητήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβούλιου. Προσφυγές ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου: για την προστασία των αρμοδιοτήτων της ΕΤΠ και την ακύρωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που αντιβαίνει στην επικουρικότητα, προβλέπεται η δυνατότητα προσφυγής κατόπιν αποφάσεως που λαμβάνεται είτε κατά πλειοψηφία στη σύνοδο ολομέλειας, είτε, σε περίπτωση κατεπείγουσας ανάγκης, από το ίδιο το Προεδρείο. 3

3 Στενότερη συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή «Προκειμένου να αντεπεξέλθουμε στις σύνθετες προκλήσεις που μας περιβάλλουν, θα πρέπει όλοι οι κοινωνικοί φορείς τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, οι εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές, οι κοινωνικοί εταίροι και η κοινωνία πολιτών να δράσουν από κοινού προς την ίδια κατεύθυνση. Μόνο με τη μορφή συμπράξεως, θα δώσουμε ώθηση στην Ευρώπη.» Jose Manuel Barroso, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βάσει σχετικής συμφωνίας του 2007 μεταξύ ΕΤΠ και Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα δύο όργανα αποβλέπουν στην εδραίωση στενότερης συνεργασίας και στην εξασφάλιση διαβουλεύσεων με τους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς, όσο το δυνατόν νωρίτερα. Η Συνθήκης της Λισσαβώνας ευνοεί την πλήρη υλοποίηση της εν λόγω συμφωνίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζει το ετήσιο πρόγραμμα εργασίας της στην ΕΤΠ. Επισημαίνονται οι προτάσεις που αφορούν τα θέματα προτεραιότητας, τα οποία αποτελούν αντικείμενο υποχρεωτικής ή προαιρετικής διαβούλευσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητά από την ΕΤΠ να καταρτίσει «διερευνητικές γνωμοδοτήσεις» επί των μελλοντικών πολιτικών της ΕΕ, να εκπονήσει μελέτες για τον αντίκτυπο των προτάσεων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να προβεί σε αξιολόγηση του αντικτύπου των οδηγιών που έχουν τεθεί ήδη σε ισχύ. Η Συνθήκης της Λισσαβώνας γεννά μια νέα δυναμική στις σχέσεις της ΕΤΠ με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Με την εφαρμογής της Συνθήκης της Λισσαβώνας, η ΕΤΠ θα εντείνει τις συζητήσεις της με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το πρώτο έως το τελευταίο στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας. Η συμβολή της, με τη μορφή διαβουλεύσεων και κατάρτισης γνωμοδοτήσεων, θα βελτιώσει ουσιαστικά την αποτελεσματικότητα της νομοθεσίας και θα οδηγήσει στη θέσπιση πιο συνεκτικών νόμων που θα επιβαρύνουν λιγότερο τις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Σύμφωνα με τη νέα διαδικασία, η ΕΤΠ αναλαμβάνει έναν προορατικό ρόλο, δραστηριοποιούμενη πριν από την υποβολή των νέων νομοθετικών προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σε αυτή τη φάση, η ΕΤΠ θα λειτουργεί ως διαμεσολαβητής μεταξύ των τοπικών και περιφερειακών αρχών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά την αξιολόγηση του κοινωνικού, οικονομικού και περιφερειακού αντίκτυπου των προτάσεων. Πρόκειται για μια διαδικασία που ορίζεται από τις διατάξεις περί διευρυμένων διαβουλεύσεων της Συνθήκης, καθώς και από την υφιστάμενη συμφωνία μεταξύ της ΕΤΠ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η ΕΤΠ θα συνεργάζεται με τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές, καθώς και τις οργανώσεις των δήμων και των περιφερειών, στην ανάλυση του τοπικού και περιφερειακού αντίκτυπου της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και θα μεριμνά για την ορθή εφαρμογή τους από τα κράτη μέλη. Από τη στιγμή που υποβάλλεται επίσημη νομοθετική πρόταση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι γνωμοδοτήσεις της ΕΤΠ θα πρέπει να εξετάζουν όλως ιδιαιτέρως κατά πόσον η εν λόγω πρόταση είναι συμβατή με την αρχή της επικουρικότητας. Η ΕΤΠ θα συνεργάζεται με τα εθνικά και περιφερειακά κοινοβούλια και, με τη βοήθεια του Δικτύου παρακολούθησης της επικουρικότητας, θα προωθεί τις θέσεις των τοπικών και περιφερειακών αρχών όλης της Ευρώπης μέσω των γνωμοδοτήσεών της. Επίσης, η ΕΤΠ θα ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να κάνει σεβαστό το δικαίωμά της στη δεύτερη διαβούλευση, εφόσον το περιεχόμενο των προτάσεων έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά κατά τη νομοθετική διαδικασία. Η δυνατότητα της ΕΤΠ να προσβάλει την εγκυρότητα της νομοθεσίας, προσφεύγοντας ενώπιον των ευρωπαϊκών δικαστηρίων, θα ωθήσει ακόμη περισσότερο την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μεριμνά, ώστε να ενσωματώνονται οι γνωμοδοτήσεις της ΕΤΠ στις σχετικές προτάσεις, πριν λάβουν τη μορφή νόμων. Το Δίκτυο παρακολούθησης της επικουρικότητας Η ΕΤΠ θα στήριζεται στο Δίκτυο παρακολούθησης της Συνεργασία ΕΤΠ - Ευρωπαϊκής Επιτροπής επικουρικότητας, προκειμένου να εξασφαλίζεται έτσι ότι συμμετέχουν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές στην επεξεργασία, εφαρμογή και αξιολόγηση των πολιτικών της ΕΕ. Το Δίκτυο δημιουργήθηκε το 2005 από την ΕΤΠ με σκοπό την ευχερέστερη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των τοπικών και περιφερειακών αρχών, των οργανώσεών τους και των εθνικών κοινοβουλίων ανά την ΕΕ σε θέματα πολιτικών και προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πού έχουν άμεσο αντίκτυπο στις τοπικές και περιφερειακές αρχές. Οι 120 και περισσότεροι εταίροι του Δικτύου υποβάλλουν τις αξιολογήσεις τους για τα πολιτικά και νομοθετικά έγγραφα που εξετάζει η ΕΤΠ, προσφέροντας έτσι στους εισηγητές πολύτιμη βοήθεια κατά την επεξεργασία των γνωμοδοτήσεών τους. Επικουρικότητα: είναι η αρχή βάσει της οποίας οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται όσο το δυνατόν εγγύτερα προς τον πολίτη. Τούτο σημαίνει ότι σε τομείς κοινής αρμοδιότητας, θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα σε επίπεδο ΕΕ, μόνο εάν οι πολιτικοί στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν σε τοπικό, περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο και μπορούν να επιτευχθούν αποτελεσματικότερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η επικουρικότητα συνδέεται με την αρχή της αναλογικότητας, σύμφωνα με την οποία οι δράσεις της ΕΕ πρέπει να περιορίζονται στις ενέργειες που είναι απολύτως απαραίτητες για την υλοποίηση των στόχων της Συνθήκης ΕΕ. Εάν υπάρχουν περισσότερες εναλλακτικές λύσεις, η ΕΕ θα πρέπει να προκρίνει τις λύσεις που παρέχουν μεγαλύτερα περιθώρια δράσης στις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές. 4

4 Βαθύτερη πολιτική σχέση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Ως αιρετοί εκπρόσωποι των ευρωπαίων πολιτών, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Επιτροπής των Περιφερειών ενισχύουν τη δημοκρατική νομιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Συνθήκη της Λισσαβώνας καθιερώνει στενότερη και σαφέστερα προσδιορισμένη σχέση μεταξύ των δύο οργάνων της ΕΕ. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται ευρύτερη ταύτιση των πολιτών με την ΕΕ και ισχυροποιείται η εμπιστοσύνη τους στον δημοκρατικό χαρακτήρα της. Η σημαντικότερη αλλαγή που επιφέρει η Συνθήκη της Λισσαβώνας είναι ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όπως ακριβώς το Συμβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει την υποχρέωση να ζητεί τη γνώμη της ΕΤΠ για τις προτάσεις, ανεξαρτήτως τομέα πολιτικής, ενώ μέχρι τώρα την υποχρέωση αυτή είχαν μόνο το Συμβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. «Η συμβολή των περιφερειών στην ευρωπαϊκή νομοθετική διαδικασία είναι απαραίτητη, διότι πολύ συχνά οι τοπικές και περιφερειακές αρχές αποτελούν την καθ ύλην αρμόδια αρχή για την εφαρμογή της νομοθεσίας.» Έχοντας πλέον τη δυνατότητα να αναθεωρεί τις γνωμοδοτήσεις της βάσει των τροποποιήσεων που έγιναν από τα λοιπά ευρωπαϊκά όργανα, η ΕΤΠ θα μπορεί να παρακολουθεί τις πολιτικές συζητήσεις που διεξάγονται στο Ευρωπαϊκό Jerzy Buzek, Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Κοινοβούλιο, να παρέχει συμβουλές προς τους εισηγητές της και να αντιδρά ταχέως στις πολιτικές εξελίξεις. Χάρη σε αυτή τη διαδικασία, η σχέση ανάμεσα στην ΕΤΠ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα καταστεί πιο απτή και πιο πολιτική. Σύμφωνα με τη νέα διαδικασία «έγκαιρης προειδοποίησης», το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορεί να ανακόψει μια νομοθετική πρόταση διά της απλής πλειοψηφίας, εάν η πλειοψηφία των εθνικών κοινοβουλίων έχει εγείρει ενστάσεις ως προς την επικουρικότητα. Εφόσον η ΕΤΠ συμμερίζεται τις ανησυχίες των εθνικών κοινοβουλίων, θα μεριμνήσει ώστε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να δώσει την απαιτούμενη συνέχεια. Ανάλογη ευχέρεια απόρριψης προτάσεων διαθέτει και το Συμβούλιο. 5

5 Συνεργασία με τα εθνικά κοινοβούλια - η ΕΕ πιο κοντά στον πολίτη «Η ΕΤΠ καλεί τα εθνικά κοινοβούλια, τα οποία διαθέτουν όπως και η ΕΤΠ δικαίωμα άσκησης προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, [ ] να ξεκινήσουν μόνιμο διάλογο με την ΕΤΠ με στόχο την ανάπτυξη κοινών στρατηγικών για την αποτελεσματική εφαρμογή του πρωτοκόλλου για την επικουρικότητα και σε εθνικό επίπεδο, την αποτελεσματική και διαφανή υλοποίηση των διαβουλεύσεων με τους εκπροσώπους των τοπικών και περιφερειακών αρχών και ιδιαίτερα με τα περιφερειακά κοινοβούλια με νομοθετικές αρμοδιότητες [ ]» Γνωμοδότηση της ΕΤΠ με θέμα Εφαρμογή και έλεγχος της εφαρμογής των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας (2005). Η Συνθήκη της Λισσαβώνας παρέχει τη δυνατότητα στα εθνικά κοινοβούλια να εκφράσουν τις θέσεις τους ως προς τη θέσπιση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Σύμφωνα με τον μηχανισμό έγκαιρης προειδοποίησης για την επικουρικότητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποβάλλει τις νομοθετικές της προτάσεις στα εθνικά κοινοβούλια προς εξέταση πριν δοθεί συνέχεια στη νομοθετική διαδικασία. Επτά από τις δεκατρείς «δεύτερες συνελεύσεις» είναι τοπικές και περιφερειακές αρχές. Στα κράτη μέλη όπου τα περιφερειακά κοινοβούλια διαθέτουν νομοθετικές αρμοδιότητες, τα εθνικά κοινοβούλια υποχρεούνται να διαβουλεύονται μαζί τους. Κατά τις 8 εβδομάδες της διορίας για την ενεργοποίηση του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης, η ΕΤΠ έχει στενή συνεργασία με τα εθνικά και περιφερειακά κοινοβούλια, προκειμένου να διευκολύνεται η ανταλλαγή πληροφοριών, να αναλύεται ο εδαφικός αντίκτυπος των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και να σταθμίζεται κατά πόσο είναι σκόπιμο να εφαρμοστούν σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Το Δίκτυο παρακολούθησης της επικουρικότητας, στο οποίο ανήκουν αρκετά εθνικά και περιφερειακά κοινοβούλια, θα είναι το κέντρο της δραστηριότητας αυτής. Μέσω των γνωμοδοτήσεών της, η ΕΤΠ μπορεί να αντιτίθεται ή να υποστηρίζει τις αναστολές των εθνικών κοινοβουλίων ή να εισηγείται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη συνέχιση ή την αναθεώρηση των προτάσεών της. Η ΕΤΠ θα μπορεί επίσης να αναθεωρεί την αρχική της γνωμοδότηση αναλόγως με τα πορίσματα της φάσης έγκαιρης προειδοποίησης. Εφόσον συμμερίζεται την άποψη ότι οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αντίκεινται στην αρχή της επικουρικότητας, μπορεί να ζητήσει από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ή/και το Συμβούλιο να αναστείλουν την εξελισσόμενη νομοθετική διαδικασία. Επιπλέον, η ΕΤΠ μπορεί να υποστηρίξει την προσφυγή ενός εθνικού κοινοβουλίου ή κάποιου από τα σώματα που το απαρτίζουν ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σκοπό την ακύρωση ενός ευρωπαϊκού νόμου που αντιβαίνει στην επικουρικότητα. Επικουρικότητα και εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές Για πρώτη φορά, η Συνθήκη κάνει ειδική μνεία στην τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση και στην τοπική και περιφερειακή διάσταση της επικουρικότητας. Συγκεκριμένα, αναφέρει τα εξής: «Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, στους τομείς οι οποίοι δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα, η Ένωση παρεμβαίνει μόνο εφόσον και κατά τον βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη μέλη, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, μπορούν όμως, λόγω της κλίμακας ή των αποτελεσμάτων της προβλεπόμενης δράσης, να επιτευχθούν καλύτερα στο επίπεδο της Ένωσης». Μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης: τα εθνικά κοινοβούλια έχουν διορία 8 εβδομάδων προκειμένου να αποστείλουν τη γνωμοδότησή τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή αιτιολογώντας γιατί κρίνουν ότι ο προτεινόμενος ενωσιακός νόμος αντιβαίνει στην αρχή της επικουρικότητας. Κάθε εθνικό κοινοβούλιο αποφασίζει ποια περιφερειακά κοινοβούλια και συνελεύσεις θα συμβουλευτεί. - Εάν το ένα τρίτο των εθνικών κοινοβουλίων θεωρεί ότι η πρόταση δεν συμμορφώνεται με την αρχή της επικουρικότητας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επανεξετάζει την πρότασή της, έχοντας όμως το δικαίωμα να τη διατηρήσει. - Εάν η απλή πλειοψηφία των εθνικών κοινοβουλίων αντιτίθεται, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επανεξετάζει την πρότασή της, έχοντας όμως το δικαίωμα να τη διατηρήσει. Εντούτοις, σε αυτή την περίπτωση, το Συμβούλιο Υπουργών ή το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορούν να αποφασίσουν ότι η πρόταση αντίκειται στην αρχή της επικουρικότητας και να την απορρίψουν συνολικά (με πλειοψηφία του 55% των μελών του Συμβουλίου ή πλειοψηφία των ψηφισάντων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο). 6

6 Η δυνατότητα προσφυγής στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης παγιώνει τις αρμοδιότητες της ΕΤΠ Η Συνθήκη εκχωρεί στην ΕΤΠ το δικαίωμα να προσβάλει τους ευρωπαϊκούς νόμους, προσφεύγοντας ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εάν κρίνει ότι δεν έχει ληφθεί επαρκώς υπόψη η τοπική ή περιφερειακή διάσταση, ή ότι ένα από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ δεν έχει σεβαστεί το δικαίωμα της ΕΤΠ στη διαβούλευση. Με αυτή τη σταθερή νομική βάση, κατοχυρώνεται το διευρυμένο δικαίωμα της ΕΤΠ στη διαβούλευση, καθώς και οι αυξημένες αρμοδιότητές της στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ενθαρρύνεται, έτσι, η ευρύτερη διαβούλευση σε προγενέστερο στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας. Ωστόσο, η ΕΤΠ εκφράζει την ελπίδα ότι δεν θα χρειαστεί να καταφύγει σε ένδικα μέσα. Επίσης, χάρη στο δικαίωμα άσκησης προσφυγής, διασφαλίζεται σε μεγάλο βαθμό η εκ νέου διαβούλευση με την ΕΤΠ, εφόσον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν εντωμεταξύ τροποποιήσει σημαντικά το περιεχόμενο της πρότασης κατά τη νομοθετική διαδικασία. Σε περιπτώσεις όπου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταθέσει νέα πρόταση, η ΕΤΠ έχει το δικαίωμα να ισχυριστεί ότι η πρόταση δεν είναι η ίδια σε σχέση με αυτήν για την οποία είχε αρχικά γνωμοδοτήσει. Συνολικά, υφίστανται δύο περιπτώσεις κατά τις οποίες μπορεί να προσφύγει η ΕΤΠ ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου: Όταν ένας ευρωπαϊκός νόμος δεν συμμορφώνεται με την αρχή της επικουρικότητας, ιδίως δε εάν καταστρατηγεί τις τοπικές και περιφερειακές αρμοδιότητες. Όταν, κατά τη νομοθετική διαδικασία, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ παρακάμπτουν την ΕΤΠ και αγνοούν τα θεσμικά της δικαιώματα. bilderbox - fotolia.com 7

Τοπικές και περιφερειακές αρχές στην Ευρώπη Περισσότερες από 90.000 τοπικές και περιφερειακές αρχές ανά την επικράτεια της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων 75 περιφερειακών κοινοβουλίων με νομοθετικές αρμοδιότητες. Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή του 70% της συνολικής ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Αντιπροσωπεύουν: 16% του ΑΕγχΠ της ΕΕ των 27 56% των ατόμων που απασχολούνται στο Δημόσιο 1/3 των δημόσιων δαπανών 2/3 των συνολικών δημόσιων δαπανών σε επενδύσεις Η Επιτροπή των Περιφερειών σε αριθμούς Η ΕΤΠ ιδρύθηκε το 1994, αποτελεί τη Συνέλευση των τοπικών και περιφερειακών εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και απαρτίζεται από 344 μέλη, τα οποία είναι αιρετοί εκπρόσωποι των τοπικών και περιφερειακών αρχών 27 κρατών μελών της ΕΕ. Η ΕΤΠ διαθέτει 15 τομείς πολιτικής υποχρεωτικής διαβούλευσης που καλύπτονται από 6 θεματικές επιτροπές. Η ΕΤΠ πραγματοποιεί 5 συνόδους ολομέλειας ετησίως και καταρτίζει 50-60 γνωμοδοτήσεις. 8 Rue Belliard/Belliardstraat, 101_1040 Bruxelles/Brussel _ BELGIQUE/BELGIË Tel. +32 25468202_Fax +32 22822085 http://www.cor.europa.eu/