ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΠΣ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΠΣ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΧΩΡΟ Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ: Γ. ΠΟΛΥΖΟΣ,. ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΥΡΗΝΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟΥ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Ή ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ; ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ: ΑΡΝΑΟΥΤΕΛΗ ΕΛΕΝΗ ΑΘΗΝΑ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή - Χωροθέτηση Μεταξουργείου Ιστορικά στοιχεία - Λόγοι που επιβάλλουν την ανάπλαση και αξιοποίηση της περιοχής - Κύριες κατευθύνσεις µελετών της προηγούµενης δεκαετίας Αντικείµενο εργασίας Οι χρήσεις και οι δραστηριότητες που κυριαρχούν σήµερα στην περιοχή και οι οργανωµένες επεµβάσεις της πολιτείας στην κατεύθυνση της ανάπλασης Προβληµατισµοί πολεοδοµικού και κοινωνικού χαρακτήρα Επίλογος 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Χωροθέτηση Μεταξουργείου Ιστορικά στοιχεία Σύµφωνα µε το από 23-07-1998 Προεδρικό ιάταγµα ως «Μεταξουργείο» ορίζεται η περιοχή του ρυµοτοµικού σχεδίου της Αθήνας που περικλείεται από τις οδούς: Πειραιώς, Ιερά Οδό, Κωνσταντινουπόλεως, Ανδροµάχης, εληγιάννη, Πλατεία Καραϊσκάκη, Αγίου Κωνσταντίνου και Πλατεία Οµονοίας. Η ονοµασία καθιερώθηκε από το εργοστάσιο µεταξουργίας που ίδρυσε η αγγλική εταιρία «A. Wrampe & Co» το 1855 και λειτούργησε για περίπου τριάντα χρόνια. Οι εγκαταστάσεις του εργοστασίου χωροθετούνται µεταξύ των σηµερινών οδών Μυλλέρου, Μ. Αλεξάνδρου, Κολοκυνθούς και Λεωνίδου. Ο τότε ιδιοκτήτης Γεώργιος ουρούτης διέκοψε σταδιακά της λειτουργία του ως το 1866 µε σκοπό την µετατροπή των εγκαταστάσεων σε συγκρότηµα κατοικιών. Το οικοδοµικό τετράγωνο έτσι κατατµήθηκε και δηµιουργήθηκαν οι οδοί Γιατράκου και Γερµανικού. Από τα µέσα του 19 ου αιώνα το Μεταξουργείο αποτέλεσε τη ζώνη µετάβασης από τις «καλές» αστικές περιοχές κατοικίας στα ανατολικά, στις λαϊκές συνοικίες κατοικίας και εργασίας στα δυτικά. Παρόλο που ήταν έντονη η ανάγκη (και η εξάπλωση) της κατοικίας στην περιοχή, αυτό δεν εµπόδισε παραγωγικές λειτουργίες να διεισδύσουν και να εδραιωθούν. Τέτοιες λειτουργίες ήταν τα εργαστήρια επεξεργασίας σιδήρου, αµαξοποιεία, ξυλουργεία, τυπογραφεία και εργαστήρια οικοδοµικών υλικών. Αυτά παρουσίαζαν µεγαλύτερη πυκνότητα στην οδό Μυλλέρου. Επίσης ανέκαθεν η περιοχή παρουσίαζε εξειδίκευση στων τοµέα των µεταφορών. Τα παλαιότερα αµαξοποιεία σταδιακά έδωσαν τη θέση τους σε εργαστήρια, συνεργεία σχετικά µε το νέο µεταφορικό µέσο, το αυτοκίνητο. Λόγοι που επιβάλλουν την ανάπλαση και αξιοποίηση της περιοχής Το Μεταξουργείο κατέχει µια από τις πιο κοµβικές θέσεις στο πολεοδοµικό κέντρο των Αθηνών. Αποτελεί την είσοδο για τα δυτικά προάστια της Αθήνας και εξυπηρετεί όλες τις βοηθητικές και πιο οχλούσες λειτουργίες του εµπορικού τριγώνου. Η περιοχή επίσης χαρακτηρίζεται από ένα πλούσιο κτιριακό απόθεµα των δυο τελευταίων αιώνων, µε αξιόλογα παραδείγµατα αρχιτεκτονικής της εποχής και χρήσεις τόσο την κατοικία όσο και την βιοτεχνία βιοµηχανία. Τα περισσότερα από αυτά είναι σε πολύ άσχηµη κατάσταση από άποψη συντήρησης (ερείπια) αλλά πολλά έχουν χαρακτηριστεί και διατηρητέα. Είναι επίσης γνωστό, ότι στο σύνολο σχεδόν της περιοχής τα αρχαιολογικά µνηµεία είναι µοναδικής ιστορικής σηµασίας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα του «ηµόσιου Σήµατος», που βρίσκεται «θαµµένο» κάτω από τις πολυκατοικίες του Μεταξουργείου. Πρόκειται για τον δηµόσιο ταφικό περίβολο της αρχαιότητας όπου γινόταν η ταφή εκείνων των οποίων η πολιτεία τιµούσε µε µια δηµόσια κηδεία. 3

Εκτιµάται πως ξεκινά από την οδό Πειραιώς και φτάνει µέχρι την Ακαδηµία Πλάτωνος, µεταξύ των σηµερινών οδών Πλαταιών και Σαλαµίνας. Κύριες κατευθύνσεις µελετών της προηγούµενης δεκαετίας Το 1990 ανατέθηκε από τον ήµο Αθηναίων σε ιδιωτικό γραφείο πολεοδοµικών µελετών η Μελέτη Αναβάθµισης του Μεταξουργείου. Το έργο αυτό ολοκληρώθηκε το 1993. Στα τέλη του ίδιου έτους ανατέθηκε από το ΥΒΕΤ στο Τµήµα Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου η µελέτη µε τίτλο: «Έρευνα δυνατοτήτων εφαρµογής µιας εξειδικευµένης πολιτικής κατοικίας, στα πλαίσια της πολεοδοµικής εξέλιξης αναβάθµισης, ιστορικών περιοχών του κέντρου της Αθήνας. Η περίπτωση του Μεταξουργείου», η οποία και ολοκληρώθηκε το 1995. Οι δυο µελέτες έχουν κοινούς στόχους και ουσιαστικά η δεύτερη αναλύει τα οικονοµικά και κοινωνικά δεδοµένα της εποχής, στην κατεύθυνση υλοποίησης των προτάσεων της πρώτης. Οι βασικές λοιπόν κατευθύνσεις των µελετών είναι: -Αναβάθµιση στο βαθµό του δυνατού της παραδοσιακής δοµής της γειτονιάς του Μεταξουργείου και της ταυτόχρονης τόνωσης της κατοικίας - Ανάδειξη της αρχαιολογικής / ιστορικής σηµασίας τµηµάτων της περιοχής, σε συνδυασµό µε ανάλογες παρεµβάσεις που προτείνονται για γειτονικές περιοχές - Ανάδειξη προστασία του εναποµένοντος κτιριακού πλούτου και του αρχικού πολεοδοµικού ιστού - Αποµάκρυνση των οχλουσών χρήσεων - Αντιµετώπιση του κυκλοφοριακού προβλήµατος µε κύριο στόχο τον περιορισµό της διερχόµενης κυκλοφορίας - Γενική βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος µε ιδιαίτερη προσοχή στην αισθητική αναβάθµιση. Αντικείµενο εργασίας Τις προηγούµενες δεκαετίες ήταν έντονη η τάση στο Μεταξουργείο εγκατάλειψης της κατοικίας µε την ταυτόχρονη εισροή χρήσεων που έρχεται σε σύγκρουση µε αυτή. Ωστόσο η µετατροπή της χώρας τα τελευταία χρόνια σε «χώρα υποδοχής µεταναστών» και έντονη προσέκλυση τους στην πρωτεύουσα, διαφοροποίησε αισθητά την κατάσταση. Ιδιαίτερα στην υπό εξέταση περιοχή µεγάλο ποσοστό των µόνιµων πλέον κατοίκων είναι µετανάστες. Είναι επίσης γεγονός πως το Μεταξουργείο παρέχει πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη και διεξαγωγή παράνοµων συναλλαγών και δραστηριοτήτων. Η πορνεία (νόµιµη και µη), το εµπόριο ναρκωτικών και το «παραεµπόριο» των µεταναστών είναι δραστηριότητες που έχουν πλέον καθιερωθεί και συναντώνται εκεί σε µεγαλύτερο βαθµό από ό,τι σε άλλες περιοχής της Αθήνας. Από την άλλη µεριά, το ενδιαφέρον της πολιτείας και του ιδιωτικού τοµέα να δώσουν στην περιοχή ένα νέο «πρόσωπο», µε κύρια χρήση την κατοικία και έµφαση στον χαρακτήρα της γειτονιάς αλλά και στις πολιτιστικές λειτουργίες, έχει αρχίσει να αποκτά υπόσταση µέσω συγκεκριµένων έργων και παρεµβάσεων. Οι αξίες των ακινήτων σηµειώνουν ανοδική πορεία και σε συνέχεια των ήδη «µεταλλαγµένων» γειτονικών περιοχών (Ψηρρή, Θησείο, Γκάζι) το Μεταξουργείο βρίσκεται και αυτό σε µια «µεταβατική φάση». 4

Τίθενται λοιπόν τα εξής ερωτήµατα: - Ποιος θα είναι ο ρόλος του Μεταξουργείου στα πλαίσια του νέου µητροπολιτικού κέντρου της Αθήνας που διαµορφώνεται στην εποχή µας; - Πρόκειται να υπάρξει σύγκρουση µεταξύ των σηµερινών και προτεινόµενων χρήσεων λειτουργιών; - Το φαινόµενο του gentrification θα επαναληφθεί, όπως και σε άλλες υπό αναβάθµιση περιοχές; 5

ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΚΥΡΙΑΡΧΟΥΝ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΙ ΟΙ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ To Μεταξουργείο µέχρι σήµερα Μετανάστες Όταν η Ελλάδα και πιο συγκεκριµένα η Αθήνα, άρχισε να υποδέχεται µεγάλους αριθµούς µεταναστών, την τελευταία δεκαετία, η περιοχή του Μεταξουργείου ήταν ήδη αρκετά υποβαθµισµένη. Πολλοί ιδιοκτήτες διαµερισµάτων είχαν εγκαταλείψει τις ιδιοκτησίες τους, αναζητώντας κατοικία σε «καλύτερες» περιοχές της Αθήνας. Έτσι οι πυκνοκτισµένες γειτονιές του Μεταξουργείου, που ήταν και εύκολα προσπελάσιµες, προσέφεραν στους νέους κατοίκους τον πλούτο ενός ιστορικά διαµορφωµένου αστικού περιβάλλοντος και ενός οικονοµικά προσιτού κτιριακού αποθέµατος. Σε αντίθεση µε άλλες πόλεις της Ευρώπης, η Αθήνα δεν έστειλε τους µετανάστες σε αποµονωµένες περιφέρειες αλλά τους συγκράτησε σε κεντρικές συνοικίες που εξυπηρετούνται πολύ ικανοποιητικά από τα µέσα µαζικής µεταφοράς, µε σαφώς ωστόσο διακριτό το ντόπιο στοιχείο. Με την πάροδο του χρόνου πολλοί µετανάστες εκτός από την κατοικία τους δηµιούργησαν και επιχειρήσεις στην περιοχή. Είναι πολλά τα καταστήµατα µε κινέζικα προϊόντα, κυρίως ένδυσης, σε κεντρικού δρόµους του Μεταξουργείου, όπως και αυτά µε προϊόντα από χώρες της νότιας και νοτιοανατολικής Ασίας. Επίσης εύκολα διακρίνονται και τα «καφενεία» ή οι χώροι συνάθροισης των διαφόρων εθνικοτήτων, όπου συναντώνται οµοεθνείς. ιαπιστώνεται λοιπόν ότι οι µετανάστες «αναβίωσαν» τον χαρακτήρα της γειτονιάς στην περιοχή. Οχλούσες χρήσεις Σύµφωνα µε το από 19 Αυγούστου 1998 Προεδρικό ιάταγµα (ΦΕΚ616 ) απαγορεύονται στην περιοχή οι εξής χρήσεις: µάντρες πωλήσεις ή ενοικίασης αυτοκινήτων, µάντρες πώλησης οικοδοµικών και άλλων υλικών, εµπόριο και αποθήκευση καυσίµων, ορυκτών και χηµικών προϊόντων για την βιοµηχανία, εµπόριο λιπαντικών, εγκαταστάσεις εκκενώσεως βόθρων και απολυµάνσεων, µηχανουργεία (πλην εκείνων που εργασίες τους σχετίζονται µε είδη λαϊκής τέχνης και πληρούν συγκεκριµένους όρους ισχύος µηχανολογικού εξοπλισµού), εργαστήρια ή βιοτεχνίες επεξεργασίας εύφλεκτων υλικών, εργαστήρια επισκευής (βουλκανιζατέρ), εργαστήρια επισκευής αυτοκινήτων, µοτοσικλετών και ποδηλάτων (µε εξαίρεση τα οικόπεδα που έχουν πρόσωπο στις οδούς Κωνσταντινουπόλεως, Αχιλλέως, Θερµοπυλών και Κολοκυνθούς). Με την δηµοσίευση του παραπάνω Π.. δινόταν σε όλες αυτές τις «οχλούσες» χρήσεις προθεσµία 36 µηνών να αποµακρυνθούν από την περιοχή. Τέσσερα χρόνια αργότερα δίνεται νέα προθεσµία άλλων 36 µηνών για τον ίδιο σκοπό και αφού οι χρήσεις αυτές εξακολουθούσαν να λειτουργούν (Ν.3066/2002 ΦΕΚ252Α ). Κύριος 6

λόγος ήταν οι αντιδράσεις των ιδιοκτητών για ελλιπή µέριµνα της πολιτείας για την µετεγκατάσταση ή την αποζηµίωση τους. Σήµερα οι εγκαταστάσεις αυτές εξακολουθούν να λειτουργούν. Άστεγοι - Παράνοµες δραστηριότητες Οίκοι ανοχής Ο µεγάλος αριθµός των εγκατελλειµένων κτιρίων που απαντώνται στο Μεταξουργείο «φιλοξενούν» κατά περιόδους αστέγους και δίνουν καταφύγιο σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών. Αυτό ισχύει φυσικά ακόµα και για κτίρια που είναι χαρακτηρισµένα ως διατηρητέα. Υπάρχουν κτίρια που ενώ πρόκειται άµεσα να ανακατασκευαστούν (έχουν τοποθετηθεί κιγκλιδώµατα εργοταξίου, έχουν αναρτηθεί αρ. οικοδοµικών αδειών και πινακίδες των κατασκευαστικών εταιριών), εξακολουθούν να παρέχουν άσυλο στις παραπάνω οµάδες πληθυσµού και να τελούν ουσιαστικά υπό κατάληψη. Η εικόνα της εξαθλίωσης είναι έντονη σε αρκετές γωνιές της περιοχής. εν λείπει επίσης και η διακίνηση των ναρκωτικών. Ο µεγάλος αριθµός των οίκων ανοχής που λειτουργούν στην περιοχή, είναι άλλη µια πραγµατικότητα για το Μεταξουργείο. Πολλοί από αυτούς είναι συγκεντρωµένοι στην οδό Ιάσωνος, η οποία είναι πεζοδροµηµένη. Ο πεζόδροµος αυτός έχει σχετικά µικρό πλάτος και τα κτίρια είναι κυρίως µονοκατοικίες και διώροφα, χαµηλής ποιότητας κατασκευές της µεταπολεµικής περιόδου του προηγούµενου αιώνα. Κυκλοφοριακά Προβλήµατα Είναι αλήθεια πως από την έναρξη λειτουργίας του Μετρό και συγκεκριµένα των σταθµών Μεταξουργείο (Πλατεία Καραϊσκάκη), Οµόνοια και πιο πρόσφατα Κεραµεικός (Γκάζι), σε συνδυασµό µε το µεγάλο αριθµό λεωφορειακών γραµµών που έχουν συνήθως την αφετηρία τους στην περιοχή, η πρόσβαση στο Μεταξουργείο είναι πάρα πολύ εύκολη πλέον από κάθε γωνιά της Αθήνας. Ωστόσο οι µεγάλοι οδικοί άξονες που περιβάλλουν την περιοχή, Κωνσταντινουπόλεως, Ιερά Οδός, Πειραιώς, Αγίου Κωνσταντίνου (µε εξαίρεση την Αχιλλέως που την διασχίζει),το γεγονός της έντονης και συχνής τους κυκλοφοριακής συµφόρησης και τα µικρά πλάτη των δρόµων στο εσωτερικό της οδηγούν σε εντονότατα κυκλοφοριακά προβλήµατα. Οι παραπάνω επισηµάνσεις, σε συνδυασµό µε την έλλειψη σε κοινόχρηστους, ελεύθερους χώρους, κοινωνική υποδοµή και η αισθητική και γενικότερα περιβαλλοντική υποβάθµιση της περιοχής, έρχονται σε αντίθεση µε τις επικείµενες αλλαγές που ξεκίνησαν πρόσφατα να λαµβάνουν χώρα στον πυρήνα του Μεταξουργείου. 7

Νέες προοπτικές για το Μεταξουργείο Συγκρότηµα εργοστασίου ουρούτη Το οµώνυµο «Μεταξουργείο» έχει ενταχθεί εδώ και χρόνια στο πρόγραµµα Ενοποίησης Αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας. Λόγω έλλειψης οικονοµικών πόρων η αποκατάσταση του εκκρεµεί από τις αρχές της δεκαετίας του 90. Πριν τους Ολυµπιακούς αγώνες του 2004 έγινε µια µερική αποκατάσταση των όψεων του συγκροτήµατος και µια υποτυπώδης διαµόρφωση της πλατείας (Πλ. ουρούτη) στο αίθριο που ορίζεται από τα κτίρια του. Έτσι µέχρι σήµερα εξακολουθεί να είναι σε πολύ κακή κατάσταση το µεγαλύτερο µέρος του συγκροτήµατος. Τους τελευταίους µήνες το τµήµα του συγκροτήµατος επί των οδών Λεωνίδου, Μυλλέρου και Μ.Αλεξάνδρου έχει περιφραχθεί και πρόκειται να ξεκινήσουν οι εργασίες αποκατάστασής του. Είναι πλέον ιδιοκτησία του ήµου Αθηναίων και προορίζεται να φιλοξενήσει πολιτιστικές χρήσεις και εκδηλώσεις ήπιου χαρακτήρα. Χαρακτηριστικά τµήµα αυτού θα στεγάσει τη νέα σύγχρονη ηµοτική Πινακοθήκη καθώς και ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του ήµου. Η πλατεία ουρούτη (αίθριο) σήµερα συγκεντρώνει τις περισσότερες ψυχαγωγικές λειτουργίες τις περιοχής. Κάποιες καφετέριες και λίγα εστιατόρια προσφέρουν έναν «εναλλακτικό» και ίσως ακόµα πιο underground τρόπο ψυχαγωγίας και διασκέδασης σε σύγκριση µε τα όσα προσφέρουν οι γειτονικές περιοχές του Γκάζι και του Ψυρρή. Η «οργανωµένη» τύπου Ψυρρή δεν έχει ακόµα εισβάλλει αισθητά στην περιοχή του Μεταξουργείου. Ωστόσο δεν γνωρίζουµε ποια θα είναι η εξέλιξη, στον τοµέα αυτό, όταν τα έργα της ανάπλασης, στα συγκεκριµένα οικοδοµικά τετράγωνα, ολοκληρωθούν. Συγκρότηµα ουρούτη επί της Οδού Μυλλέρου (Πηγή: προσωπικό αρχείο) 8

Συγκρότηµα ουρούτη επί της Οδού Λεωνίδου (Πηγή: προσωπικό αρχείο) Πλατεία Αυδή Κτίριο Κεραµεικού 46 Η πλατεία Αυδή βρίσκεται απέναντι από την Πλατεία ουρούτη καθώς τις χωρίζει η Οδός Λεωνίδου. Ορίζεται εποµένως από τις οδούς Μυλλέρου, Λεωνίδου, Γιατράκου και Κεραµεικού. Αν και διαµορφώθηκε τα τελευταία χρόνια και διαθέτει στοιχειώδη εξοπλισµό παιδικής χαράς, κάθε άλλο παρά χώρος παιχνιδιού για παιδιά είναι. Τα παιχνίδια που καθηµερινά καθίστανται όλο και πιο ακατάλληλα για χρήση από ανηλίκους, ουσιαστικά αποτελούν «ξένο στοιχείο» σε µια έκταση που είναι όλο και πιο έντονη η τάση κυριαρχίας των τραπεζοκαθισµάτων των γύρω καταστηµάτων «αναψυχής». Επίσης καθοριστικό ρόλο για τον χαρακτήρα της πλατείας θα παίξει και η λειτουργία του κτιρίου επί της Οδού Κεραµεικού 46, το ήδη αναπαλαιωµένο κτίριο που βρίσκεται στην γωνία του οικοδοµικού τετραγώνου της. Το κτίριο ανήκει σε ιδιώτες και θα ξεκινήσει να λειτουργεί µέσα στον χειµώνα του 2008 ως «πολιτιστικό κέντρο πολλαπλών καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων». ιαθέτει τεχνικό, µηχανολογικό και ηλεκτρονικό εξοπλισµό για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις όπως εκθέσεις κάθε είδους, θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, οργάνωση συνεδρίων αλλά και κάθε είδους κοινωνικές εκδηλώσεις. 9

Κτίριο πολιτιστικών εκδηλώσεων στην Πλατεία Αυδή (Πηγή:kerameikou46.blogspot.com) Συγκρότηµα ουρούτη επί της Οδού Μυλλέρου (Πηγή: προσωπικό αρχείο) 10

Νέο συγκρότηµα κατοικιών και καταστηµάτων Το 2006 ιδιωτική κατασκευαστική εταιρία σε συνεργασία µε αρχιτεκτονικό περιοδικό, διεξήγαγε πανευρωπαϊκό αρχιτεκτονικό διαγωνισµό, µε αντικείµενο τον σχεδιασµό πρότυπου συγκροτήµατος κατοικιών και καταστηµάτων στην οδό Μυλλέρου. Συγκεκριµένα απέναντι από την Πλατεία Αυδή και το «Συγκρότηµα ουρούτη». Εκδηλώθηκε µεγάλο ενδιαφέρον και οι συµµετοχές ξεπέρασαν τις 100. Σήµερα υλοποιείται ένα εκ των δυο Γ βραβείων του διαγωνισµού και αποτελεί έναν «οικισµό» που συνδυάζει την πολυκατοικία µε την µονοκατοικία, σε ένα σύνολο από «κύβους» που ενώνονται κάτω από τη στέγη. Μέσα στο επόµενο έτος το κτίριο θα έχει ολοκληρωθεί. Νέο συγκρότηµα κατοικιών επί της Οδού Μυλλέρου (Πηγή: προσωπικό αρχείο) Γκαλερί Αίθουσες τέχνης Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια τάση προσέλκυσης καλλιτεχνικών εργαστηρίων και αιθουσών τέχνης στην περιοχή του Μεταξουργείου. Κάτι αντίστοιχο είχε παρατηρηθεί παλαιότερα (δεκαετία του 90) και στις περιοχές του Ψυρρή και του Γκαζιού, πριν αυτές παραδοθούν στην επέλαση της οργανωµένης νυχτερινής διασκέδασης. Πολλοί καλλιτέχνες οραµατίζονται το Μεταξουργείο σαν µια καλλιτεχνική συνοικία µε πολλές γκαλερί, προσεγµένα εστιατόρια και βιβλιοπωλεία µε εκδόσεις τέχνης. 11

Αξίες ακινήτων Οι αστικές αναπλάσεις και η γενικότερη τάση ανακατασκευής κτιρίων και αλλαγής χρήσεων εκτιµάται ότι θα περιορίσουν σηµαντικά την παρουσία των βιοτεχνικών και γενικότερα των οχλουσών δραστηριοτήτων στην περιοχή. Υπό αυτές τις ευοίωνες προοπτικές το Μεταξουργείο µπορεί να θεωρηθεί µια περιοχή µε επενδυτικές ευκαιρίες. Οι τιµές των ακινήτων διατηρούνται ακόµα σε χαµηλά επίπεδα, ήδη όµως αυξήθηκαν περιµετρικά των «υπό ανάπλαση» σηµείων που αναφέρθηκαν παραπάνω. Η δε προσφορά είναι φανερή, από τις πινακίδες, µε την ένδειξη «πωλείται», που αναρτήθηκαν σε πολλά από τα γύρω κτίρια. 12

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Η µέθοδος ανάπλασης και αναβάθµισης των ιστορικών κέντρων των πόλεων εξελίχθηκε σηµαντικά τον προηγούµενο αιώνα. Μετά την ιδέα της «ριζικής ανακαίνισης» µε τις µη αναστρέψιµες και σαρωτικές παρεµβάσεις, σειρά είχε η µέθοδος της ανακατασκευής και των επισκευών συντήρησης των κτιρίων. Σήµερα ακολουθείται η τακτική της σταδιακής αναζωογόνησης. Για να θεωρηθεί επιτυχηµένη η ανάπλαση µιας περιοχής θα πρέπει να ακολουθηθούν ενδεικτικά οι παρακάτω κατευθύνσεις: - Οι κάτοικοι να συµµετέχουν ενεργά στην διαδικασία του σχεδιασµού και να υπάρχει διάλογος µεταξύ αυτών και των µελετητών, έτσι ώστε να ληφθεί µέριµνα για τις πραγµατικές ανάγκες της περιοχής και να αποφευχθεί το φαινόµενο του gentrification - Να µην αλλοιωθεί ο µέχρι πρότινος κύριος χαρακτήρας της περιοχής, µετατρέποντας την περιοχή σε κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που ήταν - Τα νέα δοµικά σύνολα να αποτελούν συνέχεια και να «δένουν» αρµονικά µε το υπόλοιπο αστικό περιβάλλον Το φαινόµενο του gentrification Η εκδίωξη του προϋπάρχοντος πληθυσµού από µια αναβαθµιζόµενη αστική περιοχή και η εισαγωγή νέου πληθυσµού, ανώτερου κοινωνικού και οικονοµικού επιπέδου είναι περιφραστικά ο ορισµός του gentrification. Είναι προφανές πως ο κίνδυνος αυτός είναι «προ των πυλών» στην υπό εξέταση περιοχή. Μέχρι στιγµής δεν υπάρχει συµµετοχή των µόνιµων κατοίκων του Μεταξουργείου στις µελέτες εφαρµογής της πραγµατοποιούµενης ανάπλασης. Αντίθετα οι παραπάνω παρεµβάσεις που υλοποιούνται, απευθύνονται σε άλλες οµάδες πληθυσµού, που δεν γνωρίζουµε ακόµη αν πράγµατι θα µετοικήσουν στην νεοσύστατη αυτή πραγµατικότητα. Η άποψη των κατοίκων εκφρασµένη στους δρόµους του Μεταξουργείου (Πηγή: προσωπικό αρχείο) 13

Η περίπτωση ανάπλασης στου Ψυρρή Πολλοί υποστηρίζουν πως η επόµενη φάση για την περιοχή του Ψυρρή είναι ξανά της παρακµής. Αυτό γιατί δεν υπήρξε καµία µέριµνα για την αισθητική αναβάθµιση της περιοχής και των δηµόσιων χώρων. εν υπήρχε οργανωµένο σχέδιο ανάπλασης και δεν δόθηκε έµφαση σε κρίσιµα σηµεία όπως η καθαριότητα και η αρχιτεκτονική αποκατάσταση. Αντίθετα δόθηκαν ανεξέλεγκτα άδειες για καφετέριες, µπαρ, ταβέρνες και κάθε είδους κέντρα νυχτερινής διασκέδασης, χωρίς ανάλογη µέριµνα για έργα κοινωνικής υποδοµής. Η χρήση της κατοικίας, που θα µπορούσε να δώσει «ζωή» τις πρωινές ώρες στην περιοχή και να ανασχέσει σε ένα βαθµό την «βιοµηχανία της διασκέδασης», παραγκωνίστηκε πλήρως. Καλλιτέχνες και γκαλερίστες, που ήταν οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν στου Ψυρρή και το µετέτρεψαν σε «εναλλακτικό προορισµό» ψυχαγωγίας, τώρα το εγκαταλείπουν και µετεγκαθίστανται. Ένας από τους νέους τους προορισµούς είναι και το Μεταξουργείο. Ουσιαστικά η περιοχή του Ψυρρή υπέστη µια «µετάλλαξη» που µπορεί όµως να µην είναι το τελικό στάδιο, το τέλµα. Ίσως να είναι και η µεταβατική φάση από την υποβάθµιση, στην εισαγωγή νέου πληθυσµού µε σκοπό την κατοικία, αφού πλέον η περιοχή είναι αρκετά οικεία και δηµοφιλής. Αυτό όµως θα συµβεί µόνο αν υπάρξει οργανωµένη µέριµνα της πολιτείας προς αυτή την κατεύθυνση. Μορφολογική συνέπεια Είναι γεγονός πως οι προϋπάρχουσες αρχιτεκτονικές µορφές σε κάθε περιοχή προσδιορίζουν την αυθεντικότητα της. Είναι λοιπόν επιτακτική η ανάγκη διατήρησής και αποκατάστασής τους ιδιαίτερα σε περιοχές µε πλούσιο ιστορικό ενδιαφέρον. Οι δε νέες κατασκευές οφείλουν να σέβονται τον χαρακτήρα αυτό και να υποδηλώνουν την παρουσία τους µε όσο το δυνατό χαµηλότερους τόνους. Στην περίπτωση του νέου συγκροτήµατος κατοικιών που κατασκευάζεται σήµερα, οι µελετητές δηλώνουν πως κινήθηκαν σε αυτόν τον άξονα δηµιουργίας και εφαρµογής. Παράλληλα µέσα στα πλαίσια της γενικότερης αναµόρφωσης της περιοχής, επεµβάσεις όπως αυτή, µπορούν να ωθήσουν σε διαδοχικές βελτιώσεις των µικρών ιδιοκτησιών από ιδιωτική πρωτοβουλία. 14

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Από την παραπάνω ανάλυση προκύπτει έντονος προβληµατισµός για το κατά πόσο όλες αυτές οι λειτουργίες µπορούν να συνυπάρξουν. Για πολλούς οι πολιτιστικές λειτουργίες της Πλατείας ουρούτη και Αυδή είναι σε πλήρη παραφωνία µε τους οίκους ανοχής της Οδού Ιάσωνος. Μια άλλη µατιά το βλέπει σαν ετεροτοπία µέσα στον αστικό ιστό. εν µπορούµε σήµερα να πούµε µε βεβαιότητα αν το Μεταξουργείο θα καταφέρει να ανακτήσει το χαρακτήρα της γειτονιάς που είχε στις αρχές του προηγούµενου αιώνα ή αν θα παραµείνει ένα υποβαθµισµένο τµήµα της πόλης, στο οποίο εκτονώνονται όλες οι βοηθητικές της χρήσεις. Η ιστορία της περιοχής βρίσκεται σε ένα σηµεία καµπής. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Εταιρεία µελετών περιβάλλοντος ΕΠΕ Ιωάννης. ηµητριάδης και συνεργάτες: ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΊΟ Μελέτη Αναβάθµισης. ήµος Αθηναίων (1993) - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τµήµα Αρχιτεκτόνων, Τοµέας Πολεοδοµίας Χωροταξίας: Έρευνα δυνατοτήτων εφαρµογής µιας εξειδικευµένης πολιτικής κατοικίας, στα πλαίσια της πολεοδοµικής εξέλιξης αναβάθµισης, ιστορικών περιοχών του κέντρου της Αθήνας. Η περίπτωση του Μεταξουργείου. ΥΒΕΤ Γενική Γραµµατεία Έρευνας (1995) - Πρακτικά Ηµερίδας για το Γκάζι (1992) - Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών. Επιστήµης Κοινωνία: Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών (1994) ικτυακοί Τόποι www.kathimerini.gr www.enet.gr www.cityofathens.gr www.tovima.dolnet.gr www.iknowplanning.blogspot.com www.kerameikou46.blogspot.com 15