ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΕΥΧΟΣ 11 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2014 ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Ανανεώστε εγκαίρως την ταυτότητα νοσηλείας σας Νέα διαδικασία τίθεται σε ισχύ από τις 15 Οκτωβρίου 2014 Διεθνής έκδοση για τις μεταστάσεις στα οστά Σελ. 2 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΝΕΑ Νέοι αλγόριθμοι στο σχεδιασμό βραχυθεραπείας Ανασκόπηση του Ευρωπαϊκού Σεμιναρίου του ESTRO Σελ. 3 Αλήθειες και ψέματα για τον καρκίνο του μαστού Tι πρέπει να γνωρίζετε για τη νόσο Τι προκαλεί τον καρκίνο του μαστού; Ποιές γυναίκες είναι ευάλωτες; Είναι κληρονομικός; Πώς αντιμετωπίζεται; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που απασχολούν την κάθε γυναίκα αλλά και τον κάθε άνθρωπο, για ένα θέμα που σε ορισμένες περιπτώσεις αποτελεί κοινωνικό ταμπού, γύρω από το οποίο δημιουργούνται αρνητικές εντυπώσεις. Η επιστήμη διαθέτει τις απαντήσεις στα πλείστα από τα ερωτήματα. Δρ. Ελένη Κακουρή, Σελ. 8 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Διανομή φαρμάκων σε όλες τις πόλεις Σημαντική η συνεργασία του Αντικαρκινικού Συνδέσμου Κύπρου και του Συνδέσμου Καρκινοπαθών και Φίλων Σελ. 6 ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Οι άνθρωποι πίσω από τους ιατρικούς φακέλους Σελ. 7 ΤΟ ΘΕΜΑ Στοχευμένες θεραπείες κατά των λεμφωμάτων Δρ. Αγαθοκλής Αγαθοκλέους, Σελ. 4 Η ακτινοθεραπεία των λεμφωμάτων Δρ. Δημήτρης Ανδρεόπουλος, Σελ. 5 www.bococ.org.cy
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΑΛΛΑΖΕΙ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ 15η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2014 Aνανεώστε εγκαίρως την ταυτότητα νοσηλείας σας Έχει λήξει η μεταβατική περίοδος κατά την οποία ήταν αποδεκτές οι παλιές Ταυτότητες Νοσηλείας. Πρέπει συνεπώς να μεριμνήστε για την έκδοση νέας Ταυτότητας Νοσηλείας γιατί μετά τις 15 Οκτωβρίου 2014, εάν κατά την προσέλευση σας στο Κέντρο δεν προσκομίσετε έγκυρη Ταυτότητα Νοσηλείας, θα κριθείτε ως μη δικαιούχοι. Ως άμεσο αποτέλεσμα, θα καταβάλετε 50 αντί 6 για εξέταση από ειδικό ιατρό και δεν θα σας χορηγηθούν φάρμακα από το φαρμακείο εξωτερικών ασθενών. Ταυτότητα Νοσηλείας δικαιούνται οι Κύπριοι και οι Ευρωπαίοι Πολίτες, μόνιμοι κάτοικοι Κύπρου, οι οποίοι έχουν συμπληρώσει τρία (3) χρόνια εισφορών στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, έχουν υποβάλει φορολογική δήλωση για το τελευταίο φορολογικό έτος για το οποίο είχαν υποχρέωση, σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία και πληρούν τα σχετικά εισοδηματικά κριτήρια. Καρκινοπαθείς και ασθενείς με κακοήθη νόσο του αίματος δικαιούνται ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για τη συγκεκριμένη νόσο ως δικαιούχοι (δηλαδή δωρεάν), εφόσον το ετήσιο εισόδημα της οικογένειάς τους δεν υπερβαίνει τις 150.000. Για το σκοπό αυτό θα χρειαστείτε βεβαίωση ότι παρακολουθείστε στο Κέντρο, την οποία θα σας εκδώσουμε. Έντυπα Αίτησης για έκδοση Ταυτότητας Νοσηλείας διατίθενται στο Κέντρο, καθώς και στο Υπουργείο Υγείας, στα Κέντρα Εξυπηρέτησης του Πολίτη, στα Επαρχιακά Ταχυδρομικά Γραφεία Λευκωσίας, Λεμεσού, Λάρνακας και Πάφου και στις ιστοσελίδες του Υπουργείου Υγείας www. moh.gov.cy και του Τμήματος Ταχυδρομικών Υπηρεσιών www. mcw.gov.cy/dps. Εάν δεν καλύπτεστε, θα πληρώνετε ανάλογα με τις υπηρεσίες που θα σας παρασχεθούν, π.χ. για κάθε επίσκεψη στον ιατρό, διαγνωστική εξέταση, θεραπεία κλπ. Οι χρεώσεις θα καθορίζονται με βάση τα τέλη χρεώσεων του Κέντρου. Ευελπιστούμε ότι θα έχουμε την κατανόηση και τη συνεργασία σας. Για κάθε διευκρίνιση παρακαλούμε να επικοινωνήσετε με την κα Άννα Δωροθέου, email: anna.dorotheou@ bococ.org.cy ή στο τηλ. 22841307. Δεύτερη διεθνής έκδοση για τις οστικές μεταστάσεις Τον Ιανουάριο 2014 δημοσιεύτηκε από τον οίκο Springer η δεύτερη διεθνής έκδοση του βιβλίου Bone metastases: A translational and clinical approach. Συντάκτες του βιβλίου είναι οι ιατροί ογκολόγοι Βασιλείου Βασίλειος (Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου), Chow Edward (Πανεπιστήμιο Τορόντο, Καναδάς) και Καρδαμάκης Δημήτριος (Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Πατρών, Ελλάδα). Η έκδοση αυτή είναι το επιστέγασμα μίας πολύχρονης ενασχόλησης με την ερεύνα και συγγραφή επιστημονικών άρθρων που έχουν ως θέμα την παθοφυσιολογία, ακτινολογική διερεύνηση, κλινική εικόνα και θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενών με οστικές μεταστάσεις. Επίσης, κάποια άρθρα αφορούν στην ποιότητα ζωής των ασθενών με οστική νόσο όπως και στην ακτινολογική αξιολόγηση του θεραπευτικού αποτελέσματος. Εκτός από τον Δρ. Βασιλείου Βασίλειο στη συγγραφή του βιβλίου είχαν ενεργή συμμετοχή αρκετοί ιατροί από το Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου όπως οι Δρ. Ανδρεόπουλος Δημήτριος, Δρ. Πολυβίου Πέτρος, Δρ. Κουντουράκης Παντελής, Δρ. Φράγκος Σάββας και Δρ. Βόμβας Δημήτριος. Η έντυπη έκδοση δημοσιεύτηκε στα αγγλικά και είναι διαθέσιμη και σε ηλεκτρονική μορφή. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως η έκδοση είναι γραμμένη σε απλή γλώσσα και αποτελεί μια πλούσια και εμπεριστατωμένη πηγή πληροφοριών, τόσο για φοιτητές ιατρικής, όσο και για πιο εξειδικευμένους επιστήμονες όπως ερευνητές, ορθοπεδικούς χειρούργους και κλινικούς ιατρούς. Για περαιτέρω πληροφορίες αποταθείτε στον Δρ. Β. Βασιλείου (ΟΚΤΚ), e-mail: vasilis.vasiliou@bococ.org.cy Ενημερωτικό Δελτίο Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου ISSN 1986-4728 (print) ISSN 1986-4736 (online) Λεωφόρος Ακροπόλεως 32, 2006 Στρόβολος, Λευκωσία Tηλ.: 22841302, Φαξ: 22511870, email: oncology@bococ.org.cy Συντακτική Επιτροπή Δρ. Πέτρος Κίτσιος, Δρ. Πέτρος Πολυβίου, Δρ. Γιόλα Μάρκου, Ανδριάνα Περατικού, Πέτρος Μιχαηλούδης, Διαμάντω Παναγιωτίδου, Δημήτρης Νικολάου Επιμέλεια-παραγωγή: Άλφα Δημιουργική, info@alfa.com.cy Εκτύπωση: Τυπογραφεία Κ. Γιαλλούρης & Υιοί Λτδ. 2
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΝΕΑ ADVANCED BRACHYTHERAPY PHYSICS Ανασκόπηση του Ευρωπαϊκού σεμιναρίου ESTRO Προηγμένης Φυσικής της Βραχυθεραπείας 18-21 Μαΐου 2014, Βρυξέλλες, Βέλγιο Το ESTRO (European Society for Radiotherapy and Oncology) είναι ένας επιστημονικός οργανισμός που ενισχύει το ρόλο της Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας, έτσι ώστε να βελτιώνεται η κλινική πρακτική και η φροντίδα των ασθενών στη θεραπεία του καρκίνου. Μία από τις δραστηριότητες που αναλαμβάνει για την εκπλήρωση του σκοπού αυτού είναι να παρέχει υψηλής ποιότητας εκπαίδευση σε αυτούς που ειδικεύονται στον τομέα Ακτινοθεραπείας και Ογκολογίας. Φέτος, για πρώτη φορά, εντάχθηκε στο πρόγραμμα εκπαιδεύσεως του ESTRO το σεμινάριο Advanced Brachytherapy Physics που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο στις Βρυξέλλες και απευθυνόταν σε Φυσικούς Ιατρικής με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και εμπειρία στη βραχυθεραπεία. Η βραχυθεραπεία είναι μια μορφή ακτινοθεραπείας όπου μια ραδιενεργή πηγή τοποθετείται μέσα ή δίπλα στην περιοχή που χρειάζεται θεραπεία και επιτρέπει τη χορήγηση υψηλής στοχευμένης δόσης στον όγκο, διατηρώντας χαμηλή δόση στους υγιείς ιστούς που τον περιβάλλουν. Το σεμινάριο επικεντρωνόταν στους αλγόριθμους του συστήματος σχεδιασμού βραχυθεραπείας, στους σύνθετους υπολογισμούς δόσης, σε τρόπους βελτίωσης της αποδοτικότητας της θεραπείας, στις μεθόδους βαθμονόμησης πηγής και στους ποιοτικούς ελέγχους των μηχανημάτων. Δόθηκε μεγάλη σημασία στη νέα γενεά αλγορίθμων μοντελοποίησης και υπολογισμού δόσης. Οι αλγόριθμοι αυτοί θεωρούν ως σημαντικές παραμέτρους την πυκνότητα των ιστών του stefani.stefanou@bococ.org.cy Στέφανη Στεφάνου Ανώτερη Ιατροφυσικός Σχεδιάγραμμα 1: Συγκριτικά βελτιωμένη κάλυψη νέου αλγορίθμου (κίτρινες ισοδοσιακές) σε περιοχή μύτης. Σχεδιάγραμμα 2: Μικρογραφικές πηγές ακτινών Χ ασθενούς και τις ιδιότητες της ραδιενεργούς πηγής για τον υπολογισμό της δόσης με μεγαλύτερη ακρίβεια. Μέχρι τώρα οι αλγόριθμοι θεωρούσαν την πυκνότητα του ανθρώπινου σώματος ίση με αυτή του νερού. (Βλ. Σχ.1) Οι αλγόριθμοι αυτοί σε συνδυασμό με τεχνολογίες απεικόνισης, όπως η μαγνητική τομογραφία και η αξονική τομογραφία, παρέχουν τη δυνατότητα σχεδιασμού πλάνων βραχυθεραπείας με μεγάλη ακρίβεια, με εξαιρετική κατανομή της δόσης, καθώς και ακριβή στόχευση και παράδοσή της στον όγκο. Άλλος τομέας στον οποίο επικεντρώθηκαν οι διαλέξεις ήταν η εξέλιξη μιας νέας μεθόδου βραχυθεραπείας, της ηλεκτρονικής βραχυθεραπείας. Έχουν δημιουργηθεί μικροσκοπικές λυχνίες ακτινών Χ (miniaturized Χ-ray sources, Βλ. Σχ.2) που μπορούν να παρέχουν παρόμοια διανομή δόσης με τις ραδιενεργές πηγές που χρησιμοποιούνται ευρέως στη βραχυθεραπεία. Τα πλεονεκτήματα των μικροσκοπικών λυχνιών είναι ότι εκπέμπουν μόνο όταν είναι σε λειτουργία και δίνουν στο χρήστη την ικανότητα να ρυθμίσει τη δόση και να μεταβάλει την ενέργεια, ενώ παράλληλα δεν υστερούν καθόλου στη δοσιμετρική κατανομή έναντι των ραδιενεργών πηγών που χρησιμοποιούνται κλινικά. Όπως οι γραμμικοί επιταχυντές αντικατέστησαν τις μηχανές κοβαλτίου, έτσι και οι μικρογραφικές πηγές ακτινών Χ πιθανόν να αντικαταστήσουν τις ραδιενεργές πηγές και η ηλεκτρονική βραχυθεραπεία αναμένεται ότι θα είναι η επόμενη γενεά βραχυθεραπείας. 3
ΤΟ ΘΕΜΑ ΛΕΜΦΩΜΑΤΑ Στοχευμένες θεραπείες κατά των λεμφωμάτων Χημειοθεραπευτικά φάρμακα και αντισώματα agathoclis.agathocleous@bococ.org.cy Δρ. Aγαθοκλής Αγαθοκλέους Αιματολόγος Η στοχευμένη δράση των νεότερων φαρμάκων έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των παρενεργειών της θεραπείας Τα λεμφώματα είναι κακοήθη νοσήματα τα οποία προκύπτουν από βλάβες των λεμφοκυττάρων, που αποτελούν μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος. Μετά τη διάγνωση και πριν από τον καθορισμό της θεραπείας, ο ασθενής υποβάλλεται σε σειρά εξετάσεων σταδιοποίησης του νοσήματος, δηλαδή τον καθορισμό της έκτασης της νόσου. Συνήθως, οι εξετάσεις αυτές αφορούν απεικονιστικό έλεγχο με αξονικές τομογραφίες, και οστεομυελική βιοψία, αλλά και όποια άλλη εξέταση κριθεί απαραίτητη από το θεράποντα ιατρό. Θεραπεία Διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις μπορούν να προταθούν στους ασθενείς με λέμφωμα. Αυτό εξαρτάται κυρίως από τον τύπο του λεμφώματος (ιστολογική διάγνωση) και την έκταση (σταδιοποίηση) του νοσήματος. Λαμβάνονται, επίσης, υπόψη διάφοροι προγνωστικοί παράγοντες που περιλαμβάνουν σημαντικές παραμέτρους, όπως την ηλικία και την κατάσταση ικανότητας του ασθενούς. Οι συνηθέστεροι τύποι θεραπείας, πολλές φορές συνδυαζόμενοι μεταξύ τους, είναι: χημειοθεραπεία ακτινοθεραπεία ανοσοθεραπεία μεταμόσχευση μυελού Με δεδομένη την πρόοδο της επιστημονικής έρευνας, συνεχείς είναι οι νέες εξελίξεις που αφορούν τις ανωτέρω θεραπευτικές προσεγγίσεις. Χημειοθεραπεία Πολλά χημειοθεραπευτικά φάρμακα, συνήθως συνδυαζόμενα μεταξύ τους, χρησιμοποιούνται εδώ και χρόνια στη θεραπεία των λεμφωμάτων. Παράλληλα, η κλινική έρευνα έχει οδηγήσει στην έγκριση νέων φαρμάκων που προστίθενται στις θεραπευτικές επιλογές, όπως το Bendamustine, που διαθέτει διπλή δράση αλκυλιωτικού παράγοντα και αντιμεταβολίτη κατά των καρκινικών κυττάρων. Η συνεχώς διευρυνόμενη γνώση της δημιουργίας και λειτουργίας των κακοήθων κυττάρων οδήγησε στην ανάπτυξη νεότερων φαρμάκων με περισσότερο στοχευμένη δράση έναντι αυτών των κυττάρων. Αποκαλούνται στοχευμένες θεραπείες και σε αυτές περιλαμβάνονται φάρμακα όπως το Bortezomib και το Ibrutinib. Tο Bortezomib είναι αναστολέας του πρωτεασώματος, που φαίνεται να έχει κομβικό ρόλο στην ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων. Η χρήση του συγκεκριμένου φαρμάκου έχει δώσει πολύ καλά αποτελέσματα στο πολλαπλούν μυέλωμα, αλλά δείχνει αποτελεσματικό και σε άλλους τύπους λεμφωμάτων. Το Ibrutinib ανήκει σε μια κατηγορία φαρμάκων που ονομάζονται αναστολείς των κινασών και μπλοκάρουν μια πρωτεΐνη απαραίτητη για την ανάπτυξη και επιβίωση των καρκινικών κυττάρων. Είναι αποτελεσματικό σε κάποιους τύπους προθεραπευμένων λεμφωμάτων και βρίσκονται σε εξέλιξη έρευνες για χορήγησή του σε πρώιμες γραμμές θεραπείας. Η στοχευμένη δράση των νεότερων φαρμάκων έχει ως σημαντικό αποτέλεσμα την ελάττωση των παρενεργειών της θεραπείας. Ανοσοθεραπεία Τα λεμφωματικά κύτταρα περιέχουν κάποια συγκεκριμένα μόρια έναντι των οποίων έχουν αναπτυχθεί φάρμακα-αντισώματα που τα καταστρέφουν εκλεκτικά, προκαλώντας τη μικρότερη δυνατή βλάβη στα υγιή κύτταρα. Το πλέον ευρέως χρησιμοποιούμενο φάρμακο αυτής της κατηγορίας είναι το Rituximab που στοχεύει την πρωτεϊνη CD20, που βρίσκεται στην επιφάνεια των κυττάρων των Β-λεμφωμάτων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μονοθεραπεία, αλλά συνηθέστερα χορηγείται σε συνδυασμό με χημειοθεραπευτικά φάρμακα. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται και ως θεραπεία συντήρησης στα οζώδη λεμφώματα. Κάποια νεότερα αντισώματα προσδένονται σε ουσίες τοξικές για τα κακοήθη κύτταρα και καλούνται ανοσοτοξίνες. Παράδειγμα τέτοιου φαρμάκου αποτελεί το Brentuximab που στοχεύει την πρωτεϊνη CD30 σε λεμφώματα που την εκφράζουν (λέμφωμα Hodgkin, αναπλαστικό λέμφωμα από μεγάλα κύτταρα) και εμφανίζουν ανθεκτικότητα στη χημειοθεραπεία. Αριθμός νεοτέρων φαρμάκων βρίσκονται στο στάδιο των κλινικών μελετών και ευελπιστούμε πως θα ενισχύσουν την θεραπευτική μας φαρέτρα στην αντιμετώπιση των λεμφωμάτων. 4
ΤΟ ΘΕΜΑ ΛΕΜΦΩΜΑΤΑ Η ακτινοθεραπεία των λεμφωμάτων Η αποτελεσματικότερη λύση σε ασθενείς με υποτροπιάζουσα νόσο Η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία, ξεχωριστά ή σε συνδυασμό, αποτελούν τις κύριες μορφές θεραπείας των λεμφωμάτων. Κάθε μια από αυτές έχει τις δικές της ενδείξεις ανάλογα με τον τύπο και το στάδιο του λεμφώματος. Κατά κανόνα η ακτινοθεραπεία ενδείκνυται για την αντιμετώπιση της εντοπισμένης νόσου. Η ακτινοθεραπεία, όπως εφαρμόζεται σήμερα στα σύγχρονα ακτινοθεραπευτικά κέντρα, συμπεριλαμβανομένου και του Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου, απαιτεί φωτόνια υψηλής ενέργειας γραμμικού επιταχυντή, πεδία θεραπείας προσαρμοσμένα στις ανατομικές αναλογίες του ασθενή και τις ιδιαιτερότητες της νόσου, καθώς και κλασματοποίηση της συνολικής δόσης της ακτινοβολίας. Για τον ακριβή προσδιορισμό της ακτινοβολούμενης περιοχής είναι σημαντικός ο σύμμορφος σχεδιασμός των πεδίων θεραπείας και η εξομοίωσή τους. Για την ακριβή εφαρμογή του τελικού σχεδιασμού θεραπείας που γίνεται από εξειδικευμένο προσωπικό (ακτινογράφοι ακτινοθεραπείας) πραγματοποιούνται συστηματικά, κατά τη διάρκεια των συνεδριών ακτινοθεραπείας, εντοπιστικές απεικονίσεις. Λέμφωμα Hodgkin s: Η θεραπευτική αντιμετώπιση του λεμφώματος Hodgkin s περιλαμβάνει συνήθως χημειοθεραπεία ως αρχική θεραπεία και στη συνέχεια περιορισμένης έκτασης ακτινοθεραπεία. Η εφαρμογή της ακτινοθεραπείας προσδιορίζεται από την αρχική νόσο και την υπολειπόμενη μετά τη χημειοθεραπεία έκτασή της και αποσκοπεί στην εξάλειψη της τοπικής νόσου. Γίνεται τρισδιάστατος σχεδιασμός χρησιμοποιώντας αξονική τομογραφία σε θέση θεραπείας και μετά από σύντηξη των εικόνων της προ-χημειοθεραπευτικής έκτασης της νόσου, οριοθετείται το μορφολογικό μέγεθος του ακτινοθεραπευτικού πεδίου. Με τη χρήση εξειδικευμένων προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών και με τη συμβολή των ιατροφυσικών υπολογίζεται η κατανομή της δόσης που θα χορηγηθεί. Το τελικό πεδίο θεραπείας μορφοποιείται από ειδικά πολύφυλλα διαφράγματα μολύβδου που είναι ενσωματωμένα στο γραμμικό επιταχυντή ή με τη χρήση ειδικά σχεδιασμένων μπλοκ μολύβδου που κατασκευάζονται για κάθε ασθενή ξεχωριστά. Έτσι επιτυγχάνεται ο περιορισμός των ακτινοβολούμενων υγιών ιστών και κατά συνέπεια ο περιορισμός των όψιμων παρενεργειών της ακτινοθεραπείας. Οι δόσεις που χορηγούνται συνήθως κυμαίνονται μεταξύ 20 και 36 Gy σε 10 με 20 συνεδρίες. Η επιλογή της δόσης βασίζεται πάντοτε σε διεθνή εφαρμοσμένα πρωτόκολλα, αναλόγως του σταδίου και της έκτασης της νόσου. Λέμφωμα μη Hodgkin s: Τα μη Hodgkin s λεμφώματα, στις περισσότερες περιπτώσεις, ακόμη και στα πρώιμα τους στάδια, είναι συστηματικά νοσήματα. Η ακτινοθεραπεία, παρόλο που αποτελεί τοπική θεραπεία, λόγω της εντυπωσιακής ακτινοευαισθησίας των λεμφωμάτων, παραμένει σημαντικός θεραπευτικός παράγοντας, τόσο στις ήπιες όσο και στις επιθετικές μορφές λεμφωμάτων. Πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι ασθενείς σε πρώιμα στάδια μη επιθετικών λεμφωμάτων μπορούν να αποθεραπευτούν, ακόμα και με περιορισμένου πεδίου ακτινοθεραπεία. Ασθενείς στα πρώιμα στάδια μέτριου ή ψηλού βαθμού κακοήθειας λεμφώματος, επωφελούνται σημαντικά της συνδυασμένης αντιμετώπισης. Σε ασθενείς με υποτροπιάζουσα νόσο που δεν ανταποκρίνεται σε άλλες θεραπευτικές μεθόδους, η ακτινοθεραπεία αποτελεί την πιο αποτελεσματική λύση, λόγω της αναλγητικής της δράσης και του τοπικού ελέγχου που επιτυγχάνει. Ο προγραμματισμός και η διενέργεια της ακτινοθεραπείας δεν διαφέρει από αυτή των λεμφωμάτων Hodgkin s, ανεξαρτήτως της ένδειξης. Οι δόσεις της ακτινοθεραπείας εξαρτώνται πάντοτε από το θεραπευτικό στόχο. demetris.andreopoulos@bococ.org.cy Δρ. Δημήτρης Ανδρεόπουλος Διευθυντής Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας & Ακτινοδιαγνωστικής Aσθενείς στα πρώιμα στάδια μη επιθετικών λεμφωμάτων μπορούν να αποθεραπευτούν ακόμη και με περιορισμένη ακτινοθεραπεία 5
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Αποστολή φαρμάκων σε όλες τις πόλεις Σε ρόλο διανομέα ο Αντικαρκινικός και ο Σύνδεσμος Καρκινοπαθών & Φίλων Μέσα στα πλαίσια των υπηρεσιών που προσφέρει το φαρμακείο του Ογκολογικού Κέντρου είναι και η αποστολή φαρμάκων σε άλλες πόλεις μέσω των δύο Συνδέσμων (Αντικαρκινικός Σύνδεσμος Κύπρου και Παγκύπριος Σύνδεσμος Καρκινοπαθών & Φίλων), οι οποίοι εξυπηρετούν σε καθημερινή βάση τους ασθενείς. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι μηνιαίως εκτελούνται περίπου 300 συνταγές μέσω των συνδέσμων, οι οποίες αντιστοιχούν στο 7.5% του συνολικού αριθμού των εξωτερικών συνταγών που εκτελεί το φαρμακείο. diamanto.panayiotidou@bococ.org.cy Διαμάντω Παναγιωτίδου Φαρμακοποιός Οι συνταγές αυτές αφορούν φάρμακα που λαμβάνουν οι ασθενείς για μεγάλα χρονικά διαστήματα (π.χ. ορμονοθεραπείες) αλλά και φάρμακα που χρειάζεται εκτάκτως ο ασθενής (π.χ. αναλγητικά). Για όλα τα φάρμακα που χορηγούνται από το φαρμακείο απαιτείται ιατρική συνταγή, υπογεγραμμένη μόνο από τους ιατρούς του Ογκολογικού Κέντρου. Η συνταγή μπορεί να είναι α) πρωτότυπη γραμμένη από τον ιατρό (άσπρη ή ροζ συνταγή ναρκωτικών), β) γαλάζια επαναληπτική συνταγή η οποία εκδόθηκε από το φαρμακείο, ή γ) κίτρινη χρεωστική συνταγή που δόθηκε από το φαρμακείο λόγω έλλειψης κάποιου φαρμάκου. Αν ο ασθενής δεν διαθέτει ιατρική συνταγή, μπορεί να επικοινωνήσει με τον Σύνδεσμο ή το Κέντρο και να ενημερώσει για τα φάρμακα που χρειάζεται. Στο γραφείο του Συνδέσμου γίνεται εγγραφή ( 3) και αγορά ενσήμων ( 0,50 για κάθε φάρμακο). Οι οδηγοί των λεωφορείων παραλαμβάνουν τις συνταγές από το γραφείο και τις μεταφέρουν στο φαρμακείο του Κέντρου. Οι συνταγές εκτελούνται αυθημερόν και τα φάρμακα τοποθετούνται σε σακούλα με το όνομα και την πόλη του ασθενή. Ο οδηγός που παραλαμβάνει τα φάρμακα υπογράφει στη συνταγή. Ακολούθως, μεταφέρονται στα γραφεία των συνδέσμων για να παραληφθούν από τους ασθενείς. Στα φάρμακα που διατηρούνται στο ψυγείο τοποθετούνται ειδικές ετικέτες και μεταφέρονται με παγοκύστες. Μπορεί επίσης να διευθετηθεί η αποστολή φαρμάκων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης και για ασθενείς που συμμετέχουν στο πρόγραμμα κατ οίκον φροντίδας, μέσω της υπεύθυνης νοσηλεύτριας του συνδέσμου. Το φαρμακείο είναι πρόθυμο να λύσει οποιαδήποτε απορία σχετικά με τα φάρμακα που αποστάλθηκαν και τις οδηγίες λήψεώς τους. Στόχος του φαρμακείου είναι η καθιέρωση σωστών διαδικασιών με τους συνδέσμους, ώστε οι ασθενείς να παραλαμβάνουν τα φάρμακα τους έγκαιρα και με ασφάλεια. 6
ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Oι άνθρωποι πίσω από τους ιατρικούς φακέλους Στόχος τους η γρήγορη και ποιοτική εξυπηρέτηση των ασθενών Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου Διευθυντής Λειτουργικών Υπηρεσιών constantinos.constantinou@bococ.org.cy Καθημερινή, ώρα 6.30 το πρωί. Ο Λούης, η Χριστίνα, ο Στέλιος και ο Αντρέας σπρώχνουν ένα βαρύ τρόλεϊ με φάκελους ασθενών, οι οποίοι είναι στοιβαγμένοι σε ύψος περίπου ενάμιση μέτρου. Η συλλογή τους ξεκινά νωρίς το πρωί από όλα τα ιατρεία και οι φάκελοι μεταφέρονται στο αρχείο όπου θα τοποθετηθούν στην αρχική τους θέση. Στη συνέχεια, θα επιστρέψουν στα ιατρεία με νέο φορτίο φακέλων ασθενών οι οποίοι έχουν ραντεβού την ημέρα αυτή. Όλοι οι φάκελοι θα πρέπει να είναι στη θέση τους πριν την άφιξη των ασθενών. Μόνο έτσι δεν θα υπάρξουν καθυστερήσεις στα ραντεβού. Και η μέρα δεν τελειώνει εδώ. Η ομάδα του Αρχείου βρίσκεται κάτω από την ομπρέλα των Λειτουργικών Υπηρεσιών του Κέντρου και στελεχώνεται από άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό. Όλα τα μέλη της ομάδας διαχειρίζονται τους ιατρικούς φακέλους με ψηλό βαθμό συνείδησης, αφοσίωσης, ακρίβειας και υπομονής, που σε συνδυασμό με την ομαδικότητα τόσο των ιδίων όσων και των υπόλοιπων τμημάτων του Κέντρου, επιτυγχάνεται ο απώτερος στόχος: «η γρήγορη και ποιοτική εξυπηρέτηση των ασθενών». Καθημερινά διακινούνται γύρω στους 350 φακέλους ασθενών, οι οποίοι καλύπτουν τα προγραμματισμένα και έκτακτα ραντεβού, καθώς και κάποιες εσωτερικές μετακινήσεις. Σήμερα αριθμούνται γύρω στις 28.000 ιατρικοί φάκελοι, από τους οποίους ένα μέρος φυλάσσεται στις εγκαταστάσεις του Κέντρου και ένα μεγάλο μέρος σε ιδιωτική εταιρεία φύλαξης με την οποία συνεργάζεται το Κέντρο. Ο τρόπος αρχειοθέτησης των φακέλων στηρίζεται στον αριθμό εγγραφής κάθε ασθενή στο Κέντρο (BOCOC), καθώς και στο χρωματικό διαχωρισμό ανά χιλιάδα φακέλων, μέθοδος που αποσκοπεί στον πιο εύκολο εντοπισμό και αποφυγή λανθασμένης αρχειοθέτησής τους. Όλα αυτά μέχρι την πλήρη λειτουργία ηλεκτρονικού αρχείου και την (σταδιακή) κατάργηση του χάρτινου φακέλου. Με τον τρόπο αυτό θα προσφέρεται άμεση απεικόνιση των ιατρικών πληροφοριών του ασθενή καθώς και της πορείας της υγείας του μέσω ενός ενιαίου συστήματος. Μέχρι τότε η ασφαλισμένη λειτουργία και απρόσκοπτη εξυπηρέτηση θα βασίζονται στην προγραμματισμένη και ευσυνείδητη εργασία των ανθρώπων πίσω από τους φακέλους. 7
ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ Ο καρκίνος του μαστού αφορά όλες τις γυναίκες H μαστεκτομή δεν προστατεύει και δεν πρέπει να γίνεται χωρίς ένδειξη θεραπείες και θα προστατευόμουν από επανεμφάνιση του καρκίνου; - Η χειρουργική επέμβαση και η ακτινοθεραπεία είναι οι τοπικές θεραπείες του καρκίνου του μαστού και στοχεύουν στην καταστροφή των δυνητικά υπαρχόντων καρκινικών κυττάρων. Οι συστηματικές θεραπείες έχουν σαν στόχο την καταστροφή των κυττάρων που τυχόν έχουν διαφύγει στο υπόλοιπο σώμα και αυτές είναι η χημειοθεραπεία, η ορμονοθεραπεία και η βιολογική θεραπεία. Άρα η μαστεκτομή (αφαίρεση ολόκληρου μαστού) δεν προστατεύει και δεν πρέπει να γίνεται αν δεν υπάρχει ένδειξη. Μερικές φορές δεν έχουμε άλλη επιλογή όπως όταν ο όγκος είναι μεγάλος ή στο κέντρο του μαστού. eleni.kakouri@bococ.org.cy Δρ. Ελένη Κακουρή Παθολόγος Ογκολόγος Ο καρκίνος του μαστού θεωρείται πολυπαραγοντική νόσος και η βασική αιτία της παραμένει άγνωστη - Πώς δημιουργήθηκε ο καρκίνος; - Ένα ή περισσότερα κύτταρα από τους πόρους ή τα λόβια του μαστού παθαίνουν κάποια βλάβη (άγνωστο για ποιο λόγο) και αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται γρήγορα και ανεξέλεγκτα. Εάν παραμείνουν μέσα στους πόρους ή στα λόβια, ο καρκίνος λέγεται μη διηθητικός (in situ) εάν όμως διασπάσουν το τοίχωμα και σχηματιστεί όγκος, λέγεται διηθητικός. Μερικές φορές τα κύτταρα αυτά μεταναστεύουν σε άλλα μέρη του σώματος (μεταστάσεις). - Γιατί ανέπτυξα καρκίνο γιατρέ; - Η βασική αιτία του καρκίνου του μαστού παραμένει άγνωστη. Θεωρείται πολυπαραγοντική νόσος. Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες κινδύνου όπως η ηλικία (σε μεγαλύτερες ηλικίες αυξάνεται η πιθανότητα), η πρώιμη εμμηναρχή, η καθυστερημένη εμμηνόπαυση, η μακροχρόνια λήψη ορμονικής υποκατάστασης, η απουσία τεκνοποίησης, η πρώτη κύηση σε μεγάλη ηλικία, το οικογενειακό ιστορικό, η παχυσαρκία και η έλλειψη σωματικής άσκησης. Μια γυναίκα έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει καρκίνο στο μαστό ανάλογα με τους παράγοντες κινδύνου που συγκεντρώνει. - Είναι κληρονομικός; Θα το μεταδώσω στα παιδιά; - Λέγεται κληρονομικός όταν έχουν εντοπιστεί γονίδια (BRCA 1+2) τα οποία ευθύνονται για την εμφάνιση του καρκίνου (ποσοστό 5-7%). Οικογενής λέγεται όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό με καρκίνο του μαστού (μητέρα, αδελφή), χωρίς όμως να έχουν εντοπιστεί τα παθολογικά γονίδια. Εάν η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου μαστού στο γενικό πληθυσμό είναι περίπου 12%, στις γυναίκες φορείς των ογκογονιδίων (BRCA 1+2) αυξάνεται στο 50-85%, ενώ έχουν και πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο ωοθηκών σε ποσοστό 40-50%. - Εάν έκανα μαστεκτομή δεν θα χρειαζόμουν άλλες - Πρέπει να αποφεύγω τροφές; - Έχουν γίνει πολλές μελέτες για την σχέση διατροφής και καρκίνου του μαστού χωρίς να έχει εντοπιστεί συσχετισμός. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι η παχυσαρκία και η έλλειψη τακτικής σωματικής άσκησης είναι παράγοντες κινδύνου. Σαν γενικός κανόνας ισχύει ότι πρέπει να ακολουθούμε υγιεινή διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, άπαχες πρωτεΐνες και δημητριακά ολικής αλέσεως. - Τι πρέπει να κάνουν οι κόρες μου για να προστατευτούν; - Τακτικό και συστηματικό προσυμπτωματικό έλεγχο των μαστών, με αυτοεξέταση στήθους (κάθε 5-8η μέρα μετά την έμμηνο ρύση), συστηματικά κλινική εξέταση του μαστού από ιατρό και απεικονιστικό έλεγχο με υπερηχογράφημα ή μαστογραφία ή MRI μαστού. Ο ιατρός θα επιλέξει τι απεικονιστικός έλεγχος χρειάζεται. Ο έλεγχος του βάρους και συστηματική σωματική άσκηση επιβάλλεται. Επίσκεψη στον ειδικό αν διαπιστωθεί κάποια ανωμαλία ή αλλαγή στους μαστούς. 8