2 Ο Σ Υ Ν Ε Δ Ι Ο Ε Κ Ρ Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ω Ν Δ Υ Τ Ι Κ Η Σ Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν Ι Α Σ «ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΥΓΧΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ»

1

1 οσ Τόμοσ ISBN: 978-618-83849-1-0 2

ΡΑΚΤΛΚΑ 2 Ο ΣΥΝΕΔΙΟΥ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ «ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΥΓΧΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ» 1 οσ Τόμοσ ΕΡΛΜΕΛΕΛΑ Πλγα Μοφςιου Μυλωνά Ιωάννθσ Σοφλιοσ Κυριακι Αμαραντίδου 26 και 27 Μαΐου 2017 Ραιδαγωγικι Σχολι Φλϊρινασ 3

Ρεριφερειακι Διεφκυνςθ Ρρωτοβάκμιασ και Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Δυτικισ Μακεδονίασ Επιμζλεια ζκδοςθσ: Πλγα Μοφςιου Μυλωνά, Ιωάννθσ Σοφλιοσ, Κυριακι Αμαραντίδου Επιμζλεια αφίςασ και λογότυπου: Σπφροσ Ραπαχαρίςθσ Ανάρτθςθ Ρρακτικϊν Συνεδρίου: http://teachersconference.web.uowm.gr/ Υπεφκυνοσ ιςτοςελίδασ Συνεδρίου: Σπφροσ Ραπαχαρίςθσ Ζτοσ Ζκδοςθσ: 2018 Ρρακτικά 2 ου Ρανελλθνίου Συνεδρίου Εκπαιδευτικϊν Δυτικισ Μακεδονίασ (SET) ΒΙΒΛΙΟ ISBN: 978-618-83849-0-3 Ρρακτικά 2 ου Ρανελλθνίου Συνεδρίου Εκπαιδευτικϊν Δυτικισ Μακεδονίασ 1 οσ Τόμοσ ISBN: 978-618-83849-1-0 4

Υαηξεηηζκφο Πεξηθεξεηαθνχ Γηεπζπληή Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, θ. Κσλζηαληίλνπ Κσλζηαληφπνπινπ Ώμηφηηκνη/εο χλεδξνη Δ Πεξηθεξεηαθή Αηεχζπλζε Πξσηνβάζκηαο θαη Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο θαη πξνζσπηθά ν Πεξηθεξεηαθφο Αηεπζπληήο Βθπαίδεπζεο θ. Κσλζηαληφπνπινο, ραηξεηίδεη κε ηδηαίηεξε ραξά, ηνπο ζπλέδξνπο ηνπ 2νπ Παλειιελίνπ πλεδξίνπ Βθπαηδεπηηθψλ κε ζέκα: «ρνιείν γηα κηα ζχγρξνλε θνηλσλία αιιειεγγχεο». Σν ζρνιείν ζηε ζχγρξνλε επνρή έρεη ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηακνξθψλνπλ θαηλνχξηεο θαη πνιχπινθεο θνηλσληθέο, πνιηηηθέο, νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο, πνπ νθείινληαη ζε έλα κεηαβαιιφκελν θνηλσληθφ, πνιηηηζκηθφ θαη εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, πνπ δηακνξθψζεθε ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηε ρψξα καο. Σν θιίκα πνπ δηακνξθψλεηαη ζηε ρψξα καο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο αθνξά ηφζν ζηηο αλαγθαζηηθέο κεηαθηλήζεηο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ θαη ρηιηάδσλ πνιηηηθψλ 5

πξνζθχγσλ, πνπ ην ζρνιηθφ ζχζηεκα θαιείηαη λα αλαπηχμεη κεραληζκνχο έληαμεο, φζν θαη ζην θιίκα δηαξθνχο αλαθαηάηαμεο ηεο γλψζεο ιφγσ ηεο ςεθηαθήο επνρήο, πνπ παξέρεη ππεξπιεξφθνξεζε αιιά θαη ιφγσ ηεο αιιαγήο ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ, πνπ έρνπλ αληίθηππν ζηα δεδνκέλα ηεο θνηλσλίαο θαη ζηηο αμίεο θαη ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ. Μέζα ζε απηφ ην πεξηβάιινλ, ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, αλεμάξηεηα απφ βαζκίδα θαη εηδηθφηεηα, θαζίζηαηαη πνιπζχλζεηνο θαη πνιχπινθνο, θαζψο δεκηνπξγνχληαη λέεο ζπλζήθεο γηα ηνλ ξφιν ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ νηθνγέλεηα, ηνπο ζεζκνχο θαη ηελ θνηλσλία. Σν ζρνιείν, εμαηηίαο απηψλ ησλ ζπλζεθψλ, θαιείηαη λα επηιέμεη ελαιιαθηηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο,λα πηνζεηήζεη κηα παηδαγσγηθή αληίιεςε πνπ έρεη σο επίθεληξν ηνλ καζεηή, δίλνληαο έκθαζε ζηελ θαηλνηνκία, ζηε ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ, ζηε δεκηνπξγηθφηεηα, ζηε θαληαζία, ζηελ αηζζεηηθή θαιιηέξγεηα θαη ζηελ εδξαίσζε ζηε ζπλείδεζε ησλ καζεηψλ ησλ δεκνθξαηηθψλ αμηψλ, ησλ αξρψλ ηεο ηζνλνκίαο θαη ηεο δηθαηνζχλεο, ηεο απνδνρήο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ηνπ ζεβαζκνχ ζην πεξηβάιινλ θαη θπξίσο ηεο αλζξψπηλεο αιιειεγγχεο. Δ ζχγρξνλε ζρνιηθή ηάμε πεξηιακβάλεη δηαθνξνπνηεκέλεο καζεζηαθέο νκάδεο θαη θαη επέθηαζε ε δηδαζθαιία πξέπεη λα πξαγκαηνπνηείηαη κέζα ζε ζπλζήθεο απνδνρήο ησλ κεηνλνηήησλ, απνθιεηζκνχ ησλ δηαθξίζεσλ ηνπ ξαηζηζκνχ, ησλ θαηλνκέλσλ βίαο θαη εθθνβηζκνχ ζην ζρνιείν. Με παξφκνην ηξφπν ηνπνζεηείηαη θαη ην δήηεκα ηεο παξνπζίαο ζηελ ηάμε παηδηψλ κε αλαπεξία, κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο, πνπ ρξεηάδνληαη δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία γηα λα αλαπηχμνπλ ηηο δεμηφηεηέο ηνπο, ψζηε λα εληαρζνχλ κε επηηπρία ζηελ ηάμε. ηφρνο ηνπ πλεδξίνπ είλαη λα πξνσζεζνχλ λέεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη πξνηάζεηο, ψζηε ην ζχγρξνλν ζρνιείν λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πξνθιήζεηο ηεο επνρήο θαη νη καζεηέο λα απνθηήζνπλ ηα εθφδηα ελφο δεκηνπξγηθνχ πνιίηε, πνπ ζα αγσλίδεηαη γηα ηε δεκνθξαηία θαη ηελ ηζνλνκία, γηα ηα δηθαηψκαηα ησλ αδχλακσλ θνηλσληθά αηφκσλ, γηα ηελ εηξήλε, ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ αιιειεγγχε κεηαμχ ησλ ιαψλ θαη ησλ αλζξψπσλ γηα κηα θνηλσλία πνιηηψλ, πνπ δνπλ κε αμηνπξέπεηα θαη πξννπηηθή. Κσλζηαληίλνο Κσλζηαληφπνπινο Πεξηθεξεηαθφο Αηεπζπληήο Πξσηνβάζκηαο θαη Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο 6

θνπφο θαη πξνβιεκαηηθή ηνπ πλεδξίνπ Δ ζχγρξνλε επνρή καο ραξαθηεξίδεηαη απφ ζεκαληηθέο θνηλσληθέο αιιαγέο πνπ έρνπλ επέιζεη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο θαη δηακνξθψλνπλ θαηλνχξηεο θη εμαηξεηηθά πνιχπινθεο θνηλσληθέο, πνιηηηθέο, νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο. Σν ζρνιείν σο έλαο θνηλσληθφο νξγαληζκφο θαη σο ζεκαληηθφ ππνζχζηεκα ηεο θνηλσλίαο κέζα ζε απηφ ην λέν πιαίζην θαιείηαη λα πηνζεηήζεη πξνζαλαηνιηζκνχο πνπ νδεγνχλ ζε λένπο ζηφρνπο θαη λέα πεξηερφκελα, ζπκβαηά κε ηηο δηακνξθσζείζεο ζπλζήθεο, θαη λα ππνζηεξίμεη ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο λα αλαπηχμνπλ έλα εχξνο δεμηνηήησλ πνπ ζα ηνπο επηηξέςεη λα ιεηηνπξγήζνπλ απνηειεζκαηηθά θαη δεκηνπξγηθά κέζα ζε έλα θνηλσληθφ, πνιηηηζκηθφ θαη εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ πνπ έρεη απμεκέλεο θαη δηαξθψο κεηαβαιιφκελεο απαηηήζεηο. Βπίζεο, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ιφγσ ησλ αλαγθαζηηθψλ κεηαθηλήζεσλ ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ ρηιηάδσλ πνιηηηθψλ πξνζθχγσλ, παξαηεξείηαη κηα ζεκαληηθή αχμεζε ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθέο θπιέο, εζλφηεηεο θαη δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα. ηελ πεξίπησζε απηή, ην ζρνιηθφ ζχζηεκα θαιείηαη λα αλαπηχμεη κεραληζκνχο πνπ ζα ζπκβάιινπλ ζηελ έληαμε ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ αιιφγισζζα πεξηβάιινληα ή απφ μέλεο ρψξεο θαη, παξάιιεια, θαιείηαη λα ελζαξξχλεη ηελ επηθνηλσλία θαη ηε γλψζε ηεο ηδηαίηεξεο ηαπηφηεηαο ησλ άιισλ πνιηηηζκψλ. Μέζα ζην θιίκα ηεο δηαξθνχο ξνήο θη αλαθαηάηαμεο ηεο γλψζεο, ηεο ππεξπιεξνθφξεζεο σο απφηνθν ηεο ςεθηαθήο επνρήο, ηεο αιιαγήο ζηα νηθνλνκηθά κεγέζε θαη δεδνκέλα γηα ηελ θνηλσλία, ησλ κεηαβνιψλ ζηνπο θνηλσληθνχο ζπζρεηηζκνχο θαη ζηηο αμίεο, νη αλάγθεο ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ είλαη πιένλ πνιχ δηαθνξνπνηεκέλεο θη επηηαθηηθέο, ελψ ν ξφινο ηνπ ζχγρξνλνπ εθπαηδεπηηθνχ, αλεμάξηεηα απφ βαζκίδα θαη εηδηθφηεηα, είλαη εθ ησλ πξαγκάησλ αθφκα πην πνιπζχλζεηνο θαη πνιχπινθνο, κε δεδνκέλν ην γεγνλφο φηη δεκηνπξγνχληαη θαη λέεο ζπλζήθεο γηα ηηο ζρέζεηο ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ νηθνγέλεηα, ηνπο ζεζκνχο θαη ηελ θνηλσλία. Οη λέεο απηέο ζπλζήθεο ζπλεπάγνληαη ελαιιαθηηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη νδεγνχλ ζε κηα παηδαγσγηθή αληίιεςε πνπ έρεη σο επίθεληξν ηνλ καζεηή, πνπ δίλεη έκθαζε ζηελ θαηλνηνκία θαη ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, ζηε δεκηνπξγηθφηεηα, ζηε θαληαζία, ζηελ αηζζεηηθή θαιιηέξγεηα, κηα θηινζνθία πνπ εδξαηψλεη ζηε ζπλείδεζε ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ ηηο δεκνθξαηηθέο αμίεο, ηηο αξρέο ηεο ηζνλνκίαο θαη ηεο δηθαηνζχλεο κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ηεο απνδνρήο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ηνλ ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ θαη ηε ινγηθή ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, ηελ αλζξψπηλε αιιειεγγχε, ελψ, ηαπηφρξνλα, νθείιεη λα εληζρχεη ην δηεξεπλεηηθφ θαη θξηηηθφ πλεχκα απέλαληη ζηα επηκέξνπο γλσζηηθά αληηθείκελα θαη ηηο πιεξνθνξίεο. H ζχγρξνλε ζρνιηθή ηάμε ηνπ 21νπ αηψλα δελ έρεη ηα ζηελά ρσξνηαμηθά φξηα θαη ραξαθηεξηζηηθά, εθφζνλ είλαη έλαο ρψξνο πνπ πεξηιακβάλεη δηαθνξνπνηεκέλεο 7

καζεζηαθέο νκάδεο πνπ καζαίλνπλ παληνχ, ζην ζπίηη, ζηελ θνηλσλία θαη ζην ζρνιείν. Βίλαη ν ρψξνο πνπ ζπζηεκαηνπνηεί θαη εμειίζζεη ηε γλψζε πνπ έρνπλ νη καζεηέο, ελψ ζηνπο θφιπνπο ηεο δεκηνπξγείηαη ε λέα γλψζε πνπ παξάγεηαη κέζα απφ ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε θνηλφηεηεο κάζεζεο. Οη αλζξψπηλεο αλάγθεο γηα ζπλαηζζεκαηηθή θαη ςπρνθνηλσληθή αλάπηπμε είλαη πάληα επηηαθηηθέο θη αδήξηηεο θαη ε νιφπιεπξε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ καζεηή παξακέλεη ν ππέξηαηνο ζθνπφο ηεο εθπαίδεπζεο. Δ δηδαζθαιία κέζα ζε ζπλζήθεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο δελ είλαη κφλν έλα ηερληθφ δήηεκα, αιιά άπηεηαη κηαο γεληθφηεξεο εθπαηδεπηηθήο ζηάζεο πνπ βιέπεη ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία σο κηα δηαπξαγκάηεπζε ηαπηνηήησλ ηφζν αλάκεζα ζηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη ηνπο καζεηέο φζν θαη αλάκεζα ζηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο. Έηζη, απνθεχγεηαη ν απνθιεηζκφο ησλ κεηνλνηήησλ, ελψ ε πιεηνλφηεηα έρεη πνιιά λα θεξδίζεη απφ ην άλνηγκα ζηε δηαθνξεηηθφηεηα. Με παξφκνην ηξφπν ηνπνζεηείηαη θαη ην δήηεκα ηεο παξνπζίαο ζηελ ηάμε παηδηψλ κε αλαπεξία, κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο, εθφζνλ νη καζεηέο απηνί κε δηαθνξεηηθέο αλάγθεο ρξεηάδνληαη κηα δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία γηα λα αλαπηχμνπλ ηηο δεμηφηεηέο ηνπο θαη λα εληαρζνχλ κε επηηπρία ζηελ ηάμε. Σν ζρνιείν ζηε ζχγρξνλε επνρή θαιείηαη λα δεκηνπξγήζεη ζηνπο καζεηέο ηνπ έλα θιίκα αηζηνδνμίαο θαη πξννπηηθήο, φπνπ ζα κπνξέζνπλ λα αλαπηχμνπλ ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο, λα βειηηψζνπλ ηηο επηδφζεηο ηνπο θαη λα αηζζαλζνχλ φηη ζην πεξηβάιινλ ηνπ απνδνκνχληαη ηα θξάγκαηα ησλ πξνθαηαιήςεσλ, πνπ απνθιείνπλ ηα δηαθνξεηηθά βηψκαηα, ηηο αμίεο άιισλ πνιηηηζκψλ θαη δεκηνπξγνχλ ζπλζήθεο αληζφηεηαο πνπ επηηείλνπλ ηε ζρνιηθή δηαξξνή. Σν ζρνιείν θηινδνμεί κε ηνπο ζηφρνπο, ην πεξηερφκελν θαη ηηο κεζνδνινγηθέο αξρέο πνπ πξνηείλεη, λα δψζεη φια ηα εθφδηα, ψζηε νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο λα απνθηήζνπλ ηηο ηδηφηεηεο ελφο θξηηηθνχ θαη δεκηνπξγηθνχ πνιίηε κέζα ζε έλα αλζξσπνθεληξηθφ πεξηβάιινλ, πνπ είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδεη ηελ ηζηνξηθφηεηα ησλ δηαθφξσλ πνιηηηζκηθψλ παξαδφζεσλ, πνπ αγσλίδεηαη γηα ηε δεκνθξαηία θαη ηελ ηζνλνκία, γηα ηα δηθαηψκαηα ησλ αδχλακσλ θνηλσληθά αηφκσλ, γηα ηελ εηξήλε, ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ αιιειεγγχε κεηαμχ ησλ ιαψλ θαη ησλ αλζξψπσλ. ην πιαίζην απηφ, ζην παξφλ πλέδξην επηδηψθεηαη ε παξνπζίαζε εξεπλεηηθψλ θαη ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ, θαζψο θαη πξαθηηθψλ πξνηάζεσλ, ε αληαιιαγή γφληκσλ πξνβιεκαηηζκψλ θαη ε πξνψζεζε δεκηνπξγηθνχ δηαιφγνπ ζρεηηθά κε ηελ πθηζηάκελε θαη ηελ επηζπκεηή θαηάζηαζε αλαθνξηθά κε ην εθπαηδεπηηθφ θαη κνξθσηηθφ έξγν πνπ επηηειείηαη ζην ρνιείν κέζα ζηε δηαξθψο κεηαβαιιφκελε θνηλσληθννηθνλνκηθή πξαγκαηηθφηεηα. Ώπψηεξνο ζηφρνο ηνπ πλεδξίνπ είλαη λα γίλεη δηάρπζε θαη δηακνηξαζκφο ησλ λέσλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ θαη ησλ θαιψλ πξνηάζεσλ γηα ηε βειηηζηνπνίεζε ησλ δηδαθηηθψλ πξαθηηθψλ θαη ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ κέζα ζην ρνιείν, κε ζθνπφ ηελ θαιχηεξε δηαζχλδεζε ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ θνηλσλία, ψζηε ην ζρνιείν λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πξνθιήζεηο ηεο επνρήο θαη λα ηθαλνπνηεί ηηο αλαπηπμηαθέο θαη 8

κνξθσηηθέο αλάγθεο ηνπ θάζε καζεηή θαη ηεο θάζε καζήηξηαο απνβιέπνληαο ζηελ νιφπιεπξε πξνζσπηθή θαη ςπρνθνηλσληθή ηνπο αλάπηπμε θαη λα είλαη κηα θπςέιε δεκηνπξγίαο θη έλαο ρψξνο δεκνθξαηηθψλ θαη θνηλσληθψλ αμηψλ αιιειεγγχεο θαη αλζξσπηζκνχ γηα κηα θνηλσλία πνιηηψλ πνπ δνπλ κε αμηνπξέπεηα θαη πξννπηηθή. Θεκαηηθνί Άμνλεο ηνπ Σπλεδξίνπ: 1. Ο καζεηήο θαη νη αλάγθεο ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Δ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ησλ ςπρνθνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ηνπ παηδηνχ θαη ηνπ εθήβνπ θαη ν ξφινο ηνπ ζρνιείνπ 2. Τπνζηήξημε παηδηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο, κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη αηφκσλ κε αλαπεξία θιπ. ζην ζρνιείν 3. Δ δεκνθξαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ. Δ δηνίθεζε ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ ζηε ζχγρξνλε επνρή 4. Οη ζθνπνί θαη νη ζηφρνη ηεο Βθπαίδεπζεο ζε κηα ζχγρξνλε θνηλσλία. Σν πεξηερφκελν ηεο Βθπαίδεπζεο. Πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ, ζρνιηθά εγρεηξίδηα θαη ελαιιαθηηθέο πξνηάζεηο. Βπηζηεκνληθφο γξακκαηηζκφο 5. Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία θιπ. 6. Φεθηαθφο εγγξακκαηηζκφο θαη λέεο ηερλνινγίεο ζηελ Κνηλσλία ηεο Γλψζεο θαη ηεο Πιεξνθνξίαο 7. Σν ζρνιείν απέλαληη ζηηο κεγάιεο πξνθιήζεηο ηεο επνρήο: θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη θησρνπνίεζε πιεζπζκψλ, πξνζθπγηθφ δήηεκα, παγθνζκηνπνίεζε, πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα, αεηθφξνο αλάπηπμε, θνηλσλία ππεξθαηαλάισζεο αγαζψλ, ππεξπιεξνθφξεζε θιπ. 8. Σν ζρνιείν ζηελ αλνηρηή θνηλσλία ηεο πνιπγισζζίαο θαη ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο. Κξηηηθφο γξακκαηηζκφο θαη δηαπνιηηηζκηθή αγσγή 9. Βηεξφηεηα θαη ξαηζηζκφο (θπιεηηθφο, ζξεζθεπηηθφο, θνηλσληθφο, νηθνλνκηθφο, έκθπινο, έκθπιεο ηαπηφηεηεο θαη δηαθνξεηηθφηεηα θιπ.), αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, θνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαη δηαθξίζεηο, θαηλφκελα βίαο θη εθθνβηζκνχ ζην ζρνιείν, δηαδηθηπαθφο εθθνβηζκφο, θιπ. Πξνγξάκκαηα θαη Αξάζεηο πξφιεςεο θαη αληηκεηψπηζεο θαηλνκέλσλ ζρνιηθήο βίαο θαη εθθνβηζκνχ 10. Ο ξφινο θαη νη αλάγθεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζην ζρνιείν ηεο ζχγρξνλεο επνρήο. Ώξρηθή εθπαίδεπζε θαη επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ 11. ρνιείν θαη Κνηλσλία. πλεξγαζία ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ Οηθνγέλεηα. πλεξγαζία ηνπ ζρνιείνπ κε ηνπο ζεζκνχο ηεο Ώπηνδηνίθεζεο θαη ηεο Πνιηηείαο, κε πιινγηθνχο θνξείο, Οξγαληζκνχο, Μ.Κ.Ο., εμσηεξηθνχο ζπλεξγάηεο θιπ. 9

2 ο ΕΡΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΙΟ ΕΚΡΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ «ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΥΓΧΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ» ΡΟΓΑΜΜΑ Ραραςκευι, 26 Μαΐου 2017, 1 θ Μζρα Εργαςιϊν Α/Α Ώρα Ζναρξθ Συνεδρίου 8.30 9.30 Ρροςζλευςθ Εγγραφζσ Συνζδρων ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ - ΑΙΘΟΥΣΑ 1 (Μεγάλο Αμφικζατρο Ραιδαγωγικισ Σχολισ Φλϊρινασ) 9.30 10.00 Ζναρξθ Χαιρετιςμοί προςκεκλθμζνων και ςυνδιοργανωτϊν ΡΟΕΔΕΙΟ Ρρόεδροσ: Κωνςταντίνοσ Κωνςταντόπουλοσ, Ρεριφερειακόσ Διευκυντισ Ρρωτοβάκμιασ και Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Δυτικισ Μακεδονίασ Λωάννθσ Σοφλιοσ, Ρροϊςτάμενοσ Επιςτθμονικισ και Ραιδαγωγικισ Κακοδιγθςθσ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Δυτικισ Μακεδονίασ Dr Βάιοσ Νταφοφλθσ, Ραιδοψυχίατροσ, Διευκυντισ τθσ Ραιδοψυχιατρικισ Κλινικισ του Λπποκράτειου Γενικοφ Νοςοκομείου Κεςςαλονίκθσ Λωάννθσ Γκανάκασ, Σχολικόσ Σφμβουλοσ Δ.Ε., Διευκυντισ Ρ.Ε.Κ. Δυτικισ Μακεδονίασ Ακανάςιοσ Ραλαμάσ, Ρροϊςτάμενοσ Επιςτθμονικισ και Ραιδαγωγικισ Κακοδιγθςθσ Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Δυτικισ Μακεδονίασ 10

Κϊςτασ Ντίνασ, Κακθγθτισ Γλωςςολογίασ - Ελλθνικισ Γλϊςςασ και Διδακτικισ τθσ, Ρανεπιςτιμιο Δυτικισ Μακεδονίασ Δθμιτρθσ Ρνευματικόσ, Κακθγθτισ ΡΤΔΕ Φλϊρινασ ΡΔΜ Κίμων Σαββάκθσ, Διευκυντισ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Φλϊρινασ Ραφλοσ Λωάννου, Διευκυντισ Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Φλϊρινασ Κωνςταντία Βαϊρινοφ, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρροςχολικισ Αγωγισ, Ρρόεδροσ Ρ.Ε.Τ. Δυτικισ Μακεδονίασ τθσ Ρ.Ε.Σ.Σ. Κεολόγοσ Οκουτςίδθσ, Ρρόεδροσ Συλλόγου Εκπαιδευτικϊν Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Φλϊρινασ Δθμιτρθσ Μαρκόπουλοσ, Ρρόεδροσ Συλλόγου Εκπαιδευτικϊν Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Αμυνταίου Συντονιςμόσ: Πλγα Μοφςιου Μυλωνά, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Φλϊρινασ, μζλοσ Ρ.Ο.Δ.Ρ. Δυτικισ Μακεδονίασ 1. 10.00 10.30 2. 10.30 10.45 Dr Βάιοσ Νταφοφλθσ, Ραιδοψυχίατροσ, Διευκυντισ τθσ Ραιδοψυχιατρικισ Κλινικισ του Λπποκράτειου Γενικοφ Νοςοκομείου Κεςςαλονίκθσ Το Σφγχρονο Σχολείο για τα παιδιά μασ και θ καλφτερθ ςυνεργαςία γονζων και εκπαιδευτικϊν Συηιτθςθ Διάλειμμα καφές 10.45 11.00 Έναρξη επιμέρους Συνεδριών Α/Α Ώρα ΑΙΘΟΥΣΑ 1 (Μεγάλο ΑΙΘΟΥΣΑ 2 (Μικρό ΑΙΘΟΥΣΕΣ 3 και 4 Αμφικζατρο) Αμφικζατρο) ΡΟΕΔΕΙΟ Σταφροσ Καμαροφδθσ, Αναπλθρωτισ κακθγθτισ ΡΤΔΕ Φλϊρινασ ΡΔΜ Λωάννθσ Γκανάκασ, Σχολικόσ Σφμβουλοσ Δ.Ε., Διευκυντισ Ρ.Ε.Κ. Δυτικισ Μακεδονίασ ΡΟΕΔΕΙΟ Στυλιανι Καςίδου, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Βαςίλειοσ Μιτςιαλοσ, Διευκυντισ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Γρεβενϊν 3. 11.00 Δθμιτριοσ Άννα Βακάλθ, Άννα ΕΓΑΣΤΗΙΟ 11

11.20 4. 11.20 11.40 5. 11.40 12.00 6. 12.00 12.20 Ρνευματικόσ, Νικόλαοσ Φαχαντίδθσ Νζεσ Ρροκλιςεισ ςτθν Εκπαίδευςθ Σφγκλιςθ Κοινωνικϊν και Εκπαιδευτικϊν Τεχνολογιϊν ςτο STEM Λωάννθσ Γκανάκασ Θ επιμόρφωςθ των εκπαιδευτικϊν ςτθν Ελλάδα: θ περίπτωςθ των Ρεριφερειακϊν Επιμορφωτικϊν Κζντρων (Ρ.Ε.Κ.) Ακανάςιοσ Ευ. Χαρίςθσ Διά βίου μάκθςθ εκπαιδευτικϊν και ενιλικων μακθτϊν: αποτίμθςθ προγράμματοσ ενδοςχολικισ επιμόρφωςθσ Ευγενία Νιάκα Θ επίδραςθ ενόσ επιμορφωτικοφ προγράμματοσ ςτθν ικανότθτα ςχεδιαςμοφ διαφοροποιθμζνθσ διδαςκαλίασ από εκπαιδευτικοφσ ειδικισ αγωγισ (2 ο Μζροσ) Μπαφίτθ, Καλλιόπθ Ραςςιά Δθμιουργικι γραφι και ςυναίςκθμα Άννα Βακάλθ, Γεϊργιοσ Γεωργιάδθσ, Δαμιανόσ Ξανκόπουλοσ Από το Mega TV και τον Ερωτικό FM ςτον Τίτο Ρατρίκιο Στζλλα Χαντηι Θ παιδικι κακοποίθςθ: Μια απόπειρα μελζτθσ τθσ Σωτθρία Α. Καρολίδου Θ ςθμαςία των ςυναιςκθματικϊν και κοινωνικϊν δεξιοτιτων ωσ παράγοντεσ τθσ ςχολικισ διαρροισ. Μελζτθ περίπτωςθσ Κωνςταντία Βαϊρινοφ Τα ζργα τζχνθσ ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία 11.00 12.30, ΑΛΚΟΥΣΑ 3 ΕΓΑΣΤΗΙΟ ΚεόδωροσΣταμκόπουλοσ Βιωματικι προςζγγιςθ ςτθν αναγνϊριςθ και καταγραφι κετικϊν ςυναιςκθμάτων ςτθν κακθμερινότθτα του/τθσ εκπαιδευτικοφ 12.00 13.30, ΑΛΚΟΥΣΑ 4 Ευγενία Νιάκα Θ επίδραςθ ενόσ επιμορφωτικοφ προγράμματοσ ςτθν ικανότθτα ςχεδιαςμοφ διαφοροποιθμζνθσ διδαςκαλίασ από εκπαιδευτικοφσ ειδικισ αγωγισ (1 ο Μζροσ) 11.30 12.00, ΑΛΚΟΥΣΑ 4 12.20 12.30 Σφντομο Διάλειμμα (αλλαγι Ρροεδρείων) 12

7. 12.30 12.50 8. 12.50 13.10 9. 13.10 13.30 10. 13.30 13.50 ΑΙΘΟΥΣΑ 1 (Αμφιθέατρο) ΡΟΕΔΕΙΟ Σοφοκλισ Μθτροφςιασ, Σχολικόσ Σφμβουλοσ Φιλολόγων Καςτοριάσ Ραφλοσ Λωάννου, Διευκυντισ Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Φλϊρινασ Άννα Μπαφίτθ, Βικτϊρια Ηιϊγα, όημαρυ Σιάκου, Κεόδωροσ Βογδάνθσ, Ακθνά Νάντςθ Ρρόγραμμα «Ρροχωρϊ»: Υποςτιριξθ των παιδιϊν κατά τθ μετάβαςι τουσ από το Δθμοτικό ςτο Γυμνάςιο Ελζνθ Μπαμπίλα «Ζξω από το ςχολείο»: ζνα διευρυμζνο πολυετζσ πρόγραμμα προϊκθςθσ τθσ βιωματικισ μάκθςθσ Κωνςταντία Βαϊρινοφ Θ διαχείριςθ τθσ απϊλειασ και του πζνκουσ από τουσ μακθτζσ: Ο υποςτθρικτικόσ ρόλοσ του εκπαιδευτικοφ Ηωι Μιλιου, Αντϊνθσ Γρθγοριάδθσ ΑΙΘΟΥΣΑ 2 ΑΙΘΟΥΣΕΣ 3 και 4 ΡΟΕΔΕΙΟ Ακανάςιοσ Ραλαμάσ, Ρροϊςτάμενοσ Επιςτθμονικισ και Ραιδαγωγικισ Κακοδιγθςθσ Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Δυτικισ Μακεδονίασ Γιϊργοσ Μαςλάρθσ, Διευκυντισ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Καςτοριάσ Βιβι Τςιτϊνα Ο ρόλοσ του εκπαιδευτικοφ ςτθν καλλιζργεια δεξιοτιτων, αξιϊν και ανκρωπιςτικϊν ιδεωδϊν ςτο ςθμερινό ςχολείο Ακανάςιοσ Μπαηοφκθσ Ο εκπαιδευτικόσ ωσ ςφμβουλοσ: θ ςυνάφεια των ςυμβουλευτικϊν κεωριϊν με το ζργο του εκπαιδευτικοφ Κεόδωροσ Σταμκόπουλοσ Θ κακθμερινότθτα του/τθσ εκπαιδευτικοφ με το πρίςμα τθσ κετικισ ψυχολογίασ Ηουμπουλιά- Ραραςκευι ΕΓΑΣΤΗΙΟ ΑναςταςίαΜάγκου Μεγάλα Ρανακιναια 12.30 14.00, ΑΛΚΟΥΣΑ 3 ΕΓΑΣΤΗΙΟ Ακαναςία Ανδρεοποφλου Καινοτόμα πολυαιςκθτθριακι μζκοδοσ φωνολογικισ επίγνωςθσ, πρϊιμθσ ανάγνωςθσ και γραφισ 12.30 14.00, ΑΛΚΟΥΣΑ 4 13

Οι διατροφικζσ ςυνικειεσ των μακθτϊν και θ επίδραςθ τθσ διατροφισ ςτθν ψυχοςωματικι και πνευματικι τουσ ανάπτυξθ και ςτισ ςχολικζσ τουσ επιδόςεισ 14.00 Μεςθμβρινι Λιξθ εργαςιϊν Βαρδιάμπαςθ Δζκα προτάςεισπαρεμβάςεισ για τθ βελτίωςθ του τρόπου λειτουργίασ των «ςυμβατικϊν» ςχολείων και τθν αναχαίτιςθ τθσ πρόωρθσ μακθτικισ εγκατάλειψθσ Μεςθμβρινι Λιξθ εργαςιϊν Μεςθμβρινι Λιξθ εργαςιϊν 16.30 Ζναρξθ απογευματινϊν Συνεδριϊν ΑΙΘΟΥΣΑ 1 (Αμφιθέατρο) ΑΙΘΟΥΣΑ 2 ΑΙΘΟΥΣΕΣ 3 και 4 11. ΡΟΕΔΕΙΟ Κωνςταντία Βαϊρινοφ, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Κίμων Σαββάκθσ, Διευκυντισ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Φλϊρινασ ΡΟΕΔΕΙΟ Άννα Ρολατίδου, Σχολικι Σφμβουλοσ Φιλολόγων Ρ.Ε. Φλϊρινασ Νικόλαοσ Ροηουκίδθσ, Σχολικόσ Σφμβουλοσ Αγγλικισ γλϊςςασ και Φιλολογίασ 12. 16.30 16.50 13. 16.50 17.10 Σταυροφλα Νιτςιοποφλου, Ανκι Ρροβατά, ΛωάννθσΡαλιανόπουλοσ Θ ςυμβολι των Νζων Τεχνολογιϊν ςτθν άςκθςθ αποτελεςματικισ διοίκθςθσ από τουσ Διευκυντζσ των Σχολικϊν Μονάδων: Ζρευνα ςτα ςχολεία Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ τθσ Ρεριφερειακισ Ενότθτασ Κοηάνθσ Λωάννθσ Ραλιανόπουλοσ, Λωάννθσ Αντωνιάδθσ, Σταυροφλα Νιτςιοποφλου Ρλθροφοριακά ςυςτιματα Λωάννθσ Ραπαδζλθσ, Πλγα Μοφςιου Μυλωνά Ραιχνίδια και ζμφυλεσ ταυτότθτεσ ςτο Δθμοτικό Χριςτοσ Κωτςόπουλοσ, Στεργιανι Μπίλιου «Ζμφυλεσ ΕΓΑΣΤΗΙΟ Κωμάσ Κόκκαλθσ, Μαρία-Τερζηα Κοτρϊνθ, Ευάγγελοσ Κουτςϊνθσ, Χριςτοσ Ραπαβαςιλείου, Ευτυχία Τηζλιου Ρροςεγγίηοντασ βιωματικά τθν αειφόρο ανάπτυξθ μζςα από τθ δθμιουργία ςχολικοφ κιπου 16.30 18.00, ΑΛΚΟΥΣΑ 3 14

14. 17.10 17.30 15. 17.30 17.50 16. 17.50 18.10 ςτισ ςχολικζσ μονάδεσ και λιψθ αποφάςεων Σουλτάνα Βαςιλειάδου Ο ρόλοσ του/τθσ διευκυντι/ντριασ ςχολείου ςτθν ενδυνάμωςθ των εκπαιδευτικϊν ωσ ςυνάρτθςθ τθσ επαγγελματικισ τουσ ανάπτυξθσ ΡΟΕΔΕΙΟ Γεϊργιοσ Μάντςοσ, Διευκυντισ 1 ου Δθμοτικοφ Σχολείου Φλϊρινασ Λωάννθσ Δαϊκόπουλοσ, Διευκυντισ 2 ου Δθμοτικοφ Σχολείου Φλϊρινασ Νικόλαοσ Σταμπολίδθσ Θ κουλτοφρα, το κλίμα και θ διαχείριςθ του ςχολείου για τθν κοινωνία τθσ αλλθλεγγφθσ Γεϊργιοσ Λορδανίδθσ, Αικατερίνθ Βάςιου, Ευγενία Ρερδίκθ και Λουλία Νζςτορα Σχολικό κλίμα: ο ρόλοσ του ςτθν εργαςία των διαφοροποιιςεισ ςτο μάκθμα των μακθματικϊν ςτθ γυμναςιακι δευτεροβάκμια εκπαίδευςθ ςτθν Ελλάδα», ποςοτικι ζρευνα μικρισ κλίμακασ Λωάννθσ Μίςκασ, Λωάννα Ηάχου, Μαριαλζνα Μίςκα Στερεότυπα, προκαταλιψεισ και διακρίςεισ ςτθ Διαπολιτιςμικι Εκπαίδευςθ ΡΟΕΔΕΙΟ Γεϊργιοσ Λυγοφρασ, Διευκυντισ 6 ου Δθμοτικοφ Σχολείου Φλϊρινασ Κωνςταντίνοσ Μαραγγόσ, Διευκυντισ Δθμοτικοφ Σχολείου Λτιάσ Κεοδϊρα Βάςιου, Μαρία Βλάχου, Άννα Κορμά Από μφκο ς άλλον μφκο, από κεό ς άλλον κεό Αγνι Ραπαδοποφλου Graphic novels: οπτικοποίθςθ, αιςκθτικι και γνωςτικζσ λειτουργίεσ Ραρουςίαςθ αναρτθμζνων ανακοινϊςεων (με αλφαβθτικι ςειρά) 17.00 21.00 ΑΙΘΟΥΣΑ 4 ΟΜΑΔΑ ΕΡΟΡΤΕΛΑΣ ΑΝΑΤΘΜΕΝΩΝ ΡΑΟΥΣΛΑΣΕΩΝ ΡΟΕΔΕΙΟ Λωάννθσ Σοφλιοσ, Ρροϊςτάμενοσ Επιςτθμονικισ και Ραιδαγωγικισ Κακοδιγθςθσ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Δυτικισ Μακεδονίασ Ηωι Μιλιου, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Λωάννθσ Ραπαδζλθσ, Σχολικόσ Σφμβουλοσ Ρ.Ε ΕΓΑΣΤΗΙΟ Ραραςκευι Γρθγοριάδου Επίλυςθ ςυγκροφςεων Θ ςυμβολι τθσ 15

εκπαιδευτικϊν οικοςυςτθμικισ προςζγγιςθσ μζςα από μια μελζτθ περίπτωςθσ 18.00 19.30, ΑΛΚΟΥΣΑ 3 17. 18.10 18.30 Λωάννθσ Μίςκασ, Λωάννα Ηάχου, Μαριαλζνα Μίςκα Σχολικι κουλτοφρα και διαχείριςθ ανκρϊπινου δυναμικοφ Ακανάςιοσ Κεοδϊρου, Θλίασ Κάρτασ Θ αξιοποίθςθ του εκπαιδευτικοφ κοινωνικοφ δικτφου Edmodo ςτο Δθμοτικό Σχολείο 18.30 19.00 Διάλειμμα 18. 19.00 19.20 ΑΙΘΟΥΣΑ 1 (Αμφιθέατρο) ΑΙΘΟΥΣΑ 2 ΑΙΘΟΥΣΑ 3 ΡΟΕΔΕΙΟ Ευγενία Νιάκα, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Λωάννα Ηάχου, Εκπαιδευτικόσ, μζλοσ ΡΟΔΡ Δυτικισ Μακεδονίασ ΡΟΕΔΕΙΟ Κεολόγοσ Οκουτςίδθσ, Ρρόεδροσ Συλλόγου Εκπαιδευτικϊν Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Φλϊρινασ Κεοδϊρα Βάςιου, Υπεφκυνθ Σχολικϊν Δραςτθριοτιτων Διεφκυνςθσ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ ΡΕ Φλϊρινασ Ραρουςίαςθ αναρτθμζνων ανακοινϊςεων (με αλφαβθτικι ςειρά) 17.00 21.00 ΑΙΘΟΥΣΑ 4 Ειρινθ Κρυςταλλίδου, ΡθνελόπθΡαπαδοποφλου Μορφζσ ψυχοπαιδαγωγικισ παρζμβαςθσ με τθ βοικεια ηϊων ςτο πλαίςιο τθσ Ειδικισ Αγωγισ: Στάςεισ και αντιλιψεισ επαγγελματιϊν του ςχολικοφ πλαιςίου Λωάννα Καϊάφα Ρροτάςεισ για τθν αξιοποίθςθ τθσ αφιγθςθσ ςτθ διδαςκαλία των Μακθματικϊν 19. 19.20 Σουλτάνα Βαςιλειάδου, Ηωι Εφθ Καπλάνθ, 16

19.40 20. 19.40 20.00 21. 20.00 20.20 22. 20.20 20.40 23. 20.40 21.00 Μίγδου, Κωνςταντίνα Ραναγιωτοποφλου «Κράτα με να ςε κρατϊ ς ζναν κόςμο διαφορετικό» Άννα Κορζλλα Ο ρόλοσ του πατζρα ςτθ φροντίδα παιδιϊν με αυτιςμό. Συμβουλευτικι Ραρζμβαςθ ΡΟΕΔΕΙΟ Άννα Μπαφίτθ, Συμβουλευτικόσ Στακμόσ Νζων Φλϊρινασ Αντϊνιοσ Στράγγασ, Νικόλαοσ Κολεδίνθσ Θ γονεϊκι εμπλοκι ςτα μακθματικά: Μελζτθ απόψεων γονζων Αντιγόνθ Καραγκοφνθ, Ρρόεδροσ Συλλόγου Γονζων και κθδεμόνων Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Κοηάνθσ Ζνα κζραςμα μικρό για να ςου πω ζνα μεγάλο ευχαριςτϊ Γιάγκου Σταυροφλα, Ρρόεδροσ Συλλόγου Γονζων και κθδεμόνων Αρμενοχωρίου Σεβαςτι Ρζςχου, γονζασ Σχζςθ Σχολείου Οικογζνειασ Λιξθ εργαςιϊν1 θσ μζρασ Ραραςκευι Καξίρα, Ακθνά Νταναβάρα Γνωριμία με τισ φυςικζσ επιςτιμεσ ςτθν Α, Β και Γ δθμοτικοφ Ευρφκλεια Σταματιάδου Νανοταξίδια ΡΟΕΔΕΙΟ Αγάπθ Βράντςθ, Διευκφντρια Δθμοτικοφ Σχολείου Κάτω Κλεινϊν Αγάπθ Βράντςθ, Κωμαι Βράντςθ, Μαρία Κεοχάρθ Αγωγι του Ενεργοφ Μακθτι: Δράςεισ για τθν προϊκθςθ των δικαιωμάτων του ανκρϊπου Χρυςϊ Λυγίηου Ζνα παράδειγμα βιωματικισ διδακτικισ προςζγγιςθσ ςτθ Λογοτεχνία του Γενικοφ Λυκείου με ςτόχο τθν καλλιζργεια τθσ ενςυναίςκθςθσ Ραναγιϊτα Τςοφλθ Διαμόρφωςθ κριτθρίου διαμορφωτικισ αξιολόγθςθσ για το μάκθμα τθσ Λογοτεχνίασ Λιξθ εργαςιϊν 1 θσ μζρασ Ραρουςίαςθ αναρτθμζνων ανακοινϊςεων (με αλφαβθτικι ςειρά) 17.00 21.00 ΑΙΘΟΥΣΑ 4 Λιξθ εργαςιϊν1 θσ μζρασ 17

Α/Α Ώρα 09.00 09.30 Σάββατο, 27 Μαΐου 2017, 2 θ Μζρα Εργαςιϊν Ρροςζλευςθ Εγγραφζσ Συνζδρων 24. 09.30 09.50 25. 09.50 10.10 26. 10.10 10.30 ΑΙΘΟΥΣΑ 1 (Αμφικζατρο) ΡΟΕΔΕΙΟ Πλγα Μοφςιου Μυλωνά, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Μαρία Κεοχάρθ, Εκπαιδευτικόσ, μζλοσ ΡΟΔΡ Δυτικισ Μακεδονίασ Μαρία Ρ. Βουβοφςθ, Κωνςταντίνοσ Β. Δθμουλάσ Θ ςυνοχι τθσ τάξθσ ωσ πρόβλθμα ςτθ διαχείριςθ των προβλθμάτων τθσ τάξθσ από τον δάςκαλο Τατιανι Γκάτςα Θ διαχείριςθ απόπειρασ αυτοκτονίασ κυματοποιθμζνθσ ζφθβθσ ςτον χϊρο του ςχολείου Κωνςταντίνοσ Β. Δθμουλάσ, Μαρία Ρ. Βουβοφςθ Ρϊσ ο Διευκυντισ Σχολείου δεν κα είναι ο ΑΙΘΟΥΣΑ 2 ΑΙΘΟΥΣΑ 3 ΡΟΕΔΕΙΟ Κίμων Σαββάκθσ, Διευκυντισ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Φλϊρινασ Γιάννθσ Αρβανιτάκθσ, Κακθγθτισ Ρλθροφορικισ Ρειραματικοφ Δθμοτικοφ Σχολείου Φλϊρινασ Βαςίλειοσ Σαχινίδθσ, Κρυςταλλζνια Τςακμακίδου Σχεδιαςμόσ και εφαρμογι ωριαίασ διδαςκαλίασ με κζμα «Ο Βραςμόσ» με χριςθ ΤΡΕ, αυτοματιςμοφ και λογιςμικοφ, ςτο πλαίςιο του μακιματοσ τθσ Φυςικισ Ε Δθμοτικοφ Σωτιρθσ Γεωργίου Εντάςςοντασ τθν τεχνολογία τθσ Επαυξθμζνθσ Ρραγματικότθτασ ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία Γιάννθσ Αρβανιτάκθσ Θ Εκπαιδευτικι ομποτικι ςτο πλαίςιο λειτουργίασ των απογευματινϊν Ομίλων ΡΟΕΔΕΙΟ ΕΓΑΣΤΗΙΟ ΜαρίαΜπιλιϊνθ Χριςτίνα Καραγιάννθ Κζτοντασ όρια και κανόνεσ ςτθ ςχολικι τάξθ: μια βιωματικι προςζγγιςθ 09.30 11.00, ΑΛΚΟΥΣΑ 3 18

εντολοδόχοσ τθσ πολιτείασ ςτα μάτια των εκπαιδευτικϊν κακϊσ και ςτο πρωινό πρόγραμμα του Δθμοτικοφ Σχολείου Διάλειμμα καφές 10.30 11.00 Α/Α Ώρα ΑΙΘΟΥΣΑ 1 (Μεγάλο Αμφικζατρο) ΡΟΕΔΕΙΟ Ευγενία Νιάκα, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Μαρία Καραβίδα, Νθπιαγωγόσ, Msc παιδαγωγικζσ επιςτιμεσ ΑΙΘΟΥΣΑ 2 (Μικρό Αμφικζατρο) ΡΟΕΔΕΙΟ Χριςτοσ Ραςτελάσ, Σχολικόσ Σφμβουλοσ Ρ.Ε., Κεοδϊρα Βάςιου, Υπεφκυνθ Σχολικϊν Δραςτθριοτιτων Διεφκυνςθσ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ ΡΕ Φλϊρινασ ΑΙΘΟΥΣΕΣ 3 και 4 27. 11.00 11.20 28. 11.20 11.40 29. 11.40 12.00 Αντϊνθσ Δ. Φραγκοφλθσ, Κωνςταντίνοσ Β. Δθμουλάσ Θ προςβολι του ηωτικοφ προςωπικοφ χϊρου ωσ παράγοντασ επικετικότθτασ ςτθν τάξθ Γιϊργοσ Ψωμαδάκθσ, Κωνςταντίνοσ Β. Δθμουλάσ Διαχείριςθ του ςυναιςκθματικοφ κόςμου του παιδιοφ Μαρία Ρ. Βουβοφςθ, Κωνςταντίνοσ Β. Δθμουλάσ Ειρινθ Ρανταηι, Ελζνθ Χατηθκωνςταντίνου Τι ςχολείο κζλουμε Τι ςχολείο ζχουμε ανάγκθ Άννα Μπαφίτθ, Ηαφειριϊ Μελιςίδου «Γιατί να μθν τα παίρνει τα γράμματα;» Ρολιτιςμικό κεφάλαιο, ωςμωτικι μάκθςθ και ςχολικι επίδοςθ Λεμονιά Μποφτςκου, Ραναγιϊτθσ Χάντογλου Ανοιχτό Σχολείο για μια ΕΓΑΣΤΗΙΟ Γεϊργιοσ Δελιόπουλοσ, Ακθνά Βαρςαμίδου «Ελάτε να παίξουμε»: Βιωματικζσ δράςεισ και παιχνίδια ςτθν Λςτορία Αϋ Γυμναςίου 11.00 12.30, ΑΛΚΟΥΣΑ 3 19

30. 12.00 12.20 Εκδιλωςθ τθσ αλλθλεπίδραςθσ από τθν πυκνότθτα των μακθτϊν ςτθν τάξθ Χριςτίνα Καραγιάννθ, Άννα Καραντηοφλθ Ομότιμοι υποςτθρικτζσ: θ αλλθλεγγφθ ωσ κακθμερινι πρακτικι ςτθ ςχολικι ηωι ςφγχρονθ Κοινωνία: Μζςα και τρόποι υλοποίθςισ του Χριςτοσ Ραςτελάσ Ο ΕπιςτιμονασΔάςκαλοσ: πραγματικότθτα ι προςδοκία 12.20 12.30 Σφντομο Διάλειμμα (αλλαγι Ρροεδρείων) 31. 12.30 12.50 32. 12.50 ΑΙΘΟΥΣΑ 1 (Αμφιθέατρο) ΡΟΕΔΕΙΟ Χριςτοσ Ραςτελάσ, Σχολικόσ Σφμβουλοσ Ρ.Ε., Δρ Γεϊργιοσ Καδιγιαννόπουλοσ, κακθγθτισ Οικιακισ Οικονομίασ Μαρία Καραβίδα Ρροωκϊντασ τθν αειφόρο ανάπτυξθ μζςω τθσ χριςθσ των Τ.Ρ.Ε ςτα προγράμματα περιβαλλοντικισ εκπαίδευςθσ Δρ Γεϊργιοσ Καδιγιαννόπουλοσ ΑΙΘΟΥΣΑ 2 ΑΙΘΟΥΣΑ 3 ΡΟΕΔΕΙΟ Λωάννθσ Σοφλιοσ, Ρροϊςτάμενοσ Επιςτθμονικισ και Ραιδαγωγικισ Κακοδιγθςθσ Ρρωτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Δυτικισ Μακεδονίασ Μελπομζνθ Καραποναρλίδου, Εκπαιδευτικόσ ΡΕ61 Χρυςάνκθ Καρπάτςθ, Ραγϊνα Γκουτρουμανίδου Ταξιδεφοντασ με τα μεταναςτευτικά πουλιά και τα προςφυγο-ποφλια Μαρία Καραβίδα, Μελπομζνθ ΕΓΑΣΤΗΙΟ Μαρία Ραπαδοποφλου, Μαρίνα Ρατςίδου Θ αποτελεςματικότθτα τθσ δθμιουργικισ γραφισ ςτθν ευαιςκθτοποίθςθ μακθτϊν/τριϊν νθπιαγωγείων για ευάλωτεσ ομάδεσ: μελζτθ περίπτωςθσ παράδειγμα εφαρμογισ 12.30 14.00, ΑΛΚΟΥΣΑ 3 20

33. 13.10 13.30 34. 13.30 13.50 13.10 Θ διάχυςθ τθσ αειφόρου ανάπτυξθσ μζςω του μακιματοσ τθσ Οικιακισ Οικονομίασ Σταφροσ Κουταντϊνθσ, Δζςποινα Στυλπνοποφλου Δθμιουργικι γραφι για το αναπαραγωγικό ςφςτθμα τθσ Βιολογίασ τθσ Β Γυμναςίου Σταφροσ Κουταντϊνθσ, Δζςποινα Στυλπνοποφλου Θ εννοιολογικι χαρτογράφθςθ ςτθ διδαςκαλία τθσ Βιολογίασ του Λυκείου με καλλιτεχνικζσ δθμιουργίεσ των μακθτϊν 14.00 Μεςθμβρινι Λιξθ εργαςιϊν Καραποναρλίδου Ρροωκϊντασ τα ανκρϊπινα δικαιϊματα ςτο νθπιαγωγείο Ρθνελόπθ Ξανκίδου Διδακτικι αξιοποίθςθ των ψθφιακϊν αφθγιςεων ςτθν διαπολιτιςμικι εκπαίδευςθ Αργφρθσ Λάηου, Βαςίλειοσ Σουβατηόγλου Δθμιουργία ενόσ βίντεο ςε ζργο etwinning ςτισ αρχζσ τθσ διαπολιτιςμικισ εκπαίδευςθσ Μεςθμβρινι Λιξθ εργαςιϊν Μεςθμβρινι Λιξθ εργαςιϊν 35. 16.30 16.50 16.30 Ζναρξθ απογευματινϊν Συνεδριϊν ΑΙΘΟΥΣΑ 1 ΑΙΘΟΥΣΑ 2 ΑΙΘΟΥΣΑ 3 (Αμφιθέατρο) ΡΟΕΔΕΙΟ Πλγα Μοφςιου Μυλωνά, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Μελπομζνθ Καραποναρλίδου, Εκπαιδευτικόσ ΡΟΕΔΕΙΟ Άννα Μπαφίτθ, Συμβουλευτικόσ Στακμόσ Νζων Φλϊρινασ Αναςταςία Καππάτου, Δαςκάλα Ρειραματικοφ Δθμοτικοφ Σχολείου Φλϊρινασ, Δρ Ραιδαγωγικισ Μαρία Κεοχάρθ, Στζλλα Μαβίδου, Σοφία Μουρατίδου «Γίνε ο Ιρωάσ του Be His Hero» Αικατερίνθ Ρετρίδου, Μαρία Τάςςου Ζνα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τθν περίοδο του Εμφυλίου: ΕΓΑΣΤΗΙΟ Αικατερίνθ Καλαμπαλίκθ, Μαρία Σακοράφα, Άννα 21

36. 16.50 17.10 37. 17.10 17.30 38. 17.30 17.50 39. 17.50 18.10 Νικολζτα Χαροφμενου, Δζςποινα Καλαφάτθ Ρρόγραμμα προαγωγισ πολιτιςτικισ και φυςικισ κλθρονομιάσ «Γνωρίηω τθν Καςτοριά μασ παίηοντασ» Φλωρεντία Αντωνίου Θ ανάγκθ του ενοποιθμζνου προγράμματοσ ςτο ςφγχρονο ςχολείο ΡΟΕΔΕΙΟ Πλγα Μοφςιου Μυλωνά, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Ραραςκευι Αναςταςία Ρουγαρίδου, Δαςκάλα Ρειραματικοφ Δθμοτικοφ Σχολείου Φλϊρινασ, Φιλόλογοσ, Μτπτχ. ςτθν Λςτορία τθσ Εκπαίδευςθσ Ηωι Καλελι Εκφραηόμαςτε, μοιραηόμαςτε, ςυνεργαηόμαςτε ςτον κόςμο του παραμυκιοφ Πλγα Μοφςιου Μυλωνά, Ραραςκευι Αναςταςία Ρουγαρίδου «Ζνασ καλλιεργθμζνοσ λφκοσ»: Ρρόγραμμα Φιλαναγνωςίασ ςτθν προςχολικι και «Μικροί ιςτορικοί» ψάχνουν τα ίχνθ του Εμφυλίου ςτθ Φλϊρινα Ευαγγελία Τριανταφφλλου Εκπαιδευτικό υλικό: από το εκνικό ςτο παγκόςμιο πλαίςιο Αναςταςία Καππάτου Εκπαιδευτικό Ρρόγραμμα: Δθμοκρατία και Εκπαίδευςθ ΡΟΕΔΕΙΟ Στυλιανι Καςίδου, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Δρ Γεϊργιοσ Καδιγιαννόπουλοσ, κακθγθτισ Οικιακισ Οικονομίασ Δρ Γεϊργιοσ Καδιγιαννόπουλοσ Διερεφνθςθ των κοινϊν διαδρομϊν διαπολιτιςμικισ εκπαίδευςθσ και αειφόρου ανάπτυξθσ Τριανταφυλλιά Καδόγλου, Νικόλαοσ Ταμουτςζλθσ Θ τζχνθ και θ ποίθςθ ως καινοτόμαδιδακτικι, διακεματικι και διαπολιτιςμικι προςζγγιςθ τθσ γλϊςςασ Χατηθγρθγορίου Θ εικόνα του «εαυτοφ» ςτθν εφθβεία 16.30 18.00, ΑΛΚΟΥΣΑ 3 22

40. 18.10 18.30 πρωτοςχολικι εκπαίδευςθ Μαρία Μπατςίλθ Καινοτόμεσ διδακτικζσ προςεγγίςεισ τθσ Μελζτθσ Γϋ Δθμοτικοφ με αξιοποίθςθ των ΤΡΕ. Διδακτικι πρόταςθ και ςενάριο διδαςκαλίασ. Τα μζςα μεταφοράσ και ειδικότερα τθσ γαλλικισωσξζνθσ γλϊςςασ Δρ Γεϊργιοσ Καδιγιαννόπουλοσ, Μαρία Καραβίδα Θ καταπολζμθςθ των κοινωνικϊν αποκλειςμϊν και των διακρίςεων μζςω τθσ προβολισ ταινιϊν μικροφ μικουσ 18.30 19.00 Διάλειμμα 41. 19.00 19.20 42. 19.20 19.40 ΑΙΘΟΥΣΑ 1 (Αμφιθέατρο) ΡΟΕΔΕΙΟ Κυριακι Αμαραντίδου, Δαςκάλα Ρειραματικοφ Δθμοτικοφ Σχολείου Φλϊρινασ, Μτπτχ. ςτθν Λςτορία τθσ Εκπαίδευςθσ Φιλίτςα Ανδρίκου «Θ ομάδα εκςτρατείασ του Μ. Αλζξανδρου»: Διδάςκοντασ Λςτορία ςτο Δθμοτικό Σχολείο μζςω του Comic και τθσ τεχνικισ τθσ Ανοικείωςθσ Αςθμίνα Ανδρίκου, Χάρισ Νικολαΐδου «Τερματικόσ Στακμόσ: Φλϊρινα!»: Μια διδακτικι πρόταςθ Ρεριβαλλοντικισ Εκπαίδευςθσ και ΑΙΘΟΥΣΑ 2 ΑΙΘΟΥΣΑ 3 ΡΟΕΔΕΙΟ Πλγα Μοφςιου Μυλωνά, Σχολικι Σφμβουλοσ Ρ.Ε. Στεφανία Μπλοφχου, Δαςκάλα Ρειραματικοφ Δθμοτικοφ Σχολείου Φλϊρινασ, Μτπτχ. Ραιδαγωγικισ Κϊςτασ Ντίνασ, Πλγα Μοφςιου Μυλωνά, Στεφανία Μπλοφχου «Γράφω και διαβάηω παρζα με τθν Κοκκινοςκουφίτςα»: Διδακτικό ςενάριο για τθν εμπζδωςθ κι ανακεφαλαίωςθ των ςυμφϊνων και των φωνθζντων ςτθν Α Δθμοτικοφ Ευάγγελοσ Δρόςοσ, Βαςιλικι Χατηθγεωργίου Ρρόγραμμα πρόλθψθσ ςυμπεριφορϊν υψθλοφ κινδφνου ςε μακθτζσ Στ Δθμοτικοφ: Συνοπτικι παρουςίαςθ και εμπειρίεσ 23

43. 19.40 20.00 44. 20.00 21.00 Τοπικισ Λςτορίασ Κυριακι Αμαραντίδου «Μικροί Διαςϊςτεσ» - Ρρϊτεσ βοικειεσ για παιδιά: Ζνα πρόγραμμα Αγωγισ Υγείασ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ (Μικρό Αμφικζατρο) Αναςτοχαςμόσ εργαςιϊν Εξαγωγι ςυμπεραςμάτων από τθν εφαρμογι Νικολζττα Βόγλθ Από τθν αποτίμθςθ των δεδομζνων ςτθν κριτικι κεϊρθςθ και αμφιςβιτθςθ τθσ διεκνοφσ εκπαιδευτικισ αξιολόγθςθσ PISA. Κοινωνιολογικζσ και πολιτιςμικζσ επεκτάςεισ τθσ ςυγκριτικισ αξιολόγθςθσ των εκπαιδευτικϊν ςυςτθμάτων ΡΟΕΔΕΙΟ Κωνςταντίνοσ Κωνςταντόπουλοσ Ρεριφερειακόσ Διευκυντισ Ρρωτοβάκμιασ και Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ Δυτικισ Μακεδονίασ Λωάννθσ Σοφλιοσ, Ακανάςιοσ Ραλαμάσ 21.00 Λιξθ εργαςιϊν Λιξθ εργαςιϊν Λιξθ εργαςιϊν Αναρτθμζνεσ Ανακοινϊςεισ 1. Ηλίασ Ηλιάδθσ, «Ρτολεμαΐδα, ο τόποσ που κατοικϊ» 2. Γεϊργιοσ Δελιόπουλοσ, Ειρινθ Αλωποφδθ, Βιβλιοςκυτάλθ: Ρρόγραμμα φιλαναγνωςίασ ςτο 1 ο Γυμνάςιο Ρτολεμαΐδασ 3. Τθλζμαχοσ Καλομοίρθσ, Ο Βϋ Ραγκόςμιοσ Ρόλεμοσ ςτα μζςα κοινωνικισ δικτφωςθσ 4. Σταφροσ Καμαροφδθσ, Νικόλαοσ Λιάηοσ, Λογοτεχνικζσ ματιζσ ςτον προςφυγικό πόνο: o Γιαςάρ Κεμάλ για τουσ Ζλλθνεσ του 1922 5. Βερονίκθ Κφρκου, «Συν-φροντίηω» ( Connecting4Caring C4C) 6. Ακανάςιοσ Μαλζτςκοσ, Σταφροσ Καμαροφδθσ, Οι Τεχνολογίεσ Ρλθροφορικισ και Επικοινωνιϊν ωσ εργαλεία άρςθσ του κοινωνικοφ αποκλειςμοφ 24

7. Ακανάςιοσ Μαλζτςκοσ, Αλζξιοσ Μαςτρογιάννθσ, Η αξιοποίθςθ των μζςων κοινωνικισ δικτφωςθσ ςτθν κατεφκυνςθ τθσ βελτίωςθσ τθσ επικοινωνίασ, τθσ ςυνεργαςίασ και τθσ ιςότιμθσ ςυμμετοχισ ςτθν εκπαίδευςθ: Η περίπτωςθ τθσ θλεκτρονικισ κοινότθτασ μάκθςθσ Edmodo 8. Δρ Μαρία Μαλοφτα, Η ςφνδεςθ του μακιματοσ τθσ Γαλλικισ Γλϊςςασ τθσ Β/κμιασ Εκπαίδευςθσ με το ΚEΡΑ (Κοινό Ευρωπαϊκό Ρλαίςιο αναφοράσ) 9. Ελζνθ Μπάλου, Πλγα Στεφανίδου, Οι ανακαλφψεισ 10. Ευάγγελοσ Αναγνωςτόπουλοσ, Μάρκοσ Νικολάου, Ραραδοςιακοί Οικιςμοί και Βιϊςιμθ Ανάπτυξθ 1 και 2 11. Δρ. Ακανάςιοσ Ραπαευαγγζλου, Ικανότθτεσ ςυναιςκθματικισ νοθμοςφνθσ των εκπαιδευτικϊν: Σχζςθ με τθν θλικία, τθν εργαςιακι εμπειρία, τθν ικανοποίθςθ και το ςυναίςκθμα ςτθν εργαςία 12. Ευκυμία Σακοράφα, Στρατθγικόσ Λειτουργικόσ Ρρογραμματιςμόσ και περικϊρια παρζμβαςθσ τθσ εκπαιδευτικισ πολιτικισ τθσ Σχολικισ μονάδασ ςτθν άςκθςθ εςωτερικισ πολιτικισ και ςτθ διαδικαςία λιψθσ αποφάςεων 13. Ευρφκλεια Σταματιάδου, Οι μικροί ηωγράφοι 14. Δζςποινα Στφλα, «Τοφμπρικα» ζνα βοθκθτικό εργαλείο ςτισ ερευνθτικζσ εργαςίεσ (project) 15. ΙωάννθσΤςομπανόπουλοσ, Διερεφνθςθ των κοινωνικϊν ςχζςεων των μακθτϊν: Εντάςεισ και ςυγκροφςεισ ςτθ ςχολικι τάξθ. Ρροτάςεισ και ςυμβολι του ςχολείου ςτθν πρόλθψθ και διαχείριςι τουσ Δπηζηεκνληθή Δπηηξνπή πλεδξίνπ Πξνεδξείν Δπηζηεκνληθήο Δπηηξνπήο πλεδξίνπ Εσάλλεο νχιηνο, Πξντζηάκελνο Βπηζηεκνληθήο θαη Παηδαγσγηθήο Καζνδήγεζεο Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο, Πξφεδξνο Dr ΐάηνο Νηαθνχιεο, Παηδνςπρίαηξνο, Αηεπζπληήο ηεο Παηδνςπρηαηξηθήο Κιηληθήο ηνπ Εππνθξάηεηνπ Γεληθνχ Ννζνθνκείνπ Θεζζαινλίθεο Εσάλλεο Γθαλάθαο, ρνιηθφο χκβνπινο Α.Β., Αηεπζπληήο Π.Β.Κ. Απηηθήο Μαθεδνλίαο Κσλζηαληίλνο Κσλζηαληφπνπινο, Πεξηθεξεηαθφο Αηεπζπληήο Πξσηνβάζκηαο θαη Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο 25

Ώζαλάζηνο Παιακάο, Πξντζηάκελνο Βπηζηεκνληθήο θαη Παηδαγσγηθήο Καζνδήγεζεο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο Κψζηαο Νηίλαο, Καζεγεηήο ΠΣΝ Φιψξηλαο ΠΑΜ Αεκήηξεο Πλεπκαηηθφο, Καζεγεηήο ΠΣΑΒ Φιψξηλαο ΠΑΜ ηαχξνο Κακαξνχδεο, Ώλαπιεξσηήο θαζεγεηήο ΠΣΑΒ Φιψξηλαο ΠΑΜ Νηθφιανο Φαραληίδεο, Βπίθνπξνο Καζεγεηήο ΒΚΠ, Παλ. Μαθεδνλίαο Μέιε Κσλζηαληία ΐατξηλνχ, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β., Πξφεδξνο Π.Β.Σ. Απηηθήο Μαθεδνλίαο ηεο Π.Β... ηπιηαλή Καζίδνπ, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. Εσάλλεο Παπαδέιεο, ρνιηθφο χκβνπινο Π.Β. Βιέλε Μπακπίια, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. Υξήζηνο Παζηειάο, ρνιηθφο χκβνπινο Π.Β. Βπγελία Νηάθα, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. Γσή Μήιηνπ, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. ιγα Μνχζηνπ Μπισλά, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. Ώζαλάζηνο Μαιέηζθνο, ρνιηθφο χκβνπινο Π.Β. Μαξίλα Παηζίδνπ, ρνιηθή χκβνπινο Βηδηθήο Ώγσγήο θαη Βθπαίδεπζεο 7 εο Πεξηθέξεηαο ΐαΎα Ώγγέιε, ρνιηθή χκβνπινο Φηινιφγσλ Π.Β. Γξεβελψλ θαη Κνδάλεο νθνθιήο Μεηξνχζηαο, ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ Καζηνξηάο Νηθφιανο Πνδνπθίδεο, ρνιηθφο χκβνπινο Ώγγιηθήο γιψζζαο θαη Φηινινγίαο Παλαγηψηεο Καξακαλψιεο, ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ Άλλα Πνιαηίδνπ, ρνιηθή χκβνπινο Φηινιφγσλ Π.Β. Φιψξηλαο Βιέλε Μαξίλα Ξπλνπνχινπ, ρνιηθή χκβνπινο Μνπζηθήο Εσάλλεο Γθακπνχξαο, Αηεπζπληήο Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Κνδάλεο ΐαζίιεηνο Μήηζηαινο, Αηεπζπληήο Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Γξεβελψλ Γηψξγνο Μαζιάξεο, Αηεπζπληήο Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Καζηνξηάο Κίκσλ αββάθεο, Αηεπζπληήο Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Φιψξηλαο Αξ ΐαζηιηθή ΐφληζα, Αηεπζχληξηα Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Κνδάλεο Κσλζηαληίλνο Πνπηαθίδεο, Αηεπζπληήο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Γξεβελψλ ηέιια Σέγνπ - ηεξγηνπνχινπ, Αηεπζχληξηα Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Καζηνξηάο Παχινο Εσάλλνπ, Αηεπζπληήο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Φιψξηλαο Ώζελά ΐαξζακίδνπ, κέινο ΠΟΑΠ Απηηθήο Μαθεδνλίαο Ώγλή Παπαδνπνχινπ, κέινο ΠΟΑΠ Απηηθήο Μαθεδνλίαο Θεαλψ ΐιάρνπ, Γξακκαηέαο Β..Α.Π. Απηηθήο Μαθεδνλίαο Άλλα Μπαθίηε, Τπεχζπλε πκβνπιεπηηθνχ ηαζκνχ Νέσλ Φιψξηλαο Μαξία αθνξάθα, Τπεχζπλε πκβνπιεπηηθνχ ηαζκνχ Νέσλ Γξεβελψλ πχξνο Παπαραξίζεο, ΚΒΤΠ Φιψξηλαο Αξ Μαινχηα Μαξία (ΠΒΟ5), ππεχζπλε ΚΒΤΠ Κνδάλεο Αξ Γεψξγηνο Καδηγηαλλφπνπινο, θαζεγεηήο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο Θεφδσξνο ηακθφπνπινο, ΚΒΤΠ Κνδάλεο Μαξία Καξαβίδα, Νεπηαγσγφο, Msc παηδαγσγηθέο επηζηήκεο 26

Μειπνκέλε Καξαπνλαξιίδνπ, ΠΒ61 Κπξηαθή Ώκαξαληίδνπ, Ααζθάια Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο, Μηπηρ. ζηελ Εζηνξία ηεο Βθπαίδεπζεο Παξαζθεπή Ώλαζηαζία Πνπγαξίδνπ, Ααζθάια Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο, Φηιφινγνο, Μηπηρ. ζηελ Εζηνξία ηεο Βθπαίδεπζεο ηεθαλία Μπινχρνπ, Ααζθάια Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο, Μηπηρ. Παηδαγσγηθήο Ώλαζηαζία Καππάηνπ, Ααζθάια Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο, Αξ Παηδαγσγηθήο Θενδψξα ΐάζηνπ, Τπεχζπλνο ρνιηθψλ Αξαζηεξηνηήησλ Αηεχζπλζεο Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο ΠΒ Φιψξηλαο ηέιια Υαληδή, Βθπαηδεπηηθφο, ΜΑΒ ζηε ρνιηθή Παηδαγσγηθή Θενιφγνο Οθνπηζίδεο, Πξφεδξνο πιιφγνπ Βθπαηδεπηηθψλ Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Φιψξηλαο Οξγαλσηηθή Δπηηξνπή Πξνεδξείν Οξγαλσηηθήο Δπηηξνπήο πλεδξίνπ ιγα Μνχζηνπ Μπισλά, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β., Πξφεδξνο Εσάλλεο νχιηνο, Πξντζηάκελνο Βπηζηεκνληθήο θαη Παηδαγσγηθήο Καζνδήγεζεο Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο Ώζαλάζηνο Παιακάο, Πξντζηάκελνο Βπηζηεκνληθήο θαη Παηδαγσγηθήο Καζνδήγεζεο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο Θεαλψ ΐιάρνπ, Γξακκαηέαο Β..Α.Π. Απηηθήο Μαθεδνλίαο Παχινο Εσάλλνπ, Αηεπζπληήο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Φιψξηλαο Κίκσλ αββάθεο, Αηεπζπληήο Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Φιψξηλαο Μέιε Κσλζηαληία ΐατξηλνχ, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. ηπιηαλή Καζίδνπ, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. Εσάλλεο Παπαδέιεο, ρνιηθφο χκβνπινο Π.Β. Βιέλε Μπακπίια, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. Υξήζηνο Παζηειάο, ρνιηθφο χκβνπινο Π.Β. Βπγελία Νηάθα, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. Γσή Μήιηνπ, ρνιηθή χκβνπινο Π.Β. Ώζαλάζηνο Μαιέηζθνο, ρνιηθφο χκβνπινο Π.Β. Μαξίλα Παηζίδνπ, ρνιηθή χκβνπινο Βηδηθήο Ώγσγήο θαη Βθπαίδεπζεο 7 εο Πεξηθέξεηαο νθνθιήο Μεηξνχζηαο, ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ Καζηνξηάο Νηθφιανο Πνδνπθίδεο, ρνιηθφο χκβνπινο Ώγγιηθήο γιψζζαο θαη Φηινινγίαο Άλλα Πνιαηίδνπ, ρνιηθή χκβνπινο Φηινιφγσλ Π.Β. Φιψξηλαο Ώζελά ΐαξζακίδνπ, κέινο ΠΟΑΠ Απηηθήο Μαθεδνλίαο Ώγλή Παπαδνπνχινπ, κέινο ΠΟΑΠ Απηηθήο Μαθεδνλίαο 27

Άλλα Μπαθίηε, Τπεχζπλε πκβνπιεπηηθνχ ηαζκνχ Νέσλ Φιψξηλαο Μαξία αθνξάθα, Τπεχζπλε πκβνπιεπηηθνχ ηαζκνχ Νέσλ Γξεβελψλ πχξνο Παπαραξίζεο, ΚΒΤΠ Φιψξηλαο Αξ Μαξία Μαινχηα (ΠΒΟ5), ππεχζπλε ΚΒΤΠ Κνδάλεο Αξ Γεψξγηνο Καδηγηαλλφπνπινο, θαζεγεηήο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο Θεφδσξνο ηακθφπνπινο, ΚΒΤΠ Κνδάλεο Μαξία Καξαβίδα, Νεπηαγσγφο, Msc παηδαγσγηθέο επηζηήκεο Μειπνκέλε Καξαπνλαξιίδνπ, ΠΒ61 Ναηάζα Μάγθνπ, θαζεγήηξηα Φπζηθήο Ώγσγήο Θενδψξα ΐάζηνπ, Τπεχζπλνο ρνιηθψλ Αξαζηεξηνηήησλ Αηεχζπλζεο Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο ΠΒ Φιψξηλαο ηέιια Υαληδή, Βθπαηδεπηηθφο, ΜΑΒ ζηε ρνιηθή Παηδαγσγηθή Θενιφγνο Οθνπηζίδεο, Πξφεδξνο πιιφγνπ Βθπαηδεπηηθψλ Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Φιψξηλαο Αεκήηξεο Μαξθφπνπινο, Πξφεδξνο πιιφγνπ Βθπαηδεπηηθψλ Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Ώκπληαίνπ Δξαθιήο Πνιαηίδεο, Πξφεδξνο ΒΛΜΒ Φιψξηλαο Ώγάπε ΐξάληζε, Αηεπζχληξηα Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Κάησ Κιεηλψλ Μαξία Θενράξε, Βθπαηδεπηηθφο, κέινο ΠΟΑΠ Απηηθήο Μαθεδνλίαο Εσάλλα Γάρνπ, Βθπαηδεπηηθφο, κέινο ΠΟΑΠ Απηηθήο Μαθεδνλίαο Παξαζθεπή Ώλαζηαζία Πνπγαξίδνπ, Ααζθάια Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο, Φηιφινγνο, Μηπηρ. ζηελ Εζηνξία ηεο Βθπαίδεπζεο ηεθαλία Μπινχρνπ, Ααζθάια Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο, Μηπηρ. Παηδαγσγηθήο Ώλαζηαζία Καππάηνπ, Ααζθάια Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο, Αξ Παηδαγσγηθήο Γηψξγνο Μάληζνο, Αηεπζπληήο 1 νπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο Γηψξγνο Λπγνχξαο, Αηεπζπληήο 6 νπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο Γηάλλεο Αατθφπνπινο, Αηεπζπληήο 2 νπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο Κψζηαο Μαξαγγφο, Αηεπζπληήο Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Εηηάο Κπξηαθή Ώκαξαληίδνπ, Ααζθάια Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο, Μηπηρ. ζηελ Εζηνξία ηεο Βθπαίδεπζεο Γηάλλεο Ώξβαληηάθεο, Καζεγεηήο Πιεξνθνξηθήο, Πεηξακαηηθφ Αεκνηηθφ ρνιείν Φιψξηλαο σηήξεο Γεσξγίνπ, Καζεγεηήο Πιεξνθνξηθήο, 6 ν Αεκνηηθφ ρνιείν Φιψξηλαο Υξήζηνο ξνβαο, Καζεγεηήο Πιεξνθνξηθήο Κψζηαο ηπιηάδεο, Καζεγεηήο Πιεξνθνξηθήο Νηθφιανο Σακνπηζέιεο, ΠΒ08 Γξαθείν ρνιηθψλ Αξαζηεξηνηήησλ 28

«Μηθξνί Γηαζψζηεο»-Πξψηεο βνήζεηεο γηα παηδηά: Έλα πξφγξακκα Αγσγήο Τγείαο Κπξηαθή Ακαξαληίδνπ kikiamarantidou@yahoo.gr Πεξίιεςε ην παξφλ άξζξν παξνπζηάδνπκε ηε δξάζε «Μηθξνί Αηαζψζηεο Πξψηεο ΐνήζεηεο γηα παηδηά», πνπ πινπνηήζεθε απφ ηνπο καζεηέο ηεο ΐ ηάμεο ηνπ Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2015-16. Ήηαλ δηάξθεηαο πεξίπνπ εθηά κελψλ θαη πεξηιάκβαλε ηξεηο άμνλεο: α) Ώζθάιεηα Πξφιεςε αηπρεκάησλ, β) Πξναγσγή εζεινληηζκνχ θαη γ) Γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο βαζηθψλ πξψησλ βνεζεηψλ. Ώξρηθά, ην ζρνιείν νξγάλσζε Δκεξίδα-εκηλάξην κε ηίηιν: «Μαζαίλσ, Πξνζέρσ, Ννηάδνκαη... Ώληηκεηψπηζε παηδηθψλ αηπρεκάησλ - Πξψηεο ΐνήζεηεο - Τγηεηλή δηαηξνθή ζηελ παηδηθή ειηθία», πξνθεηκέλνπ νη γνλείολα ελεκεξσζνχλ γηα ηε ζθνπηκφηεηα πινπνίεζεο κηαο ηέηνηαο δξάζεο. Βπίζεο, γηα λα αξζνχλ εζθαικέλεο αληηιήςεηο ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο επεηγνπζψλ θαηαζηάζεσλ, πέξα απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαλ θάζε εβδνκάδα ζηελ ψξα ηελ αθηεξσκέλε ζηε δξάζε, δηνξγαλψζακε ζην ζρνιείν βησκαηηθφ ζεκηλάξην Πξψησλ ΐνεζεηψλ γηα παηδηά, απφ δηαζψζηε ηνπ ΒΚΏΐ. ην άξζξν παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά νη παηδαγσγηθνί ζηφρνη πνπ ηέζεθαλ θαη ηα πξνζδνθψκελα καζεζηαθά απνηειέζκαηα, ηα εθπαηδεπηηθά παθέηα πνπ αμηνπνηήζεθαλ, ηα κεζνδνινγηθά εξγαιεία θαη νη δηδαθηηθέο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ, θαζψο θαη ηα ζηάδηα εθαξκνγήο ηεο δξάζεο. Σέινο, αλαθέξεηαη ε αμηνιφγεζε ηεο δξάζεο απφ ηα παηδηά πνπ ζπκκεηείραλ, ηνπο γνλείο ηνπο θαη ηε δηδάζθνπζα, θαζψο θαη ε δηάρπζε ησλ απνηειεζκάησλ θαη ε παξνπζίαζε ηεο δξάζεο ζε επίπεδν ζρνιηθήο κνλάδαο αιιά θαη ζηελ επξχηεξε θνηλσλία. ΛΒΞΒΕ ΚΛΒΕΑΕΏ: Πξψηεο ΐνήζεηεο, Πξφιεςε αηπρεκάησλ, Ώγσγή Τγείαο 1.Δηζαγσγή Δ απφθηεζε δεμηνηήησλ Βαζηθψλ Πξψησλ Βνεζεηψλ απνηειεί αλαγθαηφηεηα ζηελ θαζεκεξηλή δσή, επνκέλσο φζν λσξίηεξα δνζεί ε επθαηξία ζηα παηδηά λα ηηο απνθηήζνπλ, ηφζν ην θαιχηεξν. Σν ζχγρξνλν ζρνιείν απνηειεί ην ηδαληθφ κέξνο γηα ηελ εηζαγσγή θαη απφθηεζε απηψλ ησλ ζεκαληηθψλ δεμηνηήησλ, αιιά θαη γηα ηελ επαηζζεηνπνίεζε ζε δεηήκαηα εζεινληηζκνχ θαη πξνζθνξάο πξνο ηνλ ζπλάλζξσπν. Χο εθπαηδεπηηθνί νθείινπκε λα δίλνπκε ηα θαηάιιεια εξεζίζκαηα ζηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηέο καο, ψζηε λα απνθηήζνπλ ηε δηάζεζε γηα παξνρή βνήζεηαο ζηνπο 29

ζπλαλζξψπνπο ηνπο ζε πεξίπησζε αλάγθεο. Βπνκέλσο, νη ιέμεηο-θιεηδηά απηήο ηεο δξάζεο είλαη δχν: πξφιεςε θαη αιιειεγγχε. Με ηνλ φξν Πξψηε Βνήζεηα ελλννχκε ηελ άκεζε θαη πξνζσξηλή θξνληίδα πνπ παξέρεηαη ζην ζχκα ελφο αηπρήκαηνο ή ζε θάπνηνλ πνπ αξξψζηεζε μαθληθά, κέρξη ηε κεηαθνξά ηνπ ζην Ννζνθνκείν. θνπφο ησλ πξψησλ βνεζεηψλ είλαη ε δηαηήξεζε ηεο δσήο, ε πξφιεςε ηεο επηδείλσζεο ηεο θαηάζηαζεο, ε αλαθνχθηζε απφ ηνλ πφλν θαη ε βνήζεηα γηα αλάλεςε (ΕΝΒΑΕΐΕΜ ρ.ρ.: 1). Πξνθαλψο, ηα εθηάρξνλα παηδηά δε ζα πξνβνχλ ζε ηερληθέο αληηκεηψπηζεο απεηιεηηθψλ πεξηζηαηηθψλ γηα ηε δσή, φπσο είλαη ε θαξδηνπλεπκνληθή αλαδσνγφλεζε. Χζηφζν, ε επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο βαζίδεηαη ζηελ πεπνίζεζε φηη ε Βαζηθή Τπνζηήξημε ηεο Εσήο είλαη κηα δσηηθή κάζεζε, πνπ φινη ζα πξέπεη λα απνθηνχλ κε ηελ πξψηε επθαηξία. Οη καζεηέο/ηξηεο κέζα απφ ηελ φιε νπηηθή, γξαπηή θαη πξαθηηθή εθπαηδεπηηθή δηεξγαζία, καζαίλνπλ λα απνθεχγνπλ επηθίλδπλεο θαηαζηάζεηο, αιιά θαη εάλ ρξεηαζηεί, γλσξίδνπλ ηνλ ηξφπν πνπ ζα ηηο αληηκεησπίζνπλ γηα λα βνεζήζνπλ θάπνηνλ. Παξάιιεια, αλαπηχζζνπλ ηελ απαηηνχκελε απηνπεπνίζεζε, βειηηψλνπλ ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο γηα επηθνηλσλία, αλαπηχζζνπλ ην ιεμηιφγηφ ηνπο θαη αηζζάλνληαη ηθαλνί λα αληαπνθξηζνχλ ζε κηα επείγνπζα θαηάζηαζε (Σζηηζηιέγθαο 2007: 5). Οκνινγνπκέλσο, ηα παηδηά είλαη πεξηζζφηεξν επάισηα ζηνλ θίλδπλν, θαζψο, αθελφο, δελ έρνπλ επίγλσζή ηνπ θαη, αθεηέξνπ, ε θπζηθή πεξηέξγεηά ηνπο ηα νδεγεί ζε πξάμεηο θαη παηρλίδηα πνπ ίζσο απεηιήζνπλ ηε ζσκαηηθή ηνπο αθεξαηφηεηα ή αθφκα θαη ηε δσή ηνπο. Ώμίδεη λα αλαθεξζεί πσο ην σκαηείν κε θεξδνζθνπηθνχ ραξαθηήξα, ΠΝΟΖ - Φίινη Δληαηηθήο Θεξαπείαο Παηδηνχ επηζεκαίλεη φηη ηα επείγνληα πεξηζηαηηθά πγείαο πνπ ζπρλά παξνπζηάδνληαη θαηά ηε δηάξθεηα εξγαζίαο, άζιεζεο ή παηρληδηνχ πνπ έρνπλ αλάγθε άκεζεο παξνρήο πξψησλ βνεζεηψλ, επηδεηλψλνληαη ιφγσ έιιεηςεο ή θαζπζηέξεζεο βνήζεηαο (Κξεηηθνχ 2013). 2. Παξνπζίαζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δξάζεο 2.1. Σηόρνη Πξνζδνθώκελα καζεζηαθά απνηειέζκαηα Χο παηδαγσγηθνί ζηφρνη ηέζεθαλ εμαξρήο νη παξαθάησ: Δ απφθηεζε δεμηνηήησλ ησλ ΐαζηθψλ Πξψησλ ΐνεζεηψλ απφ ηα παηδηά, ψζηε απηά λα είλαη ηθαλά λα παξέρνπλ βνήζεηα ζε θάπνηνλ ζπλάλζξσπφ ηνπο αλ ρξεηαζηεί ή θαη ζηνλ ίδην ηνπο ηνλ εαπηφ Δ απφθηεζε γλψζεσλ, ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ θαηάιιεισλ γηα ηελ απνθπγή επηθίλδπλσλ γηα ηε δσή θαηαζηάζεσλ Δ αλάπηπμε δεμηνηήησλ πξνθεηκέλνπ ηα παηδηά λα αληεπεμέξρνληαη ζε κηα πνηθηιία επεηγνπζψλ θαηαζηάζεσλ, κε απηνπεπνίζεζε θαη ςπρξαηκία Δ απφθηεζε γλψζεσλ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν παξνρήο βνήζεηαο ζε ζπγθεθξηκέλεο επείγνπζεο θαηαζηάζεηο (πληγκφ, αηκνξξαγία, θάςηκν θιπ) Δ αλάπηπμε εζεινληηθήο ζπλείδεζεο θαη δηάζεζεο πξνζθνξάο ζηνλ ζπλάλζξσπν Δ βειηίσζε ηεο ηθαλφηεηαο γηα επηθνηλσλία θαη ιήςε απνθάζεσλ. 30

2.2. Μεζνδνινγία πινπνίεζεο δξάζεο Ώλαθνξηθά κε ηε κεζνδνινγία πινπνίεζεο, ε δξάζε βαζίδεηαη ζε δχν εθπαηδεπηηθά παθέηα: α) «Βζεινληηζκφο Πξφιεςε Ώηπρεκάησλ Πξψηεο ΐνήζεηεο. Οδεγφο Βθπαηδεπηηθνχ Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο», πνπ πεξηιακβάλεη ηφζν ζεσξεηηθή θαηάξηηζε φζν θαη πξαθηηθή εμάζθεζε, β) «Ο Πνληηθνγηαηξνχιεο θαη νη Μηθξνί ηνπ Φίινη», πνπ είλαη κηα ζεηξά βηβιίσλ θαη βνεζεκάησλ γηα ηηο Πξψηεο ΐνήζεηεο γηα παηδηά, φπνπ κε επράξηζην θαη θαηαλνεηφ ηξφπν ν ήξσαο (ν Πνληηθνγηαηξνχιεο) καζαίλεη ζηα παηδηά πψο λα βνεζήζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ηνπο γχξσ ηνπο. Παξάιιεια, αμηνπνηήζεθε ε ζεηξά βηβιίσλ «Σν ζψκα κνπ» ησλ εθδφζεσλ Πάξγα. Σα κεζνδνινγηθά εξγαιεία θαη νη δηδαθηηθέο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ είλαη νη εμήο: α) ε κέζνδνο project - νη ζπκκεηνρηθέο δηαδηθαζίεο κάζεζεο, β) ε δηαζεκαηηθφηεηα, γ) ε έξεπλα (βηβιηνγξαθηθή θαη δηαδηθηπαθή), δ) ε ηδενζχειια, ε) ε ρξήζε νπηηθναθνπζηηθψλ κέζσλ, ζη) ε θαιιηηερληθή έθθξαζε. 2.3. Γηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ηνπ δεηήκαηνο Ώλαθνξηθά κε ηε δηαζεκαηηθφηεηα, ε δξάζε ζπλδέεηαη κε ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ησλ αληίζηνηρσλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ σο εμήο: Γιψζζα: Κείκελα Πνηήκαηα, Λεμηιφγην Βηδηθφ γισζζάξη, Παξαγσγή πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ ιφγνπ (νδεγίεο, ζπκβνπιέο) Μειέηε Πεξηβάιινληνο: Γλσξίδσ ην ζψκα κνπ θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ, Κπθινθνξψ κε αζθάιεηα, Δ δηαηξνθή καο Βηθαζηηθά: Βηθαζηηθέο αλαπαξαζηάζεηο, θαηαζθεπέο, δσγξαθηθή, θνιάδ, έξγα ηέρλεο Μνπζηθή: Σξαγνχδηα, πλζέζεηο απφ ηα παηδηά, Μεινπνίεζε ζηίρσλ ησλ παηδηψλ απφ κνπζηθφ Φπζηθή Ώγσγή: Παηρλίδηα θίλεζεο Θεαηξηθή Ώγσγή: Θεαηξηθφ παηρλίδη, δξακαηνπνίεζε Πιεξνθνξηθή: Υξήζε ΣΠΒ, θαηάιιεια ινγηζκηθά θαη εθπαηδεπηηθά παηρλίδηα, παξαθνινχζεζε ζρεηηθψλ κε ην δήηεκα βίληεν. 2.4. Πεξηγξαθή ηεοδξάζεο Σηάδηα εθαξκνγήο ηεο Δ δξάζε «Μηθξνί Αηαζψζηεο Πξψηεο ΐνήζεηεο γηα παηδηά» ήηαλ δηάξθεηαο 7 πεξίπνπ κελψλ θαη ζε απηήλ πήξαλ κέξνο νη 11 καζεηέο θαη 11 καζήηξηεο ηεο ΐ ηάμεο ηνπ Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο. Γηα λα πξνιάβνπκε ελδερφκελεο ελζηάζεηο ησλ γνλέσλ ζρεηηθά κε ηε ζθνπηκφηεηα πινπνίεζεο κηαο ηέηνηαο δξάζεο ζε ηφζν κηθξά παηδηά, πξνηνχ μεθηλήζεη ε δξάζε, ην ζρνιείν καο νξγάλσζε Δκεξίδα εκηλάξην κε ηίηιν: «Μαζαίλσ, Πξνζέρσ, 31

Ννηάδνκαη... Ώληηκεηψπηζε παηδηθψλ αηπρεκάησλ - Πξψηεο ΐνήζεηεο - Τγηεηλή δηαηξνθή ζηελ παηδηθή ειηθία», κε εηζεγεηέο δχν δηαζψζηεο ηνπ ΒΚΏΐ θαη κία δηαηξνθνιφγν (πεξηζζφηεξα ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ ζρνιείνπ: http://ppf.edu.gr/activities/imerida-mathaino-proseho-noiazomai). Ώμηνπνηψληαο ηνλ ρξφλν πνπ δηαηίζεηαη ζην πιαίζην ηεο Βπέιηθηεο Γψλεο, ζε θάζε εβδνκαδηαία ζπλάληεζε δηαπξαγκαηεπφκαζηαλ έλα δήηεκα, βαζηδφκελνη θπξίσο ζην βηβιίν ηνπ Πνληηθνγηαηξνχιε, ηνπ νπνίνπ νη ηζηνξίεο είλαη πξνζαξκνζκέλεο ζηελ αληηιεπηηθή ηθαλφηεηα ησλ κηθξψλ καζεηψλ ηεο ΐ ηάμεο. Παξάιιεια, θάζε θνξά επηιέγακε ηηο πην θαηάιιειεο απφ κία ζεηξά πνηθίισλ δξαζηεξηνηήησλ: βιέπακε ζρεηηθά βηληεάθηα, δξακαηνπνηνχζακε ηηο ηζηνξίεο, παίδακε παηρλίδηα, αθνχγακε ηξαγνχδηα, δσγξαθίδακε θαη ζπκπιεξψλακε θχιια εξγαζίαο. ην ηέινο ηεο ρξνληάο, φια απηά ηα θχιια εξγαζίαο θαη φ,ηη άιιν πξνέθπςε θαηά ηελ πινπνίεζε ηεο δξάζεο, βηβιηνδεηήζεθαλ έηζη ψζηε θάζε παηδί λα πάξεη ην δηθφ ηνπ βηβιηαξάθη σο ελζχκην. Βλδεηθηηθά, θάπνηα απφ ηα δεηήκαηα κε ηα νπνία αζρνιεζήθακε είλαη: κηθξνηξαπκαηηζκνί θαη θνςίκαηα, ξηλνξξαγία, μέλν ζψκα ζην κάηη, πληγκνλή, δάγθσκα δψνπ θαη ηζίκπεκα θηδηνχ, δηαηξνθή θαη πξνζηαζία δνληηψλ, ιηπνζπκία, πφλνο ζην απηί, θάςηκν θαη ειηαθφ έγθαπκα, ρηππήκαηα ζην θεθάιη θαη δαιάδα. Μία ψξα αθηεξψζεθε ζηελ πγηεηλή δηαηξνθή θαη άιιε κία ζηελ πγηεηλή ησλ δνληηψλ, φπνπ ε παηδνδνληίαηξνο θ. Κάηηα Σάρνπ κε ηδηαίηεξα επράξηζην θαη εχιεπην ηξφπν εμήγεζε ζηα παηδηά πψο κπνξνχλ λα πξνζηαηεχνπλ θαη λα θξνληίδνπλ ηα δφληηα ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ηα δηαηεξήζνπλ θαζαξά θαη πγηή. Βπίζεο, ζε κία ζπλάληεζε επηζθεθηήθακε έλα θνληηλφ θαξκαθείν, φπνπ εμνπιίζακε ην θνξεηφ θνπηί πξψησλ βνεζεηψλ ηνπ ζρνιείνπ κε φια ηα απαξαίηεηα θάξκαθα θαη αληηθείκελα (Ανχθα & Σδηψθνο 2010: 69). Μία πξφθιεζε πνπ είρακε λα αληηκεησπίζνπκε ήηαλ ε αλάδεημε θαη ε αλαηξνπή εζθαικέλσλ αληηιήςεσλ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο θάπνησλ πεξηζηαηηθψλ/επεηγνπζψλ θαηαζηάζεσλ. Οξηζκέλα παηδηά, γηα παξάδεηγκα, γλψξηδαλ ιαλζαζκέλα φηη ζηε ξηλνξξαγία γέξλνπκε πίζσ ην θεθάιη. Γηα λα αξζνχλ ηέηνηνπ είδνπο εζθαικέλεο αληηιήςεηο, πέξα απφ φζα θάλακε θάζε εβδνκάδα ζηελ ψξα ηελ αθηεξσκέλε ζηε δξάζε, δηνξγαλψζακε ζην ζρνιείν ζεκηλάξην Πξψησλ ΐνεζεηψλ γηα παηδηά, απφ δηαζψζηε ηνπ ΒΚΏΐ. Ο θ. Βπάγγεινο Μπηηφπνπινο, ν νπνίνο είλαη εθπαηδεπηήο BLS (Basic life support) ηνπ European Resuscitation Council, κίιεζε ζηα παηδηά γηα ηελ παξνρή βαζηθψλ πξψησλ βνεζεηψλ απφ παηδί πξνο παηδί ή απφ παηδί πξνο ελήιηθα. Βζηίαζε ζηνλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν πνπ παίδεη ε δηαηήξεζε ηεο ςπρξαηκίαο θαηά ηελ εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ ζχκαηνο. Ώλαθέξζεθε δηεμνδηθά ζηα ζσζηά βήκαηα γηα ηελ παξνρή πξψησλ βνεζεηψλ ζηηο αθφινπζεο πεξηπηψζεηο: ηξαπκαηηζκφ, ιηπνζπκία, πληγκνλή, έγθαπκα, πληγκφ, ξηλνξξαγία, μέλν αληηθείκελν ζην ζψκα, ειεθηξνπιεμία, ηζίκπεκα. Ώλέηξεςε νξηζκέλεο εζθαικέλεο αληηιήςεηο, πρ αλέθεξε φηη ζην έγθαπκα δε βάδνπκε πάγν παξά κφλν δξνζεξφ ηξερνχκελν λεξφ. Έδσζε ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην παηδί ζα θαιέζεη ζε βνήζεηα ηειεθσλψληαο ζην ΒΚΏΐ, ηελ Ώζηπλνκία θαη ηελ Ππξνζβεζηηθή Τπεξεζία θαη επαλέιαβε πνιιέο θνξέο ηνλ επξσπατθφ αξηζκφ θιήζεο 112 γηα θάζε επείγνπζα θαηάζηαζε. Γηα θάζε κία απφ ηηο πεξηπηψζεηο πνπ αλαθέξζεθαλ, πξνέβε ζε επίδεημε 32

ηεο παξνρήο ησλ πξψησλ βνεζεηψλ βήκα πξνο βήκα, βάδνληαο ζε ξφιν ζχκαηνο ηνχο κηθξνχο καζεηέο θαη καζήηξηεο. ην ηέινο απάληεζε ζηηο πνιπάξηζκεο εξσηήζεηο ησλ παηδηψλ γχξσ απφ ηηο πξψηεο βνήζεηεο (πεξηζζφηεξα ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ ζρνιείνπ: http://ppf.edu.gr/activities/seminario-proton-voitheion-gia-paidia). Σνλ ηειεπηαίν κήλα πινπνίεζεο ηεο δξάζεο θαη αθνχ εμαζθήζεθαλ φια ηα παηδηά ζην λα αληηκεησπίδνπλ σο κηθξνί δηαζψζηεο θάζε πεξηζηαηηθφ, δεκηνπξγήζακε δέθα νκάδεο επίδεημεο αλά δχν ή ηξία παηδηά. Οη κηθξνί δηαζψζηεο είραλ ηελ επθαηξία λα εκπεδψζνπλ ηηο λεναπνθηεζείζεο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, αθελφο, ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ζε επίπεδν ζρνιείνπ θαη, αθεηέξνπ, ζε θάζε ελδηαθεξφκελν πνπ επηζθέθηεθε ην πεξίπηεξν ηεο ηάμεο θαηά ηηο εθδειψζεηο πνπ έιαβαλ ρψξα ηελ 3ε Ενπλίνπ 2016 ζην Νέν Πάξθν Φιψξηλαο. Βθεί ελεκέξσζαλ ην θνηλφ βησκαηηθά (κε επίδεημε) αιιά θαη κε εηδηθά θπιιάδηα πνπ είραλ εηνηκάζεη, γηα ηε ζσζηή αληηκεηψπηζε επεηγνπζψλ θαηαζηάζεσλ κε ηελ παξνρή βαζηθψλ πξψησλ βνεζεηψλ.πνιινί ήηαλ απηνί πνπ ελδηαθέξζεθαλ λα κάζνπλ πψο λα παξέρνπλ πξψηεο βνήζεηεο ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο: παξίζηαλαλ, ινηπφλ, ην ζχκα θαη νη κηθξνί δηαζψζηεο -πνπ είραλ θξνληίζεη λα δηαζέηνπλ φιν ηνλ απαξαίηεην εμνπιηζκφ- έδεηρλαλ βήκα-βήκα εμεγψληαο παξάιιεια ηνλ ζσζηφ ηξφπν αληηκεηψπηζεο θάζε πεξηζηαηηθνχ θαη δίλνληαο ζπκβνπιέο γηα γξήγνξε θαη απνηειεζκαηηθή αλάξξσζε. Βίλαη επλφεην φηη φζν πεξηζζφηεξε εμάζθεζε θάλνπλ νη καζεηέο/ηξηεο, ηφζν πηζαλφηεξν είλαη λα ζπκνχληαη ηηο δεμηφηεηεο αξγφηεξα θαη ζε κηα πξαγκαηηθή επείγνπζα θαηάζηαζε (Σζηηζηιέγθαο 2007: 5). Πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηε δξάζε θαη πινχζην θσηνγξαθηθφ πιηθφ είλαη αλαξηεκέλα ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ ζρνιείνπ: http://ppf.edu.gr/activities/mikroidiasostes-protes-voitheies-gia-paidia-programma-agogis-ygeias. 2.5. Αμηνιόγεζε ηεο δξάζεο Γηα ηελ αμηνιφγεζε/απνηίκεζε ηεο δξάζεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηα εμήο εξγαιεία: ην Ζκεξνιφγην δξαζηεξηνηήησλ πνπ ηεξνχζε ε δαζθάια θαζ φιε ηε δηάξθεηα πινπνίεζεο, ην νπνίν ιεηηνπξγνχζε σο εξγαιείν αλαηξνθνδφηεζεο θαη ελδερφκελνπ επαλαπξνζδηνξηζκνχ ζηφρσλ, ηαθηηθψλ θαη ζηξαηεγηθψλ ην πνξηθφιην θάζε παηδηνχ, κε ηα αηνκηθά θαη νκαδηθά έξγα πνπ παξήρζεζαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ρξνληάο θαη ζην ηέινο πήξε καδί ηνπ θάζε παηδί σο ελζχκην κε ην πέξαο ηεο πινπνίεζεο ηεο δξάζεο, ην εξσηεκαηνιφγην πξνο ηνπο καζεηέο/ηηο καζήηξηεο πνπ ζπκκεηείραλ ην ζχληνκν εξσηεκαηνιφγην πξνο ηνπο γνλείο ησλ παηδηψλ πνπ ζπκκεηείραλ. Ώπφ ηελ επεμεξγαζία φισλ ησλ παξαπάλσ πξνθχπηνπλ ηα εμήο ζπκπεξάζκαηαδηαπηζηψζεηο: Ώπφ ηελ αξρή πινπνίεζεο απηήο ηεο δξάζεο ε αληαπφθξηζε ησλ παηδηψλ ήηαλ ζεηηθή, αιιά φζν πξνρσξνχζε ε εθαξκνγή ηεο, γηλφηαλ θαζνιηθή θαη ελζνπζηψδεο. Δ νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή κε ηηο βησκαηηθνχ ραξαθηήξα δξαζηεξηφηεηεο πνπ μέθεπγαλ απφ ην πιαίζην ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, θξαηνχζε ζηαζεξά απμαλφκελν ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ. Σα παηδηά ιεηηνχξγεζαλ κε ζπλέπεηα θαη ππεπζπλφηεηα ηφζν σο άηνκα φζν θαη ζην πιαίζην ησλ νκάδσλ ηνπο, 33

αληαπνθξηλφκελα πιήξσο ζηνλ ξφιν ηνπο. Οη γλψζεηο θαη νη δεμηφηεηεο πνπ απέθηεζαλ «αμηνινγνχληαλ» θαζεκεξηλά κέζα απφ ηνλ ζπγθηλεηηθφ ηξφπν πνπ σο Μηθξνί Αηαζψζηεο πξνζέηξεραλ ζε θάζε παηδί πνπ ίζσο ρξεηαδφηαλ ηε βνήζεηά ηνπο ζε θάζε δηάιεηκκα θαη ζε θάζε πεξίπαην. Έρεη ηδηαίηεξε αμία φηη απηφ δελ ηνπο δεηήζεθε κε θαλέλαλ ηξφπν απφ ηε δαζθάια, αιιά ήηαλ κηα δηθή ηνπο αμηέπαηλε πξσηνβνπιία. Ώπφ ηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ ζηα ζχληνκα εξσηεκαηνιφγηα πνπ ηνπο δηαλεκήζεθαλ ζην ηέινο ηεο εθαξκνγήο ηεο δξάζεο ζπκπεξαίλεηαη ε επίζεο ελζνπζηψδεο αληαπφθξηζε. Ώμηνζεκείσηε είλαη ε αλαθνξά πνιιψλ γνλέσλ φηη ηα παηδηά ηνπο δίλνπλ πιένλ πνιχ κεγαιχηεξε βαξχηεηα ζε δεηήκαηα πξφιεςεο αηπρεκάησλ θαη δηαηήξεζεο θαιήο πγείαο. Μάιηζηα, θάπνηνη αλαθέξνπλ φηη ηα παηδηά απαηηνχλ λα ιεθζνχλ πεξηζζφηεξα κέηξα πξνζηαζίαο κέζα ζην ζπίηη, φπσο ε θάιπςε φισλ ησλ πξηδψλ κε ηα εηδηθά θαιχκκαηα θαη «λνπζεηνχλ» ηνπο γνλείο θαη ηνπο ινηπνχο ζπγγελείο λα εθηππψζνπλ ιίζηα κε ηα ηειέθσλα πξψηεο αλάγθεο, λα κελ παίξλνπλ πνηέ θάξκαθα ρσξίο εληνιή γηαηξνχ ή θάξκαθα πνπ έρνπλ ζπληαγνγξαθεζεί γηα θάπνηνλ άιινλ, λα ειέγρνπλ ην θαξκαθείν ηνπ ζπηηηνχ θαη ηνπ απηνθηλήηνπ γηα ηελ επάξθεηα θαη ηελ θαηαιιειφηεηα ησλ θαξκάθσλ πνπ πεξηέρνπλ θιπ. Γεληθά, νη γνλείο εμήξαλ ηελ πξσηνβνπιία θαη αηηήζεθαλ ηε ζεζκνζέηεζε ηεο δξάζεο. 3. πδήηεζε ηαλ απνθαζίζακε λα πξαγκαηνπνηήζνπκε ηε ζπγθεθξηκέλε δξάζε ζε εθηάρξνλα παηδηά, θάπνηνη, εληειψο θαινπξναίξεηα, αλαξσηήζεθαλ αλ ηα παηδηά είλαη πνιχ κηθξά γηα λα αζρνιεζνχλ κε ηηο πξψηεο βνήζεηεο. Δ δηθή καο δηαπίζησζε, σζηφζν, είλαη φηη δελ ππάξρνπλ δεηήκαηα ηακπνχ νχηε απαγνξεπκέλα πεδία γηα ηα παηδηά, αξθεί λα είλαη πξνζαξκνζκέλα ζην γλσζηηθφ, δηαλνεηηθφ θαη ςπρνζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδφ ηνπο. Ώξθεί λα ηνπο δίλνπκε θάζε θνξά «ηελ αιήζεηα πνπ αληέρνπλ», γηα λα παξαθξάζνπκε ηνλ Υ. Μπνπθάη. Βίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθέξνπκε φηη ηφζν ηα παηδηά φζν θαη νη γνλείο ηνπο έλαλ ρξφλν κεηά δηαπηζηψλνπλ πσο νη γλψζεηο θαη νη δεμηφηεηεο πνπ απέθηεζαλ, αξθεηέο θνξέο ηνπο θάλεθαλ ρξήζηκεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε επεηγνπζψλ θαηαζηάζεσλ. Κη επηηέινπο είλαη ζεκαληηθφ λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε φηη ηα αηπρήκαηα δελ πξνιακβάλνληαη κε ράληξεο ζαιαζζηέο αιιά κε ηε δχλακε ηεο γλψζεο («Ζ γλψζε είλαη δχλακε»,θαηά ηνλ Φξάλζηο Μπέηθνλ). ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΔΑΝΑΦΟΡΔ European Resuscitation Council (2006). Βαζηθή Τπνζηήξημε ηεο Εσήο θαη Απηφκαηε Δμσηεξηθή Απηλίδσζε. Βγρεηξίδην ζεκηλαξίνπ Hewitt, S. (2011). Ζ θαξδηά θαη νη πλεχκνλέο κνπ. Κχπξνο: Πάξγα Hewitt, S. (2011). Σα νζηά κνπ. Κχπξνο: Πάξγα Royston, A. (2011). Γηαηί βνπξηζίδσ ηα δφληηα κνπ; Κχπξνο: Πάξγα 34

Royston, A. (2011). Γηαηί γπκλάδνκαη; Κχπξνο: Πάξγα Royston, A. (2011). Γηαηί πιέλσ ηα ρέξηα κνπ; Κχπξνο: Πάξγα Ώγγειίλα, Γ. (2009). Ο Πνληηθνγηαηξνχιεο θαη νη Μηθξνί ηνπ Φίινη. Πξψηεο βνήζεηεο γηα παηδηά. Ώζήλα: Βιιεληθή Τγεία Ανχθα, Α. & Σδηψθνο, Υ. (επηκ.) (2010). Μεγαιψλνληαο Μηθξνχο Γηαζψζηεο. Οδεγφο Πξψησλ Βνεζεηψλ γηα παηδηά ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ. Ώζήλα: Αηαδεκνηηθφ Αίθηπν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Ώιιειεγγχεο ΟΣΏ ΘσκαΎδνπ, Λ. (2015). Πξψηεο βνήζεηεο γηα ηα πην ζπρλά αηπρήκαηα. Αηαζέζηκν ζην:http://kids.in.gr/kid-related/health/article/?aid=1231230810, ηειεπηαία πξφζβαζε: 30/8/2017 Ίδξπκα Νενιαίαο θαη Αηα βίνπ Μάζεζεο (ΕΝΒΑΕΐΕΜ) (ρ.ρ.). Δθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα Δζεινληηθήο Γξάζεο γηα ηελ Γηαρείξηζε Κηλδχλσλ θαη Κξίζεσλ θαη Αληηκεηψπηζε Δθηάθησλ Αλαγθψλ «Πξνζηαηεχσ ηνλ εαπηφ κνπ θαη ηνπο άιινπο». Αηαζέζηκν ζην:http://www.ethelontismos.gr/attachments/049_%ce%a0%cf%81%cf%8e%cf %84%CE%B5%CF%82%20%CE%92%CE%BF%CE%AE%CE%B8%CE%B5%CE %B9%CE%B5%CF%82.pdf, ηειεπηαία πξφζβαζε: 30/8/2017 Κξεηηθνχ, Μ. (2013). Οη βαζηθέο πξψηεο βνήζεηεο γηα παηδηθά αηπρήκαηα. Αηαζέζηκν ζην: http://www.mama365.gr/8576/oi-vasikes-protes-vohtheies-gia-paidikaatyhhmata.html, ηειεπηαία πξφζβαζε: 30/8/2017 Παηνχιεο, Γ. (2009). Πξψηεο Βνήζεηεο γηα φινπο. Ώζήλα: Καπθάο πιινγηθφ (2003). Πξψηεο βνήζεηεο θαη βαζηθή ππνζηήξημε δσήο (ΚΑΡΠΑ), κηθ. Ώιέμαλδξνο Φηίθαο, Ώζήλα: Μαιιηάξεο Παηδεία Σζηηζηιέγθαο, Γ. (2007). Δζεινληηζκφο-Πξφιεςε αηπρεκάησλ-πξψηεο Βνήζεηεο. Θεζζαινλίθε. Οδεγφο εθπαηδεπηηθνχ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Α/λζε Ώ/ζκηαο Βθπ/ζεο Ώλαη. Θεζ/λίθεο ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Τπεξεηψ σο δαζθάια ζηελ Ώ/ζκηα Βθπ/ζε απφ ην 2001. Σν 2010 έιαβα Μεηαπηπρηαθφ Αίπισκα Βηδίθεπζεο ζηηο Βπηζηήκεο ηεο Ώγσγήο κε θαηεχζπλζε Ώλζξσπηζηηθέο πνπδέο θαη Νέεο Σερλνινγίεο θαη απφ ην 2014 είκαη ππνςήθηα δηδαθηφξηζζα ηνπ Σκήκαηνο Εζηνξίαο ηνπ Ενλίνπ Παλ/κίνπ. Βίκαη κέινο Βπηζηεκνληθψλ Παηδαγσγηθψλ Βηαηξεηψλ, έρσ ζπκκεηάζρεη σο εηζεγήηξηα ζε επηζηεκνληθά ζπλέδξηα, έρσ δεκνζηεχζεη άξζξα ζε πεξηνδηθά κε θξηηέο, ελψ αλαθνηλψζεηο κνπ δεκνζηεχηεθαλ ζε Πξαθηηθά πλεδξίσλ. Σα εξεπλεηηθά κνπ ελδηαθέξνληα εζηηάδνληαη ζηνπο ρψξνπο ηεο Εζηνξίαο ηεο Βθπαίδεπζεο, ηεο χγρξνλεο Πνιηηηθήο Εζηνξίαο θαη ηεο Εζηνξίαο ηνπ Πνληηαθνχ Βιιεληζκνχ. 35

Παξαδνζηαθνί Οηθηζκνί θαη βηψζηκε Αλάπηπμε 1 ΑΝΑΡΣΖΜΔΝΖ ΔΡΓΑΗΑ Βπάγγεινο Ώλαγλσζηφπνπινο, Βθπαηδεπηηθφο Κ.Π.Β. Φηιηαηψλ Μάξθνο Νηθνιάνπ, Βθπαηδεπηηθφο Κ.Π.Β. Φηιηαηψλ ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 1) Σν ζρνιείν απέλαληη ζηηο κεγάιεο πξνθιήζεηο ηεο επνρήο: πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα, αεηθφξνο αλάπηπμε 2) Οη ζθνπνί θαη νη ζηφρνη ηεο εθπαίδεπζεο ζε κηα ζχγρξνλε θνηλσλία Πεξίιεςε Θεσξνχκε φηη δελ ππάξρεη ζηαηηθή αληίιεςε αιιά κηα θξηηηθή πξνζέγγηζε ηεο παξάδνζεο. Ώλαιακβάλνπκε λα θαηαγξάςνπκε θαη λα αλαδείμνπκε ηα παξαδνζηαθά ρσξηά θαη θηίξηα, ιφγσ ηεο αλαπφθεπθηεο αιιαγήο ηνπο απφ ηελ εγθαηάιεηςε ή ηηο αξλεηηθέο παξεκβάζεηο. Σα παξαδνζηαθά ρσξηά ζήκεξα ζα κπνξνχζαλ λα γίλνπλ έλα ζηνηρείν νηθνλνκηθήο θαη επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο, θαζψο ε παξάδνζε θαη ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά είλαη έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά ζηνηρεία ηνπ branding πξννξηζκνχ. Σν ζρνιείν θαη θάζε εθπαηδεπηηθφο νξγαληζκφο δελ είλαη έλα θιεηζηφ σο πξνο ην πεξηβάιινλ ηνπ ζχζηεκα. Ώιιειεπηδξά θαη ζπκπξάηηεη κε θέληξα εθπαίδεπζεο, πεξηβαιινληηθέο νξγαλψζεηο, ηνπηθέο αξρέο θαη ζπιιφγνπο γηα κηα θνηλσλία ησλ πνιηηψλ πνπ ζπλεξγάδνληαη ζε έξγα πνπ πξνάγνπλ ηε δεκηνπξγηθφηεηα. Δ ζπλεξγαζία απηή κέζσ ηεο κεηαθνξάο θαη ηεο αληαιιαγήο γλψζεσλ ζα βνεζήζεη ηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο λα αλαπηχμεη λέεο επέιηθηεο πξνζεγγίζεηο ζηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε, λέν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ γηα ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε, απφ ηελ νπηηθή γσλία ηεο θπθιηθήο/ζπλεξγαηηθήο νηθνλνκίαο κε έλα ελεκεξσκέλν πξφγξακκα ζπνπδψλ πνπ αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ηεο θνηλσλίαο. Σν Κ.Π.Β. Φηιηαηψλ ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο ERASMUS+ είλαη ζπληνληζηηθφο θνξέαο ηνπ πξνγξάκκαηνο: «Παξαδνζηαθνί Οηθηζκνί, Πνιηηηζηηθή Κιεξνλνκηά θαη Ώεηθφξνο Ώλάπηπμε» (Traditional Settlements, Cultural Heritage and Sustainable Development). Έρνπκε ζπκπξάμεη κε εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, ΜΚΟ, Αήκνπο θαη θνξείο απφ επηά δηαθνξεηηθά θξάηε, κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, κε ζέκα ηελ αληαιιαγή θαιψλ πξαθηηθψλ γηα ηε βαζηκφηεηα ησλ παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ θαη θηηξίσλ. ΛΒΞΒΕ ΚΛΒΕΑΕΏ: παξαδνζηαθνί νηθηζκνί, αεηθφξνο αλάπηπμε, ERASMUS+ 36

Καηλνηφκα πνιπαηζζεηεξηαθή κέζνδνο δηδαζθαιίαο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, πξψηκεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ Ώζαλαζία Ώλδξενπνχινπ Λνγνζεξαπεχηξηα, Βηδηθφ Αεκνηηθφ ρνιείν Κνδάλεο andreopouloua@hotmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία θιπ. Πεξίιεςε ην εξγαζηήξην δίλεηαη θαηλνηφκα κέζνδνο δηδαζθαιίαο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, πξψηκεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο, ε νπνία ζηεξίδεηαη ζηελ πνιπαηζζεηεξηαθή πξνζέγγηζε. Δ ζπκκεηνρή φισλ ησλ αηζζήζεσλ εμαζθαιίδεη ηελ πνιιαπιή θσδηθνπνίεζε ηνπ ελφο θαη απηνχ ζπκβφινπ ζε δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα. ΐαζηθή αξρή ηεο κεζφδνπ είλαη ε ηαπηφρξνλε αμηνπνίεζε φισλ ησλ αηζζεηεξηαθψλ νδψλ πξφζιεςεο θαη επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηψλ. Υξεζηκνπνηεί σο κέζν εθπαίδεπζεο ην επλντθφηεξν εξγαιείν γηα ηελ πξνζρνιηθή θαη πξψηε ζρνιηθή ειηθία, ην παηρλίδη. Δ κέζνδνο ζηελ πξσηφιεηα κνξθή ηεο άξρηζε λα εθαξκφδεηαη πξηλ απφ 20 ρξφληα. Γελλήζεθε απφ ηηο απαηηήζεηο ηεο θαζεκεξηλήο ελαζρφιεζεο κε ηα παηδηά, πνπ κε ηηο ηφηε ππάξρνπζεο κεζφδνπο, αλάγλσζε θαη γξαθή δελ κπνξνχζαλ λα κάζνπλ γξήγνξα θαη απνηειεζκαηηθά. Έπξεπε λα βξεζεί έλα εξγαιείν θαηάιιειν θαη πξνζαξκνζκέλν ζηηο δπλαηφηεηεο ησλ παηδηψλ κε δπζθνιίεο ζηνλ πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν. Δ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κεζφδνπ δηαπηζηψζεθε κέζα απφ ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή απηήο: α) ζε παηδηά κε ηππηθή αλάπηπμε ιφγνπ, φπνπ θνηηνχζαλ ζε γεληθφ λεπηαγσγείν (δεκφζηα θαη ηδησηηθά) β) ζε παηδηά κε απνθιίλνπζα αλάπηπμε ιφγνπ, δηαθνξεηηθψλ αηηηνινγηψλ, φπσο Βηδηθέο Μαζεζηαθέο Απζθνιίεο Απζιεμία, Παηδηθή Απζθαζία, ΐαξεθνΎα, Κνριηαθά Βκθπηεχκαηα, Αηαλνεηηθή θαζπζηέξεζε, Αηαηαξαρή Ώπηηζηηθνχ 37

θάζκαηνο, Απζαξζξία, φπνπ θνηηνχζαλ ζε ηκήκαηα έληαμεο Αεκφζησλ Νεπηαγσγείσλ θαη ρνιείσλ ζε Βηδηθά Νεπηαγσγεία θαη ρνιεία θαη ζε ηδησηηθά ινγνζεξαπεπηηθάθέληξα. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: θαηλνηφκα πνιπαηζζεηεξηαθή, θσλνινγηθή επίγλσζε, Φσλεκηθή αλάιπζε, θσλεκηθήο ζχλζεζεο 38

«Ζ νκάδα εθζηξαηείαο ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ»: Γηδάζθνληαο Ηζηνξία ζην Γεκνηηθφ ρνιείν κέζσ ηνπ Comic θαη ηεο ηερληθήο ηεο Αλνηθείσζεο Πεξίιεςε Φηιίηζα Ώλδξίθνπ f.andrikou@hotmail.com Ώλακθίβνια, ηα ηειεπηαία ρξφληα είλαη εκθαλήο ε ηάζε δηακφξθσζεο ελφο εθζπγρξνληζκέλνπ πιαηζίνπ γηα ηε δηδαζθαιία ηεο Εζηνξίαο ζηελ Πξσηνβάζκηα θαη ηε Αεπηεξνβάζκηα Βθπαίδεπζε (Μαπξνζθνχθεο 2006: 19). Δ αλάπηπμε, φκσο, ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο ησλ καζεηψλ εμαξηάηαη απφ ηνπο ηξφπνπο δηδαζθαιίαο ηεο Εζηνξίαο θαη ην εκπινπηηζκέλν δηδαθηηθφ πεξηβάιινλ ην νπνίν ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλεη ελεξγεηηθέο καζεζηαθέο πξαθηηθέο (Booth 1987). Με απηφ ην ζθεπηηθφ, ινηπφλ, νξγάλσζα ηε δηδαθηηθή κνπ παξέκβαζε ζην κάζεκα ηεο Εζηνξίαο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξαθηηθήο κνπ άζθεζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε δηδαζθαιία κνπ πινπνηήζεθε ζηε Α Αεκνηηθνχ θαη νη καζεηέο ήξζαλ ζε επαθή κε ηελ ηζηνξία ηεο εθζηξαηείαο θαη ηνπ ζαλάηνπ ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ κέζα απφ εηθνληζηηθέο θαη γξαπηέο πεγέο. Οιφθιεξε ε δηδαζθαιία βαζίζηεθε ζ έλα comic πνπ θαηαζθεχαζα ε ίδηα θαη ήηαλ επηθεληξσκέλε ζην παηδί (καζεηνθεληξηθή), ελψ παξάιιεια αμηνπνηήζεθε ε νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία θαη ε κέζνδνο ηεο αλαθαιππηηθήο - δηεξεπλεηηθήο κάζεζεο, θαζψο νη καζεηέο ήξζαλ ζε άκεζε επαθή κε ην δηδαθηηθφ αληηθείκελν θαη εμέθξαζαλ ειεχζεξα ηηο απφςεηο ηνπο ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Δ πξνζπάζεηά κνπ απηή ηνλίδεη ηελ αληίιεςε φηη ε εθπαηδεπηηθή αμηνπνίεζε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ δηδαζθαιίαο ηεο Εζηνξίαο δίλεη λέα πλνή ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη θέξλεη ηνπο καζεηέο αληηκέησπνπο κε λέα εξεζίζκαηα. Δηζαγσγή χκθσλα κε ην Α.Β.Π.Π.. «γεληθφο ζθνπφο δηδαζθαιίαο ηεο Ηζηνξίαο είλαη ε αλάπηπμε ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο θαη ηεο ηζηνξηθήο ζπλείδεζεο» (ΤΠΒΠΘ 2001). Με άιια ιφγηα, ε αλάπηπμε ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο ησλ καζεηψλ θαη ε δεκηνπξγία θξηηηθά ζθεπηφκελσλ θαη ηζηνξηθά εγγξάκκαησλ πνιηηψλ. Γηα λα επηηεπρζεί, ινηπφλ, ν ζηφρνο απηφο νθείινπλ νη εθπαηδεπηηθνί λα αλαπηχζζνπλ θαη λα εθαξκφδνπλ κέζα ζηε ζρνιηθή ηάμε θαηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξαθηηθέο, φπσο ε ηερληθή ηεο Ώλνηθείσζεο θαη ην comic, πνπ εθάξκνζα ζηελ παξνχζα δηδαθηηθή παξέκβαζε. Ώξρηθά, ε δηδαθηηθή πξφηαζε βαζίδεηαη ζηε ζεσξία ηεο «Αλνηθείσζεο». Δ «Αλνηθείσζε» είλαη έλαο φξνο πνπ εηζήγαγαλ νη Ρψζνη θνξκαιηζηέο γχξσ ζην 1920 γηα λα εμεγήζνπλ κηα απφ ηηο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο ινγνηερλίαο. Ξεθηλνχλ απφ ηε δηαπίζησζε φηη ην βαζηθφ κέζν πνπ ρξεζηκνπνηεί ε ινγνηερλία, ε γιψζζα, έρεη θη άιιεο ρξήζεηο, κε ινγνηερληθέο. Δ πξαθηηθή γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχκε ζηελ θαζεκεξηλή καο δσή «απνθξχπηεη» ηα κνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ θαζεκεξηλνχ ιφγνπ, ψζηε λα κπνξνχκε λα ηνλ πξνζιακβάλνπκε κε ακεζφηεηα, επθνιία θαη ηαρχηεηα, γηα λα κε ζηεθφκαζηε ζηηο ίδηεο ηηο ιέμεηο ή ηηο 39

θξάζεηο θαη ζηνλ ηξφπν θαηαζθεπήο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπο, αιιά λα πεγαίλνπκε θαηεπζείαλ ζην πεξηερφκελφ ηνπο. Βπνκέλσο, έρνπκε ζπλεζίζεη λα αληηιακβαλφκαζηε κεραληθά θαη ζρεδφλ απηφκαηα φρη κφλν ηνλ ίδην ηνλ ιφγν, αιιά θαη ηα πξάγκαηα ζηα νπνία αλαθέξεηαη. Ώπηφ απνηειεί κηα απηφκαηε, κεραληθή θαη αλππνςίαζηε ζρέζε κε ηε γχξσ πξαγκαηηθφηεηα, ε νπνία καο θαίλεηαη απνιχησο νηθεία. Ώπφ ηελ άιιε πιεπξά, ε γιψζζα ηεο ινγνηερλίαο, έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα παξεκπνδίδεη, λα δηαζπά θαη ηειηθά λα θαηαξγεί απηφλ ηνλ απηνκαηηζκφ ηεο αληίιεςεο, πξνζδίδνληαο ζηα πξάγκαηα κηα λέα κνξθή, αλνίθεηα, μέλε θαη παξάμελε θαη αλαγθάδνληάο καο λα ηα δνχκε φια κέζα απφ κηα δηαθνξεηηθή νπηηθή γσλία (Barry 2013: 195). Ώπηφο ν ινγνηερληθφο φξνο, φκσο, κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη ζηελ εθπαίδεπζε. Έηζη, δηδαθηηθά ζέκαηα πνπ ζεσξνχληαλ απηνλφεηα ή άγλσζηα γηα ηνπο καζεηέο ππφ δηαθνξεηηθέο δηδαθηηθέο πξαθηηθέο ζα «αλνηθείσλαλ» ηε ζπκβαηηθή ζρνιηθή γλψζε αλαηξέπνληαο ηνπο θαζηεξσκέλνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο αληηιακβάλνληαη ηα παηδηά ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη καζεηέο ζηελ παξνχζα δηδαζθαιία θιήζεθαλ λα αληηιεθζνχλ φηη ζηελ εθζηξαηεία ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ δελ ππήξραλ κφλν ζηξαηηψηεο, αιιά ηνπο αθνινπζνχζαλ θαη ηζηνξηθνί, γεσγξάθνη, κεραληθνί, θαιιηηέρλεο, κάληεηο, κεηαιιεπηέο, γηαηξνί, αξρηηέθηνλεο, θηιφζνθνη, νη νπνίνη δηαδξακάηηζαλ ελεξγφ ξφιν θαζ φιε ηε δηάξθεηά ηεο. Παξάιιεια, ρξεζηκνπνηήζεθε θαη κηα θαηλνηνκηθή πξαθηηθή, ην Historical Educomic. Ώπνηειεί έλαλ ελαιιαθηηθφ ηξφπν δηδαζθαιίαο, πνπ πξνβάιιεη ηε δηδαζθαιία (education) ηεο Εζηνξίαο (Historical) κε ηε ρξήζε ηεο ινγνηερλίαο (comic) σο ελαιιαθηηθή ηζηνξηθή πεγή θαη αθήγεζε γηα ην παξειζφλ (Ώλδξίθνπ 2016). Ώλ θαη ηα comics γηα αξθεηά ρξφληα απνηεινχζαλ έλα ακθηιεγφκελν ινγνηερληθφ είδνο θαη ζπγθαηαιέγνληαλ ζηα «ζθχβαια», θαζψο αζθνχληαλ ζε απηά κεγάιε θξηηηθή ιφγσ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο, ηα ηειεπηαία ρξφληα είλαη θαλεξφ φηη «ε ιεηηνπξγία (ηνπο) ζε ξφιν εηθνλνπνηεκέλεο αθήγεζεο δίλεη πνιιέο δηδαθηηθέο δπλαηφηεηεο θαη κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ζε κεγάιν βαζκφ ζην ζρνιείν» (Αεκεηξηάδνπ 2016: 244). Έηζη, έλα έηνηκν ή θαηαζθεπαζκέλν απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ comic εληάζζεηαη ζηε δηδαζθαιία ηεο Εζηνξίαο σο εξγαιείν ή πεγή κε ζθνπφ λα θάλεη ην κάζεκα ειθπζηηθφ θαη ελδηαθέξνλ ζηνπο καζεηέο. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, θαηαζθεχαζα κε ηε βνήζεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο Cartoon Story Maker έλα comicκε ήξσεο δχν καζεηέο ηεο Α Αεκνηηθνχ (Βηθφλα 1 & 2). Υξεζηκνπνίεζα, ινηπφλ, ην comic σο εξγαιείν γηα λα ζπλδεζεί ε δηδαζθαιία κε ηηο πξνεγνχκελεο πιεξνθνξίεο πνπ είραλ νη καζεηέο γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, αιιά θαη λα εμειηρζεί κέζσ ησλ εξσηήζεσλ πνπ έζεηαλ νη πξσηαγσληζηέο ζηνπο καζεηέο. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο δηδαζθαιίαο 1. Βαζηθόο Σθνπόο θαη Δπηδησθόκελνη Σηόρνη Δ δηδαθηηθή παξέκβαζεείρε σο βαζηθφ ζθνπφ νη καζεηέο λα είλαη ζε ζέζε λα απαληήζνπλ ζην ηέινο ηεο δηδαθηηθήο ψξαο ζηα εμήο ηζηνξηθά εξσηήκαηα: 1. Γηαηί ζηακάηεζε μαθληθά ε εθζηξαηεία ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ; 40

2. Πνηνη αθνινχζεζαλ ηνλ Μ. Αιέμαλδξν κέρξη ηα βάζε ηεο Αζίαο; Οη καζεηέο, ινηπφλ, έξρνληαη ζε επαθή κε ην μαθληθφ ηέινο ηεο εθζηξαηείαο ιφγσ ηνπ ζαλάηνπ ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ θαη ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη ε νκάδα εθζηξαηείαο δελ απνηεινχληαλ κφλν απφ ζηξαηηψηεο, αιιά θαη απφ ηζηνξηθνχο, γεσγξάθνπο, κεραληθνχο, θαιιηηέρλεο, κάληεηο, κεηαιιεπηέο, γηαηξνχο, αξρηηέθηνλεο θαη θηινζφθνπο. Δηθφλα 1 &2:Frames ηνπ comic πνπ θαηαζθεχαζα Παξάιιεια, νη καζεηέο επηδηψρζεθε λα εκπιαθνχλ ελεξγεηηθά ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, καζαίλνληαο λα εξγάδνληαη νκαδηθά κε ηαπηφρξνλε θαιιηέξγεηα ηεο ηθαλφηεηαο παξαηήξεζεο, θαηαγξαθήο θαη αλάιπζεο δεδνκέλσλ. Βπηπιένλ, νη καζεηέο θιήζεθαλ λα ζπλδέζνπλ ηνλ ρψξν, ηνλ ρξφλν θαη ηελ εμέιημε γεγνλφησλ θαη λα αλαδεηήζνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ αηηηαθέο ζρέζεηο. Ώθφκε, ήηαλ απαξαίηεηε ε αλάπηπμε ηνπ πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ ιφγνπ θαη ε θαηάθηεζε επηπιένλ ιεμηινγίνπ ζρεηηθνχ κε ην ηζηνξηθφ ζέκα, κε απψηεξν ζηφρν ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο. Σέινο, κέζα απφ ηελ εκπινθή ηνπο ζηε δηδαζθαιία νη καζεηέο αλέπηπμαλ ηελ ηθαλφηεηα απνδειηίσζεο ζεκεηψζεσλ πνπ νδεγεί θαη ζηελ θαιιηέξγεηα θξηηηθήο ζθέςεο. 41

2. Τάμε Γηεμαγσγήο θαη Πξναπαηηνύκελεο γλώζεηο Δ παξνχζαδηδαζθαιία πινπνηήζεθε ζηε Α Αεκνηηθνχ θαη απνηειεί έλα δηδαθηηθφ ζελάξην γηα ην θεθάιαην 33 κε ηίηιν «Ο ζάλαηνο ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ» ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ «Ηζηνξία: ηα αξραία ρξφληα». ε πξνεγνχκελα θεθάιαηα ηνπ ίδηνπ εγρεηξηδίνπ νη καζεηέο είραλ έξζεη ζε επαθή κε ηελ αλάπηπμε ηεο Μαθεδνλίαο θαη ην ηέινο ηνπ Φηιίππνπ («Ζ Μαθεδνλία, κηα λέα ειιεληθή δχλακε»), κε ηελ εθζηξαηεία ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ κέρξη ηελώζία («Ο Μ. Αιέμαλδξνο θαηαιακβάλεη ηε Μ. Αζία θαη ηελ Αίγππην»), αιιά θαη ηελ επηζηξνθή ηνπ ζηα νχζα κεηά απφ απαίηεζε ησλ ζηξαηησηψλ ηνπ («Ζ πνξεία πξνο ηελ Ηλδία. Σν ηέινο ηεο εθζηξαηείαο»). Ώπηέο νη ελφηεηεο απνηέιεζαλ θαη ηηο πξναπαηηνχκελεο γλψζεηο πνπ ήηαλ αλάγθε λα δηαζέηνπλ νη καζεηέο γηα ηε ζπγθεθξηκέλε δηδαζθαιία. 3. Γηδαθηηθή Μεζνδνινγία χκθσλα κε ην αμίσκα ηεο «ειεπζεξίαο ηεο κεζφδνπ», ν εθπαηδεπηηθφο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα εθαξκφζεη παξαπάλσ απφ κία κεζφδνπο θαη λα επηιέμεη φπνηεο απηφο θξίλεη φηη ηαηξηάδνπλ, αλάινγα κε ηηο ζπλζήθεο δηδαζθαιίαο. ΐέβαηα, «ειεπζεξία ηεο κεζφδνπ» δε ζεκαίλεη ακέζνδε δηδαζθαιία θαη απηφ είλαη θάηη πνπ ρξήδεη ηδηαίηεξεο πξνζνρήο (Καςάιεο Νεκά 2012: 199-201). Δ παξνχζα δηδαζθαιία βαζίζηεθε ζηε ζεσξία ηεο έκκεζεο δηδαζθαιίαο ή ηεο Αηδαθηηθήο ηνπ Βλεξγνχ Τπνθεηκέλνπ. Ώπνηειεί κηα καζεηνθεληξηθή πξνζέγγηζε δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο θαηά ηελ νπνία ε δηαδηθαζία κάζεζεο απνηειεί δηεξεχλεζε θαη ην απνηέιεζκα κηα αλαθάιπςε (Borich 2004: 215). Έηζη, νη καζεηέο πξνζέγγηζαλ άκεζα ην δηδαθηηθφ αληηθείκελν θη ν ξφινο κνπ σο εθπαηδεπηηθφοήηαλ πεξηζζφηεξν επηθνπξηθφο, ζπκβνπιεπηηθφο θαη ζπληνληζηηθφο. ζνλ αθνξά ηηο θνηλσληθέο κνξθέο εξγαζίαο ησλ καζεηψλ πξνηηκήζεθε κηα ελαιιαγή αλάκεζα ζηελ αηνκηθή εξγαζία κε ηελ εξγαζία ζε κηθξφηεξεο νκάδεο, δειαδή ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία. Άιισζηε, πξφθεηηαη γηα κνξθέο πνπ αιιεινζπκπιεξψλνληαη θαη δελ κπνξεί λα ππνθαηαζηήζεη θακία απφιπηα ηελ άιιε. Βπηπιένλ, ε ελαιιαγή ησλ θνηλσληθψλ κνξθψλ εξγαζίαο νδεγεί θαη ζε ελαιιαγή ησλ δξαζηεξηνηήησλ, θαζψο ε ζπλερήο εθαξκνγή κηαο κνξθήο νδεγεί ηνπο καζεηέο ζε αλία θαη θφπσζε (Καςάιεο Νεκά 2012: 195-196). Σέινο, σο δηδαθηηθέο κνξθέο επεμεξγαζίαο θαη πξνβιεκαηηζκνχ επηιέρζεθαλ ε ζπδήηεζε θαη ε δηεξεχλεζε. Πην αλαιπηηθά, ε ζπδήηεζε σο κέζνδνο δηδαζθαιίαο ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο πεξηζζφηεξν απ φζν ην ζπλεηδεηνπνηεί ν εθπαηδεπηηθφο, θαζψο απνηειεί θπζηθή πξνέθηαζε ηεο ηερληθήο ησλ εξσηαπνθξίζεσλ. Παξνπζηάδεη πνιιά νθέιε ζε ζρέζε κε άιιεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο, θαζψο δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ καζεηή λα εθθξάζεη ηηο απφςεηο ηνπ θαη ηηο ηδέεο ηνπ αθνχγνληαο παξάιιεια θαη εθείλεο ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπ θαη ηνλ νδεγεί ζε κεγαιχηεξε δξαζηεξηνπνίεζε θαη επαλαηξνθνδφηεζε (Καςάιεο Νεκά 2012: 145-146). Έηζη, ε ζπγθεθξηκέλε δηδαζθαιία βαζίζηεθε ζηε ζεσξία ηεο ειεχζεξεο ζπδήηεζεο, θαζψο νη καζεηέο ήξζαλ ζε άκεζε επαθή κε ην δηδαθηηθφ αληηθείκελν θαη εμέθξαζαλ ειεχζεξα ηηο απφςεηο θαη ηηο απνξίεο ηνπο ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, ρσξίο λα πηέδνληαη ζε θαηά κέησπν δηδαζθαιία κεηά απφ δηάιεμε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. 42

Παξάιιεια, ε δηεξεπλεηηθή δηδαζθαιία δίλεη έκθαζε ζηνλ αηνκηθφ ρεηξηζκφ πιεξνθνξηψλ θαη ηε δεκηνπξγία λνήκαηνο απφ έλα ζχλνιν πιηθψλ ή ζπλζεθψλ πνπ έρνπλ δνζεί (Hannafin, Land, & Oliver 1999: 115-140). Οη καζεηέο δελ καζαίλνπλ κε κεησπηθή δηδαζθαιία ζε θαηάζηαζε ξνπηίλαο, αιιά πξαγκαηηθά ζθέθηνληαη ηα απνηειέζκαηα πνπ ζπιιέγνπλ θαη ηε ζεκαζία απηψλ. Έηζη, ζηελ αλνηρηή δηεξεχλεζε δελ ππάξρνπλ «ιάζνο» απνηειέζκαηα θαη νη καζεηέο πξέπεη λα αμηνινγνχλ ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηηο αδπλακίεο ησλ απνηειεζκάησλ πνπ ζπιιέγνπλ κφλνη ηνπο θαη λα απνθαζίζνπλ ηελ αμία ηνπο (Hmelo-Silver 2004: 16). 4. Υινπνίεζε Γηδαζθαιίαο Δ δηδαθηηθή κνπ παξέκβαζε πινπνηήζεθε ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο «Αηδαθηηθή ηεο Εζηνξίαο», ην νπνίν απνηειεί ππνρξεσηηθφ κάζεκα ζην Πξφγξακκα πνπδψλ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο Φιψξηλαο. Μέζα ζε κηα εβδνκάδα ζρεδίαζα θαη πινπνίεζα ηε ζπγθεθξηκέλε δηδαζθαιία κίαο δηδαθηηθήο ψξαο (45 ιεπηψλ) ζε ελφηεηα πνπ κνπ είρε δνζεί απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο ηάμεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε δηδαζθαιία ρσξίζηεθε ζε ηξεηο θάζεηο: Πξψηε Φάζε: χλδεζε κε ηελ πξνυπάξρνπζα γλψζε ησλ καζεηψλ κέζσ ηνπ comic. Δ νινκέιεηα ηεο ηάμεο κειέηεζε ην comicζηαδηαθά θαη γλψξηζε ηνπο δχν ήξσεο, ηνλ Αεκήηξε θαη ηε Μαξία. Οη ήξσεο έζεζαλ εξσηήζεηο ζηα παηδηά, φπσο αλ ηνπο αξέζεη ην κάζεκα ηεο Εζηνξίαο θαη ζηε ζπλέρεηα δήηεζαλ ηε βνήζεηα ησλ καζεηψλ γηα λα ζπλνςίζνπλ ηη έρνπλ κάζεη κέρξη εθείλε ηε ζηηγκή γηα ηελ εθζηξαηεία ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν έγηλε ν έιεγρνο ηεο πξνυπάξρνπζαο γλψζεο ησλ καζεηψλ φρη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ κε ηε κνξθή ηεο εμέηαζεο, αιιά κε έλαλ παηγληψδε θαη επράξηζην γηα ηα παηδηά ηξφπν. Αεχηεξε Φάζε: Μειέηε ηνπ πξψηνπ ηζηνξηθνχ εξσηήκαηνο κέζσ εηθνληζηηθήο πεγήο. πλερίδνληαο ην comicνη καζεηέο ήξζαλ αληηκέησπνη κε ην πξφβιεκα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ήξσεο. Ώλαδεηψληαο, δειαδή, ζην δηαδίθηπν ηνλ ιφγν γηα ηνλ νπνίν ζηακάηεζε μαθληθά ε εθζηξαηεία ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ, θφιιεζε ν ππνινγηζηήο ησλ δχν εξψσλ ηνπ comic θη απηνί ζηξάθεθαλ ζηε βνήζεηα ησλ καζεηψλ. Οη καζεηέο ζε νκάδεο κειέηεζαλ ηελ εηθφλα (Βηθφλα 3) πνπ είραλ κπξνζηά ηνπο θαη νη πξσηαγσληζηέο, θαη θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ ζην ηζηνξηθφ εξψηεκα: «Γηαηί ζηακάηεζε μαθληθά ε εθζηξαηεία ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ;». Ώθνινχζεζε ζπδήηεζε αλάκεζα ζηνπο καζεηέο θαη αθνχ θαηαγξάθεθαλ νη απφςεηο ηνπο ζηνλ πίλαθα ηνχο εμήγεζα γηα ηελ μαθληθή αζζέλεηα θαη ηνλ ζάλαην ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ. Σξίηε Φάζε: Μειέηε ηνπ δεχηεξνπ ηζηνξηθνχ εξσηήκαηνο κέζσ θχιισλ εξγαζίαο. Οη καζεηέο ζπλέρηζαλ ηελ αλάγλσζε ηνπ comicθαη πιεξνθνξήζεθαλ απφ ηνπο ήξσεο φηη ηνλ Μ. Ώιέμαλδξν ζηελ εθζηξαηεία αθνινπζνχζαλ εθηφο απφ ζηξαηηψηεο ηζηνξηθνί, γεσγξάθνη, κεραληθνί, θαιιηηέρλεο, κάληεηο, κεηαιιεπηέο, γηαηξνί, αξρηηέθηνλεο, θηιφζνθνη. Οπφηε ηέζεθε ην δεχηεξν ηζηνξηθφ εξψηεκα «Πνηνη αθνινχζεζαλ ηνλ Μ. Ώιέμαλδξν κέρξη ηα βάζε ηεο Ώζίαο;». Σα παηδηά ζε νκάδεο κειέηεζαλ απφ έλα δηαθνξεηηθφ θχιιν εξγαζίαο (Βηθφλα 4) ζην νπνίν αλαγξαθφηαλ έλα ηζηνξηθφ πξφζσπν πνπ ζπκκεηείρε ζηελ εθζηξαηεία, αιιά θαη ε ηδηφηεηα πνπ είρε 43

(Πίλαθαο 1). Οη καζεηέο θιήζεθαλ λα καληέςνπλ κε βάζε ηελ ηδηφηεηα ηνπ θάζε πξνζψπνπ ηη πξνζέθεξε ν θαζέλαο ζηελ εθζηξαηεία. Ώθνχ νινθιήξσζαλ ηελ νκαδηθή ηνπο εξγαζία παξνπζίαζαλ ηηο ηδέεο ηνπο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο θαη αθνινχζεζε ζπδήηεζε. Δηθφλα 3: Δηθνληζηηθή πεγή γηα ην πξψην ηζηνξηθφ εξψηεκα Δηθφλα 4: Παξάδεηγκα θχιινπ εξγαζίαο Πίλαθαο 1: Ηζηνξηθά πξφζσπα πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ εθζηξαηεία ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ θαη ε ηδηφηεηά ηνπο 44

Όλνκα Αξηζηφβνπινο Γεηλνθξάηεο Γηάδεο & Υαξίαο Γφξγνο Κξηηφβνπινο Καιιηζζέλεο Αξίζηαλδξνο Γηνλχζηνο Ηδηφηεηα Γεσγξάθνο Αξρηηέθηνλαο Μεραληθνί Μεηαιιεπηήο Γηαηξφο Φηιφζνθνο Μάληεο Απιεηήο Δπίινγνο Ώλακθίβνια, ην αληηθείκελν ηεο Εζηνξίαο δελ είλαη έλα αλνηρηφ βηβιίν πνπ πξνζθέξεη έηνηκεο απαληήζεηο ηηο νπνίεο νθείινπλ λα θαηέρνπλ φζνη δηδάζθνπλ ην κάζεκα θαη λα αλαπαξάγνπλ νη καζεηέο, αιιά «φπσο ηα παηδηά ηεο παιηάο επνρήο, κηιάεη κφλνλ φηαλ ηεο απεπζχλεηο ην ιφγν, θαη, θπζηθά, δε κηιάεη ζε μέλνπο» (Cheney 1973). Γη απηφλ ηνλ ιφγν, είλαη αλάγθε νη εθπαηδεπηηθνί λα εθαξκφδνπλ ελαιιαθηηθέο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο κε ηηο νπνίεο νη καζεηέο ζα έξζνπλ αληηκέησπνη κε λέα εξεζίζκαηα θαη ζα αλαπηχμνπλ ηζηνξηθή θξηηηθή ζθέςε. ηε ζπγθεθξηκέλε παξέκβαζε, ινηπφλ, νη καζεηέο ήξζαλ αληηκέησπνη κε δχν ελαιιαθηηθέο πξαθηηθέο, νη νπνίεο θάλεθε λα ηνπο δηαζθεδάδνπλ αξθεηά. Ώπφ ηε κία ε ρξήζε ηνπ Historical Educomicελζνπζίαζε ηνπο καζεηέο, αθνχ ηα comicsείλαη έλα νηθείν αλάγλσζκά ηνπο εμσζρνιηθά. Γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφ, ινηπφλ, πφζν παξάμελν αιιά θαη ηαπηφρξνλα ελδηαθέξνλ γίλεηαη ην κάζεκα φηαλ βάδνπκε ηα comicsκέζα ζηε δηδαζθαιία ηεο Εζηνξίαο. Ώπφ ηελ άιιε ε ηερληθή ηεο «Αλνηθείσζεο» θέξλεη ηνπο καζεηέο αληηκέησπνπο κε κηα αλαθάιπςε. Οη καζεηέο, δειαδή, έξρνληαη ζε επαθή κε έλα δηδαθηηθφ αληηθείκελν πνπ, ελψ κέζα απφ ηηο πξνυπάξρνπζεο γλψζεηο ηνπο κπνξεί λα έκνηαδε νηθείν επνκέλσο θαη βαξεηφ, ιφγσ απνζησπήζεσλ ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ηνχο είλαη εληειψο αλνίθεην. Έηζη, ελψ ήηαλ ζίγνπξα ηα παηδηά φηη είραλ κάζεη ηφζεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ εθζηξαηεία ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ, έκεηλαλ έθπιεθηα ζηελ πιεξνθνξία φηη δελ ππήξραλ κφλν ζηξαηηψηεο, αιιά θαη ηζηνξηθνί, γεσγξάθνη, κεραληθνί, θαιιηηέρλεο, κάληεηο, κεηαιιεπηέο, γηαηξνί, αξρηηέθηνλεο θαη θηιφζνθνη. Έηζη, εξγάζηεθαλ νκαδηθά κε κεγάιε πξνζπκία θαη πξνζήισζε φηαλ θιήζεθαλ ζην θχιιν εξγαζίαο πνπ ηνπο δφζεθε λα καληέςνπλ κε βάζε ηελ ηδηφηεηα ηνπ θάζε ηζηνξηθνχ πξνζψπνπ ηη πξνζέθεξε ν θαζέλαο ζηελ εθζηξαηεία. ην παξφλ 45

ζεκείν θξίλεηαη απαξαίηεην λα δνζνχλ αληηπξνζσπεπηηθά παξαδείγκαηα απφ ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ (Βηθφλα 5 & 6). Κιείλνληαο, ζα ήηαλ πνιχ ελδηαθέξνλ ε παξνχζα εξγαζία λα απνηειέζεη πεγή έκπλεπζεο έηζη ψζηε θη άιινη εθπαηδεπηηθνί, φρη κφλν απφ ηελ Πξσηνβάζκηα αιιά θαη απφ ηε Αεπηεξνβάζκηα Βθπαίδεπζε, λα κπνπλ ζηε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο παξφκνησλ δηδαζθαιηψλ κε βαζηθφ άμνλα ην Historical Educomic θαη ηελ «Ώλνηθείσζε» ζηελ Βθπαίδεπζε. Δ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία ησλ δηάθνξσλ αληηθεηκέλσλ έρεη παξέιζεη θαη πιένλ ε εθπαίδεπζε έρεη αλάγθε απφ θαηλνηφκεο θαη δεκηνπξγηθέο ηδέεο πνπ ζα εκθπζήζνπλ ζηνπο καζεηέο ην αίζζεκα ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηεο αγάπεο γηα ην ζρνιείν θαη ηε κάζεζε. Άιισζηε, φπσο είρε πεη θαη ν Ken Robinson «θάζε κέξα, κε θάζε ηξφπν ηα παηδηά κάο απιψλνπλ ηα φλεηξά ηνπο θάησ απφ ηα πφδηα καο. Δκείο πξέπεη λα παηήζνπκε φζν πην ειαθξηά γίλεηαη!». Δηθφλα 5 & 6: Παξαδείγκαηα απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ ζην θχιιν εξγαζίαο 46

Βηβιηνγξαθία Ξελφγισζζε Booth, M. (1978). Inductive Thinking in History: The 14 16 Age Group. In: G. Jones & L. Ward (ed.). New History, Old Problems. Studies in the Teaching of History. University College of Swansea, Faculty of Education Borich, G., D. (2004). Effective Teaching Methods. 5th ed., Upper Saddle River: Pearson Cheney, C. R. (1973). Medieval Texts and Studies. Oxford: Oxford University Press Hannafin, M., Land, S., Oliver, K. (1999). Open learning environments: Foundation, methods, and models. In C. M. Reigeluth (Ed.), Instructional-design theories and models. A new paradigm of instructional theory. Volume II, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. Hmelo-Silver, C. (2004). Problem Based Learning: What and how do students learn, Educational Psychology Review Βιιελφγισζζε Ώλδξίθνπ, Ώ. (2016). Ζ ζπκβνιή ηνπ comic ζηελ ηζηνξηθή εθπαίδεπζε: Γηεξεχλεζε ηεο αλάπηπμεο ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο θαη ηεο ελίζρπζεο ηεο θηιαλαγλσζίαο κε δηδαθηηθή αμηνπνίεζε ηνπ ηζηνξηθνχ comic. Ώδεκνζίεπηε Αηπισκαηηθή Βξγαζία, Παλεπηζηήκην Απηηθήο Μαθεδνλίαο Αεκεηξηάδνπ, Κ. (2016). Νένη πξνζαλαηνιηζκνί ηεο Γηδαθηηθήο. Πξνζαξκνγή ηεο δηδαζθαιίαο ζηηο εθπαηδεπηηθέο πξνθιήζεηο ηνπ 21νπ αηψλα. Ώζήλα: Gutenberg Καηζνπιάθνο, Θ., Καξπψηε, Ε., Λέλα, Μ., Καηζάξνπ, Υ. (2012). Ηζηνξία. ηα αξραία ρξφληα. Ώζήλα: Αηφθαληνο Καςάιεο, Ώ., Νεκά, Β. (2012). χγρξνλε Γηδαθηηθή. 2ε έθδνζε, Θεζζαινλίθε: Ώδειθψλ Κπξηαθίδε Μαπξνζθνχθεο, Α. (2006). Ώπφ ηε δηδαθηηθή έξεπλα ζηε δηδαθηηθή πξάμε: πξνζπάζεηα γηα γεθχξσζε ηνπ ράζκαηνο. ΠαηδαγσγηθάΡεχκαηαζην Αηγαίν. 2. 19 29 YΠ.Β.Π.Θ.-Παηδαγσγηθφ Ελζηηηνχην (2001). Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ. Ώξ. Φχιινπ 1376, Σεχρνο ΐ (18/10/2001), Ώζήλα: Παηδαγσγηθφ Ελζηηηνχην Μεηαθξαζκέλε Barry, P. (2013). Γλσξηκία κε ηε ζεσξία. Μηα εηζαγσγή ζηε ινγνηερληθή θαη πνιηηηζκηθή ζεσξία. (κηθ. Ώ. Νάηζηλα) (β έθδ.). Ώζήλα: ΐηβιηφξακα ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Δ Φηιίηζα Ώλδξίθνπ είλαη θνηηήηξηα ζην Παηδαγσγηθφ Σκήκα Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Απηηθήο Μαθεδνλίαο. Βλψ έρεη παξαθνινπζήζεη αξθεηά εθπαηδεπηηθά ζπλέδξηα, ην ζπγθεθξηκέλν είλαη ην πξψην πνπ δεκνζηεχεη εξγαζία ηεο. Ώζρνιείηαη ηδηαίηεξα κε ηε Αηδαθηηθή ηεο Εζηνξίαο θαη ηηο ελαιιαθηηθέο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο ζηελ Πξσηνβάζκηα Βθπαίδεπζε. 47

«Σεξκαηηθφο ηαζκφο: Φιψξηλα!»: Μηα δηδαθηηθή πξφηαζε Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο & Σνπηθήο Ηζηνξίαο Πεξίιεςε Ώζεκίλα Ώλδξίθνπ Υάξηο ΝηθνιαΎδνπ mandrikou20@gmail.com xara20@hotmail.gr Δ Σνπηθή Εζηνξία (ΣΕ) θαη ε Πεξηβαιινληηθή Βθπαίδεπζε (ΠΒ) είλαη δχν γλσζηηθά πεδία θαη αληηθείκελα κάζεζεο πνπ εληάρζεθαλ ζηα ζρνιηθά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο θαη ηα νπνία, αλ θαη έθαλαλ ηελ εκθάληζή ηνπο σο δηαρσξηζκέλα αληηθείκελα κάζεζεο, ζηε ζπλέρεηα ζπλδέζεθαλ άξξεθηα. Γη απηφλ ηνλ ιφγν ζεσξήζακε ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ λα εκπιέμνπκε ηα δχν απηά πεδία ζε κία δηδαθηηθή πξφηαζε, ε νπνία ειπίδνπκε λα απνηειέζεη έλα βήκα γηα ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε παξφκνησλ πξνηάζεσλ ζηελ εθπαίδεπζε. Δ δηδαθηηθή καο πξφηαζε πξννξίδεηαη λα αμηνπνηεζεί ζηε η ηάμε ηνπ Αεκνηηθνχ θαη απνηειεί έλα project ηξηψλ θάζεσλ, φπνπ νη καζεηέο θαινχληαη ζε νκάδεο λα αμηνπνηήζνπλ ηηο ήδε ππάξρνπζεο γλψζεηο ηνπο θαη κέζα απφ ηε ζπιινγή θαη επεμεξγαζία ζπλεληεχμεσλ θαη θσηνγξαθηθνχ πιηθνχ πνπ ζα ζπιιέμνπλ νη ίδηνη ζηελ επίζθεςε πεδίνπ, λα θαηαλνήζνπλ ζε βάζνο ηελ ηνπηθή ηζηνξία ηνπ ηδεξνδξνκηθνχ ηαζκνχ ηεο Φιψξηλαο, ηε ζεκαζία ηνπ γηα ηελ Ώεηθνξία ηεο πεξηνρήο θαη λα ζηξαθνχλ ζηε ρξήζε ηνπ σο κέζν κεηαθνξάο, κε ηξφπν νηθείν θαη επράξηζην πξνο απηνχο. Σν δηδαθηηθφ καο ζελάξην είλαη επηθεληξσκέλν ζην παηδί (καζεηνθεληξηθφ), ελψ παξάιιεια αμηνπνηείηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία, ηε δηαζεκαηηθφηεηα,ηε ρξήζε ΣΠΒ (movie maker)θαη ηε κέζνδν ηεο δηεξεπλεηηθήο κάζεζεο. Δηζαγσγή Με ηνλ φξν Σνπηθή Εζηνξία ελλννχκε ηελ ηζηνξία πνπ μεθηλά απφ ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο αλάγθεο κηαο ηνπηθήο θνηλσλίαο, ζπλδέεηαη κε ηνπο ηνπηθνχο ζεζκνχο θαη αλαηξνθνδνηεί ηελ ηνπηθή ηαπηφηεηα θαη απηνγλσζία.έλαο απφ ηνπο φξνπο πνπ απνδίδεηαη ζηελ Σνπηθή Εζηνξία απφ ηε γεξκαληθή βηβιηνγξαθία είλαη «Εζηνξία ηεο ηδηαίηεξεο παηξίδαο». «Ζ δηδαθηηθή ηεο «Ηζηνξίαο ηεο ηδηαίηεξεο παηξίδαο» ( ) ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηήζεη ην θίλεηξν πνπ ππάξρεη ζηνπο κηθξνχο καζεηέο θαη ζρεηίδεηαη κε ην άκεζν δέζηκφ ηνπο κε ην ρψξν, ζα πξέπεη λα απνθχγεη φκσο λα πξνθαιεί ηε ζπλαηζζεκαηηθή θφξηηζή ηνπο γηα ηα ζπκθξαδφκελα ηνπ ρψξνπ απηνχ» (Διηάδνπ Σάρνπ: 121). Με ηνλ φξν Ώεηθνξία ελλννχκε ηελ αλάπηπμε «ε νπνία ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηνπ παξφληνο ρσξίο λα δηαθπβεχεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ κειινληηθψλ γελεψλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο». Ο νξηζκφο απηφο δφζεθε απφ ηελ World Commission on Environment and Development (WCED) ην 1987 θαη ζπλνςίδεη φηη ε 48

βησζηκφηεηα βαζίδεηαη ζε δπν παξάγνληεο: ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο θαη ην πεξηβάιινλ θαη αθνξά ζηε ζσζηή δηαρείξηζε ησλ πφξσλ, φπσο ε ελέξγεηα, ην λεξφ, ε χιε, ε γε. πσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ ηα δχν απηά γλσζηηθά αληηθείκελα εληάρζεθαλ ζηελ εθπαίδεπζε σο δχν δηαθνξεηηθά αληηθείκελα κάζεζεο. Έπεηηα φκσο ζπλδέζεθαλ άξξεθηα θπξίσο δηφηη ε Πεξηβαιινληηθή Βθπαίδεπζε απνηειεί κία δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ηεο ζρέζεο αλζξψπνπ θαη πεξηβάιινληνο, ζηελ νπνία ν ξφινο ηεο Εζηνξίαο είλαη θαίξηνο γηα ηελ εμήγεζε ηεο δεκηνπξγίαο θαη εκθάληζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, αιιά θαη ζηε ζχληαμε κηαο λέαο ζπκπεξηθνξάο σο πξνο ην πεξηβάιινλ. Σαπηφρξνλα ζπλδεηηθφο θξίθνο θαη ησλ δχν είλαη ε κειέηε θαη ε έξεπλα ηεο ηζηνξηθήο δηάζηαζεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε επηθέληξσζε ζηα ηνπηθά πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα (Πεξδίθεο, 2005). Δ ζχγθιηζε ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ πεδίσλ γίλεηαη θαλεξή θαη απφ ηα βαζηθά δνκηθά ζηνηρεία πνπ ζπγθξνηνχλ ηελ ηαπηφηεηά ηνπο. Αειαδή ππάξρεη ζχγθιηζε: ζηνπο ζθνπνχο θαη ζηφρνπο, ζην πεξηερφκελν, ζηε κέζνδν ηεο δηδαζθαιίαο θαη ζηελ αμηνιφγεζε. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο δηδαζθαιίαο 1. Βαζηθόο Σθνπόο θαη Δπηδησθόκελνη Σηόρνη Δ δηδαθηηθή πξφηαζε έρεη σο βαζηθφ ζθνπφ νη καζεηέο λα θαηαλνήζνπλ ζε βάζνο ηελ ηνπηθή ηζηνξία ηνπ ηδεξνδξνκηθνχ ηαζκνχ ηεο Φιψξηλαο θαη ηε ζεκαζία ηνπ γηα ηελ Ώεηθνξία ηεο πεξηνρήο, κε ηξφπν νηθείν θαη επράξηζην πξνο απηνχο. Πην αλαιπηηθά, βαζηθνί ζθνπνί είλαη: Δ επηηφπηα έξεπλα ηνπ ηζηνξηθνχ ρψξνπ ηνπ ηδεξνδξνκηθνχ ηαζκνχ, ε κειέηε ησλ πεγψλ πνπ ζα ζπιιέμνπλ νη καζεηέο θαη ε εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε ησλ πεξηερνκέλσλ ηνπο. Δ δεκηνπξγία ππνζέζεσλ εξγαζίαο, ε ινγηθή ηνπο αλάπηπμε θαζψο θαη ε απνζαθήληζε (εξκελεία) ησλ επξεκάησλ πνπ ζπιιέγνληαη απφ ηηο πεγέο θαη ε ζχλζεζή ηνπο ζε ζπλεθηηθή λνεκαηηθή. Δ ζπζηεκαηηθή αλαδήηεζε, αμηνιφγεζε θαη ζχλζεζε ησλ καξηπξηψλ πνπ νδεγεί ζηελ εμαγσγή ζρεηηθψλ ζπκπεξαζκάησλ, βαζηζκέλσλ ζε ινγηθά επηρεηξήκαηα. Δ ζηξνθή ησλ καζεηψλ ζηε ρξήζε ηνπ ηξέλνπ σο κέζν κεηαθνξάο αληηιακβαλφκελνη ηε ζεκαζία πνπ έρεη γηα ηελ πεξηνρή ηεο Φιψξηλαο. Παξάιιεια, νη καζεηέο επηδηψθεηαη λα εκπιαθνχλ ελεξγεηηθά ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, καζαίλνληαο λα εξγάδνληαη νκαδηθά κε ηαπηφρξνλε θαιιηέξγεηα ηεο ηθαλφηεηαο παξαηήξεζεο, θαηαγξαθήο θαη αλάιπζεο δεδνκέλσλ. Βπηπιένλ, νη καζεηέο θαινχληαη λα ζπλδέζνπλ ηνλ ρψξν, ηνλ ρξφλν θαη ηελ εμέιημε γεγνλφησλ θαη λα αλαδεηήζνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ αηηηαθέο ζρέζεηο. Σέινο, ζα είλαη ζε ζέζε λα αλαζηνράδνληαη ηηο δηθέο ηνπο δσέο θαη ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν δνπλ, σο έλαλ ηξφπν παξαγσγήο λέσλ ζηνηρείσλ θαη ηεθκεξίσλ θαη λα αλαγλσξίζνπλ ηε ζεκαζία πνπ έρεη ε νξζνινγηθή δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. 49

2. Τάμε Γηεμαγσγήο θαη Πξναπαηηνύκελεο γλώζεηο Δ ζπγθεθξηκέλε δηδαθηηθή πξφηαζε απεπζχλεηαη ζε καζεηέο/ηξηεο η Αεκνηηθνχ, νη νπνίνη/εο θξίλεηαη απαξαίηεην λα δηαζέηνπλ νξηζκέλεο γλψζεηο γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε απηή. Μέζα απφ ηα καζήκαηα ηεο η ηάμεο ηα παηδηά ήξζαλ ήδε ζε επαθή κε ηελ έλλνηα ησλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ, ην ζρεηηθφ ιεμηιφγην, αιιά θαη ηηο βαζηθέο γλψζεηο καζεκαηηθψλ θαη θπζηθήο, νπφηε θαη είλαη ζε ζέζε λα επεμεξγαζηνχλ ηα λέα ζηνηρεία πνπ δίλνληαη απφ απηφ ην ζρέδην project. Πξφθεηηαη γηα γλψζεηο πνπ έρνπλ ήδε δηδαρζεί θαη θαηαλνήζεη νη καζεηέο/ηξηεο κέζα ζηα πιαίζηα ησλ ζρνιηθψλ καζεκάησλ. Έηζη, νη πξνυπάξρνπζεο γλψζεηο ζα ιεηηνπξγήζνπλ σο βάζε ζηελ θαηαζθεπή κίαο νινθιεξσκέλεο γλσζηηθήο δφκεζεο ζρεηηθά κε ηελ ηνπηθή ηζηνξία θαη ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη πην ζπγθεθξηκέλα γηα ηνλ ζηδεξνδξνκηθφ ζηαζκφ ηεο Φιψξηλαο θαη ηα ηζηνξηθά, θνηλσληθννηθνλνκηθά θαη άιια ζηνηρεία πνπ απνξξένπλ απφ ηε δηδαθηηθή πξφηαζε. Παξαθάησ δίλνληαη ηα ζεκαληηθφηεξα ζεκεία απφ ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ζρεηηθά κε ην ζέκα ηεο δηδαθηηθήο πξφηαζεο απφ ηα καζήκαηα ηεο η ηάμεο. Γιψζζα: ην βηβιίν «Λέμεηο Φξάζεηο Κείκελα», ζηελ 1ε ελφηεηα «Σαμίδηα, Σφπνη, Μεηαθνξηθά Μέζα» γίλεηαη ιφγνο γηα ηα κεηαθνξηθά κέζα, εζηηάδνληαο φκσο ζηνπο γισζζηθνχο ζηφρνπο. Σα ινγνηερληθά θείκελα ηεο ελφηεηαο δίλνληαη γηα λα θαηαλνήζνπλ νη καζεηέο/ηξηεο ηε δνκή θεηκέλσλ αλαθνξηθνχ ιφγνπ θαη ηε ρξήζε ησλ θαηάιιεισλ γισζζηθψλ κέζσλ γηα ηελ παξαγσγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ θεηκέλσλ ζε δηαθνξεηηθφ επηθνηλσληαθφ πιαίζην, δίλνληαο έκθαζε θπξίσο ζηνπο ρξφλνπο ηνπ ξήκαηνο θαη ηηο ρξνληθέο ζρέζεηο γεληθφηεξα. Σέινο, πξνηείλνληαη θαη δηαζεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, νη νπνίεο ζπλδένληαη κε δηάθνξα γλσζηηθά αληηθείκελα φπσο Γεσγξαθία, Εζηνξία, Ώηζζεηηθή Ώγσγή θαη δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο/ηξηεο λα αζρνιεζνχλ νιφπιεπξα κε ην ζέκα ησλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ, δηαλζίδνληαο ηηο γλψζεηο ηνπο. Γεσγξαθία: ην βηβιίν ηεο η Αεκνηηθνχ «Μαζαίλσ γηα ηε Γε» ιφγνο γηα ηα κεηαθνξηθά κέζα θαη ην ηξέλν γίλεηαη ζηε Γ ελφηεηα «Δ Γε σο ρψξνο δσήο ηνπ αλζξψπνπ», ζην θεθάιαην 23: «Δ δσή ζηηο εχθξαηεο πεξηνρέο». Μέζα απφ ην ζπγθεθξηκέλν θεθάιαην νη καζεηέο/ηξηεο αλαθαιχπηνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ησλ θαηνίθσλ ζηηο εχθξαηεο πεξηνρέο, ζπλδεφκελν θαηά θχξην ιφγν κε ηελ πξφνδν ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο ζχγρξνλεο δσήο θαη ηελ αλάπηπμε λέσλ ηερλνινγηψλ πνπ βειηηψλνπλ ηελ πνηφηεηα δσήο. Παξάιιεια, φκσο πξνβιεκαηίδνληαη γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο ζχγρξνλεο δσήο θαη ηεο αλάπηπμεο ηεο ηερλνινγίαο ζην πεξηβάιινλ. Φπζηθή: Σν βηβιίν «Φπζηθά Αεκνηηθνχ, Βξεπλψ θαη Ώλαθαιχπησ» θαιχπηεη έλα επξχ πεξηερφκελν γλψζεσλ ζρεηηθά κε ην ζπγθεθξηκέλν γλσζηηθφ αληηθείκελν. Πην ζπγθεθξηκέλα φκσο, ην θεθάιαην: «Βλέξγεηα» θαη ε ελφηεηα: «Οηθνλνκία Βλέξγεηαο» θάλνπλ ιφγν γηα ην ηξέλν θαη ηε κνξθή ελέξγεηαο πνπ ρξεζηκνπνηεί, αιιά θαη πψο απηφ αιιά θαη άιια κεηαθνξηθά κέζα κπνξνχλ λα εμνηθνλνκήζνπλ ελέξγεηα κε γλψκνλα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Βπηπιένλ, ζην θεθάιαην: «Διεθηξνκαγλεηηζκφο» θαη ζηελ ελφηεηα 3: «Ώπφ ηνλ καγλεηηζκφ ζηνλ ειεθηξηζκφ» γίλεηαη πάιη ιφγνο γηα ηελ κνξθή ελέξγεηαο ησλ κέζσλ κεηαθνξάο θαη ηελ πεξηβαιινληηθή ζεκαζία ηεο θάζε κνξθήο ελέξγεηαο. 50

Ηζηνξία: Οη καζεηέο/ηξηεο ηεο η Αεκνηηθνχ ζην κάζεκα ηεο Εζηνξίαο δε δηδάζθνληαη ηελ ηζηνξία ηνπ ηξέλνπ ή ηεο θαηαζθεπήο ζηδεξνδξνκηθψλ ζηαζκψλ, αιιά ζην θεθάιαην 4 «Δ Βιιάδα ζηνλ Ώ Παγθφζκην Πφιεκν» απφ ην βηβιίν: «Εζηνξία ηνπ Νεφηεξνπ θαη χγρξνλνπ Κφζκνπ» έξρνληαη ζε επαθή κε ηηο ηζηνξηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχζαλ θαηά ηελ είζνδν ηεο ρψξαο ζηνλ Ώ Παγθφζκην Πφιεκν. Ώπηφ έξρεηαη ζε άκεζε ζχλδεζε κε ην ζηδεξνδξνκηθφ ζηαζκφ ηεο Φιψξηλαο, ν νπνίνο ρηίζηεθε ηελ πεξίνδν ηεο Γαιινθξαηίαο ζηελ πεξηνρή, δίλνληαο έηζη ζηα παηδηά ηηο θαηάιιειεο γλψζεηο γηα ζεκαληηθά γεγνλφηα, εληάζζνληαο ηα ζην ηζηνξηθφ ππφβαζξν ηνπ ζέκαηνο ηνπηθήο ηζηνξίαο ηεο δηδαθηηθήο πξφηαζεο. 3. Γηδαθηηθή Μεζνδνινγία Δ παξνχζα δηδαθηηθή πξφηαζε βαζίδεηαη ζηε ζεσξία ηεο έκκεζεο δηδαζθαιίαο ή ηεο Αηδαθηηθήο ηνπ Βλεξγνχ Τπνθεηκέλνπ, θαζψο απνηειεί κηα καζεηνθεληξηθή πξνζέγγηζε δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο θαηά ηελ νπνία ε δηαδηθαζία κάζεζεο είλαη δηεξεχλεζε θαη ην απνηέιεζκα κηα αλαθάιπςε (Borich 2004: 215). Οη καζεηέο, ινηπφλ, ζρεδηάζηεθε λα πξνζεγγίζνπλ άκεζα ην δηδαθηηθφ αληηθείκελν θαη ν ξφινο ησλ εθπαηδεπηηθψλ λα είλαη επηθνπξηθφο, ζπληνληζηηθφο θαη ζπκβνπιεπηηθφο. ρεηηθά κε ηηο κνξθέο εξγαζίαο ησλ καζεηψλ πξνηηκήζεθε κηα ελαιιαγή αλάκεζα ζηελ αηνκηθή εξγαζία κε ηελ εξγαζία ζε κηθξφηεξεο νκάδεο, δειαδή ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία. Άιισζηε, πξφθεηηαη γηα κνξθέο πνπ αιιεινζπκπιεξψλνληαη θαη δελ κπνξεί λα ππνθαηαζηήζεη θακία απφιπηα ηελ άιιε. (Καςάιεο Νεκά 2012: 195). Σέινο, σο δηδαθηηθέο κνξθέο επεμεξγαζίαο θαη πξνβιεκαηηζκνχ επηιέρζεθαλ ε ζπδήηεζε, ε δηεξεχλεζεθαη ε δηαζεκαηηθφηεηα. Πην αλαιπηηθά, ε ζπδήηεζε σο κέζνδνο δηδαζθαιίαο παξνπζηάδεη πνιιά νθέιε ζε ζρέζε κε άιιεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο, θαζψο δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ καζεηή λα εθθξάζεη ηηο απφςεηο ηνπ θαη ηηο ηδέεο ηνπ αθνχγνληαο παξάιιεια θαη εθείλεο ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπ θαη ηνλ νδεγεί ζε κεγαιχηεξε δξαζηεξηνπνίεζε θαη επαλαηξνθνδφηεζε (Καςάιεο Νεκά 2012: 145-146). Έηζη, ην ζπγθεθξηκέλν δηδαθηηθφ ζελάξην βαζίδεηαη ζηε ζεσξία ηεο ειεχζεξεο ζπδήηεζεο, θαζψο νη καζεηέο έξρνληαη ζε άκεζε επαθή κε ην δηδαθηηθφ αληηθείκελν θαη εθθξάδνπλ ειεχζεξα ηηο απφςεηο θαη ηηο απνξίεο ηνπο ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ρσξίο λα πηέδνληαη ζε θαηά κέησπν δηδαζθαιία κεηά απφ δηάιεμε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Παξάιιεια, ε αλνηρηή δηεξεχλεζε απνηειεί κηα ζεκαληηθή πηπρή ηεο δηεξεπλεηηθήο κάζεζεο,ζηελ νπνία δίλεηαη έκθαζε ζηνλ αηνκηθφ ρεηξηζκφ πιεξνθνξηψλ θαη ηε δεκηνπξγία λνήκαηνο απφ έλα ζχλνιν πιηθψλ ή ζπλζεθψλ πνπ έρνπλ δνζεί (Hannafin, Land, & Oliver 1999: 115-140). Αελ ππάξρνπλ «ιάζνο» απνηειέζκαηα θαη νη καζεηέο πξέπεη λα αμηνινγνχλ ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηηο αδπλακίεο ησλ απνηειεζκάησλ πνπ ζπιιέγνπλ κφλνη ηνπο θαη λα απνθαζίζνπλ ηελ αμία ηνπο (Hmelo-Silver 2004: 16). Έηζη, νη καζεηέο δελ καζαίλνπλ κε κεησπηθή δηδαζθαιία ζε θαηάζηαζε ξνπηίλαο, αιιά πξαγκαηηθά ζθέθηνληαη ηα απνηειέζκαηα πνπ ζπιιέγνπλ θαη ηε ζεκαζία απηψλ. Ώθφκε, ε θεληξηθή ηδέα ηεο δηδαθηηθήο πξφηαζεο είλαη ε δηδαζθαιία ηεο ηζηνξίαο θαη ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ ηδεξνδξνκηθνχ ηαζκνχ ηεο Φιψξηλαο. Βπνκέλσο, απφ ηε βάζε ηεο ε ζπγθεθξηκέλε δηδαθηηθή πξφηαζε εκπιέθεη δχν γλσζηηθά αληηθείκελα: ηεο Σνπηθήο Εζηνξίαο θαη ηεο Πεξηβαιινληηθήο Βθπαίδεπζεο. 51

Καηά ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο ζπλδπάζηεθαλ θαη άιια γλσζηηθά αληηθείκελα κε απνηέιεζκα λα γίλεηαη ιφγνο γηα κηα δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε.με ηνλ φξν δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ελλννχκε ηελ πνιχπιεπξε δηεξεχλεζε θαη κειέηε ελφο ζέκαηνο πνπ άπηεηαη πνιιψλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ (Vars 1991: 14-15).Έηζη, νη καζεηέο ζρεδηάζηεθε λα θηλεζνχλ ζε δηάθνξεο γλσζηηθέο θαη επηζηεκνληθέο πεξηνρέο ζπλδπάδνληάο ηεο κε ην βαζηθφ ηνπο ζέκαηζηνξίαο θαη πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο κε παηγληψδε θαη επράξηζην πξνο απηνχο ηξφπν. Γιψζζα: Έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο ζηφρνπο ζε θάζε δηδαθηηθήο ζπλάληεζεο είλαη ε αλάπηπμε ησλ βαζηθψλ γισζζηθψλ δεμηνηήησλ ησλ καζεηψλ (θαηαλφεζε θαη παξαγσγή πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ ιφγνπ), ν νπνίνο επηηπγράλεηαη κέζα απφ ηηο δηάθνξεο ζπλεληεχμεηο πνπ θαινχληαη νη καζεηέο λα πάξνπλ θαηά ηελ επίζθεςε πεδίνπ, αιιά θαη απφ ηελ ηειηθή έθζεζε ηδεψλ πνπ θαινχληαη νη καζεηέο λα ζπλζέζνπλ. Γεσγξαθία: Οη καζεηέο ζην video παξαθνινπζνχλ έλαλ ράξηε κε ηε ζηδεξνδξνκηθή γξακκή ηεο Βιιάδαο θαη επηθεληξψλνληαη ζηε Φιψξηλα, θαηαλνψληαο ηαπηφρξνλα θαη ηε ζέζε ηεο ζηνλ ράξηε. Αηζζεηηθή Αγσγή: Οη καζεηέο θαινχληαη λα θαηαζθεπάζνπλ έλα θνιάδ κε θσηνγξαθίεο απφ ηνπο δηάθνξνπο ρψξνπο ηνπ ηδεξνδξνκηθνχ ηαζκνχ ηεο Φιψξηλαο. Φπζηθέο Δπηζηήκεο: Οη καζεηέο γλσξίδνπλ γηα ηε ιεηηνπξγία θαη ηελ θίλεζε ηνπ ηξέλνπ θαη ηε ζπλδπάδνπλ κε θαηλφκελα απφ ην κάζεκα ηεο Φπζηθήο πνπ ηνπο είλαη γλσζηά. 4. Πιάλν δηδαθηηθήο πξόηαζεο Δ δηδαθηηθή πξφηαζε απνηειεί έλα project ηξηψλ θάζεσλ θαη ζρεδηάζηεθε λα πινπνηεζεί ζε ηξεηο δηδαθηηθέο ζπλαληήζεηο. Πην ζπγθεθξηκέλα: Δ πξψηε ζπλάληεζεζρεδηάζηεθε λα είλαη κία δηδαθηηθή ψξα (45 ιεπηά) θαη ζα γίλεη πξηλ ηε κειέηε πεδίνπ. Ώξρηθά, νη καζεηέο παξαθνινπζνχλ ην βίληεν κε ηίηιν «Σεξκαηηθφο ηαζκφο: Φιψξηλα!», ην νπνίν έρεη θαηαζθεπαζηεί κε ην πξφγξακκα Movie Maker απφ ηηο δηδάζθνπζεο, κέζα απφ ην νπνίν γλσξίδνπλ ηνλ ήξσα πνπ ζα ηνπο αθνινπζεί θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ project θαη ην ζέκα κε ην νπνίν ζα αζρνιεζνχλ, δειαδή ηνλ ηδεξνδξνκηθφ ηαζκφ ηεο Φιψξηλαο. ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ηα φζα πξνβάιινληαη ζην video γηα ηελ ηζηνξία ηνπ ζηαζκνχ θαη ηε ζεκαζία ηνπ γηα ηελ πφιε ηεο Φιψξηλαο. Σέινο, νη δηδάζθνπζεο πξνεηνηκάδνπλ ηνπο καζεηέο γηα ηελ επίζθεςε ζηνλ ηδεξνδξνκηθφ ηαζκφ. Πην ζπγθεθξηκέλα, θνιινχλ ζηηο πιάηεο ησλ καζεηψλ απηνθφιιεηα ραξηάθηα απφ 4 δηαθνξεηηθά ρξψκαηα θαη θαινχλ ηνπο καζεηέο λα ρσξηζηνχλ ζε νκάδεο αλάινγα κε ην ρξψκα πνπ έρνπλ. Οη καζεηέο ρσξίο λα κηινχλ πξέπεη λα βξνπλ ζε πνηα νκάδα αλήθνπλ. Έηζη, κε παηγληψδε θαη ηπραίν ηξφπν δηαρσξίδνληαη νη νκάδεο, πνπ ζα ππάξρνπλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ project. Δ θάζε νκάδα παίξλεη ην φλνκα ηνπ ρξψκαηνο πνπ είραλ ηα ραξηάθηα, ρσξίδνληαη νη αξκνδηφηεηεο ηεο θάζε νκάδαο θαη δίλνληαη ηα θχιια εξγαζίαο πνπ ζα ζπκπιεξσζνχλ ζηελ επίζθεςε πεδίνπ. Έηζη: Δ Ώ Οκάδα (θφθθηλε) αλαιακβάλεη ηελ ηζηνξία ηνπ ηαζκνχ κέζα απφ ζπλέληεπμε κε ηνλ ζηαζκάξρε (Βηθφλα 1). 52

Δ ΐ Οκάδα (θίηξηλε) αλαιακβάλεη ηνπο ρψξνπο ηνπ ζηαζκνχ κέζα απφ ζπλέληεπμε κε ηνπο ππαιιήινπο ηνπ ηαζκνχ (Βηθφλα 2). Δ Γ Οκάδα (κπιε) αλαιακβάλεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ηξέλνπ κέζα απφ ζπλέληεπμε κε ηνλ νδεγφ (Βηθφλα 3). Δ Α Οκάδα (πξάζηλε) αλαιακβάλεη ηηο ρξήζεηο ηνπ ηξέλνπ κέζα απφ εξσηήζεηο ζηνπο δηάθνξνπο επηβάηεο πνπ πεξηκέλνπλ ζηνλ ηαζκφ (Βηθφλα 4). Δ δεχηεξε ζπλάληεζε ζρεδηάζηεθε λα είλαη κηα νιφθιεξε κέξα θαη ζα απνηειεί ηελ επίζθεςε πεδίνπ. Οη καζεηέο ζαλ κηθξνί εξεπλεηέο ζα πάξνπλ αξρηθά ηηο δηάθνξεο ζπλεληεχμεηο, ζα δνπλ θαη ζα εμεξεπλήζνπλ ηνλ ηδεξνδξνκηθφ ηαζκφ ηεο Φιψξηλαο θαη ζηε ζπλέρεηα ζα θάλνπλ βφιηα κε ην ηξέλν κέρξη ην Ώκχληαην. Δ ηξίηε ζπλάληεζε ζρεδηάζηεθε λα είλαη δχν δηδαθηηθέο ψξεο (90 ιεπηά), θαηά ηελ νπνία νη καζεηέο αλά νκάδεο ζα παξνπζηάζνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο ηνπο θαη ηηο θσηνγξαθίεο πνπ ζπλέιεμαλ θαηά ηε κειέηε πεδίνπ. Ώξρηθά, γίλεηαη ζπδήηεζε γηα ηελ εκπεηξία ηεο επίζθεςεο ζηνλ ηδεξνδξνκηθφ ηαζκφ κε ηελ ηδηφηεηα ησλ εξεπλεηψλ θαη γηα ηηο εληππψζεηο ησλ καζεηψλ απφ ην ηαμίδη κε ην ηξέλν. ηε ζπλέρεηα, ε θάζε νκάδα ζα παξνπζηάζεη ην πιηθφ ηεο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο θαη κεηά απφ θάζε παξνπζίαζε νη δηδάζθνπζεο αλαθεθαιαηψλνπλ θαη παξνπζηάδνπλ θάπνην επηπιένλ πιηθφ. Πην ζπγθεθξηκέλα: Δηθφλα 1-4: Σα θχιια εξγαζίαο γηα ηελ επίζθεςε πεδίνπ. Δηθφλα 1 Δηθφλα 2 53

Δηθφλα 3 Δηθφλα 4 Οη καζεηέο ηεο Κφθθηλεο Οκάδαο παξνπζηάδνπλ ηε ζπλέληεπμε κε ηνλ ζηαζκάξρε θαη ζπδεηνχλ γηα ηελ ηζηνξία ηνπ ηδεξνδξνκηθνχ ηαζκνχ ηεο Φιψξηλαο.Οη δηδάζθνπζεο θαινχλ ηνπο καζεηέο λα παξαθνινπζήζνπλ κηα παξνπζίαζε Power Point κε πιεξνθνξίεο θαη θσηνγξαθηθφ πιηθφ γηα ηελ ηζηνξία ηνπ ηαζκνχ θαη ηαπηφρξνλα γίλεηαη ζχλδεζε κε ηηο πιεξνθνξίεο ηεο Κφθθηλεο Οκάδαο. Οη καζεηέο ηεο Κίηξηλεο Οκάδαο παξνπζηάδνπλ ηε ζπλέληεπμε κε ηνπο ππαιιήινπο ηνπ ζηαζκνχ θαη ηηο δηάθνξεο θσηνγξαθίεο πνπ ηξάβεμαλ θαη ζπδεηνχλ γηα ηνπο ρψξνπο ηνπ ηαζκνχ ηεο Φιψξηλαο.Οη δηδάζθνπζεο θαινχλ ηνπο καζεηέο λα θαηαζθεπάζνπλ έλα θνιάδ κε ηηο θσηνγξαθίεο απφ ηνπο ρψξνπο ηνπ ηαζκνχ πνπ ηξάβεμε ε Κίηξηλε Οκάδα. Οη καζεηέο ηεο Μπιε Οκάδαο παξνπζηάδνπλ ηε ζπλέληεπμε κε ηνλ νδεγφ θαη ηηο δηάθνξεο θσηνγξαθίεο πνπ ηξάβεμαλ θαη ζπδεηνχλ γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ ηξέλνπ.οη δηδάζθνπζεο θαινχλ ηνπο καζεηέο λα παξαθνινπζήζνπλ ην video https://www.youtube.com/watch?v=q6qzi8ffofwπνπ εμεγεί ηελ θίλεζε ηνπ ηξέλνπ θαη ηαπηφρξνλα γίλεηαη ζχλδεζε κε ηηο πιεξνθνξίεο ηεο Μπιε Οκάδαο. Οη καζεηέο ηεο Πξάζηλεο Οκάδαο παξνπζηάδνπλ ηα απνηειέζκαηα απφ ηηο εξσηήζεηο πνπ έθαλαλ ζηνπο δηάθνξνπο ηαμηδηψηεο θαη ζπδεηνχλ γηα ηηο δηάθνξεο ρξήζεηο ηνπ ηξέλνπ. Σέινο, νη καζεηέο θαινχληαη αλά νκάδεο λα γξάςνπλ ζην θχιιν αμηνιφγεζεο (Βηθφλα 5) έλα θείκελν γηα ηελ αμία πνπ έρεη ν ηδεξνδξνκηθφο ηαζκφο γηα ηε Φιψξηλα θαη ε θάζε νκάδα παξνπζηάδεη ην θείκελφ ηεο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. 54

Δηθφλα 4: Φχιιν Αμηνιφγεζεο Δπίινγνο Σν παξφλ άξζξν απνηειεί κία νινθιεξσκέλε δηδαθηηθή πξφηαζε πνπ θέξλεη ζε επαθή δχν δηδαθηηθά αληηθείκελα (ηελ ηνπηθή ηζηνξία θαη ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε) θαη κεηαθέξεη ηνπο καζεηέο/ηξηεο απφ ηε ζρνιηθή αίζνπζα ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ γηα ηε κειέηε θαη παξαηήξεζε ησλ δχν παξαπάλσ αληηθεηκέλσλ. Ώληηθείκελα ηα νπνία βαζίδνληαη ζηελ άπνςε πσο ε γλψζε ηνπ παξειζφληνο είλαη θαίξηαο ζεκαζίαο γηα ηε δηακφξθσζε άπνςεο ζην παξφλ θαη ηελ ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ, δίλνληαο έκθαζε ζην παξειζφλ ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ηφπνπ (ηνπηθή ηζηνξία). Ώιιά θαη ζηελ πεπνίζεζε πσο πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ νη ζηάζεηο θαη γλψζεηο πνπ νδεγνχλ ζηελ εχξεζε θαιιηεξγεκέλσλ ιχζεσλ θαη απνθάζεσλ γηα ην φθεινο ηεο αλζξσπφηεηαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο (Ώεηθνξία). Οη παξαπάλσ απφςεηο ζε ζπλδπαζκφ κε ηνπο ζθνπνχο θαη ηνπο ζηφρνπο πνπ ηέζεθαλ γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ projectαπηνχ θαη ηελ επίζθεςε πεδίνπ πνπ ζρεδηάδεηαη λα πξαγκαηνπνηεζεί, απνηεινχλ ηηο βάζεηο γηα κηα πεηπρεκέλε δηδαζθαιία, θαζψο νη καζεηέο/ηξηεο βγαίλνπλ απφ ηελ ηάμε θαη ηα φξηα πνπ απηή ζπρλά επηβάιιεη θαη ειεχζεξνη κπνξνχλ λα εθθξαζηνχλ δεκηνπξγηθά. ζνλ αθνξά ηελ αμηνιφγεζε, εθείλε γίλεηαη πξνο δχν πιεπξέο, ηνπ καζεηή θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Δ απηναμηνιφγεζε καο σο εθπαηδεπηηθψλ απηήο ηεο δηδαθηηθήο πξφηαζεο γίλεηαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ project, κέζα απφ ηνλ βαζκφ θαηαλφεζεο ησλ καζεηψλ γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα πνπ επηιέμακε θαη ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ θαη ησλ ζηφρσλ πνπ ζέζακε. Βλψ ε αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ ζρεδηάζηεθε λα γίλεηαη θη απηή θαζ φιε ηε δηάξθεηά ηνπ project κε πξνζσπηθή παξαηήξεζε. Βπηπιένλ, ε παξνπζίαζε ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο, δειαδή ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ θαηά ηελ επίζθεςε ζηνλ ηδεξνδξνκηθφ ηαζκφ ηεο Φιψξηλαο απφ ηηο δηάθνξεο νκάδεο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο, απνηειεί θη απηφ αμηνιφγεζε. 55

Βπηινγηθά, ε επηηπρία απηνχ ηνπ ζρεδίνπ δηδαζθαιίαο θξίλεηαη θπζηθά θαη απφ ηελ επίηεπμε ηεο ζθνπνζεζίαο θαη ησλ ζηφρσλ πνπ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ, κε ηδηαίηεξε φκσο έκθαζε ζηε δπλαηφηεηα παξαηήξεζεο θαη εμεξεχλεζεο πνπ ζα αλαπηχμνπλ νη καζεηέο/ηξηεο θαη ζηελ θαιιηέξγεηα θξηηηθήο ζθέςεο. Βίλαη αλαγθαίν λα αλαθεξζεί πσο ε εθαξκνγή ηνπ παξφληνο ζρεδίνπ δηδαζθαιίαο εμαξηάηαη θαη απφ πνιινχο παξάγνληεο φπσο γλσζηηθφ επίπεδν, δπλαηφηεηεο ζπλεξγαζίαο θ.ά. Γη απηφ θαη γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζή ηνπ ν εθάζηνηε εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα πξνζζέζεη, λα αθαηξέζεη ή αθφκε θαη λα ηξνπνπνηήζεη ζεκεία ησλ παξαπάλσ δξαζηεξηνηήησλ, ψζηε ην ζρέδην απηφ λα γίλεη εθηθηφ θαη λα ζπκβαδίδεη κε ηηο αλάγθεο θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηεο θάζε ηάμεο. Βηβιηνγξαθία Ξελφγισζζε Borich, G., D. (2004). Effective Teaching Methods. 5th ed., Upper Saddle River: Pearson Hannafin, M., Land, S., Oliver, K. (1999). Open learning environments: Foundation, methods, and models. In C. M. Reigeluth (Ed.), Instructional-design theories and models. A new paradigm of instructional theory. Volume II, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. Hmelo-Silver, C. (2004). Problem Based Learning: What and how do students learn, Educational Psychology Review Vars, G.F. (1991). Integrated curriculum in historical perspective. EducationalLeadership Βιιελφγισζζε Διηάδνπ Σάρνπ,.. Ώπφ ην εξγαζηήξην ηνπηθήο ηζηνξίαο ζηε δηδαζθαιία ηεο ηνπηθήο ηζηνξίαο. Σα εθπαηδεπηηθά. Σξηκεληαίν πεξηνδηθφ εθπαηδεπηηθνχ θαη θνηλσληθνχ πξνβιεκαηηζκνχ. 121-133 Καςάιεο, Ώ., Νεκά, Β. (2012). χγρξνλε Γηδαθηηθή. 2ε έθδνζε, Θεζζαινλίθε: Ώδειθψλ Κπξηαθίδε Πεξδίθεο, Γ. (2005).Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε θαη Σνπηθή Ηζηνξία. Ζ πεξίπησζε ησλ πξνγξακκάησλ ζηα ζρνιεία Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο ηνπ Ν. Πηεξίαο. ην: 1 ν πλέδξην ρνιηθψλ Πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Βθπαίδεπζεο. http://kpe-kastor.kas.sch.gr/kpe/yliko/sppe1/oral/pdfs/615-624_oral.pdf (Ώλαθηήζεθε: 25/7/2017) 56

ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΏ ΔΜΒΕΧΜΏΣΏ Δ Ώζεκίλα Ώλδξίθνπ είλαη απφθνηηε ηνπ Π.Σ.Α.Β ηνπ Π.Α.Μ, έιαβε απφ ην ίδην ηκήκα Μ.Ed. ζηε Αηδαθηηθή ηεο Εζηνξίαο θαη πιένλ είλαη ππνςήθηα δηδάθηνξαο. Έρεη ζπκκεηάζρεη σο εηζεγήηξηα ζε ζπλέδξηα θαη σο επηκνξθψηξηα εθπαηδεπηηθψλ Πξσηνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο, ελψ ην 2016 εμέδσζε θαη ην πξψην ηεο βηβιίν. Ώζρνιείηαη ηδηαίηεξα κε ηελ εθπαίδεπζε εθπαηδεπηηθψλ ζηηο ελαιιαθηηθέο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο ηεο Εζηνξίαο. Δ Υάξηο ΝηθνιαΎδνπ είλαη απφθνηηε ηνπ Π.Σ.Α.Β. ηνπ Ώ.Π.Θ., ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηεο κε κεηαπηπρηαθφ ζηε Αηδαθηηθή ηεο Εζηνξίαο ηνπ Π.Α.Μ., ελψ ζήκεξα είλαη ππνςήθηα δηδάθηνξαο ζην Ώ.Π.Θ. Παξάιιεια, αζρνιήζεθε κε δεηήκαηα ηνπηθήο ηζηνξίαο θαη εθπαίδεπζεο θαη ηνλ εζεινληηζκφ. Σν 2016 εθδφζεθε ην πξψην ηεο βηβιίν κε ηίηιν: «Σα Ρσκαίηθα ζρνιεία ηεο Πφιεο 1963-1966». 57

Ζ αλάγθε ηνπ ελνπνηεκέλνπ πξνγξάκκαηνο ζην ζχγρξνλν ζρνιείν Φισξεληία Ώλησλίνπ flo.antoniou@gmail.com Πεξίιεςε Δ ελνπνίεζε ηεο γλψζεο ζηα ζχγρξνλα πξνγξάκκαηα δηδαζθαιίαο δελ είλαη κφλν σθέιηκε γηα ηνπο καζεηέο, ηηο καζήηξηεο θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, αιιά θαη απαξαίηεηε γηα ηελ πξνεηνηκαζία ησλ λέσλ γηα ηε κειινληηθή ηνπο ζηαδηνδξνκία ζε κηα απαηηεηηθή θαη δηαξθψο κεηαβαιιφκελε θνηλσλία. ε έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, φπσο ην ειιεληθφ, φπνπ νη γξαπηέο δνθηκαζίεο, νη βαζκνί θαη ν αληαγσληζκφο θαζνξίδνπλ απνθιεηζηηθά ηελ επηηπρία, αθελφο, ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ θαη αθεηέξνπ, ηνπ ζρνιείνπ, είλαη ζεκαληηθφ λα επηηξέςνπκε ζε απηνχο θαη απηέο λα καζαίλνπλ κε κνλαδηθνχο ηξφπνπο, λα γίλνπλ δεκηνπξγηθνί, λα ζθέθηνληαη θξηηηθά θαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε δχλακε ηεο ηερλνινγίαο, θαζψο ην κέιινλ ηνπο εμαξηάηαη απφ ηελ επειημία θαη ηελ επηλνεηηθφηεηα, δεμηφηεηεο πνπ δελ αλαπηχζζνληαη ζε έλα βαζκνζεξηθφ θαη δαζθαινθεληξηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Καηά ζπλέπεηα, ην ειιεληθφ ζρνιείν πξέπεη λα θάλεη κηα παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή κεηαηφπηζε απφ ηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία ζηελ απζεληηθή κάζεζε θαη απφ ηελ θαηαθεξκαηηζκέλε γλψζε ζηελ νιηζηηθή ηεο πξνζέγγηζε, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίζεη φηη νη έιιελεο καζεηέο θαη νη ειιελίδεο καζήηξηεο ζα επηηχρνπλ ζε αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν. θνπφο ηνπ άξζξνπ απηνχ είλαη λα παξνπζηάζεη ηε ζπκβνιή ηνπ ελνπνηεκέλνπ πξνγξάκκαηνο ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ πνπ θξίλνληαη απαξαίηεηεο γηα ηε δεκηνπξγηθή ελζσκάησζε ησλ λέσλ ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία. Δηζαγσγή ηα ηέιε ηνπ 20νχ αηψλα ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ησλ θνηλσληψλ αιιάδεη ξηδηθά, θαζψο ηξεηο παξάγνληεο θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο θαη αξρίδνπλ λα δηαδξακαηίδνπλ θαζνξηζηηθφηεξν ξφιν, νη εμήο: α) ε θνηλσλία ηεο γλψζεο, β) ε δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη γ) ε ξαγδαία επηζηεκνληθή θαη ηερλνινγηθή πξφνδνο. Πξψηνλ, ε εκθάληζε θαη ε εμάπισζε ησλ Σερλνινγηψλ ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Βπηθνηλσλίαο επέθεξε ζπλέπεηεο ζηελ εξγαζία θαη ηελ απαζρφιεζε, θαζψο άιιαμε ξηδηθά ηε θχζε ηεο εξγαζίαο θαη ηελ νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο. Αεχηεξνλ, ε δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο είρε πξνθαιέζεη κηα άλεπ πξνεγνπκέλνπ ειεχζεξε θπθινθνξία θεθαιαίσλ, αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ θαη ππήξρε ε πίζηε φηη κηα παγθφζκηα αγνξά εξγαζίαο ζα πξνέθππηε, ζηελ νπνία ε αλάπηπμε, ε αληαγσληζηηθφηεηα, ε απαζρφιεζε θαη ε ηερλνινγία ζα θπξηαξρνχζαλ ζηηο αγνξέο. Βπνκέλσο, πξψηηζηνο ζηφρνο ησλ θνηλσληψλ ήηαλ ε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ νηθνλνκηψλ, ψζηε λα βειηησζεί ε πνηφηεηα δσήο, κέζσ κηαο απνηειεζκαηηθφηεξεο θαηαλνκήο ησλ πφξσλ ζηνλ θφζκν (Harvey 2007, Νφβα- Καιηζνχλε 2010: 130-134, Ώζεκάθε et al. 2011). Σξίηνλ, νη εμειίμεηο θαη ε δηάδνζε ησλ επηζηεκνληθψλ θαη ηερληθψλ γλψζεσλ επηηαρχλνληαλ θαη αλαδπφηαλ έλα λέν κνληέιν παξαγσγήο ηεο γλψζεο θαη ηεο ηερλνγλσζίαο, ην νπνίν ζπλδχαδε ηελ αθξαία εμεηδίθεπζε θαη ηε δηεπηζηεκνληθή ζχκπξαμε (Κνπηζειίλε 2004, Καιεκεξίδεο 2008). 58

Μάιηζηα, ε βηνκεραλία ζηεξηδφηαλ, ζηαδηαθά, φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηελ επηζηήκε γηα ηελ αλάπηπμε λέσλ πξντφλησλ (π.ρ. εηδηθά θξάκαηα γηα ηνλ αζιεηηθφ εμνπιηζκφ, βηνινγηθέο δηεξγαζίεο γηα ηηο πεξηβαιινληηθέο βηνκεραλίεο) θαη ε επηζηεκνληθή έξεπλα ρξεηαδφηαλ εμνπιηζκφ κε πςειφ βαζκφ ηερληθήο εμεηδίθεπζεο (π.ρ. ππεξππνινγηζηέο, ηα δίθηπα επηθνηλσληψλ πςειψλ επηδφζεσλ, ηα αλζξψπηλα γνληδηψκαηα) (Commission of theeuropeancommunities 1995). Καη νη ηξεηο απηνί παξάγνληεο ζπλέβαιαλ, ζπλεπψο, ζηε δηακφξθσζε κηαο θνηλσλίαο πνπ ζήκεξα δηέπεηαη απφ θνηλσληθννηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή ξεπζηφηεηα αιιά θαη απφ επθαηξίεο πνπ πξέπεη λα αμηνπνηεζνχλ. ηηο λέεο απηέο πξνθιήζεηο ζπκπεξηιακβάλεηαη ε δηαηήξεζε ηεο εζληθήο θαη πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο κε δεκηνπξγηθφ θαη αλνηθηφ ηξφπν, ν ζεβαζκφο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο ζην πιαίζην κηαο πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο, θαζψο θαη ε παξνρή εθπαίδεπζεο ζε νινέλα θαη πςειφηεξν επίπεδν, ιφγσ ησλ ξαγδαίσλ επηζηεκνληθψλ θαη ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξνψζεζε ηεο δηά βίνπ εθπαίδεπζεο γηα ηε δηαξθή αλαβάζκηζε ηεο γλψζεο (Καιεκεξίδεο 2008). ηνλ 21ν αηψλα, ινηπφλ, ηα θξάηε κέιε ηεο Βπξψπεο θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ ηνπο ηξεηο παξαπάλσ παξάγνληεο (EuropeanCommission 1997). Γηα ηνλ ιφγν απηφ ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ησλ θξαηψλ κειψλ ζπλδέζεθε άκεζα, αθελφο, κε ηελ αλάπηπμε ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Κνηλφηεηαο ζην νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ επίπεδν θαη, αθεηέξνπ, κε ηελ πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή κεηεμέιημε ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο (Fennes & Hapgood 1997). ην πιαίζην απηφ θαζνξίζηεθαλ νη αθφινπζνη πέληε ζηφρνη σο ε βάζε ησλ δξάζεσλ ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο Β.Β. (φ.π.: 2-3). ε πνιππνιηηηζκηθή Βπξψπε (αλάπηπμε ηεο Βπξσπατθήο Αηάζηαζεο ζηελ Βθπαίδεπζε, δηδαζθαιία ησλ μέλσλ γισζζψλ, ελίζρπζε ηεο πνιηηηζηηθήο πνιπκνξθίαο) ε Βπξψπε ηεο θηλεηηθφηεηαο (ειεχζεξε θπθινθνξία, αληαιιαγέο, ζπλεξγαζία) ε Βπξψπε ηεο κφξθσζεο (ηζφηεηα επθαηξηψλ, πξφζβαζε, θαηαπνιέκεζε αληζνηήησλ) Δ Βπξψπε ησλ ηθαλνηήησλ θαη δεμηνηήησλ (βειηίσζε πνηφηεηαο, εθαξκνγέο λέσλ ηερλνινγηψλ, επηκφξθσζε, δηα βίνπ κάζεζε) ε αλνηρηή ζηνλ θφζκν Βπξψπε (δηεζλείο νξγαληζκνί, άιια επξσπατθά θξάηε, δηεχξπλζε, ΛΟΜΒ (αλαπηπζζφκελεο ρψξεο). Γηα ηελ πινπνίεζε ησλ αλσηέξσ ζηφρσλ ε Β.Β. θαιεί ηηο εζληθέο θπβεξλήζεηο λα ιάβνπλ κία ζεηξά απφ κέηξα γηα ηελ εθπαίδεπζε, φπσο αχμεζε ησλ θαηά θεθαιήλ επελδχζεσλ ζε αλζξψπηλν δπλακηθφ, ζχλδεζε κε ην δηαδίθηπν, ζέζπηζε ζπλεξγαζηψλ κεηαμχ ζρνιείσλ, θέληξσλ θαηάξηηζεο, επηρεηξήζεσλ θαη εξεπλεηηθψλ θέληξσλ, ζέζπηζε ελφο επξσπατθνχ πιαηζίνπ γηα ηηο λέεο βαζηθέο δεμηφηεηεο πνπ ζα παξέρνληαη κέζσ ηεο δηα βίνπ κάζεζεο, πξνψζεζε ηεο θηλεηηθφηεηαο ησλ ζπνπδαζηψλ, ησλ δηδαζθφλησλ θαη ηελ θαηάξηηζε θ.ά. (Kincheloe & Steinberg 1997, European Commission 2003, 2006). Μέζα ζε απηνχο ηνπο λένπο φξνπο θαη ζηφρνπο δεηνχκελν είλαη θαη ε δηακφξθσζε ησλ λέσλ ζε πξφζσπα πνπ δηαζέηνπλ γλσξίζκαηα, φπσο ε ηθαλφηεηα γηα επηθνηλσλία, ζπλεξγαζία, απφθηεζε αμηψλ πνπ ππεξβαίλνπλ ηηο εζληθέο ηνπηθέο αμίεο, απφθηεζε 59

βαζηθψλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ θαη ζπγρξφλσο παξαγσγηθή θαη θξηηηθή ζθέςε θαη, ελ θαηαθιείδη, δπλαηφηεηα πξνζαξκνγήο ζε κηα θνηλσλία πνιππνιηηηζκηθή θαη δηαξθψο κεηαβαιιφκελε (Fennes & Hapgood 1997, Καλαθίδνπ & Παπαγηάλλε 1998). 1. Δθπαίδεπζε θαη ζχγρξνλε θνηλσλία ε κηα ηέηνηα ηαρχηαηα κεηαβαιιφκελε θαη ξεπζηή θνηλσλία αζθείηαη πίεζε αθελφο, πξνο ηελ παξαγσγή ελφο αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ κε ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο παγθφζκηαο αγνξάο θαη αθεηέξνπ, γηα έλα λέν πξφηππν εθπαίδεπζεο, ην νπνίν απνηππψλεηαη ζηε δηακφξθσζε ζεζκψλ αλνηθηήο εθπαίδεπζεο ζην πιαίζην κηαο αλνηθηήο θνηλσλίαο (Ώζεκάθε et al. 2011: 114). πλεπψο, ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζηε ζχγρξνλε επνρή νθείιεη λα ππεξεηεί θαη λα δηακνξθψλεη, αθελφο, έλαλ θφζκν δηαρξνληθψλ αμηψλ θαη, αθεηέξνπ, κεγάισλ νηθνλνκηθψλ επθαηξηψλ θαη πξνφδνπ, φπνπ νη άλζξσπνη ζα κπνξνχλ λα καζαίλνπλ, λα θαηαξηίδνληαη, λα επαλαθαηαξηίδνληαη, φηαλ ρξεηαζηεί, θαη λα εθηηκνχλ ηεο αμία ηεο δεκηνπξγηθήο θαη ζπιινγηθήο εξγαζίαο (ΐαιηαληή & Κνπηζειίλε 2006). Βπίζεο, ζήκεξα είλαη αλαγθαία ηφζν ε παξνρή αξρηθήο εθπαίδεπζεο ζηηο Σ.Π.Β. φζν θαη ε επηκφξθσζε θαη κεηεθπαίδεπζε ησλ λέσλ ζε απηέο (Μπίθνο 2012). Οη πξναλαθεξζείζεο ηθαλφηεηεο θξίλνληαη αλαγθαίεο πξνθεηκέλνπ λα γίλεη δπλαηή ε παξακνλή ησλ λέσλ ζην εξγαζηαθφ πεδίν θαη λα αληηκεησπηζζνχλ ε ζπλερψο απμαλφκελε αλεξγία θαη ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο, αιιά θαη λα εληζρπζεί ε δπλαηφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ λέσλ εξγαδνκέλσλ ζηνπο ζεζκνχο ηεο δηα βίνπ κάζεζεο κε ζηφρν ηελ επηζηεκνληθή εμεηδίθεπζε θαη ηε ζπκπιεξσκαηηθή θαηάξηηζή ηνπο ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο (ΐεξγίδεο 2005: 60). Βπηπξνζζέησο, κέζα ζε απηή ηελ νπηηθή ζεσξήζεθε φηη ε δηδαθηηθή πξάμε είλαη κνλαδηθή θαη φηη νη παξαδνζηαθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο δελ κπνξνχλ λα είλαη επίθαηξεο θαη αλαληίξξεηα απνδεθηέο, ελψ δάζθαινο θαη καζεηήο αλαδεηθλχνληαη πηα σο πξσηαγσληζηέο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Με άιια ιφγηα, νη πξνθιήζεηο ησλ θαηξψλ επηβάιινπλ έλαλ ηχπν δηδαζθαιίαο, ν νπνίνο δε ζα απνβιέπεη ζηε κεηάδνζε ηεο γλψζεο, αιιά ζην πψο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο ζα καζαίλνπλ θαη ζα δηεπξχλνπλ ηνπο πλεπκαηηθνχο ηνπο νξίδνληεο κε ηελ εκπινθή ηνπο ζε θαηάιιειεο δξαζηεξηφηεηεο θαη κε ηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο (Κνπηζειίλε 1997). Καηά ζπλέπεηα, θξίλεηαη αλαγθαία ε ζχληαμε λέσλ πξνγξακκάησλ, πνπ σο δείθηεο αλάπηπμεο, ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ αληηζηαζκηζηηθά, λα παξέρνπλ πεξηζψξηα γηα απηνλνκία θαη δξάζε ζε εθπαηδεπηηθφ θαη καζεηή/καζήηξηα, λα δίλνπλ βαξχηεηα ζηε δηαδηθαζία, ζην απνηέιεζκα θαη φρη ζηελ χιε θαη λα είλαη πξνζαξκνζκέλα ζηηο εζληθέο θαη ηνπηθέο αλάγθεο. Παξάιιεια, ηα δηάθνξα καζήκαηα ζηα λέα πξνγξάκκαηα πξνηείλεηαη λα ρσξίδνληαη ή λα ελνπνηνχληαη ζε επηκέξνπο ζεκαηηθέο ελφηεηεο, εμαζθαιίδνληαο, αθελφο, κεγαιχηεξε επειημία θαη, αθεηέξνπ, ηελ ελνπνίεζε ησλ γλψζεσλ. ην πλεχκα απηφ νη γλψζεηο ζα θαζνξίδνληαη εληφο ελφο επξχηεξνπ πιαηζίνπ, είλαη δηεπηζηεκνληθέο θαη γηα απηφλ αθξηβψο ηνλ ιφγν ε κάζεζε ζα πξέπεη, πξψηνλ, λα ιακβάλεη ρψξα ζε πνηθίια πεξηβάιινληα ζπλδπάδνληαο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο κε πξνζσπηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο ηθαλφηεηεο θαη, δεχηεξνλ, λα γίλεηαη κε δηαθνξεηηθέο κνξθέο θαη κεζφδνπο δηδαζθαιίαο (Καλαθίδνπ & Παπαγηάλλε 1998: 1-2). 2. Σα ελνπνηεκέλα πξνγξάκκαηα 60

Γηα ηελ αλάπηπμε ησλ παξαπάλσ δεμηνηήησλ ζεκαληηθή κεξίδα παηδαγσγψλ ζεσξεί απαξαίηεηε ηε κεηάβαζε απφ ην αθαδεκατθφ θαη ην κνληέιν ηεο θνηλσληθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο (Sjoberg 2010) ζην επνηθνδνκεηηθφ «παξάδεηγκα» (Μπνλίδεο 2010), βαζηθέο αξρέο ηνπ νπνίνπ είλαη ε νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο, ε εκπινθή ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ ζηηο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο ηεο θαζψο θαη ε πνιπηξνπηθφηεηα (Harris & Alexander 1998). Ώπηέο νη αξρέο θαη νη παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο ηνπ Βπνηθνδνκηζκνχ πινπνηνχληαη κε ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ δηαδηθαζίαο πνπ δίλνπλ, αθελφο, έκθαζε ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο θαη, αθεηέξνπ, ζηελ ελνπνίεζε ησλ παξερφκελσλ απφ ην πξφγξακκα γλψζεσλ (Pring 2006). Σα πην γλσζηά δε παξαδείγκαηα ηέηνησλ πξνγξακκάησλ είλαη ζήκεξα ηα ελνπνηεκέλα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ (integrated curricula) ηα νπνία κε θξηηήξην ηνλ βαζκφ ελνπνίεζεο πνπ πξνσζνχλ, δηαθξίλνληαη ζε δηεπηζηεκνληθά (interdisciplinary curricula) θαη δηαζεκαηηθά (theme-based curricula). Σα πξνγξάκκαηα απηά αλαπηχζζνληαη ζε έλα απζεληηθφ πεξηβάιινλ κάζεζεο, ζην νπνίν νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο «καζαίλνπλ πψο λα καζαίλνπλ», ζπκκεηνρηθά, εκπεηξηθά-βησκαηηθά, δηεξεπλεηηθά θαη ζπλεξγαηηθά, νμχλνπλ ηελ θξηηηθή ηνπο ηθαλφηεηα θαη θαιιηεξγνχλ πνηθίιεο δεμηφηεηεο (ΐηηζηιάθε 2005), ελψ ν/ε εθπαηδεπηηθφο επσκίδεηαη έλαλ λέν ξφιν, ηνλ ξφιν ηνπ/ηεο βνεζνχ, ηνπ ζπλεξγάηε/ηεο ζπλεξγάηηδαο θαη ηνπ δηακεζνιαβεηή/ηεο δηακεζνιαβήηξηαο ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο (Καθαλά et al. 2005). ήκεξα, ηφζν ζηελ Βπξψπε φζν θαη ζηηο Δ.Π.Ώ. έρεη εηζαρζεί ζηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ε ελνπνίεζε σο ελαιιαθηηθή κνξθή πξνζέγγηζεο ηεο γλψζεο είηε κε ηελ κνξθή θαηλνηφκσλ πξνγξακκάησλ πνπ ιεηηνπξγνχλ παξάιιεια κε ηα πξνγξάκκαηα δηαθξηηψλ καζεκάησλ είηε κε ηε κνξθή ζρεδίνπ εξγαζίαο πνπ πινπνηείηαη κελ ζην πιαίζην ησλ Ώ.Π.., αιιά ζπλεπάγεηαη ζπρλά ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ σξνινγίνπ πξνγξάκκαηνο κε πνηθίινπο ηξφπνπο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ ζηελ πξάμε είηε κέζσ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο Βπξψπεο (CIDREE 1998, 2005).Ώληηζηνίρσο, ζηελ Βιιάδα απφ ην 2003 είλαη ζε ηζρχ ην δηαζεκαηηθφ εληαίν πιαίζην πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ (Α.Β.Π.Π..) παξάιιεια κε ηα ζπλαθφινπζα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ (Ώ.Π..) (ΦΒΚ 303 & 304), κε ην νπνίν εηζήρζε γηα πξψηε θνξά ε ελνπνίεζε σο κνξθή νξγάλσζεο ηεο ζρνιηθήο γλψζεο ζηελ ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε (Ώιαρηψηεο 2002a). ε εξεπλεηηθφ επίπεδν είλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη θπξίσο ζηηο Δ.Π.Ώ. θαη αξθεηά ζπρλά θαη ζε νξηζκέλεο επξσπατθέο ρψξεο έρεη δηεμαρζεί θαη ζπλερίδεη λα δηεμάγεηαη έλαο κεγάινο αξηζκφο εξεπλψλ αλαθνξηθά κε ηα ελνπνηεκέλα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ζε φιεο ηηο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο. πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ ηφζν ζε Βπξψπε φζν θαη ζηηο Δ.Π.Ώ. (Edgerton 1990, MacIver 1990, Kurt & Henning 1998, Thorburn 2003, Rennie 2007), ζα ιέγακε φηη νη πεξηζζφηεξεο απφ απηέο θαηαδεηθλχνπλ ηε ζεηηθή επίδξαζε ηνπ ελνπνηεκέλνπ πξνγξάκκαηνο γηα φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο θαη ηηο ζπκκεηέρνπζεο (καζεηέο, καζήηξηεο θαη εθπαηδεπηηθνχο) εθφζνλ: ην ελνπνηεκέλν πξφγξακκα βνεζάεη ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο λα απνθηήζνπλ πιήζνο δεμηνηήησλ ε ελνπνηεκέλε γλψζε νδεγεί ζε γξεγνξφηεξε αλάθηεζε πιεξνθνξηψλ ην ελνπνηεκέλν πξφγξακκα ελζαξξχλεη ην βάζνο θαη ην εχξνο ηεο κάζεζεο 61

ην ελνπνηεκέλν πξφγξακκα εληζρχεη ηε ζεηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ ην ελνπνηεκέλν πξφγξακκα παξέρεη πην πνηνηηθφ ρξφλν δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο. 2.1. Η αλάπηπμε θαη νη παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο ησλ ελνπνηεκέλσλ πξνγξακκάησλ Καηά ηελ αλάπηπμε ελφο ελνπνηεκέλνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ δηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά ηφζν ε δηδαθηηθή δηαδηθαζία φζν θαη ν ξφινο εθπαηδεπηηθνχ θαη καζεηψλ, καζεηξηψλ. Βηδηθφηεξα: Ώ) αλαθνξηθά κε ηε δηδαθηηθή δηαδηθαζίαηα ελνπνηεκέλα πξνγξάκκαηα ρξεζηκνπνηνχλ θπξίσο ηα ζέκαηα-πξνβιήκαηα θαη αλαδεηθλχνπλ ζεκειηψδεηο επηζηεκνληθέο έλλνηεο κε ζηφρν ηε βαζηά θαη πνιππξηζκαηηθή γλψζε. Βπηπιένλ, εληζρχνπλ ηηο δηεξεπλεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηε δηδαζθαιία, αμηνπνηνχλ ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη πηνζεηνχλ καζεηνθεληξηθέο δξαζηεξηφηεηεο, νη νπνίεο βνεζνχλ ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο λα αλαθαιχςνπλ ηε γλψζε θαη λα απνθηήζνπλ δεμηφηεηεο, ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο κέζα απφ εμαηνκηθεπκέλε, αιιά θαη ζπκκεηνρηθή δηάδξαζε. Με απηφ ηνλ ηξφπν αμηνπνηνχληαη νη ηδηαηηεξφηεηεο, ηα ηαιέληα θαη νη δηαθνξεηηθέο ηθαλφηεηεο θαη ηξφπνη κάζεζεο ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ, αιιά επηηπγράλεηαη θαη ε ζπλεξγαζία καζεηψλ/καζεηξηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ θαη ε δεκηνπξγία ζεηηθφηεξνπ θιίκαηνο ζηελ ηάμε (Erickson 1998). Βηδηθφηεξα, έλα ελνπνηεκέλν πξφγξακκα ζπνπδψλ αλαπηχζζεηαη θπξίσο κε ηηο πξναλαθεξζείζεο Μέζνδν ηνπ Πξνβιήκαηνο (Dewey 1902, 1990) θαη κε ηε κέζνδν ηνπ ρεδίνπ Δξγαζίαο (Frey 1986, Νηθνιάνπ 2000). Δ ηειεπηαία, εηδηθφηεξα, είλαη κηα εξεπλεηηθή δηαδηθαζία πνπ νδεγεί ζηε κάζεζε α) κε βησκαηηθφ ηξφπν, β) κε ζπλεξγαηηθφ ηξφπν, γ) κε επηθνηλσληαθφ ηξφπν θαη δ) κε ηε κειέηε θαη έξεπλα πξνβιεκάησλ (Υξπζαθίδεο 2003: 43-44). Καηά ηελ αλάπηπμε ησλ ελνπνηεκέλσλ πξνγξακκάησλ κε ηηο παξαπάλσ κεζφδνπο πξνηείλεηαη ε ρξήζε πνηθίισλ παηδαγσγηθψλ πξαθηηθψλ (Glasgow 1997, Klein 2006, Μπνλίδεο 2015: 18). ΐ) αλαθνξηθά κε ηνλ ξφιν ηνπ/ηεο εθπαηδεπηηθνχ,απηφο/απηή έρεη ηελ επθαηξία λα ιεηηνπξγεί απηφλνκα, λα πξνγξακκαηίδεη θαη λα αμηνινγεί ην εθπαηδεπηηθφ έξγν θαη παξάιιεια κπνξεί λα εξεπλήζεη, λα δνθηκάζεη θαη λα δνθηκαζηεί ζε λέεο αληηιήςεηο, παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο θαη κεζφδνπο. Ώθνινχζσο, ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα επηβιέπεη θάζε νκάδα καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ρσξηζηά, πξνζπαζψληαο λα δηεπζεηήζεη δηαθνξέο, λα βνεζήζεη ζε θάπνηα αλαπνηειεζκαηηθή πξνζπάζεηα θαη ηαπηφρξνλα λα δηαπηζηψλεη ηηο φπνηεο εμειίμεηο. απηφ ζπλεπάγεηαη φηη ν/ε εθπαηδεπηηθφο ζπλεξγάδεηαη κε ηνπο καζεηέο θαη καζήηξηεο θαη ηνπο δηεπθνιχλεη ζηελ αλάιεςε εξεπλεηηθψλ θαζεθφλησλ. Βπηπιένλ, ζπλεξγάδεηαη θαη ζρεδηάδεη καζήκαηα απφ θνηλνχ κε ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο ησλ άιισλ καζεκάησλ, ζπκκεηέρνληαο θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν ζε δξαζηεξηφηεηεο, πνπ ζρεηίδνληαη φρη κφλν κε ηελ επηζηεκνληθή ηνπ θαηάξηηζε, αιιά θαη κε ηα πξνζσπηθά ηνπ ελδηαθέξνληα (Vars 1996). Γ) αλαθνξηθά κε ηνλ ξφιν ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ,ν ξφινο ηνπ καζεηή θαη ηεο καζήηξηαο αλαβαζκίδεηαη, θαζψο έρεη κεγαιχηεξα πεξηζψξηα επηινγψλ, εκπιέθεηαη κε πνηθίινπο ηξφπνπο ζηε κάζεζε θαη αμηνινγεί ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Ο καζεηήο θαη ε καζήηξηα πξνβιεκαηίδεηαη, ζπκκεηέρεη ζε απζεληηθέο θαηαζηάζεηο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε δεκηνπξγία κηαο εθεκεξίδαο ή ε ζπκκεηνρή ζε ζεαηξηθή 62

παξάζηαζε, πεηξακαηίδεηαη θαη πξνηείλεη ιχζεηο. Με απηφ ηνλ ηξφπν αλαπηχζζεη κέζα απφ θάζε κάζεκα δεμηφηεηεο δσήο, φπσο είλαη ε επειημία, ε απηνπαξνπζίαζε, ην πλεχκα ζπλεξγαζίαο, ν πξνγξακκαηηζκφο θαη ε ππεπζπλφηεηα πνπ απαηηνχληαη φηαλ θάπνηνο αλαιακβάλεη ζπγθεθξηκέλα θαζήθνληα, θαζψο θαη νη επηθνηλσληαθέο ηθαλφηεηεο. Βπηπξνζζέησο, εληάζζεηαη ζηε καζεηηθή νκάδα αλεμάξηεηα απφ ηηο επηδφζεηο ηνπ/ηεο ζηα καζήκαηα, ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή ηνπ πξνέιεπζε, ην θχιν ή ηε θπιή ηνπ. Με ηνλ ηξφπν απηφ αθφκα θαη νη αδχλακνη καζεηέο θαη νη αδχλακεο καζήηξηεο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία (Glasgow 1997, νπιηψηε & Παγγέ 2004). Σέινο, ε αμηνιφγεζε ζηα ελνπνηεκέλα πξνγξάκκαηα είλαη απζεληηθή (authentic assessment), απνηειεί δειαδή ζπλεπζχλε δαζθάινπ-καζεηή/καζήηξηαο θαη απνβιέπεη ζηελ απνηίκεζε ηφζν ησλ γλψζεσλ φζν θαη ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ καζεηή/ηεο καζήηξηαο θαη αμηνπνηεί ηελ παξερφκελε γλψζε κέζα ζε φζν ην δπλαηφλ απζεληηθέο ζπλζήθεο (McBeath 2001). Βπίζεο, είλαη δηαδηθαζία θαη φρη κφλν πξντφλ, δηφηη ζπκβαίλεη παξάιιεια θαη φρη αλεμάξηεηα απφ ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο. Μάιηζηα, είλαη κηα ελεξγεηηθή δηαδηθαζία, γηαηί νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο ζπκκεηέρνπλ ζηελ αμηνιφγεζή ηνπο κε πνηθίινπο ηξφπνπο, φπσο ε δηακφξθσζε θξηηεξίσλ αμηνιφγεζεο, ε επηινγή ηερληθψλ θαη εξγαιείσλ αμηνιφγεζεο θαη ε εθαξκνγή πξαθηηθψλ αμηνιφγεζεο απφ ηνπο ίδηνπο/ηηο ίδηεο, φπσο ε εηεξναμηνιφγεζε θαη ε απηναμηνιφγεζε. ε θάζε πεξίπησζε εθαξκφδνληαη ελαιιαθηηθνί ηξφπνη αμηνιφγεζεο ζηνπο νπνίνπο νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο θαινχληαη λα ηεθκεξηψζνπλ ηε κάζεζή ηνπο ή λα απνδείμνπλ φηη κπνξνχλ λα θάλνπλ ζηελ πξάμε θάηη πξαγκαηηθφ κε ηηο πιεξνθνξίεο θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ έρνπλ απνθηήζεη ζην ζρνιείν (Slavin 2007, Earl & Giles 2011).Γηα ηελ εθαξκνγή ηεο απζεληηθήο αμηνιφγεζεο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ πνηθίια εξγαιεία θαη ηερληθέο, νη ζπλεζέζηεξεο απφ ηηο νπνίεο είλαην αηνκηθφο θάθεινο εξγαζηψλ ηνπ καζεηή θαη ηεο καζήηξηαο (Macdonald 1997, Κνπινπκπαξίηζε & Μαηζαγγνχξαο 2004), κηα έθζεζε/παξνπζίαζε (Woolfolk 2007), ην εκεξνιφγην (Υαξίζεο 2006, Woolfolk 2007), ε αμηνιφγεζε επηηέιεζεο έξγσλ(slavin 2007), ηα θχιια παξαηήξεζεο ηνπ/ηεο εθπαηδεπηηθνχ θαη ε απηναμηνιφγεζε θαη ε εηεξναμηνιφγεζε εθπαηδεπηηθνχ θαη καζεηή, καζήηξηαο (Slavin 2007, Woolfolk 2007). πκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο πκπεξαζκαηηθά, ηα ελνπνηεκέλα πξνγξάκκαηα κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλα απνηειεζκαηηθφ πεξηβάιινλ κάζεζεο, ζην νπνίν ζα πξνσζείηαη ε αλάπηπμε ησλ επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ πνπ θέξλνπλ ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο ζε επαθή κε ηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν, ζπζρεηίδνληαο ηελ θαζεκεξηλή γλψζε κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Σαπηφρξνλα, ζπκβάιινπλ ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο ηθαλφηεηαο, έηζη ψζηε νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο λα θαηαζηνχλ ηθαλνί/ηθαλέο λα «καζαίλνπλ πψο λα καζαίλνπλ», πξνσζεί ηελ ελεξγεηηθφηεξε ζπκκεηνρή ηνπο ζηε δηδαθηηθή πξάμε, ηελ εδξαίσζε ηεο ζπιινγηθήο εξγαζίαο θαη ηεο θνηλσληθήο κάζεζεο, ηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ησλ παηδηψλ θαη ηε ζχλδεζε ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ θνηλσλία θαη ηηο αλάγθεο ηεο (Καθαλά θ.ά. 2003). Χζηφζν, ζηελ Βιιάδα ε πξνζπάζεηα εηζαγσγήο ηεο ελνπνίεζεο ζηελ Τπνρξεσηηθή Βθπαίδεπζε κε ηα Α.Β.Π.Π.. θαη ηα ζπλνδεπηηθά ηνπο παθέηα παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο αδπλακίεο θαη ειιείςεηο θαη παξακέλεη κηα ζεσξεηηθή κφλν πξφηαζε, ε νπνία ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ εθαξκφδεηαη παξά ειάρηζηα ζηελ 63

εθπαηδεπηηθή πξάμε, γηα κηα ζεηξά απφ ιφγνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε δηαρξνληθά πξνβιήκαηα θαη δπζιεηηνπξγίεο ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, φπσο ε κε ζπζηεκαηηθή παηδαγσγηθή θαηάξηηζε ησλ κειινληηθψλ εθπαηδεπηηθψλ, ε ζεσξεηηθνχ ηχπνπ θαη ηαρεία επηκφξθσζή ηνπο, ν ζπγθεληξσηηθφο ηξφπνο ζρεδηαζκνχ ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ, ε εκκνλή ησλ επίζεκσλ θνξέσλ ζρεδηαζκνχ αιιά θαη πνιιψλ αθαδεκατθψλ ζε κηα παξαδνζηαθή αληίιεςε γηα ηε γλψζε θαη ηδηαίηεξα ηε ζρνιηθή θ.ά. (Ώλησλίνπ 2016). Γηα ηνλ ιφγν απηφ νη «επίζεκνη» θνξείο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ζα πξέπεη λα αλαγλσξίζνπλ ηελ παηδαγσγηθή ζεκαζία ησλ ελνπνηεκέλσλ πξνγξακκάησλ θαη λα εξγαζηνχλ ζηελ θαηεχζπλζε κηαο νπζηαζηηθήο θαη ζε βάζνο κεηαξξχζκηζεο ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο απφ ηε βάζε ηνπ, ψζηε ην ζρνιείν λα αθνινπζήζεη ηηο θνηλσληθέο κεηαβνιέο θαη λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ηεο θνηλφηεηαο ζηελ νπνία αλήθεη. Γηα ηελ αθξίβεηα, γηα ηελ επηηπρή εηζαγσγή θαη εθαξκνγή ηεο ελνπνίεζεο ηεο γλψζεο ζα ήηαλ θαιφ, θαηά ηε γλψκε κνπ: 1) λα ζρεδηαζηνχλ αλνηρηά θαη επέιηθηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ γηα ην Γπκλάζην κε ηα νπνία ζα επηρεηξνχληαη, αθελφο, δηεπηζηεκνληθέο δηαζπλδέζεηο κεηαμχ ησλ επηκέξνπο καζεκάησλ κε πνηθίινπο ηξφπνπο, νη νπνίνη απαληψληαη ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία. αθεηέξνπ δε, λα πξνσζεζνχλ νη δηαζεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο κε ηε κνξθή ζρεδίσλ εξγαζίαο, γηα ηελ εθαξκνγή ησλ νπνίσλ θξίλεηαη αλαγθαία ε επαλαιεηηνπξγία ηεο Βπέιηθηεο Γψλεο θαη ε δεκηνπξγία νινήκεξνπ Γπκλαζίνπ, ψζηε λα ππάξμεη ην θαηάιιειν ρξνληθφ πιαίζην γηα ηελ αλάπηπμή ηνπο 2) λα ζπκκεηέρνπλ θαη νη εθπαηδεπηηθνί ηεο πξάμεο ζηνλ ζρεδηαζκφ ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ κε δχν ηξφπνπο: πξψηνλ, κε ηε ζπκκεηνρή εθιεγκέλσλ εθπξνζψπσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλά πεξηθέξεηα ζηηο νκάδεο ζρεδηαζκνχ ησλ πξνγξακκάησλ θαη δεχηεξνλ, λα δνζεί ε δπλαηφηεηα ζηνπο/ζηηο εθπαηδεπηηθνχο λα αλαπηχζζνπλ, παξάιιεια κε ην εζληθφ πξφγξακκα, πξνγξάκκαηα πνπ ζα ζρεδηάδνπλ, ζα νξγαλψλνπλ θαη ζα εθαξκφδνπλ νη ίδηνη/νη ίδηεο αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ θαη ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο ζηελ νπνία εξγάδνληαη. Γηα ηνλ ιφγν απηφ είλαη αλαγθαίν, λα εληζρπζεί ε παηδαγσγηθή/ δηδαθηηθή απηνλνκία ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο, ψζηε λα δνζεί ε δπλαηφηεηα ζηα ζρνιεία, λα επηιέγνπλ ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, ηηο δηδαθηηθέο κεζφδνπο, ηνλ ηξφπν αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ θαη ηειηθά λα αλαπηχζζνπλ κε δηθή ηνπο πξσηνβνπιία πξνγξάκκαηα, ηα νπνία ζα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ηνπο 3) λα απνδεζκεπηεί ην Γπκλάζην απφ ηελ ππεξβνιηθή χιε θαη ηηο εμεηάζεηο, ψζηε λα απνζπλδεζεί ε κάζεζε απφ ηε βαζκνζεξία θαη ηε ζηείξα απνζηήζηζε θαη παξάιιεια λα δνζεί ε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο θαη ζηηο καζήηξηεο λα αλαπηχμνπλ κηα πην νπζηαζηηθή ζρέζε κε ηε κάζεζε θαη ην ζρνιείν κέζα απφ ηε δηεμαγσγή εξεπλεηηθψλ δξάζεσλ εληφο θαη εθηφο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο θαη ζε ζπλεξγαζία κε ηελ ηνπηθή θνηλφηεηα 4) λα παξέρεηαη νπζηαζηηθή παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή θαηάξηηζε ζηνπο κειινληηθνχο εθπαηδεπηηθνχο, ψζηε, αθελφο, λα γλσξίδνπλ λέεο κνξθέο πξνγξακκάησλ θαη ελαιιαθηηθέο παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο θαη, αθεηέξνπ, λα κπνξνχλ λα ηηο εθαξκφδνπλ ζηε δηδαθηηθή πξάμε. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, θξίλεηαη αλαγθαία ε αλαδηάξζξσζε ησλ πξνγξακκάησλ 64

ζπνπδψλ ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζηα νπνία είλαη ζθφπηκν λα εληαρζνχλ, πξψηνλ, καζήκαηα Παηδαγσγηθήο θαη Αηδαθηηθήο αιιά θαη πξαθηηθήο άζθεζεο γηα ηνπο ζπνπδαζηέο/ζπνπδάζηξηεο πνπ ελδηαθέξνληαη λα αθνινπζήζνπλ κειινληηθά ην επάγγεικα ηνπ/ηεο εθπαηδεπηηθνχ, θαη, δεχηεξνλ, λα εηζαρζνχλ εμεηδηθεπκέλα παηδαγσγηθά καζήκαηα αλαθνξηθά κε ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ (ζεσξίεο πξνγξακκάησλ, κνξθέο, ζρεδηαζκφο θαη αλάπηπμε πξνγξακκάησλ), ψζηε νη κειινληηθνί εθπαηδεπηηθνί λα αλαγλσξίδνπλ ηηο πνηθίιεο κνξθέο ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ θαη ηηο δηδαθηηθέο ηνπο πξνεθηάζεηο, αιιά θαη λα είλαη ζε ζέζε λα ζρεδηάδνπλ θαη λα αλαπηχζζνπλ πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ κε δηθή ηνπο πξσηνβνπιία. 5) ηέινο, λα δνζεί έκθαζε ζηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη δε ζηελ ελδνζρνιηθή, ψζηε απηή λα ζπλαληάεη ηηο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηεο εθάζηνηε ζρνιηθήο κνλάδαο, ζην πιαίζην ηεο νπνίαο νη εθπαηδεπηηθνί ζα κπνξνχζαλ λα αζθεζνχλ ζηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ αλάπηπμε ελνπνηεκέλσλ πξνγξακκάησλ, ψζηε λα αλαπηχμνπλ έλαλ ξφιν φρη κφλν δηδαθηηθφ αιιά θαη εξεπλεηηθφ. Γηα ηελ πινπνίεζε ησλ παξαπάλσ απαηηείηαη ε αλακφξθσζε ηνπ πθηζηάκελνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ επηκφξθσζεο,πξνθεηκέλνπ λα δνζεί βαξχηεηα θαη ζεκαζία ζηελ νξηνζέηεζε ηνπ ξφινπ θαη ησλ αξκνδηνηήησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ψζηε λα θαηαζηεί εθηθηή ε ελεξγφο ζπκκεηνρή ηνπο ζηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ επηκνξθσηηθψλ δξάζεσλ. εκαληηθή πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε ζα ήηαλ, επίζεο, θαη ε εηζαγσγή ηνπ ζεζκνχ ηνπ κέληνξα (ζπκβνχινπ) κε εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ηεο αλαπηπμηαθήο επνπηείαο θαη ηνπ κνληέινπ έξεπλαο δξάζεο. Βηβιηνγξαθία Ξελφγισζζε CIDREE. (1998). Across the great divides: report of the CIDREE collaborative Project on cross-curricular themes. United Kingdom: Scottish Consultative Council on the Curriculum. CIDREE. (2005). Cross-curricular themes in secondary education: Report of a CIDREE collaborative project. Belgium: CIDREE. Commission of the European Communities. (1995). White Paper on education and training teaching and learning towards the learning society, Brussels. Dewey, J. (1902). The child and the curriculum. Chicago: university of Chicago. Dewey, J. (1990). The school and society / the child and the curriculum. Chicago: University of Chicago. Earl, K., Giles, D. (2011). Another Look at Assessment: Assessment in Learning. New Zealand Journal of Teachers Work, 8(1), 11-20. Edgerton, R. (1990). Survey Feedback from Secondary School Teachers that are Finishing their First Year Teaching from an Integrated Mathematics Curriculum. Washington: DC. Erickson, H. L. (1998). Concept-based curriculum and instruction: Teaching beyond the facts. Thousand Oaks, Calif: Corwin Press. 65

European Commission. (1997). Agenda 2000 for a stronger and wider Union. Luxemburg: OFOP. European Commission. (2003). Implementation of Education & Training 2010 work programme: standing group on indicators and benchmarks. Brussels: European Commission. European Commission. (2006). The history of European cooperation in education and training. Luxemburg: OFOP. Fennes, H., Hapgood, K. (1997). Intercultural Learning in the classroom, crossing bordes. London-Washington: Cassell. Frey, K. (1986). Ζ Μέζνδνο Project : κηα κνξθή ζπιινγηθήο εξγαζίαο ζην ζρνιείν σο ζεσξία θαη πξάμε. Θεζζαινλίθε: Ώθνί Κπξηαθίδε. Glasgow, N. (1997). New curriculum for new times: a guide to student-centered, problem-based learning. California: Corwin Press. Harris, R. K., Alexander, A. P. (1998). Integrated, Constructivist Education: Challenge and Reality. EducationalPsychologyReview, 10(2), 115-127. Harvey, D. (2007). ΖθαηάζηαζεηεοΜεηαλεσηεξηθφηεηαο, Ώζήλα: Μεηαίρκην. Kincheloe, J., Steinberg, S. (1997). Changing multiculturalism. Philadelfia, Buckingham: Open University Press. Klein, D., J. (2006). A Platform for a Shared Discourse of Interdisciplinary Education. Journal of Social Science Education, 5(2), 10-18. Kurt, R., Henning, H. (1998). Collaboration among teachers, researchers and in service trainers to develop an integrated curriculum. Journal of curriculum studies, 30(6), 661-667. Macdonald, S. (1997). The portfolio and its use: a road map for assessment. USA: A.C.H. Graphics. MacIver, D. (1990). Meeting the Need of Young Adolescents: Advisory Groups, Interdisciplinary Teaching Teams, and School Transition Programs. PhiDeltaKappan, 71(6), 458-465. McBeath, J. (2001). Ζ απηναμηνιφγεζε ζην ζρνιείν, Ανχθαο, Υ., Πνιπκεξνπνχινπ, Γ., translator. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Pring, R. (2006). Curriculum integration. Journal of Philosophy of Education, 5(2), 17-200. Rennie, L. (2007). The impact of an integrated curriculum on student attitudes about science and learning of electricity concepts. Presented at Australian Association of Research in Education Annual Conference. Fremantle. Sjoberg, S. (2010). Constructivism and Learning. In Baker, E. M., B. & Peterson P., (ed.). International Encyclopaedia of Education. Oxford: Elsevier. Slavin, R. E. (2007). Eθπαηδεπηηθή ςπρνινγία: ζεσξία θαη πξάμε. Ώζήλα: Μεηαίρκην. Thorburn, M. (2003). The effects of an integrated curriculum model on teacher's pedagogy practices. Edinburgh: University of Edinburgh. Vars, G. F. (1996). The effects of interdisciplinary curriculum and instruction. Jefferson: Scholastic. Woolfolk, Ώ. (2007). ΔθπαηδεπηηθήΦπρνινγία. Ώζήλα: ΒθδφζεηοΈιιελ. Διιελφγισζζε 66

Ώιαρηψηεο,. (2002a). Δ ζπδήηεζε γηα ηελ παηδεία θαη ε πξφηαζε γηα έλα ζχγρξνλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Σν Βήκα. Ώλησλίνπ, Φ. (2016). Ζ ελνπνίεζε ηεο γλψζεο ζην ζχγρξνλν ειιεληθφ γπκλάζην: κειέηε ησλ πξνδηαγξαθψλ ησλ "θηινινγηθψλ" καζεκάησλ θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο πξάμεο (Αηδαθηνξηθή δηαηξηβή), Ώξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Θεζζαινλίθε. Ώζεκάθε, Ώ., Κνπζηνπξάθεο, Γ., Κακαξηαλφο, Ε. (2011). Οη έλλνηεο ηεο λεσηεξηθφηεηαο θαη ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο θαη ε ζρέζε ηνπο κε ηε γλψζε: Μία θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε. Σν Βήκα ησλ Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ, ΕΒ(60), 99-120. ΐαιηαληή,., Κνπηζειίλε, Μ. (2006). Βπαλαπξνζδηνξηζκφο ηνπ Ώλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία ηεο γλψζεο θαη ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Presentedat 9ν ζπλέδξην Παηδαγσγηθήο Δηαηξείαο Κχπξνπ, Λεπθσζία. ΐεξγίδεο, Α. (2005). Δ εθπαίδεπζε ελειίθσλ ζηελ Βιιάδα. Βπηηεχγκαηα θαη δπζιεηηνπξγίεο. Δπηζηεκνληθή Έλσζε Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ 1ν πλέδξην. Ώζήλα: Μεηαίρκην. ΐηηζηιάθε, Υ. (2005). Δ δηαζεκαηηθφηεηα ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε: ζηνηρεία εθαξκνγήο κε ην παξάδεηγκα ηεο κπζνινγίαο. ην Γεξκαλφο, Α., Μπίθνο, Κ., Μπηξκπίιε, Μ., Παλαγησηίδνπ, Β. & Μπφηζνγινπ, Κ. (επ.). Ζ δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο κάζεζεο ζηελ πξνζρνιηθή θαη ηελ πξψηε ζρνιηθή ειηθία (ζ. 21-39). Θεζζαινλίθε: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Καθαλά, Α. Μ., Καδέια, Γ., Ώλδξηνπνχινπ, Γ. (2005). Οη δεηλφζαπξνη»: δηαζεκαηηθφ ζρέδην εξγαζίαο κέζσ ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ. ην: Γεξκαλφο, Α., Μπίθνο, Κ., Μπηξκπίιε, Μ., (επ.). Ζ Γηαζεκαηηθή Πξνζέγγηζε ηεο Γηδαζθαιίαο θαη ηεο Μάζεζεο ζηελ πξνζρνιηθή θαη ηελ πξψηε ζρνιηθή ειηθία. Θεζζαινλίθε: Βιιεληθά Γξάκκαηα: 185-193. Καιεκεξίδεο, Γ. (2008). Κνηλσλία ηεο γλψζεο θαη εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή: ε πεξίπησζε ηεο Αγγιίαο ησλ λέσλ εξγαηηθψλ (Αηδαθηνξηθή Αηαηξηβή), Ώξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην, Θεζζαινλίθε. Καλαθίδνπ, Β., Παπαγηάλλε, ΐ. (1998). Γηαπνιηηηζκηθή Αγσγή. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Κνπινπκπαξίηζε, Ώ., Μαηζαγγνχξαο, Δ. (2004). Φάθεινο εξγαζηψλ ηνπ καζεηή (Portfolio): Δ απζεληηθή αμηνιφγεζε ζηε δηαζεκαηηθή δηδαζθαιία. ην: Ώγγειίδεο, Π., Μαπξνεηδήο, Γ., (επ.). Δθπαηδεπηηθέο Καηλνηνκίεο γηα ην ρνιείν ηνπ Μέιινληνο. Ώζήλα: Σππσζήησ. Κνπηζειίλε, Μ. (1997). χγρξνλεο Σάζεηο θαη Πξννπηηθέο ησλ Ώλαιπηηθψλ Πξνγξακκάησλ. Δ εγθπξφηεηα ηνπο γηα Βθπαίδεπζε πνπ Πξνζαλαηνιίδεηαη ζηνλ 21 ν αηψλα. Σα αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. Εσάλληλα: ΑΟΒ-ΠΟΒΑ. Κνπηζειίλε, Μ. (2004). Σν Μεηαλεσηεξηθφ Ώλαιπηηθφ Πξφγξακκα θαη ε ηδαθηηθή Πξάμε, Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο (2). Μπίθνο, Κ. (2012). Εεηήκαηα παηδαγσγηθήο πνπ ζέηνπλ νη Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ησλ Δπηθνηλσληψλ. Θεζζαινλίθε: Γπγφο. 67

Μπνλίδεο, Θ. Κ. (2010). Πξνδηαγξαθέο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο: Θεσξία θαη πξάμε. Σν παξαδνζηαθφ θαη ην ζπκπεξηθνξηζηηθφ "παξάδεηγκα". Θεζζαινλίθε: Γξάθεκα. Μπνλίδεο, Θ. Κ. (2015). Σν Δληαηνπνηεκέλν Πξφγξακκα πνπδψλ θαη νη Δπνηθνδνκεηηθέο Πξαθηηθέο: Ώπφ ηηο (παλεπηζηεκηαθέο) ζεκεηψζεηο ηνπ καζήκαηνο ρνιηθή Παηδαγσγηθή ΕΕ, Σνκέαο Παηδαγσγηθήο, Σκήκα Φηινζνθίαο θαη Παηδαγσγηθήο, Φηινζνθηθή ρνιή Ώ.Π.Θ. Θεζζαινλίθε. Νηθνιάνπ, Γ. (2000). Έληαμε θαη εθπαίδεπζε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζην δεκνηηθφ ζρνιείν. Απφ ηελ «νκνηνγέλεηα» ζηελ πνιππνιπηηζκηθφηεηα. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Νφβα-Καιηζνχλε, Υ. (2010). Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο. Ώζήλα: Gutenberg. νπιηψηε, Β., Παγγέ, Σ. (2004). Αηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε θαη δηδαζθαιία. Δ κέζνδνο Project. Νέα Παηδεία, 112, 40-50. Υαξίζεο, Ώ. (2006). Βλαιιαθηηθέο κνξθέο αμηνιφγεζεο ηεο κάζεζεο θαη Αηαζεκαηηθφ Βληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ. ην: Καθαλά, Α. Μ., Μπφηζνγινπ, Κ., Υαλησηάθεο, Ν., Καβαιάξε, Β., (επ.). Ζ αμηνιφγεζε ζηελ εθπαίδεπζε: παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή δηάζηαζε: 71 θείκελα γηα ηελ αμηνιφγεζε. Ώζήλα: Κπξηαθίδεο. Υξπζαθίδεο, Κ. (2003). Βησκαηηθή-Δπηθνηλσληαθή δηδαζθαιία: ε εηζαγσγή ηεο κεζφδνπ project ζην ζρνιείν. Ώζήλα: Gutenberg. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Αηδάθηνξαο Παηδαγσγηθήο θαη εξεπλήηξηα ζην Κέληξν Έξεπλαο θαη Ώμηνιφγεζεο ρνιηθψλ ΐηβιίσλ θαη Βθπαηδεπηηθψλ Πξνγξακκάησλ. Αεκνζηεχζεηο κε αληηθείκελν ηελ εηθφλα ηνπ εζληθνχ «εαπηνχ» θαη ηνπ εζληθνχ «άιινπ» ζηηο πξνδηαγξαθέο ηεο δηδαζθαιίαο, ηηο απφςεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ γηα ηα ζρνιηθά βηβιία Εζηνξίαο θαη ηελ ελνπνίεζε ηεο γλψζεο. Σα επηζηεκνληθά ελδηαθέξνληα: ζεσξία θαη έξεπλα ησλ πξνδηαγξαθψλ ηεο δηδαζθαιίαο. 68

Ζ Δθπαηδεπηηθή Ρνκπνηηθή ζην πιαίζην ιεηηνπξγίαο ησλ απνγεπκαηηλψλ Οκίισλ θαζψο θαη ζην πξσηλφ πξφγξακκα ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ. Γηάλλεο Αξβαληηάθεο Καζεγεηήο Πιεξνθνξηθήο, Πεηξακαηηθφ Αεκνηηθφ ρνιείν Φιψξηλαο, ioarvanit@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ 6: Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, θιπ. ΠΔΡΗΛΖΦΖ Πξνγξάκκαηα Βθπαηδεπηηθήο Ρνκπνηηθήο ζρεδηάδνληαη θαη πινπνηνχληαη ζην Πεηξακαηηθφ Αεκνηηθφ ρνιείν Φιψξηλαο απφ ην ζρνιηθφ έηνο 2012-2013. Ο απνγεπκαηηλφο κηινο Βθπαηδεπηηθήο Ρνκπνηηθήο ιεηηνπξγεί θάζε ρξφλν κε ηελ ζπκκεηνρή καζεηψλ θαη καζεηξηψλ απφ δηάθνξα ζρνιεία ηεο πφιεο, ελψ απφ ην ζρνιηθφ έηνο 2014-2015 ε Βθπαηδεπηηθή Ρνκπνηηθή έρεη εμαπισζεί θαη ζην πξσηλφ πξφγξακκα ησλ κεγάισλ ηάμεσλ (Β, Σ), αμηνπνηψληαο ηηο εκπεηξίεο απφ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ Οκίινπ. Οη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο ηεο Β ηάμεο ζπκκεηέρνπλ θάζε ρξφλν απφ ην ζρνιηθφ έηνο 2014-2015 ζηνλ Παλειιήλην Αηαγσληζκφ Βθπαηδεπηηθήο Ρνκπνηηθήο ζρεδηάδνληαο θαη πινπνηψληαο ζε νκάδεο ησλ 5-6 αηφκσλ έξγα ζρεηηθά κε ην ζέκα πνπ αλαθνηλψλεηαη ζηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο. Οη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο ηεο Σ ηάμεο ζρεδηάδνπλ θαη πινπνηνχλ έξγα ξνκπνηηθήο απηνκαηηζκψλ ζην πιαίζην δξαζηεξηνηήησλ STEM, αμηνπνηψληαο ηηο ψξεο ηεο Πιεξνθνξηθήο θαη ηεο Φπζηθήο. Σν ζρνιείν έρεη δηνξγαλψζεη ζηνπο ρψξνπο ηνπ έλαλ Πεξηθεξεηαθφ Αηαγσληζκφ Ρνκπνηηθήο (2015-2016) θαη έλα Μαζεηηθφ Φεζηηβάι Φεθηαθήο Αεκηνπξγίαο (2014-2015) κε ηελ ζπκκεηνρή ζρνιείσλ απφ φιεο ηηο πφιεηο ηεο Πεξηθέξεηαο, ελψ ζπκκεηέρεη ελεξγά σο ζπλδηνξγαλσηήο θαη κε πνιιέο ζπκκεηνρέο θάζε ρξφλν ζηελ δηνξγάλσζε ηνπ Μαζεηηθνχ Φεζηηβάι Φεθηαθήο Αεκηνπξγίαο πνπ γίλεηαη ζηελ πφιε καο. Δ παξνχζα αλαθνίλσζε πεξηγξάθεη: α) ηνλ ζρεδηαζκφ, ηελ πινπνίεζε θαη ηελ αλαηξνθνδφηεζε (ζεηηθέο, αξλεηηθέο εκπεηξίεο θαη πξνθιήζεηο) πνπ ππάξρεη απφ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ Βθπαηδεπηηθνχ Οκίινπ Ρνκπνηηθήο, β) ηελ κεηάβαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ απφ ηνλ κηιν ζην πξσηλφ πξφγξακκα ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ αμηνπνίεζε ησλ καζεκάησλ ηεο Πιεξνθνξηθήο θαη ηεο Φπζηθήο, γ) ηελ εκπεηξία απφ ηελ ζπλερή ζπκκεηνρή ζε Πεξηθεξεηαθνχο θαη Παλειιήληνπο Αηαγσληζκνχο Ρνκπνηηθήο κε ην ζχλνιν ησλ καζεηψλ κηαο ηάμεο, δ) ηελ εκπεηξία απφ ηελ δηνξγάλσζε δηαγσληζκψλ θαη θεζηηβάι ηερλνινγίαο ζην ζρνιείν. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Βθπαηδεπηηθή ξνκπνηηθή, φκηινη θαηλνηνκίαο, πιεξνθνξηθή 69

Ζ δηαρείξηζε ηεο απψιεηαο θαη ηνπ πέλζνπο απφ ηνπο καζεηέο: Ο ππνζηεξηθηηθφο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ Πεξίιεςε Κσλζηαληία ΐατξηλνχ vairinou@sch.gr Αηεξγαζίεο πέλζνπο θαη ζξήλνπ, νη νπνίεο πξνθαινχληαη απφ πνηθίιεο απψιεηεο, βηψλνπλ φια ηα άηνκα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο. Οη εθπαηδεπηηθνί ζπρλά θαινχληαη λα ζπκβάιινπλ ζηελ θάιπςε ηδηαίηεξσλ αλαγθψλ ησλ καζεηψλ ηνπο, πνπ πξνθχπηνπλ απφ αληίζηνηρεο θαηαζηάζεηο απψιεηαο θαη πέλζνπο. ηε ζρνιηθή δσή, ε απνηειεζκαηηθή ππνζηήξημε ησλ καζεηψλ πνπ βηψλνπλ απψιεηεο ζηε δσή ηνπο θαη πελζνχλ, εμαξηάηαη ηφζν απφ ηηο γλψζεηο πνπ θαηέρνπλ, φζν θαη απφ ηηο δεμηφηεηεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη ζε αληίζηνηρα ζέκαηα νη εθπαηδεπηηθνί. Έλα πιαίζην γλψζεσλ, δεμηνηήησλ, αιιά θαη πξσηνβνπιηψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ επηρεηξείηαη λα ζθηαγξαθεζεί ζηελ παξνχζα εξγαζία. 1. Δηζαγσγή Δ απψιεηα απνηειεί ζπζηαηηθφ κέξνο ηεο δσήο. Σα πεξηζζφηεξα παηδηά έξρνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο αληηκέησπα κε πνηθίιεο θαηαζηάζεηο απψιεηαο, απξφζκελεο ή θαη αλακελφκελεο. Κάζε είδνπο απψιεηα, αθελφο, αλαηξέπεη ή θαη θαηαξγεί ην επξχηεξν θνηλσληθφ θαη νξηζκέλεο θνξέο ην θπζηθφ πιαίζην θαη πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν δεη ην παηδί θαη, αθεηέξνπ, επηθέξεη καθξνρξφληεο επηπηψζεηο ζηε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ παηδηψλ, αιιά θαη ζηε ζρνιηθή ηνπο πνξεία. Ο ζάλαηνο απνηειεί ηε ζνβαξφηεξε απψιεηα ζηε δσή ελφο παηδηνχ. Δ αλαγθαηφηεηα δηαρείξηζεο ηεο απψιεηαο θαη ηνπ πέλζνπο πνπ βηψλνπλ νη καζεηέο αλαδεηθλχεηαη θαη ζην πιαίζην ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, θαζψο επηθέξνπλ ζνβαξέο επηπηψζεηο ζ απηήλ. Ση νθείιεη λα γλσξίδεη ν εθπαηδεπηηθφο θαη πψο κπνξεί λα ππνζηεξίμεη παηδηά πνπ βηψλνπλ απψιεηεο θαη πελζνχλ, ζην πιαίζην ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο; Σν βαζηθφ απηφ εξψηεκα επηρεηξεί λα απαληήζεη ε παξνχζα εξγαζία. Ώξρηθά επηρεηξείηαη, κέζα απφ κηα θξηηηθή βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε, λα αλαδεηρζνχλ νη εθθάλζεηο ηεο απψιεηαο, ηνπ πέλζνπο θαη ηνπ ζξήλνπ ζηηο νπνίεο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ηα παηδηά, λα αλαιπζεί ε θαηαλφεζε ηνπ ζαλάηνπ απφ ηα παηδηά θαη ηέινο λα παξνπζηαζηεί έλα πιαίζην, ην νπνίν κπνξεί λα θαηαζηήζεη ηελ εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα θαη δηαδηθαζία ηθαλή λα αληαπνθξηζεί ηφζν ζε επίπεδν πξφιεςεο, φζν θαη ζε επίπεδν αληηκεηψπηζεο δεηεκάησλ νπνηαζδήπνηε κνξθήο απψιεηαο. 70

2. Ζ απψιεηα Δ απψιεηα αλαθέξεηαη ζηελ απνζηέξεζε, ηελ απνηπρία, ηελ έθπησζε θαη ηελ θαηαζηξνθή, σο εθείλα πνπ είλαη άθξσο πξνζσπηθά, ηα νπνία ζπλδένληαη κε απψιεηεο ηνπ παξειζφληνο θαη ηνπ παξφληνο ζηελ πξνζσπηθή καο δσή θαη πνπ ίζσο είλαη αδχλαην λα εθθξάζνπκε (Neimeyer 2006). Τπάξρνπλ πνιιά δηαθνξεηηθά είδε απψιεηαο (απξφζκελα γεγνλφηα ή αλακελφκελα). Ώπηή πεξηιακβάλεη ηελ απψιεηα κεηά απφ θινπή, ηελ απψιεηα ελφο παηρληδηνχ πνπ ράλεη ην παηδί, ή ην αγαπεκέλν ηνπ θαηνηθίδην δσάθη, ηελ αιιαγή πεξηβάιινληνο κε ηνλ απνρσξηζκφ ελφο θίινπ, ηε κεηάβαζε ζην λεπηαγσγείν απφ ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, ηελ αιιαγή ελφο δαζθάινπ, ηε κεηαθφκηζε ή ηε κεηαλάζηεπζε ηεο νηθνγέλεηαο, ην δηαδχγην, ηε ζνβαξή αζζέλεηα απφ ηελ νπνία πάζρεη ην παηδί, ηελ απψιεηα κηαο ηθαλφηεηαο, ηνλ ζάλαην απφ θπζηθέο θαηαζηξνθέο (ζεηζκφο, πιεκκχξεο, ηζνπλάκη), ηα καδηθά αηπρήκαηα, ηνλ θφλν, ηνλ πφιεκν, σο ηελ επψδπλε απψιεηα ελφο αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ (Υαηδεληθνιάνπ 2007, Υαηδεληθνιάνπ 2008, Neimeyer 2006). 2.1. Ο ζάλαηνο Ο ζάλαηνο απνηειεί ηε ζνβαξφηεξε απψιεηα ζηε δσή ελφο παηδηνχ. Ώπνηειεί έλα απφ ηα πην αγρνγφλα γεγνλφηα γηαηί αλαθηλεί ππαξμηαθνχο πξνβιεκαηηζκνχο, αλαηξεί ηελ ίδηα ηε δσή θαη απεηιεί ζεκαληηθέο ζρέζεηο. ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο βηψλεηαη σο έλα ηέινο, κηα νξηζηηθή απψιεηα, κηα εγθαηάιεηςε θαη ζίγεη ην αίζζεκα ηεο παληνδπλακίαο θαη ειέγρνπ ηνπ ίδηνπ καο ηνπ εαπηνχ. Θεσξείηαη σο κε θπζηθφ, απξφβιεπην θαη αθαηαλφεην γεγνλφο, ην νπνίν λνεκαηνδνηείηαη δηαθνξεηηθά αλάινγα κε ηηο θξαηνχζεο θηινζνθηθέο θαη θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο (Κνληνπνχινπ 2007). Σα παηδηά αξρίδνπλ λα αληηιακβάλνληαη ηνλ ζάλαην σο θάηη νξηζηηθφ θαη ακεηάθιεην κε ηελ αλάπηπμε ηεο ειηθίαο, θαζψο ε ζθέςε ηνπο θαζίζηαηαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδεη θαη λα απνδέρεηαη αθεξεκέλεο έλλνηεο. ηαδηαθά ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ κηα ξεαιηζηηθή αληίιεςε ηνπ ζαλάηνπ (Kenyon 2001)θαη πξνζπαζνχλ κέζα απφ ηε ρξήζε κεζφδσλ εθινγίθεπζεο, λα αληηκεησπίζνπλ ηνλ ζάλαην απνδίδνληαο ηνπ ηηο πξαγκαηηθέο ή ίζσο θαη κηθξφηεξεο δηαζηάζεηο. Tα λέα δεδνκέλα ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηνπ ζαλάηνπ πξνζηίζεληαη ζηηο ήδε ππάξρνπζεο γλψζεηο, κέρξη λα έξζεη ε πιήξεο θαηαλφεζή ηνπ (Kane 1979, Beauchamp 1974, Childers & Wimmer 1971, Speece & Brent 1984). 2.1.1. Ζ θαηαλφεζε ηεο έλλνηαο ηνπ ζαλάηνπ Σν πψο φκσο αλαπηχζζνπλ ηα παηδηά ηελ έλλνηα ηνπ ζαλάηνπ εμαξηάηαη απφ ηηο κνλαδηθέο ηνπο εκπεηξίεο, αιιά θαη απφ ηηο αηνκηθέο δηαθνξέο ηνπο ζηνλ ξπζκφ αλάπηπμεο (Herbert 2004). 71

Σν βξέθνο Ώπηφ πνπ κπνξεί λα αληηιεθζεί ην βξέθνο δελ είλαη ε έλλνηα ηνπ ζαλάηνπ, αιιά κπνξεί λα δηαπηζηψζεη ηελ απνπζία ηνπ πξνζψπνπ θαη λα δηαηζζαλζεί ηε ζιίςε ησλ γχξσ ηνπ (Υαηδεληθνιάνπ 2007, Bacque 2001). Παηδηά ειηθίαο κέρξη 3 εηψλ Σα παηδηά απηήο ηεο ειηθίαο αληηιακβάλνληαη ηνλ ζάλαην κε ηελ έλλνηα ηεο απνκάθξπλζεο θαη φρη ηνπ νξηζηηθνχ γεγνλφηνο. Βλεξγνπνηείηαη ν θφβνο ηεο εγθαηάιεηςεο θαη βηψλνπλ ηελ απνκάθξπλζε ησλ ελειίθσλ ζαλ ηηκσξία (Herbert 2004, Baum 2003, Ρατκπφ 1978). Σν λήπην 3-5 εηψλ Σα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο, αλ θαη αληηιακβάλνληαη ηελ απνπζία ελφο ζεκαληηθνχ πξνζψπνπ απφ ην πεξηβάιινλ ηνπο, δελ θαηαλννχλ φκσο ηελ νξηζηηθφηεηα ηνπ ζαλάηνπ. Πηζηεχνπλ φηη απηφο πνπ πέζαλε κπνξεί λα γπξίζεη ή φηη εμαθνινπζεί λα δεη, λα ζθέπηεηαη θαη λα αηζζάλεηαη εθεί πνπ βξίζθεηαη. Σν αίζζεκα ηηκσξίαο θαη νη ελνρέο είλαη ηδηαίηεξα έληνλα φηαλ έλα πξαγκαηηθφ γεγνλφο θαίλεηαη λα επαιεζεχεη ηηο θαληαζηψζεηο εμαθάληζεο ηνπ γνληνχ ηνπ ίδηνπ θχινπ θαη ηεο δηεθδίθεζεο ηνπ γνληνχ ηνπ άιινπ θχινπ. ρεηηθέο έλλνηεο κε ηνλ ζάλαην γηα ηα παηδηά είλαη ε αθηλεζία, ην ζθνηάδη, ν χπλνο θαη ε απνπζία δσηηθψλ ζεκείσλ, φπσο ε αλαπλνή ή ε ιήςε ηξνθήο, αιιά κφλν πξνζσξηλά. Δ κεησκέλε γισζζηθή ηθαλφηεηα νδεγεί ηα παηδηά ζην λα εθθξάδνπλ απηφ πνπ βηψλνπλ έκκεζα ζην παηρλίδη, ζηηο δσγξαθηέο ηνπο θαη κέζα απφ ηηο αιιαγέο ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο ζηνλ χπλν, ζην θαγεηφ, ζηελ επίδνζε (Υαηδεληθνιάνπ 2007, Herbert 2004, Baum 2003, Κνληνπνχινπ 2007, Θάλνπ-Νηθνινπνχινπ 2006, Κακπέξε 2005, Bacque 2001, Κνπξκνχζε 2013). Σα παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο 7-12 εηψλ Σα παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο θαηαλννχλ φηη ν ζάλαηνο είλαη έλα κε αλαζηξέςηκν γεγνλφο (Feldman 2011), αιιά πηζηεχνπλ φηη ζπκβαίλεη κφλν ζηνπο άιινπο. Καηαιαβαίλνπλ φηη φηαλ θάπνηνο πεζαίλεη, νη ιεηηνπξγίεο ηνπ ζηακαηνχλ, δελ θηλείηαη, δελ αληηδξά, δελ αηζζάλεηαη, δελ βιέπεη, δελ αθνχεη. Δ έλλνηα φκσο ηεο ζσκαηηθήο θζνξάο δελ γίλεηαη αθφκε θαηαλνεηή. ηελ ειηθία απηή ηα παηδηά εθθξάδνπλ έληνλε ζιίςε σο αληίδξαζε ζηνλ ζάλαην ελφο αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ, γηαηί αλαγλσξίδνπλ φηη ε απψιεηα είλαη νξηζηηθή θαη ακεηάθιεηε θαη απηφ ηνπο πξνθαιεί θφβν, άγρνο θαη θαηάζιηςε (Υαηδεληθνιάνπ 2007, Herbert 2004, Baum 2003, Κνληνπνχινπ 2007, Θάλνπ-Νηθνινπνχινπ 2006, Bacque 2001). Οη έθεβνη Οη πην ψξηκνη πξνβιεκαηηζκνί ζρεηηθά κε ην θαηλφκελν ηνπ ζαλάηνπ εκθαλίδνληαη ζηελ εθεβεία. Οη έθεβνη ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη φινη νη άλζξσπνη, φπσο θαη νη ίδηνη, είλαη ζλεηνί. Βπίζεο, είλαη ζε ζέζε λα δψζνπλ κεηαθπζηθέο θαη ζπκβνιηθέο εξκελείεο ζηνλ ζάλαην, κπνξνχλ λα δηακνξθψζνπλ ηε δηθή ηνπο ζεσξία ζρεηηθά κε ηνλ ζάλαην. πλεηδεηνπνηνχλ ηε κνληκφηεηα ηνπ ζαλάηνπ, αλαδεηνχλ ην λφεκά ηνπ, πξνθαιείηαη κέζα ηνπο κηα εμέγεξζε, ε νπνία απνθαιχπηεηαη κε ηα ηεξάζηηα «γηαηί» ηεο εθεβείαο. 72

Δ αλαδήηεζε ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ εθήβνπ κπνξεί λα επεξεαζηεί απφ ηηο απαληήζεηο ηηο νπνίεο ζα δψζεη ζηα «γηαηί» ηεο ζπγθεθξηκέλεο αλαπηπμηαθήο πεξηφδνπ. Κάπνηνη έθεβνη εθθξάδνπλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη θάπνηνη ηα θαηαπλίγνπλ. Δ νκάδα ησλ ζπλνκειίθσλ ή ηα αδέξθηα κπνξνχλ λα παίμνπλ ζεηηθφ ξφιν (Υαηδεληθνιάνπ 2007, Herbert 2004, Κνληνπνχινπ 2007, Bacque 2001). 2.2. Άιιεο απώιεηεο 2.2.1. Ο ζάλαηνο ελφο αδεξθνχ ή ελφο θίινπ Ώπφ ηηο έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη, παξαηεξνχληαη ζπλαηζζεκαηηθέο θαη ζπκπεξηθνξηθέο δηαηαξαρέο. Οη παζνινγηθέο αληηδξάζεηο είλαη ζπάληεο, φκσο νη επηπηψζεηο ζε ςπρηθφ επίπεδν είλαη εκθαλείο. Σν παηδί βηψλεη κηα ηδηαίηεξα θνξηηζκέλε θαηάζηαζε, αθελφο απφ ηηο ππεξβνιηθέο πξνζδνθίεο ησλ γνληψλ ηνπ, νη νπνίνη κεηαμχ ησλ άιισλ εμηδαληθεχνπλ ην παηδί πνπ ράζεθε θαη αθεηέξνπ απφ ηε ζέζε πνπ θαιείηαη λα πάξεη ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ελνρέο πνπ πξνθαινχληαη (Κνληνπνχινπ 2007). 2.2.2. Ζ απψιεηα ηνπ θαηνηθίδηνπ ηεο νηθνγέλεηαο Δ ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη αλάκεζα ζην παηδί θαη ην θαηνηθίδην δσάθη ηνπ είλαη ζπρλά πνιχ δπλαηή. Σν θαηνηθίδην δσάθη είλαη ν ηξπθεξφο ζπγθάηνηθνο, ν ηδαληθφο ζχληξνθνο ζην παηρλίδη, ν έκπηζηνο θίινο ηνπ παηδηνχ. Σα θαηνηθίδηα δσάθηα γηα δηάθνξνπο ιφγνπο θεχγνπλ μαθληθά απφ ηε δσή ησλ παηδηψλ θαη ην γεγνλφο απηφ απνηειεί κηα ηξαπκαηηθή εκπεηξία. Έληνλν είλαη ην αίζζεκα ελνρήο γηα ηα παηδηά (Υίγθαξλη 2006). 2.2.3. Ζ απψιεηα εμαηηίαο δηαδπγίνπ ηηο ζχγρξνλεο δπηηθέο θνηλσλίεο ε απψιεηα ησλ γνλέσλ ή ν απνρσξηζκφο απφ ηνλ έλαλ απφ απηνχο, εμαηηίαο ηνπ δηαδπγίνπ ή ηεο δηάιπζεο ησλ κεηαμχ ηνπο ζρέζεσλ, απνηειεί πιένλ ζπρλφ θαηλφκελν. Έρεη παξαηεξεζεί φηη ην δηαδχγην πξνθαιεί πεξηζζφηεξεο ζπλαηζζεκαηηθέο βιάβεο ζε ζχγθξηζε κε ηνλ ζάλαην (Herbert 2004). 2.2.4. Ζ ρξφληα θαη απεηιεηηθή γηα ηε δσή αξξψζηηα ε φια ηα ζηάδηα ηεο αξξψζηηαο θαη ηεο ζεξαπείαο, έλα άξξσζην παηδί δεη θάησ απφ ηελ απεηιή ηνπ ζαλάηνπ, θαζψο κπνξεί λα κελ αληαπνθξηζεί ζηε ζεξαπεία, κπνξεί λα αληηδξάζεη αξλεηηθά ζηε ζεξαπεία θαη λα πεζάλεη απφ θάπνηα επηπινθή, κπνξεί λα ππνηξνπηάζεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεξαπείαο ή ακέζσο κεηά ή αθφκα θαη ιίγν ρξφλν αξγφηεξα. ε κηα ηέηνηα θαηάζηαζε ην παηδί έρεη αλάγθε λα θαηαλνήζεη απφ ηη πάζρεη θαη πψο ζα ζεξαπεπζεί. ηαλ ην παηδί δελ πιεξνθνξεζεί ηε δηάγλσζε ηεο αξξψζηηαο ηνπ, ε ζησπή πνπ αληηκεησπίδεη απμάλεη ην άγρνο ηνπ θαη ηξνθνδνηεί ηηο θαληαζηψζεηο ηνπ, νη νπνίεο ζπρλά είλαη πην απεηιεηηθέο θαη απφ ηελ ίδηα ηελ πξαγκαηηθφηεηα. 73

Δ ελζάξξπλζε ηεο έθθξαζεο ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ε απνδνρή ηνπο ζε ςπρνινγηθφ επίπεδν είλαη ηφζν ζεκαληηθέο φζν θαη ε ζεξαπεία ζε ζσκαηηθφ επίπεδν (Μακαληάθε 1999). Εδηαίηεξα ζεκαληηθφο είλαη ν ξφινο ηεο απηνεθηίκεζεο, θαζψο παξαηεξείηαη ζεηηθή ζπλάθεηα αλάκεζα ζηελ απηνεθηίκεζε θαη ηελ ςπρνινγηθή πγεία (Λενληαξή 1998), φπσο θαη ην αίζζεκα ηεο αιιειεγγχεο θαη ηεο αιιειεμάξηεζεο (Ramholt 1999). 2.2.5. Σν Φπρνινγηθφ ηξαχκα Πξφθεηηαη γηα κηα «έληνλε θαη δηαξθή έθζεζε ηνπ αηφκνπ ζε θαηαθιπζκηθά γεγνλφηα (πξαγκαηηθφο ή επαπεηινχκελνο ζάλαηνο ή απεηιή ηεο ζσκαηηθήο αθεξαηφηεηαο ηνπ εαπηνχ ή ησλ άιισλ) κε απνηέιεζκα λα αηζζάλεηαη ην άηνκν αβνήζεην κπξνζηά ζηνλ θίλδπλν, ηελ αγσλία θαη ην γεληθφηεξν άγρνο πνπ επηθξαηεί ζηελ θνηλφηεηα, παξάιιεια κε ηελ αίζζεζε έιιεηςεο ειέγρνπ ησλ θαηαζηάζεσλ» (π.ρ. θπζηθέο θαηαζηξνθέο, ηξνκνθξαηηθά θηππήκαηα, πφιεκνη, καδηθέο θαηαζηξνθέο)» (Τ.Π.ΠΟ. Κχπξνπ 2006). 2.2.6. Καηαζηξνθέο ζηελ θνηλφηεηα Πξφθεηηαη γηα «έληνλν θαη δηαξθέο ηξαχκα (ζε κεγάιν αξηζκφ αηφκσλ εληφο ηεο θνηλφηεηαο) πνπ πεξηιακβάλεη αλζξψπηλν πφλν, δπζηπρία, ζπλαηζζήκαηα απφγλσζεο θαη απψιεηαο (ζεηζκνί, πιεκκχξεο, πφιεκνη, ηξνκνθξαηηθά ρηππήκαηα θηι)» (Τ.Π.ΠΟ. Κχπξνπ 2006). 3. Σν πέλζνο «Πέλζνο» (bereavement) νξίδεηαη «ε πξνζαξκνγή ζην γεγνλφο ηεο απψιεηαο» (Υαηδεληθνιάνπ, 2007) θαη είλαη θνηλσληθά θαζνξηζκέλν (Ώλησλάηνπ 2014). Ώπνηειεί κηα εκπεηξία απφ ζπλαηζζεκαηηθέο θαη ζσκαηηθέο δηεξγαζίεο, πνπ πξνθχπηνπλ απφ απψιεηεο αλζξψπσλ, ζρέζεσλ, πξαγκάησλ, θαηαζηάζεσλ (Herbert 2004, Kubler-Ross). Κάζε κέξα ζπληεινχληαη «κηθξνί ζάλαηνη» ζε βηνινγηθφ θαη ςπρνινγηθφ επίπεδν (ΐαζηιείνπ 2009). 4. Ο ζξήλνο Ο MartinHerbert, νξίδεη σο «ζξήλν» (grief) ηηο ςπρνινγηθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο αληηδξάζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πέλζνπο (Herbert 2004). 4.1. Ο ζξήλνο ζηα παηδηά ια ηα παηδηά αλεμάξηεηα απφ ηελ ειηθία ζξελνχλ. Ο ζξήλνο ηνπο είλαη κηα απφιπηα θπζηνινγηθή αληίδξαζε ζην γεγνλφο πνπ βηψλνπλ σο απψιεηα. Αελ είλαη απιψο κηα θαηάζηαζε, αιιά κηα δπλακηθή δηεξγαζία, κέζα απφ ηελ νπνία ην παηδί απνδέρεηαη πξννδεπηηθά ηελ απψιεηα, βηψλεη ηνλ πφλν πνπ απηή επηθέξεη, πξνζαξκφδεηαη ζε 74

κηαλέα πξαγκαηηθφηεηα, απφ ηελ νπνία απνπζηάδεη ην αγαπεκέλν ηνπ πξφζσπν θαη καζαίλεη λα δεη κε απηή (Παπαδάηνπ 1999). πλήζσο ηα παηδηά εθθξάδνπλ ηνλ ζξήλν ηνπο κέζα απφ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο παξά κε ιφγηα. Έηζη εθδειψλνπλ θφβνπο, παξνπζηάδνπλ αιιαγέο ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο, αιιαγέο ζηηο ζπλήζεηεο ηνπ χπλνπ θαη ηεο δηαηξνθήο ηνπο, κέζα απφ ην παηρλίδη θαη ηηο δσγξαθηέο ηνπο θαη κέζα απφ ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα θαη ελνριήζεηο (Παπαδάηνπ 1999, Νίιζελ - Παπάδνγινπ - Ράιιε- Υαηδερξήζηνπ 1999). Ώθφκε, ζπρλή είλαη ε αλαδίπισζε ζηνλ εαπηφ ηνπο θαη νη εξσηήζεηο γχξσ απφ ηνλ ζάλαην (Πξεβεδάλνπ 2005). Σα παηδηά πνπ ζξελνχλ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο αηνκηθέο δηαθνξέο ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηιακβάλνληαη ηε δηαδηθαζία θαη ηελ έλλνηα ηνπ ζαλάηνπ, θαζψο θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηδξνχλ ζηελ απψιεηα ησλ αγαπεκέλσλ ηνπο πξνζψπσλ (Κάληδνπ 2009, Herbert 2004). Ο ζξήλνο είλαη κηα θπζηνινγηθή δηεξγαζία γηα κηθξνχο θαη κεγάινπο. Χζηφζν θάπνηα παηδηά κπνξεί λα είλαη πην επάισηα θαη λα παξνπζηάζνπλ αλεζπρεηηθέο αληηδξάζεηο. Μεξηθέο απ απηέο κπνξεί λα παξαηεξεζνχλ ή λα αθνξνχλ θαη ην ζρνιηθφ πιαίζην, φπσο: Παξαηεηακέλε απνπζία νπνηαζδήπνηε κνξθήο ζξήλνπ Παξαηεηακέλε απνρή απφ ην παηρλίδη θαη απφ ηηο ζρέζεηο κε ηνπο ζπλνκειίθνπο Ώπηνθαηαζηξνθηθή ζπκπεξηθνξά ή παιηλδξφκεζε ζε ζπκπεξηθνξέο πξνεγνχκελσλ ζηαδίσλ, αιιά θαη ππνδεηγκαηηθή ζπκπεξηθνξά θαη ππεξβνιηθή σξηκφηεηα Παξαηεηακέλα θαη ζνβαξά πξνβιήκαηα ζηε ζρνιηθή απφδνζε ή ζηε ζρέζε κε δαζθάινπο θαη ζπκκαζεηέο Έληνλεο θαη παξαηεηακέλεο ζσκαηηθέο ελνριήζεηο ή άξλεζε γηα ην ζρνιείν (Κάληδνπ 2009, Κνληνπνχινπ 2007). 4.2. Οη δηεξγαζίεο ηνπ ζξήλνπ ζηα παηδηά Ο ζξήλνο ηνπ παηδηνχ πεξηιακβάλεη ηέζζεξηο δηεξγαζίεο, πνπ βαζίδνληαη ζηηο δηαθνξεηηθέο αλάγθεο πνπ έρεη, θαζψο δηαλχεη ηελ πνξεία ηνπ πέλζνπο ηνπ. 1 ε δηεξγαζία: Σν πξψην πνπ αλαδεηάεη έλα παηδί πνπ ζξελεί είλαη λα θαηαλνήζεη ην ίδην ην γεγνλφο ηνπ ζαλάηνπ. Έρεη, ηελ αλάγθε λα θαηαιάβεη ηη, πψο θαη γηαηί έρεη ζπκβεί. Να θαηαλνήζεη ηελ νξηζηηθφηεηα ηνπ γεγνλφηνο. Έληνλα αθφκε ην απαζρνινχλ νη πηζαλέο επηπηψζεηο απηνχ ηνπ ζαλάηνπ ζηε δηθή ηνπ δσή θαη αλαξσηηέηαη ηη ζα ζπκβεί απφ εδψ θαη πέξα (αλ ζα αιιάμεη ε θαζεκεξηλή δσή ηεο νηθνγέλεηαο, αλ ζα ρξεηαζηεί λα πάλε θάπνπ αιινχ, αλ ην ίδην ζα πξέπεη λα αιιάμεη ζπίηη, ζρνιείν, πφιε) (Υαηδεληθνιάνπ 2007, Νίιζελ- Παπάδνγινπ- Ράιιε- Υαηδερξήζηνπ 1999, Νηάβνπ 2005, Μπφικππ 1995). 2 ε δηεξγαζία: Δ δηεξγαζία ηνπ ζξήλνπ επηθεληξψλεηαη ζηελ αλάγθε λα έξζεη ζε επαθή ην παηδί κε ηνλ πφλν πνπ ηνπ πξνθαιεί ε απψιεηα θαη λα κπνξέζεη λα εθθξάζεη ηα έληνλα θαη 75

ζπρλά αλάκεηθηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ην θαηαθιχδνπλ (ζπκφο, ζιίςε, θφβνο γηα ην κέιινλ). Σν παηδί ησλ 4 ή 5 εηψλ κέζσ ηεο καγηθήο ζθέςεο, κπνξεί λα πηζηέςεη φηη απηφ πξνθάιεζε ηνλ ζάλαην θαη πξέπεη λα αληηκεησπίζεη ηελ ελνρή πνπ απνξξέεη απφ απηφ. Σα παηδηά ησλ 5-7 εηψλ αλήθνπλ ζε κηα ηδηαίηεξα επάισηε νκάδα. Δ γλσζηηθή ηνπο αλάπηπμε, ηνπο παξέρεη ηε δπλαηφηεηα λα θαηαλννχλ θάηη απφ ηε κνληκφηεηα ηνπ ζαλάηνπ, αιιά δε δηαζέηνπλ αθφκε εθείλεο ηηο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ «εγψ» πνπ απαηηνχληαη γηα λα αληεπεμέιζνπλ ζηελ έληαζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ πνπ πξνθαιεί ε απψιεηα. Δ ηθαλφηεηα ελφο παηδηνχ λα επεμεξγάδεηαη ηνλ πφλν ηεο απψιεηαο, επεξεάδεηαη απφ ηελ παξαηήξεζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν βηψλνπλ νη ελήιηθεο ηελ ίδηα δηεξγαζία (Υαηδεληθνιάνπ 2007, Νίιζελ-Παπάδνγινπ-Ράιιε-Υαηδερξήζηνπ 1999, Νηάβνπ 2005, Μπφικππ 1995). 3 ε δηεξγαζία: Δ ηξίηε θάζε ηεο δηεξγαζίαο ηνπ ζξήλνπ επηθεληξψλεηαη ζηε δεκηνπξγία κηαο εζσηεξηθήο, ζπκβνιηθήο επαθήο κε ηνλ άλζξσπν πνπ πέζαλε, θαη ηνπο ηξφπνπο πνπ ζα επηηξέςνπλ λα δηαηεξεζεί δσληαλή ε κλήκε ηνπ(υαηδεληθνιάνπ 2007, Νίιζελ- Παπάδνγινπ-Ράιιε-Υαηδερξήζηνπ 1999, Νηάβνπ 2005, Μπφικππ 1995). 4 ε δηεξγαζία: Σέινο, ε ηέηαξηε θάζε ζηε δηεξγαζία ηνπ ζξήλνπ αθνξά ηελ επαλαηνπνζέηεζε ηνπ λεθξνχ ζηε δσή, πνπ ζεκαίλεη φρη ηελ εγθαηάιεηςε ηεο ζρέζεο κε ηνλ λεθξφ, αιιά ηελ αλαθάιπςε κηαο λέαο θαη θαηάιιειεο ζέζεο γηα ηνλ λεθξφ ζηε ζπλαηζζεκαηηθή δσή ησλ πελζνχλησλ, κηαο ζέζεο πνπ ζα ηνπο δίλεη ηελ επθαηξία θαη ηελ ηθαλφηεηα λα ζπλερίζνπλ ηε δσή ηνπο θαη λα κπνξέζνπλ λα επελδχζνπλ ζε λέεο ζρέζεηο (Υαηδεληθνιάνπ 2007, Νίιζελ-Παπάδνγινπ-Ράιιε-Υαηδερξήζηνπ 1999, Νηάβνπ 2005, Μπφικππ 1995). 5. Ο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ ζηε ζηήξημε ηνπ παηδηνχ Μία απψιεηα ζηε δσή ηνπ παηδηνχ είλαη ζε ζέζε λα επεξεάζεη ηε ιεηηνπξγία θαη ελφο νιφθιεξνπ ζρνιείνπ (ρακειή ζρνιηθή επίδνζε, απφζπαζε πξνζνρήο, εθδήισζε πξνβιεκαηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ). Έηζη ε ζρνιηθή θνηλφηεηα θαη νη εθπαηδεπηηθνί, θαινχληαη λα δηαζέηνπλ ηηο απαηηνχκελεο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο ψζηε λα είλαη ηθαλνί λα παξέρνπλ βνήζεηα θαη ζηήξημε. Εδηαίηεξα, φηαλ ζπκβαίλεη ε απψιεηα λα αγγίδεη άκεζα φιε ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα (ζάλαηνο καζεηή) ηφηε ρξεηάδεηαη λα ζηεξηρζνχλ θαη απηνί πνπ θαινχληαη λα ζηεξίμνπλ ηα παηδηά. Βλδέρεηαη θαη νη ίδηνη νη εθπαηδεπηηθνί λα είλαη ζχκαηα ηεο θξίζεο, νη νπνίνη βηψλνπλ έληνλν ζηξεο θαη είλαη επάισηνη ζην «ζχλδξνκν επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο». 5.1. Πώο κπνξεί ν εθπαηδεπηηθόο λα ζηεξίμεη έλαλ καζεηή πνπ ζξελεί γηα ηνλ ζάλαην ελόο αγαπεκέλνπ ηνπ πξνζώπνπ 76

Ο εθπαηδεπηηθφο θαιείηαη λα αληεπεμέιζεη ζε έλαλ δχζθνιν θαη ζχλζεην ξφιν (Παπαδάηνπ 1999). πλίζηαηαη λα δνζνχλ απαληήζεηο ζηα βαζηθά εξσηήκαηα πνπ απαζρνινχλ ηα παηδηά θαη είλαη: Ση είλαη ν ζάλαηνο; Ση ζπκβαίλεη ζε απηνχο πνπ πεζαίλνπλ θαη πνχ πάλε; (Κνληνπνχινπ 2007). Πψο ελεκεξψλνπκε ην παηδί; Αελ απνθξχπηνπκε ην γεγνλφο Βλεκεξψλνπκε ακέζσο κεηά ην γεγνλφο Υξεζηκνπνηνχκε ιέμεηο φπσο «πέζαλε», «ζάλαηνο» θαη φρη δηθνξνχκελεο, αζαθείο εθθξάζεηο, φπσο «ράζεθε», «έθπγε» θ.ι.π. Αελ σξαηνπνηνχκε ηελ πξαγκαηηθφηεηα Ώθνχκε πξνζεθηηθά θαη απαληνχκε αθξηβψο ζ απηφ πνπ καο ξσηά ην παηδί Σνλίδνπκε ζην παηδί φηη δελ έρεη επζχλε γη απηφ πνπ ζπλέβε Πιεξνθνξνχκε ην παηδί γηα ην ηη ζα ζπκβεί απφ εδψ θαη πέξα (Μέξηκλα 2007, Aiken 1994). Έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ Βίλαη πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα γλσξίδεη ηηο θάζεηο ζξήλνπ ζηα παηδηά, θαζψο θαη ηνπο ηξφπνπο εθδήισζήο ηνπ, ψζηε λα κπνξεί λα εξκελεχζεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο γηα λα ηα ζηεξίμεη θαηάιιεια. Άιιν πνιχ ζεκαληηθφ ζεκείν είλαη λα επηηξαπεί ζηα παηδηά λα ζξελήζνπλ θαη λα ελζαξξπλζνχλ λα εθθξάζνπλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο (Μέξηκλα 2007). Δ απψζεζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ή ε ελνρνπνίεζε ζρεηηθά κ απηά απνηειεί αηηία ςπρηθήο δηαηαξαρήο, ελψ ε έθθξαζή ηνπο αλαθνπθίδεη (Κνληνπνχινπ 2007). Γηαηήξεζε ηεο αλάκλεζεο Σα παηδηά σο κέιε κηαο νηθνγέλεηαο έρνπλ ηελ αλάγθε αιιά θαη ην δηθαίσκα λα ζπκκεηέρνπλ ζε φιεο ηηο εθδειψζεηο ηεο, επράξηζηεο ή δπζάξεζηεο. Σν αλ ζα ζπκκεηέρνπλ ηα παηδηά ζην ηειεηνπξγηθφ ηεο νηθνγελεηαθήο θεδείαο εμαξηάηαη απφ ηελ ειηθία ηνπο, ηελ σξηκφηεηά ηνπο, ηε ζρέζε ηνπο κε ην άηνκν πνπ πέζαλε, ηε ζρέζε ηνπο κε ηνπο γνλείο ηνπο, ηελ παξνπζία άιισλ αδεξθψλ αιιά θαη άιινπο αηνκηθνχο παξάγνληεο (Υαηδεληθνιάνπ 2007). Ζ πξνψζεζε ηεο ζηαζεξφηεηαο ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο Δ επηδίσμε ηεο κεγαιχηεξεο δπλαηήο ζηαζεξφηεηαο ζην πεξηβάιινλ ηνπ παηδηνχ, απνηειεί ζεκαληηθφ κέζν βνήζεηαο γηα λα αηζζαλζεί αζθάιεηα (Κνληνπνχινπ 2007). Πψο πξνσζνχκε ηε ζηαζεξφηεηα; Αηαηεξείζηε ηνπο θαλφλεο πεηζαξρίαο θαη ζπκπεξηθνξάο. Παξέρνπλ κηα αίζζεζε αζθάιεηαο θαη ζηγνπξηάο φηη δελ αιιάδνπλ φια Αηαηεξείζηε ζηαζεξφ ην πεξηβάιινλ θαη ηηο ζπλζήθεο δσήο Βπηηξέςηε ζην παηδί λα παξακείλεη παηδί θαη λα ζπλερίζεη ηε δσή ηνπ Τπνζηεξίμηε ην παηδί ζε ζπλερή βάζε (Μέξηκλα 2007). 77

Βνήζεηα απφ εηδηθνχο ηαλ ηα έληνλα ζπλαηζζήκαηα θαη ηα ζπκπηψκαηα πνπ ζπλνδεχνπλ ηνλ ζξήλν θαη ην πέλζνο παξαηαζνχλ ζε δηάξθεηα, θξίλεηαη απαξαίηεηε ε επίζθεςε ζε έλαλ ζχκβνπιν απψιεηαο (Υαηδεληθνιάνπ 2007). Ση πξέπεη λα καο αλεζπρήζεη; Δ παξαηεηακέλε απνρή απφ ην παηρλίδη θαη ηηο ζρέζεηο κε ζπλνκειίθνπο Οη επίκνλεο θαηεγνξίεο πνπ απεπζχλνληαη πξνο ηνλ εαπηφ ηνπ ή ηνπο άιινπο πνπ ζεσξεί ππεχζπλνπο γηα ηνλ ζάλαην Δ απηνθαηαζηξνθηθή ζπκπεξηθνξά (νπζίεο, ξνπή ζηα αηπρήκαηα) θαη επίκνλεο ζθέςεηο απηνθηνλίαο Σα παξαηεηακέλα ζνβαξά πξνβιήκαηα ζηε ζρνιηθή απφδνζε ή ζηηο ζρέζεηο ηνπ ζην ζρνιείν Δ πιήξεο ηαχηηζε κε απηφλ πνπ πέζαλε Οη παξαηεηακέλεο δηαηαξαρέο ζηε δηαηξνθή ή θαη ζηνλ χπλν Έληνλεο θαη παξαηεηακέλεο ζσκαηηθέο ελνριήζεηο ή ζπκπηψκαηα παξφκνηα κε απηά πνπ παξνπζίαδε ζην παξειζφλ ην άηνκν πνπ πέζαλε. Πνηα παηδηά είλαη πην επάισηα; Σα παηδηά πνπ είραλ ήδε λνεηηθά ή ζπλαηζζεκαηηθά πξνβιήκαηα ή πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο πξηλ ηνλ ζάλαην ηνπ αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ Σα παηδηά πνπ είραλ βηψζεη θαη άιιεο απψιεηεο ζην παξειζφλ Σα παηδηά πνπ βηψλνπλ ηνλ ζάλαην ηνπ αγαπεκέλνπ πνπ έγηλε θάησ απφ ηδηαίηεξα ηξαπκαηηθέο ζπλζήθεο (απηνθηνλία, δνινθνλία) (Μέξηκλα 2007). 5.2. Τη κπνξνύλ, λα θάλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί, όηαλ έλαο ζάλαηνο αγγίδεη θάπνην κέινο ηεο ζρνιηθήο θνηλόηεηαο Κάπνηεο θνξέο νη εθπαηδεπηηθνί είλαη δπλαηφλ λα βξεζνχλ ζηε δπζάξεζηε ζέζε λα αληηκεησπίζνπλ ηνλ ζάλαην ελφο κηθξνχ καζεηή ηνπ ζρνιείνπ ηνπο θαη κάιηζηα ζε ψξα ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ (Καιχβαο, Ώλησλίνπ, Ώπνζηφινπ 1999). Γη απηφ: -Ο εθπαηδεπηηθφο ιεηηνπξγεί σο πξφηππν ζπκπεξηθνξάο ζηελ εθδήισζε ηνπ ζξήλνπ -Ώπνθπγή ηεο ζησπήο -Βπηινγή θαηάιιεινπ ρψξνπ θαη ρξφλνπ γηα ελεκέξσζε ησλ παηδηψλ -σζηή θαη αθξηβήο ελεκέξσζεζην επίπεδν θαηαλφεζεο ηνπ παηδηνχ -Οξγάλσζε ηειεηψλ γηα ηελ αλαγλψξηζε ηεο απψιεηαο -Σν ζρνιείν σο ηφπνο ζηήξημεο, θαζψο νη ζπκκαζεηέο θαη ν δάζθαινο απνηεινχλ κέξνο ηνπ ζπζηήκαηνο ππνζηήξημεο ηνπο ζε ζηηγκέο θξίζεο -Πξνεηνηκαζία απφ ηνλ δάζθαιν φρη κφλν γη απηά πνπ ζα θάλεη ζην πιαίζην νιφθιεξνπ ηνπ ζρνιείνπ, αιιά θαη γη απηά πνπ κπνξεί λα θάλεη ζε ζρέζε κε έλαλ καζεηή -Τινπνίεζε δξαζηεξηνηήησλ γηα ηελ εμσηεξίθεπζε ζθέςεσλ θαη ζπλαηζζεκάησλ. 78

6. πδήηεζε - Πξνηάζεηο Δ θαηάιιειε επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε αιιά θαη ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ ππνζηεξηθηηθφ πιαίζην γηα ηνπο καζεηέο ηφζν ζε επίπεδν πξφιεςεο φζν θαη ζε επίπεδν αληηκεηψπηζεο ηεο απψιεηαο θαη ηνπ πέλζνπο. Δ απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε θαηαζηάζεσλ θξίζεσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ απψιεηα θαη ην πέλζνο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ζην ζρνιείν, είηε κε ηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ πεξηζαλάηηαο αγσγήο (Υαηδεληθνιάνπ 2014) είηε κε ηελ εθαξκνγή πξαθηηθψλ νδεγηψλ, φπσο απηέο πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ. 7. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Βιιελφγισζζε Ώλησλάηνπ, Υ. (2016). Ώπψιεηεο θαη δπλακηθή δηεξγαζία ηνπ πέλζνπο ζην ζρνιείν. Παλειιήλην πλέδξην Βπηζηεκψλ Βθπαίδεπζεο. Β.Κ.Π.Ώ. ΐαζηιείνπ, Ώ. (2009). Αληηκεηψπηζε ζπλαηζζεκάησλ. Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: http: //www. Kathimerini.gr (αλάθηεζε: 8/3/2010). Θάλνπ, Ώ.- Νηθνινπνχινπ, Ώ. (2006). Αληίν, κηθξέ κνπ θίιε. Αληηκεησπίδνληαο ηα ζπλαηζζήκαηα ηεο ζιίςεο. Ώζήλα. Βιιεληθά γξάκκαηα. Καιχβαο, Ν, Ώλησλίνπ, Β, Ώπνζηφινπ, Ν. (1999). Ώληηκεηψπηζε ζαλάηνπ καζεηή. ην: Νίιζελ, Μ.- Παπαδάηνπ, Α. (επηκ.). Όηαλ ε ρξφληα αξξψζηηα θαη ν ζάλαηνο αγγίδνπλ ηε ζρνιηθή δσή. Ώζήλα. ΤΠΒΠΘ, 107-117. Κακπέξε, Β. (2005). Ο ξφινο ηεο/ ηνπ λεπηαγσγνχ ζηελ εμνηθείσζε ησλ παηδηψλ κε ηελ απψιεηα.χγρξνλν λεπηαγσγείν, 48, 84-88. Κάληδνπ, Ν. (2008). Ο θήπνο ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Ώζήλα. Αίπηπρν. Κνληνπνχινπ, Μ. (2007). Παηδί θαη ςπρνθνηλσληθέο δπζθνιίεο. Ώζήλα. Gutenberg. Κνπξκνχζε, Ν. (2013). Πξφγξακκα αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ γηα ην λεπηαγσγείν. Βήκαηα γηα ηε δσή. Ώζήλα: νθφιε Κνπιεδάθε. Λενληαξή, Ώ. (1998). Απηναληίιεςε. Ώζήλα. Βιιεληθά γξάκκαηα. Μακαληάθε, Β. (1999). Παηδηά πνπ δνπλ κε ρξφληα θαη απεηιεηηθή γηα ηε δσή ηνπο αξξψζηηα. ην: Νίιζελ, Μ.- Παπαδάηνπ, Α. (επηκ.). Όηαλ ε ρξφληα αξξψζηηα θαη ν ζάλαηνο αγγίδνπλ ηε ζρνιηθή δσή. Ώζήλα. ΤΠΒΠΘ, 29-33. Μέξηκλα (2007). Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: http: //www.merimna. org.gr (αλάθηεζε: 8/3/2010). Μπφικππ, Σ. (1995). Γεκηνπξγία θαη δηαθνπή ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ δεζκψλ. Ώζήλα. Καζηαληψηεο. Νίιζελ, Μ.- Παπάδνγινπ, Β.- Ράιιε, Β.- Υαηδερξήζηνπ, Υ. (1999). ηεξίδνληαο παηδηά πνπ ζξελνχλ θαη ζπδεηψληαο καδί ηνπο γηα ην ζάλαην. ην: Νίιζελ, Μ.- Παπαδάηνπ, Α. (επηκ.). Όηαλ ε ρξφληα αξξψζηηα θαη ν ζάλαηνο αγγίδνπλ ηε ζρνιηθή δσή. Ώζήλα. ΤΠΒΠΘ, 89-105. Νηάβνπ, Μ. (2005). Ζ παηδηθή ειηθία θαη ηα κέζα επηθνηλσλίαο. Ώζήλα. Παπαδήζε. 79

Παπαδάηνπ, Α. (1999). Σν παηδί κπξνζηά ζηελ αξξψζηηα θαη ζην ζάλαην. ην: Νίιζελ, Μ.- Παπαδάηνπ, Α. (επηκ.). Όηαλ ε ρξφληα αξξψζηηα θαη ν ζάλαηνο αγγίδνπλ ηε ζρνιηθή δσή. Ώζήλα. ΤΠΒΠΘ, 15-24. Πξεβεδάλνπ, ΐ. (2005). Παηδί θαη ζάλαηνο: αληηκεησπίδνληαο ηελ απψιεηα.χγρξνλν λεπηαγσγείν, 48, 90-94. Ramholt, B. (1999). Πσο ην ζρνιείν κπνξεί λα γίλεη ρψξνο επηηπρίαο γηα ηα παηδηά πνπ πάζρνπλ απφ θαξθίλν θαη ηα αδέιθηα ηνπο. ην: Νίιζελ, Μ.- Παπαδάηνπ, Α. (επηκ.). Όηαλ ε ρξφληα αξξψζηηα θαη ν ζάλαηνο αγγίδνπλ ηε ζρνιηθή δσή. Ώζήλα. ΤΠΒΠΘ, 51-85. Τ.Π.ΠΟ Κχπξνπ. Τπεξεζία Βθπαηδεπηηθήο Φπρνινγίαο (2006). Γηαρεηξίδνκαη ην πέλζνο. Δπηζηξέθσ ζηε δσή. Υαηδεληθνιάνπ,. (2007). ηεξίδνληαο ην παηδί πνπ ζξελεί. Ο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο. Θεζζαινλίθε. Copy City. Υαηδεληθνιάνπ,. (2008). Οη απψιεηεο ζηε δσή ησλ παηδηψλ. CD-ROM. ΤΠΒΠΘ-ΒΕΝ-ΒΠΒΏΒΚ ΕΕ. Υαηδεληθνιάνπ,. (2014). Πξνζσπηθέο θαη εξγαζηαθέο παξάκεηξνη πνπ επεξεάδνπλ ηελ εηνηκφηεηα, ηελ θηλεηνπνίεζε θαη ηελ επάξθεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο γηα πεξηζαλάηηα αγσγή. Παλεπηζηήκην Μαθεδνλίαο (Αηδαθηνξηθή Αηαηξηβή). Μεηαθξάζεηο Bacque, M.F. (2001). Πέλζνο θαη πγεία. Ώζήλα. Θπκάξη. Baum, H. (2003). Ζ γηαγηά πήγε ζηνλ νπξαλφ; Σν παηδί θαη ν ζάλαηνο. Γηαρείξηζε ηνπ πέλζνπο. Ώζήλα. Θπκάξη. Feldman, R. (2011). Δμειηθηηθή Φπρνινγία. Γηα Βίνπ Αλάπηπμε. Δ. Μπεδεβέγθεο (επηκ.). Ώζήλα: Gutenberg. Herbert. Μ. (2004). Σα παηδηά κπξνζηά ζην πέλζνο θαη ηελ απψιεηα. Ώζήλα. Βιιεληθά γξάκκαηα. Neimeyer, R. (2006). Ν αγαπάο θαη λα ράλεηο. Αληηκεησπίδνληαο ηελ απψιεηα. Ώζήλα. Κξηηηθή. Ρατκπφ, Γ. (1978). Σν παηδί θαη ν ζάλαηνο. Ώζήλα. Κέδξνο. Υίγθαξλη, Μ. Ε. (2006). Αληίν, κηθξέ κνπ θίιε (κεη. Γ. Παπαρξηζηνθίινπ). Ώζήλα. Βιιεληθά γξάκκαηα. Ξελφγισζζε Aiken, L. (1994).Dying, death, and bereavement, Allyn and Bacon, Massachusetts, USA. Beauchamp, N. W. (1974). The young child s perception of death. Doctoral dissertation Purdue University, 1974. Dissertation Abstracts International, 35, 3288A- 3289A (University Microfilms) No 74-26, 684. Childers, P.- Wimmer, M. (1971). The concept of death in early childhood. Child Development. 42, 1299-1301. Kane, B. (1979). Children s concepts of death. Journal of Genetic Psychology. 134, 141-145. 80

Kenyon, B.L. (2001). Current Research children s components of death. A Critical review. The Lournal of Death and Dying, 43, 69-91. Speece, M. N. Brent, S. B. (1984). Children s understanding of death: A Rewiew of three components of death. Childdevelopment, 55(5), 1671-1686. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Δ Κσλζηαληία ΐατξηλνχ είλαη ρνιηθή χκβνπινο Πξνζρνιηθήο Ώγσγήο. Έρεη ηξηαθνληαεηή πξνυπεξεζία ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε. Οη κεηαπηπρηαθέο ηεο ζπνπδέο αθνξνχλ ηα Παηδαγσγηθά. Σα εξεπλεηηθά ηεο ελδηαθέξνληα πξνζαλαηνιίδνληαη ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ. πκκεηείρε ζηε ζπγγξαθή επηζηεκνληθψλ βηβιίσλ θαη εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, ελψ εξγαζίεο ηεο έρνπλ δεκνζηεπζεί ζε πξαθηηθά επηζηεκνληθψλ ζπλεδξίσλ. 81

Σα έξγα ηέρλεο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ Κσλζηαληία ΐατξηλνχ vairinou@sch.gr Οη ηέρλεο εληζρχνπλ ηελ νινθιεξσκέλε κφξθσζε ησλ παηδηψλ (Σξίκε 2005), ηελ νιηζηηθή αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο θαη ηε δηακφξθσζε ηνπ απξηαλνχ ελεξγνχ ζπλεηδεηνπνηεκέλνπ πνιίηε (Μέγα 2011). Σα έξγα ηέρλεο κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία γηα ηελ επίηεπμε ελφο επξέσο θάζκαηνο ζηφρσλ ζε πνηθίιεο πεξηνρέο κάζεζεο θαη γλσζηηθά αληηθείκελα, κέζσ ησλ νπνίσλ νη καζεηέο δελ θαηαθηνχλ κφλν γλψζεηο, αιιά αλαπηχζζνπλ θαη ηθαλφηεηεο, δεμηφηεηεο, αμίεο, ζπκπεξηθνξέο θαη ζηάζεηο δσήο. Πψο ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα ππνζηεξίμεη ηνπο καζεηέο ηνπ ζηελ πνξεία κάζεζεο, πξνζεγγίδνληαο ηηο ηέρλεο ζην ζεκεξηλφ ζρνιείν; ηφρνο ηνπ εξγαζηεξίνπ είλαη λα αλαδεηρζεί ν ξφινο ησλ ηερλψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, κέζσ ηεο ζηνραζηηθήο πξνζέγγηζεο έξγσλ ηέρλεο: κνληέιν D. Perkins (1994). Δ παξαηήξεζε ελφο έξγνπ ηέρλεο ζηε ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε πινπνηείηαη κέζα απφ ηέζζεξηο δηαδνρηθέο θάζεηο: 1 ε θάζε: ρξφλνο γηα παξαηήξεζε 2 ε θάζε: αλνηθηή θαη πεξηπεηεηψδεο παξαηήξεζε 3 ε θάζε: μεθάζαξε, αλαιπηηθή θαη εηο ζε βάζνο παξαηήξεζε 4 ε θάζε: νιηζηηθή παξαηήξεζε Κάζε θάζε ελεξγνπνηεί κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ηε ζηνραζηηθή δηάζεζε ηνπ παξαηεξεηή. ηελ πξψηε θάζε αθηεξψλεηαη ρξφλνο γηα «αληηθεηκεληθή παξαηήξεζε». απηή ηε θάζε πξαγκαηνπνηείηαη ν εληνπηζκφο ζπγθεθξηκέλσλ δεδνκέλσλ, ε αλάδπζε απνξηψλ θαη ε αλίρλεπζε ησλ πξνγελέζηεξσλ γλψζεσλ. ηε δεχηεξε θάζε ελεξγνπνηείηαη ε αλνηθηή ζθέςε ηνπ παξαηεξεηή, ν νπνίνο αλαζπλζέηεη ηα δεδνκέλα κε κηα δεκηνπξγηθή καηηά. ηελ ηξίηε θάζε ν παξαηεξεηήο μεθαζαξίδεη, εκβαζχλεη, εξκελεχεη, εμεγεί θαη απνδεηθλχεη κε βάζε ηηο εκπεηξίεο ηνπ, ηηο γλψζεηο ηνπ θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ απφ ηα πξνεγνχκελα ζηάδηα γηα λα νδεγεζεί ζε ζπκπεξαζκαηηθέο θξίζεηο. ηελ ηέηαξηε θάζε ελεξγνπνηείηαη ε νξγαλσηηθή ζθέςε ηνπ παξαηεξεηή θαη αλαπηχζζνληαη δηαλνεηηθέο δεμηφηεηεο φπσο ε ζχλζεζε, ε ιήςε απφθαζεο θαηφπηλ ειέγρνπ ησλ δεδνκέλσλ, εξκελεπηηθέο θξίζεηο θαηφπηλ επηρεηξεκαηνινγίαο, αμηνπνίεζε πξφηεξσλ εκπεηξηψλ θαη ζπλεθηηκήζεηο (Μέγα 2011). Μέζα ζε έλα πιαίζην ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο, νη εθπαηδεπηηθνί αμηνπνηνχλ ηηο ζπκκεηνρηθέο καζεζηαθέο αιιειεπηδξάζεηο ησλ νκάδσλ εξγαζίαο, ζηα ζηάδηα εμέιημεο ηνπ παξαπάλσ κνληέινπ. Πξνζεγγίδνπλ αλαπαξαζηάζεηο πνηθίισλ εηδψλ ηέρλεο κέζσ ησλ ΣΠΒ θαη επηηπγράλνπλ ηνπο ζηφρνπο ησλ νκάδσλ εξγαζίαο κέζα απφ ηε δηάδξαζε ησλ γλψζεσλ θαη ησλ απφςεσλ φισλ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηελ νκάδα. 82

Δ παξαπάλσ πξνζέγγηζε δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα εμνηθεησζνχλ κε δηδαθηηθέο πξαθηηθέο θαη ηερληθέο πνπ αλαπηχζζνπλ, πέξα απφ ηηο γλψζεηο, επηθνηλσληαθέο, δεκηνπξγηθέο, ζπκκεηνρηθέο, ζπλεξγαηηθέο, ζηνραζηηθέο, θξηηηθέο θαη κεηαγλσζηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ καζεηψλ, ζε έλα πιαίζην δεκνθξαηηθψλ αξρψλ, δηαδηθαζηψλ θαη ζπκπεξηθνξψλ, αμηνπνηψληαο ηηο ΣΠΒ θαη ηα έξγα ηέρλεο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ εξγαζηεξίνπ αλαδεηνχληαη θαη επηιέγνληαη έξγα ηέρλεο, κέζσ ησλ ηζηνζειίδσλ: www.eikastikon.gr www.nationalgallery.gr www.vassokatraki.gr. Αηακνξθψλνληαη νη νκάδεο εξγαζίαο θαη αθνινπζνχληαη νη θάζεηο παξαηήξεζεο. ε θάζε θάζε αμηνπνηείηαη θχιιν παξαηήξεζεο. Σα κέιε ηεο νκάδαο δηαηππψλνπλ θαη θαηαγξάθνπλ ηηο απφςεηο θαη ηηο ηδέεο ηνπο ζχκθσλα κε απηφ θαη ηηο αλαθνηλψλνπλ ζηηο ππφινηπεο νκάδεο. ην ηέινο νη νκάδεο κε βάζε ην έξγν ηέρλεο πνπ έρνπλ επηιέμεη θαη επεμεξγαζηεί δεκηνπξγνχλ πξσηφηππεο δηκνπξγίεο. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: ηνραζηηθή πξνζέγγηζε έξγσλ ηέρλεο, κνληέιν D. Perkins, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, δηδαθηηθέο πξαθηηθέο θαη ηερληθέο ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Μέγα, Γ. (2011). Δ αμηνπνίεζε ηεο αηζζεηηθήο εκπεηξίαο ζηελ εθπαίδεπζε, ζην: ΠΕ. Βαζηθφ επηκνξθσηηθφ πιηθφ: Σφκνο Ώ: Γεληθφ Μέξνο. Παηδαγσγηθφ Ελζηηηνχην. Perkins, D. (1994).The Intelligent Eye: Learning to think by looking at Art. The Getty Education Institute for the Arts, Los Angeles, California. Σξίκε, Β. (2005). Σέρλε θαη πεξηβάιινλ: Βηθαζηηθέο εθαξκνγέο ζε κηθξά παηδηά κε ηε κέζνδν ηεο «εηο βάζνο» πξνζέγγηζεο, ζην: Γεσξγφπνπινο, Ώ. (επηκ.). Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Ο λένο πνιηηηζκφο πνπ αλαδχεηαη Ώζήλα: Gutenberg. Ηζηνζειίδεο www.eikastikon.gr www.nationalgallery.gr www.vassokatraki.gr ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Δ Κσλζηαληία ΐατξηλνχ είλαη ρνιηθή χκβνπινο Πξνζρνιηθήο Ώγσγήο. Έρεη ηξηαθνληαεηή πξνυπεξεζία ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε. Οη κεηαπηπρηαθέο ηεο ζπνπδέο αθνξνχλ ηα Παηδαγσγηθά. Σα εξεπλεηηθά ηεο ελδηαθέξνληα πξνζαλαηνιίδνληαη ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ. πκκεηείρε ζηε ζπγγξαθή επηζηεκνληθψλ βηβιίσλ θαη εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, ελψ εξγαζίεο ηεο έρνπλ δεκνζηεπζεί ζε πξαθηηθά επηζηεκνληθψλ ζπλεδξίσλ. 83

Γεκηνπξγηθή γξαθή θαη ζπλαίζζεκα Άλλα Βαθάιε Φηιφινγνο, M.Ed., Ph.D., ΓΒΛ Φηιψηα, avakali@otenet.gr Άλλα Μπαθίηε Κνηλσληνιφγνο-Παηδαγσγφο, M.Ed, πκβνπιεπηηθφο ηαζκφο Νέσλ Φιψξηλαο, anbafiti@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 1. Ο καζεηήο θαη νη αλάγθεο ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Δ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ησλ ςπρνθνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ηνπ παηδηνχ θαη ηνπ εθήβνπ θαη ν ξφινο ηνπ ζρνιείνπ ΠΔΡΗΛΖΦΖ Δ Αεκηνπξγηθή Γξαθή ζηνλ ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο αληηκεησπίδεηαη σο κηα ειεχζεξε έθθξαζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ. Δ κέζνδνο απηή πξνζεγγίδεη βησκαηηθά ηνλ ιφγν θαη ηηο δπλαηφηεηέο ηνπ θαη ζηεξίδεηαη ζηελ αλαδφκεζή ηνπ, κε ζθνπφ ηελ παξαγσγή λέσλ θεηκέλσλ. Παξάιιεια, ηα ηειεπηαία ρξφληα ε δεκηνπξγηθή γξαθή εηζέξρεηαη φιν θαη πην δπλακηθά ζην ρψξν ηεο πξνζσπηθήο αλάπηπμεο θαη γεληθφηεξα ηεο ςπρηθήο πγείαο. ηελ εηζήγεζε απηή πξνζεγγίδνπκε πψο ε δεκηνπξγηθή γξαθή ζπλδέεηαη κε ηηο αθεγεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηελ αθεγεκαηηθή ηαπηφηεηα, θαζψο απνηειεί έλα κέζν πνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα επηθνηλσλίαο κε ηνπο άιινπο, αιιά θαη αληηκεηψπηζεο ηνπ εαπηνχ καο, επηηξέπεη ζηα ζπλαηζζήκαηα, ζηηο ζθέςεηο, ζηηο αλακλήζεηο θαη ζηηο αληηιήςεηο ελφο αηφκνπ λα γίλνπλ νξαηέο θαη απηέο θαη ηειηθψο δηαπηζηψλεηαη πσο ε εθθξαζηηθή γξαθή έρεη ζεηηθή επίδξαζε ζηελ πγεία, ζηε ζπλαηζζεκαηηθή δηάζεζε θαη ζηε ζπκπεξηθνξά Με βάζε απηά ηα δεδνκέλα, ζπκπεξαίλνπκε πσο ε Αεκηνπξγηθή Γξαθή, ηφζν ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, φζν θαη γεληθφηεξα ζηηο εθπαηδεπηηθέο δξάζεηο, κπνξεί λα απνηειέζεη έλα εξγαιείν γηα ηε ζπλαηζζεκαηηθή απειεπζέξσζε, ηελ επεμεξγαζία ζπλαηζζεκάησλ θαη γεγνλφησλ θαη πξνηείλνπκε αλάινγεο δξαζηεξηφηεηεο γξαθήο, ψζηε λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα βξίζθνπλ πξφζβαζε ζε λέεο πεγέο δεκηνπξγηθφηεηαο, δχλακεο θαη λνήκαηνο πνπ αιιάδνπλ θαη βαζαίλνπλ ηε ζρέζε ηνπο κε ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Αεκηνπξγηθή Γξαθή, ζπλαίζζεκα 84

Απφ ην MegaTV θαη ηνλ Δξσηηθφ FM ζηνλ Σίην Παηξίθην Άλλα Βαθάιε Φηιφινγνο, ΓΒΛ Φηιψηα, avakali@otenet.gr Γακηαλφο Ξαλζφπνπινο Μαζεκαηηθφο, ΓΒΛ Φηιψηα, dxiraklis@gmail.com Γηψξγνο Γεσξγηάδεο Φηιφινγνο, ΓΒΛ Φηιψηα, lykeiofilota@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Ο καζεηήο θαη νη αλάγθεο ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Δ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ησλ ςπρνθνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ηνπ παηδηνχ θαη ηνπ εθήβνπ θαη ν ξφινο ηνπ ζρνιείνπ ΠΔΡΗΛΖΦΖ H ζχγρξνλε εθπαίδεπζε, ηφζν κέζα απφ ηελ ηππηθή δηαδηθαζία φζν θαη κέζα απφ ηελ εθπφλεζε Πνιηηηζηηθψλ θαη ινηπψλ Πξνγξακκάησλ, θαζψο θαη δξάζεσλ γεληθφηεξα, ζηνρεχεη, αλάκεζα ζε άιια, ζηελ αλάπηπμε ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ησλ ςπρνθνηλσληθψλ δεμηνηήησλ θαη ζηελ θαιιηέξγεηα αμηψλ ζηελ θνηλσληθή δσή ησλ αηφκσλ θαη ζηνλ ξφιν ηνπο σο ελεξγψλ πνιηηψλ. Ώπφ ην ζρνιηθφ έηνο 2013-14 θαη κέρξη ζήκεξα ζην Λχθεην Φηιψηα Φιψξηλαο εθπνλήζεθε κηα ζεηξά Πνιηηηζηηθψλ Πξνγξακκάησλ κε ζθνπφ κέζα απφ παξεκβάζεηο εθπαηδεπηηθέο, θνηλσληθέο θαη εζηηαζκέλεολα γλσξίζνπλ νη καζεηέο καο δεκηνπξγνχο ηνπ εθαξκνζκέλνπ πνιηηηζκνχ, λα δήζνπλ θαη λα απνιάπζνπλ ηελ ηέρλε θαη ηελ επηζηήκε κέζα απφ ηε δεκηνπξγία ηεο, λα αλαπηχμνπλ αλάινγεο πξσηνβνπιίεο θαη γεληθφηεξα ην ζρνιείν καο λα αλνίμεη ζηελ θνηλσλία, ζηελ πνιηηηζηηθή δεκηνπξγία θαη ζηε βησκαηηθή πξνζέγγηζή ηεο. Μεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ Πξνγξακκάησλ δηεξεπλήζακε κε εξσηεκαηνιφγηα ηηο απφςεηο ησλ καζεηψλ γηα ηελ εθαξκνγή θαη ηελ πινπνίεζή ηνπο, γηα ηε γλψκε ηνπο γηα ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηνπο δεκηνπξγνχο ηνπ θαη ηα ζπζρεηίζακε κε ηα δεκνγξαθηθά δεδνκέλα ηνπ ππφ δηεξεχλεζε καζεηηθνχ πιεζπζκνχ. ηελ εηζήγεζή καο ζα παξνπζηάζνπκε ηα απνηειέζκαηα ηεο εθπφλεζεο ησλ Πξνγξακκάησλ απηψλ ηφζν ζε ζρέζε κε ηα καζεζηαθά απνηειέζκαηα, φζν θαη κε ηελ θνηλσληθή πξνέιεπζε ησλ καζεηψλ θαη ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο θαηάζηαζε, δεδνκέλνπ πσο αλαθεξφκαζηε ζε Λχθεην ηεο πεξηθέξεηαο θαη αθξηηηθήοπεξηνρήο. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Πνιηηηζηηθά Πξνγξάκκαηα, δεκηνπξγνί, πνιηηηζκφο, πνιηηηζηηθή δεκηνπξγία, βησκαηηθή πξνζέγγηζε, εθπαηδεπηηθέο παξεκβάζεηο 85

Γέθα πξνηάζεηο-παξεκβάζεηο γηα ηε βειηίσζε ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ησλ «ζπκβαηηθψλ» ζρνιείσλ θαη ηελ αλαραίηηζε ηεο πξφσξεο εγθαηάιεηςεο Πεξίιεςε Ενπκπνπιηά-Παξαζθεπή Βαξδηάκπαζε Δθπαηδεπηηθφο Μ.Δ., Μ.Α. Δθπαηδεπηηθή Ζγεζία litsa4711@sch.gr Δ παγθνζκηνπνίεζε, ε θηλεηηθφηεηα, ε αλεξγία θαη νη ξαγδαίεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο ζηε κεηαβηνκεραληθή επνρή νδεγνχλ ζηελ αληίιεςε φηη ε παηδαγσγηθή ηνπ αηψλα καο ζα πξέπεη λα ζεκειηψλεηαη ζε έλαλ επξχηεξν δηάινγν αλακεηαμχ φισλ ησλ εκπιεθφκελσλ θνξέσλ γηα ηε ζρνιηθή απνηειεζκαηηθφηεηα. Ο δηάινγνο απνηειεί ην «θιεηδί» πνπ ζα σζήζεη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα λα κελ απεκπνιεί ηα άηνκα απφ ηνπο θφιπνπο ηνπ. Δ αέλαε κεγηζηνπνίεζε ηνπ θνηλσληθνχ νθέινπο απφ ηελ επέλδπζε ζηελ εθπαίδεπζε εμάιινπ, πξνυπνζέηεη ηε ζρνιηθή απνηειεζκαηηθφηεηα θαη βειηίσζε ζε έλα δηαζεκαηηθφ ζρνιεηφ γηα ηε κεηέπεηηα πιήξε αμηνπνίεζε ηνπ αλζξψπηλνπ, ζπλαηζζεκαηηθνχ θαη θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ ζηελ εξγαζία. Ανζέληνο ηνπ παξαπάλσ πιαηζίνπ, πξφθιεζε γηα θάζε εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα απνηειεί ε παξνρή ηζφηηκσλ επθαηξηψλ γηα φινπο. Μνινλφηη ζεζπίδνληαη ζηξαηεγηθέο ππνζηήξημεο ηεο εμαηνκηθεπκέλεο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο πνπ ζέβνληαη ην καζεζηαθφ ζηπι, ηνλ ξπζκφ θαη ηηο αλάγθεο ηνπ καζεηή θαη ηεο νκάδαο, σζηφζν ε εζηίαζε ζηηο θιίζεηο, ζηα ηαιέληα, ζηα εκπφδηα ζηε κάζεζε θαη θαη επέθηαζε ε δηάγλσζε ησλ απαηηνχκελσλ αλαγθψλ ζε γλψζεηο, ζηάζεηο θαη δεμηφηεηεο γηα ηελ επηηπρή θνηλσληθή ελζσκάησζε θαη ηελ νκαιή έληαμε (ή ηελ επαλέληαμε) ζηελ αγνξά εξγαζίαο δπζηπρψο δελ μεθηλά απφ κηθξή ειηθία. 1. Δηζαγσγή ε κηα παγθνζκηνπνηεκέλε εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα πνπ επηδεηεί δηαθαψο ηελ πνηφηεηα, ηε ζρνιηθή απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηε ζρνιηθή βειηίσζε, ν ξφινο ηνπ κηθξνχ θπηηάξνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, απηφ ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ, είλαη θαίξηνο γηα ηε δεκηνπξγία πνηνηηθνχ θαη πγηνχο αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ γηα ηηο αλάγθεο ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο θαη νηθνλνκίαο. χκθσλα κε ηνλ Jyrki Katainen, αληηπξφεδξν ηεο Βπξσπατθήο Βπηηξνπήοαξκφδην γηα ηελ απαζρφιεζε, ηελ αλάπηπμε, ηηο επελδχζεηο θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα, «ην αλζξψπηλν θεθάιαην απνηειεί ην κφλν δηαξθέο αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ηεο Δπξψπεο. Ζ παξνρή εθπαίδεπζεο πςειήο πνηφηεηαο, πξνζβάζηκεο απφ φινπο, έρεη θνκβηθή ζεκαζία γηα ην κέιινλ ηεο Δπξψπεο θαη απνηειεί ηνλ αθξνγσληαίν ιίζν κηαο αλνηρηήο θαη επεκεξνχζαο θνηλσλίαο. Δίλαη θαίξηνο ν ξφινο ηεο ψζηε νη λένη λα ιάβνπλ ηα εθφδηα πνπ ζα ηνπο επηηξέςνπλ λα ζηαζνχλ γεξά ζηε δσή ηνπο» (Βπξσπατθή Βπηηξνπή 2017). Χζηφζν, ην ζχγρξνλν δεκφζην ζρνιείν πνπ θαιείηαη λα κεηαζρεκαηηζηεί ζε έλα δπλακηθφ, αλνηρηφ, εχθνια πξνζβάζηκν απφ φινπο νξγαληζκφ αέλαεο κάζεζεο κέζα απφ επξχηεξεο 86

δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο, κε ζηφρν ηελ άξζε ησλ φπνησλ απνθιεηζκψλ θαη ηελ εμάιεηςε ηεο καζεηηθήο δηαξξνήο, είλαη αδχλαην λα ιεηηνπξγήζεη απνηειεζκαηηθά εάλ πξσηίζησο δε δνζεί έκθαζε ζηελ νπζηαζηηθή ρεηξαθέηεζε ηνπ ζρνιηθνχ εγέηε θαη ησλ ππφινηπσλ κειψλ ηνπ σο πξνο ηε ράξαμε ηεο εζσηεξηθήο ηνπ πνιηηηθήο. Δ ζηαδηαθή απνθέληξσζε ηεο ιήςεο ησλ απνθάζεσλ γηα ηε βειηηζηνπνίεζε ηεο πνηφηεηαο ησλ ζρνιηθψλ δηεξγαζηψλ κε ζηφρν ηελ παξνρή πνηνηηθψλ ππεξεζηψλ εθπαίδεπζεο είλαη εθείλε πνπ ζα ζπληειέζεη ζηε βέιηηζηε νιφπιεπξε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ ςπρνθνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ησλ καζεηψλ ζε θάζε μερσξηζηφ θνηλσληθννηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην. Σνχην δε ζεκαίλεη θπζηθά ηε ξήμε, αιιά ηελ ελαξκφληζε ησλ εζσηεξηθψλ ζρνιηθψλ πνιηηηθψλ κε ηηο επξχηεξεο αξρέο θαη πνιηηηθέο πνπ ζα δηέπνπλ έλα ζηαδηαθά απνθεληξσκέλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Δ ζπδήηεζε ζηα πιαίζηα ηνχηεο ηεο εηζήγεζεο ζα πξνζπαζήζεη λα αλαδείμεη ηνλ ζρεηηθφ πξνβιεκαηηζκφ ζπλδπαζηηθά κε ηα πεδία νπζηαζηηθήο παξέκβαζεο ζην πιαίζην ησλ θάησζη πξνηάζεσλ. 2. Οη πξνηάζεηο-παξεκβάζεηο γηα ηε βειηίσζε ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ησλ «ζπκβαηηθψλ» ζρνιείσλ ΐαζηθφ θξηηήξην ελίζρπζεο ηεο ζρνιηθήο επηηπρίαο είλαη ε δεκηνπξγία ελφο εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ειθπζηηθνχ, κε πςειέο πξνζδνθίεο γηα φινπο, ηθαλνχ λα ελζσκαηψζεη απνηειεζκαηηθά φια ηα παηδηά παξέρνληάο ηνπο θάζε θίλεηξν, ψζηε λα αλαραηηηζηεί ε πξφσξε δηαξξνή θαη ε εγθαηάιεηςε ηνπ ζρνιείνπ (TheWallaceFoundation 2013). Ώπηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί εάλ δνζεί έκθαζε ζηε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξν δηαθνξνπνηεκέλσλ θαη επέιηθησλ δνκψλ κάζεζεο ζηα ζπκβαηηθά ζρνιεία (Τ.Π.Α.ΐ.Μ. 2010), εθφζνλ ε κάζεζε ζεκειηψλεηαη ζε έλα πιέγκα παξαγφλησλ πνπ άπηνληαη ηφζν ηεο θχζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο φζν θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ καζεηψλ θαη ηνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πιαηζίνπ απφ ην νπνίν πξνέξρνληαη, ζε ζπλδπαζκφ κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξνθίι ησλ ζρνιηθψλ εγεηψλ θαη ησλ δηδαζθφλησλ (Νηθνινχδεο 2017). Βμεηδηθεχνληαο ηε ζπδήηεζε πεξηζζφηεξν, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε πσο νη άμνλεο ζηνπο νπνίνπο ζα ήηαλ θαιφ λα δνζεί ηδηαίηεξε έκθαζε γηα ηε δεκηνπξγία ελφο ειθπζηηθνχ, πνηνηηθνχ θαη ζπλάκα απνηειεζκαηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο πεξηζηξέθνληαη γχξσ απφ δέθα ζεκαληηθέο ζεκαηηθέο: 2.1. Ο καζεηήο: Οη αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπ ζην απνηειεζκαηηθό ζρνιείν Οη άλζξσπνη δηαθέξνπκε αλακεηαμχ καο θαη απηφ είλαη πνπ θάλεη ηνλ θφζκν καο ηφζν κνλαδηθφ θαη φκνξθν. Χζηφζν, απηή ε «δηαθνξεηηθφηεηα» δε θαίλεηαη λα «επδνθηκεί» ζε επίπεδν εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, εθφζνλ ζε θάζε πεξίπησζε ε ζρνιηθή επηηπρία ή απνηπρία θαη ε κεηάβαζε απφ βαζκίδα ζε βαζκίδα, γίλεηαη βάζεη ηππνπνηεκέλσλ πξνδηαγξαθψλ θαη θξηηεξίσλ (Νηθνινχδεο 2017). Ώπηφ εληζρχεη ηνλ θνηλσληθφ αληαγσληζκφ σο βαζηθή αξρή ηνπ ζχγρξνλνπ ηξφπνπ δσήο 87

(Παηέιεο2002), ηε καζεηηθή δηαξξνή θαη ηελ πξφσξε εγθαηάιεηςε ηνπ ζρνιείνπ απνδπλακψλνληαο ηελ έλλνηα ηνπ «πνηνηηθνχ» θαη «απνηειεζκαηηθνχ ζρνιείνπ». Βάλ ζέινπκε πξάγκαηη λα θηηάμνπκε έλαλ πνηνηηθφ θαη ζπλάκα απνηειεζκαηηθφ ζρνιηθφ νξγαληζκφ πνπ καζαίλεη πψο λα καζαίλεη, θαιή πξαθηηθή ζα απνηεινχζε λα ηνπνζεηνχκε πάληα ζην επίθεληξν ηηο εμαηνκηθεπκέλεο αλάγθεο θάζε καζεηή γηα ηε βειηίσζε ησλ καζεζηαθψλ επηηεπγκάησλ ζπλδπαζηηθά κε ηηο αλάγθεο ηεο νκάδαο. Οη αληηιήςεηο απηέο σο θπξίαξρε μελφθεξηε ξεηνξεία, θηινζνθία θαη ληηξεθηίβα πηνζεηήζεθαλ ελ γέλεη απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο κε ηε δεκηνπξγία ηνπ ζεζκνχ ηνπ Νένπ ρνιείνπ (Τ.Π.Α.ΐ.Μ. 2010). Χζηφζν, ζηε πξάμε ε εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ παξακέλεη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο έλα επρνιφγην, δηφηη ε εηο βάζνο δηεξεχλεζε ησλ καζεζηαθψλ αλαγθψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δηεξεχλεζε ησλ θιίζεσλ, ησλ ηαιέλησλ, ησλ ηδηαηηεξνηήησλ θαη ησλ «αδπλακηψλ» ησλ καζεηψλ αθφκε θαη αλ πινπνηείηαη εμαξρήο κεο ζηε ζρνιηθή ηάμε, ζηελ νπζία είλαη αδχλαην λα αμηνπνηεζεί πιήξσο θαη επνηθνδνκεηηθά ζηελ θαζεκεξηλή δηδαθηηθή πξαθηηθή. Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηελ θαιιηέξγεηα κηαο πγηνχο θαη νινθιεξσκέλεο καζεηηθήο πξνζσπηθφηεηαο είλαη πξαθηηθά αδχλαην ν ζχγρξνλνο δηδάζθσλ ζηηο λενθπείο ηάμεηο κηθηήο ηθαλφηεηαο θαη πξνέιεπζεο ζπλνιηθήο δπλακηθήο 25-30 αηφκσλ λα θαηαθέξεη λα κειεηήζεη θαη λα ηθαλνπνηήζεη φιεο ηηο πνηθηιφκνξθεο θαη πνιππξηζκαηηθέο καζεηηθέο αλάγθεο πνπ εθθξάδνληαη ζηνλ δεδνκέλν ρξνληθφ νξίδνληα θάζε κηαο δηδαθηηθήο ψξαο πνπ δελ μεπεξλά ηα 45 ιεπηά. Βίλαη πξνθαλέο πσο ν ρξφλνο πνπ αλαινγεί γηα έθθξαζε αλά καζεηή δελ επαξθεί γηα ηελ αλάπηπμε γφληκνπ θαη ηζφηηκνπ δηαιφγνπ κε φινπο, θαη εθφζνλ θάπνηνη αλαγθαζηηθά ζα απνκνλσζνχλ απφ ηνλ δηάινγν, είλαη νπηνπηθφ πιένλ λα κηινχκε γηα δεκνθξαηηθφ θαη ηζφηηκν ζρνιείν (Ryan 2006). Βληνχηνηο, αθφκε θαη εάλ ππνζέζνπκε φηη θαηαβάινπκε κηα εηιηθξηλή πξνζπάζεηα ηζφηηκεο έθθξαζεο, δηαιφγνπ, ζηνραζκνχ, γλσζηηθνχ, θνηλσληθνπνιηηηζκηθνχ θαη ζπλαηζζεκαηηθνχ πινπξαιηζκνχ θαη νπζηαζηηθήο ψζκσζεο ηδεψλ κε θάζε καζεηή μερσξηζηά ζε ηφζν κεγάια ηκήκαηα ηάμεσλ, ν ρξνληθφο ζρεδηαζκφο ηνπ πιάλνπ δηδαζθαιίαο ζα θαηαζηεί ζνπξεαιηζηηθφο θαη αλέθηθηνο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ εάλ δελ αθνινπζήζνπλ πεξαηηέξσ ξηδηθέο ηνκέο ζηελ ζέζπηζε θαη εθαξκνγή ηεο ζπλνιηθήο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο απφ ην κηθξνεπίπεδν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο έσο ην καθξνεπίπεδν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ν φινο ζρεδηαζκφο ζα θηλδπλέςεη λα ραξαθηεξηζηεί σο κεγάινο επί ράξηνπ, εληνχηνηο κηθξφο επί ηεο νπζίαο. Βλδεηθηηθέο απνθάζεηο πνπ ζα έπξεπε λα εμεηαζζνχλ ζνβαξά είλαη απηέο πνπ αλαθέξνληαη α) ζηε κείσζε (θαη φρη ηελ αχμεζε πνπ γίλεηαη ζηηο κέξεο καο γηα ιφγνπο εμνηθνλφκεζεο πφξσλ) ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ αλά ηκήκα, νχησο ψζηε λα βειηησζεί νπζηαζηηθά ε ρξνληθή δπλαηφηεηα πνπ δίλεηαη ζε θάζε καζεηή μερσξηζηά λα εθθξαζηεί θαη λα θαηαζηεί ηθαλφο λα αλαπηχμεη κηα απνηειεζκαηηθή, γφληκε θαη πνηνηηθή αιιειεπίδξαζε κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη ηα ππφινηπα κέιε ηεο ηάμεο, β) ζηελ πινπνίεζε εθπαηδεπηηθψλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ, παξεκβάζεσλ θαη δξάζεσλ γηα εθπαηδεπηηθνχο γηα ηελ πεξαηηέξσ βειηίσζε ησλ επηθνηλσληαθψλ, θνηλσληθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ ηνπο δεμηνηήησλ γ) ζηε δηεχξπλζε ηεο ρξήζεο ελεξγεηηθψλ-ζπκκεηνρηθψλ εθπαηδεπηηθψλ ηερληθψλ θαη κεζφδσλ, δ) ζηελ επηινγή ησλ πιένλ θαηάιιεισλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ ζχκθσλα κε ηελ ηδηνζπγθξαζία θαη ην πξνθίι ηνπ καζεηή θαη ηεο νκάδαο, ε) ζηελ απνηχπσζε 88

επέιηθησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ θαη σξνινγίσλ πξνγξακκάησλ βάζεη ησλ εθάζηνηε θνηλσληθννηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ζπλζεθψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο καζεηηθέο θιίζεηο θαη δεμηφηεηεο θιπ. Βίλαη πνιχ ζεκαληηθφ, ινηπφλ, λα δνζεί ε θαηάιιειε έκθαζε ζηε δηαθνξνπνηεκέλε πξνζέγγηζε θάζε καζεηή, βάζεη ηνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πξνθίι ηνπ θαη ηεο δηεχξπλζεο ηνπ ρξνληθνχ πεξηζσξίνπ έθθξαζεο πνπ ηνπ δίλεηαη ζην πιαίζην θάζε δεδνκέλεο δηδαθηηθήο ψξαο, δηακέζνπ ηεο δεκηνπξγίαο ηκεκάησλ κε ηνλ ηδαληθφ αξηζκφ καζεηψλ. Ώπνηειεί ηε βάζε γηα λα κελ θαηαζηεί βεξκπαιηζηηθή θάζε πξνζπάζεηα ηφλσζεο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, ηεο θαηλνηνκίαο θαη επηδίσμεο ηεο κεγηζηνπνίεζεο ηνπ επηζπκεηνχ θαη δεηνχκελνπ εθ ηεο αμηνιφγεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ καζεζηαθνχ απνηειέζκαηνο. Παξάιιεια δηαζθαιίδνληαη νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ θαιιηέξγεηα κηαο νινθιεξσκέλεο, πγηνχο θαη πνιπζρηδνχο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηελ αλάπηπμε ζπλαηζζεκαηηθά θαη ςπρνθνηλσληθά επηδέμησλ παηδηψλ θαη εθήβσλ, πνπ απνηεινχλ ηελ θπξηφηεξε ίζσο απνζηνιή πνπ έρεη αλαιάβεη ην ζχγρξνλν ζρνιείν. 2.2. Σπλεξγαηηθή κάζεζε & δηαθνξνπνηεκέλα θξηηήξηα αμηνιόγεζεο κε πςειέο πξνζδνθίεο γηα όινπο Σν ζχγρξνλν ζρνιείν ζεσξείηαη αληαγσληζηηθφ, παξά ζπλεξγαηηθφ θαη ηζφηηκν (Παηέιεο 2002). Πέξα απφ ηηο φπνηεο ξεηνξείεο γχξσ απφ ην ηδενιφγεκα ησλ «ίζσλ επθαηξηψλ» νη καζεηέο καζαίλνπλ θπξίσο λα εξγάδνληαη αηνκηθά, εθφζνλ θαινχληαη λα πινπνηνχλ ζπλήζσο αηνκηθέο εξγαζίεο θαη νκνίσο αμηνινγνχληαη. Έηζη δηακνξθψλεηαη ιαλζαζκέλα, πνιιέο θνξέο θαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο δηδάζθνληεο, κηα θνπιηνχξα αηνκηθηζκνχ θαη «ζηελψλ» πξνζδνθηψλ επηηπρίαο κνλάρα γηα ηελ «ειίη» ηεο ηάμεο θαη φρη κηα θνπιηνχξα πνπ λα εμπκλεί ην νκαδνζπλεξγαηηθφ πλεχκα θαη λα εμπςψλεη ζε αλψηεξα επίπεδα δξαζηεξηνπνίεζεο θαη εζηθήο ην ζχλνιν ηεο νκάδαο (Pearson Education 2011). Δ θνπιηνχξα απηή ππνδαπιίδεη ηα καζεζηαθά επηηεχγκαηα θαη εληζρχεη ηελ απνδέζκεπζε θαη ηελ έιιεηςε αθνζίσζεο ζηελ νκάδα, κε ηα απνηειέζκαηα ηεο ζαθέζηαηα λα θαηαγξάθνληαη ζηνπο αμηνινγηθνχο δείθηεο ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο θαη ηεο καζεηηθήο δηαξξνήο (Νηθνινχδεο 2017). ηαλ θάζε παηδί -εηδηθά ηα πην «εζσζηξεθή»- θαη έθεβνο παξνηξχλεηαη θαη σζείηαη λα εθθξαζηεί, λα ζπλαλαζηξαθεί, λα δηαπξαγκαηεπζεί, λα αλαιάβεη ξφινπο θαη λα αηζζαλζεί ρξήζηκν κέινο κηαο εηεξφθιεηεο νκάδαο, ζηελ νπνία φκσο ζα αλαγλσξίδεηαη σο ηζφηηκνο ζπλεξγφο θαη ζπκκέηνρνο ζην νκαδηθφ έξγν (φπσο π.ρ. ζε κηα νκάδα νκφηηκσλ δηακεζνιαβεηψλ), ηφηε κνλάρα είλαη δπλαηφλ κέζα απφ ην ζρνιείν σο πξνζσπηθφηεηα λα ελδπλακσζεί θαη λα θαηαζηεί θνηλσληθά επηδέμηα, νινθιεξσκέλε θαη πγηήο. χκθσλα κε ηε Rebecca New (1998) εληφο ηνπ πιαηζίνπ ηεο νκάδαο φια ηα παηδηά απνθηνχλ κηα ηαπηφηεηα. Αηακέζνπ ηεο θνηλσληθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο θαζίζηαληαη θνηλσλνί λέσλ απφςεσλ θαη παξάιιεια εθθξαζηέο ησλ δηθψλ ηνπο, μεθαζαξίδνληαο ηηο ηδέεο ηνπο. Σνγεγνλφο απηφ δελ αλαηξείηηο αηνκηθέο δηαθνξέο ηνπο, αληηζέησο ζπληζηάκέζν αλαγλψξηζήο ηνπο. Σέινο, εάλ αθφκε θαη ε αμηνιφγεζε ηεο νκάδαο εμαξηεζεί απφ ηε γεληθφηεξε εηθφλα πνπ επηδεηθλχεη θάζε επηκέξνπο κέινο ηεο, ηφηε ηα ίδηα ηα κέιε ζα 89

παξνηξχλνπλ ηα ππφινηπα, ζα ηα ππνβνεζνχλ θαη ζα ηα εληζρχνπλ λα δεζκεχνληαη θαη λα κελ εγθαηαιείπνπλ ηα θνηλά νξάκαηα, ηελ απνζηνιή θαη ηνπο ζηφρνπο πνπ έρνπλ ζπλδηακνξθψζεη φινη καδί απφ θνηλνχ δεκνθξαηηθά θαη ηζφηηκα. 2.3. Καηάξηηζε «αλνηρηώλ» αλαιπηηθώλ πξνγξακκάησλ ζπνπδώλ, ζηαδηαθή απνθέληξσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζπζηήκαηνο θαη ζύλδεζε κε ηελ αγνξά εξγαζίαο ια ηα παξαπάλσ πξνυπνζέηνπλ κηα πξφθιεζε γηα ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα: ηελ χπαξμε κεγάισλ πεξηζσξίσλ επειημίαο θαη απηνλνκίαο ζηνπο δηδάζθνληεο ζε κηθξνεπίπεδν ζρνιηθήο κνλάδαο θαη εηδηθφηεξα ζην θχηηαξν θάζε ζρνιηθήο ηάμεο (Τ.Π.Α.ΐ.Μ. 2010) σο πξνο ηα καζεζηαθά αληηθείκελα, ην πεξηερφκελν ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, ηηο επηιερζείζεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο, ηελ αμηνιφγεζε θιπ., νη νπνίεο ζα πξέπεη λα πνηθίινπλ αλά καζεζηαθή νκάδα θαη λα πξνζαξκφδνληαη ζην εθάζηνηε «πξνθίι» ησλ καζεηψλ, κεηά απφ ηζφηηκεο θαη εηιηθξηλείο δηαπξαγκαηεχζεηο αλακεηαμχ δηδαζθφλησλ θαη καζεζηαθήο νκάδαο. Χζηφζν, νη εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο πνπ ζεζπίδνληαη θαη πξνηάζζνπλ ηελ αξρή ηεο απηνλνκίαο θαη ηεο επειημίαο, ρσξίο εθ παξαιιήινπ έκπξαθηα λα επηδεηθλχνπλ ηε βνχιεζε λα πινπνηεζεί ε ζηαδηαθή απνθέληξσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κε ηε ζέζπηζε αλνηρηψλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, απνγπκλσκέλσλ απφ κνλνδηάζηαηνπο ηδενινγηθνχο πξνζαλαηνιηζκνχο (πρ. απνθιεηζηηθά απφ ηηο πνιηηηθέο ηεο αγνξάο), αδηακθηζβήηεηα είλαη θαηαδηθαζκέλεο ζε απνηπρία (Νηθνινχδεο 2017). Μνλάρα εθφζνλ δηαζθαιηζηεί ζηε λέα αηδέληα γηα ηελ εθπαίδεπζε ε παξνρή νπζηαζηηθψλ πεξηζσξίσλ απηνλνκίαο θαη επειημίαο ζηνπο δηδάζθνληεο γηα ηε δηακφξθσζε ελφο δπλακηθνχ θαη απνηειεζκαηηθνχ θαζεκεξηλνχ θαη φρη απαξαίηεηα ηππνπνηεκέλνπ δηδαθηηθνχ πιάλνπ, κε ζηφρν ηελ παξνρή ζηνρεπκέλσλ καζεζηαθψλ θαη ελεκεξσηηθψλ εθνδίσλ, φινη νη καζεηέο ζα απνθηήζνπλ πξάγκαηη ζηε θαξέηξα ηνπο ηα εθφδηα ησλ γλψζεσλ, ηθαλνηήησλ, ζηάζεσλ θαη δεμηνηήησλ πνπ ζα ηνπο θαηαζηήζνπλ ηθαλνχο λα ζεκειηψζνπλ ζηαδηαθά δηακέζνπ ηεο ζπλνιηθήο πνξείαο ηνπο πξνο ηε γλψζε έλαλ ζπλεηδεηφ, ξεαιηζηηθφ θαη βηψζηκν επαγγεικαηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ. 2.4. Δθαξκνγή ησλ αξρώλ ηεο κεηαζρεκαηηζηηθήο εγεζίαο χκθσλα κε ηηο ΐαζηιεηάδνπ & Αηεξσλίηνπ (2014) «Δ πνηφηεηα ηεο ζρνιηθήο εγεζίαο απνηειεί παξάγνληα-θιεηδί γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ επηηπρή ιεηηνπξγία κηαο ζρνιηθήο κνλάδαο».χκθσλα κάιηζηα κε εξεπλεηηθά δεδνκέλα, ν εγέηεο αζθεί έκκεζε επίδξαζε ζηα ζρνιηθά επηηεχγκαηα, δηακέζνπ ηεο επίδξαζεο πνπ αζθεί ζηε δηακφξθσζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ ησλ δηδαζθφλησλ (Marzano, Waters & McNulty 2005, Pont, Nusche & Moorman 2008, Ladd 2009, OECD 2009) θαη ζην ζπλαηζζεκαηηθφ θαη θνηλσληθφ επ δελ ησλ καζεηψλ (Battistich, Solomon, Watson & Schaps 1997, Rutter & Maughan 2002, Cohen, McCabe, Michelli & Pickeral 2009, Engel, Rutkowski & Rutkowski 2009). Δ κεηαζρεκαηηζηηθή εγεζία απνηειείκηα απφ ηηο πιένλ ζχγρξνλεο εγεηηθέο πξνζεγγίζεηο, ε νπνία δίλεη πεξηζζφηεξε έκθαζε ζηνπο αλζξψπνπο θαη ζηελ αιιαγή θνπιηνχξαο παξά ζηηο δνκέο (ΐαζηιεηάδνπ & Αηεξσλίηνπ 2014). Ώλαθέξεηαη ζην ακνηβαίν φξακα, ζηελ απφ θνηλνχ δηεξεχλεζε θαη απνηχπσζε ζηφρσλ θαη 90

πξνζαλαηνιηζκψλ, ζηε ζπιινγηθή εζηθή θαη ζηελ εμαηνκίθεπζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη απνζθνπεί ζηελ εζηθή δέζκεπζε θαη ζηε ζπιινγηθή ελεξγνπνίεζε θαη δξαζηεξηνπνίεζε ησλ κειψλ (Bush & Glover, 2003, ΐαζηιεηάδνπ & Αηεξσλίηνπ 2014). Δ εθαξκνγή ησλ αξρψλ απηψλ απνηεινχλ πνιχηηκν ιίζν ζην ζεκειίσκα ηεο απηφλνκεο ζρνιηθήο δηαρείξηζεο δηακέζνπ ηεο εθκεηάιιεπζεο ηεο δπλακηθήο ησλ νκάδσλ κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο ζρνιηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο. Βπίζεο, ζπκβάιινπλ ζηε δηακφξθσζε κηαο νιηζηηθήο θνπιηνχξαο αλαδήηεζεο, αλαγλψξηζεο θαη πεξαηηέξσ θαιιηέξγεηαο ησλ ηαιέλησλ ησλ δηδαζθφλησλ, γηα ην «ρηίζηκν» επαηζζεηνπνηεκέλσλ εγεηψλ, νη νπνίνη ζα εγνχληαη επηκέξνπο νκάδσλ εξγαζίαο θαη ζα δηαθξίλνληαη γηα ηε δέζκεπζε ζε έλα φξακα, ζην ρηίζηκν ελφο ζρνιείνπ κε πςειέο πξνζδνθίεο γηα φινπο, πνπ επηδηψθεη ηε ζπλερή ζρνιηθή βειηίσζε (The Wallace Foundation 2013). 2.5. Ο εθπαηδεπηηθόο: Τα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηά ηνπ Πέξα απφ ηηο απαξαίηεηεο βαζηθέο επαγγεικαηηθέο, πνζνηηθέο -θπξίσοπξνδηαγξαθέο πνπ πξέπεη λα ζπγθεληξψλεη ν ζχγρξνλνο δηδάζθσλ γηα ηελ νξζή δηεθπεξαίσζε ηνπ έξγνπ ηνπ, σθέιηκε εμίζνπ ζεσξείηαη ε θαζεκεξηλή ελδπλάκσζε ηνπ γηα ην ρηίζηκν πεξαηηέξσ πνηνηηθψλ ηθαλνηήησλ (capacity bulding) κε ηελ παξνρή ακέξηζηεο ππνζηήξημεο απφ ηνλ ζρνιηθφ εγέηε ζηηο φπνηεο δπζθνιίεο, γηα ηελ απνηειεζκαηηθή εθρψξεζε εμνπζηψλ θαη ηε δηαζθάιηζε ηεο αλάιεςεο εθ κέξνπο ηνπο νξζψλ πξσηνβνπιηψλ (Ώλζνπνχινπ 1999, The Wallace Foundation 2013). εκείν-θιεηδί ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα απνηειεί ε κέξηκλα απφ ηνλ ζρνιηθφ εγέηε γηα ηε δηάγλσζε ησλ επηκνξθσηηθψλ αλαγθψλ ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ κε ζηφρν ηελ ελδπλάκσζε ησλ πθηζηάκελσλ επηθνηλσληαθψλ, θνηλσληθψλ θαη εγεηηθψλ δεμηνηήησλ ηνπ. χκθσλα κε ηνλ Μαηζαγγνχξα (1998), θάζε πξνζπάζεηα γηα βειηίσζε θαη επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ δηδάζθνληνο, θαζψο θαη ε επηθνηλσλία πνπ επηιέγεη λα δηαηεξεί απηφο κε ηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα ζπλίζηαηαη απφ ηηο αληηιήςεηο, ηηο πεπνηζήζεηο, ηηο αμίεο, ηηο ζηάζεηο ηνπ θιπ. Καηά ζπλέπεηα, ε έξεπλα θαη ε πνηνηηθή κειέηε απφ ηνλ ζρνιηθφ εγέηε ησλ ζηάζεσλ ησλ δηδαζθφλησλ απνηειεί ζεκαληηθή επέλδπζε γηα ηε ζρνιηθή απνηειεζκαηηθφηεηα, δηφηη απνηππψλεη θνηλσληθνχο δείθηεο ησλ ζθέςεσλ, αλαγθψλ, πξνηηκήζεσλ, πξνζδνθηψλ θαη επηζπκηψλ ηνπο, πάλσ ζηηο νπνίεο κπνξνχλ λα ζεκειησζνχλ επηηπρείο πξνζπάζεηεο γηα ηελ εθαξκνγή ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηθψλ (Baker 1992). Παξάιιεια, κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηνλψλεηαη θαη ε ςπρνζσκαηηθή ηνπο πγεία θαη επεμία, εθφζνλ ηζρπξνπνηείηαη ην αίζζεκα ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία, ελψ ηαπηφρξνλα θαηαπνιεκείηαη ν ζπλαηζζεκαηηθφο θαη θνηλσληθφο «αλαιθαβεηηζκφο», απεκπνιείηαη ην δπζιεηηνπξγηθφ stress θαη εμαζζελεί ν βαζκφο πνπ ελδερνκέλσο νη δηδάζθνληεο αηζζάλνληαη εξγαζηαθή εμνπζέλσζε (OECD 2009). Δ επαγγεικαηηθή, ςπρνζσκαηηθή θαη θνηλσληθή ζσξάθηζε ησλ δηδαζθφλησλ θαη ε ελίζρπζε ηεο ςπρηθήο ηνπο αλζεθηηθφηεηαο απνηειεί αξσγφ ζηελ πξνζπάζεηα απνηξνπήο θάζε είδνπο «ηνμηθνχ» θαη αλζπγηεηλνχ εξγαζηαθνχ θαη καζεζηαθνχ θιίκαηνο (WHO 2009). Οη έκπξαθηα ελδπλακσκέλνη εθπαηδεπηηθνί ππνβνεζνχληαη νπζηαζηηθά ζηελ επίηεπμε πςειψλ δεηθηψλ ζρνιηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη απνηξνπήο ηεο καζεηηθήο δηαξξνήο, εθφζνλ έρνπλ απνθηήζεη ηα εθφδηα ησλ 91

ηθαλνηήησλ εθείλσλ πνπ απαηηνχληαη γηα λα παξεκβαίλνπλ απνηειεζκαηηθά θαη λα δηακνξθψλνπλ θνηλσληθά θαη επαγγεικαηηθά πεξηζζφηεξν «επηδέμηνπο» θαη ζπλαηζζεκαηηθά λνήκνλεο θαη ψξηκνπο καζεηέο-πνιίηεο. 2.6. Σπλεξγαζία θαη ώζκσζε ηδεώλ αλακεηαμύ ησλ δηδαζθόλησλ Αηαρξνληθά ε θπξίαξρε θνπιηνχξα πνπ ραξαθηήξηδε ην ηππηθφ ειιεληθφ ζρνιεηφ θαη ε νπνία επηθξαηεί αθφκε ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο αλακεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζα ραξαθηεξηδφηαλ πεξηζζφηεξν κνλαρηθή, αηνκηθηζηηθή θαη αληαγσληζηηθή, παξά νκαδνζπλεξγαηηθή (Ώλζνπνχινπ 1999). Δ ζρνιηθή θνπιηνχξα απηή είλαη αδχλαην λα κε κεηαθεξζεί ζηνλ κηθξφθνζκν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαη λα κελ αζθεί επηδξάζεηο ζηε καζεηηθή θνπιηνχξα θαη ζηελ ηδηνζπγθξαζία ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, δηακέζνπ ηεο κίκεζεο ησλ δηδαζθφλησλ σο πξνηχπσλ. Ώπηφ ζπληειεί ζηελ αλαπαξαγσγή ελφο αδηάθνπνπ θαχινπ θχθινπ αλαδειθηζκνχ θαη απνκφλσζεο θαη απφ ηε κεξηά ησλ καζεηψλ. Χο γλσζηφ «ην μεξίδσκα» θάζε θνπιηνχξαο είλαη κελ ρξνλνβφξν αιιά φρη αδχλαην. Ο κεηαζρεκαηηζκφο ινηπφλ απηήο ηεο θνπιηνχξαο απφ ηελ θνπιηνχξα ηνπ πιήξνπο αηνκηθηζκνχ έσο ηελ θνπιηνχξα ηεο πιήξνπο ζπλεξγαζίαο ησλ δηδαζθφλησλ είλαη εθηθηφο, εθφζνλ αξρηθά δηαλχζεη ε νκάδα ην ελδηάκεζν ζηάδην κεηάβαζεο, απηφ πνπ αλαθέξεηαη ζηελ θνπιηνχξα ηεο ηερλεηήο ή απξφζθνπηεο ζπλαδειθηθφηεηαο (Υαηδεπαλαγηψηνπ 2008). Βλδεηθηηθφ παξάδεηγκα ελφο ηέηνηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ απνηειεί ε εθαξκνγή ησλ αξρψλ ηεο παηδαγσγηθήο εγεζίαο (Blase & Blase 2000), ε νπνία αλαθέξεηαη ζηελ αλάπηπμε κηαο επαγγεικαηηθήο θνηλφηεηαο απφ ηνλ ζρνιηθφ εγέηε, πνπ ζα παξσζείηαη λα επελδχεη ζηελ ακθίπιεπξε επηθνηλσλία, εθαξκφδνληαο ζηνραζηηθέο πξαθηηθέο, αιιεινπαξαθνινχζεζε δηδαζθαιηψλ, αλαηξνθνδφηεζε θηι., νχησο ψζηε νη δηδάζθνληεο λα κάζνπλ λα εμέξρνληαη απφ ηελ απνκφλσζε θαη λα θαζνδεγνχλ ν έλαο ηνλ άιιν ζηελ πνξεία γηα ηε ζηαδηαθή βειηίσζε ηεο δηδαζθαιίαο. 2.7. Τν ζρνιείν σο πγηέο, παξσζεηηθό εξγαζηαθό πεξηβάιινλ πνπ επηδξά ζην ςπρνινγηθό-καζεζηαθό θιίκα ηεο ηάμεο Οη ζρνιηθνί νξγαληζκνί δηαθέξνπλ αλακεηαμχ ηνπο. Σφζν ην θιίκα φζν θαη ε πεξηξξένπζα αηκφζθαηξα, ε θνπιηνχξα, καξηπξνχλ ηηο θνηλέο αληηιήςεηο, αμίεο, λφξκεο θαη ηα λνήκαηα ησλ κειψλ ηνπ νξγαληζκνχ. Σα ζηνηρεία απηά ζπληεινχλ ζην λα ζπλδηακνξθψλνπλ ηνλ βαζκφ ηεο επηηεπρζείζαο ζρνιηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο, σο απνηέιεζκα ηεο επίδξαζεο ηεο ζρνιηθήο εγεζίαο ζην αλζξψπηλν θαη θνηλσληθφ θεθάιαην θαζ φιε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ (Υαηδεπαλαγηψηνπ 2008). Βάλ ε ζρνιηθή εγεζία ζηα ειάρηζηα πεξηζψξηα ηεο πθηζηάκελεο απηνλνκίαο πνπ δηαζέηεη ζηε ράξαμε ηεο εζσηεξηθήο ζρνιηθήο πνιηηηθήο (Κνπηνχδεο 2012) επελδχζεη ζηελ θαιιηέξγεηα ελφο αλνηρηνχ, «θηιηθνχ» ζρνιηθνχ θιίκαηνο, ηφηε ζπληειεί ζην λα δηεπθνιχλεη ηε δεκηνπξγία πγηψλ, αξκνληθψλ θαη απζεληηθψλ ζπλεξγαηηθψλ ζρέζεσλ αλακεηαμχ φισλ ησλ κειψλ ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ. Ώπψηεξνο ζθνπφο είλαη δηακέζνπ ηεο αλνηρηήο-ακθίδξνκεο επηθνηλσλίαο νη δηδάζθνληεο θαη νη καζεηέο λα ελζαξξχλνληαη λα βξίζθνπλ λφεκα ζην έξγν πνπ 92

επηηεινχλ, νχησο ψζηε λα «μεδηπιψλνπλ» ζπζηεκαηηθά κε δεκηνπξγηθφ ηξφπν ηα ηαιέληα ηνπο θαη λα εξγάδνληαη κε ηθαλνπνίεζε, δηάζεζε, κεξάθη θαη νκαδηθφ πλεχκα (Michaels, Handfield-Johes & Axelrod 2001). Μάιηζηα, νη δηδάζθνληεο έηζη ππνβνεζνχληαη νχησο ψζηε λα θαζίζηαληαη πεξηζζφηεξν εκςπρσηέο παξά κνλάρα δάζθαινη (Knowles, Holton & Swanson 1998: 198-201, Γθνχβξα, Κπξίδεο & Μαπξηθάθε 2001). Ώπηφ ην ηζρπξφ πνηνηηθφ ζρνιηθφ θιίκα κεηαδίδεηαη θαη εκπινπηίδεη ζεηηθά ην ςπρνινγηθφ-παηδαγσγηθφ θιίκα ηεο ηάμεο, εθφζνλ εκπνηίδνληαη νη αξρέο ηεο ελφηεηαο, ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηεο αιιεινυπνζηήξημεο απφ ην ζχλνιν ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ ζην θχηηαξν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. χκθσλα κε εξεπλεηηθά δεδνκέλα κάιηζηα ζπγθξηηηθά ζπλδέεηαηπεξηζζφηεξν κε ηηο επηηπρίεο ησλ καζεηψλ απ φ,ηη ν ίδηνο ν δείθηεο επθπύαο (Μαηζαγγνχξαο, 2006, Καηζαξνχ & Αεδνχιε2008). 2.8. Σρεδηαζκόο θαη πινπνίεζε πξνγξακκάησλ αλαραίηηζεο ζηεξενηύπσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ Σα ζηεξεφηππα είλαη επξέσο δηαδεδνκέλα θαη δπζηπρψο πνιιέο θνξέο ηφζν ζρνιηθνί εγέηεο φζν θαη δηδάζθνληεο δελ μεθεχγνπλ απφ ηε δίλε ηνπο απνξξίπηνληάο ηα, ηνπλαληίνλ κάιηζηα ηείλνπλ λα ηα αλαπαξάγνπλ ηπθινίοφκκαζηλ. Σα ζηεξεφηππα βιάπηνπλ ςπρνινγηθά θαη ελζαξξχλνπλ ηελ εκθάληζε ησλ πξνθαηαιήςεσλ, ηνπ ξαηζηζκνχ, ηεο κεξνιεπηηθήο δηάθξηζεο, ηεο θνηλσληθήο ζχγθξηζεο, ηεο άληζεο κεηαρείξηζεο, ησλ απζαίξεησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ θαη ησλ δηνκαδηθψλ αληαγσληζκψλ, κεγηζηνπνηψληαο ηε δηαθνξά, ζηηγκαηίδνληαο θαη πεξηζσξηνπνηψληαο ηα άηνκα ζε εμσ-νκάδεο (Wetherell 2005, Eurostat 2010) θαη ηξνθνδνηψληαο ηνλ «θαηλνκεληθφ» δηαρσξηζκφ, ηνλ «εμσζηξαθηζκφ» θαη ηνλ απνθιεηζκφ απφ ην ζχλνιν ηεο νκάδαο (Stolberg & Anker 1984). Μάιηζηα, ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηψζεηο ελδέρεηαη λα απνηειέζνπλ αλαζηαιηηθφ παξάγνληα ζηελ επίδεημε ζπγθεθξηκέλσλ ηθαλνηήησλ ή δεμηνηήησλ απφ ηα ζχκαηα ησλ δηαθξίζεσλ, ρσξίο απηφ λα πξνυπνζέηεη φηη πθίζηαηαη νπζηαζηηθή έιιεηςε ηθαλφηεηαο ή πιήξεο αληθαλφηεηα απφ κέξνπο ηνπο (Goleman 2000). πλεπψο, ε ζπρλή, πξνγξακκαηηζκέλε θαη ζπζηεκαηηθή πινπνίεζε επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη δξάζεσλ ζην πιαίζην ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο απφ ηε ζρνιηθή εγεζία γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ επαγγεικαηηζκνχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Βπηηειηθή Ανκή ΒΠΏ ηνπ Τ.Π.Β.Θ. & Ελζηηηνχην Βθπαηδεπηηθήο Πνιηηηθήο 2015) αιιά θαη δξάζεσλ πνπ ζα απεπζχλνληαη πξνο φινπο ηνπο κεηφρνπο ηεο δηεπξπκέλεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ, κέζν-καθξνπξφζεζκα ζα ζπληειέζεη ζηελ αιιαγή ζηάζεσλ, πεπνηζήζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ, επηθέξνληαο ζαθέζηαηα επεξγεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ εθκεηάιιεπζε ηεο δπλακηθήο ησλ νκάδσλ θαη ζηελ πεξαηηέξσ ειαρηζηνπνίεζε ηεο καζεηηθήο δηαξξνήο. 2.9. Σπλεξγαζία ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ νηθνγέλεηα, ηνπο θνηλσληθνύο θνξείο θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο χκθσλα κε ηελ πξνζέγγηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο Reggio Emilia φζν πην εκπινπηηζκέλν θαη ππνζηεξηθηηθφ είλαη ην παξερφκελν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ θαη 93

πξφγξακκαθαη φζν πην αληίζηνηρν ζηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ, ηφζν πεξηζζφηεξν επηηπγράλεηαη νιηζηηθά ε θπζηθή, γλσζηηθή, θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμή ηνπο (Edwards, Gandini & Forman 1993). ην πιαίζην ηεο παξαπάλσ ηνπνζέηεζεο εδξάδνπλ θαη νη παξαδνρέο γηα ην Νέν ρνιείν, ην νπνίν απνζθνπεί ζην λα απνηειέζεη κηα αλνηρηή, δπλακηθή θαη δεκηνπξγηθή θνηλφηεηα κάζεζεο, κε επίθεληξν ηνλ καζεηή, ζηελ νπνία εληάζζνληαη δηεπζπληέο, εθπαηδεπηηθνί, καζεηέο, γνλείο θαη ν ηνπηθφο θνηλσληθφο πεξίγπξνο (Τ.Π.Α.ΐ.Μ. 2010). Ο ζεζκφο απηφο ελαξκνλίδεηαη κε ηα δηεζλή εξεπλεηηθά επηζηεκνληθά πξφηππα θαη δεδνκέλα πνπ επηηάζζνπλ λα γεθπξσζεί ε δσή εληφο θαη εθηφο ζρνιηθνχ πιαηζίνπ κέζσ θαηλνηφκσλ δηεπηζηεκνληθψλ ζπλεξγαζηψλ αλάκεζα ζην ζρνιεηφ, ηελ νηθνγέλεηα θαη ινηπνχο θνηλσληθνχο θνξείο, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ απνηειεζκαηηθά νη ειιείςεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη λα αμηνπνηεζνχλ θαιχηεξα νη δπλαηφηεηέο ηνπ (Νηειφξο 1996, Ώζαλαζηάδνπ 2011). Βπίζεο, ζπκκνξθψλεηαη κε ηελ επξχηεξε επξσπατθή πνιηηηθή πνπ ζηεξίδεη ηελ ακνηβαία κάζεζε θαη ηελ ελίζρπζε ηεο ζπιινγήο ζηνηρείσλ γηα ηηο βέιηηζηεο πξαθηηθέο ζηελ εθπαίδεπζε, ηελ πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο ηθαλνηήησλ, ηε δηαπνιηηηζκηθή κάζεζε κέζσ ζπλεξγαζηψλ ησλ ζρνιείσλ αλακεηαμχ ηνπο ή θαη ινηπψλ θνξέσλ, ηελ θηλεηηθφηεηα, ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ ειεθηξνληθήο αδεξθνπνίεζεο, ηελ ελίζρπζε ηεο κάζεζεο απφ νκφηηκνπο σο πξνο ηελ επαγγεικαηηθή ζηαδηνδξνκία, ηελ επαγγεικαηηθή εμέιημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ ζρνιηθψλ δηεπζπληψλ θιπ. Εδηαίηεξα ζηε ρψξα καο παξαηεξείηαη ε έληνλε αλάγθε γηα ζπλεξγαζία αλακεηαμχ ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο, νχησο ψζηε δηδάζθνληεο θαη γνλείο λα θαζίζηαληαη ηθαλνί λα αληαπνθξίλνληαη έγθαηξα θαη κε ηνλ βέιηηζην ηξφπν ζηηο πνηθίιεο αλάγθεο ησλ παηδηψλ ηνπο (Μπίκπνπ-Νάθνπ & ηνγηαλλίδνπ 2006). 2.10. Παξνρή πηζηνπνηεκέλεο ςπρνινγηθήο θαη ζπκβνπιεπηηθήο ππνζηήξημεο Δ παξνρή ακέξηζηεο θαη θαηάιιειεο ππνζηήξημεο θαη ελζάξξπλζεο ζηνπο καζεηέο θαη ζην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ απφ ζρνιηθνχο ςπρνιφγνπο, ζπκβνπιεπηηθνχο ςπρνιφγνπο θαη ζπκβνχινπο γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ αηηηψλ ησλ ζπλαηζζεκάησλ, ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ θαη ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ απηνέιεγρν ζπληεινχλ ζηε ζεκειίσζε ελφο πγηνχο, πνηνηηθνχ θαη απνηειεζκαηηθνχ ζρνιείνπ. χκθσλα κε πιεηάδα εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ, ηα ζρνιεία πνπ παξέρνπλ πςειήο πνηφηεηαο ςπρνινγηθέο θαη ζπκβνπιεπηηθέο ππεξεζίεο είλαη θαιχηεξα ζσξαθηζκέλα απέλαληη ζε έλα ξαγδαία κεηαβαιιφκελν θαη αβέβαην κέιινλ (Ώζαλαζηάδνπ 2011). Σνχην είλαη δπλαηφ, εθφζνλ πξσηίζησο δηαζθαιηζηεί ε δέζκεπζε νιφθιεξεο ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο γηα ηελ ελζσκάησζε θαη εθαξκνγή νιηζηηθψλ πξνγξακκάησλ ζπκβνπιεπηηθήο θαη ςπρνινγηθήο ππνζηήξημεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ ςπρνθνηλσληθψλ αλαγθψλ θαη ζηελ ελίζρπζε ησλ καζεζηαθψλ επηηεπγκάησλ (Lairio & Nissila 2002). Σν ζχγρξνλν ζρνιείν πηνζεηψληαο απηή ηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ ζχγρξνλσλ πξνβιεκάησλ θαη αλαγθψλ ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο κε ζηφρν ηελ παξνρή πςειήο πνηφηεηαο ππεξεζηψλ εθπαίδεπζεο ρσξίο απνθιεηζκνχο, νθείιεη λα κεξηκλήζεη γηα ηε δεκηνπξγία ελφο επξχηεξνπ ππνζηεξηθηηθνχ δηθηχνπ πηζηνπνηεκέλεο παξνρήο ζρνιηθήο ζπκβνπιεπηηθήο θξνληίδαο θαη ςπρνινγηθήο ππνζηήξημεο, κε ζηνρεπκέλεο παξεκβάζεηο θαη πξνγξάκκαηα γηα ηνλ καζεηηθφ 94

πιεζπζκφ. Οη παξεκβάζεηο απηέο ζα πινπνηνχληαη δηακέζνπ ζπλεξγαζηψλ κε εηδηθνχο δηαθφξσλ θιάδσλ (πρ. ζρνιηθνχο ςπρνιφγνπο, ζπκβνπιεπηηθνχο ςπρνιφγνπο, ζπκβνχινπο θιπ.) γηα ηελ παξνρή δηεπξπκέλσλ ππεξεζηψλ ζηήξημεο ζε δηάθνξα επίπεδα (Υαηδερξήζηνπ, Λακπξνπνχινπ & Λπθηηζάθνπ 2004). Βλδεηθηηθνί ηνκείο ζηνπο νπνίνπο δχλαηαη λα γίλεη ε αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ γηα ηελ παξνρή πςειήο πνηφηεηαο ζρνιηθήο ζπκβνπιεπηηθήο είλαη: α)ε δηεξεχλεζε ησλ αλαγθψλ ζε ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο πξνζαξκνγήο ησλ παηδηψλ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ (Μαιηθηψζε-Λντδνπ 1999), β) ε ζηήξημε ηεο ςπρνζπλαηζζεκαηηθήο ηνπο ηζνξξνπίαο θαη ε παξνρή νιηζηηθψλ ππεξεζηψλ γηα ηελ πξφιεςε ηεο ςπρηθήο θαη ζσκαηηθήο πγείαο θαη γ) ε θαιιηέξγεηα επθαηξηψλ πξνζσπηθήο αλάπηπμεο, απηνεθηίκεζεο θαη απηνεθπιήξσζεο, γηα ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ καζεηψλ ηφζν εληφο φζν θαη εθηφο ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ, ηελ ελίζρπζε ησλ ςπρν-θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ηνπο θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο θαη επαγγεικαηηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο (Romano & Kachgal 2004, Richards, Cooper & Tatar 2009). Χζηφζν ζην πιαίζην ηνπ δηεπξπκέλνπ ξφινπ ηνπ ζχγρξνλνπ δηδάζθνληνο ζεσξείηαη εθ ησλ σλ νπθ άλεπ ε εκπινθή ηνπ ζε εμεηδηθεπκέλεο ελεκεξσηηθέο ζπλαληήζεηο θαηάξηηζεο γηα ηελ απφθηεζε γλψζεσλ θαη ηελ θαιιηέξγεηα πηζηνπνηεκέλσλ βαζηθψλ δεμηνηήησλ ζπκβνπιεπηηθήο, επηθνηλσλίαο θαη δηακεζνιάβεζεο (Υαηδερξήζηνπ, Λακπξνπνχινπ & Λπθηηζάθνπ 2004), νχησο ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα αλαπηχμεη νπζηαζηηθέο ζρέζεηο κε ηνπο καζεηέο ηνπ θαη λα αλαιάβεη δηακεζνιαβεηηθφ ξφιν αλακεηαμχ καζεηψλ θαη ζρνιηθψλ ςπρνιφγσλ. 3. πδήηεζε Δ δηαζθάιηζε ηεο ζπζηεκαηηθήο θαη εηο βάζνο πνηνηηθήο θαη εζλνγξαθηθήο κειέηεο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θάζε θνηλσληθννηθνλνκηθνχ θαη πνιηηηζκηθνχ ζπγθεηκέλνπ, ζπλδπαζηηθά κε ηνλ δηάινγν θαη ηελ ψζκσζε ηδεψλ ζε θάζε ζηάδην ηεο έξεπλαο αλακεηαμχ φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ θνξέσλ απφ ην καθξνεπίπεδν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο έσο ηνλ κηθξφθνζκν έθαζηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ, ζεσξείηαη νπζηψδεο γηα ηελ παξνρή ηθαλήο πιεξνθφξεζεο σο πξνο ηελ θαηαιιειφηεηα ησλ ηππνπνηεκέλσλ θξηηεξίσλ κε ηα νπνία ραξάζζεηαη ε ζπλνιηθή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. Δ ιήςε ησλ θαηάιιεισλ κέηξσλ θαη απνθάζεσλ σο πξνο ηελ θαηαιιειφηεηα ησλ ζρνιηθψλ δηεξγαζηψλ πνπ ζα ζπληεινχλ ζηε βειηηζηνπνίεζε δηεξγαζηψλ θαη επηηεπγκάησλ ζα πξέπεη λα απνδνζεί ζηε βάζε θαη λα δηελεξγείηαη πιένλ ζε επίπεδν ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ κε δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο αλακεηαμχ φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ κειψλ, νχησο ψζηε έκπξαθηα πιένλ ε ζρνιηθή κνλάδα θαη ε ηνπηθή θνηλφηεηα λα θαζίζηαληαη θπξίαξρα ππεχζπλεο γηα ηνλ βαζκφ επίηεπμεο ηεο ζρνιηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηελ αλαραίηηζε ηεο πξφσξεο εγθαηάιεηςεο. 95

Βηβιηνγξαθία Διιελόγισζζε Ώζαλαζηάδνπ, Υξ. (2011). Δ πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία ζην ζρνιηθφ πιαίζην.ην Hellenic Journal of Psychology, 8: 289-308. Ώλζνπνχινπ,.. (1999). πκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε θαη παξαθίλεζε εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ. ην Ώ. Ώζαλαζνχια-Ρέππα,.. Ώλζνπνχινπ, Γ. Μαπξνγηψξγνο&. Καηζνπιάθεο (επηκ.), Γηνίθεζε Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ, ζζ.187-230 θαη 207-208. Πάηξα: Β.Ώ.Π. ΐαζηιεηάδνπ, Α. & Αηεξσλίηνπ, Β. (2014). Δ εθαξκνγή ηεο κεηαζρεκαηηζηηθήο εγεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε.ην Έξθπλα Δπηζεψξεζε Δθπαηδεπηηθψλ- Δπηζηεκνληθψλ Θεκάησλ, 3: 92-108. Γθνχβξα, Μ., Κπξίδεο, Ώ. & Μαπξηθάθε, Β. (2001). Αγσγή Τγείαο θαη ρνιείν Βηνινγηθή θαη Παηδαγσγηθή Πξνζέγγηζε. Ώζήλα: Σππσζήησ - Γ. Ααξδαλφο. Βπηηειηθή Ανκή ΒΠΏ ηνπ Τ.Π.Β.Θ. & Ελζηηηνχην Βθπαηδεπηηθήο Πνιηηηθήο (2015). ηξαηεγηθφ Πιαίζην Πνιηηηθήο γηα ηε Μείσζε ηεο Πξφσξεο Δγθαηάιεηςεο ηνπ ρνιείνπ (ΠΔ) ζηελ Διιάδα ζηνπιαίζην ηνπ ΔΠ «Αλάπηπμε Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ Δθπαίδεπζε θαη Γηα Βίνπ Μάζεζε 2014-2020». Ώλαθηήζεθε απφhttps://www.minedu.gov.gr/publications/docs2015/ 14.%CE%A3%CF%87%CE%AD%CE%B4%CE%B9%CE%BF_%CE%94% CF%81%CE%AC%CF%83%CE%B7%CF%82_%CE%A0%CE%95%CE%A 3_2014-2020.pdf [πξνζπειάζηεθε ζηηο 01/05/2016]. Βπξσπατθή Βπηηξνπή (2017). Γειηίν Σχπνπ: Πξσηνβνπιία γηα ηνπο λένπο: ε Δπηηξνπή ραξάζζεη ζηξαηεγηθή γηα κηα εθπαίδεπζε πςειήο πνηφηεηαο, ρσξίο απνθιεηζκνχο, θαη πξνζαλαηνιηζκέλε ζην κέιινλ. Ώλαθηήζεθε απφ http://europa.eu/rapid/press-release_ip-17-1401_el.htm?locale=fr [πξνζπειάζηεθε ζηηο 07/06/2016]. Goleman, D., (2000). Ζ πλαηζζεκαηηθή Ννεκνζχλε ζην Υψξν ηεο Δξγαζίαο.(Φ. Μεγαινχδε, Mηθξ). Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Καηζαξνχ, Β. & Αεδνχιε Μ. (2008). Δπηκφξθσζε θαη Αμηνιφγεζε ζην ρψξν ηεο Δθπαίδεπζεο. Ώζήλα: Παηδαγσγηθφ Ελζηηηνχην. Κνπηνχδεο Μ. (2012). Αηνίθεζε - Δγεζία - Ώπνηειεζκαηηθφηεηα: Ώλαδεηψληαο πεδίν εθαξκνγήο ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. ην Π. Παπαδηακαληάθε& Α. Καξαθαηζάλε (επηκ.), χγρξνλα δεηήκαηα εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Αλαδεηψληαο ην λέν ζρνιείν, ζζ. 211-225. Ώζήλα: Βπίθεληξν. Μαιηθηψζε-Λντδνπ, Μ. (1999). πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα Μαηζαγγνχξαο, Δ. (1998). Θεσξία ηεο δηδαζθαιίαο: ε πξνζσπηθή ζεσξία σο πιαίζην ζηνραζηηθν-θξηηηθήο αλάιπζεο. Ώζήλα: Gutenberg. Μαηζαγγνχξαο, Δ. (2006). Ζ ζρνιηθή ηάμε. Ώζήλα: Γξεγφξεο. Μπίθνπ-Νάθνπ, Ε. & ηνγηαλλίδνπ Ώ. (2006). Αξάζεηο γηα ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ςπρνιφγσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. ην Ε., Μπίθνπ- Νάθνπ, & Ώ., ηνγηαλλίδνπ (επηκ.), Πιαίζηα ζπλεξγαζίαο ςπρνιφγσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ νηθνγέλεηα θαη ην ζρνιείν,ζζ. 314-343. Ώζήλα: Σππσζήησ - Γ. Ααξδαλφο. 96

Νηθνινχδεο, Α. (2017). Σν δήηεκα ηεο αμηνιφγεζεο θαη ε εκπεηξία ησλ λενθηιειεχζεξσλ πνιηηηθψλ. Ώλαθηήζεθε απφhttps://selidodeiktis.edu.gr/ [πξνζπειάζηεθε ζηηο 07/03/2016]. Νηειφξο, Γ. (1996). Δθπαίδεπζε. Ο ζεζαπξφο πνπ θξχβεη κέζα ηεο. Έθζεζε ηεο Γηεζλνχο Δπηηξνπήο γηα ηελ Δθπαίδεπζε ζηνλ 21ν αηψλα, ππφ ηελ Πξνεδξεία ηνπ J. Delors, (Οκάδα εξγαζίαο ηνπ Κέληξνπ Βθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο, Μηθξ.). Ώζήλα: Gutenberg. Παηέιεο, Α. (2002). Δ παηδεία σο ζπληζηψζα ηεο δνκήο θαη ηεο ηζηνξίαο ηεο θνηλσλίαο. Βθπαίδεπζε θαη αμηνιφγεζε. ην Υ., Κάηζηθαο & Γ., Καββαδίαο (επηκ.). Ζ αμηνιφγεζε ζηελ Δθπαίδεπζε: Πνηνο, Πνηνλ θαη Γηαηί, ζζ. 53-97. Ώζήλα: αββάιαο. Wetherell, M. (2005). Οκαδηθή ζχγθξνπζε θαη ε θνηλσληθή ςπρνινγία ηνπ ξαηζηζκνχ. ην Wetherell, M., (επηκ.). Σαπηφηεηεο, νκάδεο θαη θνηλσληθά δεηήκαηα, (Ν. Μπνδαηδήο, Μηθξ.), ζζ. 253-334. Ώζήλα: Μεηαίρκην. Υαηδεπαλαγηψηνπ, Π. (2008). Ο ξφινο ηεο θνπιηνχξαο ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ. ην Α. Κ. Μαπξνζθνχθεο (επηκ.), Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε θαη αγσγή. Οδεγφο Δπηκφξθσζεο, ζζ. 213-230. Θεζζαινλίθε: ΤΠ.Β.Π.Θ.. Υαηδερξήζηνπ, Υ., Λαµπξνπνχινπ, Ώ. & Λπθηηζάθνπ, Κ. (2004). Έλα δηαθνξεηηθφ ζρνιείν: Σν ζρνιείν σο θνηλφηεηα πνπ λνηάδεηαη θαη θξνληίδεη. ην Φπρνινγία 11(1): 1-19. Τ.Π.Α.ΐ.Μ. (2010). Νέν ρνιείν: Πξψηα ν καζεηήο. Ώζήλα. Ξελόγισζζε Baker, C. (1992). Attitudes and Language. Clevedon, Philadelphia, Adelaide: Multilingual Matters. Battistich, V., Solomon, D., Watson M. & Schaps E. (1997). Caring School Communities. In Educational psychologist, 32 (3): 137-151. Blase, J. & Blase J. (2000). Effective Instructional Leadership Teachers perspectives on how principal promote teaching and learning in schools. In Journal of Educational Administration, 38 (2): 130-141. Bush, T. & Glover, D. (2003). School Leadership: Concepts and Evidence. Nottingham: National College for School Leadership. Cohen, J., McCabe, E. M., Michelli, N. M. &Pickeral T. (2009). School climate: Research, policy, practice, and teacher education. In Teachers College Record, 111 (1): 180-213. Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (1993.) The Hundred Languages of Children: The Reggio Emilia Approach to Early Childhood Education. Norwood, NJ: Ablex. Engel, L., Rutkowski, D. &Rutkowski, L. (2009). The harsher side of globalization: Violent conflict and academic achievement. In Globalization, Societies and Education, 7 (4): 433-456. 97

Eurostat (2010). Combating poverty and social exclusion. A statistical portrait of the European Union.Luxembourg: Publications Office of the European Union. Knowles, M. S., Holton III, E. F. &Swanson, R. A. (1998). The adult learner.huston, TX: Gulf Publishing Company. Ladd, H. (2009). Teachers Perceptions of Their Working Conditions: How Predictive of Policy-Relevant Outcomes? Washington, D.C.: National Center for Analysis of Longitudinal Data in Education Research Working Paper 33. Lairio, M. &Nissila, P. (2002). Towards networking in counseling: A follow-up study of Finnish school counseling. In British Journal of Guidance & Counseling, 30(2): 159-172. Marzano, R. J., Waters, T. & McNulty, B. (2005). School leadership that works: From research to results. Alexandria VA: Association for Supervision and Curriculum Development. Michaels, E., Handfield-Johes, H. & Axelrod, B. (2001). The war for talent. Harvard: Harvard Business School Press. New, R. (1998). Theory and praxis in Reggio Emilia: They know what they are doing, and why. In C. Edwards, L. Gandini, & G. Forman (Eds.), The hundred languages of children: The Reggio Emilia approach Advanced reflections, pp. 261-284. Greenwich, CT: Ablex. OECD (2009). Creating effective teaching and learning environments: First results from TALIS, OECD. Ώλαθηήζεθε απφ http://www.oecd.org/edu/school/43023606.pdf[πξνζπειάζηεθε ζηηο 10/07/2016]. Pearson Education (2011). An approach to school improvement. London: Pearson Company. Pont, B., Nusche, D. & Moorman, H. (2008). Improving school leadership. Paris: OECD. Richards, K., Cooper, M. & Tatar, M. (2009). Editorial. In Counseling and Psychotherapy Research, 9 (3): 135-136. Romano, J. L. & Kachgal, M. M. (2004). Counseling psychology and school counseling: An underutilized partnership. In The Counseling Psychologist, 32 (2): 184-215. Rutter, M. & Maughan, B. (2002). School effectiveness findings 1979-2002. In Journal of School Psychology, 40 (6): 451-475. Ryan, J. (2006). InclusiveLeadership and Social Justice for Schools. In Leadership and Policy in Schools, 5 (1): 3-17. Stolberg, A. L. & Anker, J. M. (1984). Cognitive and behavioral changes in children resulting from parental divorce and consequent environmental changes. In Journal of Divorce, 7: 23-41. The Wallace Foundation, (2013). The school principal as a leader: Guiding schools to better teaching and learning. Perspective Report (Expanded Edition). Ώλαθηήζεθεαπφ http://www.wallace foundation.org/knowledge- center/pages/the-school-principal-as-leader-guiding-schools-to-better- Teaching-and-Learning.aspx [πξνζπειάζηεθεζηηο 07/08/2016]. World Health Organization/WHO (2009). Guidelines for the implementation of the health promoting schools initiative (HPSI). 98

Ώλαθηήζεθεαπφhttp://www.http://hivhealthclearinghouse. unesco.org/library/documents/guidelines-implementation-health-promotingschools-initiative-hpsi [πξνζπειάζηεθεζηηο 19/06/2016]. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Δ Γνπκπνπιηά-Παξαζθεπή ΐαξδηάκπαζε εξγάδεηαη σο εθπαηδεπηηθφο ιεηηνπξγφο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο. Έρεη δηαηειέζεη ππνδηεπζχληξηα ζε ΒΠΏ.Λ θαη ηνκεάξρεο ζε Β.Κ. Βίλαη θάηνρνο πηπρίνπ Αηνίθεζεο Βπηρεηξήζεσλ, Παηδαγσγηθνχ θαη Μεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ ζπνπδψλ (M.A. Βθπαηδεπηηθή Δγεζία). πκκεηείρε σο εηζεγήηξηα ζε παλειιήληα θαη δηεζλή ζπλέδξηα θαζψο θαη ζε δηα δψζεο θαη εμ απνζηάζεσο επηκνξθσηηθέο δξάζεηο γηα εθπαηδεπηηθνχο. Έρεη αζρνιεζεί επίζεο κε ηε ζπγγξαθή άξζξσλ ζε έγθξηηα πεξηνδηθά θαη βηβιίσλ εθπαηδεπηηθνχ πεξηερνκέλνπ. 99

Ο ξφινο ηνπ/ηεο δηεπζπληή/ληξηαο ζρνιείνπ ζηελ ελδπλάκσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο ζπλάξηεζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο αλάπηπμεο νπιηάλα ΐαζηιεηάδνπ svasileia@yahoo.gr Πεξίιεςε Ο ηίηινο ηεο εηζήγεζεο ζπλνςίδεη ηελ πξφζεζή κνπ λα αλαδείμσ ηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν πνπ κπνξεί λα έρεη ν/ε δηεπζπληήο/ληξηα ζρνιείνπ ζηελ ελδπλάκσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο ζπλάξηεζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο αλάπηπμεο. Οη εθπαηδεπηηθνί απνηεινχλ βαζηθή κνλάδα ελδπλάκσζεο ηνπ ζρνιείνπ θαη βαζηθφηαην ππξήλα θάζε εθπαηδεπηηθήο αιιαγήο. Δ δηα βίνπ ελεκέξσζε θαη εμέιημή ηνπο απνηειεί πάγηα αλάγθε πξνθεηκέλνπ λα αληεπεμέιζνπλ ζηηο απαηηήζεηο ελφο ζχγρξνλνπ δηαξθψο κεηαβαιιφκελνπ πεξηβάιινληνο. Ο/Δ δηεπζπληήο/ληξηα ζρνιείνπ πνπ δηαζέηεη θνπιηνχξα δηα βίνπ εθπαίδεπζεο θαη κεηαζρεκαηίδνπζαο θαηαλεκεκέλεο εγεζίαο ζπκβάιιεη θαζνξηζηηθά ζηελ ελδπλάκσζή ηνπο ηφζν αθνινπζψληαο ν/ε ίδηνο/α δηα βίνπ κάζεζε θαη ιεηηνπξγψληαο σο πξφηππν φζν θαη αλαδεηθλχνληαο, κέζα απφ ζπιινγηθέο δηεξγαζίεο, ηηο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ έηζη φπσο απηέο δηακνξθψλνληαη κέζα απφ ηηο ηδηαηηεξφηεηεο πνπ έρεη ε θάζε ζρνιηθή κνλάδα. Ο δηεπζπληήο ζρνιείνπ έρνληαοδηηηφ ξφιν ηνχ θξηηηθά ζθεπηφκελνπ εθπαηδεπηή θαη ηνπ ελεξγνχ εθπαηδεπφκελνπ θξνληίδεη κε ζπλερείο ελδνζρνιηθέο ελεκεξψζεηο θαη δξάζεηο λα εληζρχεη επαγγεικαηηθά θαη λα ελδπλακψλεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ ζρνιείνπ ηνπ ψζηε λα γίλνληαη ηθαλφηεξνη θαη πην απνηειεζκαηηθνί. Δηζαγσγή Σα δεηήκαηα ηεο ζρνιηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο αιιά θαη ηεο ζρνιηθήο ελδπλάκσζεο, βξίζθνληαη ζην επίθεληξν ησλ εξεπλψλ θαηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Ώπηφ ζπκβαίλεη εμαηηίαο ησλ ζπλερψλ αιιαγψλ πνπ ζπληεινχληαη ζηνλ ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, κε απνηέιεζκα ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ππνρξεψζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίεο πιένλ νξίδνληαη απφ ζπλζεηφηεηα, πεξηζζφηεξεο επζχλεο, επίδξαζε λέσλ επηζηεκνληθψλ δεδνκέλσλ αιιά θαη δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, θαζίζηαηαη απαξαίηεηνο ν εθλένπ ζπζηεκαηηθφο πξνβιεκαηηζκφο γχξσ απφ ηελ απνζηνιή θαη ηνπο ζηφρνπο ηνπξφινπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην ζχγρξνλν ζρνιείν, γεγνλφο πνπ ζπλεπάγεηαη ηνλ εθζπγρξνληζκφ θαη ηελ ελδπλάκσζε ηφζν ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο φζν θαη ηεο επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. 100

Δ παξνχζα εηζήγεζε βαζίδεηαη ζηελ παξαδνρή φηη ν εθπαηδεπηηθφο θαηέρεη θεληξηθήζέζε ζηε δηαδηθαζία ηεο ελδπλάκσζεο ηνπ ζρνιείνπ κέζα απφ ηελ επαγγεικαηηθή ηνπαλάπηπμε, ηελ ελεξγφ εκπινθή ηνπ ζηελ άζθεζε ηεο ζρνιηθήο εγεζίαο, ηεζπλεξγαζία ηνπ κε ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, ηελ ηνπηθή θνηλφηεηα θαη ην επξχηεξν θνηλσληθφ πιαίζην. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, μερσξηζηφ ξφιν ζηε ζπγθεθξηκέλε εηζήγεζε ιακβάλεη ε αλάδεημε ηνπ ξφινπ ησλ δηεπζπληψλ/ληξηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη εηδηθφηεξα ζηελ εθπαηδεπηηθή ελίζρπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, κε απψηεξν ζηφρν ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο ηζρπξνπνίεζε θαη αλάπηπμε. 1. ρνιηθή Δλδπλάκσζε ηηο κέξεο καο, θαζψο ζηηο πεξηζζφηεξεο αλαπηπγκέλεο θνηλσλίεο ε παξνρή βαζηθψλ εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ ζεσξείηαη δεδνκέλε, ε έκθαζε πιένλ έρεη κεηαηνπηζηεί ζηελ ελδπλάκσζε ηνπ ζρνιείνπ κέζα απφ ζεηξά δηαρξνληθψλ ελεξγεηψλ (Day, 2000). ην πεδίν ηεο έξεπλαο ηνπ αληίθηππνπ πνπ έρεη ην ζρνιείν ζηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ, ε βειηίσζε ηεο δηδαζθαιίαο, ηεο κάζεζεο θαη ησλ αθαδεκατθψλ επηηεπγκάησλ αλαδεηθλχεηαη σο βαζηθή παξάκεηξνο γηα ηελ ελδπλάκσζή ηνπ. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν κπνξνχλ λα επηηεπρζνχλ ηα παξαπάλσ, εληνπίδεηαη ζηελ επέλδπζε ζην αλζξψπηλν θεθάιαην ησλ εθπαηδεπηηθψλ θπξίσο κέζα απφ ηε δηαδηθαζία ηεο δηα βίνπ κάζεζεο (Day 2000). Δ ελδπλάκσζε ησλ ζρνιείσλ πξνυπνζέηεη ηε δηα βίνπ ελεκέξσζε θαη εμέιημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηελ αλαγσγή ηνπο ζε νκάδα εηδηθψλ επαγγεικαηηψλ (Day 2000, Fullan & Erskine-Cullen 1995). Έλαζρνιείν κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί ελδπλακσκέλν φηαλ έρεη αζθεζεί ε δπλαηφηεηα λα αλαγλσξίδεη θαη λα εθαξκφδεη απνηειεζκαηηθέο θαη θαηλνηφκεο επαγγεικαηηθέο πξαθηηθέο θαη ζηξαηεγηθέο, νη νπνίεο έρνπλ απνδψζεη κέζα απφ ηελ εθαξκνγή, ψζηε λα εκπινπηίδεη ην πλεπκαηηθφ θαη ην θνηλσληθφ θεθάιαην φινπ ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ πνπ πεξηιακβάλεη θαη λα επηηπγράλεη εθπαηδεπηηθά απνηειέζκαηα πλεπκαηηθήο θαη δηαλνεηηθήο αθκήο (Hargreaves 2001: 491). Οη εθπαηδεπηηθνί απνηεινχλ βαζηθή κνλάδα ελδπλάκσζεο ηνπ ζρνιείνπ, κέζα ζε έλα πιήζνο παξαγφλησλ πνπ αλέδεημαλ ηε ζεκαζία ηνπ ζρνιείνπ σο κνλάδα γηα ηε γεληθφηεξε πξνζπάζεηα βειηίσζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κηαο ρψξαο, νη νπνίνη κεηαμχ άιισλ είλαη: ε πίεζε γηα βειηίσζε, ε έθβαζε ηεο βειηίσζεο γηα θάζε ζρνιείν, ε νπνία πξέπεη λα ζπλάδεηκε ηνπο εζληθνχο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο θαη ηέινο νη δηαζέζηκνη πφξνη θαζψο ε ελδπλάκσζε κπνξεί λα επηηεπρζεί κφλν κέζα απφ νηθνλνκηθή θξαηηθή ελίζρπζε (Reezigt & Creemers 2005). 101

2. Δπαγγεικαηηθή αλάπηπμε εθπαηδεπηηθψλ πσο πξναλαθέξζεθε, νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχληαη βαζηθφηαηνο ππξήλαο ηεο εθπαηδεπηηθήο αιιαγήο, δηφηη θάζε πξνζπάζεηα γηα εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε δηαδξακαηίδεηαη κέζα ζηηο ηάμεηο θαη ζηηο θαζεκεξηλέο ηνπο πξαθηηθέο δηδαζθαιίαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εμεηδηθεπκέλσλ θαη εμαηνκηθεπκέλσλ γλψζεσλ πνπ νη ίδηνη θαηέρνπλ (Archer 1981). Δ αιιαγή ηεο ζρνιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ελδπλάκσζεο ηνπ ζρνιείνπ πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε θνηλνχ νξάκαηνο ζην ζρνιείν, ην νπνίν δηεπθξηλίδεη πνηνη είλαη νη ζηφρνη θαη κε πνηνπο ηξφπνπο πξφθεηηαη λα επηηεπρζνχλ, φπσο θαη ηελ χπαξμε εκπεηξίαο ζε αλάινγεο πξνζπάζεηεο βειηίσζεο (Reezigt & Creemers 2005). Δ πξνζπάζεηα γηα ηελ ελδπλάκσζε ηνπ ζρνιείνπ πξνυπνζέηεη ηελ ηήξεζε βαζηθψλ παξακέηξσλ νη νπνίεο είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλεο κε ηνλ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Μηα απφ απηέο ζρεηίδεηαη κε ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Πξνθεηκέλνπ ε ελδπλάκσζε ησλ ζρνιείσλ λα είλαη επηηπρήο, πξέπεη νη εθπαηδεπηηθνί λα αληηιακβάλνληαη ηνπο εαπηνχο ηνπο σο δηα βίνπ εθπαηδεπφκελνπο, λα ππφθεηληαη κε πξνζπκία ζηε δηαδηθαζία κάζεζεο, λα ζπλεξγάδνληαη κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο θαη λα εκπιέθνληαη ζηε δηεμαγσγή έξεπλαο. Μφλν κε ηελ ηήξεζε ησλ παξαπάλσ δεδνκέλσλ ηα ζρνιεία κπνξνχλ λα ραξαθηεξίδνληαη επέιηθηα θαη εθζπγρξνληζηηθά (Reezigt & Creemers φ.π.). Οη ιφγνη πνπ επηβάιινπλ ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ δελ πεξηνξίδνληαη ζηελ παξαπάλσ παξαδνρή αιιά είλαη πνιπάξηζκνη. Οη έξεπλεο πνπ αθνξνχλ ζηελ επαγγεικαηηθή ηαπηφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θπξηαξρνχλ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990. Σν εξεπλεηηθφ απηφ ελδηαθέξνλ ελ κέξεη απνδίδεηαη ζην γεγνλφο πσο ε επαγγεικαηηθή ηαπηφηεηα απνηειεί κηα θνηλσληθά δνκεκέλε έλλνηα, ε νπνία δηαξθψο πξνζδηνξίδεηαη θαη επαλαπξνζδηνξίδεηαη κέζσ ηεο εθπαηδεπηηθήο ζεσξίαο, πξαθηηθήο θαη πνιηηηθήο (Hilferty 2008). ηηο ζχγρξνλεο δπηηθέο θνηλσλίεο ην γεγνλφο φηη δίλεηαη έκθαζε ζηαζεξά ζηηο νηθνλνκηθέο επηδηψμεηο ηεο δεκφζηαο εθπαίδεπζεο, ε παγθνζκηνπνίεζε θαη ε εκπνξεπκαηνπνίεζε ηεο γλψζεο ζπληέιεζαλ ζηε δεκηνπξγία επηθπιάμεσλ γηα ην επάγγεικα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. ΐαζηθφο ζθνπφο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ησλ ρσξψλ ηεο ζχγρξνλεο Αχζεο ήηαλ λα θαηαζηνχλ νη καζεηεπφκελνη εθπαηδεπηηθνί ηθαλνί λα απνθηήζνπλ ηθαλφηεηεο θαη γλψζεηο, ψζηε λα γίλνπλ πεξηζζφηεξν παξαγσγηθνί εληφο ηεο κεηαβαιιφκελεο παγθφζκηαο αγνξάο εξγαζίαο (Codd 2005). Ώπνηειεί γεγνλφο, φηη νη λέεο ζπλζήθεο θαηαηγηζκνχ πιεξνθφξεζεο πνπ επηθέξνπλ ζεηξά εθπαηδεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ επηβάιινπλ ηε δηαξθή αλάγθε γηα επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη επαλέιεγρν ησλ δηδαθηηθψλ ηνπο πξαθηηθψλ ζην ζρνιείν. Κάησ απφ ηηο ζπλζήθεο απηέο, ε δηα βίνπ εθπαίδεπζε απνηειεί ζεκαληηθφ ζηφρν ησλ ζχγρξνλσλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ (Loomis, Rodriquez & Tillman 2008). ην πιαίζην ηεο ξεπζηφηεηαο ηεο εξγαζίαο, πνπ εχζηνρα επηζεκαίλεη ν Charles Handy (The Age of Unreason 1989), φινη νη θνξείο ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο ζα 102

πξέπεη λα είλαη εππξνζάξκνζηνη θαη εχθακπηνη, κε θξηηηθή θαη δεκηνπξγηθή ζθέςε, ηθαλνί λα δνπιεχνπλ ζπλεξγαηηθά, λα επηιχνπλ πξνβιήκαηα θαη λα ιακβάλνπλ απνθάζεηο, αθαδεκατθά θαη ηερλνινγηθά κνξθσκέλνη, σο δηα βίνπ καζεηέο (Day 2000). Γηα ηνλ ιφγν απηφ, παξαηεξείηαη ζηξνθή ηεο πξνζνρήο ησλ δηακνξθσηψλ εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο απφ ηε δνκή θαη ην θαλνληζηηθφ πιαίζην ηεο εθπαίδεπζεο πξνο ηε δηδαζθαιία θαη ηελ επηκφξθσζε ή ηελ απηνκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Barber 1994b, Garetetal. 2001, Little 1993, Manen 1995). Άιισζηε, ε δηαξθήο επαγγεικαηηθή αλάπηπμε θαη εκβάζπλζε ησλ γλψζεσλ θαη ησλ ηθαλνηήησλ απνηειεί αλαπφζπαζην ηκήκα θάζε επαγγέικαηνο, πξνθεηκέλνπ λα αλαπηχζζεη θαη λα δηαηεξεί ηελ αληαγσληζηηθφηεηά ηνπ. Δ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ δελ απνηειεί εμαίξεζε (Muijs & Lindsay 2008). πσο αλαθέξεη ν Day (2003),ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε πεξηιακβάλεη νιφθιεξν ην θάζκα ησλ καζεζηαθψλ δηαδηθαζηψλ νη νπνίεο ππάξρνπλ θαη ζηηο νπνίεο εκπιέθεηαη ν θάζε επαγγεικαηίαο απνζθνπψληαο ηφζν ζην πξνζσπηθφ ηνπ φθεινο, φζν θαη ζε απηφ ηεο νκάδαο ή ηνπ ρψξνπ ζηνλ νπνίν αλήθεη. Πξφθεηηαη γηα κηα αέλαε δηαδηθαζία αιιειεπίδξαζεο ησλ πξαθηηθψλ δεμηνηήησλ θαη ησλ ζπλαηζζεκάησλ, ε φπνηα πξνζαξκφδεη θαη αλαπξνζαξκφδεη ηνλ ζσζηφ ηξφπν επαγγεικαηηθήο ζθέςεο, ζηα δηαθνξεηηθά ζηάδηα ηεο επαγγεικαηηθή ηνπ πνξείαο (Day 2003). 3. Δπηκφξθσζε Δθπαηδεπηηθψλ Δ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ έσο ηψξα αθνξνχζε θαηά θχξην ιφγν ζην λα θαζίζηαληαη ελήκεξνη ζρεηηθά κε ηνπο κεηαζρεκαηηζκνχο ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, εκπνδίδνληαο ηελ πξνζσπηθή ηνπο αλάπηπμε θαη ηε δηαξθή βειηίσζε ησλ πξαθηηθψλ δηδαζθαιίαο (Day 2000, Reeves & Forde 2004, Reeves, Turner, Forde & Morris 2005). Καζψο ε δηδαζθαιία σο επηζηήκε αιιά θαη ε ηερλνινγία ηεο δηδαζθαιίαο δηαξθψο εμειίζζεηαη, νη εθπαηδεπηηθνί νθείινπλ λα εξγάδνληαη δηαξθψο ζην πιαίζην κηαο θνηλφηεηαο επαγγεικαηηψλ φπνπ αιιειεπηδξνχλ (Fullan 1991). Βίλαη ζεκαληηθφ νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ 21νπ αηψλα λα είλαη ζε ζέζε λα ρξεζηκνπνηνχλ πνηθηιία δηδαθηηθψλ κεζφδσλ, θαζψο θαηλα θαηέρνπλ παηδαγσγηθέο ηθαλφηεηεο πνπ λα ηαηξηάδνπλ ζηα λέα θνηλσληθά δεδνκέλα(reeves & Forde 2004). Παξάιιεια κε ηελ αλαπηπζζφκελε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, ρξεηάδεηαη ν επαλαπξνζδηνξηζκφο ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο σο δηακεζνιαβεηνχ θαη φρη σο εηδηθνχ ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ καζεκάησλ. Δ ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ηνλίδεη φηη ε κάζεζε δελ απνηειεί πιένλ απνηέιεζκα απνθιεηζηηθά ηεο ζρνιηθήο εκπεηξίαο (Day 2000). Δ έλλνηα ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνηειεί ζπλψλπκν κηαο δηα βίνπ δηαδηθαζίαο. πλδέεηαη αλαπφζπαζηα κε ηηο επξχηεξεο εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθέο πνιηηηθέο θαζψο θαη κε δεκφζηνπο ή ηδησηηθνχο εθπαηδεπηηθνχο θνξείο (π.ρ. κεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ, απφθηεζε δηδαθηνξηθνχ ηίηινπ, δηάθνξα επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα). Δ δηαδηθαζία απηή ζα πξέπεη λα είλαη ζπλεξγαηηθή, ζχκθσλε κε ηα ελδηαθέξνληα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη κε ηελ θνπιηνχξα ηνπ ζρνιείνπ θαη ηθαλή λα δηαθσηίδεη ηηο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Day 2000). 103

Σν πεξηερφκελν ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, νθείιεη λα ιακβάλεη ππφςε ηελ εηθφλα θαη πξαγκαηηθφηεηα ηνπ θάζε ζρνιείνπ κεκνλσκέλα, ηηο πξνζδνθίεο ησλ ζπκκεηερφλησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο θαη ηηο γλψζεηο ηνπο. ε απηφ ην πιαίζην ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη θαη ν/ε δηεπζπληήο/ληξηα ηνπ ζρνιείνπ, ν νπνίνο ζα πξέπεη λα ηίζεηαη επηθεθαιήο ζε απηή ηε δηαδηθαζία παξνρήο ζεσξεηηθψλ θαη πξαθηηθψλ γλψζεσλ, κε ζηφρν ηελ ελίζρπζε ηεο ελεξγνχο δξαζηεξηφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην ζρνιείν (Starkeyetal. 2009). Βπηπξφζζεηα, ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ρξεηάδεηαη λα ππνζηεξίδεηαη απφ ηνπο απαξαίηεηνπο πφξνπο είηε απηνί αθνξνχλ ζε εηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ είηε ζηελ αλαγθαία ρξεκαηνδφηεζε (Loomis, Rodriquez & Tillman 2008). ΐαζηθή έλλνηα απνηειεί ν θξηηηθφο ζηνραζκφο θαη ε απηναμηνιφγεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, επηδηψθνληαο ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζήο ηνπο (Reeves & Forde 2004). ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί πσο θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο ζηνηρεία γηα ηε δηαξθή επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνηεινχλ ε ζηαζεξφηεηα θαη ν δηαζέζηκνο ρξφλνο ηνπο (Bubb & Earley 2009). πρλά, ε πξνζπάζεηα γηα ζρνιηθή ελδπλάκσζε εκπνδίδεηαη ηφζν εμαηηίαο ηεο ζπρλήο αιιαγήο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ ησλ ζρνιείσλ, φπσο άιισζηε ζπκβαίλεη θαη ζηε ρψξα καο, φζν θαη εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο ρξφλνπ, ιφγσ ηεο πίεζεο πνπ αζθείηαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο απφ ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θαη ηηο εζληθέο εθπαηδεπηηθέο αιιαγέο πνπ νθείινπλ απηνί λα εθαξκφδνπλ (Reezigt & Creemers 2005). Δ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κπνξεί λα επηηεπρζεί θαη κέζσ ηεο πξνζσπηθήο ηνπο έξεπλαο θαη λα εληζρπζεί απφ ηα δίθηπα ζπλεξγαζίαο ηνπο, κέζσ ησλ νπνίσλ θαηαλννχλ πιεξέζηεξα ηα δεηήκαηα πνπ ηνπο αθνξνχλ θαη αιιειεπηδξψληαο νδεγνχληαη ζε ιχζεηο θαη απαληήζεηο (Kirk 2004). Οη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν λα γεθπξψζνπλ ην ράζκα πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηε ιήςε κηαο εθπαηδεπηηθήο απφθαζεο θαη ζηελ εθαξκνγή ηεο θαη λα δεκηνπξγνχλ πξαγκαηηθέο επθαηξίεο γηα εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο (Rust & Meyers 2006). 4. χδεπμε επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο θαη ζρνιηθήο ελδπλάκσζεο Δ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο παξάγνληαο ελδπλάκσζεοηνπ ζρνιείνπ απνηειεί επηηαγή, εμαηηίαο ησλ νινέλα κεηαβαιιφκελσλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο ηνπο θαη απνηειεί παξάγνληα άκεζα ζπλδεφκελν κε απηφλ ηεο ζρνιηθήο ελδπλάκσζεο. Δ ελίζρπζε ηεο πλεπκαηηθήο θαη ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο πξνζσπηθφηεηαο ησλεθπαηδεπηηθψλ απνηειεί ην θιεηδί ηεο ελδπλάκσζεο ησλ ζρνιείσλ ζε θαηξνχοεθπαηδεπηηθψλ αιιαγψλ (Day, 2000).Έλα ελδπλακσκέλν ζρνιείν, φπνπ νη ζρέζεηο είλαη ζπλεξγαηηθέο αληί γηα αληαγσληζηηθέο, ελνπνηεκέλεο αληί γηα απνκνλσκέλεο, κε ζρνιηθή εγεζία πνπ επηκειείηαη ε ίδηα ηε δηαξθή επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Day 2000, Reeves, Turner, Forde & Morris 2005). 104

πσο πξνθχπηεη απφ ηα παξαπάλσ έλα ελδπλακσκέλν ζρνιείν ζα πξέπεη λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ επάξθεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ κέζα απφ ηε δηαξθή επαγγεικαηηθή ηνπο αλάπηπμε. Ώπηφ ζεκαίλεη πσο νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ φιεο εθείλεο ηηο ηθαλφηεηεο πνπ ηνπο επηηξέπνπλ λα θηλεζνχλ κε επειημία ζηηο αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη λα εξγαζηνχλ κε εθφδηα γηα ηελ εμσζηξέθεηα θαη ηε δηαζχλδεζε ηνπ ζρνιείνπ θαη άιινπο θνξείο ηεο θνηλσλίαο (Collinsonetal. 2009). Δ επάξθεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ δχλαηαη λα πξνσζήζεη ηελ άζθεζε απνηειεζκαηηθήο ζρνιηθήο εγεζίαο κε φξακα, ηθαλή λα δεκηνπξγεί δεζκνχο, λα επαλαπξνζδηνξίδεη ην πιαίζην εξγαζίαο, λα επηδηψθεη θαη λα πξνσζεί ηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ ζρνιείνπ (Wrigley 2008). Ώπνηειεί άιισζηε πάγηα δηεθδίθεζε απφ ηελ πιεπξά ησλ ίδησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ε ζπλερήο θαηνπζηαζηηθή επηκφξθσζή ηνπο κε βάζε ηελ απνθέληξσζε, ηελ απηνηέιεηα θαη ηελ απηνλνκία ησλ επηκνξθσηηθψλ θνξέσλ θαζψο θαη ηελ αμηνθξαηία, ηελ θαζνιηθφηεηα θαη ηελ επειημία ηεο επηκνξθσηηθήο δηαδηθαζίαο. Πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη κφληκε δηεθδίθεζε ηεο Ο.Λ.Μ.Β. είλαη ε ζεζκνζέηεζε ηεο νπζηαζηηθήο εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο, ηεο εηήζηαο επηκφξθσζεο κε απαιιαγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ απφ ηα δηδαθηηθά ηνπο θαζήθνληα, θαζψο θαη ηεο πεξηνδηθήο επηκφξθσζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Γηα ηελ Ο.Λ.Μ.Β. νηδεκφζηεο αξρέο πξέπεη λα πξνσζνχλ εζληθέο ζηξαηεγηθέο δηα βίνπ κάζεζεο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηελ πξάμε. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν, απμάλνληαη νη εξεπλεηηθέο επθαηξίεο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, πξνσζείηαη ε επαγγεικαηηθή ηνπο αλάπηπμε θαη εληζρχεηαη ε επαγγεικαηηθή ηνπο απηνλνκία, ελψ απμάλεηαη ε εκπηζηνζχλε ζην επάγγεικα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Βίλαη ζαθέο φηη ην ζρνιείν κπνξεί λα γίλεη πην απνηειεζκαηηθφ αλ ζπλδεζεί κε δηαδηθαζίεο ελδνζρνιηθήο επηκφξθσζεο. H θξάζε ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε ζπλεπάγεηαη εμεηδηθεπκέλεο πξνηάζεηο επηκνξθσηηθνχ θαη παηδαγσγηθνχ πεξηερνκέλνπ, κε ηε κνξθή ζπλεδξηάζεσλ, εηζεγήζεσλ θαη δνκεκέλσλ ζπδεηήζεσλ απφ επαγγεικαηίεο θνηλήο εηδηθφηεηαο (Αεκαθφπνπινο 2008). Σα παξαπάλσ ππνζηεξίδνληαη θαη απφ ηνπο Μαλσιηά θ.ά. (2008), νη νπνίνη θαηαιήγνπλ πσο κηα ηέηνηα ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ ζα έδηλε ηελ επθαηξία γηα νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε φιν ην θάζκα ησλ ζεκαηηθψλ πνπ αθνξνχλ ζην ζρνιείν, κέζα απφ πλεχκα ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ ζπλαδέιθσλ θαη θνηλήο αληηκεηψπηζεο ησλ ελδερφκελσλ πξνβιεκάησλ. Με βάζε απηή ηε ζπιινγηζηηθή, ε επηκφξθσζε βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ ζρνιείνπ, κε ηελ εκπινθή ηεο ίδηαο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο ζηελ επηκνξθσηηθή δηαδηθαζία (Αεκαθφπνπινο 2008). 5. Ο ξφινο ηνπ/ηεο δηεπζπληή/ληξηαο ηνπ ζρνιείνπ Λακβάλνληαο ππφςε φηη ην ζρνιείν κπνξεί λα γίλεη πην απνηειεζκαηηθφ αλ ζπλδεζεί κε δηαδηθαζίεο ελδνζρνιηθήο επηκφξθσζεο, γίλεηαη θαηαλνεηφο ν ζεκαληηθφο ξφινο ηνπ/ηεο δηεπζπληή/ληξηαο ηνπ ζρνιείνπ. ε δηάθνξεο έξεπλεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ Βιιάδα πξνέθπςε φηη ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξαγκαηνπνηείηαη κε εμαηξεηηθά απνηειέζκαηα ζε ζρνιεία ησλ νπνίσλ νη δηεπζπληέο/ληξηεο είλαη ζεηηθά 105

δηαθείκελνη απέλαληη ζηελ ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε θαη ππάξρεη αλάινγε απνδνρή θαη απφ ηνλ ζχιινγν δηδαζθφλησλ. Ώληίζεηα, φηαλ δελ ππάξρεη ππνζηήξημε απφ ηελ πιεπξά ηνπ δηεπζπληή, ε ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε δελ πινπνηείηαη. Βπηπιένλ, ε θνπιηνχξα πνπ δηαθαηέρεη ηνλ/ηε δηεπζπληή/ληξηα θαη ην κνληέιν εγεζίαο πνπ πηνζεηεί επηδξά ζηε κεηαηξνπή ηνπ ζρνιείνπ ζε καλζάλνπζα θνηλφηεηα. Έλαο δηεπζπληήοπνπ πηνζεηεί ην κνληέιν ηεο κεηαζρεκαηίδνπζαο εγεζίαο (ζπκκεηνρηθή θαη επνκέλσο θαηαλεκεκέλε εγεζία) έρεη ηέζζεξηο βαζηθέο επηδηψμεηο: λα εξγάδεηαη θαηάιιεια ψζηε λα αλαδχεηαη ην θνηλφ φξακα θαη νη θνηλνί ζηφρνη ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο, λα ππνζηεξίδεη θαη λα δηεπθνιχλεη ηε ζπλεξγαζία θαη ηε ζπιινγηθφηεηα, λα ππνζηεξίδεη ηφζν αηνκηθά φζν θαη νκαδηθά ηηο δηάθνξεο εξγαζίεο πνπ αλαιακβάλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί θαη ηέινο λα ζπκβάιεη ζηε βειηίσζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο κάζεζεο. Χο εγέηεο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο έρεη ηελ επζχλε λα δεκηνπξγεί πξνυπνζέζεηο γηα ηελ θαιιηέξγεηα θιίκαηνο εκπηζηνζχλεο, επηκνξθσηηθήο θνπιηνχξαο θαη αλαζηνραζκνχ. Χο εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα κεηαδψζεη ζηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ φζεο γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο θξίλνληαη απαξαίηεηεο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε άζθεζε ηνπ δηδαθηηθνχ θαη εμσδηδαθηηθνχ έξγνπ ηνπο. Ο δηεπζπληήο ζρνιείνπ απνηειεί ν ίδηνο πξφηππν εξγαδνκέλνπ ν νπνίνο ππνζηεξίδεη ηε δηα βίνπ κάζεζε θαη ηελ εθαξκφδεη ζε θάζε επθαηξία ελψ έρεη πεηχρεη ζε κεγάιν βαζκφ θαη απηφ ηνλ ηξφπν ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ εμέιημε (Ξσρέιιεο 2005). Βλαιιάζζεηαη ζε ξφινπο κεηαμχ εθπαηδεπηή θαη εθπαηδεπφκελνπ, ε κεηαηφπηζε απηή, θαζψο θαη ε ηδηαίηεξε ζρέζε πνπ έρεη αλαπηχμεη κε ηελ επηθαηξνπνίεζε ησλ πξνζσπηθψλ ηνπ γλψζεσλ θαη πξαθηηθψλ, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ πξνζσπηθή θαη άκεζε εθαξκνγή ηφζν ηεο θηινζνθίαο φζν θαη ησλ αξρψλ ηεο δηά βίνπ κάζεζεο. Ο δηεπζπληήο κπνξεί λα ιεηηνπξγεί θαζνξηζηηθά ζηνλ δηηηφ ξφιν ηνχ θξηηηθά ζθεπηφκελνπ εθπαηδεπηή θαη ηνπ ελεξγνχ εθπαηδεπφκελνπ. Ο/Δ δηεπζπληήο/ληξηα νθείιεη λα ζπλεξγάδεηαη κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα ηελ νκαιή πνξεία ηεο παηδαγσγηθήο θαη δηδαθηηθήο πξάμεο, ηελ πξνψζεζε ησλ λέσλ ζχγρξνλσλ δηδαθηηθψλ κεζφδσλ, κε ζπλερή ελεκέξσζε θαη ζηήξημε ηνπ έξγνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Ώλ κάιηζηα ιάβνπκε ππφςε ηε ξαγδαία πξφνδν ηεο ηερλνινγίαο θαη ηηο ζπλερείο αιιαγέο ζην άκεζν πεξηβάιινλ ησλ καζεηψλ, θαηαλννχκε φηη νη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ αλάγθε απφ ζπλερή επηκφξθσζε ζχκθσλε κε ηηο ηδηαίηεξεο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πνπ πξνθχπηνπλ ζε θάζε ζρνιηθή κνλάδα. Ο δηεπζπληήο θαιείηαη λα αλαδείμεη κέζα απφ ζπιινγηθέο δηεξγαζίεο θαη λα ππνζηεξίμεη απηέο ηηο αλάγθεο, ψζηε κε ελδνζρνιηθέο ελεκεξψζεηο θαη δξάζεηο νη εθπαηδεπηηθνί λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζχγρξνλνπ ζρνιείνπ πνπ θαιείηαη λα ιεηηνπξγήζεη ζε έλα εμειηζζφκελν θνηλσληθφ, πνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ πιαίζην ζηελ επνρή καο. πκπεξάζκαηα ην ζχγρξνλν ζρνιείν ν/ε δηεπζπληήο/ληξηα είλαη επηθνξηηζκέλνο/ε κε έλαλ πνιιαπιφ θαη πνιπεπίπεδν ξφιν. Δ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ζηελ επνρή καο παχεη 106

λα είλαη έλα πξνζσπηθφ ζέκα πνπ εμαξηάηαη απφ ηελ ηθαλφηεηα κάζεζεο ηνπ αηφκνπ, ηα θίλεηξα θαη ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. Γίλεηαη πιένλ ζπιινγηθφ ζέκα. Δ αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε θάζε ζρνιηθή κνλάδα επεξεάδεηαη ηζρπξά απφ ηνλ δηεπζπληή, ν νπνίνο νθείιεη ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ ζρνιείνπ λα κεηαηξέςεη ην ζρνιείν ζε θνηλφηεηα κάζεζεο. πκπεξαζκαηηθά, δηαπηζηψλεηαη φηη νη δηεπζπληέο/ληξηεο πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηηο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηα δηάθνξα ζηάδηα ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο πνξείαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ ζπλφινπ ησλ αλαγθψλ φπσο απηέο θαζνξίδνληαη θαη δηακνξθψλνληαη απφ ηηο επηηαγέο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ρψξνπ. Ο απψηεξνο ζηφρνο ηεο παξαπάλσ ζπιινγηζηηθήο είλαη ε ελδπλάκσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε παηδαγσγηθφ επίπεδν αιιά θαη ε ηαπηφρξνλε ελίζρπζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο ηαπηφηεηαο. Γη απηφλ ηνλ ιφγν ρξεηάδνληαη δχν παξάιιεια ζπζηήκαηα, έλα δηακνξθσηηθφ θαη έλα ηειηθφ πνπ ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη αλεμάξηεηα ή θαη παξάιιεια αλάινγα κε ηηο επαγγεικαηηθέο αλάγθεο ηνπ ίδηνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηνπ παηδαγσγηθνχ ζπζηήκαηνο. Βηβιηνγξαθία Archer, M. (1981). Educational politics: A model for their analysis. In P. Broadfoot, C. Brock & W. Tulasiewicz (Eds.), Politics and educational change, 4-35. London: Croom Helm. Barber, M. (1994b). Power and control in education, 1994-2004. British Journal of Educational Studies, 11(4), 348-362. Bolam, R. (2000).Emerging policy trends: some implications for continuing professional development, Journal of In-service Education, 26(2), 267 280. Bubb, S., &Earley, P. (2009).Leading staff development for school improvement.school Leadership and Management, 29 (1), 23-37. Collinson, V., Kozina, E., Kate Lin, Y., Ling, L., Matheson, I., Newcombe, L., &Zogla, I. (2009). Professional development for teachers: A world of change. European Journal of Teacher Education, 32(1), 3-19. Day, C. (2000). Teachers in the Twenty-first Century: Time to renew the vision [1]. Teachers and Teaching: Theory and Practice, 6(1), 101-115. Day,C., Harris, A., & Hadfield, M. (2000). Grounding knowledge of schools in stakeholder realities: A multi-perspective study of effective school leaders. School Leadership and Management, 21(1), 19-42. Day, C. (2003). Ζεμέιημεησλεθπαηδεπηηθψλ. κηθ. Ώ. ΐαθάθε. Ώζήλα: Σππσζήησ. Fullan, M., &Erskine-Cullen, E. (1995).Towards effective school improvement.school Effectiveness and School Improvement, 6 (3), 279-282. 107

Garet, M. S., Porter, A. C., Desimone, L., Birman, B. F., & Yoon, K. S. (2001). What makes professional development effective? Results from a national sample of teachers.american Educational Research Journal, 38(4), 915-945. Codd,J.(2005).Politics and policy makingineducation.in P. Adams, K. Vossler, & C. Scrivens (Eds).Understanding teachers work in Aotearoa New Zealand. Melbourne. Thomson Dunmore. Handy, C. (1989).The age of unreason. London: Business Books Ltd. Hargreaves, A. (2002). Professional learning communities and performance training cults: The emerging apartheid of school improvement. In A. Harris, C. Day, M. Hadfield, D. Hopkins, A. Hargreaves & C. Chapman (Eds.), Effective leadership for school improvement. 180-195. New York: RoutledgeFalmer. Hilferty, F. (2008).Theorising teacher professionalism as an enacted discourse of power.british Journal of Sociology of Education,29 (2), 161-173. Kirk, G. (2004). The chartered teacher: A challenge to the profession in Scotland. Education in the North, 11, 10-17. Little.T. (1993). Teachers' professional development in a climate of educational reform. Educational Evaluation and Policy Analysis, 15(2), 129-151. Loomis, S., Rodriguez, J., & Tillman, R. (2008). Developing into similarity: Global teacher education in the twenty-first century.european Journal of Teacher Education, 31(3), 233-245. Manen, M. V. (1995). On the epistemology of reflective practice. Teachers and Teaching: Theory and Practice, 1(1), 33-50. Muijs, D., & Lindsay, G. (2008). Where are we at? An empirical study of levels and methods of evaluating continuing professional development.britisheducationalresearchjournal, 34 (2), 195-211. Reeves, J., &Forde, C. (2004).The social dynamics of changing practice. Cambridge Journal of Education, 34(1), 85-102. Reeves, J., Turner, E., Forde, C., & Morris, B. (2005).Changing their minds: The social dynamics of school leaders learning.cambridge Journal of Education, 35(2), 253-273. Reezigt, J. G., &Creemers, P. M. B. (2005).A comprehensive framework for effective school improvement.school Effectiveness and School Improvement,16(4), 407-424. Rust, F., & Meyers, E. (2006). The bright side: Teacher research in the context of educational reform and policy-making. Teachers and Teaching: Theory and Practice,12(1), 69-86. 108

Starkey, L., Yates, A., Meyer, L. H., Hall, C., Taylor, M., Stevens, S., &Rawiri, T. (2009). Professional development design: Embedding educational reform in New Zealand. Teaching and Teacher Education, 25, 181-189. Wrigley, T. (2003). Is school effectiveness anti-democratic? British Journal of Educational Studies,51 (2), 89-112. Wrigley, T. (2008). School improvement - a diversity of aims and approaches. Improving Schools, 11(2), 99-100. Αεκαθφπνπινο, Γ. (2008). Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζηα πεξηθεξεηαθά επηκνξθσηηθά θέληξα θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο. Δκπεηξηθή έξεπλα κε βάζε ηηο απφςεηο ησλ επηκνξθσηψλ. Ώλαθηήζεθε ζηηο 22-8-2014 απφ: http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/handle/10889/1502. Ξσρέιιεο, Π. (2005). Ο εθπαηδεπηηθφο ζηνλ ζχγρξνλν θφζκν: Ο ξφινο θαη ην επαγγεικαηηθφ ηνπ πξνθίι ζήκεξα, ε εθπαίδεπζε θαη ε απνηίκεζε ηνπ έξγνπ ηνπ. Ώζήλα: Σππσζήησ. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ νπιηάλα ΐαζηιεηάδνπ, δαζθάια ΒΏΒ, M. EdΒθπαηδεπηηθή Δγεζία θαη Αηνίθεζε, Βηδίθεπζε ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Πξνζαλαηνιηζκφ, Α/ληξηα Β.Β.Β.Β.Κ Κνδάλεο απφ ην 2008. Βθπαηδεχηξηα θαη εηζεγήηξηα κε ζέκαηα ζρεηηθά θπξίσο κε ηελ εηδηθή αγσγή θαη ηελ εθπαηδεπηηθή εγεζία θαη δηνίθεζε ζε Π.Β.Κ, ΑΕΒΚ, Β.Κ.Α.Α.Ώ. θαζψο θαη ζε εκεξίδεο θαη ζπλέδξηα. Πηζηνπνηεκέλε εθπαηδεχηξηα ελειίθσλ απφ ηνλ Β.Ο.Π.Π.Β.Π. 109

Απφ κχζν ζ άιινλ κχζν, απφ ζεφ ζ άιινλ ζεφ Βάζηνπ Θενδψξα Τπεχζπλε ρνιηθψλ Αξαζηεξηνηήησλ Π.Β. Φιψξηλαο, vasioteo@gmail.com Βιάρνπ Μαξία Ααζθάια, 5 ν Αεκνηηθφ ρ. Φιψξηλαο Κνξκά Άλλα Ααζθάια, 5 ν Αεκνηηθφ ρ. Φιψξηλαο ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 6. Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, θιπ. ΠΔΡΗΛΖΦΖ Δ παξνπζίαζε απηή αθνξά ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο «Ώπφ κχζν ζ άιινλ κχζν, απφ ζεφ ζ άιινλ ζεφ» γηα ην Ώξραηνινγηθφ Μνπζείν Φιψξηλαο. Σειεπηαία, έρεη πηνζεηεζεί θαη ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο «εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα» γηα λα πεξηγξάςνπκε δηαθνξεηηθέο, θπξίσο κνπζεηνπαηδαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ απεπζχλνληαη θαηά θχξην ιφγν ζε καζεηέο. Σα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα δηαθνξνπνηνχληαη, απφ ηελ απιή επίζθεςε θαη μελάγεζε, θαζψο ζηνρεχνπλ: ζηελ ελεξγεηηθή ζηάζε ηνπ καζεηή, ζηελ απφθηεζε ζεηηθψλ εκπεηξηψλ θαη φρη ζηε κεηάδνζε γλψζεσλ, ζηελ αλαθάιπςε ηεο γλψζεο κέζσ ηεο δηεξεχλεζεο, ζηελ έκπλεπζε θαη ηε δεκηνπξγία, ζηελ ςπραγσγηθή εθκάζεζε. θνπφο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο είλαη ε εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ηα εθζέκαηα θαη ηνπο ρψξνπο ηνπ Ώξραηνινγηθνχ Μνπζείνπ Φιψξηλαο κέζα απφ ηελ παξαηήξεζε θαη κειέηε ζπγθεθξηκέλσλ εθζεκάησλ, θαζψο θαη ε θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ ζπλεξγαζίαο. Ώπεπζχλεηαη θπξίσο ζε καζεηέο Γ - Α ηάμεσλ. Οξγαλψζεθε ζε ηξεηο θάζεηο, αθνινπζψληαο ηηο ζχγρξνλεο πξνζεγγίζεηο ηεο κνπζεηαθήο εθπαίδεπζεο. Ζ πξψηε θάζε ζην ζρνιείν θαη ζθνπφο ηεο είλαη ε πξφθιεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ παηδηψλ γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, θαζψο θαη ε πξνεηνηκαζία γηα ηελ επίζθεςε ζην κνπζείν. Ζ δεχηεξε θάζε ζην κνπζείν θαη ζθνπφο ηεο είλαη ε αμηνπνίεζή ηνπ σο δεκηνπξγηθνχ ρψξνπ κάζεζεο κέζα απφ θαηάιιειεο δξαζηεξηφηεηεο κε ηε βνήζεηα θχιισλ εξγαζίαο. Ζ ηξίηε θάζε ζην ζρνιείν. θνπφο ηεο ήηαλ ε αμηνπνίεζε ηεο εκπεηξίαο πνπ απνθηήζεθε ζην κνπζείν θαη ε θαιιηέξγεηα ζεηηθψλ ζηάζεσλ απέλαληη ζηε ιατθή καο παξάδνζε θαη ζηελ πνιηηηζηηθή καο θιεξνλνκηά. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Εζηνξία, Ώξραηνινγηθφ Μνπζείν, ζενί 110

Δληάζζνληαο ηελ ηερλνινγία ηεο Δπαπμεκέλεο Πξαγκαηηθφηεηαο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία σηήξεο Γεσξγίνπ MSc Πιεξνθνξηθήο, Βθπαηδεπηηθφο ΠΒ19, 6 ν Αεκνηηθφ ρνιείν Φιψξηλαο samgeorg@sch.gr ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 6. Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, θιπ. Πεξίιεςε Σα ηειεπηαία ρξφληα, ε αλάπηπμε πνπ παξαηεξήζεθε ζηηο θνξεηέο ζπζθεπέο (έμππλα θηλεηά ηειέθσλα θαη ηακπιέηεο) ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο λέεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο έρνπλ επηθέξεη ηεξάζηηεο αιιαγέο ζηηο δπλαηφηεηεο κάζεζεο. Δ Βπαπμεκέλε Πξαγκαηηθφηεηα είλαη κία ηερλνινγία πνπ εληζρχεη ηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν κε ςεθηαθά ζηνηρεία. Γηα λα επηηεπρζεί απηφ ρξεηάδεηαη κία θνξεηή ζπζθεπή ψζηε λα εζηηάζεη ε θάκεξα ηεο ζπζθεπήο, πάλσ ζε κία ζπγθεθξηκέλε εηθφλα θαη λα εκθαληζηεί έλα ςεθηαθφ αληηθείκελν. Με βάζε ηα παξαπάλσ, γίλεηαη αληηιεπηφ πσο ε ηερλνινγία ηεο επαπμεκέλεο πξαγκαηηθφηεηαο δχλαηαη λα πξνζθέξεη πνιιά ζηελ εθπαίδεπζε θαζψο παξέρεη έλα πεξηβάιινλ δηαδξαζηηθήο κάζεζεο φπνπ ν ρξήζηεο έρεη ηελ επειημία θίλεζεο ζηνλ ρψξν θαη αμηνπνίεζεο ησλ ςεθηαθψλ πιεξνθνξηψλ ζηελ θηλεηή ζπζθεπή ρσξίο λα είλαη αλαγθαζκέλνο λα βξίζθεηαη θαζεισκέλνο κπξνζηά απφ κία νζφλε ππνινγηζηή. Οη καζεζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ δεκηνπξγνχληαη κε ηέηνηεο εθαξκνγέο κπνξνχλ λα γεθπξψζνπλ ην ράζκα κεηαμχ ηνπ ζεσξεηηθνχ θαη πξαθηηθνχ ζε έλα επξχ θάζκα δηδαθηηθψλ πεδίσλ ζπλδπάδνληαο ην πξαγκαηηθφ θαη ην εηθνληθφ. Οη εθαξκνγέο επαπμεκέλεο πξαγκαηηθφηεηαο απμάλνληαη κε ξαγδαίνπο ξπζκνχο θαη νη ηξφπνη πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ ηάμε επαθίνληαη ζηε θαληαζία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. ηα πιαίζηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο κειεηήζεθαλ θαη παξνπζηάδνληαη ηξφπνη έληαμεο δηαθφξσλ εθαξκνγψλ Βπαπμεκέλεο Πξαγκαηηθφηεηαο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαζψο θαη κία αλαιπηηθή παξνπζίαζε ηελ πξψηεο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο εθαξκνγήο Β.Π. γηα ηελ δηδαζθαιία ηεο πιεξνθνξηθήο ζην Γπκλάζην. Λέμεηο θιεηδηά: Βπαπμεκέλε Πξαγκαηηθφηεηα, Βθπαηδεπηηθέο Βθαξκνγέο, Βθαξκνγέο γηα Έμππλεο Φνξεηέο πζθεπέο. Δηζαγσγή Σα ηειεπηαία ρξφληα, νη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο θαη ε πξφνδνο πνπ παξαηεξήζεθε ζηηο θνξεηέο ζπζθεπέο (φπσο ζε έμππλα θηλεηά ηειέθσλα θαη ηακπιέηεο) αιιά θαη ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο έρνπλ επηθέξεη ηεξάζηηεο αιιαγέο ζηε κάζεζε κε απνηέιεζκα λα 111

κηινχκε γηα «θηλεηή κάζεζε», «παληαρνχ παξνχζα» ή «ρσξίο φξηα κάζεζε» (Wong & Looi, 2011) θαη «γηα εδψ θαη ηψξα θηλεηή κάζεζε» (Martin & Ertzberger, 2013). Ο φξνο Βπαπμεκέλε Πξαγκαηηθφηεηα (Augmented reality ή AR) ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη κηα άκεζε ή έκκεζε άπνςε ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ ηνπ νπνίνπ ηα ζηνηρεία επαπμάλνληαη, κέζσ αηζζεηήξησλ εηζφδσλ (sensory input) πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ππνινγηζηή, φπσο ήρνο, εηθφλεο, ηξηζδηάζηαηα γξαθηθά (3D) ή θαη βίληεν. Δ ηθαλφηεηα παξαγσγήο θαη απεηθφληζεο ηξηζδηάζηαησλ γξαθηθψλ ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν, παξείρε πιένλ ηε δπλαηφηεηα λα πινπνηεζνχλ ζθελέο πνπ δελ ήηαλ δπλαηφλ λα δεκηνπξγεζνχλ ζε έλαλ θαζαξά θπζηθφ θφζκν. Βλψ ζην παξειζφλ θσηνγξαθηθά θαη θηλεκαηνγξαθηθά ηερλάζκαηα έδσζαλ απιψο κηα ηδέα απφ ηνπο θαληαζηηθνχο θφζκνπο, ή εηθφλεο θφζκσλ πνπ θαληάδνπλ πξαγκαηηθνί, ηα γξαθηθά ππνινγηζηψλ επέηξεςαλ νηηδήπνηε θαληαδφκαζηε, λα κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί θαη απεηθνληζηεί κε ηφζε αθξίβεηα, ζε ζεκείν πνπ λα μεγειά ηηο αηζζήζεηο. Οη εθαξκνγέο επαπμεκέλεο πξαγκαηηθφηεηαο κπνξνχλ λα πεξηγξαθνχλ σο κηα δηαδηθαζία δχν ζηαδίσλ κε ηνπο δηάθνξνπο ηχπνπο ηερλνινγηψλ πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ εθηέιεζε απηψλ. Κάζε ρξνληθφ βήκα κηαο εθαξκνγήο ζα πξέπεη λα εθηειεί ηα εμήο ζηάδηα: 1. Να θαζνξίζεη ηελ ηξέρνπζα θαηάζηαζε ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ θαζψο θαη ηνπ εηθνληθνχ θφζκνπ. 2. Να εκθαλίζεη ηελ εηθνληθή πιεξνθνξία κε ρσξηθή θαη ρξνληθή ζπζρέηηζε κε ηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν θαηά ηξφπν πνπ ζα επηηξέςεη ζην ρξήζηε λα αληηιεθζεί ηα εηθνληθά ζηνηρεία σο κέξνο ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ. Τπάξρνπλ φκσο θαη ηξία δνκηθά ζηνηρεία ζε έλα ζχζηεκα επαπμεκέλεο πξαγκαηηθφηεηαο γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ βεκάησλ πνπ κφιηο αλαθέξζεθαλ. Ώπηά ζπλίζηαληαη ζε: 1. Έλαλ ή πεξηζζφηεξνπο αηζζεηήξεο, γηα λα θαζνξηζηεί ε θαηάζηαζε ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ φπνπ έρεη αλαπηπρζεί ε εθαξκνγή 2. Έλαλ επεμεξγαζηή, ψζηε λα αμηνινγεζνχλ ηα δεδνκέλα ησλ αηζζεηήξσλ, λα πινπνηεζεί ε εθαξκνγή ησλ θπζηθψλ θαη άιισλ θαλφλσλ ηνπ εηθνληθνχ θφζκνπ, θαη λα παξαρζνχλ ηα ζήκαηα πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ νδήγεζε ηεο νζφλεο 3. Μηα παξνπζίαζε θαηάιιειε πνπ λα δεκηνπξγεί ηελ αίζζεζε φηη ν εηθνληθφο θαη ν πξαγκαηηθφο θφζκνο ζπλππάξρνπλ θαη λα εληππσζεί ζηηο αηζζήζεηο ηνπ ρξήζηε ν ζπλδπαζκφο θπζηθνχ θαη εηθνληθνχ θφζκνπ. Δ παξνχζα εξγαζία αλαθέξεη ηα νθέιε ηεο Β.Π. ζηελ εθπαίδεπζε, ζε γεληθά πιαίζηα θαη κε παξαδείγκαηα δηάθνξσλ εθαξκνγψλ. Παξνπζηάδεη φια ηα ζηάδηα δεκηνπξγίαο ηεο πξψηεο ειιεληθήο εθαξκνγήο Β.Π. πνπ είλαη πξνζαξκνζκέλε γηα ηα ζρνιηθά βηβιία. Πεξηγξάθεη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο, αηηηνινγψληαο ηαπηφρξνλα θαη ηνπο ιφγνπο δεκηνπξγίαο ηεο. Σέινο αλαθέξεη ηα πιενλεθηήκαηα ζηελ δηδαζθαιία θαη πξνηείλεη επέθηαζε θαη ζε άιια καζήκαηα πνπ ζα κπνξνχζε λα εθαξκνζηεί. Ζ επαπμεκέλε πξαγκαηηθφηεηα ζηελ εθπαίδεπζε Μέρξη ζήκεξα, ππάξρεη έλαο απμαλφκελνο αξηζκφο εξεπλψλ νη νπνίεο εζηηάδνπλ, κεηαμχ άιισλ, ζηε ρξήζε θαη επίδξαζε ηεο επαπμεκέλεο πξαγκαηηθφηεηαο (Β.Π.) ζε δηάθνξα γλσζηηθά αληηθείκελα φπσο γηα παξάδεηγκα, ζηα Μαζεκαηηθά (Estapa & Nadolny, 2015), ηελ εθκάζεζε Γισζζψλ (Solak & Cakir, 2015), ηε Μεραληθή (Costa 112

& Arsenio, 2015), ηελ Σέρλε (Daponte, DeVito, Picariello, & Riccio, 2015) θαη ηηο Φπζηθέο Βπηζηήκεο (Chen & Liao, 2015).Τπάξρνπλ πνιιέο εθπαηδεπηηθέο εθαξκνγέο Βπαπμεκέλεο Πξαγκαηηθφηεηαο νη νπνίεο εκπινπηίδνπλ ηε δηδαζθαιία θαη δεκηνπξγνχλ δηδαθηηθά πεξηβάιινληα ζπλεξγαηηθήο, δηεξεπλεηηθήο θαη κάζεζεο κέζσ ηεο αλαθάιπςεο (Dede C., 2009, Fitz Gerald et al., 2012, Lizandra M., 2009). Οη καζεζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ δεκηνπξγνχληαη κε ηέηνηεο εθαξκνγέο κπνξνχλ λα γεθπξψζνπλ ην ράζκα κεηαμχ ηνπ ζεσξεηηθνχ θαη πξαθηηθνχ ζε έλα επξχ θάζκα δηδαθηηθψλ πεδίσλ ζπλδπάδνληαο ην πξαγκαηηθφ θαη ην εηθνληθφ (Σδήξνπ, 2015). Οη εθαξκνγέο Β.Π. πνπ ππάξρνπλ ζηα δηάθνξα app stores είλαη ρηιηάδεο θαη ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο αγγιηθέο. Τπάξρνπλ κνλάρα ειάρηζηεο πνπ έρνπλ κεηαθξαζηεί ζηα ειιεληθά. Ώλ ζέιακε λα ηηο θαηεγνξηνπνηήζνπκε ζα ηηο ηαμηλνκνχζακε αλάινγα κε ηελ επηζηήκε πνπ πξεζβεχνπλ. Δ εθαξκνγή ARLOON Geometry είλαη έλα δηαδξαζηηθφ εξγαιείν πνπ επηηξέπεη ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη καζεηέο λα έξζνπλ ζε επαθή κε ηξηζδηάζηαηα κνληέια γεσκεηξηθψλ ζηεξεψλ θαη λα αλαθαιχςνπλ ηηο ηδηαηηεξφηεηεο θάζε ζρήκαηνο. Δ εθαξκνγή κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο επηθνπξηθφ επνπηηθφ πιηθφ γηα ην κάζεκα ηεο Γεσκεηξίαο αιιά θαη σο εξγαιεία αμηνιφγεζεο γηα ζρνιεία πνπ δηαζέηνπλ ηακπιέηεο. Δ δηεμαγσγή πεηξακάησλ κε ειεθηξηθά θπθιψκαηα είλαη κηα ηδηαίηεξα επράξηζηε δξαζηεξηφηεηα γηα ηνπο καζεηέο. Πνιιέο θνξέο φκσο ε έιιεηςε πιηθψλ δπζρεξαίλεη ηε δηεμαγσγή ηνπο ζηελ ηάμε. Δ εθαξκνγή AR Circuits θηινδνμεί λα πξνζθέξεη κηα ελαιιαθηηθή πξνζέγγηζε ζε απηνχ ηνπ είδνπο ηηο δξαζηεξηφηεηεο, κέζα απφ ηελ πξνζνκνίσζε ειεθηξηθψλ θπθισκάησλ κέζσ ηεο ηερλνινγίαο ηεο επαπμεκέλεο πξαγκαηηθφηεηαο. Δ εθαξκνγή ιεηηνπξγεί κε κηα ζεηξά απφ θάξηεο δείθηεο πάλσ ζηηο νπνίεο εκθαλίδνληαη ηα δηάθνξα κέξε ελφο ειεθηξηθνχ θπθιψκαηνο. Δ εθαξκνγή Aurasma είλαη κηα πιαηθφξκα Β.Π. πνπ επηηξέπεη ζηνπο ρξήζηεο λα αλαθαιχςνπλ, λα δεκηνπξγήζνπλ θαη λα κνηξαζηνχλ εηθνληθφ πεξηερφκελν πνπ ελζσκαηψλεηαη ζηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν. Δ εθαξκνγή απνηειείηαη απφ ην Aurasma Studio, ηελ πιαηθφξκα ζρεδηαζκνχ γηα Δ/Τ θαη ηελ εθαξκνγή Aurasma γηα θηλεηέο ζπζθεπέο. Πξφθεηηαη γηα κία δεκνθηιή εθαξκνγή πνπ δίλεη ηελ δπλαηφηεηα ζηνπο ρξήζηεο, εθφζνλ έρνπλ δεκηνπξγήζεη ινγαξηαζκφ ζε απηήλ, λα θάλνπλ ηηο δηθέο ηνπο «εηθφλεο δείθηεο» ζπλδένληαο ςεθηαθά ζηνηρεία. Αηαηίζεηαη δσξεάλ αιιά γηα ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ «εηθφλσλ δεηθηψλ». Ώπφ απηφ ην κηθξφ δείγκα εθαξκνγψλ Β.Π. πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα πξνεηνηκάζεη λσξίηεξα ην πιηθφ πνπ ρξεηάδεηαη γηα ην κάζεκά ηνπ θαη απηφ πξνυπνζέηεη θαηάιιειεο ηερληθέο γλψζεηο, πνιχ ρξφλν, εμνηθείσζε κε ηελ αληίζηνηρε εθαξκνγή, νη καζεηέο λα γλσξίδνπλ θαιά ηελ αγγιηθή γιψζζα θαη ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο ρξεκαηηθή ζπκβνιή. Λεηηνπξγία ηεο Δθαξκνγήο School AR ηελ ζεκεξηλή επνρή ηα παηδηά, απφ πνιχ κηθξή ειηθία, είλαη εμνηθεησκέλα κε ηελ ρξήζε ησλ θηλεηψλ ζπζθεπψλ. χκθσλα κε έξεπλα ηνπ Focus Bari (Infocom World 113

2012), πάλσ απφ ην 80% ησλ παηδηψλ Γπκλαζίνπ ζηελ Βιιάδα ρξεζηκνπνηνχλ θηλεηφ ηειέθσλν. Με βάζε απηά ηα ζηνηρεία γίλεηαη αληηιεπηφ φηη πξφθεηηαη γηα ηηο αγαπεκέλεο ζπζθεπέο ελαζρφιεζεο ησλ παηδηψλ, ηεο επνρήο πνπ δηαλχνπκε. Οη καζεηέο ζηελ ειηθία άλσ ησλ 13 εηψλ γλσξίδνπλ απηαίζησο ηελ ρξήζε θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ησλ θηλεηψλ ζπζθεπψλ. Παξφια απηά ε εθαξκνγή School AR ζρεδηάζηεθε ψζηε λα είλαη απιή θαη εχρξεζηε θαη γηα ρξήζηεο κε ιηγφηεξε εκπεηξία. Ο ρξήζηεο κπνξεί λα εγθαηαζηήζεη ηελ εθαξκνγή απφ ην Google Play (ζχληνκα θαη ζην App Store) θαη λα μεθηλήζεη ηελ αλαδήηεζε ζηηο ζειίδεο ηνπ βηβιίνπ. ηαλ εθηειέζεη ηελ εγθαηαζηεκέλε πιένλ εθαξκνγή εκθαλίδεηαη ε splash image (εηθφλα εθθίλεζεο) θαη έπεηηα βξίζθεηαη ζην απιφ, θεληξηθφ κελνχ. Σν κελνχ απνηειείηαη απφ 3 θνπκπηά. ην θνπκπί Πεξηγξαθή ν ρξήζηεο κπνξεί λα πάξεη πιεξνθνξίεο γηα ηελ εθαξκνγή, λα κεηαβεί ζηελ επίζεκε ηζηνζειίδα θαη επίζεο λα δηαβάζεη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο. ην θνπκπί ειίδεο AR (ρήκα 3) πιεξνθνξείηαη γηα ην πνηέο ζειίδεο ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ πεξηέρνπλ ςεθηαθά αληηθείκελα θαη αλαγξάθνληαη ζχληνκεο πιεξνθνξίεο γηα ην θάζε ζηνηρείν. ρήκα1 Παξνπζίαζε ησλ ζειίδσλ κε ςεθηαθά ζηνηρεία ηελ ζπλέρεηα ν ρξήζηεο πξέπεη λα αλνίμεη ην βηβιίν ηεο πιεξνθνξηθήο, ζηελ ζειίδα πνπ επηζπκεί θαη λα παηήζεη ην θνπκπί ΚάκεξαAR. Παηψληαο ην ζπγθεθξηκέλν θνπκπί ελεξγνπνηείηαη ε θάκεξα ηεο θηλεηήο ζπζθεπήο ψζηε λα ζηνρεχζεη ν ρξήζηεο ζηελ ζειίδα θαη λα εκθαληζηεί ην ςεθηαθφ αληηθείκελν (ρήκα 4). ρήκα2 Δκθάληζε ςεθηαθνχ αληηθεηκέλνπ ζηελ νζφλε ηεο ζπζθεπήο 114

Βζηηάδνληαο ζηε ζειίδα 21 ηνπ βηβιίνπ εκθαλίδεηαη έλα κεγάιν ζχζηεκα ππνινγηζηψλ (main frame) ζε ηξηζδηάζηαηε κνξθή. Σν ζπγθεθξηκέλν ζηνηρείν επηιέρζεθε γηαηί απνπζηάδεη ε εηθφλα παξφκνησλ ππνινγηζηψλ. Βπηπξνζζέησο, νη καζεηέο παξαηεξνχλ ην αληηθείκελν ζην θπζηθφ ηνπο πεξηβάιινλ. ηε ζειίδα 87 εκθαλίδεηαη βίληεν πνπ θαζνδεγεί ηνπο καζεηέο πσο κπνξνχλ λα δηαρεηξηζηνχλ ην ειεθηξνληθφ ηνπο ηαρπδξνκείν. Πψο λα ζπλδεζνχλ, λα ειέγμνπλ ηα κελχκαηα ηνπο, λα ζπληάμνπλ λέν κήλπκα θαη λα ην απνζηείινπλ ζηνλ παξαιήπηε. Σν ςεθηαθφ πιηθφ ηεο εθαξκνγήο απνηειείηαη απφ ηξηζδηάζηαηα αληηθείκελα θαη επεμεγεκαηηθά βίληεν. Σα αληηθείκελα έρνπλ επηιεγεί λα εκθαλίδνληαη ζε ζπγθεθξηκέλα καζήκαηα ψζηε λα βνεζήζνπλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα επεθηείλεη ηηο γλψζεηο ή λα επεμεγήζεη ιεηηνπξγίεο πνπ είλαη δπζλφεηεο ζηνπο καζεηέο. πκπεξάζκαηα Οη εθαξκνγέο Βπαπμεκέλεο Πξαγκαηηθφηεηαο αλαπηχζζνληαη ξαγδαία ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ελζσκαηψλνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζε πνιιέο ρψξεο ηνπ εμσηεξηθνχ. Σα ζεκαληηθφηεξα πιενλεθηήκαηα, εηδηθφηεξα ζε επίπεδν ζρνιηθψλ βηβιίσλ είλαη ηα εμήο: Σα ζρνιηθά βηβιία έρνπλ κνλάρα εηθφλεο (δηζδηάζηαηεο, εθηππσκέλεο πάλσ ζην ραξηί). Δ ηερλνινγία ηεο Β.Π. παξνπζηάδεη ζηνλ ρξήζηε, ζηελ θαηάιιειε ζειίδα, έλα ηξηζδηάζηαην αληηθείκελν πνπ κπνξεί λα ην πεξηζηξέςεη, λα ην κεγεζχλεη ψζηε ην ζηνηρείν λα γίλεη πεξηζζφηεξν αιεζνθαλήο. Παξαδείγκαηα ηξηζδηάζηαησλ αληηθείκελσλ πνπ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηελ δηεπθφιπλζε εθπαηδεπηηθψλ ελλνηψλ, είλαη γεσκεηξηθά ζρέδηα, αξραία κλεκεία θαη αγάικαηα, κεραλέο θ.α. Απλαηφηεηα πξνβνιήο βίληεν γηα ηελ θαιχηεξε επεμήγεζε πξνβιεκάησλ ζε καζήκαηα Φπζηθήο, Υεκείαο θαη άιια. Βχθνιή ρξήζε. Σν θηλεηφ θαη ε ηακπιέηα είλαη ζπλέρεηα ζε ιεηηνπξγία. Αελ ρξεηάδεηαη ε ρξήζε ηνπ ππνινγηζηή γηα αλαδήηεζε ζην δηαδίθηπν ή θαηάιιεια πξνγξάκκαηα. Σα αληηθείκελα είλαη πξνζαξκνζκέλα πάλσ ζηελ χιε ηνπ καζήκαηνο θαη είηε ην επεμεγνχλ είηε ην επεθηείλνπλ. Αεκηνπξγεί έλα πεξηβάιινλ δηαδξαζηηθήο κάζεζεο φπνπ ν καζεηήο παξαηεξεί ην ηξηζδηάζηαην αληηθείκελν ζην ρψξν θαη ην αληηιακβάλεηαη θαιχηεξα. Σέινο ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη είλαη έλαο εχθνινο ηξφπνο αλαβάζκηζεο θαη εθζπγρξνληζκνχ ηεο χιεο ησλ βηβιίσλ. Λφγσ ησλ νηθνλνκηθψλ πξνβιεκάησλ ηεο ρψξαο, δελ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα γηα λέα βηβιία. Οη καζεηέο έξρνληαη ζε επαθή κε λέεο ηερλνινγίεο θαη πξαθηηθέο ζηελ εθπαίδεπζε ρσξίο κεγάιν θφζηνο. Δ δηαξθήο, δηάρπηε θαη δηα βίνπ εθπαίδεπζε είλαη πιένλ εθηθηή ηερλνινγηθά, ην κφλν πνπ κέλεη είλαη λα αλαπηπρζνχλ ηα κνληέια, ηα εξγαιεία θαη νη ηερληθέο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα θαηαζηήζνπλ ηελ θηλεηή ππνινγηζηηθή ππνδνκή έλα εξγαιείν γηα ηε βειηίσζε θαη αλαζεψξεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. H ελζσκάησζε ηεο Β.Π. ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πξνζθέξεη έλα πιήζνο πιενλεθηεκάησλ, γηαηί εληζρχεη ηε ζπκκεηνρηθφηεηα ησλ καζεηψλ, ηνπο ελεξγνπνηεί 115

θαη ηνπο παξαθηλεί λα εμεξεπλήζνπλ θαη λα δηαρεηξηζηνχλ ηα καζεζηαθά αληηθείκελα απφ πνιιέο πιεπξέο (Kerawalla et al., 2006), επηηξέπεη θαη ππνβνεζά ηε δηδαζθαιία αληηθεηκέλσλ πνπ νη καζεηέο δελ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα έρνπλ άκεζε πξφζβαζε, εληζρχεη ηελ ζπλεξγαηηθφηεηα αλάκεζα ζε εθπαηδεπφκελνπο θαη εθπαηδεπηέο, θαζψο θαη κεηαμχ ησλ εθπαηδεπφκελσλ (Billinghurst, 2002). Δ παξνχζα εθαξκνγή επειπηζηεί ζην κέιινλ λα εκπινπηηζηεί κε πεξηζζφηεξν ςεθηαθφ πιηθφ γηα ην κάζεκα ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ζε ζπλεξγαζία κε εθπαηδεπηηθνχο δηαθφξσλ εηδηθνηήησλ λα επεθηαζεί θαη ζε άιια ζρνιηθά καζήκαηα. Οη καζεηέο είλαη πεξηζζφηεξν έηνηκνη απφ πνηέ λα κάζνπλ παίδνληαο κε ηηο ειεθηξνληθέο ηνπο ζπζθεπέο επαπμάλνληαο ηελ πξαγκαηηθφηεηα πνπ ηνπο πεξηβάιιεη. Πξνζδνθνχλ πξνθιεηηθέο εκπεηξίεο θαη ζπζηεκαηηθή αλάδξαζε θαη επηδηψθνπλ ηελ πιαηζησκέλε κάζεζε πνπ είλαη ρξήζηκε θαη απζεληηθή. Βηβιηνγξαθία Azuma, R.T. (1997). A survey of augmented reality. Presence-Teleoperators and Virtual Environments, 6(4), 355-385. Billinghurst, M. (2002).Augmented Reality in Education. New Horizons for Learning, December 2002. Retrieved Feb 12, 2015, from http://www.newhorizons.org/strate - gies/technology/billinghurst.htm. Chen, M.-P., & Liao, B.-C.(2015). Augmented Reality Laboratory for High School Electrochemistry Course. Advanced Learning Technologies (ICALT), 132-136. Costa, N., & Arsenio, A. (2015). Augmented Reality behind the wheel- Human Interactive Assistance by Mobile Robots. Automation, Robotics and Applications (ICARA), 6, 62-69. Dede, C. (2009). Immersive Interfaces for Engagement and Learning.Science, 323(5910), (pp. 66-69). DOI: 10.1126/science.1167311 FitzGerald Elizabeth, Adams Anne, Ferguson Rebecca, Gaved Mark, MorYishay and Thomas Rhodri (2012). Augmented reality and mobile learning: the state of the art. Proceedings of the 11th World Conference on Mobile and Contextual Learning (mlearn 2012), Helsinki, Finland, (pp. 62 69). Estapa, A., & Nadolny, L. (2015). The Effect of an Augmented Reality Enhanced Mathematics Lesson on Student Achievement and Motivation. Journal of STEM Education: Innovations & Research, 16(3), 40-48. Kerawalla, L., Luckin, R., Seljeflot, S., & Woolard, A. (2006). Making it real : exploring the potential of augmented reality for teaching primary school science. Virtual Reality, 10(3-4), 163-174. Lizandra, M. (2009). Augmented Reality and Tangible Interfaces for Learning, In Advanced Learning, Raquel Hijn-Neira (Ed.), ISBN: 978-953-307-010-0, In Tech Martin, F., & Ertzberger, J. (2013). Here and now mobile learning: An experimental study on the use of mobile technology. Computers & Education, 68, 76 85. 116

Solak, E., & Cakir, R. (2015). Exploring the effect of materials designed with augmented reality on language learners vocabulary learning. Journal of Educators Online, 12, 49-72. Wong, L.-H., & Looi, C.-K. (2011). What seams do we remove in mobile-assisted seamless learning? A critical review of the literature. Computers & Education, 57, 2364 2381. Σδήξνπ Γηνχιε (2015). Βθαξκνγέο Βπαπμεκέλεο Πξαγκαηηθφηεηαο ζηελ άηππε κάζεζε. 9ν Παλειιήλην πλέδξην Καζεγεηψλ Πιεξνθνξηθήο. 117

Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Διιάδα: ε πεξίπησζε ησλ Πεξηθεξεηαθψλ Δπηκνξθσηηθψλ Κέληξσλ Ησάλλεο Γθαλάθαο ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ, Αηεπζπληήο Π.Β.Κ. Κνδάλεο ganakas@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ 10: Ο ξφινο θαη νη αλάγθεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζην ζρνιείν ηεο ζχγρξνλεο επνρήο. Ώξρηθή εθπαίδεπζε θαη επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ Πεξίιεςε ηε ζεκεξηλή θνηλσλία ηεο γλψζεο αιιά θαη ησλ πνιηηηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ πξνθιήζεσλ, ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαδεηθλχεηαη ζε αδήξηηε αλαγθαηφηεηα. Δ απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο φκσο δελ είλαη απηνλφεηε. ηε βάζε πνησλ ζεσξεηηθψλ αξρψλ θαη ππφ πνηεο πξνυπνζέζεηο ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηελ απνζηνιή ηεο; Σα Πεξηθεξεηαθά Βπηκνξθσηηθά Κέληξα (Π.Β.Κ.) άξρηζαλ ηε ιεηηνπξγία ηνπο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 κε ζηφρν λα θαιχςνπλ απηή ηελ αλάγθε. Έρνπλ πεξάζεη απφ ηφηε 25 ρξφληα, ζηε δηάξθεηα ησλ νπνίσλ έρνπλ γίλεη αξθεηέο λνκνζεηηθέο παξεκβάζεηο, πνπ πξνζδηφξηζαλ ην ξφιν θαη ην ραξαθηήξα ηνπο. Έρνπλ δηεμαρζεί επίζεο θαη αξθεηέο έξεπλεο ζρεηηθά κε ην ξφιν θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, κε ην δξαζηηθφ πεξηνξηζκφ ησλ πξνζιήςεσλ εθπαηδεπηηθψλ, θαηέζηεζαλ ζρεδφλ αλελεξγά. Σν εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη εάλ θαη θαηά πφζν ν ζεζκφο απηφο κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηελ απνζηνιή ηνπ; Πνηεο παξεκβάζεηο ελδερνκέλσο απαηηνχληαη; Πνην είλαη ην κέιινλ ηνπ ζεζκνχ; Δ απάληεζε πξνυπνζέηεη κειέηε ηεο κέρξη ηψξα ιεηηνπξγίαο ησλ Π.Β.Κ. κε βάζε ηφζν ηα λνκνζεηηθά θείκελα φζν θαη ζρεηηθέο κειέηεο θαη έξεπλεο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί. ην εξψηεκα απηφ επηρεηξεί λα απαληήζεη ε παξνχζα εηζήγεζε ζηεξηδφκελε ηφζν ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο δηα βίνπ κάζεζεο θαη εθπαίδεπζεο ελειίθσλ φζν θαη ζηηο δεκνζηεπκέλεο κειέηεο θαη έξεπλεο ζρεηηθά κε ην ξφιν, ην ραξαθηήξα θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ Πεξηθεξεηαθψλ Βπηκνξθσηηθψλ Κέληξσλ (Π.Β.Κ.). Δηζαγσγή Δ πξνζπάζεηα ελλνηνινγηθήο νξηνζέηεζεο ελφο φξνπ, ν πεξηνξηζκφο ηεο πνιπζεκίαο ηνπ θαζψο θαη εχξεζε ελφο θνηλά απνδεθηνχ νξηζκνχ ήηαλ πάληνηε έλα πξφβιεκα γηα ηνπο ζεσξεηηθνχο ηεο εθπαίδεπζεο, πξάγκα πνπ ηζρχεη θαη γηα ηνλ φξν επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Έρνληαο ππφςε ηα παξαπάλσ κπνξνχκε λα 118

ζεσξήζνπκε φηη ν φξνο «επηκφξθσζε» πεξηθιείεη εθείλεο ηηο νξγαλσκέλεο δηαδηθαζίεο, ζεζκνζεηεκέλεο ή κε, πνπ ζηνρεχνπλ ζηε ζπκπιήξσζε θαη αλαλέσζε ηεο αξρηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπ, αθελφο λα βειηηψλεη ηηο ζρεηηθέο κε ην δηδαθηηθφ έξγν γλψζεηο, δεμηφηεηεο θαη ζηάζεηο θαη αθεηέξνπ λα εμειίζζεηαη ν ίδηνο σο άηνκν. Ώπψηεξνο ζηφρνο ηεο επηκφξθσζεο είλαη λα ζπκβάιεη ζηε βειηίσζε ηεο επαγγεικαηηθήο πξαθηηθήο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη θαη επέθηαζε ζηελ αλάπηπμε ηεο πνηφηεηαο ηεο παξερφκελεο εθπαίδεπζεο (Υαηδεπαλαγηψηνπ 2001: 27) Πσο δηακνξθψζεθε φκσο ην πεδίν ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξηλ ηελ ζεζκνζέηεζε θαη ιεηηνπξγία ησλ ΠΒΚ; Α) Η επηκόξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Δ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο εηζήρζε γηα πξψηε θνξά ζηε ρψξα καο ην 1881, ππνρξεψλνληαο φινπο λα αζθεζνχλ γηα έμη εβδνκάδεο ζην αιιεινδηδαθηηθφ ζχζηεκα δηδαζθαιίαο. εκαληηθφ βήκα απεηέιεζε ην 1922 ε νξγάλσζε κε ην λφκν 2872, επηκφξθσζεο ζην Παλεπηζηήκην σο Μεηεθπαίδεπζε, ε νπνία δηήξθεζε κέρξη ην 1964. Δ δηεηήο απηή κεηεθπαίδεπζε πεξηήιζε ζηε ζπλέρεηα κε ην λφκν 3979 ζην λεντδξπζέλ ηφηε Παηδαγσγηθφ Ελζηηηνχην. Σν 1967, κε ην λφκν 129, ε δηεηήο Μεηεθπαίδεπζε ησλ δαζθάισλ απνθαζίδεηαη λα γίλεηαη ζην λεντδξπζέλ Αηδαζθαιείν Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο Ώζήλαο, ε νπνία απφ ην 1972, κε ην λφκν 1222, θαη κέρξη ην 1996 παξέρεηαη πιένλ ζην λεντδξπζέλ Μαξάζιεην Αηδαζθαιείν. ηαζκφ απεηέιεζε ε ίδξπζε ην 1979, κε ην Π.Α. 255 ησλ ρνιψλ Βπηκφξθσζεο Λεηηνπξγψλ Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο (ΒΛΑΒ), πνπ είραλ σο ζθνπφ ηελ επηκφξθσζε ησλ ππεξεηνχλησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα έλα έηνο, ηελ επηκφξθσζε ησλ εθάζηνηε δηνξηδνκέλσλ δαζθάισλ θαη λεπηαγσγψλ κέρξη δχν κήλεο, ηελ επηκφξθσζε Αηεπζπληψλ θαη επνπηηθνχ πξνζσπηθνχ κέρξη 2 κήλεο θαη ηελ ηαρχξξπζκε επηκφξθσζε δαζθάισλ θαη λεπηαγσγψλ γηα ηέζζεξηο εβδνκάδεο. Οη ρνιέο απηέο επηκνξθψλνπλ δαζθάινπο θαη λεπηαγσγνχο κέρξη ην 1992, δεδνκέλνπ απφ ην 1992 αξρίδνπλ λα ιεηηνπξγνχλ ηα ΠΒΚ. (Υαηδεδήκνπ, ηξαβάθνπ 2003: 12-14). Β) Η επηκόξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Δ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο θαζπζηέξεζε ζε ζρέζε κε ηεο Πξσηνβάζκηαο θαη ηνπνζεηείηαη ην 1910 κε ηελ ίδξπζε ζηελ Ώζήλα, ηνπ Αηδαζθαιείνπ Μέζεο Βθπαίδεπζεο κε δηάξθεηα θνίηεζεο έλα έηνο (λ. 3718 «Πεξί παηδαγσγηθήο κνξθψζεσο θαη δνθηκαζίαο ησλ ιεηηνπξγψλ Μέζεο Βθπαηδεχζεσο»). Μεηά απφ αξθεηέο λνκνζεηηθέο παξεκβάζεηο ήζζνλνο ζεκαζίαο ζρεηηθά κε ην πεξηερφκελν ζπνπδψλ θαη ηε δηάξθεηα ηεο επηκφξθσζεο, ζηαζκφ απεηέιεζε ε δεκηνπξγία ησλ ρνιψλ Βπηκφξθσζεο Λεηηνπξγψλ Μέζεο Βθπαίδεπζεο (ΒΛΜΒ) ην 1978 κε ην Π.Α. 459. Οη ρνιέο απηέο, φπσο θαη νη ΒΛΑΒ ιεηηνχξγεζαλ κέρξη ην ζρνιηθφ έηνο 1991-92 θαη ζηε ζπλέρεηα αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ηα Π.Β.Κ., ηα νπνία πιένλ επηκνξθψλνπλ εθπαηδεπηηθνχο θαη ησλ δχν βαζκίδσλ. 119

Θα ήηαλ φκσο παξάιεηςή καο λα κελ αλαθεξζνχκε ζηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία ηεο ρνιήο Βθπαίδεπζεο Λεηηνπξγψλ Βπαγγεικαηηθήο θαη Σερλνινγηθήο Βθπαίδεπζεο (ΒΛΒΣΒ) πνπ επηκνξθψλεη εθπαηδεπηηθνχο πνπ πξννξίδνληαη γηα ηελ Σερληθή Βπαγγεικαηηθή Βθπαίδεπζε, κε ην Ν.Α. 3971 ηνπ 1959, πνπ φκσο ιεηηνχξγεζε γηα πξψηε θνξά ην 1966 θαη ζπλερίδεηαη κέρξη θαη ζήκεξα κε ηελ επσλπκία Ώλσηάηε ρνιή Παηδαγσγηθήο Σερληθήο Βθπαίδεπζεο (ΏΠΏΕΣΒ). Υαξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ησλ παξαπάλσ κνξθψλ επηκφξθσζεο ήηαλ ε κεγάιε δηάξθεηα θνίηεζεο, έλα έσο δχν ρξφληα, πνπ εθ ησλ πξαγκάησλ πεξηφξηδε ηνλ αξηζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ είρε ηε δπλαηφηεηα λα ηα παξαθνινπζήζεη. Άιιν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο ήηαλ ε άκεζε εμάξηεζή ηνπο απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο, πξάγκα πνπ πεξηφξηδε δξαζηηθά ηε δπλαηφηεηά ηνπο λα αλαπηχζζνπλ πξσηνβνπιίεο, λα ζρεδηάδνπλ θαη λα πινπνηνχλ πξνγξάκκαηα, αληαπνθξηλφκελεο ζηηο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ζηηο ηνπηθέο ηδηαηηεξφηεηεο. Με ηνλ λφκν 2986/2002, άξζξν 6, ηδξχεηαη ν Οξγαληζκφο Βπηκφξθσζεο Βθπαηδεπηηθψλ (ΟΒΠΒΚ), ζθνπφο ηνπ νπνίνπ είλαη ν ζρεδηαζκφο ηεο επηκνξθσηηθήο πνιηηηθήο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο Πξσηνβάζκηαο θαη Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο θαζψο θαη ν ζπληνληζκφο φισλ ησλ κνξθψλ θαη ηχπσλ ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ.3966/ Ο ΟΒΠΒΚ ηειηθά ζπγρσλεχεηαη ζην Ελζηηηνχην Βθπαηδεπηηθήο Πνιηηηθήο (λφκνο 3966, άξζξα 1, 21, ΦΒΚ 118/24-ΜαΎνπ 2011). Βπηκφξθσζε, επίζεο, παξέρνπλ θαη άιινη θνξείο, φπσο ην Ελζηηηνχην Σερλνινγίαο Τπνινγηζηψλ θαη Βθδφζεσλ «ΑΕΟΦΏΝΣΟ», ζε θεληξηθφ επίπεδν κε ηα ΚΒ, ηα ΒΚΦΒ, ηα ΚΠΒ, ηνπο Τπεπζχλνπο Πνιηηηζηηθψλ, Ώγσγήο Τγείαο, Πεξηβαιινληηθήο Βθπαίδεπζεο θαζψο θαη ηα Γξαθεία ρνιηθψλ πκβνχισλ ζε Σνπηθφ θαη Πεξηθεξεηαθφ Βπίπεδν. Ππιψλεο φκσο ηεο ηππηθήο επηκφξθσζεο είλαη νη ρνιηθνί χκβνπινη θαη ηα Πεξηθεξεηαθά Δπηκνξθσηηθά Κέληξα.. Ο ζπληνληζκφο φισλ απηψλ ησλ θνξέσλ επηκφξθσζεο ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν απφ ηα Π.Β.Κ. ζα κπνξνχζε θαη ζα έπξεπε λα δψζεη κηα δπλακηθή ψζεζε θαη απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο εθαξκνδφκελεο πνιηηηθήο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ώμίδεη επίζεο λα επηζεκαλζεί εηζαγσγηθά φηη φια ζρεδφλ ηα πξνγξάκκαηα ηππηθήο επηκφξθσζεο πνπ εθαξκφζηεθαλ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 90 θαη κεηά ρξεκαηνδνηήζεθαλ θαηά θχξην βαζκφ απφ ηα θνηλνηηθά πξνγξάκκαηα ζηήξημεο, ΒΠΒΏΒΚ θαη αξγφηεξα ΒΠΏ, κε φηη απηφ κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη ζε ζρέζε κε ηε ζπλέρεηα ησλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε πεξίπησζε δηαθνπήο ή αλαθαηεχζπλζεο ησλ θνηλνηηθψλ θνλδπιίσλ. Σα Π.Δ.Κ. σο θνξέαο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Διιάδα Βπηρεηξείηαη ζηε ζπλέρεηα, μεθηλψληαο απφ ηνλ 1566/85, κηα ζπλνπηηθή παξνπζίαζε ησλ λνκνζεηηθψλ παξεκβάζεσλ πνπ αλαθέξνληαη: α) ζηνπο ζθνπνχο ηεο επηκφξθσζεο, β) ζηελ νξγάλσζε θαη ζηε δηνίθεζε ησλ Π.Β.Κ., θαη γ) ζηηο κνξθέο ηεο επηκφξθσζεο. 1. Ννκνζεηηθέο παξεκβάζεηο πνπ αθνξνχλ ζηνπο ζθνπνχο ηεο επηκφξθσζεο 120

ηνλ λφκν 1566/85 νξίδεηαη σο ζθνπφο ηεο επηκφξθσζεο: α) ε ελεκέξσζε ησλ λενδηνξηδνκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ γεληθά γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή (δηδαθηηθή, βηβιία, αλαιπηηθφ πξφγξακκα, θ.ά.) θαη ε πξνζαξκνγή ηνπο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ηνπ ζρνιείνπ. β) ε ελεκέξσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ήδε ππεξεηνχλ ζρεηηθά κε ηηο εμειίμεηο ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο ηεο εθπαίδεπζεο θαη λα αζθνχλ θαιχηεξα ην έξγν ηνπο θαη γ) ε ελεκέξσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε λέα αληηθείκελα, κέηξα θαη ζεζκνχο θαη ε πξνεηνηκαζία ηνπο γηα άζθεζε λέσλ θαζεθφλησλ. (Νφκνο 1566/85, Άξζξν 28) Με ηελ θνηλή ππνπξγηθή απφθαζε ησλ Τπνπξγψλ Παηδείαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ζηηο 24-11-97 (ΦΒΚ 1035ΐ ), νξίδεηαη σο ζθνπφο ησλ Σαρχξξπζκσλ Πξναηξεηηθψλ Βπηκνξθσηηθψλ Πξνγξακκάησλ: α) Να ελεκεξσζνχλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα ηηο εμειίμεηο ζε ζπγθεθξηκέλνπο επηζηεκνληθνχο, παηδαγσγηθνχο, ηερλνινγηθνχο, θνηλσληθνχο, πνιηηηθν-νηθνλνκηθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο ρψξνπο πνπ ζπλδένληαη άκεζα κε ην έξγν ηνπο. β) Να απνθηήζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί κεζνδνινγηθά εξγαιεία γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε θαη θξηηηθή εμέηαζε απηψλ ησλ εμειίμεσλ, πνπ ζα ηνπο νδεγήζνπλ ζε ζπλεηδεηέο επηινγέο, αξηηφηεξε νξγάλσζε θαη απνηειεζκαηηθφηεξε αλακφξθσζε ηνπ έξγνπ ηνπο. γ) Να επαηζζεηνπνηεζνχλ νη εθπαηδεπηηθνί θαη λα παξσζεζνχλ ζε κηα δηα βίνπ δηάζεζε βειηίσζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ ηνπο πξνζφλησλ. 2. Ννκνζεηηθέο παξεκβάζεηο πνπ αθνξνχλ ζηελ νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ησλ Π.Δ.Κ. χκθσλα κε ην λφκν 1566/85, ηα Π.Β.Κ. ιεηηνπξγνχλ ζε κεγάιεο πφιεηο θαη κπνξνχλ λα δεκηνπξγνχλ παξαξηήκαηα θαη ζε κηθξφηεξεο γηα λα κελ κεηαθηλνχληαη νη εθπαηδεπηηθνί. (Νφκνο 1566/85, Άξζξν 29) Με ηελ θνηλή ππνπξγηθή απφθαζε ησλ Τπνπξγψλ Παηδείαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ηδξχνληαη ζηηο 26-4-89 (ΦΒΚ 304ΐ /26-4-89) 18 ΠΒΚ ζε δηάθνξεο πφιεηο. Ο αξηζκφο ησλ Π.Β.Κ. (16), νη έδξεο ηνπο θαη νη πεξηθέξεηεο αξκνδηφηεηαο θαζνξίδνληαη νξηζηηθά ζηηο10-5-93 (ΦΒΚ 356 η. ΐ). ήκεξα, κεηά απφ αιιεπάιιειεο αιιαγέο, ηελ επζχλε γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ Π.Β.Κ. έρεη πεληακειέο ζπληνληζηηθφ ζπκβνχιην, πνπ απνηειείηαη απφ ην Αηεπζπληή (κπνξεί λα είλαη θαζεγεηήο ή αλαπιεξσηήο θαζεγεηήο ηκήκαηνο ή ηνκέα παηδαγσγηθήο ΏΒΕ, πάξεδξνο ηνπ Π.Ε. ή ζρνιηθφο ζχκβνπινο) σο πξφεδξν, δχν ρνιηθνχο πκβνχινπο (έλαλ απφ θάζε βαζκίδα) σο Τπνδηεπζπληέο θαη δχν εθπξνζψπνπο ησλ δηδαζθφλησλ (έλαλ απφ θάζε βαζκίδα). Σν 2002 νξίδεηαη φηη (ΦΒΚ 1340/2002, Φ. 353.1./324/105667/Α1, άξζξν 4) ηα ΠΒΚ ππάγνληαη ζηηο Πεξηθεξεηαθέο Αηεπζχλζεηο Βθπαίδεπζεο, ζηα νπνία νη Πεξηθεξεηαθνί Αηεπζπληέο Βθπαίδεπζεο αζθνχλ δηνίθεζε, επνπηεχνπλ θαη ζπληνλίδνπλ ην έξγν ηνπο. 3. Μνξθέο ηεο επηκφξθσζεο ην άξζξν 28 ηνπ λφκνπ 1566/85 αλαθέξνληαη νη εμήο κνξθέο ηεο επηκφξθσζεο: 121

α) Δηζαγσγηθή επηκφξθσζε γηα ηνπο λενδηνξηδφκελνπο εθπαηδεπηηθνχο β) Δηήζηα επηκφξθσζε γηα φζνπο έρνπλ ζπκπιεξψζεη πέληε έηε ππεξεζίαο γ) Πεξηνδηθέο επηκνξθψζεηο ζε πεξηθεξεηαθή ή θαη παλειιαδηθή θιίκαθα, φηαλ πξφθεηηαη γηα ελεκέξσζε ζρεηηθά κε αιιαγέο ζηελ εθπαίδεπζε δ) άιιεο κνξθέο πνπ κπνξεί λα ξπζκηζηνχλ κε πξνεδξηθά δηαηάγκαηα. Ώπφ ηηο παξαπάλσ κνξθέο ε εηήζηα επηκφξθσζε δελ αλαπηχρζεθε πνηέ απφ ηα Π.Β.Κ. θαη θαηαξγήζεθε κε ην λφκν 1824/1988 3.1 Δηζαγσγηθή επηκφξθσζε χκθσλα κε ην λφκν 1566/85 ππνρξέσζε εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο έρνπλ νη ππνςήθηνη γηα δηνξηζκφ ή νη λενδηφξηζηνη εθπαηδεπηηθνί θαη ζηφρνο ηεο είλαη ε αλαλέσζε ή ζπκπιήξσζε ηεο αξρηθήο ηνπο θαηάξηηζεο, ε ελαξκφληζή ησλ γλψζεψλ ηνπο κε ηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη ε ελεκέξσζή ηνπο ζε ππεξεζηαθά, επηζηεκνληθά θαη παηδαγσγηθά ζέκαηα. Δ επηκφξθσζε πεξηιακβάλεη ζεσξεηηθφ θαη πξαθηηθφ κέξνο (δηδαζθαιία ζε ζρνιεία). Με ην Π.Α. 250/92 μεθηλά ε εθαξκνγή ηεο εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο, νξίδεηαη φηη ε δηάξθεηά ηεο είλαη κέρξη ηέζζεξηο κήλεο θαη φηη ζα απνηειεί πξνυπφζεζε δηνξηζκνχ απφ ην 1993 θαη κεηά. Βπίζεο, θαζνξίδεηαη επαθξηβψο ην πξφγξακκα δηδαζθαιίαο πνπ πεξηιακβάλεη γεληθά καζήκαηα, δηδαθηηθή κεζνδνινγία θαηά κάζεκα θαη πξαθηηθέο αζθήζεηο. Δ εηζαγσγηθή επηκφξθσζε πνπ ζεζπίζηεθε κε ην Π.Α. 250/92 δηαθφπηεηαη ην 1995. Σν 1997 κε ην Π.Α. 145/97 ζεζπίδεηαη λέα κνξθή εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο ε δηάξθεηα ηεο νπνίαο νξίδεηαη κέρξη 100 ψξεο θαη ε θαηάξηηζε ηνπ πξνγξάκκαηνο αλαηίζεηαη ζην ζπληνληζηηθφ ζπκβνχιην θάζε Π.Β.Κ. ζχκθσλα κε έλα γεληθφ πιαίζην πνπ πεξηιακβάλεη ηα γλσζηηθά αληηθείκελα: α) ζρνιείν θαη θνηλσλία, β) εθπαηδεπηηθφο θαη καζεηήο, γ) κεζνδνινγία ηεο δηδαζθαιίαο, δ) εθπαηδεπηηθή αμηνιφγεζε, θαη ε) ε εθπαίδεπζε ζήκεξα. Με ην Π.Α. 45/99 ε εηζαγσγηθή επηκφξθσζε παχεη λα απνηειεί πξνυπφζεζε δηνξηζκνχ θαη γίλεηαη ππνρξέσζε, πξηλ ηελ αλάιεςε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο, φζσλ δηνξίδνληαη ή πξνζιακβάλνληαη σο αλαπιεξσηέο. Πεξηιακβάλεη: α) θνίηεζε δχν εβδνκάδσλ πξηλ απφ ηελ έλαξμε ησλ καζεκάησλ, β) άζθεζε εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ, θαη γ) θνίηεζε κηαο εβδνκάδαο ζην ηέινο ηνπ δηδαθηηθνχ έηνπο (γηα φζνπο έρνπλ πξνυπεξεζία ηνπιάρηζηνλ έλα ρξφλν εθαξκφδεηαη κφλν ε α θάζε θαη νη αλαπιεξσηέο πνπ πξνζιακβάλνληαη κεηά ηελ έλαξμε ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο παξαθνινπζνχλ ηαρχξξπζκν επηκνξθσηηθφ ζεκηλάξην δηάξθεηαο δέθα πεξίπνπ εκεξψλ ζε ρξφλν εθηφο ηνπ δηδαθηηθνχ ηνπο σξαξίνπ). Σν πξφγξακκα εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο ηνπ Π.Α. 45/99 θιήζεθαλ λα παξαθνινπζήζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί πνπ δηνξίζηεθαλ ην 1998 ή πξνζιήθζεθαλ σο αλαπιεξσηέο ην 1999. Με θνηλή απφθαζε ησλ πθππνπξγψλ Οηθνλνκηθψλ θαη Παηδείαο (12/17-1-00, ΦΒΚ 186ΐ /17-2-00), απνθαζίδεηαη ε πξαγκαηνπνίεζε ηεο α θάζεο ηαρχξξπζκνπ πξνγξάκκαηνο εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο δηάξθεηαο 40 σξψλ, πνπ θαηαλέκνληαη ζε 3 122

ψξεο ηξεηο θνξέο ηελ εβδνκάδα απφ ηηο 3-9-99 έσο ηηο 23-9-99 εθηφο σξαξίνπ εξγαζίαο γηα 4.300 εθπαηδεπηηθνχο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πνπ δηνξίζηεθαλ ην 1999. 3.2 Πεξηνδηθή Δπηκφξθσζε χκθσλα κε ην λφκν 1566/85 πεξηνδηθή επηκφξθσζε πξαγκαηνπνηείηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δηδαθηηθνχ έηνπο ζε πεξηθεξεηαθή ή θαη παλειιαδηθή θιίκαθα, φηαλ πξφθεηηαη γηα αιιαγή ζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ θαη γηα εηζαγσγή λέσλ καζεκάησλ, λέσλ δηδαθηηθψλ κεζφδσλ θαη ζρνιηθψλ βηβιίσλ. Με ην άξζξν 12 ηνπ λφκνπ 1824/88 αληηθαζίζηαληαη νη ζηφρνη ηεο πεξηνδηθήο επηκφξθσζεο απφ ηνπο ζηφρνπο ηεο εηήζηαο (ζηνρεχεη ζηελ ελεκέξσζή ηνπο ζρεηηθά κε ηηο εμειίμεηο ηεο επηζηήκεο ηνπο θαη ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, ζηελ αλαλέσζε ησλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο θαη αμηνιφγεζεο θαη γεληθφηεξα ζηελ πιεξέζηεξε θαηάξηηζή ηνπο γηα απνηειεζκαηηθφηεξε άζθεζε ηνπ έξγνπ ηνπο), ε νπνία, φπσο πξναλαθέξζεθε, θαηαξγείηαη. Δ αληηθαηάζηαζε απηή θξίλεηαη νξζή, θαζψο ζεζπίδνληαη θαη ηα εηδηθά επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα βξαρείαο δηάξθεηαο, ηα νπνία πιένλ έρνπλ σο ζηφρνπο απηνχο πνπ αξρηθά (θαθψο, θαζφζνλ νη κεηαξξπζκίζεηο θαη νη θαηλνηνκίεο δελ δηαθξίλνληαη απφ πεξηνδηθφηεηα) πξνβιεπφηαλ γηα ηελ πεξηνδηθή, δειαδή ζπλδένληαη κε εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο θαη θαηλνηνκίεο, αιιαγή ζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ, εηζαγσγή λέσλ καζεκάησλ, λέσλ δηδαθηηθψλ κεζφδσλ θαη ζρνιηθψλ βηβιίσλ. Με ην Π.Α. 250/92 νξίδεηαη φηη ε δηάξθεηα ηεο πεξηνδηθήο επηκφξθσζεο είλαη κέρξη ηξεηο κήλεο θαη πξαγκαηνπνηείηαη ζε δχν θχθινπο θαη έηνο, απεπζχλεηαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έρνπλ απφ 5 έσο 25 ρξφληα ππεξεζίαο (εμαηξνχληαη νη δηεπζπληέο ησλ ζρνιείσλ) θαη είλαη ππνρξεσηηθή γηα φζνπο ζα θιεζνχλ λα ηελ παξαθνινπζήζνπλ. Βπίζεο, θαζνξίδεηαη επαθξηβψο ην πξφγξακκα δηδαζθαιίαο πνπ πεξηιακβάλεη γεληθά καζήκαηα, δηδαθηηθή κεζνδνινγία θαηά κάζεκα θαη πξαθηηθέο αζθήζεηο. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ παξαθνινπζνχλ ην πξφγξακκα πεξηνδηθήο επηκφξθσζεο απαιιάζζνληαη απφ ηα δηδαθηηθά ηνπο θαζήθνληα. Σα επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα απηήο ηεο κνξθήο εθαξκφζηεθαλ κφλν γηα δχν ζρνιηθέο ρξνληέο (1992-1994). 3.3 Δηδηθά Δπηκνξθσηηθά Πξνγξάκκαηα Βξαρείαο Γηάξθεηαο Με ην άξζξν 12 ηνπ λφκνπ 1824/88 ζεζπίδνληαη ηα εηδηθά επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα βξαρείαο δηάξθεηαο, ησλ νπνίσλ νη ζηφρνη ήδε αλαθέξζεθαλ. Με ην Π.Α. 250/92 νξίδεηαη φηη ε δηάξθεηα ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ είλαη απφ 10 έσο 100 ψξεο θαη έσο 200 γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο εηδηθήο αγσγήο. Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Παηδείαο ζηηο 29-3-95 (ΦΒΚ 245ΐ ) αξρίδεη (έλαξμε 1-4- 95) ζε νξηζκέλα Π.Β.Κ. ε δνθηκαζηηθή εθαξκνγή ησλ εηδηθψλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ 40 σξψλ, εθηφο δηδαθηηθνχ σξαξίνπ κε θαηαβνιή απνδεκίσζεο ζηνπο ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνχο. Ώπεπζχλνληαη ζε εθπαηδεπηηθνχο ηεο πξσηνβάζκηαο θαη ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. ηφρνο ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ είλαη ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηα εηδηθά ζέκαηα πνπ θαζνξίδνληαη κε ηα πξνγξάκκαηα πνπ ζπληάζζνπλ ηα Π.Β.Κ. 123

Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Παηδείαο ζηηο 17-10-95 (ΦΒΚ 826ΐ ) γεληθεχεηαη ε πξαγκαηνπνίεζε εηδηθψλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ (40 σξψλ, εθηφο δηδαθηηθνχ σξαξίνπ κε θαηαβνιή απνδεκίσζεο ζηνπο ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνχο). Χο εκεξνκελία έλαξμεο ηεο εθαξκνγήο νξίδεηαη ε 1ε Οθησβξίνπ 1995. Σα πξνγξάκκαηα απηά νλνκάδνληαη εηδηθά επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα επέιηθησλ κνξθψλ, επεηδή θαζηεξψλνληαη δηάθνξεο κνξθέο αλάπηπμήο ηνπο φπσο ε εκέξα επηκφξθσζεο, ε ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε, ε εμ απνζηάζεσο επηκφξθσζε θαη ε εμαθηίλσζε ζηηο πεξηθέξεηεο ησλ Π.Β.Κ. Ο ζρεδηαζκφο αλαηίζεηαη ζηελ αξκφδηα Οκάδα Βξγαζίαο ηνπ ΤΠΒΠΘ θαη ε πινπνίεζε ζηα Π.Β.Κ., ηα νπνία: α) δηεξεπλνχλ ηηο αλάγθεο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ, β) απεπζχλνπλ αλνηθηή πξφζθιεζε γηα ηε ζχληαμε επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ, γ) επηιέγνπλ ηα επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα κε βάζε Ε) ηε ρξεζηκφηεηά ηνπο ΕΕ) ηελ αθξίβεηα θαη ηελ πιεξφηεηά ηνπο, ΕΕΕ) ηα ηππηθά θαη νπζηαζηηθά πξνζφληα ηεο επηκνξθσηηθήο νκάδαο, δ) εθηππψλνπλ θαη απνζηέιινπλ ζηα ζρνιεία ηα πξνγξάκκαηα πνπ έρνπλ επηιεγεί, ε) πξαγκαηνπνηνχλ ηα πξνγξάκκαηα ζηελ έδξα ηνπο θαη ζηηο έδξεο ησλ λνκψλ ηεο πεξηνρήο ηνπο (εμαθηίλσζε), ζη) ζπγθεληξψλνπλ θαη επεμεξγάδνληαη ηα ζηνηρεία ηεο αμηνιφγεζεο ησλ πξνγξακκάησλ. Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Παηδείαο ζηηο 25-11-96 (ΦΒΚ 161ΐ /6-3-97), πξαγκαηνπνηνχληαη θαηά ηε ζρνιηθή ρξνληά 1996-97 ηαρχξξπζκα ππνρξεσηηθά επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα 40 σξψλ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο Αεπηεξνβάζκηαο (δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ δηδάζθνπλ Ώξραία Βιιεληθά θαη Φπζηθή ζηελ Ώ Λπθείνπ, ιφγσ εηζαγσγήο λέσλ βηβιίσλ). Δ ζεκαηηθή ελφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ έρεη ηίηιν «ρνιηθά πξνγξάκκαηα, ρνιηθά βηβιία θαη Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο» θαη εληάζζνληαη ζηελ επηρεηξνχκελε εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε θαη ζηελ πξνζπάζεηα αλαδηάξζξσζεο ηεο εξγαζίαο ζην ζρνιείν κε έκθαζε ζηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο θαη ηεο ζπλζεηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ. Πξαγκαηνπνηήζεθαλ 600 πξνγξάκκαηα 40 σξψλ θαηαλεκεκέλα αλαινγηθά ζηα 16 Π.Β.Κ. θαη ζηνπο ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνχο θαηαβιήζεθε σξηαία απνδεκίσζε. Με θνηλή ππνπξγηθή απφθαζε ησλ Τπνπξγψλ Παηδείαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ζηηο 24-11- 97 (ΦΒΚ 1035ΐ ), απνθαζίδεηαη ε πξαγκαηνπνίεζε Σαρχξξπζκσλ Πξναηξεηηθψλ Βπηκνξθσηηθψλ Πξνγξακκάησλ 40 δηδαθηηθψλ σξψλ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο Πξσηνβάζκηαο θαη Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο πνπ ππεξεηνχλ ζηα δεκφζηα θαη ηδησηηθά ζρνιεία ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο, εθηφο σξαξίνπ εξγαζίαο ή ζηελ εκέξα επηκφξθσζεο. Πξφθεηηαη γηα 1.000 πξνγξάκκαηα θαη γηα ηα 16 Π.Β.Κ., ηα νπνία θαηαλέκνληαη 420 γηα ην 1997, 330 γηα ην 1998 θαη 250 γηα ην 1999 θαη κε αληηζηνηρία 6:4 ζηε δεπηεξνβάζκηα θαη ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Σα Π.Β.Κ. πξνθεξχζζνπλ ηελ ππνβνιή επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ, ηα πξνεπηιέγνπλ (ε νξηζηηθή επηινγή γίλεηαη ζε κία απφ ηηο ηξεηο πληνληζηηθέο Πεξηθεξεηαθέο Βπηηξνπέο, ζηηο νπνίεο κεηέρνπλ νη Αηεπζπληέο ησλ αληίζηνηρσλ Π.Β.Κ., θαη εδξεχνπλ ζην 1ν Π.Β.Κ. Ώζελψλ, ζην 1ν Π.Β.Κ. Θεζζαινλίθεο θαη ζην Π.Β.Κ. Πάηξαο) εθηππψλνπλ θπιιάδηα κε ηα επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα πνπ πξφθεηηαη λα πξαγκαηνπνηήζνπλ, ηα απνζηέιινπλ ζηα ζρνιεία, δέρνληαη ηηο αηηήζεηο ησλ 124

εθπαηδεπηηθψλ θαη επηιέγνπλ κε θιήξσζε (εθφζνλ νη αηηνχληεο είλαη πεξηζζφηεξνη) ηνπο ζπκκεηέρνληεο. Με ηνπο ίδηνπο αθξηβψο ζηφρνπο, ηνπο ίδηνπο απνδέθηεο, θαη ηελ ίδηα δηαδηθαζία απνθαζίδεηαη ε πξαγκαηνπνίεζε 220 Σαρχξξπζκσλ Πξναηξεηηθψλ Βπηκνξθσηηθψλ Πξνγξακκάησλ 40 δηδαθηηθψλ σξψλ (εθηφο σξαξίνπ εξγαζίαο ή ζηελ εκέξα επηκφξθσζεο) κε θνηλή ππνπξγηθή απφθαζε ησλ Τπνπξγψλ Παηδείαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ζηηο 4-7-00 (ΦΒΚ 888ΐ ) θαη πξαγκαηνπνηνχληαη ζην δηάζηεκα Ώπξίιηνο Αεθέκβξηνο 2000. 3.4 Δπηκφξθσζε κέζσ πνιιαπιαζηαζηψλ Με θνηλή ππνπξγηθή απφθαζε ησλ Τπνπξγψλ Παηδείαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ζηηο 7-10- 97 (ΦΒΚ 991ΐ ) πξαγκαηνπνηνχληαη Σαρχξξπζκα Τπνρξεσηηθά Βπηκνξθσηηθά Πξνγξάκκαηα γηα ηελ ππνδνρή θαη ππνζηήξημε εθπαηδεπηηθψλ αιιαγψλ γηα εθπαηδεπηηθνχο ηεο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο. Σε θξνληίδα ηεο πινπνίεζεο ησλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ έρνπλ ηα Π.Β.Κ. φιεο ηεο ρψξαο. Σα πξνγξάκκαηα απηά πινπνηνχληαη ζε δχν θάζεηο. ηελ πξψηε θάζε επηκνξθψλνληαη, κε ζεκηλάξηα 30 σξψλ, νη ρνιηθνί χκβνπινη θαη άιινη πξνζνληνχρνη εθπαηδεπηηθνί, νη νπνίνη πξφθεηηαη λα ιεηηνπξγήζνπλ σο πνιιαπιαζηαζηέο. ηε δεχηεξε θάζε επηκνξθψλνληαη κε ζεκηλάξηα 25 σξψλ νη εθπαηδεπηηθνί (ΠΒ2, ΠΒ3, ΠΒ4) νη νπνίνη ζα δηδάμνπλ ζηελ Ώ Λπθείνπ ηε ζρνιηθή ρξνληά 1997-98. Με θνηλή ππνπξγηθή απφθαζε ησλ Τπνπξγψλ Παηδείαο θαη Οηθνλνκηθψλ, ζηηο 23-4- 98 (ΦΒΚ 437ΐ /8-5-98) πξαγκαηνπνηνχληαη ζεκηλάξηα κέζσ πνιιαπιαζηαζηψλ κε ζθνπφ ηελ ελεκέξσζε ησλ ζηειερψλ ηεο εθπαίδεπζεο θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ πξφθεηηαη λα δηδάμνπλ ζηελ Ώ Λπθείνπ γηα ηνπο λεσηεξηζκνχο ηνπ Βληαίνπ Λπθείνπ. Σα πξνγξάκκαηα είλαη 12 σξψλ θαη γηα ηνπο πνιιαπιαζηαζηέο θαη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. 3.5 Δμ απνζηάζεσο επηκφξθσζε Με ηελ απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Παηδείαο ζηηο 17-10-95 (ΦΒΚ 826ΐ ), ζεζπίδεηαη θαη ε εμ απνζηάζεσο επηκφξθσζε σο επέιηθηε κνξθή επηκφξθσζεο γηα ηα εηδηθά επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα 40 δηδαθηηθψλ σξψλ. Με πξσηνβνπιία θαη επζχλε ηνπ 1νπ ΠΒΚ Θεζζαινλίθεο ιεηηνχξγεζε πξφγξακκα ηειε-επηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ. απηφ ζπκκεηείραλ 4 ηειε-ηάμεηο (Φιψξηλα, Καζηνξηά, Ξάλζε θαη Κνκνηελή) θαη νη εθπαηδεπηηθνί ησλ πεξηνρψλ απηψλ πνπ παξαθνινχζεζαλ ην πξφγξακκα είραλ ηε δπλαηφηεηα λα παξεκβαίλνπλ δηαηππψλνληαο εξσηήκαηα θαη παξαηεξήζεηο. 3.6 Δλδνζρνιηθή Δπηκφξθσζε Με ην άξζξν 12 ηνπ λφκνπ 1824/88 νξίδεηαη σο θνξέαο επηκφξθσζεο θαη ε ζρνιηθή κνλάδα. Βπίζεο, κε ηελ απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Παηδείαο ζηηο 17-10-95 (ΦΒΚ 826ΐ ), ζεζπίδεηαη θαη ε Βλδνζρνιηθή Βπηκφξθσζε σο επέιηθηε κνξθή επηκφξθσζεο γηα ηα εηδηθά επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα 40 δηδαθηηθψλ σξψλ. ην πιαίζην ηνπ 125

ΒΠΒΏΒΚ εθαξκφζηεθε απφ ην Μάξηην ηνπ 1998 έσο θαη ην Αεθέκβξην ηνπ2000 ην πξφγξακκα «ελδνζρνιηθή επηκφξθσζε», ζην νπνίν ζπκκεηείραλ θαη ηα Π.Β.Κ. κε έλαλ δηαθνξνπνηεκέλν, ζε ζρέζε κε ηα άιια πξνγξάκκαηα επηκφξθσζεο, ξφιν. 3.7 Ζκέξα Δπηκφξθσζεο Με ηελ απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Παηδείαο ζηηο 17-10-95 (ΦΒΚ 826ΐ ), ζεζπίδεηαη θαη ε Δκέξα Βπηκφξθσζεο. Καηά ηελ εκέξα επηκφξθσζεο πξαγκαηνπνηνχληαη πξαμηνινγηθά πξνγξάκκαηα πνπ απνβιέπνπλ ζηελ απφθηεζε δηδαθηηθψλ δεμηνηήησλ. Σα πξνγξάκκαηα δηαξθνχλ 8 εβδνκάδεο απφ 5 δηδαθηηθέο ψξεο, ζπλνιηθά 40 ψξεο. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ Δκέξα Βπηκφξθσζεο ζπκπιεξψλνπλ ην δηδαθηηθφ ηνπο σξάξην ηηο ππφινηπεο εκέξεο. ηνπο ζπκκεηέρνληεο θαηαβάιιεηαη σξηαία απνδεκίσζε. εκεηψλεηαη φηη ε κνξθή απηή δελ πξνηηκήζεθε ηδηαίηεξα, ίζσο ιφγσ ησλ επηπηψζεσλ ζην δηδαθηηθφ σξάξην ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Σν πξφγξακκα εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο πξαγκαηνπνηήζεθε γηα ηειεπηαία θνξά ην ζρνιηθφ έηνο 2012-2013. ηε ζπλέρεηα, είηε ιφγσ εμαηξεηηθήο κείσζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ πξνζιακβαλνκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ, ιφγσ νηθνλνκηθήο θξίζεο, είηε ιφγσ αλαθαηεχζπλζεο ησλ θνηλνηηθψλ θνλδπιίσλ, δελ πξαγκαηνπνηήζεθε θαλέλα πξφγξακκα εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο, νχηε θαη θάπνηα απφ ηηο ζεζκνζεηεκέλεο κνξθέο επηκφξθσζεο πνπ παξνπζηάζηεθαλ παξαπάλσ. Έγηλαλ σζηφζν άηππα ή θαη κε έγθξηζε ηνπ Ε.Β.Π., ζε νξηζκέλα κφλν ΠΒΚ, κηθξήο ρξνληθήο δηάξθεηαο επηκνξθψζεηο, ρσξίο θαζφινπ ρξεκαηνδφηεζε. πκπεξάζκαηα Δ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Βιιάδα απφ ηε δεθαεηία ηνπ 80 θαη κεηά ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα πνιπηππία, πνιπζεκία θαη απνζπαζκαηηθφηεηα, ρσξίο θαζαξνχο ζηφρνπο θαη ρσξίο ζπλέρεηα. Μηα απφπεηξα ζεξαπείαο απηήο ηεο θαηάζηαζεο απνηειεί ε ζέζπηζε ησλ Πεξηθεξεηαθψλ Βπηκνξθσηηθψλ Κέληξσλ (ΠΒΚ) σο θχξησλ θνξέσλ ηππηθήο επηκφξθσζεο ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν, πνπ φκσο ζην δηάζηεκα πνπ ιεηηνπξγνχλ ηα ΠΒΚ γλψξηζαλ ζεκαληηθέο κεηαβνιέο ζηελ νξγάλσζε θαη ηε δηνίθεζε, ηε ρξεκαηνδφηεζε, ηνλ ηξφπν επηινγήο ησλ πξνγξακκάησλ, ηηο πεξηθέξεηεο αξκνδηφηεηαο θ.ά. Οη αιιαγέο απηέο είραλ σο απνηέιεζκα ζνβαξέο δπζιεηηνπξγίεο. Δ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία ησλ ΠΒΚ κπνξεί λα δηαθξηζεί κε βάζε ην βαζκφ απηνλνκίαο ζηελ εθαξκνγή ησλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε δχν θχξηεο πεξηφδνπο. Μηα πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ νπζηαζηηθή αλππαξμία αλάπηπμεο νπνηνλδήπνηε πξσηνβνπιηψλ θαη απιψο ην ΠΒΚ πινπνηεί πξνγξάκκαηα επηκφξθσζεο πνπ απνθαζίδνληαη θεληξηθά κέρξη θαη ηελ ηειεπηαία ηνπο ιεπηνκέξεηα. Δ γλψκε ησλ εθπαηδεπηηθψλ δελ ιακβάλεηαη θαζφινπ ππφςε. Σν πξφγξακκα εηζαγσγηθήο θαη πεξηνδηθήο επηκφξθσζεο εκπίπηεη ζ απηή ηελ θαηεγνξία. Καη κηα δεχηεξε πεξίνδνο πνπ αθνξά ηα εηδηθά επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα βξαρείαο δηάξθεηαο, σο επί ην πιείζηνλ δηάξθεηαο 40 σξψλ, γηα ηα νπνία ελψ αξρηθά πξνβιέπεηαη φηη ζα πινπνηνχληαη κεηά απφ θαηαγξαθή ησλ επηκνξθσηηθψλ αλαγθψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, 126

ηειηθά πεξηνξίζηεθαλ ζηελ δπλαηφηεηα επηινγήο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο απφ ζεηξά πξνζθεξνκέλσλ πξνγξακκάησλ, πνπ ζρεδηάδνληαη, πξνεγθξίλνληαη απφ ηα πληνληζηηθά πκβνχιηα ησλ ΠΒΚ θαη εγθξίλνληαη ηειηθά απφ ην πληνληζηηθέο Πεξηθεξεηαθέο Βπηηξνπέο ησλ ΠΒΚ. Ώπηή ε δεχηεξε πεξίνδνο πνπ δπζηπρψο είρε κηθξή δηάξθεηα, απφ ην 1995 κέρξη ηηο αξρέο ηεο πξψηεο δεθαεηίαο ηνπ λένπ αηψλα, ήηαλ θαη απηή πνπ απέζπαζε ηηο πιένλ ζεηηθέο θξηηηθέο απφ ηνπο επηκνξθνχκελνπο. Μεηά επηζηξέςακε ζηελ παξνρή θπξίσο πξνγξακκάησλ εηζαγσγηθήο επηκφξθσζεο κε ηνλ ηξφπν θαη ηε δηαδηθαζία πνπ παξνπζηάζηεθε παξαπάλσ. Κχξηα θξηηηθή απηψλ, εθηφο φζσλ ήδε πεξηεγξάθεζαλ, είλαη φηη απνηεινχζε κηα εληειψο ζρνιεηνπνηεκέλε εθδνρή ηεο επηκφξθσζεο ρσξίο επί ηεο νπζίαο λα ηεξνχληαη αθφκα θαη βαζηθέο αξρέο ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ. Δ αμηνιφγεζε επίζεο ησλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ πεξηνξηδφηαλ νπζηαζηηθά ζε έλα εξσηεκαηνιφγην ζην ηέινο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ρσξίο λα ιακβάλεηαη κέξηκλα δηεξεχλεζεο ηεο κεζνκαθξνπξφζεζκεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο, θαηά πφζν π.ρ. άιιαμε ε ζπκπεξηθνξά ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ ηάμε σο απνηέιεζκα ηνπ πξνγξάκκαηνο. ηα ζεηηθά ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ ΠΒΚ κπνξεί λα πηζησζεί ην γεγνλφο φηη επηκφξθσζαλ πνιχ κεγαιχηεξν αξηζκφ εθπαηδεπηηθψλ απφ φηη νη πξνγελέζηεξεο ρνιέο Βπηκφξθσζεο (ΒΛΜΒ θαη ΒΛΑΒ), θαζψο θαη φηη ε επηκφξθσζε ησλ δχν βαζκίδσλ εθπαίδεπζεο ήηαλ γηα πξψηε θνξά θνηλή. Βπίζεο ε δπλαηφηεηα επηκφξθσζεο θαη εθπαηδεπηηθψλ απνκνλσκέλσλ πεξηνρψλ, κέζσ ησλ εμαθηηλσκέλσλ ηκεκάησλ πνπ δεκηνχξγεζαλ ζε πεξηνρέο ηεο πεξηθέξεηαο, ζεσξείηαη φηη ζπλέβαιαλ ζηελ κείσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην ιφγν ηεο γεσγξαθηθήο απνκφλσζεο. Πξνηάζεηο Ώπαηηείηαη παξνρή κεγαιχηεξεο απηνλνκίαο ζηα ΠΒΚ, ψζηε λα πξνγξακκαηίδνπλ, πινπνηνχλ θαη αμηνινγνχλ (εζσηεξηθή αμηνιφγεζε) ηα επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηά ηνπο αληαπνθξηλφκελα ζηηο αλάγθεο αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο επαγγεικαηηψλ θαη ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ, επί ηε βάζεη μεθάζαξσλ ζθνπψλ θαη ζηφρσλ ηεο επηκφξθσζεο πνπ ηίζεληαη απφ ηελ Πνιηηεία. Δ ζπκκεηνρή θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην πληνληζηηθφ πκβνχιην ησλ ΠΒΚ, κπνξεί επίζεο λα ζπκβάιιεη ζηελ απνηειεζκαηηθφηεξε ιεηηνπξγία ηνπ. Υξεηάδεηαη εληαηνπνίεζε θαη ζπληνληζκφο ησλ πνηθίισλ επηκνξθσηηθψλ δξάζεσλ ησλ πνιππνίθηισλ θνξέσλ πνπ παξέρνπλ ζήκεξα επηκφξθσζε, αμηνπνίεζε ηεο ηερλνγλσζίαο ηνπο θαη ζρεδηαζκφο λέσλ επηκνξθσηηθψλ δξάζεσλ επί ηε βάζεη ησλ παξαπάλσ. Σν ξφιν απηφ κπνξεί λα ηνλ παίμεη ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν ην Πεξηθεξεηαθφ Βπηκνξθσηηθφ Κέληξν (ΠΒΚ). Δ επαξθήο ρξεκαηνδφηεζε είλαη αλαγθαία αιιά φρη ηθαλή ζπλζήθε γηα κηα απνηειεζκαηηθή επηκφξθσζε, φπσο απνδεηθλχεη πεξίηξαλα ε εκπεηξία απφ ηελ επνρή ησλ «παρέσλ αγειάδσλ». 127

Σέινο, ηα ΠΒΚ, παξά ηα φπνηα πξνβιήκαηά ηνπο, πνπ ελ πνιινίο απνξξένπλ απφ ηελ απνπζία ζαθψλ ζηφρσλ πνιηηηθήο επηκφξθσζεο εθ κέξνπο ηεο Πνιηηείαο, ηφζν καθξνπξφζεζκσλ φζν θαη βξαρππξφζεζκσλ, πξνζέθεξαλ αδηακθηζβήηεην έξγν, ζπζζψξεπζαλ ηερλνγλσζία, απνηειψληαο επί 25 έηε ην κφλν ζηαζεξφ ζεζκφ επηκφξθσζεο θαη κπνξνχλ αμηνπνηνχκελα απφ ηελ Πνιηηεία λα ζπκβάιινπλ ζηελ αλαβάζκηζε ηεο παξερφκελεο πνηφηεηαο ηεο εθπαίδεπζεο. Β Η Β Λ Η Ο Γ Ρ Α Φ Η Α Ώλδξένπ Ώ. (1982). Βπηζθφπεζε ηνπ ζεζκνχ ηεο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε ρψξα καο πεξ. χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η. 9, ζζ. 34-41. Ώλζφπνπινο, Κ. θ.ά. (1994). Μφξθσζε θαη Δπηκφξθσζε ησλ Δθπαηδεπηηθψλ.- Θεζζαινλίθε: Art of Text. Καζζσηάθεο Μ. (1983) Ώπφ ηελ επηκφξθσζε ζηε κεηεθπαίδεπζε ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ Αεκνηηθήο θαη Μέζεο Βθπαίδεπζεο πεξ. χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η. 11, ζζ. 72-78. Μαπξνγηψξγνο Γ. (1984) Δ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ: νη κνξθέο ηεο θαη ην θνηλσληθνπνιηηηθφ ηνπο πιαίζην ζην Γθφηνβνο Θ., Κξηηηθή Παηδαγσγηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, ζζ. 85-103.- Εσάλληλα: χγρξνλε Βθπαίδεπζε. Mlekanis M. Ganakas I. (2001) The Regional In-Service Training Centres (P.E.K.), a Contemporary Agency for the In-service Training of Teachers in Greece; Forms of Inservice Training, ζην Terzis N. (ed.) Teacher Education in the Balkan Countries, Kyriakidis Brothers, Thessaloniki Μπαγάθεο Γ. (2011) Θεζκνζεηεκέλεο θαη λέεο κνξθέο επηκφξθσζεο, Πξνο αλαδήηεζε ζπλέξγεηαο θαη θαιψλ πξαθηηθψλ, ΟΒΠΒΚ, Ώζήλα Ξσρέιιεο, Π. (1991). «ΐαζηθή εθπαίδεπζε θαη επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Βιιάδα: δηαπηζηψζεηο θαη πξνηάζεηο», Φηιφινγνο 64, ζζ. 84-97. Ξσρέιιεο Π. (2005) Ο εθπαηδεπηηθφο ζην ζχγρξνλν θφζκν, Ααξδαλφο, Ώζήλα ΟΛΜΒ (1988). Βαζηθή θαηάξηηζε Δπηκφξθσζε Μεηεθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ. Πξαθηηθά Δ Δθπαηδεπηηθνχ πλεδξίνπ ΟΛΜΔ. Θεζζαινλίθε 2-5 Απξίιε 1987.- Ώζήλα. Παπαλανχκ Γ. (2003) Σν επάγγεικα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, Γ. Ααξδαλφο, Ώζήλα 128

Φξάγθνο, Υξ. (1993). «Βπηκφξθσζε: ξνη, ζηφρνη θαη πξνυπνζέζεηο. Ώμηνιφγεζε επηκνξθσηηθήο δηαδηθαζίαο», ζην ΑΟΒ. Δπηζηεκνληθφ Βήκα ηνπ Γαζθάινπ 1.- Ώζήλα, ζζ. 1-8. Φξαγθνπδάθε, Ά. (1993). «Δ ειιηπήο εθπαίδεπζε θαη ε απνπζία κεηεθπαίδεπζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ: θχξην αίηην ηεο απνηπρίαο ηνπ δηδαθηηθνχ έξγνπ», χγρξνλε Δθπαίδεπζε 71, ζζ. 26-30. Υαηδεδήκνπ, Α. Σαξαηφξε, Β. «Σν επάγγεικα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζπλάξηεζε κε ηελ επηκφξθσζε», Κίλεηξν, η. 2. ζζ 9-25. Υαηδεδήκνπ Α., ηξαβάθνπ Π. (2003) Σα ΠΒΚ σο θνξείο Θεζκνζεηεκέλεο Βπηκφξθσζεο θαη ε ζπκβνιή ηνπο ζηε δηδαθηηθή πξάμε, Κπξηαθίδεο, Θεζζαινλίθε Υαηδεπαλαγηψηνπ Π. (2001) Δ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ: δεηήκαηα νξγάλσζεο, ζρεδηαζκνχ θαη αμηνιφγεζεο, Γ. Ααξδαλφο, Ώζήλα ΔΜΒΕΧΔ: Χο πξνο ηηο πεγέο απφ ηηο νπνίεο αληινχληαη ηα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ζηηο λνκνζεηηθέο παξεκβάζεηο, απηέο αλαθέξνληαη ζηηο ζρεηηθέο παξαπνκπέο κέζα ζην θείκελν. ΒΗΟΓΡΑΦΗΚΟ ΖΜΔΗΧΜΑ Γθαλάθαο Ησάλλεο Βθπαηδεπηηθφο θηιφινγνο (ΦΒΚ δηνξηζκνχ 237/3-9-1985), Ώπφθνηηνο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Ώ.Π.Θ. Μεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο θαη δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ζηελ επξχηεξε ζεκαηηθή «εθπαηδεπηηθή αμηνιφγεζε» απφ ηε Φηινζνθηθήο ρνιή ηνπ ΏΠΘ. Οη δεκνζηεχζεηο κνπ ζε πεξηνδηθά, βηβιία θαη πξαθηηθά ζπλεδξίσλ αλαθέξνληαη ζε δεηήκαηα αμηνιφγεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ θαη επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ απφ ην 2007 κέρξη ζήκεξα Αηεπζπληήο ηνπ ΠΒΚ Κνδάλεο απφ ην επηέκβξην ηνπ 2016 έσο ζήκεξα. Ώπφ ην 2008 κέρξη ην 2017 εξγάζηεθα σο Βπηζηεκνληθφο πλεξγάηεο ζηελ ΏΠΏΕΣΒ Θεζζαινλίθεο κε αληηθείκελν ηελ εθπαηδεπηηθή αμηνιφγεζε. 129

Πνηνηηθή Μειέηε: «Η δηαρείξηζε απόπεηξαο απηνθηνλίαο ζπκαηνπνηεκέλεο έθεβεο ζηνλ ρώξν ηνπ ζρνιείνπ» Σαηηαλή Γθάηζα, Dhr, Msc, Postdoc, Φπρνπαηδαγσγφο tgatsa@yahoo.gr Πεξίιεςε Δ παξνχζα εξγαζία παξνπζηάδεη ηε δηαρείξηζε θαη ηελ αληηκεηψπηζε απφπεηξαο απηνθηνλίαο καζήηξηαο, ιφγσ εθθνβηζκνχ, ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Βθαξκφζηεθε ε πκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε ζε αηνκηθφ επίπεδν θαη ε Οιηζηηθή δηαρείξηζε ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, πξνο εθπαηδεπηηθνχο, καζεηέο, γνλείο ηεο ζπκαηνπνηεκέλεο καζήηξηαο θαη ησλ καζεηξηψλ πνπ εθθνβίδνπλ. Παξάιιεια, δηαηεξήζεθε δηαζπλδεηηθή ζπλεξγαζία κε εηδηθφ Φπρηθήο Τγείαο. Δ παξαθνινχζεζε ηνπ πεξηζηαηηθνχ (Followup) ήηαλ δηαθξηηηθή, κε δηάξθεηα ηξηψλ ρξφλσλ. Δ παξέκβαζε αληηκεηψπηζεο θξίλεηαη επηηπρεκέλε. Δ καζήηξηα δηέθπγε ηνλ άκεζν θίλδπλν, θαη επηηεχρζεθε ε ελδπλάκσζή ηεο. Οη καζήηξηεο πνπ αζθνχζαλ εθθνβηζκφ ζηαδηαθά ζηακάηεζαλ πιήξσο ηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά. Σν ζχλνιν ησλ καζεηψλ κέζσ νκηιίαο επαηζζεηνπνίεζεο θαη ζπδήηεζε, πξνβιεκαηίζηεθαλ θαη κεηαηφπηζαλ ηε ζέζε ηνπο κε ζεηηθφ ηξφπν. Δ καζήηξηα πνπ ζπκαηνπνηήζεθε παξέκεηλε ζην ίδην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, δεκηνχξγεζε λέεο θηιηθέο θαη ππνζηεξηθηηθέο ζρέζεηο, κε θαιή ζπλαηζζεκαηηθή δηάζεζε, θαιή ζπκπεξηθνξά, ζηαζεξά άξηζηε καζεζηαθή επίδνζε θαη ζηαζεξνχο αθαδεκατθνχο ζηφρνπο. Λέμεηο-Κιεηδηά: ζπκαηνπνηεκέλε έθεβε, απφπεηξα απηνθηνλίαο, δηαζπλδεηηθή ζπλεξγαζία, ζπκβνπιεπηηθή, νιηζηηθή δηαρείξηζε 1. Δηζαγσγή 1.1.Μειέηε πεξίπησζεο (Σα νλφκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη δελ είλαη αιεζηλά) Δ ιγα ήηαλ καζήηξηα ηεο Ώ Γεληθνχ Λπθείνπ. Σνλ Οθηψβξην ζηηο ηνπαιέηεο ηνπ ζρνιείνπ, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεχηεξεο ψξαο καζήκαηνο, έθαλε απφπεηξα απηνθηνλίαο παίξλνληαο ππεξβνιηθή δφζε ραπηψλ. Ο ιφγνο ηεο απφπεηξαο απηνθηνλίαο ήηαλ ν εθθνβηζκφο κε ηε κνξθή ησλ πεηξαγκάησλ θαη ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ πνπ ππέζηε απφ κηα νκάδα ηξηψλ θνξηηζηψλ. Δ ζηηγκή πνπ έθαλε ηελ απφπεηξα ήηαλ, φηαλ ε νκάδα ησλ ηξηψλ θνξηηζηψλ πνπ ηελ παξελνρινχζαλ θαη ηελ απέθιεηαλ έκκεζα θαη άδεια, ππνθηλνχζαλ θαη άιινπο ζπκκαζεηέο ηνπο λα κελ ηεο κηινχλ. 130

Ώπφ πιεξνθνξίεο πνπ δεηήζεθαλ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο θαη ηε κεηέξα ηεο, θαζψο θαη απφ ηελ ηδηαίηεξε ζπλέληεπμε ηεο ζπληνλίζηξηαο κε ηελ ιγα, δηακνξθψζεθε ε εηθφλα ηεο, σο έλα ήζπρν παηδί, θαινπξναίξεην, πνπ δελ είρε απαζρνιήζεη πνηέ μαλά κε δπζθνιίεο ζπκπεξηθνξάο ή ζπλαηζζεκαηηθέο δπζθνιίεο θαη θπζηθά δελ παξνπζίαζε πνηέ έσο ηφηε απηνθηνληθφ ηδεαζκφ ή ηάζε απηνθηνλίαο. Βίρε ραξνχκελε δηάζεζε. Δ ζρνιηθή ηεο επίδνζε ηεο ήηαλ «Άξηζηε». Πνηέ μαλά δελ απαζρφιεζε ην νηθνγελεηαθφ ηεο πεξηβάιινλ κε θάπνην πξφβιεκα. Δ νηθνγέλεηά ηεο ήηαλ ηεηξακειήο, κε έλαλ αδειθφ κηθξφηεξν απφ εθείλε. Δ κεηέξα ηεο ήηαλ πνιχ επγεληθή, επαίζζεηε, αλαζθαιήο θαη ππεξπξνζηαηεπηηθή σο έλαλ βαζκφ. Βμέθξαδε δηαξθψο ηελ αγσλία κήπσο «θάηη δελ έθαλε ζσζηά ε ίδηα». Σν νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ ήηαλ ήξεκν, δεζηφ, κε ζηελέο, δεκέλεο ζρέζεηο, δελ αληηκεηψπηδαλ πξνβιήκαηα. Δ απφπεηξα απηνθηνλίαο ήηαλ έλα αλαπάληερν γεγνλφο, «ζνθ» γηα ηελ νηθνγέλεηα ηεο θαη ην πξφζσπα ηνπ ζρνιείνπ. Με ηε κία απφ ηηο ηξεηο θνπέιεοπνπ ηελ παξελνρινχζαλ, ηε Αάθλε, ήηαλ επηζηήζηεο θίιεο απφ ην λεπηαγσγείν. Δ Αάθλε είρε «Άξηζηε» επίδνζε ζην ζρνιείν θαη ήηαλ πξσηαζιήηξηα ζην βφιετ. Με ηε δεχηεξε θνπέια, ηε Φιψξα, γλσξίδνληαλ απφ ηελ Ώ Γπκλαζίνπ, αιιά δελ είραλ πνηέ ζπλάςεη ηδηαίηεξα ζηελή ζρέζε. Οη γνλείο ηεο Φιψξαο ήηαλ δηαδεπγκέλνη θαη είρε έλαλ αδειθφ κε εηδηθέο αλάγθεο. Με ηελ ηξίηε θνπέια, ηε Μαξία, γλσξίζηεθαλ ηνλ επηέκβξην, ζηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο γηα ηελ Ώ Λπθείνπ. Έρεη εηπσζεί απφ ηελ ιγα θαη απφ ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ πσο ε ζπγθεθξηκέλε θνπέια είλαη αξρεγφο ηεο νκάδαο παξελφριεζεο θαη απνθιεηζκνχ. Υαξαθηεξίδεηαη σο εγσίζηξηα, ήηαλ αξρεγφο ζηελ εμσζρνιηθή νκάδα βφιετ κε «Πνιχ Καιή» επίδνζε. Οη γνλείο ηεο ήηαλ δηαδεπγκέλνη, δνχζε κε ηε κεηέξα ηεο θαη, ζχκθσλα κε πιεξνθνξίεο ηνπ ζρνιείνπ, ν γνληθφο «έιεγρνο» θαη ε επίβιεςε δελ ήηαλ επαξθήο. Μηα ζεηξά απφ ζπζηεκαηηθέο θαη επαλαιακβαλφκελεο παξελνριήζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ εηο βάξνο ηεο ιγαο απφ ην ηέινο ηεο πξνεγνχκελεο ζρνιηθήο ρξνληάο ζην Γπκλάζην: Ώθαίξεζε θιεηδηψλ ηεο, ζπζηεκαηηθέο θνξντδίεο γηα ηα ξνχρα θαη ηελ εκθάληζή ηεο, απνθιεηζκφο απφ ηελ παξέα ηνπο, ηε θσηνγξάθηδαλ θαη ηελ θνξφηδεπαλ, επηδίσθαλ λα θαηεπζχλνπλ θαη άιια παηδηά ζηελ ίδηα ζπκπεξηθνξά απνθιεηζκνχ ηεο. Δ Μαξία «ηεο πήξε» ην αγφξη ηεο θαη ζηε ζπλέρεηα ηελ θνξφηδεπαλ. Δ ιγα, ε Αάθλε θαη ε Μαξία έπαηδαλ ζηελ ίδηα νκάδα βφιετ. Δ Αάθλε ήηαλ πξσηαζιήηξηα ηνπ βφιετ. Δ ιγα ζπκκεηείρε ζηελ νκάδα καδί κε ηελ Αάθλε θαη ηε Μαξία πνπ ήηαλ αξρεγφο ηεο νκάδαο βφιετ. Δ ιγα έθπγε απφ ηελ νκάδα βφιετ, δηφηη δελ άληερε ηηο θνξντδίεο. Μεηά ηελ απφπεηξα απηνθηνλίαο ηεο λνζειεχηεθε ζην λνζνθνκείν γηα πιχζε ζηνκάρνπ. Δ αλάξξσζε ηεο δηήξθεζε πεξίπνπ έλαλ κήλα, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ νπνίνπ δελ πήγαηλε ζρνιείν θαη δέρηεθε ζεξαπεπηηθή βνήζεηα απφ εηδηθφ ςπρηθήο πγείαο. Σν ζρνιείν αλέθεξε ην πεξηζηαηηθφ ζην Παξαηεξεηήξην Αξάζεσλ Πξφιεςεο ρνιηθήο ΐίαο θαη Βθθνβηζκνχ θαη δεηήζεθε ε ζπλεξγαζία ηεο ζπληνλίζηξηαο. Σν εξψηεκα θαη ε πξφθιεζε ήηαλ εάλ κε θάπνηνλ θαηάιιειν ζρεδηαζκφ παξέκβαζεο ζα 131

ήηαλ εθηθηή ε νκαιή επαλέληαμε θαη παξακνλή ηεο καζήηξηαο ζην ίδην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. 1.2.Θεσξεηηθό Υπόβαζξν Ο ζρνιηθφο εθθνβηζκφο ή αιιηψο γλσζηφο κε ηνλ δηεζλή φξν Bullying είλαη έλα νηθνπκεληθφ, πνιχπινθν, αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ πξφβιεκα. Βίλαη έλα είδνο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο πνπ ιακβάλεη ρψξα ζην ζρνιείν θαη ζπρλά εκθαλίδεηαη κε ηελ ηνλ φξν εθθνβηζκφο/ζπκαηνπνίεζε (Γθάηζα θαη ζπλ.2015). Σα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηνλ εθθνβηζκφ απφ άιιεο κνξθέο επηζεηηθφηεηαο είλαη: α) ην εκπξφζεην ηεο επηζεηηθή ελέξγεηα, ε νπνία πξνθαιεί ζσκαηηθή ιεθηηθή, ςπρηθή, θνηλσληθή βιάβε, β) ε επαλαιεπηηθφηεηα, γ) ε αληζνξξνπία δχλακεο αλάκεζα ζηνλ επηηηζέκελν θαη ζην ζχκα. Αηαθξίλεηαη ζε άκεζν θαη έκκεζν. Άκεζνο εθθνβηζκφο είλαη ν νξαηφο θαη ζε άιινπο φηαλ ζπκβαίλεη, κε ηε κνξθή ηεο ζσκαηηθήο, ιεθηηθήο επηζεηηθήο ελέξγεηαο. Έκκεζνο εθθνβηζκφο είλαη ν ζπγθεθαιπκκέλνο εθθνβηζκφο, πνπ δε γίλεηαη νξαηφο απφ ηνπο άιινπο φηαλ ζπκβαίλεη. Μνξθέο έκκεζνπ εθθνβηζκνχ είλαη ε δηάδνζε θεκψλ, νη απεηιέο, ν εθθνβηζκφο κέζσ ηξίηνπ πξνζψπνπ θαη ν απνθιεηζκφο απφ κηα θνηλσληθή ζπλδηαιιαγή. Βθηφο απφ ηνλ παξαδνζηαθφ εθθνβηζκφ, ηα ηειεπηαία ρξφληα κηα λέα κνξθή εθθνβηζκνχ εκθαλίδεηαη: ν ειεθηξνληθφο εθθνβηζκφο, γλσζηφο κε ηνλ δηεζλή φξν «Cyber bullying». Ο ειεθηξνληθφο εθθνβηζκφο (Cyber bullying), αλαδεηθλχεηαη κε ηελ εμέιημε θαη ηε δηάδνζε ηεο επξείαο ρξήζεο ησλ κέζσλ ησλ ηερλνινγηψλ θαη ηεο πιεξνθνξηθήο (Hemphill etal. 2014). Δ εκπινθή ζηε ζρνιηθή επηζεηηθφηεηα απνηειεί παξάγνληα θηλδχλνπ ηφζν γηα ηε ζσκαηηθή φζν θαη γηα ηελ ςπρηθή πγεία (Salmon etal.1998, Nansel etal. 2004), θαη νδεγεί ζηε ρακειή ςπρνινγηθή επεμία θαη ζηε θησρή θνηλσληθή πξνζαξκνγή (Skapinakisetal. 2001, Roland 2002, Van der Wal etal.2003). Δ ζπκαηνπνίεζε έρεη ζπζρεηηζηεί κε πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο δπζθνιίεο, ηα ζπκπηψκαηα θαηάζιηςεο, ηε ρακειή απηνεθηίκεζε, (Kim et al 2005, Klomek 2007, Anderson 2002), ηνλ απηνθηνληθφ ηδεαζκφ (Beautrais etal.1995, Pelkonen & Marttunen 2003) θαη ηελ απηνθηνλία (Park et al 2005). Ώπφ ηελ άιιε πιεπξά ην λα είλαη θάπνηνο «ζχηεο» ζρεηίδεηαη κε κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα λα παξνπζηάζεη πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο, επηζεηηθφηεηα, αληηθνηλσληθή πξνζσπηθφηεηα, εγθιεκαηηθφηεηα θαη ρξήζε νπζηψλ θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθεβείαο θαη ζηελ ελήιηθε δσή. Ώξθεηέο κειέηεο δηεξεχλεζαλ ηε ζπζρέηηζε ηνπ εθθνβηζκνχ, ηεο ζπκαηνπνίεζεο, θαη ηεο επίδξαζεο ηνπ θχινπ κε ηνλ απηνθηνληθφ ηδεαζκφ θαη ηελ απηνθηνλία. Δ ζπκαηνπνίεζε θαη εηδηθφηεξα ε ρξφληα ζπκαηνπνίεζε έρεη ζπζρεηηζηεί κε ηελ θαηάζιηςε πνπ νδεγεί ζηνλ απηνθηνληθφ ηδεαζκφ θαη ηελ απηνθηνλία (Salmonetal 1998). Άιινη εξεπλεηέο δηαπηζηψλνπλ πσο ηφζν ηα ζπκαηνπνηεκέλα παηδηά φζν θαη ηα παηδηά πνπ αζθνχλ εθθνβηζκφ είλαη πηζαλφ λα εθδειψζνπλ απηνθηνληθφ ηδεαζκφ θαη απηνθηνλία (Heikkilä et al 2013). 132

ηελ Βιιάδα ζε επηδεκηνινγηθή κειέηε κε δείγκα 5.614 καζεηψλ Λπθείσλ, δηαπηζηψζεθε πσο ε πςειή ζπκαηνπνίεζε, ζε εβδνκαδηαία βάζε, γηα αγφξηα θαη θνξίηζηα, ζπζρεηίδεηαη κε ηνλ απηνθηνληθφ ηδεαζκφ. Δ κέηξεζε ησλ παξαγφλησλ ππνινγίζηεθε ρσξίο ηελ επίδξαζε ζπγρπηηθψλ παξαγφλησλ, φπσο ηα δηάθνξα ςπρηαηξηθά ζπκπηψκαηα (Skapinakisetal.2011). 2. Παξνπζίαζε ηνπ ζέκαηνο 2.1.Σηόρνη ηεο παξέκβαζεο ήηαλ: Να ζηακαηήζεη ν εθθνβηζκφο Δ ελδπλάκσζε ηεο ζπκαηνπνηεκέλεο καζήηξηαο Δ κε επαλαζπκαηνπνίεζε ηεο ζπκαηνπνηεκέλεο καζήηξηαο Δ νκαιή επαλέληαμε ηεο ζπκαηνπνηεκέλεο καζήηξηαο Δ αιιαγή ζηάζεο ησλ καζεηξηψλ πνπ παξελνρινχζαλ θη απέθιεηαλ Δ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ ζπλφινπ ησλ καζεηψλ, έηζη ψζηε νη νπαδνί, νη ππνζηεξηθηέο ησλ εθθνβηζηξηψλ θαη νη νπδέηεξνη λα κεηαηνπίζνπλ ηε ζέζε ηνπο ζε πην ελεξγεηηθή ζηάζε, λα γίλνπλ ελεξγνί ππνζηεξηθηέο ησλ ζπκαηνπνηεκέλσλ καζεηψλ Δ ελεξγνπνίεζε θαη ε εγξήγνξζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ Δ ζχκπξαμε θαη ε ππνζηήξημε ησλ γνλέσλ πλεξγαζία κε ηνλ εηδηθφ πνπ παξαθνινπζεί ηε καζήηξηα 2.2. Τα Σηάδηα εθαξκνγήο πνπ ζρεδηάζηεθαλ ήηαλ: ηάδην α : Δ πξνεηνηκαζία ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο, έηζη ψζηε λα δηακνξθσζεί κηα θαηάζηαζε εηνηκφηεηαο-αζθάιεηαο γηα ηε καζήηξηα πνπ ζα επαλέιζεη. ρεδηαζκφο ησλ κέηξσλ δξάζεο Εδηαίηεξεο ζπλαληήζεηο κε ηηο καζήηξηεο πνπ παξελφριεζαλ θη απνκφλσλαλ Βλεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε φισλ ησλ ηκεκάησλ ηνπ ζρνιείνπ θαη ζπδήηεζε πδήηεζε ελεκεξσηηθή θαη θαζνδεγεηηθή κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ έκπαηλαλ ζην ζπγθεθξηκέλν ηκήκα, κε ζηφρν λα επηζηήζνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο θαη λα είλαη ζε εγξήγνξζε Γεληθφηεξε ζπδήηεζε αθχπληζεο ζηνλ ζχιινγν θαη εζηίαζε ζηηο ελεξγεηηθέο εθεκεξίεο. Ώπνθεχρζεθε ε αλάιπζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ γεγνλφηνο ιφγσ θφβνπ ηεο αξλεηηθήο δηάζηαζεο ηνπ γεγνλφηνο 133

ηάδην β : πλάληεζε κε ηνπο γνλείο ησλ καζεηξηψλ πνπ εθθνβίδνπλ πλάληεζε κε ηνπο γνλείο ηεο ζπκαηνπνηεκέλεο καζήηξηαο πλάληεζε ηδηαίηεξε κε ηε καζήηξηα ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, ηε 2 ε δηδαθηηθή ψξα Να νξηζηεί ε επαλαιεπηηθή ζπλάληεζή καο Να νξηζηεί ν ζχλδεζκνο-ππεχζπλνο εθπαηδεπηηθφο κε επηθνξηηζκέλε επζχλε ελεκέξσζεο Βπαλάιεςε ηεο ηδηαίηεξεο ζπλάληεζεο κε ηε καζήηξηα ζε 15 εκέξεο θαη επαλαπξνζδηνξηζκφο ηεο θαηάζηαζεο. Αηαξθήο ηαθηηθή παξαθνινχζεζε έσο ην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. 2.3. Πεξηγξαθή ηεο δηαδηθαζίαο ηάδην α Με ηελ ελεκέξσζε απφ ην ζρνιείν γηα ηελ απφπεηξα απηνθηνλίαο ηεο καζήηξηαο ε ζπληνλίζηξηα επηζθέθηεθε ην ζρνιείν, ζπιιέρζεθαλ πιεξνθνξίεο γηα ην ζπκβάλ, ην θιίκα ηνπ ζρνιείνπ, ηηο ζρέζεηο ζην ηκήκα θαη ζηελ ηάμε ηεο καζήηξηαο, πιεξνθνξίεο γηα ην ηζηνξηθφ ησλ καζεηξηψλ πνπ ελεπιάθεζαλ. Οη πιεξνθνξίεο αληιήζεθαλ θπξίσο απφ ηνλ δηεπζπληή θαη απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ πνπ ήηαλ ππεχζπλε γηα ηε ζρνιηθή βία θαη ηνλ εθθνβηζκφ. Ώθνχ εθηηκήζεθαλ νη πιεξνθνξίεο ζρεδηάζηεθαλ νη δξάζεηο αληηκεηψπηζεο. Πξαγκαηνπνηήζεθε ηειεθσληθή επηθνηλσλία κε ηελ εηδηθφ πνπ παξαθνινπζνχζε ηε καζήηξηα, έγηλε ελεκέξσζε γηα ηελ θαηάζηαζή ηεο. χκθσλα κε ηε γλψκε ηεο εηδηθνχ δελ ππήξραλ ζπκπηψκαηα ςπρνπαζνινγίαο θαη ε απφπεηξα απηνθηνλίαο έγηλε πεξηζζφηεξν γηα λα ηξνκάμεη ηνλ πεξίγπξφ ηεο θαη λα ζηακαηήζεη ηνλ εθθνβηζκφ ελαληίνλ ηεο. Ώπφ ηελ εηδηθφ δεηήζεθαλ θαηεπζπληήξηεο νδεγίεο γηα ηε δηαρείξηζε θαηά ηελ επηζηξνθή ηεο. πκθσλήζεθε ε ηαθηηθή ελεκέξσζε θαη ζπλεξγαζία ηεο εηδηθνχ κε ηε ζπληνλίζηξηα. Έγηλε ηειεθσληθή επηθνηλσλία κε ηε κεηέξα ηεο καζήηξηαο. πιιέρζεθαλ πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ θαηάζηαζε ηεο καζήηξηαο. ε επφκελεο αξθεηέο, ηαθηηθέο ηειεθσληθέο επηθνηλσλίεο καδί ηεο δφζεθε ζπκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε θαη θαζνδήγεζε ζε απηήλ. Σν γεγνλφο δελ είρε γίλεη γλσζηφ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, δηφηη ε απφπεηξα απηνθηνλίαο έγηλε θαηά ηε δηάξθεηα καζήκαηνο θαη ζηε ζπλέρεηα δελ πξνθιήζεθε αλαζηάησζε. Αελ γλψξηδαλ γηα ην γεγνλφο νη καζεηέο θαη νη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί. 134

ηάδην β Ώπνθαζίζηεθε λα κε δνζεί έθηαζε ζηε γλσζηνπνίεζε ηνπ γεγνλφηνο. Ώπηφ ζα έθαλε πην εχθνιε ηελ επαλέληαμε ηεο καζήηξηαο, εθφζνλ επηζπκνχζε ηελ επηζηξνθή ηεο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Πξνγξακκαηίζηεθαλ άκεζα λα πξαγκαηνπνηεζνχλ ζπλαληήζεηο ελεκέξσζεο θη επαηζζεηνπνίεζεο κε ζέκα ηε ζρνιηθή βία θαη ηνλ εθθνβηζκφ, ζηα δπν ηκήκαηα ηεο Ώ Λπθείνπ θαη ζηηο άιιεο ηάμεηο ηνπ ζρνιείνπ. Βπί ησλ ζεκάησλ ηεο ελεκεξσηηθήο παξέκβαζεο αθνινχζεζε ζπδήηεζε ζχκθσλα κε ςπρνπαηδαγσγηθέο αξρέο θαη κεζφδνπο. Δ ζπληνλίζηξηα πξαγκαηνπνίεζε ηδηαίηεξε ζπλάληεζε κφλν κε ηνλ γνλέα ηεο αξρεγνχ ηεο νκάδαο εθθνβηζκνχ, πνπ ηαπηφρξνλα ήηαλ θαη εθπαηδεπηηθφο ηνπ ζρνιείνπ. Αελ πξαγκαηνπνηήζεθαλ νη ζρεδηαζκέλεο ηδηαίηεξεο ζπλαληήζεηο κε ηνπο άιινπο γνλείο θαη κε ηηο ηξεηο θνπέιεο. Ώπηφ απνθαζίζηεθε γηα λα απνθεπρζεί ε «ελνρνπνίεζε» θαη ε πεξαηηέξσ δπζρέξεηα ζηηο ζρέζεηο, θαζψο πξνβιέθζεθε πσο ζηα πιαίζηα ηεο κηθξήο θνηλσλίαο ε επηπινθή πνπ ζα πξνθαινχληαλ ζα ήηαλ θαηά πνιχ κεγαιχηεξε απφ ην πξνζδνθψκελν φθεινο. Ο γνλέαο ελήξγεζε πξάγκαηη απνηειεζκαηηθά, ζσθξφληζε ηελ θφξε ηνπ θαη εθείλε κε δηαθνξεηηθή πηα ζηάζε θαη νπηηθή επεξέαζε ζεηηθά θαη άιιαμε ε ζπκπεξηθνξά θαη ησλ άιισλ θνξηηζηψλ. Κξίζεθε ζεκαληηθφ θαη δξνκνινγήζεθε ε δεκηνπξγία θαη ε εθαξκνγή ηνπ ρνιηθνχ θαλνληζκνχ πνπ ζα ζπκπεξηειάκβαλε θαλφλεο ελάληηα ζηε ρνιηθή βία θαη ζηνλ Βθθνβηζκφ. Οη ίδηνη θαλφλεο κέζσ ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαρχζεθαλ ζηα ηκήκαηα θαη ζπκπεξηιήθζεθαλ ζην πκβφιαην ηεο ηάμεο γηα λα εθαξκνζηνχλ. Με ηηο ηξεηο καζήηξηεο κίιεζε ζε ηδηαίηεξε ζπλάληεζε ν δηεπζπληήο ηνπ ζρνιείνπ. ηελ παξέκβαζε ηνπ γνλέα δφζεθαλ θάπνηεο θαηεπζπληήξηεο νδεγίεο, νχησο ψζηε λα επηδξάζεη έκκεζα θαη ζηηο άιιεο δπν καζήηξηεο. Δ παξέκβαζε ηνπ γνλέα ήηαλ θαζνξηζηηθή ζηελ αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ θνξηηζηψλ. Σελ πξψηε εκέξα επηζηξνθήο ηεο καζήηξηαο ζην ζρνιείν, ε ζπληνλίζηξηα απφ ηα κηζά ηεο πξψηεο ψξαο έσο ηελ έθηε ψξα, είρε ηδηαίηεξε ζπλάληεζε κε ηε καζήηξηα ιγα. Ώπφ ηελ αξρή ηεο ζπλάληεζεο δφζεθε ην πιαίζην θαη ε ζηνρνζεζία ηεο παξέκβαζεο αληηκεηψπηζεο. ηελ αξρή θαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπλάληεζεο ηνληδφηαλ πσο φιε ε εθπαίδεπζε, ζεζκνί θαη πξφζσπα πνπ ηελ ππεξεηνχλ, είκαζηε εθεί γηα λα γίλνπλ ηα πξάγκαηα θαηά ην φθεινο ηεο. Σεο αλαθέξζεθε ν ζηφρνο ηεο παξέκβαζεο αληηκεηψπηζεο. Βηδηθφηεξα, φπσο πξναλαθέξζεθε, ηνλίδεηαη ν ζηφρνο ηεο παξέκβαζήο καο, ν νπνίνο ήηαλ λα ζηακαηήζεη ν εθθνβηζκφο, λα κελ επαλαζπκαηνπνηεζεί ε ίδηα θαη λα κπνξεί λα επαλέιζεη κε αζθάιεηα, απηνπεπνίζεζε, αμηνπξέπεηα, λα επαλεληαρηεί ζηηο παξέεο, κε θίινπο, λα έρεη κηα ηθαλνπνηεηηθή, 135

ραξνχκελε ζρνιηθή δσή επηδηψθνληαο ηνπο αθαδεκατθνχο ηεο ζηφρνπο. Δ ζπδήηεζε αξρηθά θηλήζεθε πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο δεκηνπξγίαο ζρέζεο εκπηζηνζχλεο. Δ ζπδήηεζε ζηεξίρηεθε ζε θαιά πξνεηνηκαζκέλε εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε γηα ηε δηαπίζησζε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο ηεο θαηάζηαζεο θαη ζηάζεο. ηε ζπλέρεηα ζπδεηήζεθαλ γεγνλφηα, θαηαζηάζεηο θαη ζρέζεηο ζρεηηθά κε ηνλ εθθνβηζκφ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, θαηά ην παξειζφλ. Παξάιιεια, ππήξρε ε κέξηκλα λα δηεξεπλεζνχλ εηο βάζνο ηπρφλ ζπλαηζζεκαηηθέο δπζθνιίεο ή νηθνγελεηαθέο ή άιινπ είδνπο δπζθνιίεο. Έπεηηα, ε ζπδήηεζε επηθεληξψζεθε ζηα γεγνλφηα, ηηο ζρέζεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηνλ ζρνιηθφ εθθνβηζκφ θαη ηελ έζηξεςαλ ζηελ απφπεηξα απηνθηνλίαο. Αηεξεπλήζεθαλ κε ιεπηνκέξεηα ε δπλακηθή ησλ ζρέζεσλ, φπσο απηέο εμειίρηεθαλ απφ ην παξειζφλ έσο ηελ απφπεηξα. Παξάιιεια, επηδησθφηαλ ε ςπρνινγηθή ηεο ππνζηήξημε. ηε ζπλέρεηα, ηεο παξνπζηάζηεθε αηηηνινγεκέλα ην ζρέδην θαη νη δξάζεηο πνπ πινπνηήζεθαλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο. ηε ζπλέρεηα δεηψληαο ηε ζπλεξγαζία ηεο, έγηλε πξνεηνηκαζία θαη ζρεδηαζκφο φισλ ησλ ελεξγεηψλ, ησλ ζηάζεσλ θαη αληηδξάζεψλ ηεο ζε πηζαλέο κειινληηθέο εθθνβηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο πνπ ζα αληηκεηψπηδε. ε θάζε πεξίπησζε ζα έπξεπε λα ελεκεξψζεη γηα νηηδήπνηε ηελ ελνρινχζε ή ηελ απαζρνινχζε ηε ζπληνλίζηξηα ή ηελ ππεχζπλε εθπαηδεπηηθφ ή ηνλ δηεπζπληή ηνπ ζρνιείνπ. Δ ζπληνλίζηξηα ζα δηαηεξνχζε ηαθηηθή επηθνηλσλία κε ην ζρνιείν, ηε κεηέξα ηεο, ηελ ίδηα θαη ηελ εηδηθφ πνπ ηελ παξαθνινπζνχζε. Σν εξψηεκα ηεο αιιαγήο ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο έκελε αλνηρηφ. Δ ίδηα ε καζήηξηα πηζαλνινγνχζε πσο ζα άιιαδε ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ην επφκελν ζρνιηθφ έηνο. Πξνγξακκαηίζηεθε δεχηεξε ζπλάληεζε ζε δεθαπέληε κέξεο. ηε δεχηεξε ζπλάληεζε δηαπηζηψζεθε πσο ε ιγα επαλεληάρζεθε, δελ παξνπζηάζηεθαλ ζπκπεξηθνξέο παξελφριεζεο θη εθθνβηζκνχ. Βίρε πνιχ θαιή δηάζεζε, ήηαλ επραξηζηεκέλε θαη πξνζπαζνχζε λα θάλεη ηε δσή ηεο φπσο ήζειε. Έσο ην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο ε πνξεία ήηαλ πξννδεπηηθά ζηαζεξή θαη ζεηηθή. Αηαηεξήζεθε ε επηθνηλσλία καδί ηεο, κε ηελ εηδηθφ, ηε κεηέξα θαη ην ζρνιείν έσο ην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο θαη ηελ αξρή ηνπ επφκελνπ. ηελ αξρή ηνπ επφκελνπ ζρνιηθνχ έηνπο θηλεηνπνηήζακε ηε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνπο κεραληζκνχο, ψζηε λα εθαξκνζηνχλ ηα πξνβιεπφκελα κέηξα θαη λα είλαη ζε δηαξθή εγξήγνξζε. ηνλ επαλέιεγρν έπεηηα απφ ηξία ρξφληα δηαπηζηψζεθε πσο ε ιγα παξέκεηλε ζην ίδην ζρνιείν, είρε δπλαηφ ραξαθηήξα, δεκηνχξγεζε λέεο θηιηθέο θαη ππνζηεξηθηηθέο ζρέζεηο, κε θαιή ζπλαηζζεκαηηθή δηάζεζε, θαιή ζπκπεξηθνξά, ζηαζεξά άξηζηε καζεζηαθή επίδνζε θαη ζηαζεξνχο αθαδεκατθνχο ζηφρνπο. 3. πδήηεζε πκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο Δ παξέκβαζε ζην ζχλνιν ηεο θξίζεθε επηηπρήο. Ώπηφ ηεθκεξηψλεηαη απφ ηελ νκαιή παξακνλή ηεο ζπκαηνπνηεκέλεο καζήηξηαο ζην ίδην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ έσο ηελ απνθνίηεζή ηεο, ιφγσ ηεο νξηζηηθήο παχζεο ηνπ εθθνβηζκνχ / παξελφριεζεο, θαζψο θαη ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο ελδπλάκσζήο ηεο πνπ επηηεχρζεθε. Χο αδπλακία ηεο παξέκβαζεο ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί ε κε εηδηθή ελαζρφιεζε κε ηηο καζήηξηεο ηεο 136

νκάδαο εθθνβηζκνχ. Δ απφθαζε απηή φπσο αλαιπηηθά ζα ηεθκεξησζεί ζηε ζπλέρεηα, θξίζεθε σο ηέηνηα ιφγσ ησλ επηκέξνπο θνηλσληθψλ θπξίσο ζπλζεθψλ, θαηά ην ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα. Δ ζπλεξγαζία κε εηδηθφ ςπρηθήο πγείαο θξίζεθε απαξαίηεηε, πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί ε ζνβαξφηεηα θαη ε επηθηλδπλφηεηα ηεο απφπεηξαο. Αηφηη φινη νη ηχπνη ζπκαηνπνίεζεο θαη ζηα δπν γέλε θαη εηδηθφηεξα ε ζπρλή ζπκαηνπνίεζε έρεη πςειή επηθηλδπλφηεηα ζπζρέηηζεο κε ηελ θαηάζιηςε, ηνλ απηνθηνληθφ ηδεαζκφ θαη ηελ απηνθηνλία. Γη απηφ θαη ζε θάζε πεξίπησζε απηνθηνληθνχ ηδεαζκνχ θαη ζπκαηνπνίεζεο θξίλεηαη ζεκαληηθφ λα εθηηκεζεί ε ζπλχπαξμε ζπκπησκάησλ ςπρνπαζνινγίαο, θαηάζιηςεο, πξνθεηκέλνπ λα εθαξκνζηεί ε θαηάιιειε κέζνδνο παξέκβαζεο (Klomecet al. 2007). Βθφζνλ ε γλψκε ηεο εηδηθνχ απέθιεηε θάζε πεξίπησζε πην ζνβαξήο ζπκπησκαηνινγίαο, ζεκαληηθή πξνηεξαηφηεηα ήηαλ ε νξγάλσζε θαη ν ζρεδηαζκφο ηεο ζηξαηεγηθήο παξέκβαζεο ζην ζρνιείν θαη ζην επξχηεξν πεξηβάιινλ πνπ ζα επεξέαδε ηελ ίδηα θαη ηελ εμέιημε ηεο. Σν θαηλφκελν ηεο ζρνιηθήο βίαο θαη εθθνβηζκνχ πξνζεγγίδεηαη κε ηελ επξχηεξε έλλνηα ηεο νηθνζπζηεκηθήο αληηκεηψπηζεο (Molnar & Lindquist 1998, Μαηζφπνπινο 2009). Βηδηθφηεξα, ε πξνζέγγηζε απηή πεξηγξάθεη έλα πιαίζην αιιειεπίδξαζεο δηαθφξσλ παξαγφλησλ πνπ ζπληεινχλ ζηε ζπληήξεζε ηεο βίαο / εθθνβηζκνχ θαη πνιιέο θνξέο απηνί νη παξάγνληεο δελ είλαη εκθαλείο. Ώληίζηνηρα, νη εθπαηδεπηηθνί, νη γνλείο θαη νη καζεηέο ζπκβάιινπλ ηφζν ζηελ εθδήισζε φζν θαη ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ. Τπνζηεξηθηηθά πξνο απηφ αλαθέξεηαη πσο ε αιιαγή ηνπ ζρνιηθνχ θιίκαηνο απνηειεί πξσηαξρηθφ ζηφρν γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζε φιεο ηηο ζχγρξνλεο παξεκβάζεηο (Smithetal 2012). Δ νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζρνιείνπ βαζίδεηαη ζηνλ αλνηρηφ δηάινγν, ζηελ εκπηζηνζχλε θαη ζηε ζπκκεηνρή φισλ ησλ κειψλ ζηελ πξφιεςε θαη ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο βίαο (Artinopoulou & Michael, 2014a,2014b). Με απηφ ην κνληέιν αληηκεηψπηζεο ζρεδηάζηεθαλ ηα κέηξα πξφιεςεο θαη αληηκεηψπηζεο ζην ζπγθεθξηκέλν ζρνιείν. Λήθζεθαλ ππφςε νη ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο θαη ηεο επξχηεξεο θιεηζηήο θνηλσλίαο θαη πξνζαξκφζηεθαλ ηα κέηξα ηεο παξέκβαζεο, επηπιένλ ζηνλ ζρνιηθφ θαλνληζκφ ζπκπεξηιήθζεθαλ βαζηθνί θαλφλεο ηεο πνιηηηθήο θαηά ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ. Ώπψηεξνο ζηφρνο θάζε πνιηηηθήο ελάληηα ζηνλ ζρνιηθφ εθθνβηζκφ είλαη λα κεηψλεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή αγσλία θαη ηηο ζθέςεηο θάπνηνπ λα ηειεηψζεη ηε δσή ηνπ (Rivers 2010). Δ παξακνλή ηεο καζήηξηαο ζην ίδην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη κάιηζηα ζηελ ίδηα ηάμε γηα δπφκηζε ζρνιηθά έηε θαη ην φηη απνθνίηεζε απφ ην ίδην ηκήκα θαη ην ίδην ζρνιείν, απνδεηθλχεη πσο ην πξφβιεκα ηνπ εθθνβηζκνχ αληηκεησπίζηεθε. χκθσλα κε ζχγρξνλεο πξαθηηθέο παξέκβαζεο, ην πξφβιεκα πξέπεη λα αληηκεησπηζηεί κέζα ζηελ ίδηα θνηλσληθή νκάδα πνπ δεκηνπξγήζεθε. Με απηφλ ηνλ ηξφπν φια ηα κέιε ηεο ζρνιηθήο ηάμεο απνθηνχλ ηε ζεηηθή εκπεηξία ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο. Δ αιιειεπίδξαζε θαη ην πψο θαη πφηε έρεη ιπζεί ην πξφβιεκα, θάλεη ην θάζε κέινο ηεο νκάδαο λα αηζζάλεηαη θαιχηεξα (Salmivalli 1999). 137

Δ παξέκβαζε ζηελ νκάδα ησλ ζπκκαζεηψλ είλαη απαξαίηεηε. Δ αξρή απηή απνξξέεη απφ ην φηη ηα πεξηζζφηεξα άηνκα εκπιέθνληαη ζηνλ εθθνβηζκφ κε θάπνην ξφιν (νπδέηεξνη, βνεζνί, ππνζηεξηθηέο) θαη κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ λα ζηακαηήζεη ν εθθνβηζκφο. Μέζσ απηψλ ησλ αιιαγψλ είλαη πνιχ πηζαλή ε αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ ζπηψλ. Σα άηνκα ελεξγνχλ δηαθνξεηηθά απφ ην πψο ζα ήζειαλ πξαγκαηηθά, φηαλ δελ ηνπο παξαηεξνχλ νη άιινη. Βίλαη γλσζηφ πψο νη νκαδηθνί κεραληζκνί (ξφινη, θαλφλεο θαη ζπκκφξθσζε) θαη ε νκαδηθή δπλακηθή (νη ξφινη ηνπ εθθνβηζκνχ) επηβξαβεχνπλ θαη αληακείβνπλ φζνπο ζπκθσλνχλ κε απηήλ (Salmivalli 1999). Δ παξέκβαζε κε ηε κνξθή ηεο ελεκέξσζεο-δηάιεμεο-ζπδήηεζεο ησλ καζεηψλ ζηελ νκάδα ησλ καζεηψλ, είλαη δπλαηφλ λα επαηζζεηνπνηήζεη, λα αλαπηχμεη ηελ απηνεθηίκεζε, ηελ ελεξγνπνίεζε θαη ηελ ελζπλαίζζεζε. ζνλ αθνξά ηε ζπδήηεζε ηεο ζπληνλίζηξηαο κε ηε καζήηξηα, δφζεθε πξνηεξαηφηεηα ζηελ πξνυπφζεζε κηαο «θαιήο ζρέζεο / ζρέζεο εκπηζηνζχλεο». Βλζαξξχλζεθε ε ζπκκεηνρή ηεο καζήηξηαο ζηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ θαη ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο παξέκβαζεο, ζχκθσλα κε ηελ πξνζέγγηζε «θσλή ηνπ παηδηνχ» (Cremin, 2007, Johnson, 1996a, 1996b). Ώλακέλεηαη κε ηε ζπκκεηνρηθή πξνζέγγηζε ε ελδπλάκσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ε αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο δηαρείξηζεο θαη αλαθνξάο πηζαλψλ άιισλ παξελνριήζεσλ. Δ ζπδήηεζε κε ηε καζήηξηα ζπκπεξηέιαβε θαη ηελ πξνεηνηκαζία αληηδξάζεσλ, θηλήζεσλ θαη ζηάζεσλ ζε πηζαλφ κειινληηθφ εθθνβηζκφ ηεο. Δ πξαθηηθή απηή αλ θαη δηελεξγήζεθε βξαρχβηα, πξφζθεηηαη ζηε «Γλσζηηθή-πκπεξηθνξηθή» πξνζέγγηζε θαη εηδηθφηεξα παξαπέκπεη ζηε «ζπδήηεζε ζε νκαδηθά πξφηππα, δπλακηθά ηεο νκάδαο θαη εζηθά δηιήκκαηα» πνπ απνηειεί κέξνο ηνπ νδεγνχ πξφιεςεο ηνπ θνηλσληθνχ ζρνιηθνχ απνθιεηζκνχ (Scheithauer et al. 2012). Δ αλάπηπμε ζπλεξγαζίαο κε ηνπο γνλείο είλαη ζεκαληηθφο παξάγνληαο θαη ηεο δεκηνπξγία αιιειεγγχεο θαη εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο. ε κηα ηέηνηα πεξίπησζε ηα πνζνζηά επηηπρίαο ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο ζρνιηθήο βίαο είλαη απμεκέλα (UNSRS Gon violence against children, 2011b). Βπηπιένλ, δηεζλείο κειέηεο επηβεβαηψλνπλ πσο ε ζεηηθή γνληθή ζπκπεξηθνξά κε θαιή επηθνηλσλία, δεζηαζηά, θηιηθή ζρέζε, επίβιεςε, ζπκκεηνρή θαη ππνζηήξημε ιεηηνπξγεί απνηξεπηηθά απφ ηελ εκπινθή ζηνλ εθθνβηζκφ. Ώληίζεηα, ε αξλεηηθή γνληθή ζπκπεξηθνξά επεξεάδεη αξλεηηθά θπξίσο πξνζσπηθφηεηεο πνπ πηνζεηνχλ ηνλ ξφιν ηνπ «ζχηε» θαη ιηγφηεξν ηνλ ξφιν ηνπ «ζχκαηνο» (Wolkeetal. 2013). Οη πην ζχγρξνλεο παξεκβάζεηο ζπζηήλνπλ ζηηο παξεκβάζεηο γηα ηνλ εθθνβηζκφ λα επεθηείλνληαη θαη πέξα απφ ην ζρνιείν, ζηηο νηθνγέλεηεο θαη λα πινπνηνχληαη πξνηνχ ηα παηδηά κπνπλ ζην ζρνιείν (Wolkeetal 2013). ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Διιελφγισζζε Μαηζφπνπινο, Ώ.(2009).Βπηζεηηθφηεηα θαη βία ζηα ζρνιεία: ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο.the art of crime,11. http://old.law.uoa.gr/crime-research/viaschools.pdf. 138

Ξελφγισζζε Anderson, R.N., (2002). Deaths: Leading causes for 2000. Natl Vital Stat Rep, 50,1-85. Artinopoulou, V. & Michael, L. (Eds), (2014a). EAN Strategy Position Paper. European Anti-bullying Network, funder under the EC Dafhne III Programme. Beautrais, A. L., Joyce, P. R., Mulder, R. T., Fergusson, D. M., Deavoll, B. J., Nightingale, S. K., (1996). Prevalence and comorbidity of mental disorders in persons making serious suicide attempts: a case-control study.am J Psychiatry, 153, 1009-14. Cremin, H. (2007). Peer Mediation. Open University Press. Gkatsa, T., Magklara, K., Bellos, S., Damigos, D., Mavreas, V., & Skapinakis, P. (2015). Sociodemographic associations of school-related bullying and its impact on psychosomatic health in adolescents. Archives of Hellenic Medicine/Arheia Ellenikes Iatrikes, 32(2). Heikkilä, H. K., Väänänen, J., Helminen, M., Fröjd, S., Marttunen, M., & Kaltiala-Heino, R. (2013). Involvement in bullying and suicidal ideation in middle adolescence: a 2-year follow-up study. European child & adolescent psychiatry, 22(2), 95-102. Hemphill, S. A., Tollit, M., & Kotevski, A. Rates of bullying perpetration and victimisation: a longitudinal study of secondary school students in Victoria, Australia. Pastoral Care in Education 2012; 30(2), 99-112. Johnson, D.W. & Johnson, R. T. (1996a). Teaching All Students How to manage Conflicts Contsructively: The peacemakers program.the Journal of Negro Education, 65(3), Educating Children in a Violent Society, Part I, 322-33. Johnson, D.W. & Johnson, R. T., (1996b). Conflict Resolution and Peer Mediation in Elementary and Secondary Schools: A review of the Research. Review of Educational Research, 66(4), 459-506. Kim, Y. S., Koh, Y. J., Leventhal, B., (2005). School bullying and suicidal risk in Korean middle school students. Pediatrics, 115,357-63. Klomek, A. B., Marrocco, F., Kleinman, M., Schonfeld, I. S., Gould, M. S.( 2007). Bullying, depression, and suicidality in adolescents.j Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 46, 40-9. Molnar, A.&Lindquist, B. (1998). Πξνβιήκαηα πκπεξηθνξάο ζην ρνιείν. Οηθνζπζηεκηθή Πξνζέγγηζε. Μεη. Ώ. Καιαληδή-Ώδίδε, 7 ε έθδνζε. Ώζήλα: Βιιεληθά γξάκκαηα. Nansel, T.R., Craig, W., Overpeck, M. D., Saluja, G., Ruan, W.J. (2004). Health Behaviour in School-aged Children Bullying Analyses Working Group. Crossnational consistency in the relationship between bullying behaviors and psychosocial adjustment. Arch Pediatr Adolesc Med, 158, 730-6. Park, H., S., Schepp, K. G., Jang, E. H., Koo, H. Y.( 2006). Predictors of suicidal ideation among high school students by gender in South Korea.J Sch Health, 76, 181-8. Pelkonen, M., Marttunen, M. (2003). Child and adolescent suicide: epidemiology, risk factors, and approaches to prevention.paediatr Drugs, 5, 243-65. Roland, E. (2002). Bullying, depressive symptoms and suicidal thoughts.educational research, 44, 55-67. 139

Salmivalli, C. (1999). Participant role approach to school bullying: implications forinterventions.journal of Adolescence, 22, 453-459. Article No. jado.1999.0239, available online at http://www.idealibrary.com on Salmon, G., James, A., Smith, D. M. ( 1998). Bullying in schools: self reported anxiety, depression, and self esteem in secondary school children.bmj, 317, 924-5. Scheithauer, H., Hess, M., Schultze Krumbholz, A.,& Bull, H. D.(2012). School based prevention of bullying and relational aggression in adolescence: The fairplayer manual. New Directions for Student Leadership, 2012(133), 55-70. Skapinakis, P., Bellos, S., Gkatsa, T., Magklara, K., Lewis, G., Araya, R., & Mavreas, V. (2011). The association between bullying and early stages of suicidal ideation in late adolescents in Greece.BMC psychiatry, 11(1), 22. Smith, P. K., Kupferberg, A., Mora-Merchan, J. A., Samara, M., Bosley, S., & Osborn, R. (2012). A content analysis of school anti-bullying policies: A follow-up after six years. Educational psychology in practice, 28(1), 47-70. UN SRSG on Violence against Children (2011a). Tackling Violence in Schools: a global perspective. Prepard for the High-Level Expert Meeting on Tackling Violence in Schools, Oslo, Norway, 27-28 June 2011. Van der Wal MF, de Wit CA, Hirasing R. A. (2003). Psychosocial health among young victims and offenders of direct and indirect bullying.pediatrics, 111, 1312-7. Wolke, D., Copeland, W. E., Angold, A., & Costello, E. J. (2013). Impact of bullying in childhood on adult health, wealth, crime, and social outcomes. Psychological science, 24(10), 1958-1970. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟΔΜΒΕΧΜΏ Σαηηαλή Γθάηζα, Dhr, Msc, Postdoc, Φπρνπαηδαγσγφο, Σ. πληνλίζηξηα Αξάζεσλ Πξφιεςεο ηνπ Παξαηεξεηεξίνπ Πξφιεςεο ζρνιηθήο ΐίαο ζηελ ΠΒΑΕΒΚ Δπείξνπ, η. κέινο ΒΤΑΠ ηεο ΠΒΑΕΒΚ Δπείξνπ. 140

Δλίζρπζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ζηνπο δηαδξφκνπο ηνπ ζρνιείνπ Παξαζθεπή Γξεγνξηάδνπ grogoriadoupara@gmail.com Πεξίιεςε Σα επηζηεκνληθά δεδνκέλα ηνλίδνπλ ηελ επίδξαζε ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο, ηνπ ζρνιηθνχ ήζνπο θαη ησλ ζρέζεσλ κέζα ζην ζρνιηθφ πιαίζην κε ηελ πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο ζηα ζρνιεία. Δ παηδαγσγηθή δηάζηαζε ηνπ ζρνιηθνχ ρψξνπ νδεγεί ζε απφθηεζε δεμηνηήησλ θαη ζε δηακφξθσζε κνξθψλ ζπκπεξηθνξάο. Οη πιεξνθνξίεο πνπ πξνζθέξεη ν ρψξνο απνηεινχλ ελ δπλάκεη εξεζίζκαηα κάζεζεο, επεηδή ζπλδένληαη κε ηα βηψκαηα θαη ηηο εκπεηξίεο θαη πξνάγνπλ ηε δηαηήξεζε πγηψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Εδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξαηεξείηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηνλ ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο γηα ην ζρνιηθφ θιίκα ην νπνίνείλαη ηδηαίηεξα θαζνξηζηηθφ γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ελφο ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ.ηελ παξνχζα εηζήγεζεζθηαγξαθείηαη κηα εθπαηδεπηηθή πξφηαζε, ζην πιαίζην Πξνγξακκάησλ ρνιηθψλ Αξαζηεξηνηήησλ, ε νπνία έρεη σο γεληθφ ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ηεο θνηλσληθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο κάζεζεο. Έκθαζε δίλεηαη ζηελ αλάπηπμε ζρέζεσλ ζπλεξγαζίαο θαη εκπηζηνζχλεο, κε ζθνπφ ζηε δεκηνπξγία ελφο ζεηηθνχ θη επράξηζηνπ ζρνιηθνχ θιίκαηνο. Κχξηα παηδαγσγηθή πξνζέγγηζε απνηεινχλ νη κνξθέο ζπκκεηνρηθήο βησκαηηθήο κάζεζεο, κε ζηφρν ηελ ελίζρπζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, ηελ ελζπλαίζζεζε, ηελ απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ηελ επίιπζε ησλ ζπγθξνχζεσλ. Λέμεηο-θιεηδηά: ρνιηθφ θιίκα, ΐησκαηηθή Μάζεζε, Αηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, Παηδαγσγηθή δηάζηαζε ηνπ ρψξνπ 1. Θεσξεηηθφ πιαίζην Σελ ηειεπηαία δεθαεηία, ην ελδηαθέξνλ ησλ εηδηθψλ, δηεζλψο, έρεη ζηξαθεί ζηελ έξεπλα ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ θαζηζηνχλ έλα ζρνιείν απνηειεζκαηηθφ. Δ πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο απνηειεί ζεκαληηθή δηάζηαζε ελφο απνηειεζκαηηθνχ ζρνιείνπ. Δ ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε απνηειεί έλαλ απφ ηνπο βαζηθνχο ζεσξεηηθνχο άμνλεο γηα ηελ πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ παηδηψλ ζην ζρνιείν. ην πιαίζην ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο ζρέζεηο θαη ζηηο αιιειεπηδξάζεηο ησλ κειψλ. Εδηαίηεξα ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα εζηηάδνπλ ζε δηαζηάζεηο φπσο ην ζρνιηθφ θιίκα, νη ζπλαηζζεκαηηθνί δεζκνί,ε πνηνηηθή επηθνηλσλία ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, νη νπνίεο θαη απνηεινχλ βαζηθέο ζπληζηψζεο ηνπ απνηειεζκαηηθνχ ζρνιείνπ (Υαηδερξήζηνπ 2004). 141

Δ νηθνζπζηεκηθή πξνζέγγηζε ηεο πξνβιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο εζηηάδεη φρη κφλν ζηε ζρνιηθή ηάμε αιιά θαη ζε φιε ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. Οη παηδαγσγηθέο παξεκβάζεηο γηα ηελ επίιπζε ζπγθξνχζεσλ θαη πξνβιεκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ νθείινπλ λα εζηηάδνπλ ζε φιν ην ζρνιηθφ πιαίζην, επεηδή ε ζπκπεξηθνξά ζηελ ηάμε επεξεάδεη ηε ζπκπεξηθνξά ζην ππφινηπν ζρνιηθφ ζχζηεκα θαη ην αληίζηξνθν (Molnar & Lindquist 1992). Πνιιέο έξεπλεο θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα ζχκθσλα κε ην νπνίν, φηαλ ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ πξνζθέξεη επθαηξίεο γηα επηηπρή εκπινθή φισλ ησλ παηδηψλ ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο, εληζρχεηαη ε βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ, ε νπνία κπνξεί λα νδεγήζεη ζε βειηησκέλε ζπκπεξηθνξά (ΐνζληάδνπ 2001). Πνιιά πξνγξάκκαηα πξσηνγελνχο πξφιεςεο αθνξνχλ ζηα πεξηβαιινληηθά ή ζπζηεκηθά πξνγξάκκαηα πξφιεςεο, ηα νπνία επεθηείλνπλ ηελ εζηίαζε ηεο παξέκβαζεο απφ ην άηνκν ζην πεξηβάιινλ ηνπ θαη επηδηψθνπλ, δξψληαο έκκεζα, λα επηθέξνπλ αιιαγέο ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. πρλφηεξνη ζηφρνη ηέηνηνπ είδνπο παξεκβάζεσλ είλαη νη ζπλνκήιηθνη, νη γνλείο, κέιε θαη ηνκείο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο. Εδηαίηεξε ζεκαζία θαη αμία απνδίδεηαη ζηηο ζπλζήθεο εθείλεο, ζηνλ ζρνιηθφ ρψξν, νη νπνίεο δηακνξθψλνπλ κηα δπλακηθή αιιειεπίδξαζεο θαη αιιειεπηξξνήο, φπνπ δάζθαινη θαη καζεηέο κέζα απφ ηελ εκπινθή ηνπο ζην πεδίν ηεο επηθνηλσλίαο, βηψλνπλ ηελ εκπεηξία ηεο ζπλάληεζήο ηνπο σο αιιεινδεκηνπξγία θαη ζπλεξγαζία (Γθνχβξα, Κπξίδεο & Μαπξηθάθε 2001). Σα ηειεπηαία ρξφληα, έρεη δνζεί κεγάιε πξνζνρή ζε πξνγξάκκαηα ςπρνθνηλσληθήο ελδπλάκσζεο θαη αλάπηπμεο Ώηνκηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Αεμηνηήησλ. ηελ πξνζέγγηζε ηνπ Βπξσπατθνχ Αηθηχνπ ρνιείσλ Πξναγσγήο ηεο Τγείαο, ε ςπρηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή πγεία απνηεινχλ ην επίθεληξν θαη δελ πξνσζνχληαη κφλν κέζα απφ ηε δηδαζθαιία, αιιά θπξίσο, κέζα απφ ηελ πνηφηεηα ησλ ζρέζεσλ: ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ηνπο καζεηέο, αιιά θαη ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζην ζρνιείν θαη ηελ θνηλφηεηα. ΐαζηθφο ππξήλαο απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη ε δεκηνπξγία ελφο ζρνιηθνχ πιαηζίνπ ην νπνίν θαιιηεξγεί έλα ζεηηθφ θιίκα πνπ επεξεάδεη ηε δηακφξθσζε ησλ ζρέζεσλ, ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηελ αλάπηπμε ησλ αμηψλ θαη ζηάζεσλ ησλ καζεηψλ (Σξηιίβα & Ώλαγλσζηνπνχινπ 2008). Κπξίσο ζηφρνη απηψλ ησλ παξεκβάζεσλ γηα λα επηηχρεη θάζε καζεηήο/-ηξηα ην κέγηζην επίπεδν ζπλαηζζεκαηηθήο πγείαο είλαη: α) Ώζθαιή αίζζεζε ηνπ εαπηνχ, β) Εθαλφηεηα λα αλαγλσξίδεη θαη λα λνηάδεηαη γηα ηνλ αληίθηππν ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ/ηεο ζηνπο άιινπο, γ) Ώλάπηπμε δεμηνηήησλ απηνειέγρνπ, αλαγλψξηζεο θαη θαηαλφεζεο ζπλαηζζεκάησλ, δ) Ώλάπηπμε δεμηνηήησλ απνηειεζκαηηθήο επίιπζεο ζπγθξνχζεσλ, ε) Καζνδήγεζε ζηελ εχξεζε ιχζεσλ ζε δηαπξνζσπηθά πξνβιήκαηα, ζη) Βπηζπκία θαη ηθαλφηεηα λα θάλεη πξάγκαηα καδί κε άιινπο, κε ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα (Κνπξκνχζε 2012). Βπίζεο, ε πνηφηεηα ηεο εθπαίδεπζεο ζπλδέεηαη κε ηελ παηδαγσγηθή πνηφηεηα ηνπ ρψξνπ. χγρξνλα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα εζηηάδνπλ ζηε δηακφξθσζε ζηνλ ζρνιηθφ ρψξν κηθξνπεξηβαιιφλησλ πνπ παξέρνπλ πνηθίια εξεζίζκαηα, ηα νπνία κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο εξεζίζκαηα θνηλσληθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο κάζεζεο (Γεξκαλφο 2007).Οη δπλαηφηεηεο πνπ παξέρεη ν ρψξνο γηα αιιειεπίδξαζε κε ην πεξηβάιινλ νδεγνχλ ζε απφθηεζε δεμηνηήησλ θαη ζε δηακφξθσζε κνξθψλ ζπκπεξηθνξάο. Δ πινπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ παηδαγσγηθψλ θαη ςπρνθνηλσληθψλ 142

ζηφρσλ δεκηνπξγεί κηα δπλακηθή ζην εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ, πνπ ζπλεπάγεηαη πξσηνβνπιία, ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή θαη δεκηνπξγία λέσλ θέληξσλ ελδηαθέξνληνο απφ ηνπο καζεηέο, θαη αλάπηπμε ζχλζεησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρέζεσλ ζηνλ ζρνιηθφ ρψξν(γεξκαλφο 2001). Βξεπλεηηθέο εξγαζίεο θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη παξεκβάζεηο ζην πιαίζην ηνπ ζρνιηθνχ ρψξνπ (απιή, αίζνπζα, δηάδξνκνη), νη νπνίεο ελζσκαηψλνπλ ςπρνδπλακηθέο/δηαπξνζσπηθέο θαη γλσζηηθέο πξνζεγγίζεηο, ζπκβάιινπλ ζηελ αληηκεηψπηζε πξνβιεκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ ζην ζρνιείν. πγθεθξηκέλα, επηζεκαίλεηαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ παηδαγσγηθψλ θαιιηηερληθψλ/εηθαζηηθψλ δξάζεσλ νη νπνίεο πξνζθέξνπλ επθαηξίεο ζηα παηδηά λα αξζξψζνπλ ζε ιφγν ηελ εζσηεξηθή ηνπο έληαζε θαη παξνξκεηηθφηεηα, ηηο επηζεηηθέο ηνπο ηάζεηο, ηηο έληνλεο ζπλαηζζεκαηηθέο θνξηίζεηο θαη ζπγθξνχζεηο (Φαξξά 2008). Γεληθφηεξα, κπνξνχκε λα επηζεκάλνπκε φηη νη έλλνηεο ηνπ «ζρνιηθνχ θιίκαηνο» ή ηεο «ζρνιηθήο θνπιηνχξαο» ζπλδένληαη άκεζα κε κηα ζεηξά εζσηεξηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ, πνπ ζπλζέηνπλ ηελ ηδηαίηεξε ηαπηφηεηα θάζε ζρνιηθήο κνλάδαο. Ώλαθέξνληαη θπξίσο ζην είδνο ηεο αηκφζθαηξαο πνπ επηθξαηεί, ζην πιέγκα ησλ αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ θαη αιιειεπηδξάζεσλ πνπ αλαπηχζζνληαη, ελψ ζπγρξφλσο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ηε βάζε γηα πξνβιέςεηο ζρνιηθψλ απνηειεζκάησλ. Δ ζρνιηθή θνπιηνχξα δηέπεηαη απφ έλα βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ: κπνξεί λα επηθέξεη ηξνπνπνηεηηθέο αιιαγέο ζηα κέιε ηεο εθπαηδεπηηθήο κνλάδαο, αιιά θαη ε ίδηα λα δηακνξθσζεί θαη λα αιιάμεη αλάινγα κε ηελ θνπιηνχξα θαη ηελ θνηλσληθή αληίιεςε ησλ αηφκσλ πνπ κεηέρνπλ ζηνλ νξγαληζκφ. Σν θιίκα επεξεάδεηαη απφ έλα ζχλνιν πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ, αμηψλ, πεπνηζήζεσλ, πξνζδνθηψλ, ελδηαθεξφλησλ αιιά θαη αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ εκπιεθφκελσλ κειψλ θαη δηαθαίλεηαη απφ ηελ πξψηε θηφιαο επίζθεςε πνπ ζα πξαγκαηνπνηήζεη θάπνηνο ζηε ζρνιηθή κνλάδα. Σν ζρνιηθφ θιίκα πεξηθιείεη ηξεηο δηαζηάζεηο πνπ ην ζπλδηακνξθψλνπλ. Σελ νηθνινγηθή δηάζηαζε, ηελ θνηλσληθή δηάζηαζε πνπ πεξηιακβάλεη ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο φισλ ησλ κειψλ θαη ηε καζεζηαθή δηάζηαζε. ινη απηνί νη παξάγνληεο αιιειεπηδξνχλ ζπλερψο κεηαμχ ηνπο θαη κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλα αζθαιέο θιίκα εκπηζηνζχλεο, ζπκκεηνρήο θαη ζπλεξγαζίαο θαη κία αίζζεζε ηθαλνπνίεζεο θαη ζπκκεηνρήο (Καηζαξνχ, Πηηζηάβαο & Κάθθνο 2016). 2. Δθπαηδεπηηθέο παξεκβάζεηο Οη πξνηεηλφκελεο εθπαηδεπηηθέο παξεκβάζεηο ζηεξίδνληαη ζηηο παξαπάλσ ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη ζεσξνχκε φηη πξνσζνχλ ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ καο, ηνπο/ηηο δίλνπλ επθαηξίεο λα αλαδηακνξθψζνπλ δεκηνπξγηθά ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηεο ζρνιηθήο ηνπο δσήο θαη εληζρχνπλ ηελ αίζζεζε ηνπ «αλήθεηλ» κέζα ζηελ επξχηεξε νκάδα ηνπ ζρνιείνπ. Οη παξαθάησ παηδαγσγηθέο δξάζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζην 1 ν Αεκνηηθφ ρνιείν ΠηνιεκαΎδαο, ζηνπο δηαδξφκνπο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο: 143

1.Τν όλεηξν ηνπ ζθηάρηξνπ: Σάμε Σ, 2013-2014, εκπινθή ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ησλ ηάμεσλ Α, Β, Σ, ζην πιαίζην ηεο Βπέιηθηεο Γψλεο, Αηάξθεηα: 3 κήλεο 2.Σνδεκνζηνγξαθηθό πεξίπηεξν ηνπ ζρνιείνπ καο: Σάμε Σ, 2013-2014, εκπινθή ησλ καζεηψλ/-ηξηψλ ησλ ηάμεσλ Α, Β, Σ, ζην πιαίζην ηεο Βπέιηθηεο Γψλεο, Αηάξθεηα: 1 κήλαο 3. Ζ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά ζην ζρνιείν καο: Σάμε Σ, 2013-2014, ΒΡΒΤΝΏ, Σάμεηο: Γ, Α, Β, Σ, Πξφγξακκα Ώγσγήο Τγείαο, Αηάξθεηα: 2 κήλεο 4.ρνιηάδνπκε ηελ θαζεκεξηλφηεηά καο ζην ζρνιείν καο: Σάμεηο: Α, Β, Σ, 2014-2015, Αξάζε σο κέινο Ο.Α.Π ηνπ ζρνιείνπ, Αηάξθεηα: 3 κήλεο 2.1 Βαζηθφο θνπφο ιεο νη παηδαγσγηθέο δξάζεηο είραλ σο βαζηθφ ζθνπφ λα αλαπηχμνπλ νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο ςπρνθνηλσληθέο δεμηφηεηεο, νη νπνίεο ζα ζπκβάιινπλ ζηελ πξναγσγή ηεο ςπρηθήο ηνπο πγείαο θαη ζηε δεκηνπξγία ζεηηθνχ θιίκαηνο ζην ζρνιείν, ψζηε λα δεκηνπξγεζεί δεζκφο κε ηελ νκάδα, κέζσ ησλ βησκαηηθψλ δξάζεσλ θαη ησλ θνηλψλ εκπεηξηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα ζέζακε ηνπο ζηφρνπο: Να αλαπηχμνπλ ηα παηδηά δεμηφηεηεο, φπσο ηελ ελεξγεηηθή αθξφαζε, ηελ ελζπλαίζζεζε, ηελ ηθαλφηεηα επίιπζεο ησλ εζσηεξηθψλ θαη εμσηεξηθψλ ηνπο ζπγθξνχζεσλ κε ζεηηθφ θαη δεκηνπξγηθφ ηξφπν. Να δνζνχλ επθαηξίεο γηα νπζηαζηηθή επηθνηλσλία, γηα αλάπηπμε δεκηνπξγηθήο ζθέςεο θαη θαληαζίαο ζε έλα επράξηζην θαη ειθπζηηθφ ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Να απνηειέζεη ν ρψξνο ησλ δηαδξφκσλ αθνξκή γηα ζηάζε θαη δεκηνπξγηθή ζπλεχξεζε, ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ θαη λα απνθηήζεη κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζπγθεθξηκέλε παηδαγσγηθή δηάζηαζε. 2.2 Μεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο Δ εθπαηδεπηηθή καο πξφηαζε ζηεξίρζεθε κεζνδνινγηθά ζηα εμήο ζεκεία: Βξγαζία ζε νκάδεο Παξαγσγή γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ ιφγνπ Ώθεγεκαηηθέο κεζφδνπο Αξακαηνπνίεζε Βηθαζηηθέο Αεκηνπξγίεο Πξνβνιή ηαηληψλ Παηρλίδηα ξφισλ 144

Με ηε κέζνδν ηεο ζπκκεηνρηθήο βησκαηηθήο κάζεζεο ελζαξξχλζεθε ε πξνζσπηθή εκπινθή ησλ παηδηψλ θαη ε απηελεξγφο ηνπο δξάζε. Δ νκαδηθή εξγαζία επλφεζε ηελ έθθξαζε ηνπ ηδηαίηεξνπ δπλακηθνχ ηεο θάζε νκάδαο θαη ελίζρπζε ηε ζπλεξγαζία παηδηψλ δηαθνξεηηθψλ ειηθηψλ ζηε ζρνιηθή κνλάδα. Οη δξάζεηο απεπζχλνληαλ ζε πνηθίιεο πιεπξέο ηεο αλζξψπηλεο θχζεο: δηαλφεζε, ζπλαίζζεκα, αηζζήζεηο, ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο. Βπίζεο, αλαδεηθλχεηαη ν δηαζεκαηηθφο ραξαθηήξαο ησλ παξεκβάζεσλ, δεδνκέλνπ φηη αληινχλ θαη πξνάγνπλ γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο απφ ηηο γλσζηηθέο πεξηνρέο ηεο Γιψζζαο, ησλ Βηθαζηηθψλ, ηεο Πιεξνθνξηθήο θαη ησλ Μαζεκαηηθψλ. 3. Πεξηγξαθή Γξαζηεξηνηήησλ 3.1 Σν φλεηξν ηνπ ζθηάρηξνπ Αεκηνπξγήζακε έλα ζθηάρηξν θαη ην ηνπνζεηήζακε ζηνλ δηάδξνκν γηα λα δψζνπκε ηελ επθαηξία λα εκπιαθνχλ θαη ηα άιια παηδηά ζε κηα θνηλή δξαζηεξηφηεηα.ε εηδηθά δηακνξθσκέλν ηακπιφ, αιιά θαη ζην ηαγάξη ηνπ ζθηάρηξνπ νη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο θαζεκεξηλά έβαδαλ ηηο ζθέςεηο ηνπο, ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο. Παηδηά απφ δηαθνξεηηθέο ηάμεηο, κε ηελ επνπηεία ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ηεο ηάμεο καο,έθεξλαλ θαη απφ θάηη γηα λα «ζπληξνθεχζεη» ηνλ θαηλνχξην θίιν ηνπο.σνπ έδσζαλ νλφκαηα,έγξαςαλ γηα ηα φλεηξά ηνπο, ηνπ αθηέξσζαλ πνηήκαηα. Σν ζθηάρηξν ηνχο πεξίκελε ζηνλ δηάδξνκν, πξνηξέπνληαο ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο θάζε βδνκάδα,κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν, λα επηθνηλσλνχλ καδί ηνπ. ηα δηαιείκκαηα ζπλαληηφληαλ θαη αληάιιαζζαλ ζθέςεηο, ζρνιίαδαλ ηα θείκελα θαη πνιιέο θνξέο παξαηεξήζεθε λα ζπλνκηινχλ κε ην ζθηάρηξν! 3.2 Σν δεκνζηνγξαθηθφ πεξίπηεξν ηνπ ζρνιείνπ καο Δ δεχηεξε παξέκβαζε αθνξνχζε ζηελ θαηαζθεπή ελφο πεξίπηεξνπ, ην νπνίν θαηαζθεπάζακε κε ηα παηδηά ηνπ ηκήκαηφο καο θαη απνθαζίζακε λα εκπιέμνπκε ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο ησλ κεγάισλ ηάμεσλ. Σνπνζεηήζεθε ζηνλ δηάδξνκν θαη ζπρλά ζηα δηαιείκκαηα ην επηζθέπηνληαλ ηα παηδηά.οη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο ηεο ηάμεο καο ρσξίζηεθαλ ζε νκάδεο θαη αλέιαβαλ λα πξνηείλνπλ ζηα παηδηά ησλ άιισλ ηάμεσλ λα παξνπζηάζνπλ εξγαζίεο ηνπο απφ πξνγξάκκαηα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ θαη λα γξάςνπλ ζρεηηθά άξζξα.δ ζρεηηθή αξζνγξαθία θξεκάζηεθε ζε δεκνζηνγξαθηθά καληαιάθηα θαη αθνξνχζε ζε ζρέδηα εξγαζηψλ πνπ εθάξκνζαλ ηάμεηο ζην ζρνιείν καο, εθεκεξίδα πνπ εθδφζεθε απφ καζεηέο θαη καζήηξηεο, έξεπλεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζρεηηθά κε ηνπο θηλδχλνπο αηπρεκάησλ ζηνλ ζρνιηθφ ρψξν, ζέκαηα γηα ηε βίαηε ζπκπεξηθνξά, εξγαζίεο ζην πιαίζην εξγαζηψλ ζηηο Ξέλεο Γιψζζεο, επηζθέςεηο θαη βησκαηηθέο δξάζεηο. Βθπαηδεπηηθνί θαη καζεηέο/καζήηξηεο θαηέζεηαλ ηηο δξάζεηο ηνπο θαη ελεκεξψλνληαλ γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο δξάζεηο άιισλ ηκεκάησλ. 145

3.3 Ζ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά ζην ζρνιείν καο Σελ ίδηα ζρνιηθή ρξνληά πξαγκαηνπνηήζεθε έξεπλα απφ ηνπο καζεηέο ηεο ηάμεο καο, κε ζέκα ηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά ζην ζρνιείν καο.ηελ ηάμε καο απνζαθελίζακε ηελ έλλνηα ηεο επηζεηηθφηεηαο, θαηαζέζακε εκπεηξίεο, αθεγεζήθακε ηζηνξίεο πνπ αθνξνχζαλ ζηελ επίιπζε ζπγθξνχζεσλ θαη απνθαζίζακε λα πξαγκαηνπνηήζνπκε, ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ησλ καζεκαηηθψλ, έξεπλα κε ζηφρν λα δηεπξελήζνπκε ηνθαηλφκελν ηεο βίαηεο ζπκπεξηθνξάο ζην ζρνιείν καο.σα ίδηα ηα παηδηά ζπλέηαμαλ ην εξσηεκαηνιφγην, απνθαζίζηεθε ην εξεπλεηηθφ ζρέδην δξάζεο ησλ νκάδσλ θαη ζηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο ζπκκεηείραλ νη Γ, Α, Β, Σ ηάμεηο. Σν δείγκα ηεο έξεπλαο ήηαλ 148 καζεηέο θαη καζήηξηεο. Βπεμεξγάζηεθαλ νη νκάδεο ηα απνηειέζκαηα,ζηηο ψξεο ησλ καζεκαηηθψλ θαη ηεο Πιεξνθνξηθήο, θαη δερηήθακε ζηελ ηάμε καο ηα παηδηά ησλ ηκεκάησλ πνπ πήξαλ κέξνο ζηελ έξεπλά καο. Οη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο παξνπζίαζαλ έλα βίληεν κε ηνλ Μηθξφ Νηθφια,πνπ αθνξνχζε ζηε ρνιηθή ΐία θαη Βπηζεηηθφηεηα ζηα άιια παηδηά γηα λα ηα επαηζζεηνπνηήζνπλ ζρεηηθά κε ην ζέκα ηεο έξεπλαο θαη ηνπο αλαθνίλσζαλ ηα απνηειέζκαηα. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζπδεηήζεθαλ θαη ζπληάρζεθαλ απφ ηηο νκάδεο ησλ παηδηψλ ηεο ηάμεο καο θαη αλαξηήζεθαλ ζε πίλαθεο ζηνλ δηάδξνκν ηνπ ζρνιείνπ. Πνιιά ηκήκαηα ηα εκπινχηηζαλ κε δηθά ηνπο ζρφιηα θαη αθίζεο ζρεηηθέο κε ην ζέκα. 3.4 ρνιηάδνπκε ηελ θαζεκεξηλφηεηά καο ζην ζρνιείν καο Μεηά απφ δξαζηεξηφηεηεο ζηελ ηάμε καο, νη νπνίεο αθνξνχζαλ ζηελ επίιπζε ζπγθξνχζεσλ, ζηελ έθθξαζε θαη δηαρείξηζε ζπλαηζζεκάησλ, πξνηείλακε ζηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηέο καο λα θηλεηνπνηήζνπκε ηα παηδηά ησλ κεγάισλ ηάμεσλ ζε κηα δηαδξαζηηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ ζα είρε ζηφρν ηνλ ζρνιηαζκφ ηεο θαζεκεξηλφηεηάο καο ζην ζρνιείν. Πξνζθαιέζακε ζηελ ηάμε καο ηα παηδηά ησλ άιισλ ηκεκάησλ θαη νη καζεηέο /καζήηξηέο καο,παξνπζίαζαλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο,ζην ηακπιφ ηνπ δηαδξφκνπ, ζηηο νπνίεο αλ ήζειαλ ζα κπνξνχζαλ λα ζπκκεηέρνπλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, αλαθέξζεθαλ ζηα ζπλαηζζήκαηα πνπ βηψλνπλ ζπλήζσο ζην ζρνιείν, ζηελ αδπλακία ηνπο πνιιέο θνξέο λα ηα εθθξάζνπλ, ζηα θαηλφκελα βίαηεο ζπκπεξηθνξάο κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο. Δ γλψξηκε παξέα ηεο Μαθάιληαο, ηνπ Πηλφθην,ηνπ κηθξνχ Νηθφια, ηνπο πξνέηξεπε λα κε δηζηάζνπλ ζηα δηαιείκκαηα λα γξάςνπλ γηα φια απηά πνπ ηνπο απαζρνινχλ, γηα φια απηά πνπ ηνπο πξνζβάιινπλ ζηελ ηάμε ηνπο θαη ζην ζρνιείν.ε εηδηθά δηακνξθσκέλνπο πίλαθεο ζηνπο δηαδξφκνπο ππήξραλ ηα ζρεηηθά θχιια δξαζηεξηνηήησλ ζηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα γξάςνπλ πψο αληηδξνχλ ζε ζπκπεξηθνξέο πνπ ηνπο ζίγνπλ, πψο ζθέθηνληαη, πψο αηζζάλνληαη, λα πξνηείλνπλ ιχζεηο γηα ηελ επίιπζε δηαθσληψλ ηνπο, λα πξνηείλνπλ ζπληαγέο θηιίαο, λα αλαηξέμνπλ κε ηε βνήζεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε βηβιηνζήθε γηα ζρεηηθά βηβιία. ια απηά ηα θχιια δξαζηεξηνηήησλ αλαξηήζεθαλ ζηνλ δηάδξνκν, καδί κε ηζνπβάιηα παξαπφλσλ. ε ηξία ηκήκαηα πξνβάιακε βίληεν, ην Κφθθηλν κπαιφλη θαη ηελ Σειεία πνπ δηαπξαγκαηεχνληαλ,αληίζηνηρα ηηο έλλνηεο ηεο κνλαδηθφηεηαο,ηεο απνδνρήο, ηεοαπηνεθηίκεζεο, ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο. Παξάιιεια, ε αθήγεζε ηζηνξηψλ 146

απνηέιεζε έλα παηδαγσγηθφ εξγαιείν γηα ηε δηαπξαγκάηεπζε ησλ παξαπάλσ ζεκάησλ.οη δεκηνπξγηθέο εξγαζίεο ησλ παηδηψλ αλαξηήζεθαλ ζηνλ δηάδξνκν. Σα παηδηά ζηα δηαιείκκαηα έγξαθαλ ζηα ηακπιφ, ζρνιίαδαλ ηηο απφςεηο ησλ άιισλ,έγξαθαλ θαη έβαδαλ παξάπνλα ζηα ηζνπβάιηα. 4. Γηαπηζηψζεηο απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ Πξνγξάκκαηνο-Αμηνιφγεζε Δ αμηνιφγεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ είρε ηε κνξθή ηεο δηακνξθσηηθήο αμηνιφγεζεο αιιά ζηεξίρηεθε θαη ζηελ Παξαηήξεζε, ζηε Μειέηε αλαθνξψλ- Ώλάιπζε πεξηερνκέλνπ θαη ζηελ επεμεξγαζία ελφο κε δνκεκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Οη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο θαηέζεζαλ ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπο απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο ζην ζρνιείν. Σα πεξηζζφηεξα παηδηά εμέθξαζαλ δπζθνιίεο ζηελ επηθνηλσλία θαη ζηε δπλακηθή έληαμή ηνπο ζηελ νκάδα ησλ ζπκκαζεηψλ/ηξηψλ ηνπο. Αελ ππήξραλ αλαθνξέο ζε ζπγθεθξηκέλεο «ζηηγκέο» βίαηεο ζπκπεξηθνξάο. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ηεο ηάμεο καο ξψηεζαλ ζηα δηαιείκκαηα 65 παηδηά ησλ ηκεκάησλ ζηα νπνία απεπζχλνληαλ νη δξαζηεξηφηεηεο (ηάμεηο Α, Β, Σ, Ώξηζκ. Μαζεηψλ/-ηξηψλ: 108). Μαο ελδηέθεξε λα δηεξεπλήζνπκε πφζα παηδηά έγξαςαλ ζηνπο πίλαθεο ησλ δηαδξφκσλ, αλ «έβαιαλ» θάπνηα παξάπνλα ζηα ηζνπβάιηα, πψο αμηνιφγεζαλ ηα ίδηα ηε δηαδηθαζία ζηα δηαιείκκαηα, αλ είραλ λα πξνηείλνπλ θάπνηα άιιε δξαζηεξηφηεηα πνπ λα ζρεηίδεηαη κε έλα ζέκα ηεο ζρνιηθήο δσήο καο. Έλα πνζνζηφ 65% δήισζαλ φηη έγξαςαλ ζηα ηακπιφ θαη ην 36% ησλ παηδηψλ έγξαςαλ θαη ηνπνζέηεζαλ ηα παξάπνλά ηνπο ζηα ηζνπβάιηα. Ώπφ ην πεξηερφκελν ησλ δειψζεσλ ζρεηηθά κε ηα ζπλαηζζήκαηα ηα νπνία βηψλνπλ ηα παηδηά ζηνλ ζρνιηθφ ρψξν είρακε ηηο παξαθάησ αλαθνξέο: πλαηζζήκαηα Άγρνο Απνγνήηεπζε Λύπε Θπκόο Αλαζθάιεηα Φαξά Αλεκειηά Σηγνπξηά Μαζεηέο/Μαζήηξηεο Αλαθνξέο 27 15 Βλδεηθηηθά αλαθέξνπκε θάπνηεο δειψζεηο,νη νπνίεο γξάθνληαλ ζηα δηαιείκκαηα θαη απνηέιεζαλ αθνξκή γηα ζπδήηεζε κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ. «Γλψξηζα άιινπο θαη κπήθαλ ζην κπαιφ κνπ δηάθνξα.» 147

«Με βνήζεζε γηαηί έδεημα,ρσξίο ληξνπή, πψο έλησζα.» «Σν ηακπιφ κάο ηξαβνχζε ζαλ καγλήηεο!» «Έβγαια απηά πνπ ήζεια λα εθθξάζσ.» «Οκφξθαηλε ην ζρνιείν. Γεζήθακε.» «Δίρε πιάθα. πδεηνχζακε θαη γεινχζακε. Πεξηκέλακε πψο θαη πψο λα βγνχκε δηάιεηκκα.» «Ήηαλ αθνξκή γηα λα ιχζνπκε δηαθνξέο καο.» «Μνπ έθαλε θαιφ λα δηαβάδσ ηηο ζθέςεηο ησλ άιισλ.» «Με βνήζεζε λα ιχζσ θάπνηα πξνβιήκαηά κνπ.» «Δίρα γξάςεη φηη γηα έλα δηάζηεκα ηεο δσήο κνπ ζην ζρνιείν δελ αηζζαλφκνπλ θαιά. Κάπνηα παηδηά κνπ απάληεζαλ: Δάλ ηψξα είζαη πξαγκαηηθά θαιά, ζα ην μεπεξάζεηο. Με βνήζεζαλ πνιχ.» «Κάζε ηάμε έρεη θάηη πνπ ηελ ελψλεη, ηνλ ππξήλα ηεο, αιιά δελ ην έρνπλ αλαθαιχςεη.» ηα ηζνπβάιηα παξαπφλσλ ηα παηδηά εμέθξαζαλ ίζσο ηα πην «δχζθνια» ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη ηα παξάπνλά ηνπο. Βλδεηθηηθά αλαθέξνπκε: «Γε ζέισ λα κε θνξντδεχνπλ θαη λα κε παξαηάλε.» «Λέλε κπζηηθά πίζσ απφ ηελ πιάηε κνπ.» «Πνιινί ζπκκαζεηέο κνπ θξχβνληαη απφ κέλα.όια απηά πνπ ληψζσ ζα ηα πσ ζηελ θπξία θαη ζηνλ Γηεπζπληή. Γελ ηα είπα αθφκε. Θέισ πνιιέο θνξέο λα δεηήζσ βνήζεηα.». Βπίζεο, κέζα ζηα ηζνπβάιηα απνηππψζεθε ε αξλεηηθή ζηάζε απέλαληη ζε ζπκκαζεηέο, φπσο: «Γελ ζπκπαζψ ηνλ.» (3 αλαθνξέο), «Μηζψ ηνλ..»(4 αλαθνξέο) θαη είρακε 2 αλαθνξέο νη νπνίεο αθνξνχζαλ ζε «αλάξκνζηεο» δειψζεηο. Ώπφ ηηο πξνηάζεηο ησλ παηδηψλ ζα αλαθέξνπκε δχν, νη νπνίεο θαηά ηε γλψκε καο έρνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, γηαηί δηαθαίλεηαη φηη ππάξρεη κηα αλαγθαηφηεηα δηακεζνιάβεζεο απφ ηα ίδηα ηα παηδηά ζε δεηήκαηα ζπγθξνχζεσλ ζην ζρνιηθφ πιαίζην. Πξφηεηλαλ λα θαηαζθεπάζνπλ ηνλ πχξγν ηεο εκπηζηνζχλεο ή ην δηαζηεκφπινην ηεο θηιίαο θαη λα ηα ηνπνζεηήζνπλ ζηνπο θεληξηθνχο δηαδξφκνπο. ηαλ ζα εληνπίδνληαη «πξνβιήκαηα», ζα κπαίλνπλ κέζα νη καζεηέο /καζήηξηεο γηα λα επηιχζνπλ ηελ δηαθσλία ηνπο, ζπκκεηέρνληαο ζε δξαζηεξηφηεηεο, ηηο νπνίεο ζα έρνπλ πξνεηνηκάζεη νη ζπκκαζεηέο ηνπο. Βίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθέξνπκε ηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο ζηα δηαιείκκαηα, θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ νπνίσλ κεηψζεθε ν ζφξπβνο, ηα παηδηά ζπλεπξίζθνληαλ, ζπδεηνχζαλ, ζπλδεκηνπξγνχζαλ θαη αξθεηέο θνξέο παξαηεξήζεθε λα εμεγνχλ ζε γνλείο, νη νπνίνη επηζθέπηνληαλ ην ζρνιείν, ηηο θνηλέο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο. Βπίζεο, δφζεθε ε επθαηξία λα απνθηήζνπλ ξφιν καζεηέο θαη καζήηξηεο πνπ βξίζθνληαλ εθηφο «θχθινπ δεκνζηφηεηαο» ζηελ δηθή ηνπο ηάμε. Οη παηδαγσγηθέο δξάζεηο ζηνλ ρψξν ησλ δηαδξφκσλ απνηέιεζαλ αθνξκή γηα έλαλ γφληκν δηάινγν θαη κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο θαη ελδπλάκσζαλ ηε ζπλεξγαζία. 148

5. Γεληθέο Παξαηεξήζεηο-πκπεξάζκαηα Θεσξνχκε φηη νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ πξνγξακκάησλ αλέδεημαλ αιιαγέο, νη νπνίεο επεξέαζαλ ηελ θνπιηνχξα,ην ςπρνινγηθφ θιίκα ηνπ ζρνιείνπ, ελδπλάκσζαλ ηελ επηθνηλσλία ησλ παηδηψλ θαη πξνζέζεζαλ κηα δπλακηθή ζηελ νκάδα ηεο ηάμεο καο. ε φιεο ηηο εθπαηδεπηηθέο δξάζεηο επηηεχρζεθαλ νη ζηφρνη ηνπο νπνίνπο ζέζακε θαη αλαδείρζεθε ε παηδαγσγηθή δηάζηαζε ησλ δηαδξφκσλ ηνπ ζρνιείνπ, κέζσ ηεο παηδαγσγηθήο αμηνπνίεζήο ηνπο, κε ζηφρν ηε βειηίσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ καο. Αφζεθαλ επθαηξίεο γηα ζπδήηεζε ζηνλ ζχιινγν δηδαζθφλησλ θαη έγηλαλ «γφληκεο» παξαηεξήζεηο γηα ηε βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ, εθηφο ηνπ πιαηζίνπ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο,νη νπνίεο άιιαμαλ ην ζρνιηθφ θιίκα γηα ην δηάζηεκα θαηά ην νπνίν ζπληειέζηεθαλ νη παηδαγσγηθέο παξεκβάζεηο. Οη παξαπάλσ δξάζεηο ζα κπνξνχζαλ λα απνηειέζνπλ έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν δηάγλσζεο θαη πξφιεςεο θαηλνκέλσλ βίαηεο ζπκπεξηθνξάο ζηνλ ζρνιηθφ ρψξν, κε ηελ πξνυπφζεζε λα εκπιαθνχλ ελεξγά φια ηα κέιε ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο, λα εκπινπηηζηνχλ νη δξαζηεξηφηεηεο θαη λα επαλαπξνζδηνξηζηνχλ νη ζηφρνη ζε βάζνο ρξφλνπ. Βπίζεο, αλαδείρζεθε ε αμία ηεο νηθνζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο, αθνχ νη δξάζεηο αθνξνχζαλ ζε φιν ην ζρνιηθφ πιαίζην θαη πξνζέζεζαλ κηα δπλακηθή ζε κηα άιιε νπηηθή επίιπζεο πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο. Βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο ΐνζληάδνπ,.(2001). Δηζαγσγή ζηελ ςπρνινγία. Βηνινγηθέο, αλαπηπμηαθέο θαη πµπεξηθνξηζηηθέο πξνζεγγίζεηο. Γλσζηηθή Φπρνινγία, Σφµνο Ώ. Ώζήλα: Gutenberg. Γεξκαλφο, Α.(2001). Υψξνο θαη δηαδηθαζίεο αγσγήο. Ώζήλα: Gutenberg. Γεξκαλφο, Α., Ώξβαλίηε, Ώ., Γξεγνξηάδεο, Ώ. & Κιηάπεο, Π.(2007). Οη εθπαηδεπηηθνί αμηνινγνχλ ηε δηαδηθαζία θαη ην απνηέιεζκα ηεο δεκηνπξγίαο ζπλεξγαηηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ ηάμε ηνπο, ζην πιαίζην κηαο έξεπλαο-δξάζεο. ην: Καςάιεο, Γ.Α., Καηζίθεο, Ώ.Ν. (επηκ.). Ζ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη νη πξνθιήζεηο ηεο επνρήο καο. Πξαθηηθά Παλειιελίνπ πλεδξίνπ, Εσάλληλα, 17-20.5.2007, ρνιή Βπηζηεκψλ Ώγσγήο Παλεπηζηεκίνπ Εσαλλίλσλ, ζ. 294-302. Γθνχβξα, Μ., Κπξίδεο, Ώ., Μαπξηθάθε, Β. (2001). Αγσγή Τγείαο θαη ρνιείν. Παηδαγσγηθή θαη Βηνινγηθή Πξνζέγγηζε. Ώζήλα: Σππσζήησ Γ. Ααξδαλφο. Καηζαξνχ, Β., Πηηζηάβαο, Α. & Κάθθνο, Γ.(2016). Δ δηακφξθσζε ζεηηθνχ θιίκαηνο σο παξάγνληαο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο εθπαηδεπηηθήο κνλάδαο θαη ν θαηαιπηηθφο ξφινο ηνπ δηεπζπληή. Δπηζηεκνληθφ Δθπαηδεπηηθφ Πεξηνδηθφ «eθπ@ηδεπηηθφο 149

θχθινο», Σφκνο 4, Σεχρ. 3, 173-178. Ώλαθηήζεθε απφ http://www.educircle.gr/periodiko/images/teuxos/2016/teuxos3/teuxos3_10.pdf Κνπξκνχζε, Ν. (2012).Δθπαίδεπζε ζε αηνκηθέο θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο ζην πιαίζην ηεο Αγσγήο Τγείαο ζην Νεπηαγσγείν. Εσάλληλα: ρνιή Βπηζηεκψλ ηεο Ώγσγήο, Παηδαγσγηθφ Σκήκα Νεπηαγσγψλ, Αηδαθηνξηθή Αηαηξηβή, 2012. Molnar, A. & Lindquist, B. (1992). Πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο ζην ζρνιείν (επηκ. Ώ. Καιαληδή-Ώδίδη). Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Σξηιίβα,. & Ώλαγλσζηνπνχινπ, Σ. (2008). Βησκαηηθή κάζεζε: Έλαο πξαθηηθφο νδεγφο γηα εθπαηδεπηηθνχο θαη ςπρνιφγνπο. Ώζήλα: Σφπνο. Υαηδερξήζηνπ, Υ. [επηκ.] (2004). Πξφγξακκα Πξναγσγήο ηεο Φπρηθήο Τγείαο θαη ηεο Μάζεζεο. Κνηλσληθή θαη πλαηζζεκαηηθή Αγσγή ζην ρνιείν, ηρ. 1: Αεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο. Ώζήλα: Σππσζήησ Γ. Ααξδαλφο. Φαξξά,Γ. (2008).Πξνβιήµαηα ζπκπεξηθνξάο ζην ζρνιείν κε ηελ νηθνζπζηεκηθή πξνζέγγηζε. ην: ηαρείξηζε πξνβιεµάησλ ζρνιηθήο ηάμεο (επηµ. Β. Μαθξή Μπφηζαξε). Ώζήλα: Παηδαγσγηθφ Ελζηηηνχην, 2008. ΠΏΡΏΡΣΔΜΏ 150

151

ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Γξεγνξηάδνπ Παξαζθεπή Ααζθάια ζε δεκνηηθφ ζρνιείν ΠηνιεκαΎδαο, ΐηνιφγνο, θάηνρνο Μεηαπηπρηαθνχ Αηπιψκαηνο ΠΣΑΒ Φιψξηλαο, Eπηκνξθψηξηα Βλειίθσλ, Β.Κ.Α.Α.Ώ. Μέινο Αξάζεσλ πξφιεςεο ηεο ρνιηθήο βίαο θαη ηνπ Βθθνβηζκνχ, κε δηδαθηηθή εκπεηξία ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θπξίσο ζηνλ ηνκέα ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη ζρεηηθέο δεκνζηεχζεηο. Βηήζηεο επηκνξθψζεηο ζην ΒΏΠ, νη νπνίεο αθνξνχλ ζηελ πκβνπιεπηηθή ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηηο Καηλνηφκεο Αξάζεηο. Παξαθνινχζεζε θαη ζπκκεηνρή σο εηζεγήηξηαο ζε ζεκηλάξηα επηκφξθσζεο πνπ αθνξνχλ ζε δεηήκαηα πξναγσγήο ηεο Φπρηθήο Τγείαο ζην ζρνιηθφ πιαίζην. 152

Βηβιηνζθπηάιε: Πξφγξακκα θηιαλαγλσζίαο ζην 1ν Γπκλάζην Πηνιεκαΐδαο Πεξίιεςε Αλαξηεκέλε αλαθνίλσζε Γεψξγηνο Γειηφπνπινο georgedeliopoulos@yahoo.gr Δηξήλε Αισπνχδε alopoudi@gmail.com ΐαζηθφο ζθνπφο ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο είλαη «ε θξηηηθή αγσγή ζηνλ ζχγρξνλν πνιηηηζκφ» κέζσ ηεο θηιαλαγλσζίαο. Παξάιιεια, ε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο λα αλαπηχμνπλ ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο θαη λα εθθξάζνπλ ηηο εκπεηξίεο θαη ηελ ππνθεηκεληθή ηνπο άπνςε κέζα απφ ηα δηθά ηνπο «θείκελα». Σα καζεηηθά «θείκελα» κπνξεί λα είλαη έλα ινγνηερληθφ θείκελν, κηα αθίζα, έλα ζθίηζν, έλα θνιάδ, αλάινγα κε ηηο ηδηαίηεξεο πξνηηκήζεηο θαη δεμηφηεηεο ηνπ θάζε καζεηή. ηε ΐΕΐΛΕΟΚΤΣΏΛΔ ζπκκεηείραλ νη πεξηζζφηεξνη καζεηέο ηνπ 1 νπ Γπκλαζίνπ ΠηνιεκαΎδαο. Ώξρηθά, νη καζεηέο ηεο Γ Γπκλαζίνπ δαλείζηεθαλ απφ ηε ζρνιηθή βηβιηνζήθε, απφ ηε δεκνηηθή βηβιηνζήθε ή απφ ζπκκαζεηέο ηνπο ινγνηερληθά βηβιία, ηα νπνία δηάβαζαλ ζηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο ζην ζπίηη. Παίξλνληαο αθνξκή απφ ηελ πινθή ή ηνπο ραξαθηήξεο ησλ βηβιίσλ, θάζε καζεηήο πξνζπάζεζε λα ζπλνκηιήζεη κε ην βηβιίν πνπ δηάβαζε θαη λα δεκηνπξγήζεη ην δηθφ ηνπ «θείκελν» αλάινγα κε ηηο πξνηηκήζεηο θαη ηηο δεμηφηεηέο ηνπ. Οξηζκέλνη έγξαςαλ κηα πεξίιεςε ηεο πινθήο ηνπ βηβιίνπ, άιινη έγξαςαλ ην δηθφ ηνπο ελαιιαθηηθφ ηέινο ζηελ ηζηνξία ή εκπλεχζηεθαλ έλα δηθφ ηνπο θείκελν, θάπνηνη δσγξάθηζαλ κηα ζθελή ή έλαλ ραξαθηήξα απφ ην βηβιίν, ελψ κεξηθνί ζρεδίαζαλ αθίζεο κε θξάζεηο θαη ξεηά κέζα απφ ην βηβιίν. Σα «θείκελα» πνπ δεκηνχξγεζαλ νη καζεηέο καδί κε ηα βηβιία παξνπζηάζηεθαλ ζηελ ηάμε. ηε ζπλέρεηα, νξηζκέλνη καζεηέο ηεο Γ Γπκλαζίνπ παξνπζίαζαλ ζε δχν ηκήκαηα ηεο Ώ ηάμεο ηα βηβιία πνπ δαλείζηεθαλ θαη ηα «θείκελα» πνπ δεκηνχξγεζαλ, αλαθέξνληαο ηηο εληππψζεηο ηνπο απφ ηελ αλάγλσζε ησλ βηβιίσλ θαη παξαθηλψληαο ηνπο καζεηέο ηεο Ώ ηάμεο λα δαλεηζηνχλ θη απηνί βηβιία, λα εκπλεπζηνχλ απφ απηά θαη λα δεκηνπξγήζνπλ ηα δηθά ηνπο «θείκελα». Σέινο, νη καζεηέο ηεο Ώ ηάμεο, αθνχ πήξαλ ηε ζθπηάιε ηεο θηιαλαγλσζίαο απφ ηνπο καζεηέο ηεο Γ ηάμεο, παξνπζίαζαλ ηα βηβιία θαη ηα «θείκελα» πνπ δεκηνχξγεζαλ ζε άιινπο καζεηέο ηεο ΐ ηάμεο, παξαθηλψληαο ηνπο λα δαλεηζηνχλ θη εθείλνη βηβιία. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, πξνέθπςε κηα ζθπηάιε θηιαλαγλσζίαο θαη δεκηνπξγηθήο έθθξαζεο ησλ καζεηψλ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ρξνληάο. 153

ηελ αλαξηεκέλε εξγαζία παξνπζηάδνληαη νη ζεσξεηηθνί θαη κεζνδνινγηθνί άμνλεο ηεο δξάζεο, εηθφλεο απφ ηελ παξνπζίαζε θαη ηα καζεηηθά έξγα, θαζψο θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο αμηνιφγεζεο απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο καζεηέο. Σηόςξι ΒΙΒΛΙΟΣΚΥΤΑΛΗΣ ποξώθηζη θιλαμαγμωζίαπ ποξώθηζη δημιξρογικόηηηαπ μέζα από αζκήζειπ δημιξρογικήπ γοαθήπ Τξ μάθημα ηηπ λξγξηεςμίαπ μπξοεί μα βξηθήζει ζηημ ποξώθηζη ηηπ θιλαμαγμωζίαπ και ζηη δημιξρογία ζρζηημαηικώμ και αμενάοηηηωμ αμαγμωζηώμ. 154

Ποώηξι δαμείζηηκαμ λξγξηεςμικά βιβλία ξι μαθηηέπ ηηπ Γ ηάνηπ, ηα διάβαζαμ, έκαμαμ δημιξρογικέπ εογαζίεπ πάμω ζηα βιβλία και ηιπ παοξρζίαζαμ ζηξρπ μαθηηέπ ηηπ Α ηάνηπ, παοακιμώμηαπ ηξρπ μα κάμξρμ ηξ ίδιξ. Σηη ζρμέςεια, ξι μαθηηέπ ηηπ Α ηάνηπ πήοαμ ηη βιβλιξζκρηάλη, διάβαζαμ ηα βιβλία ηξρπ, έκαμαμ ηιπ δημιξρογικέπ ηξρπ εογαζίεπ και ηιπ παοξρζίαζαμ ζηξρπ μαθηηέπ ηηπ Β ηάνηπ, παοακιμώμηαπ ηξρπ μα κάμξρμ ηξ ίδιξ. 155

Οοιζμέμεπ από ηιπ μαθηηικέπ εογαζίεπ δημξζιεύθηκαμ ζε ηξπική εθημεοίδα και εμημεοωηικό ιζηόηξπξ, ζε μια ποξζπάθεια διάςρζηπ ηηπ δοάζηπ ζηημ ηξπική κξιμωμία. Με ηη ΒΙΒΛΙΟΣΚΥΤΑΛΗ ζςεδόμ όλξι ξι μαθηηέπ ηξρ 1 ξρ Γρμμαζίξρ Πηξλεμαΐδαπ διάβαζαμ λξγξηεςμικά βιβλία, έκαμαμ δημιξρογικέπ εογαζίεπ, καθέμαπ αμάλξγα με ηιπ κλίζειπ και ηιπ δενιόηηηέπ ηξρ, ηιπ παοξρζίαζαμ ζηξρπ ζρμμαθηηέπ ηξρπ και αμέδειναμ ηημ ανία ηηπ θιλαμαγμωζίαπ. 156

Βησκαηηθέο δξάζεηο θαη παηρλίδηα ζηελ Ηζηνξία Α Γπκλαζίνπ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ Γεψξγηνο Γειηφπνπινο Αξ. Φηιφινγνο, Γπκλάζην Ώλαηνιηθνχ georgedeliopoulos@yahoo.gr Αζελά Βαξζακίδνπ Αξ. Καζεγήηξηα Γαιιηθήο Γιψζζαο, Γπκλάζην Ώλαηνιηθνχ athina10v@yahoo.gr Πεξίιεςε ην ζπγθεθξηκέλν εξγαζηήξην νη ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνί ιακβάλνπλ κέξνο ζε παηρλίδηα θαη βησκαηηθέο δξάζεηο, νη νπνίεο ζρεδηάζηεθαλ ζην πιαίζην ηεο Ώξραίαο Εζηνξίαο Ώ Γπκλαζίνπ. Πξφθεηηαη γηα κηα δηδαθηηθή πξφηαζε, ε νπνία έρεη σο ζηφρν λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα πξνζεγγίζνπλ ην κάζεκα κε έλαλ πην επράξηζην, ειθπζηηθφ θαη απνηειεζκαηηθφ ηξφπν. Οινθιεξψλνληαο θάζε ελφηεηα ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ ζηελ Εζηνξία Ώ Γπκλαζίνπ, νη καζεηέο, ρσξηζκέλνη ζε νκάδεο, ζπκκεηέρνπλ ζε βησκαηηθέο δξάζεηο θαη παηρλίδηα (π.ρ. παληνκίκα, ηπθιφκπγα, παηρλίδηα ξφισλ, tableauvivant, παηρλίδηα κε θάξηεο, παηρλίδηα κε βφινπο θ.ά.), ζηα νπνία θαινχληαη λα αμηνπνηήζνπλ ηηο ηζηνξηθέο ηνπο γλψζεηο απφ ηελ ελφηεηα πνπ πξνεγήζεθε. Σα παηρλίδηα είλαη ζρεδηαζκέλα κε ειάρηζηεο απαηηήζεηο ζε ρψξν θαη πιηθά, ελψ νη θαλφλεο ηνπο είλαη απινί θαη εχιεπηνη. Δ ζπγθεθξηκέλε δηδαθηηθή πξφηαζε εθαξκφζζεθε ζην Γπκλάζην Ώλαηνιηθνχ Βνξδαίαο θαη ζην 1 ν Γπκλάζην ΠηνιεκαΎδαο θαηά ην δηδαθηηθφ έηνο 2016-2017, κε ηδηαίηεξα ζεηηθά απνηειέζκαηα. Λέμεηο θιεηδηά: παηρλίδη, βησκαηηθή κάζεζε, Ώξραία Εζηνξία 1. Δηζαγσγή Ο Οιιαλδφο ηζηνξηθφο ηνπ πνιηηηζκνχ Johan Huizinga ζην βηβιίν ηνπ «Homo Ludens» (Ο παίδσλ άλζξσπνο), ζεσξεί φηη ην παηρλίδη είλαη κηα ιεηηνπξγία 157

παξάιιειε θαη εμίζνπ ζπνπδαία κε απηήλ ηνπ ινγίδεζζαη. Σν παηρλίδη κπνξεί λα επεξεάζεη ζεκαληηθά ηε βηνινγηθή θαη πλεπκαηηθή αλάπηπμε, θαζψο θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα καο. Παξάιιεια, ε κάζεζε θαη ε αλάπηπμε δεμηνηήησλ κέζα απφ ην παηρλίδη κπνξνχλ λα είλαη ηδηαίηεξα ειθπζηηθέο αιιά θαη απνηειεζκαηηθέο. Σν παηρλίδη εηζάγεη ηα ζηνηρεία ηεο πξφθιεζεο θαη ηεο αληακνηβήο, ελψ ελζαξξχλεη ηελ επειημία θαη ηελ πξνζαξκνζηηθφηεηα. Βπηπιένλ, πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα γηα πξνζσπηθή έθθξαζε, εθηφλσζε θαη δηαζθέδαζε, ελψ πξνάγεη θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο (Singer et al. 2006, Ώπγεηίδνπ 2001). Αελ είλαη, ινηπφλ, δηφινπ ηπραίν φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα αλαπηχρζεθε έλαο ηδηαίηεξνο θιάδνο ηεο Παηδαγσγηθήο, ε «Παηδαγσγηθή ηνπ παηρληδηνχ». ηε ζπγθεθξηκέλε δηδαθηηθή πξφηαζε νη καζεηέο αμηνπνηνχλ ην παηρλίδη, ζε κηα πξνζπάζεηα βησκαηηθήο εκπέδσζεο ηεο γλψζεο. Μφιηο νινθιεξψλνληαη ηα καζήκαηα κηαο ελφηεηαο ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ γηα ηελ Εζηνξία Ώ Γπκλαζίνπ, νη καζεηέο ρσξηζκέλνη ζε νκάδεο ζπκκεηέρνπλ ζε δξαζηεξηφηεηεο θαη παηρλίδηα, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηδαθηέα χιε ηεο ελφηεηαο πνπ πξνεγήζεθε. Οη δξαζηεξηφηεηεο πεξηιακβάλνπλ παηρλίδηα ξφισλ, πξνζνκνηψζεηο, κνπζηθέο θαξέθιεο, παληνκίκα, ηπθιφκπγα, tableauvivant, παηρλίδηα κε θάξηεο, παηρλίδηα κε βφινπο, παηρλίδηα θίλεζεο θαη ρνξνχ θ.ά. Δ δηδαθηηθή πξφηαζε εθαξκφζζεθε γηα πξψηε θνξά ζην Γπκλάζην Ώλαηνιηθνχ Βνξδαίαο θαη ζην 1 ν Γπκλάζην ΠηνιεκαΎδαο απφ ηνπο θαζεγεηέο Αειηφπνπιν Γηψξγν θαη ΐαξζακίδνπ Ώζελά, θαηά ην δηδαθηηθφ έηνο 2016-2017. 2. Πεξηγξαθή Δξγαζηεξηαθήο Παξνπζίαζεο 2.1. Σηόρνη Απζηπρψο, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ην κάζεκα ηεο Εζηνξίαο θαηαιήγεη λα είλαη ην πην δχζθνιν θαη βαξεηφ. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο νη καζεηέο έξρνληαη αληηκέησπνη κε ηε λέα γλψζε κε ηξφπν θπξίσο γξακκηθφ θαη κεραληθφ. Οη εθπαηδεπηηθνί ιεηηνπξγνχλ σο απινί κεηαδφηεο ηεο γλψζεο θαη φρη σο εκςπρσηέο. Βπηιέγνπλ ηε κεησπηθή δηδαζθαιία, ηε ζηείξα απνκλεκφλεπζε, ηελ παζεηηθή ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ, ρσξίο λα εκπινπηίδνπλ ηε δηδαζθαιία ηνπο κε νπηηθναθνπζηηθφ πιηθφ, επηζθέςεηο ζε ρψξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο θαη βησκαηηθέο δξάζεηο (Βπζηαζίνπ-Καξαγεσξγάθε 2007). Με απηφλ ηνλ ηξφπν ηα παηδηά απνθηνχλ κηα αξλεηηθή πξνδηάζεζε απέλαληη ζηελ Εζηνξία θαη δελ έρνπλ θαλέλα εζσηεξηθφ θίλεηξν κάζεζεο. Με βάζε ηελ παξαπάλσ δηαπίζησζε, ην ζπγθεθξηκέλν εξγαζηήξην πξνηείλεη έλαλ ελαιιαθηηθφ ηξφπν δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο, φπνπ νη καζεηέο θαινχληαη λα έξζνπλ 158

ζε άκεζε επαθή κε ην αληηθείκελν κάζεζεο κέζα απφ ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ηνπο ζε δεκηνπξγηθά παηρλίδηα, ηα νπνία πξνάγνπλ ηελ νκαδηθή ζπλεξγαζία. Μέζα απφ απηή ηελ πξνζέγγηζε ην βαζηθφ δεηνχκελν είλαη λα απνθηήζνπλ νη καζεηέο κηα ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ Εζηνξία. Με ηελ αιιαγή ζηάζεο ησλ καζεηψλ απέλαληη ζηελ Εζηνξία κπνξνχλ λα πξαγκαησζνχλ ζηε ζπλέρεηα θαη νη ππφινηπνη δηδαθηηθνί ζηφρνη ηνπ καζήκαηνο, φπσο ε αλάπηπμε ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο θαη ε επαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ ζηε ζπνπδή ηνπ παξειζφληνο σο παξάγνληα απφθηεζεο απηνγλσζίαο θαη θαηαλφεζεο ηεο θνηλσλίαο (ΑΒΠΠ ΏΠ 2003). 2.2. Μεζνδνινγία Γηα λα επηηεπρζνχλ νη παξαπάλσ ζηφρνη, αμηνπνηνχληαη πξψηα απ φια ηα παηρλίδηα θαη ε βησκαηηθή κάζεζε, θαζψο απηά πξνζθέξνπλ έλα αζθαιέο πιαίζην ζηνπο καζεηέο, ψζηε λα πεηξακαηηζηνχλ, λα ζπλεξγαζηνχλ, λα εθθξαζηνχλ ειεχζεξα, λα αλαιάβνπλ πξσηνβνπιίεο, ρσξίο ηνλ θφβν ηεο απφξξηςεο. Δ βησκαηηθή κάζεζε ηνλίδεη ηδηαίηεξα ηνλ ξφιν ηεο εκπεηξίαο θαη θαιιηεξγεί ηε δεκηνπξγηθφηεηα, ηε θαληαζία θαη ηελ θξηηηθή ζθέςε, κε ζθνπφ ηελ αθνκνίσζε ηεο γλψζεο κε έκκεζν θαη παηγληψδε ηξφπν. Ο εθπαηδεπηηθφο ζην πιαίζην ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο παχεη λα ιεηηνπξγεί σο απιφο πξνκεζεπηήο γλψζεσλ θαη γίλεηαη εκςπρσηήο, αλνίγνληαο ζηνπο καζεηέο λένπο νξίδνληεο ζθέςεο θαη έθθξαζεο (Αεδνχιε 2006, Κακαξηλνχ 2000). Σα παηρλίδηα είλαη νκαδηθά, ψζηε νη καζεηέο λα αλαπηχμνπλ ηηο αμίεο θαη ηηο δεμηφηεηεο ηεο ζπλεξγαζίαο, ηεο δηαιιαθηηθφηεηαο θαη ηεο δηαπξαγκάηεπζεο γηα ηελ επίηεπμε ελφο θνηλνχ ζηφρνπ. Καζψο φκσο νη νκάδεο είλαη δπλακηθά ζχλνια, νη καζεηέο θαινχληαη λα αλαιάβνπλ πνηθίινπο ξφινπο ζην πιαίζην ηεο νκάδαο, άιινηε ππνζηεξηθηηθνχο θαη άιινηε θαζνδεγεηηθνχο. Ο εθπαηδεπηηθφο-εκςπρσηήο είλαη εθείλνο πνπ θξνληίδεη, ψζηε φινη νη καζεηέο λα ελαιιάζζνληαη ζε θάζε ξφιν (Μαηζαγγνχξαο 2000). Εδηαίηεξε ζεκαζία ζηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ησλ παηρληδηψλ έρεη θαη ε αμηνιφγεζή ηνπο. Ώπηή πξνθχπηεη κέζα απφ ηελ απιή εκπεηξηθή παξαηήξεζε ησλ εκςπρσηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ παηρληδηψλ, κέζα απφ ηε ζπδήηεζε κεηαμχ εκςπρσηψλ θαη καζεηψλ κεηά ην ηέινο θάζε ζπλάληεζεο γηα παηρλίδηα, αιιά θη απφ ηα ζρφιηα ησλ καζεηψλ γηα ηα παηρλίδηα ζε γξαπηά εξσηεκαηνιφγηα θαη βηληενζθνπεκέλεο ζπλεληεχμεηο ζην ηέινο ηεο ρξνληάο. Με ηε ζπλερή αμηνιφγεζε πξνθχπηεη δηαξθψο αλαζηνραζκφο πάλσ ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ παηρληδηψλ, ψζηε λα γίλνληαη νη αλαγθαίεο ηξνπνπνηήζεηο (Καζζσηάθεο 2003). 159

2.3. Πξναπαηηνύκελα Σα παηρλίδηα ζπλδπάδνληαη πιήξσο κε ηε δηδαθηέα χιε θαη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα γηα ηελ Εζηνξία Ώ Γπκλαζίνπ. Κάζε θνξά πνπ νινθιεξψλεηαη ε δηδαζθαιία κηαο εθ ησλ ηεζζάξσλ ελνηήησλ ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ (πξντζηνξηθνί πνιηηηζκνί/ γεσκεηξηθή θαη αξρατθή επνρή/ θιαζηθή επνρή/ ειιεληζηηθή θαη ειιελνξσκατθή επνρή), νξγαλψλεηαη κηα ζπλάληεζε, κε πεξίπνπ έμη ή επηά βησκαηηθέο δξάζεηο θαη παηρλίδηα πάλσ ζε φια ηα θεθάιαηα ηεο ελφηεηαο πνπ πξνεγήζεθε. Κάζε ζπλάληεζε δηαξθεί δχν δηδαθηηθέο ψξεο, άξα ζην ζχλνιν φιεο νη ζπλαληήζεηο ηνπ δηδαθηηθνχ έηνπο θαη φια ηα παηρλίδηα απαηηνχλ νθηψ ψξεο. Ώπηέο κπνξνχλ λα εμνηθνλνκεζνχλ, εληάζζνληαο ηα παηρλίδηα είηε ζηηο ψξεο ηνπ καζήκαηνο είηε ζε θάπνην πνιηηηζηηθφ πξφγξακκα ή δξάζε ηνπ ζρνιείνπ. 2.4. Δξγαζηεξηαθά κέζα πσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ, ηα παηρλίδηα θαη νη δξάζεηο ζρεδηάζηεθαλ κε ηηο ειάρηζηεο απαηηήζεηο, ψζηε λα είλαη δπλαηή ε εθαξκνγή ηνπο ζε φια ηα ζρνιεία αλεμαξηήησο ηεο πιηθνηερληθήο ηνπο ππνδνκήο. Καηαξράο, απαηηείηαη κηα αίζνπζα κε ειεχζεξν ρψξν, φπσο κηα αίζνπζα δηδαζθαιίαο ρσξίο ζξαλία θαη θαξέθιεο, ην ζρνιηθφ γπκλαζηήξην, αθφκα θαη ε απιή. Σα πιηθά γηα ηα παηρλίδηα είλαη αληηθείκελα πνπ κπνξνχλ λα βξεζνχλ ή λα αγνξαζηνχλ θζελά απφ φια ζρεδφλ ηα ζρνιεία, φπσο ζξαλία, θαξέθιεο, κπάιεο, ζθνηλί γπκλαζηηθήο, βφινη, θιεςχδξα ή ξνιφη, εθηππσκέλεο εηθφλεο θαη έλα CD player. Μάιηζηα, νη καζεηέο κπνξνχλ λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά θαη ζηελ πξνεηνηκαζία ησλ παηρληδηψλ, εηνηκάδνληαο θαη εθηππψλνληαο νξηζκέλεο εηθφλεο. Βπνκέλσο, ηα πιηθά θαη ν ρψξνο γηα ηα παηρλίδηα δελ παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο γηα ηνπο εκςπρσηέο. 2.5. Γξαζηεξηόηεηεο Πξηλ απφ ηηο ζπλαληήζεηο γηα ηα παηρλίδηα νη καζεηέο έρνπλ ρσξηζηεί ζε νκάδεο ησλ ηεζζάξσλ αηφκσλ θη έρνπλ θξνληίζεη λα θάλνπλ ηελ απαξαίηεηε επαλάιεςε ζηελ ελφηεηα ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ πνπ πξνεγήζεθε. ηελ αξρή θάζε ζπλάληεζεο νη εκςπρσηέο θξνληίδνπλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλα επράξηζην θιίκα, ηνλίδνληαο ζηνπο καζεηέο φηη ν ζηφρνο δελ είλαη ν αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ νκάδσλ, αιιά θπξίσο ε δηαζθέδαζε. Γη απηφ θαη ζε νξηζκέλεο δξάζεηο απαηηείηαη ε ζπλεξγαζία φισλ ησλ νκάδσλ. Γηα παξάδεηγκα, ζην δξψκελν γηα ηελ πφιε-θξάηνο, θάζε νκάδα αλαιακβάλεη λα παξαζηήζεη έλα απφ ηα βαζηθά ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο αξραίαο πφιεο-θξάηνπο (ηείρε, αθξφπνιε, θηίζκαηα εληφο θαη εθηφο ησλ ηεηρψλ). Σν δξψκελν θξίλεηαη επηηπρεκέλν θαη νη νκάδεο θεξδίδνπλ ηνπο βαζκνχο, κφλν αλ ζπλεξγαζηνχλ θαη φιεο καδί παξαζηήζνπλ ζσζηά ηε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο ηεο πφιεο-θξάηνπο. ην ζπγθεθξηκέλν δξψκελν, αιιά θαη ζηα πεξηζζφηεξα παηρλίδηα ε κνπζηθή ππφθξνπζε παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δεκηνπξγία ελφο επράξηζηνπ θιίκαηνο. 160

Σα παηρλίδηα θαη νη δξάζεηο θάζε ζπλάληεζεο αληηζηνηρνχλ ζε θάζε θεθάιαην ηεο ελφηεηαο πνπ έρνπλ δηδαρζεί θαη είλαη νξγαλσκέλα κε αλάινγε ζεηξά. Γηα παξάδεηγκα, ην παηρλίδη γηα ηνλ κηλσηθφ πνιηηηζκφ πξνεγείηαη ηνπ παηρληδηνχ γηα ηνλ κπθελατθφ, φπσο ζπκβαίλεη θαη κε ηα αληίζηνηρα θεθάιαηα ζην βηβιίν. Πξηλ απφ θάζε παηρλίδη νη εκςπρσηέο θάλνπλ κηα κηθξή αλαθνξά ζην θεθάιαην, κε ην νπνίν ζρεηίδεηαη ην παηρλίδη, ψζηε νη καζεηέο λα κπνπλ ζην θιίκα. Βπηπιένλ, εμεγνχλ ζηνπο καζεηέο ηνπο θαλφλεο ηνπ παηρληδηνχ, θξνληίδνληαο ψζηε λα γίλνπλ αληηιεπηνί απφ φινπο. Ώθφκε, ζρνιηάδνληαη φιεο νη απαληήζεηο θαη νη επηινγέο ησλ καζεηψλ ζηα παηρλίδηα, θαη νη ζσζηέο θαη νη ιαλζαζκέλεο. Βπνκέλσο, ζην ηέινο θάζε ζπλάληεζεο, κε ηα παηρλίδηα θαη ηα ζρφιηα ησλ εκςπρσηψλ έρεη γίλεη κηα πιήξεο αλαζθφπεζε ηεο δηδαρζείζαο ελφηεηαο. Σα παηρλίδηα θαη νη δξάζεηο είλαη κε ηέηνην ηξφπν ζρεδηαζκέλα, ψζηε ε κνξθή θαη ην πεξηερφκελφ ηνπο λα ζρεηίδνληαη κε ηα θεθάιαηα, ζηα νπνία αλαθέξνληαη. Γηα παξάδεηγκα, ην παηρλίδη γηα ηνλ κηλσηθφ πνιηηηζκφ έρεη ηε κνξθή ελφο ηδηφηππνπ «ιαβχξηλζνπ» (ρήκα 1). Ο εκςπρσηήο ηνπνζεηεί ηέζζεξα ζξαλία ζε ζρήκα καηάλδξνπ θαη ζε θάζε ζξαλίν κηα αλαπνδνγπξηζκέλε εθηππσκέλε εηθφλα. Κάζε νκάδα επηιέγεη απφ έλαλ παίθηε, ν νπνίνο ζα παίμεη κε δεκέλα κάηηα. Ώπηφο ν παίθηεο κε ηα δεκέλα κάηηα, μεθηλψληαο απφ ηε κία άθξε ησλ ζξαλίσλ θαη θαζνδεγνχκελνο απφ ηνπο ζπκπαίθηεο ηνπ, πξέπεη λα θηλεζεί παξαπιεχξσο ησλ ζξαλίσλ, ψζηε λα δηαλχζεη φια ηα ζξαλία θαη λα θηάζεη ζηελ άιιε άθξε. Παξάιιεια, πξέπεη λα ζηακαηάεη ζε θάζε ζξαλίν θαη κε ηελ θαζνδήγεζε ησλ ζπκπαηθηψλ ηνπ λα βξίζθεη ηελ αλαπνδνγπξηζκέλε εηθφλα, ψζηε λα ηε ζεθψλεη θαη λα ηνπο ηε δείρλεη. Σα ππφινηπα ηξία κέιε ηεο νκάδαο, πνπ ηνλ θαζνδεγνχλ, πξέπεη λα αλαγλσξίζνπλ ηη απεηθνλίδεηαη θαη λα ην θσλάμνπλ. Μφιηο αλαγλσξίζνπλ ζσζηά ηη απεηθνλίδεηαη, ν εκςπρσηήο δίλεη ζχλζεκα λα ζπλερίζεη λα θηλείηαη ν παίθηεο κε ηα δεκέλα κάηηα. ηα παηρλίδηα γίλεηαη πξνζπάζεηα λα αμηνπνηεζνχλ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξεο θιίζεηο θαη δεμηφηεηεο ησλ καζεηψλ. Γη απηφ θαη ηα παηρλίδηα παξνπζηάδνπλ πνηθηιία ζηε κνξθή ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, ην παηρλίδη γηα ηε πάξηε έρεη ηε κνξθή δηειθπζηίλδαο, φπνπ απαηηείηαη θπξίσο δχλακε (ρήκα 1). Σν παηρλίδη γηα ηα πνιηηεχκαηα κνηάδεη κε κνπζηθέο θαξέθιεο, φπνπ ρξεηάδεηαη γξήγνξε αληίιεςε θαη πξνζνρή. ηα παηρλίδηα παληνκίκαο νη καζεηέο θαινχληαη λα είλαη εθθξαζηηθνί. ηα παηρλίδηα φπνπ νη καζεηέο πξέπεη λα ηξέμνπλ θάησ απφ ζξαλία θαη ζην ηέινο λα ζπκπιεξψζνπλ puzzles κε αξραία έξγα ηέρλεο, απαηηείηαη ηαρχηεηα. Μέζα απφ απηή ηελ πνηθηινκνξθία φινη νη καζεηέο κπνξνχλ λα αμηνπνηήζνπλ ηηο δεμηφηεηέο ηνπο θαη λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ νκαδηθή πξνζπάζεηα, ρσξίο λα ληψζεη θάπνηνο αλίθαλνο λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ησλ παηρληδηψλ. 161

ρήκα 1. Σα παηρλίδηα γηα ηνλ κηλσηθφ πνιηηηζκφ θαη γηα ηε πάξηε Οξηζκέλα παηρλίδηα βαζίδνληαη ζε παξαδνζηαθά παηρλίδηα, κε ηα νπνία νη ζεκεξηλνί καζεηέο είλαη ειάρηζηα εμνηθεησκέλνη. Γηα παξάδεηγκα, ζην παηρλίδη γηα ηνλ Πεινπνλλεζηαθφ πφιεκν, ν εκςπρσηήο κνηξάδεη ζε θάζε νκάδα απφ ηέζζεξηο βφινπο. Οη νκάδεο αγσλίδνληαη αλά δχν, παίξλνπλ ηα νλφκαηα ησλ αληηκαρφκελσλ παξαηάμεσλ (Ώζήλα, πάξηε) θαη ζηήλνπλ ηνπο βφινπο ηνπο αληηθξηζηά ζην πάησκα (ρήκα 2). Σα κέιε θάζε νκάδαο κε ηνπο βφινπο ηνπο πξνζπαζνχλ λα πεηχρνπλ ηνπο βφινπο ηεο απέλαληη νκάδαο. ζνπο βφινπο ρηππήζνπλ απφ ηελ απέλαληη νκάδα, ηνπο παίξλνπλ, ελψ ν εκςπρσηήο καδεχεη φζνπο βφινπο δε βξνπλ ζηφρν. Κάζε νκάδα έρεη δηθαίσκα γηα ηέζζεξηο βνιέο, ελψ κπνξεί λα απαληήζεη ζσζηά θαη ζε κηα εξψηεζε γηα ηνλ Πεινπνλλεζηαθφ πφιεκν, ψζηε λα θεξδίζεη έλαλ επηπιένλ βφιν. ην ηέινο ηνπ παηρληδηνχ θάζε νκάδα θεξδίδεη ηφζνπο βαζκνχο, φζνη είλαη θαη νη βφινη πνπ ηεο έκεηλαλ. ρήκα 2. Σν παηρλίδη κε ηνπο βφινπο γηα ηνλ Πεινπνλλεζηαθφ πφιεκν. Έλαο απφ ηνπο άμνλεο ηεο δηδαθηηθήο πξφηαζεο είλαη ε εμσζηξέθεηα θαη ε δηάρπζε, ψζηε ε καζεζηαθή εκπεηξία λα μεθχγεη απφ ηνπο ηέζζεξηο ηνίρνπο ηεο ζρνιηθήο αίζνπζαο, λα πξναρζεί ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ζρνιείσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, ελψ κε ηελ θαηάιιειε πξνβνιή ην ζρνιείν λα αλαδείμεη ηνλ επξχηεξν κνξθσηηθφ, πνιηηηζκηθφ 162

θαη θνηλσληθφ ηνπ ξφιν (Κνπιατδήο θ.ά., 2006). Καηά ην πξνεγνχκελν δηδαθηηθφ έηνο πξαγκαηνπνηήζεθε κηα θνηλή ζπλάληεζε γηα παηρλίδηα κε καζεηέο ηνπ Γπκλαζίνπ Ώλαηνιηθνχ Βνξδαίαο θαη ηνπ 1 νπ Γπκλαζίνπ ΠηνιεκαΎδαο. Βπίζεο, πινπνηήζεθαλ δχν βησκαηηθέο αλαπαξαζηάζεηο κε πξνζθεθιεκέλν εκςπρσηή γηα ηνλ θπθιαδηθφ πνιηηηζκφ θαη ηα Μεγάια Παλαζήλαηα. 3. πκπεξάζκαηα Δ αμηνιφγεζε ηεο δηδαθηηθήο πξφηαζεο θαη ε αλαηξνθνδφηεζε απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ππήξμε ηδηαίηεξα ζεηηθή θαη ελζαξξπληηθή. ρεδφλ φινη νη καζεηέο ζηα γξαπηά εξσηεκαηνιφγηα θαη ζηηο πξνθνξηθέο ηνπο ζπλεληεχμεηο δήισζαλ φηη βξήθαλ ηα παηρλίδηα ελδηαθέξνληα θαη επράξηζηα, δηαζθεδάδνληαο γηα πξψηε θνξά ηφζν πνιχ κε κηα δξάζε ζρεηηθή κε ην κάζεκα ηεο Εζηνξίαο. Βπίζεο, ζρεδφλ φινη δήισζαλ φηη ηα παηρλίδηα ηνχο βνήζεζαλ λα θαηαλνήζνπλ ην κάζεκα θαη λα θάλνπλ κηα θαιή επαλάιεςε. Καλείο δε δήισζε φηη ππήξρε αληαγσληζκφο, ελψ ζε γεληθέο γξακκέο ηα κέιε θάζε νκάδαο ζπλεξγάζηεθαλ αξκνληθά κεηαμχ ηνπο. Άιισζηε, ήηαλ πνιχ ραξαθηεξηζηηθφ φηη ζην ηέινο θάζε ζπλάληεζεο θαλέλαο καζεηήο δελ ελδηαθεξφηαλ γηα ηνπο βαζκνχο πνπ ζπγθέληξσλε ε νκάδα ηνπ. πλνιηθά, ινηπφλ, ε ζπγθεθξηκέλε δηδαθηηθή πξφηαζε βνήζεζε ηνπο καζεηέο λα πξνζεγγίζνπλ ηελ Εζηνξία επράξηζηα θαη δεκηνπξγηθά, αιιάδνληαο ηελ αξλεηηθή ηνπο πξνθαηάιεςε γηα ην κάζεκα. Με απηφ ηνλ ηξφπν, ππεξέηεζε ζε ζεκαληηθφ βαζκφ θαη ηνπο δηδαθηηθνχο ζηφρνπο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Βηβιηνγξαθηθέο Παξαπνκπέο Huizinga, J., (1989). Homo Ludens, Ο Άλζξσπνο θαη ην Παηγλίδη, κηθξ. ηέθαλνο Ρνδάλεο θαη Γεξάζηκνο Λπθηαξδφπνπινο. Ώζήλα: εθδφζεηο Γλψζε. Singer, D., Golinkoff, R. M., & Hirsh-Pasek, K. (επηκ.) (2006). Play=Learning: How play motivates and enhances children s cognitive and social-emotional growth. New York, NY: Oxford University Press. Ώπγεηίδνπ,. (επηκ.) (2001). Σν παηρλίδη: ζχγρξνλεο εξεπλεηηθέο θαη δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο. Ώζήλα: Σππσζήησ. Αεδνχιε, Μ. (2006). ΐησκαηηθή κάζεζε, δπλαηφηεηεο αμηνπνίεζεο ζην πιαίζην ηεο Βπέιηθηεο Γψλεο. Δπηζεψξεζε Δθπαηδεπηηθψλ Θεκάησλ, 6, 145-159. ΑΒΠΠ - ΏΠ (2003). Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ Ηζηνξίαο. Αζήλα: Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην. Πξνζπειάζζεθε ζηηο 5/10/2016 απφ http://www.pi-schools.gr/programs/depps. 163

Βπζηαζίνπ-Καξαγεσξγάθε, Μ. (2007). χγρξνλεο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ζηε δηδαζθαιία ηεο Ηζηνξίαο. Δθαξκνγέο ζην γπκλάζην θαη ζην ιχθεην. Θεζζαινλίθε: Ώθνί Κπξηαθίδε. Κακαξηλνχ, Α. (2000), Ζ Βησκαηηθή Μάζεζε ζην ρνιείν. Ξπιφθαζηξν Καζζσηάθεο, Μ. (2003). Ζ αμηνιφγεζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ. Ώζήλα: Βθδφζεηο Γξεγφξε. Κνπιατδήο, ΐ., Κφθθνο, Ώ. θαη άιινη (2006). Αλνηθηφ ρνιείν ζηελ Κνηλσλία. Ώζήλα. Μαηζαγγνχξαο, Δ. (2000). Οκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία θαη κάζεζε. Ώζήλα: Βθδφζεηο Γξεγφξε. Παξάξηεκα ην Παξάξηεκα παξαηίζεληαη θαη πεξηγξάθνληαη αλαιπηηθά νξηζκέλεο ελδεηθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη παηρλίδηα, ηα νπνία ζα παξνπζηαζηνχλ θαη ζηνπο ζπκκεηέρνληεο ηνπ εξγαζηεξίνπ. 1 ν παηρλίδη Σα κέιε θάζε νκάδαο κνηξάδνληαη ζηελ ηχρε ηέζζεξα ραξηάθηα, θαζέλα απφ ηα νπνία αλαγξάθεη ην φλνκα ελφο απφ ηνπο ηέζζεξηο πξντζηνξηθνχο πνιηηηζκνχο (Νενιηζηθφο, Κπθιαδηθφο, Μηλσηθφο, Μπθελατθφο). Μφιηο δνζεί ην ζχλζεκα, ηα κέιε ηεο νκάδαο έρνπλ 10 δεπηεξφιεπηα (φζν δηαξθεί ην ερεηηθφ), ψζηε λα κπνπλ ζηε ζεηξά, αλάινγα κε ηνλ πνιηηηζκφ πνπ αλαγξάθεη ην ραξηάθη ηνπ θάζε παηδηνχ θαη αλαιφγσο ηη ηνπο δεηά ν εκςπρσηήο. ηελ αξρή, ηνπο δεηά λα κπνπλ ζηε ζεηξά, μεθηλψληαο απφ ηνλ παιαηφηεξν πξνο ηνλ λεφηεξν πνιηηηζκφ, ελψ ζηε ζπλέρεηα ηνπο δεηά ην αληίζεην. Μφιηο ιήμεη ην ερεηηθφ θαη ηνπνζεηεζνχλ ηα κέιε ηεο νκάδαο, γίλεηαη έιεγρνο ησλ επηινγψλ θαη ζρεηηθή ζπδήηεζε. Γηα θάζε ζσζηή ηνπνζέηεζε παηδηνχ, ε νκάδα θεξδίδεη απφ έλαλ βαζκφ. 2 ν παηρλίδη 164

Ο εκςπρσηήο θξαηά ηέζζεξηο θαθέινπο, κε ηέζζεξηο εηθφλεο ζε θάζε θάθειν. Κάζε θάθεινο έρεη ην φλνκα ελφο κηλσηθνχ αλαθηφξνπ (Γάθξνο, Μάιηα, Κλσζφο, Φαηζηφο) θαη θάζε νκάδα επηιέγεη ζηελ ηχρε έλαλ θάθειν. Ο εκςπρσηήο έρεη ήδε ηνπνζεηήζεη ηέζζεξα ζξαλία ζε ζρήκα καηάλδξνπ ( ). Κάζε νκάδα επηιέγεη απφ έλαλ παίθηε, ν νπνίνο ζα παίμεη κε δεκέλα κάηηα. Ώπηφο ν παίθηεο κε ηα δεκέλα κάηηα ζηέθεηαη ζηε κία άθξε ηεο δηάηαμεο ησλ ζξαλίσλ. ηελ άιιε άθξε ζηέθνληαη ηα ππφινηπα ηξία κέιε ηεο νκάδαο. Παξάιιεια, ν εκςπρσηήο βγάδεη ηηο ηέζζεξηο εηθφλεο απφ ηνλ θάθειν πνπ δηάιεμε ε νκάδα πνπ παίδεη θαη ηηο ηνπνζεηεί, κία ζε θάζε ζξαλίν, αιιά αλαπνδνγπξηζκέλεο ψζηε λα κε θαίλνληαη. Ο παίθηεο κε ηα δεκέλα κάηηα, μεθηλψληαο απφ ηε κία άθξε ησλ ζξαλίσλ θαη θαζνδεγνχκελνο απφ ηνπο ζπκπαίθηεο ηνπ, πξέπεη λα θηλεζεί παξαπιεχξσο ησλ ζξαλίσλ, ψζηε λα δηαλχζεη φια ηα ζξαλία θαη λα θηάζεη ζηελ άιιε άθξε. Παξάιιεια, πξέπεη λα ζηακαηάεη ζε θάζε ζξαλίν θαη κε ηελ θαζνδήγεζε ησλ ζπκπαηθηψλ ηνπ λα βξίζθεη ηελ αλαπνδνγπξηζκέλε εηθφλα, ψζηε λα ηε ζεθψλεη θαη λα ηνπο ηε δείρλεη. Σα ππφινηπα ηξία κέιε ηεο νκάδαο, πνπ ηνλ θαζνδεγνχλ, πξέπεη λα αλαγλσξίζνπλ ηη απεηθνλίδεηαη θαη λα ην θσλάμνπλ. Μφιηο αλαγλσξίζνπλ ζσζηά ηη απεηθνλίδεηαη, ν εκςπρσηήο δίλεη ζχλζεκα λα ζπλερίζεη λα θηλείηαη ν παίθηεο κε ηα δεκέλα κάηηα. Φπζηθά, ηα ππφινηπα ηξία κέιε ηεο νκάδαο έρνπλ δηθαίσκα λα δεηήζνπλ απφ ηνλ ζπκπαίθηε ηνπο κε ηα δεκέλα κάηηα λα ζπλερίζεη ζε επφκελν ζξαλίν θαη εηθφλα, αθφκε θη αλ δε βξνπλ ηη απεηθνλίδεηαη ζε κηα εηθφλα. Ο ζηφρνο είλαη λα θαηαθέξεη ν παίθηεο κε ηα δεκέλα κάηηα λα θηάζεη ζηελ άιιε άθξε ηεο δηάηαμεο ησλ ζξαλίσλ κέζα ζε 2 ιεπηά θαη νη ζπκπαίθηεο ηνπ λα αλαγλσξίζνπλ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξεο απφ ηηο 4 εηθφλεο. Γηα θάζε ζσζηή αλαγλψξηζε εηθφλαο, ε νκάδα θεξδίδεη απφ έλαλ βαζκφ, ελψ θεξδίδεη θη έλαλ επηπιένλ βαζκφ, αλ ν παίθηεο ηεο κε ηα δεκέλα κάηηα ηεξκαηίζεη εληφο ρξφλνπ. 3 ν παηρλίδη Σα κέιε θάζε νκάδαο κνηξάδνληαη ζηελ ηχρε ηέζζεξα ραξηάθηα, θαζέλα απφ ηα νπνία αλαγξάθεη ην φλνκα κηαο θνηλσληθήο ηάμεο ηεο κπθελατθήο επνρήο (Άλαμ, Ώπιηθνί, Εεξαηείν, Αήκνη). Μφιηο δνζεί ην ζχλζεκα, ηα κέιε ηεο νκάδαο έρνπλ 10 δεπηεξφιεπηα (φζν δηαξθεί ην ερεηηθφ), ψζηε λα κπνπλ ζηε ζεηξά, αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή ηάμε πνπ αλαγξάθεη ην ραξηάθη ηνπ θάζε παηδηνχ θαη αλαιφγσο ηη ηνπο δεηά ν εκςπρσηήο. ηελ αξρή, ηνπο δεηά λα κπνπλ ζηε ζεηξά, μεθηλψληαο απφ ηελ πςειφηεξε θνηλσληθή ηάμε πξνο ηε ρακειφηεξε, ελψ ζηε ζπλέρεηα ηνπο δεηά ην αληίζεην. 165

Μφιηο ιήμεη ην ερεηηθφ θαη ηνπνζεηεζνχλ ηα κέιε ηεο νκάδαο, γίλεηαη έιεγρνο ησλ επηινγψλ θαη ζρεηηθή ζπδήηεζε. Γηα θάζε ζσζηή ηνπνζέηεζε παηδηνχ, ε νκάδα θεξδίδεη απφ έλαλ βαζκφ. 4 ν παηρλίδη Ο εκςπρσηήο ηνπνζεηεί ηα ηέζζεξα ζξαλία ζε δηάηαμε ηεηξαγψλνπ ( ). Πάλσ ζε θάζε ζξαλίν ππάξρνπλ απφ ηξεηο εηθφλεο ηνπ κπθελατθνχ πνιηηηζκνχ θαη ηξεηο ιεδάληεο. Ώπηή ε δηάηαμε ησλ ζξαλίσλ απνηειεί ην «θάζηξν ηεο Σξνίαο». Οη ηέζζεξηο παίθηεο θάζε νκάδαο θάζνληαη ζε ηέζζεξηο θαξέθιεο, πνπ είλαη ηνπνζεηεκέλεο ζηηο ηέζζεξηο γσλίεο ηεο αίζνπζαο. Κάζε θαξέθια έρεη ζηε ξάρε ηεο θνιιεκέλν έλα ραξηάθη κε ην φλνκα ελφο κπθελατθνχ αλαθηφξνπ (Μπθήλεο, Πχινο, Θήβα, Σίξπλζα). Μφιηο δνζεί ην ζχλζεκα, νη παίθηεο θάζε νκάδαο έρνπλ 60 δεπηεξφιεπηα (φζν δηαξθεί ην ερεηηθφ), ψζηε λα ηξέμνπλ απφ ηηο θαξέθιεο ηνπο ζηα ζξαλία (θάζε παίθηεο ζ έλα ζξαλίν) θαη λα ζπλδπάζνπλ ζσζηά ηηο εηθφλεο κε ηηο ιεδάληεο. Μφιηο νινθιεξψλεη θάζε παίθηεο ηνλ ζπλδπαζκφ, ν εκςπρσηήο ηνπ δίλεη ηελ άδεηα λα ηξππψζεη θάησ απφ ην ζξαλίν ηνπ θαη λα κπεη ζηελ «Σξνία», δειαδή λα κπεη ζηνλ θελφ ηεηξάγσλν ρψξν, πνπ δεκηνπξγείηαη αλάκεζα ζηα ηέζζεξα ζξαλία. Γηα θάζε παίθηε πνπ κπαίλεη ζηνλ θελφ ηεηξάγσλν ρψξν, ε νκάδα θεξδίδεη απφ έλαλ βαζκφ. Μφιηο παίμνπλ θαη νη ηέζζεξηο νκάδεο, ν εκςπρσηήο θαη ηα παηδηά ζπδεηνχλ θαη αλαγλσξίδνπλ φινη καδί ηηο εηθφλεο πάλσ ζηα ζξαλία. 5 ν παηρλίδη Ο εκςπρσηήο ζπδεηά κε ηα παηδηά γηα ηε δεκηνπξγία ηεο αξραίαο πφιεο-θξάηνπο θαη γηα ηα βαζηθά ζπζηαηηθά ηεο ζηνηρεία. ηε ζπλέρεηα, εμεγεί ζε φιεο ηηο νκάδεο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα παηδηά ζα παξαζηήζνπλ ηε δεκηνπξγία ηεο πφιεο-θξάηνπο. Σα κέιε θάζε νκάδαο, πηάλνληαο ν έλαο ην ρέξη ηνπ άιινπ, ζρεκαηίδνπλ απφ έλαλ θχθιν. Ώπηνί νη μερσξηζηνί θχθινη ζπκβνιίδνπλ ηηο θνηλφηεηεο, νη νπνίεο ζηε ζπλέρεηα ελψζεθαλ κε ηνλ ζπλνηθηζκφ θαη δεκηνχξγεζαλ ηηο πφιεηο-θξάηε. Ο εκςπρσηήο δίλεη ην ζχλζεκα θαη νη δηαθνξεηηθνί θχθινη αξρίδνπλ θαη ελψλνληαη. Σα κέιε δχν νκάδσλ ελψλνληαη θαη ζρεκαηίδνπλ έλαλ κεγαιχηεξν θχθιν, πνπ ζπκβνιίδεη ηα ηείρε ηεο πφιεο. Μηα άιιε νκάδα ζηήλεη θαξέθιεο ζην θέληξν ηνπ κεγάινπ θχθινπ. ηε ζπλέρεηα, ηα κέιε απηήο ηεο νκάδαο αλεβαίλνπλ πάλσ ζηηο θαξέθιεο, ζπκβνιίδνληαο ηα θηίζκαηα ηεο αθξφπνιεο. Σα κέιε ησλ ππφινηπσλ 166

νκάδσλ ζηέθνληαη ειεχζεξα κέζα θαη έμσ απφ ηνλ θχθιν, ζπκβνιίδνληαο ηηο θαηνηθίεο θαη ηα ππφινηπα θηίζκαηα εληφο θαη εθηφο ησλ ηεηρψλ. Ώθνχ ν εκςπρσηήο εμεγήζεη ην δξψκελν ζε φιεο ηηο νκάδεο, ζηε ζπλέρεηα δεηά απφ ηνπο καζεηέο λα ην παξαζηήζνπλ κφλνη ηνπο, κε κνπζηθή ππφθξνπζε. Γηα λα θεξδίζεη θάζε νκάδα απφ ηέζζεξηο βαζκνχο, απαηηείηαη ε ζπλεξγαζία θαη ν ζσζηφο ζπγρξνληζκφο απφ φιεο ηηο νκάδεο, ψζηε ην δξψκελν λα παξαζηαζεί ζσζηά, φπσο ην εμήγεζε ζηελ αξρή ν εκςπρσηήο. 6 ν παηρλίδη Σα κέιε θάζε νκάδαο κνηξάδνληαη ζηελ ηχρε ραξηάθηα, θαζέλα απφ ηα νπνία αλαγξάθεη ην φλνκα ελφο πνιηηεχκαηνο (δεκνθξαηία, νιηγαξρία, αξηζηνθξαηία, βαζηιεία, ηπξαλλία). Ο εκςπρσηήο έρεη ηνπνζεηήζεη ζην θέληξν ηεο αίζνπζαο ηέζζεξηο θαξέθιεο. Μφιηο δνζεί ην ζχλζεκα θαη μεθηλήζεη ην ερεηηθφ, ηα κέιε ηεο νκάδαο ηξέρνπλ γχξσ απφ ηηο θαξέθιεο. Ώλά δηαζηήκαηα ν εκςπρσηήο θιείλεη ηε κνπζηθή θαη απεπζχλεη πξνο ηα κέιε ηεο νκάδαο, ηα νπνία ηξέρνπλ γχξσ απφ ηηο θαξέθιεο, ζπγθεθξηκέλεο εληνιέο. Ώπηέο νη εληνιέο ζρεηίδνληαη κε ηα πνιηηεχκαηα. Γηα παξάδεηγκα, ν εκςπρσηήο κπνξεί λα δεηήζεη λα θαζίζεη ζηηο θαξέθιεο εθείλνο, πνπ ην ραξηάθη ηνπ αλαγξάθεη έλα πνιίηεπκα, ζην νπνίν ηελ εμνπζία έρεη ν ιαφο. απηή ηελ εληνιή πξέπεη λα θαζίζεη εθείλνο, πνπ ην ραξηάθη ηνπ αλαγξάθεη δεκνθξαηία. Ο εκςπρσηήο κπνξεί λα απεπζχλεη θαη ζχλζεηεο εληνιέο. Γηα παξάδεηγκα, κπνξεί λα δεηήζεη λα θαζίζεη ζηηο θαξέθιεο εθείλνο, πνπ ην ραξηάθη ηνπ αλαγξάθεη έλα πνιίηεπκα, ζην νπνίν ηελ εμνπζία θαηέρνπλ ιίγα άηνκα. απηή ηελ εληνιή πξέπεη λα θαζίζνπλ δχν, εθείλνο πνπ ην ραξηάθη ηνπ αλαγξάθεη νιηγαξρία θη εθείλνο πνπ ην ραξηάθη ηνπ αλαγξάθεη αξηζηνθξαηία. ε θάζε νκάδα ν εκςπρσηήο απεπζχλεη ηέζζεξηο εληνιέο θαη γηα θάζε ζσζηή επηινγή ε νκάδα θεξδίδεη απφ έλαλ βαζκφ. Οη επηινγέο ησλ καζεηψλ ζρνιηάδνληαη θαη ζπδεηηνχληαη απφ φιεο ηηο νκάδεο, ψζηε λα πξνθχπηεη αλαηξνθνδφηεζε. 7 ν παηρλίδη Ο εκςπρσηήο ηνπνζεηεί πάλσ ζην ζξαλίν θάξηεο αλαπνδνγπξηζκέλεο, ψζηε λα κε θαίλεηαη ηη απεηθνλίδνπλ. Κάζε θάξηα απεηθνλίδεη ραξαθηεξηζηηθά πξφζσπα θαη αληηθείκελα ηνπ γεσκεηξηθνχ θαη αξρατθνχ πνιηηηζκνχ (π.ρ. θνχξνο, θφξε, θηνλφθξαλν ησληθνχ ξπζκνχ, θηνλφθξαλν δσξηθνχ ξπζκνχ, κειαλφκνξθν θαη εξπζξφκνξθν αγγείν, κεξνο, αγγείν κε γεσκεηξηθή δηαθφζκεζε, ειιεληθφ αιθάβεην). 167

Κάζε νκάδα δηαιέγεη ζηελ ηχρε απφ δχν θάξηεο, ρσξίο λα ηηο ζεθψζεη. ηε ζπλέρεηα, θάζε νκάδα δηαιέγεη έλαλ παίθηε ηεο, ν νπνίνο ζα παξαζηήζεη ηα εηθνληδφκελα αληηθείκελα ή πξφζσπα κε παληνκίκα ζηα ππφινηπα κέιε ηεο νκάδαο. Με ηε ζεηξά παίδνπλ φιεο νη νκάδεο. Κάζε νκάδα έρεη πεξίπνπ 60 δεπηεξφιεπηα (κέρξη λα ηειεηψζεη ε άκκνο ζηελ θιεςχδξα), ψζηε ν επηιεγκέλνο παίθηεο ηεο λα παξαζηήζεη ηα εηθνληδφκελα αληηθείκελα ή πξφζσπα κε παληνκίκα θαη ηα ππφινηπα κέιε ηεο νκάδαο ηνπ λα ηα καληέςνπλ. Γηα θάζε εηθνληδφκελν πξφζσπν ή αληηθείκελν πνπ καληεχεη θάζε νκάδα, θεξδίδεη απφ δχν βαζκνχο. Μφιηο ηειεηψλεη κηα θάξηα, ν εκςπρσηήο θαη φιεο νη νκάδεο ζπδεηνχλ θαη αλαγλσξίδνπλ φινη καδί ηελ εηθφλα. 8 ν παηρλίδη Ο εκςπρσηήο θαιεί ηα παηδηά λα θάλνπλ έλα λνεηφ ηαμίδη ζηελ αζελατθή θνηλσλία ηνπ 5 νπ αηψλα, ζπλδπάδνληαο ζσζηά δηάθνξεο θάξηεο. Δ πξψηε νκάδα πξέπεη λα ζπλδπάζεη ζσζηά ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΜΒΣΟΕΚΟ», «ΑΟΤΛΟ» θαη «ΏΘΔΝΏΕΟ ΠΟΛΕΣΔ» κε ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΜΒΣΟΕΚΕΟ», «ΠΏΕΑΏΓΧΓΟ», «ΏΘΔΝΏΕΟΕ ΓΟΝΒΕ» θαη «ΑΕΚΏΕΧΜΏ ΦΔΦΟΤ». Δ δεχηεξε νκάδα πξέπεη λα ζπλδπάζεη ζσζηά ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΒΚΚΛΔΕΏ ΣΟΤ ΑΔΜΟΤ», «ΤΜΠΟΕΟ», «ΥΟΛΒΕΟ» θαη «ΘΡΔΚΒΤΣΕΚΒ ΓΕΟΡΣΒ» κε ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΏΝΑΡΒ» θαη «ΓΤΝΏΕΚΒ». Δ ηξίηε νκάδα πξέπεη λα ζπλδπάζεη ζσζηά ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΏΝΏΓΝΧΔ ΚΏΕ ΓΡΏΦΔ», «ΡΔΣΟΡΕΚΔ», «ΓΤΜΝΏΣΕΚΔ» θαη «ΜΟΤΕΚΔ» κε ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΠΏΕΑΟΣΡΕΐΔ», «ΓΡΏΜΜΏΣΕΣΔ», «ΚΕΘΏΡΕΣΔ» θαη «ΟΦΕΣΔ». Δ ηέηαξηε νκάδα πξέπεη λα ζπλδπάζεη ζσζηά ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΠΏΝΏΘΔΝΏΕΏ», «ΏΝΘΒΣΔΡΕΏ», «ΒΛΒΤΕΝΕΏ» θαη «ΜΒΓΏΛΏ ή ΒΝ ΏΣΒΕ ΑΕΟΝΤΕΏ» κε ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΏΘΔΝΏ», «ΑΔΜΔΣΡΏ ΚΏΕ ΠΒΡΒΦΟΝΔ» θαη «ΑΕΟΝΤΟ». Δ πέκπηε νκάδα (αλ ππάξρεη) πξέπεη λα ζπλδπάζεη ζσζηά ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΔΛΕΏΕΏ», «ΒΚΚΛΔΕΏ ΣΟΤ ΑΔΜΟΤ», «ΐΟΤΛΔ ΣΧΝ 500» θαη «10 ΣΡΏΣΔΓΟΕ» κε ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΑΕΚΏΓΒΕ», «ΠΡΟΣΒΕΝΒΕ ΝΟΜΟΤ», «ΦΔΦΕΓΒΕ ΝΟΜΟΤ» θαη «ΚΤΐΒΡΝΟΤΝ». 168

Δ έθηε νκάδα (αλ ππάξρεη) πξέπεη λα ζπλδπάζεη ζσζηά ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΥΟΡΔΓΕΏ», «ΣΡΕΔΡΏΡΥΕΏ», «ΓΤΜΝΏΕΏΡΥΕΏ» θαη «ΘΒΧΡΕΚΏ» κε ηηο θάξηεο πνπ αλαγξάθνπλ «ΤΝΣΔΡΔΔ ΠΛΟΕΟΤ», «ΒΚΓΤΜΝΏΔ ΏΘΛΔΣΧΝ», «ΏΝΒΐΏΜΏ ΘΒΏΣΡΕΚΔ ΠΏΡΏΣΏΔ» θαη «ΒΕΟΑΟ ΣΟ ΘΒΏΣΡΟ». Σα κέιε θάζε νκάδαο ζπλδπάδνπλ ηηο θάξηεο θαη ηηο θξαηνχλ ςειά, ψζηε λα ηηο δνπλ θαη λα ηηο ζρνιηάζνπλ φινη κε ηνλ εκςπρσηή. Κάζε νκάδα θεξδίδεη απφ έλαλ βαζκφ γηα θάζε ζσζηφ ζπλδπαζκφ θαξηψλ. 9 ν παηρλίδη Ο εκςπρσηήο ζρεκαηίδεη κηα ζεηξά απφ ζξαλία θαη θαξέθιεο, ηνπνζεηεκέλα ελαιιάμ θαηά κήθνο ηεο αίζνπζαο. ην ηειεπηαίν ζξαλίν ηνπνζεηεί θάξηεο, πνπ απεηθνλίδνπλ ραξαθηεξηζηηθά πξφζσπα θαη αληηθείκελα ηεο θιαζηθήο ηέρλεο (λανχο, αγγεία, ςεθηδσηά, αγάικαηα, αλάγιπθα, θηινζφθνπο, πνηεηέο, ηζηνξηθνχο, ξήηνξεο). Μαδί κε ηηο θάξηεο ησλ εηθφλσλ ηνπνζεηεί ζην ζξαλίν αλαθαηεκέλεο θαη ηηο θάξηεο κε ηηο αληίζηνηρεο ιεδάληεο. Κάζε θάξηα εηθφλαο θαη ε αληίζηνηρή θάξηα κε ηε ιεδάληα ηεο «θνπκπψλνπλ» κεηαμχ ηνπο, ζαλ έλα puzzle απνηεινχκελν απφ δχν θνκκάηηα. ια ηα κέιε θάζε νκάδαο έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο δχν ιεπηά, γηα λα ηξέμνπλ κε ηε ζεηξά, ην έλα πίζσ απφ ην άιιν, πεξλψληαο θάησ απφ ηα ζξαλία θαη πάλσ απφ ηηο θαξέθιεο, γηα λα θηάζνπλ ζην ηειεπηαίν ζξαλίν θαη λα ζπλδπάζνπλ ζσζηά ηηο ιεδάληεο κε ηηο εηθφλεο. Δ πξνζπάζεηα θάζε νκάδαο ζπλνδεχεηαη απφ έλα κνπζηθφ δσεξφ θνκκάηη, ην νπνίν δίλεη ξπζκφ. Μφιηο ηειεηψλεη θάζε νκάδα ηελ πξνζπάζεηά ηεο, ηα κέιε ηεο παίξλνπλ ηηο θάξηεο πνπ ζπλδχαζαλ, ηηο παξνπζηάδνπλ ζηηο ππφινηπεο νκάδεο θαη ηηο ζρνιηάδνπλ κε ηνλ εκςπρσηή. Κάζε νκάδα πξέπεη λα ζπλδπάζεη ζσζηά έμη θάξηεο εηθφλσλ κε έμη θάξηεο ιεδάληαο. Γηα θάζε ζσζηφ ζπλδπαζκφ εηθφλαο κε ιεδάληα, θεξδίδεη απφ έλαλ βαζκφ. 10 ν παηρλίδη Κάζε ζπλάληεζε ηειεηψλεη κε ηε δεκηνπξγία αθηζψλ απφ ηνπο καζεηέο, νη νπνίνη θνιινχλ πάλσ ζε ραξηφληα ηηο θάξηεο πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ ζηα παηρλίδηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζπλάληεζεο. Με απηφ ηνλ ηξφπν, θάζε ζπλάληεζε απνθηά ην πιηθφ ηεο απνηχπσκα, ην νπνίν κπνξεί λα αλαξηεζεί ζηνλ ηνίρν ηεο ζρνιηθήο αίζνπζαο θαη λα αμηνπνηεζεί ζηε δηδαζθαιία ηεο Εζηνξίαο. ην ηέινο ηεο 3 εο ζπλάληεζεο, ηα κέιε θάζε νκάδαο έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο πέληε ιεπηά, κε ζπλνδεία κνπζηθήο, γηα λα θνιιήζνπλ ζην ραξηφλη ηνπο ηηο θάξηεο κε ηηο 169

αληίζηνηρεο ιεδάληεο απφ ην πξνεγνχκελν παηρλίδη. ην ηέινο, θσηνγξαθίδνληαη φινη νη καζεηέο, θξαηψληαο θάζε νκάδα ηελ αθίζα ηεο. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΏ ΔΜΒΕΧΜΏΣΏ Ο Γηψξγνο Αειηφπνπινο είλαη Αξ. Φηιφινγνο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε απφ ην 2006 θαη γξακκαηέαο ηνπ πλδέζκνπ Φηινιφγσλ Κνδάλεο απφ ην 2016. Έρεη ζπκκεηάζρεη ζε δεθάδεο παλειιήληα θαη δηεζλή ζπλέδξηα σο θξηηήο, κε εηζεγήζεηο, εξγαζηήξηα θαη αλαξηεκέλεο αλαθνηλψζεηο. Σα εξεπλεηηθά ηνπ ελδηαθέξνληα είλαη ε αμηνπνίεζε ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο, ηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο θαη ηνπ νπηηθναθνπζηηθνχ γξακκαηηζκνχ ζηε δηδαζθαιία ησλ θηινινγηθψλ καζεκάησλ. Δ Ώζελά ΐαξζακίδνπ ζπνχδαζε ζην Σκήκα Γαιιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Ώ.Π.Θ θαη απφ ην 2002 εξγάδεηαη ζηε B/ζκηα εθπαίδεπζε. Ώπέθηεζε δχν κεηαπηπρηαθνχο ηίηινπο ζπνπδψλ: Αηνίθεζε θαη Ώμηνιφγεζε εθπαηδεπηηθψλ κνλάδσλ απφ ην Σκήκα Βπηζηεκψλ ηεο Πξνζρνιηθήο Ώγσγήο θαη ηνπ Βθπαηδεπηηθνχ ρεδηαζκνχ (Παλ/κην Ώηγαίνπ) ην 2006 θαη πνπδέο ζηελ Βθπαίδεπζε απφ ην Βιιεληθφ Ώλνηθηφ Παλ/κην ην 2010. Δ δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ηεο αθνξά ζηελ αμηνιφγεζε βάζεη θαθέινπ (portfolio) καζεηή θαη εθπαηδεπηηθνχ θαη ππνζηεξίρηεθε ην 2012 ζην Π.Σ.Α.Β. Κξήηεο. 170

Δθδήισζε ηεο αιιειεπίδξαζεο απφ ηελ ππθλφηεηα ησλ καζεηψλ ζηελ ηάμε Κσλζηαληίλνο Γεκνπιάο dimoulask@yahoo.gr Δπξηπίδεο Γεκνπιάο Euripides5@hotmail.com Μαξία Βνπβνχζε mariavouvousi@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ 1: Ο καζεηήο θαη νη αλάγθεο ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Πεξίιεςε Δ ρσξηθή νπηηθή ηεο ππθλφηεηαο παίξλεη λφεκα ζηνλ ζπλδπαζκφ ηεο κε ηελ θνηλσληθή ππθλφηεηα. Ο αξηζκφο ησλ αηφκσλ, πνπ δνπλ ζηνλ ίδην ρψξν, ζρεηίδεηαη κε ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε, πνπ πξνθχπηεη απφ ηνλ ζπλσζηηζκφ ηνπο, ζε αλαθνξά ζηα πξνζσπηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά. Δ εκπεηξία ηνπ δηαζέζηκνπ ρψξνπ νδεγεί ηνπο καζεηέο ζηελ ππνθεηκεληθή εθηίκεζε φηη ν ρψξνο ηνπο δελ είλαη επαξθήο, πξνθαιψληαο θαλεξή ή θαηαπηεζκέλε ηελ δπζθνξία ηνπο, ζε κηα θίλεζε γηα έιεγρν ηεο πεξηνρήο ηνπο. Σν είδνο ηνπ απνηειέζκαηνο εμαξηάηαη απφ ηελ δξαζηεξηφηεηα ησλ καζεηψλ, ζηελ νπνία επελδχεηαη ε αληίδξαζε. Δ αχμεζε ηεο θνηλσληθήο ππθλφηεηαο, ζηελ νπνία βγαίλεη ε ρσξηθή ππθλφηεηα, απμάλεη ηελ επηζεηηθφηεηα ή, ηνπιάρηζηνλ, κεηψλεη ηελ θνηλσληθφηεηά ηνπο. Οη επηκέξνπο επηπηψζεηο πνηθίιινπλ, αλάινγα κε ηηο πξνζθεξφκελεο ή απαηηνχκελεο ζπκπεξηθνξέο, απφ ην ίδην ην κάζεκα. Δ πνιχ πςειή ππθλφηεηα, ζίγνπξα, κεηψλεη ηελ ζεηηθή θαη απμάλεη ηελ αξλεηηθή αιιειεπίδξαζε. Σα αγφξηα βξίζθνπλ ηηο ζπλζήθεο πςειήο ππθλφηεηαο πεξηζζφηεξν δπζάξεζηεο απ φ,ηη ηα θνξίηζηα. ΛΔΞΔΗ-ΚΛΔΗΓΗΑ: ππθλφηεηα, ζπλσζηηζκφο, αιιειεπίδξαζε Ππθλφηεηα, ζπλσζηηζκφο, αιιειεπίδξαζε Δ ππθλφηεηα «απνηειεί έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά γλσξίζκαηα γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο θαηάζηαζεο ελφο πιεζπζκνχ» (Μπισλάο 1989), αιιά είλαη έλλνηα πνιχπινθε (Sadalla et al 1978). «πλήζσο εθθξάδεηαη σο αξηζκφο αηφκσλ αλά κνλάδα επηθάλεηαο ή φγθνπ γεληθά (απφιπηε ππθλφηεηα) ή σο αξηζκφο αηφκσλ αλά κνλάδα θαηάιιειεο γηα επηβίσζε επηθάλεηαο (νηθνινγηθή ππθλφηεηα). ηελ πξψηε ιακβάλεηαη ππφςε φιε ε έθηαζε ηνπ ρψξνπ πνπ θαηέρεη έλαο πιεζπζκφο, αλεμάξηεηα απφ ην ηκήκα πνπ ρξεζηκνπνηεί γηα λα επηβηψζεη, ελψ ζηε δεχηεξε 171

ππνινγίδεηαη κφλν ην ηκήκα πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ν νξγαληζκφο. (..). Τπάξρνπλ πεξηπηψζεηο πνπ ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο νηθνινγηθήο ή ζρεηηθήο ππθλφηεηαο είλαη θαιχηεξε ηδίσο φηαλ γίλεηαη ζχγθξηζε πιεζπζκψλ ή φηαλ πξνζδηνξίδεηαη ε ππθλφηεηα ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο πεξηφδνπο». (Μπισλάο 1989) Δ ππθλφηεηα είλαη ε αιιειεπίδξαζε ηνπ δηαζέζηκνπ ρψξνπ κε ηνλ αξηζκφ ησλ αηφκσλ, πνπ βξίζθνληαη ζ απηφλ (McGrew 1970ab). Δ ρσξηθή απηή νπηηθή ηεο ππθλφηεηαο παξαβιέπεη ηηο πξνζσπηθέο εκπεηξίεο, πνπ κεζνιαβνχλ, αλάκεζα ζηελ ππθλφηεηα θαη ζηηο ζπλέπεηέο ηεο ζηελ ζπκπεξηθνξά, δειαδή ηελ ςπρνινγία, πνπ ππάξρεη ζηα άηνκα, πνπ θαηνηθνχλ ηνλ ίδην ρψξν, θαηά ηελ ππθλφηεηά ηνπο (Stokνls 1972 ab 1978). Ο αξηζκφο ησλ αηφκσλ, πνπ δνπλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή (ν αξηζκφο πνπ ππνδειψλεη ην πνζφ ηνπ ρψξνπ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα θαηνίθεζε, density), ζρεηίδεηαη κε ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε, πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ρσξηθψλ, πξνζσπηθψλ θαη θνηλσληθψλ παξαγφλησλ, κεησλφκελνπ ηνπ βηνχκελνπ ρσξηθνχ πεξηνξηζκνχ (crowding) (Stokνls 1972). Δ άκεζε εκπεηξία ηνπ δηαζέζηκνπ ρψξνπ, απφ ηα άηνκα, ηα νδεγεί ζηελ ππνθεηκεληθή εθηίκεζε φηη ν ρψξνο, πνπ αληηιακβάλνληαη σο δηθφ ηνπο, δελ είλαη επαξθήο (Rapoport, 1975). ζν θαη αλ, θάπνηε, ε γξακκή δελ είλαη θαηαιεθηηθή (Altman 1975, Stokols 1972, Sundstrom 1978b), ηα άηνκα θαηαιήγνπλ λα βηψλνπλ κηα ππνθεηκεληθή ςπρνινγηθή θαηάζηαζε κε αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα (McAndrew 1993). ίγνπξα, αλ βηψλεηαη κφλνλ ε ππνθεηκεληθή αληίιεςε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ δηαζέζηκνπ ρψξνπ, ε εκπεηξία απηή δελ κπνξεί λα είλαη, ςπρνινγηθά, παξά, κφλνλ, αξλεηηθή, αλ, φκσο, ν ρψξνο ζεσξείηαη θαη ρξεζηκνπνηείηαη απφ ην άηνκν αληηθεηκεληθά, ε εκπεηξία ηνπ κπνξεί λα είλαη αθφκα θη επράξηζηε (Freedman 1975). Ο αξηζκφο ησλ αηφκσλ, αλά ρσξηθή κνλάδα, κέζα ζε έλαλ εζσηεξηθφ ρψξν (π.ρ., ζε έλα δσκάηην), είλαη πην απεηιεηηθφο απ απηφλ ζε κηα εμσηεξηθή γεσγξαθηθή πεξηνρή (π.ρ., ζε κηα γεηηνληά) (Carson 1969, Carey 1972, Galle θ.ά 1972, Zlutnick & Altman 1972) θαη δελ είλαη δπλαηφλ άηνκα, πνπ δνπλ ζε έλα γθέην κηαο κεγαινχπνιεο ή ζε κηα θησρή αγξνηηθή πεξηνρή ή ζε κηα πνιπηειή αζηηθή ζπλνηθία, λα έρνπλ ηηο ίδηεο θνηλσληθνςπρνινγηθέο αληηδξάζεηο, απέλαληη ζην πεξηβάιινλ ηνπο (Holahan, 1982). ΐέβαηα, αλ θαη ε άκεζε εκπεηξία δηαρσξίδεηαη απφ ηελ ππνθεηκεληθή εθηίκεζε, δελ είλαη απφ ηα εχθνια λα θαζνξηζηνχλ ηα πνιχπινθα ππνθεηκεληθά ζηνηρεία, πνπ νδεγνχλ ζηελ αληίιεςε ηεο ππθλφηεηαο (πγθνιιίηνπ 1993-4). ε πξψηε άπνςε, θαίλεηαη φηη ε ζεηηθή ή ε αξλεηηθή βίσζε εκπεηξίαο ηεο ππθλφηεηαο είλαη ζέκα εηδηθψλ ζπλζεθψλ, θάησ απφ ηηο νπνίεο ε ππθλφηεηα απηή πθίζηαηαη (Freedman 1975). Κάησ απφ πνηεο ζπλζήθεο ην άηνκν αηζζάλεηαη ηελ ππθλφηεηα; «Πξνθαλψο ην αίζζεκα ηεο ππθλφηεηαο ζα εμαξηεζεί απφ πνηθίινπο παξάγνληεο, αιιά θπξίσο απφ ην ηη εκπεηξία είρε ην άηνκν θαηά ην παξειζφλ ζε παξφκνηα πιαίζηα κ απηφ ζην νπνίν βξίζθεηαη ηε ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή, θαη αθφκε απφ ην ηη ζέιεη λα δερηεί ζην παξφλ» (πγθνιιίηνπ 1993-4: 45). ίγνπξα, πνιηηηζηηθέο θαη ελδνπνιηηηζηηθέο δηαθνξέο, ζηελ ρξήζε θαη ζηελ νξγάλσζε ηνπ ρψξνπ, εμεγνχλ ηα θάζε θνξά παξαδεθηά επίπεδα ππθλφηεηαο (Schmitt 1963, Lucas 1964, Hall, 1966). «Έηζη, φζνλ 172

αθνξά ηελ ππθλφηεηα, απηή εθιακβάλεηαη είηε σο έλα απνθιεηζηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο είηε σο έλα ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλζξψπσλ πνπ θαηαιακβάλνπλ απηά ηα πεξηβάιινληα» : «ε αίζζεζε ηεο ππθλφηεηαο είλαη κηα άκεζε θαη αλαπφθεπθηε ζπλέπεηα ηνπ φηη είζαη κέινο ηνπ πιήζνπο. Δ ππθλφηεηα είλαη, ππφ απηήλ ηελ πξννπηηθή, ζέκα γεηηλίαζεο θαη αλαθέξεηαη ζηνλ αξηζκφ ησλ αηφκσλ ζε ζπγθεθξηκέλεο δηαζηάζεηο ελφο ρψξνπ». Ώπηή ε πεξηβαιινληηθή άπνςε, αλ θαη αληηθεηκεληθή, δελ εξκελεχεη ηελ αίζζεζε ηεο ππθλφηεηαο «ζε είδε φπσο ην αλζξψπηλν, ησλ νπνίσλ ν θφζκνο είλαη πεξηζζφηεξν αλαπαξαζηαηηθφο. πρλά, ειεχζεξα επηιέγνπκε λα ζπλαληήζνπκε κεγάιν αξηζκφ αηφκσλ ζε κηθξνχο ρψξνπο ρσξίο απηφ λα καο θάλεη λα βηψλνπκε ην αξλεηηθφ ζπλαίζζεκα ηνπ ζπλσζηηζκνχ πνπ ζεσξνχλ σο δεδνκέλν νη πεξηβαιινληηθνί νξηζκνί ηεο ππθλφηεηαο. Άιινηε πάιη ζπιιακβάλνπκε ηνπο εαπηνχο καο λα ζπλσζνχληαη ζε ρψξνπο ζηελφρσξνπο ρσξίο λα έρνπκε ην αίζζεκα ηνπ ζπλσζηηζκνχ» (πγθνιιίηνπ 1993-4: 47). Τπάξρνπλ άηνκα, πνπ ηνπο αξέζεη ε πνιππιεζήο πφιε (ην πνιππιεζέο ζέαηξν ή ην ζηάδην ή ην πάξηη είλαη θαηαζηάζεηο πνπ νξίδνληαη σο ζεηηθέο) θαη παξαβιέπνπλ ηελ ππθλφηεηα, φηαλ ν πνιππιεζήο ρψξνο (π.ρ., γήπεδν) ηνπο επραξηζηεί, ελψ, άιινηε, θπζηθνί ρψξνη, πνπ αλαθέξνληαη σο ππθλνθαηνηθεκέλνη, ζεκαζηνδνηνχληαη αξλεηηθά θαη πεξηγξάθνληαη σο δπζάξεζηνη, παξάιιεια κε κηα πξνζπάζεηα απνθπγήο (Ittelson θ.ά. 1974). Δ αίζζεζε ηεο ππθλφηεηαο πξέπεη λα είλαη, κάιινλ, κηα πνιχ πξνζσπηθή θαη ηδησηηθή ππφζεζε (Sommer 1969), αθνχ, θαζψο νη πξνζσπηθφηεηεο ησλ αλζξψπσλ ζχγθεηληαη απφ ηφζν δηαθνξεηηθά ζηνηρεία, είλαη δπλαηφλ θάπνηνο λα έρεη ην αίζζεκα ηνπ ζπλσζηηζκνχ, αθφκε θαη ηειείσο κφλνο (Esser 1972)! Ίζσο, πξφθεηηαη γηα ηελ «ηάζε ηεο ζθέςεο γηα λαξθηζζηζηηθά δηνγθνχκελε πεξηζηξνθή γχξσ απφ ηνλ εαπηφ ηεο!» (Αεκνπιάο 1993: 36), φρη, φκσο, φηη ν λνπο είλαη απαιιαγκέλνο απφ πεξηβαιινληηθέο εληζρχζεηο (Αεκνπιάο 1994α,β). Σα άηνκα αλαθέξνπλ, φηη αηζζάλνληαη ηελ ππθλφηεηα, φηαλ νη ρσξηθνί πεξηνξηζκνί πξνθαινχλ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε, φπσο ν αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ αηφκσλ, πνπ βξίζθνληαη ζην ίδην πιαίζην (Stokols 1972ab). Δ πςειή ππθλφηεηα (ππεξβνιηθφο αξηζκφο αηφκσλ ζηνλ ίδην, δηαζέζηκν, ρψξν) ιηγνζηεχεη κε ηελ κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αηφκσλ ή κε ηελ αχμεζε ηνπ πνζνχ ηνπ ρψξνπ (Holahan 1982). Δ θνηλσληθή ππθλφηεηα (ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ρψξν) είλαη ζπλάξηεζε ηεο ρσξηθήο ππθλφηεηαο (ηνπ δηαζέζηκνπ ρψξνπ) (McGrew 1970ab, Loo 1973a,b, Saegert 1973), αιιά κε δηαθνξεηηθέο ςπρνινγηθέο αληηδξάζεηο, θαζψο δηαθέξνπλ νη παξάγνληεο, ζηνπο νπνίνπο απνδίδνπκε ηελ δπζθνξία καο ζε ρψξν κε πςειή ππθλφηεηα: ζεσξψληαο φηη ε δπζθνξία πξνέξρεηαη απφ ηνλ ππεξβνιηθφ αξηζκφ άιισλ αηφκσλ, ηα θαηεγνξνχκε φηη παξεκβαίλνπλ ζηα αηζζήκαηά καο θαη δξνχκε αληαγσληζηηθά, αλ, φκσο, ζεσξνχκε φηη ε δπζθνξία απηή πξνέξρεηαη απφ ηνλ ππεξβνιηθά ιίγν ρψξν, ζεσξνχκε, ηφηε, απηφλ ππεχζπλν θαη ηείλνπκε λα ρνπκε ιηγφηεξν αξλεηηθά αηζζήκαηα, πξνο ηνπο άιινπο (Stokols 1976). Οη αξλεηηθέο ςπρνινγηθέο επηπηψζεηο ηεο ππθλφηεηαο κπνξνχλ λα κεηξηαζηνχλ, φηαλ ηα άηνκα έρνπλ ή απνθηνχλ ηελ αίζζεζε πξνζσπηθνχ ειέγρνπ, επί ηεο ππθλφηεηαο, αθνχ ε αίζζεζε ηεο ππθλφηεηαο ζπλδέεηαη κε ηελ έιιεηςε ηθαλφηεηαο ειέγρνπ ηνπ επηπέδνπ ηεο ρσξηθήο θαη ηεο θνηλσληθήο πιεξνθνξίαο, πνπ παίξλνπκε ζε ζπλζήθεο πςειήο ππθλφηεηαο (Holahan 1982). Κάπνηε, απηέο νη θπζηνινγηθέο θαη 173

ζπλαηζζεκαηηθέο ή νη δηαπξνζσπηθέο επηπηψζεηο είλαη δπζδηάθξηηεο (Loo 1977). Οη επηπηψζεηο, βέβαηα, εμαξηψληαη απφ ην πψο αληηιακβαλφκαζηε ηελ πξαγκαηηθφηεηα (Αεκνπιάο 1993), απφ ηελ αληίιεςε ηεο ππθλφηεηαο απφ ην ίδην ην άηνκν (Loo 1977). Αελ αληηδξνχλ φια ηα άηνκα κε ηνλ ίδην ηξφπν, ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ (Moos & Insel 1974). Δ «ηζηνξία» ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη ε «ηζηνξία» ηνπ πεξηβάιινληνο φπσο ηελ βιέπεη ν θαζέλαο καο, ρσξηζηά (Αεκνπιάο 1993, 2005). «Πψο δνχκε ηελ πξαγκαηηθφηεηα; Σν φηη ν θαζέλαο καο δεη δηαθνξεηηθά, απφ ιίγν σο πνιχ, ηελ ίδηα πξαγκαηηθφηεηα ζεκαίλεη πσο δνχκε ηελ πξαγκαηηθφηεηα, φρη φπσο απηή πξάγκαηη είλαη, αιιά φπσο εκείο κπνξνχκε λα ηελ δήζνπκε. Ώπηή ε, θαηά ηα κπνξεηά καο, δηαθνξνπνίεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο δείρλεη φηη ε πξαγκαηηθφηεηα πξνζθξνχεη ζηελ αηνκηθφηεηά καο πνπ ηελ ζηνηρεηνζεηεί ε πξνζσπηθή καο «ηζηνξία». (..). Καηά πνηνλ, φκσο, ηξφπν θηηάρλνπκε ζηα θαζ εκάο ηελ πξαγκαηηθφηεηα; ίγνπξα, ν νξγαληζκφο, κε απνδερφκελνο ηελ πξαγκαηηθφηεηα, φπσο, αθξηβψο, είλαη, αιιά ηξνπνπνηψληαο ηελ, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, δελ θάλεη, παξά λα ζπκπεξηθέξεηαη αληαγσληζηηθά, πξνο απηήλ. Καη, θπζηθά, ν αληαγσληζκφο έρεη ερζξηθή έλλνηα. Καη, αθνχ ε πξαγκαηηθφηεηα είλαη ην δεδνκέλν θαη κείο φρη, ζίγνπξα, ε ζηάζε καο, έλαληη ηνπ κεγαιεηψδνπο απηνχ δεδνκέλνπ, είλαη ακπληηθή. Τπέξ πνηαλνχ ακπλφκαζηε; Οπσζδήπνηε, ε πξαγκαηηθφηεηα πηέδεη ην άηνκν, σο χπαξμε. Ώζθαιψο, φινη ζέινπκε ηελ πξαγκαηηθφηεηα, αλ φρη επλννχζα, ηνπιάρηζηνλ ζπκπιένπζα κε ηελ πξνζπάζεηά καο λα ππάξρνπκε (..). Βλ πάζε (..) πεξηπηψζεη, ε χπαξμε απαηηεί νινέλα θαη κεγαιχηεξε επέθηαζε απηνχ ηνπ ρψξνπ καο» (Αεκνπιάο 1993: 32-3). ίγνπξα, ππάξρεη ζχγθξνπζε αηνκηθψλ αλαγθψλ θαη ρσξηθψλ ζπλζεθψλ (πγθνιιίηνπ 1993-4). Οη καζεηέο κηαο ηάμεο απνηεινχλ κηα ηερλεηή νκάδα (Αεκνπιάο 1996). «Σν λα δεηο πξνυπνζέηεη δξαζηεξηφηεηα. Ώιι ε δξαζηεξηφηεηα, σο επέθηαζε, ζεκαίλεη επηζεηηθφηεηα θαηά ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, πνπ ηελ εκπνδίδεη ή πνπ εκείο θνβφκαζηε, εθ ησλ πξνηέξσλ (αιιά, γηα λα ην θνβφκαζηε απηφ, ζίγνπξα, έρνπκε εκπεηξία απεηιήο ), φηη (ζα) ηελ εκπνδίδεη. (..). Σν άηνκν, ηειηθά, θηλείηαη ζε κηα δηαβαζκηζκέλε θιίκαθα εγσηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαηά ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, θηλνχκελν, επηζεηηθά, ελαληίνλ ηεο, κέρξη ηνπ ζεκείνπ, πνπ, κε κπνξψληαο λα αληεπεμέιζεη, άιιν, ελαληίνλ ηεο, ηελ απνδέρεηαη, θηάλνληαο κέρξη θαη ζηελ απηνπαξάδνζή ηνπ, ζ απηήλ. Έηζη, ε «θαηά» (κίζνο) ζπκπεξηθνξά θαίλεηαη, αληηδξαζηηθά δηακνξθσκέλε, σο «ππέξ» (αγάπε) ζπκπεξηθνξά. Δ κεηαηξνπή απηή ζπκβαίλεη φζν πην θνληηλή είλαη, ζην άηνκν, ε πξαγκαηηθφηεηα, πνπ πάεη λα πεη φζν πην απεηιεηηθή» (Αεκνπιάο 1993: 33). Δ γλσζηή παλνπξγία ηεο νξκήο (Κσζηαξάο 1973)! «Βίλαη θαλεξφ, φηη ηφζν κεγαιχηεξε αγσλία ππαξμηαθή έρεη ην άηνκν, φζν «ππέξ» είλαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ. ηελ αγάπε, ν πφιεκνο κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη κεγαιχηεξνο! Ώιιά πφιεκνο κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα ζεκαίλεη φηη ν νξγαληζκφο είλαη, ζπλέρεηα, ζε ζπλαγεξκφ. Μάιηζηα, είλαη, πάληνηε, ζε εηνηκφηεηα, πξηλ απφ θάζε κάρε, πνπ, θαη λα κελ ηνπ ζπκβεί, απηφο ηελ πεξηκέλεη, καζεκέλνο, θαζψο, λα είλαη, πάληνηε, νηνλεί, ελ απεηιή Έηζη, ζηα εξεζίζκαηα, πνπ ηνπ έξρνληαη απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ήδε, έρεη δψζεη πεξηζζφηεξν ερζξηθφ ρξψκα απ φ,ηη έρνπλ» (Αεκνπιάο 1993: 33). «Με ηα δεδνκέλα ηεο «πνιεκηθήο» ζηάζεο ηνπ αηφκνπ, κέζα ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, δελ κηιάκε, πηα, γηα ζπκπεξηθνξά, αιιά γηα ππεξζπκπεξηθνξά, 174

κε ηελ έλλνηα ηεο αγσληψδνπο ππαξμηαθήο ζρέζεο ηνπ κε ηελ ελάληηα πξαγκαηηθφηεηα» (Αεκνπιάο 1993: 36, 2007). ηαλ, φκσο, νη απφ έμσ επηδξάζεηο, σο ην ππεξεγψ, πνπ «αληηπξνζσπεχεη ηελ θνηλσληθή εζηθή» (Παπαγεσξγίνπ 1975), ζπληζηνχλ, κε επηηξέπνληαο ηελ ηθαλνπνίεζε κηαο νξκήο (Κσζηαξάο 1973), «γεγνλφο δπζάξεζην ή ηξαπκαηηθφ», γηα ην ππνθείκελν, ηφηε απηφ «απσζείηαη», απφ ην εγψ ηνπ ππνθεηκέλνπ, «ζην ππνζπλείδεην θαη θξαηείηαη εθεί πηεζκέλν, ψζηε λα κε κπνξεί λα μαλαεηζρσξήζεη ζην ζπλεηδεηφ» (Παξαζθεπά - αθθά 1976), ρσξίο φκσο, λα εμαθαλίδεηαη, απφ ην ςπρηθφ πεδίν, αθνχ, «ε βηαία εθ κέξνπο ηνπ εγψ απνθνπή ηνπ βηψκαηνο ηεο ζπγθξνχζεσο» ηεο νξκήο ηνπ ππνθεηκέλνπ, κε ην ππεξεγψ, «δελ απνθφπηεη πξάγκαηη ηνχην εθ ηεο εζσηεξηθήο θαη νξγαληθήο ηνπ ζρέζεσο κεηά ηνπ Βγψ», αιι «νδεγεί εηο ηελ αθνκνίσζηλ ηνπ εγψ εθ κέξνπο ηνπ απσζεζέληνο βηψκαηνο», ην νπνίν ην «θπξηεχεη θαη θαηαθηά θαη ππνδνπιψλεη (..) ελ αγλνία» ηνπ, πξάγκα πνπ «ζεκαίλεη φηη, ελψ λνκίδεη ε πξνζσπηθφηεο φηη είλαη θπξία ηεο θαηαζηάζεσο, είλαη ππνρείξηνλ ηνπ απσζεζέληνο βηψκαηνο θαη ελεξγεί ζπκθψλσο κε ηαο εληνιάο απηνχ» (Κνξλαξάθεο 1980). Δ αίζζεζε ηεο ππθλφηεηαο είλαη κηα γλσζηηθνζπλαηζζεκαηηθή αληίδξαζε ηνπ αηφκνπ ζε έλα ζχλνιν απφ θαηαζηάζεηο, πνπ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο απνηέιεζκα ηεο πξνζπάζεηάο ηνπ λα πξνζαξκνζηεί ζε θνηλσληθά πεξηβάιινληα πεξηζζφηεξν πνιχπινθα απφ απηέο (Chandler θ.ά. 1978) θαη πην απαηηεηηθά, πξάγκα, πνπ θέξλεη άγρνο ζην άηνκν (Κάληαο 1989). Σα θνηλσληθά πεξηβάιινληα, φπσο θαη ηα ίδηα ηα άηνκα, είλαη δνκεκέλα κε ελ δπλάκεη πνιχπινθεο νξγαλσηηθέο αξρέο. νη πξνζσπηθέο αληηιεπηηθέο δπλάκεηο ηνπ αηφκνπ επηηξέπνπλ ηελ αλαγλψξηζε ηεο χπαξμεο κηαο θνηλσληθήο εληνιήο, αιιά ε ππθλφηεηα, απφ κφλε ηεο, δελ θαηαιήγεη ζηελ αίζζεζε ηνπ ςπρνινγηθνχ ζπλσζηηζκνχ θαη απνθεχγνληαη νη αξλεηηθέο επηπηψζεηο απφ ηελ παξνπζία κεγάινπ αξηζκνχ αηφκσλ ζε κηθξνχο ρψξνπο, αλ θαη νη θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο βηψλνληαη σο ππθλφηεηα ζπλσζηηζκφο, φηαλ ην ζχλνιν ησλ εκπιεθφκελσλ αηφκσλ γίλεηαη αληηιεπηφ σο κε έρνλ νξγάλσζε ή κε δηεπφκελν απφ αξρέο δηάηαμεο, πξάγκαηα, πνπ, αλ ιείπνπλ, δελ κπνξεί λα επξεζεί ε βίσζε ηεο ππθλφηεηαο, απφ ην άηνκν, ζε κηα θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε (Chandler θ.ά. 1978). Οη παξάγνληεο, πνπ επεξεάδνπλ ηελ ζπκπεξηθνξά είλαη πνιινί θαη πνιχπινθνη. «Κάζε πεξηβάιινλ ή θαηάζηαζε πεξηθιείεη πεξηζζφηεξνπο απφ έλαλ παξάγνληεο πνπ κπνξεί λα ηνλ ειέγμεη θαλείο. Τπάξρνπλ πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο (θπζηθνί ή θνηλσληθνί), παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζπγθεθξηκέλε ζπλζήθε θαη ελδναηνκηθνί παξάγνληεο πνπ βνεζνχλ ζηνλ αληηθεηκεληθφ θαζνξηζκφ θαη ηελ ππνθεηκεληθή εκπεηξία κηαο ζπλζήθεο» (πγθνιιίηνπ 1993-4: 50). Οη πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο έρνπλ, θπζηθά (εζσηεξηθνί: ζηνηρεία δχν ή ηξηψλ δηαζηάζεσλ, ζρήκα δσκαηίσλ, ζρέδην αηζνπζψλ, δηαξξχζκηζε ρψξνπ θαη επίπισλ, εμσηεξηθνί: γεσγξαθηθνί, φπσο εδάθε θαη θαηξηθέο ζπλζήθεο) θαη θνηλσληθά (εζσηεξηθνί: αξηζκφο αηφκσλ αλά ηεηξαγσληθφ κέηξν, πνπ θαηαιακβάλνπλ έλα ρψξν, εμσηεξηθνί: θνηλσληθέο θαη πνιηηηζηηθέο κεηαβιεηέο, φπσο νη αμίεο, νη λφξκεο, νη πξνζδνθίεο) ζπλζεηηθά, ελψ, ζηνπο παξάγνληεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο (θπζηθνί: δηάξθεηα ηεο ζπλζήθεο, ζηφρνη θαη ηχπνο ηεο δξαζηεξηφηεηαο, θνηλσληθνί: 175

αιιειεπηδξάζεηο, ζρέζεηο κε ηα άιια άηνκα, πνπ θαηέρνπλ ηνλ ρψξν, ζπγθξνπζηαθέο ή ειθηηθέο), πξνζηίζεληαη ελδναηνκηθνί παξάγνληεο (θχιν, ειηθία, ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ησλ πξνζσπηθψλ πξνζδνθηψλ θαη αλαγθψλ γηα ρψξν, θίλεηξα, έιεγρνο, πάλσ ζην πεξηβάιινλ) (Loo 1977). Δ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα δηαηεξεί κηα πνηφηεηα θνηλσληθήο αξκνλίαο, κφλν ζηνλ βαζκφ, πνπ θαηαθέξλεη ην άηνκν λα αθνκνηψζεη ηηο ιεηηνπξγηθέο αξρέο, πνπ δηέπνπλ ηα θνηλσληθά θαηλφκελα, ελψ, φηαλ αδπλαηεί λα ηα δνκήζεη ή λα ηα νξγαλψζεη κε ηξφπνπο θνηλσληθά παξαδεθηνχο, ε πίεζε ηνπ κεγάινπ αξηζκνχ ιεηηνπξγίαο γίλεηαη αθνξκή γηα λα βηψζεη ηελ ππθλφηεηα (ε αίζζεζε ηνπ ζπλσζηηζκνχ είλαη ζπλέπεηα ηνπ φηη ην άηνκν ιεηηνπξγεί ζε έλα θνηλσληθφ πιαίζην ην νπνίν δηέπεηαη απφ θαλφλεο θαη νξγαλσηηθέο αξρέο πνπ μεπεξλνχλ ηηο γλσζηηθέο ηθαλφηεηέο ηνπ), σο απνηέιεζκα ηεο πνιιαπιήο αιιειεπίδξαζεο, κεηαμχ ηεο ηθαλφηεηάο ηνπ λα επεμεξγάδεηαη ηελ θνηλσληθή πνιππινθφηεηα θαη ηνπ βαζκνχ ηεο πνιππινθφηεηαο ηεο εηδηθήο θνηλσληθήο θαηάζηαζεο, ζηελ νπνία εκπιέθεηαη (Chandler θ.ά. 1978). Οη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηεο ππθλφηεηαο παξαηεξνχληαη, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ, εθεί, φπνπ ππάξρεη θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε θαη εθεί φπνπ εκπιέθνληαη νη ελέξγεηεο ησλ αηφκσλ, φηαλ, ηδίσο, απηέο δελ είλαη ζπκβαηέο, κεηαμχ ησλ, θπξηφηεξα, φηαλ ε δξαζηεξηφηεηα ηνπ ελφο απαηηεί θηλεηηθφηεηα πξνο ηελ θαηεχζπλζε ησλ άιισλ (Loo 1977). ίγνπξα, φινη είκαζηε εμνηθεησκέλνη κε ηελ αίζζεζε ηνπ ζπλσζηηζκνχ, πνπ είλαη κηα ςπρνινγηθή θαηάζηαζε ππφ ζπλζήθεο ππθλφηεηαο (πγθνιιίηνπ 1993-4), ρσξίο, φκσο, λα είλαη, πάληα, ζαθείο θαη νη δηαζηάζεηο, πνπ παίξλεη απηή ε αίζζεζε, θαη νη ζπλζήθεο, πνπ ηελ πξνθαινχλ (Chandler θ.ά. 1978). Σηο πην πνιιέο θνξέο, ιεηηνπξγνχκε αζπλείδεηα (Freud 1904). Δ ππθλφηεηα είλαη κηα αληηιεπηηθή εκπεηξία ηνπ δηαζέζηκνπ ρψξνπ θαη ηεο νξγάλσζήο ηνπ θαη ηνπ αξηζκνχ ησλ αηφκσλ, πνπ βξίζθνληαη κέζα ζ απηφλ, αιιά θαη ησλ ίδησλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ, πνπ ζπκβαίλνπλ κέζα ζ απηφλ (πγθνιιίηνπ 1993-4). ε κηα «θνζκηθή» ζπγθέληξσζε, ρξεηάδεηαη κεγαιχηεξνο αξηζκφο αηφκσλ, γηα λα γίλεη αληηιεπηή ε ζπλζήθε ηεο πςειήο ππθλφηεηαο, αιιά κηθξφηεξε, ζηελ ζπλζήθε αλακνλήο, ζην αεξνδξφκην, θαη αθνινπζνχλ νη ζπλζήθεο «θάζνκαη θαη κηιψ» θαη «θάζνκαη θαη δηαβάδσ», φπνπ ε θνηλσληθή ππθλφηεηα είλαη πςειφηεξε απφ ηηο θνηλσληθέο (φρη ηηο αηνκηθέο), θαζψο, ζηηο «θαζηζηηθέο» δξαζηεξηφηεηεο, κηθξφηεξνο αξηζκφο αηφκσλ (απ φ,ηη ζε δξαζηεξηφηεηεο κε ηα άηνκα φξζηα) είλαη αξθεηφο, γηα λα γίλεη ν ρψξνο αληηιεπηφο σο ρψξνο πςειήο ππθλφηεηαο (Desor 1972). Δ αληίιεςε ηεο ππθλφηεηαο, ζηνλ ίδην ρψξν, δηαθέξεη, αλάινγα κε ηελ δξαζηεξηφηεηα, ηελ νπνία έρνπλ, ζηνλ ρψξν ηνπο, ηα άηνκα, πνπ ηνλ θαηέρνπλ (πγθνιιίηνπ 1993-4), αδηάθνξν, αλ πξφθεηηαη γηα αληαγσληζηηθφ ή ζπλεξγαηηθφ έξγν (Stokols θ.ά. 1973). Σελ αληίδξαζε ησλ αηφκσλ, ζε ζπλζήθεο ππθλφηεηαο, επεξεάδνπλ ε δπλαηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο λα παξαρσξεί πξνζσπηθφ ρψξν, ζηα άηνκα, ν βαζκφο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο, πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο, ν βαζκφο δφκεζεο θαη αηνκηθφηεηαο θαη νκνηφηεηαο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο, ν βαζκφο θπζηθήο ελφριεζεο, απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο απηέο (πγθνιιίηνπ 1993-4). Οη ζπλέπεηεο ηεο ππθλφηεηαο, ζηα παηδηά, δελ είλαη απιέο, θαζψο εκπιέθνληαη κε πνιινχο παξάγνληεο, αιιά φιεο έρνπλ ηνλ ραξαθηήξα ηεο επηζεηηθφηεηαο 176

(πγθνιιίηνπ 1993-4, Αεκνπιάο, 2012), ηδίσο, αλ πξφθεηηαη γηα παηδηά κε πξνβιήκαηα (εγθεθαιηθή παξάιπζε) (ηα απηηζηηθά παηδηά πηάλνπλ ηα άθξα ηνπ ρψξνπ, ζε αληίζεζε κε ηα θπζηνινγηθά, πνπ πηάλνπλ ην θέληξν ηνπ), πνπ, φπσο θαη ηα θπζηνινγηθά, ζε ζπλζήθεο πςειήο θνηλσληθήο ππθλφηεηαο, γίλνληαη, ηδηαίηεξα, επηζεηηθά θαη θαηαζηξνθηθά (Hutt & Vaizey 1966). Δ ππθλφηεηα επεξεάδεη ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε θαη ηελ επηζεηηθφηεηα (Hutt & Vaizey 1966, Loo 1972) θαη ηελ θηλεηηθή δξαζηεξηφηεηα (Smith 1973) ησλ παηδηψλ. Δ αχμεζε ηεο θνηλσληθήο ππθλφηεηαο, φρη, βέβαηα, νθζαικνθαλψο, πάληα, φπσο ζηα παηδηά 4-5 εηψλ (Loo 1972), απμάλεη ηελ επηζεηηθφηεηα, ελψ κεηψλεη ηελ θνηλσληθφηεηα, ηνπιάρηζηνλ ησλ κηθξψλ (3-8 εηψλ) παηδηψλ (Hutt & Vaizey 1966), ησλ παηδηψλ, γεληθά (Bates 1970), ή, ηνπιάρηζηνλ, κεηψλεη ηελ θνηλσληθφηεηά ηνπο (Bates 1970, Price 1971), φπσο ζηα παηδηά ησλ 4-5 εηψλ (Loo 1972). Οη θνηλσληθνί παξάγνληεο θπξηαξρνχλ, έλαληη ησλ ρσξηθψλ, ζηηο επηπηψζεηο ηεο ππθλφηεηαο, ζηελ ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ. Ήδε, απφ ηελ πξνζρνιηθή ειηθία ηνπο, ηα παηδηά θαηαθέξλνπλ λα πξνζαξκφζνπλ ηελ ρσξηθή δηαηνκηθή ζπκπεξηθνξά ηνπο ζηηο αιιαγέο ηεο ρσξηθήο θαη ηεο θνηλσληθήο ππθλφηεηαο (McGrew 1970ab). Δ δηαίξεζε ηνπ ρψξνπ θαη ε πςειή ππθλφηεηα απνζαξξχλνπλ ηελ επηινγή δξαζηεξηνηήησλ πνπ απαηηνχλ κεγάιε απηνζπγθέληξσζε θαη νδεγνχλ ζε αχμεζε ηεο ζπλεξγαηηθήο ζπκπεξηθνξάο, ελψ ε απμεκέλε ρσξηθή ππθλφηεηα ηελ κεηψλεη, απμάλνληαο ηελ επηζεηηθφηεηά ηνπο (Rohe & Nuffer 1977). ζνλ απμάλεη ε ππθλφηεηα ηνπ πιεζπζκνχ, ηφζν κεγαιψλεη ε πεξηβαιινληηθή πίεζε (αχμεζε αληαγσληζκνχ) (Μπισλάο 1989). Δ ζχγθξνπζε θαίλεηαη αλαπφθεπθηε (Jonas 1984). Δπραξηζηίεο Οη Κσλζηαληίλνο Αεκνπιάο, Βπξηπίδεο Αεκνπιάο θαη ε Μαξία ΐνπβνχζε, επραξηζηνχλ ηνπο «ζπλεηζεγεηέο» ησλ Θενδψξα Βπ. Παπαδεκεηξίνπ, Έιιε Κ. ΐέιιηνπ, Υξήζην Μ. Πνχξηθα, Γηψξγν Φσκαδάθε, Υξήζην Ε. Αεκεηξέιηα, Εσάλλε Κ. Σξίγθα, Λάκπξν Σακπαθά, Αήκεηξα Υακαιίδνπ, ηπιηαλή Θεβαίνπ, Αεκήηξην Γ. Ληφβα, Ώγγειηθή Γ. Σζάκε, ηακάηε Ν. Ξαγξεκκελάθν, Οιπκπία Ν. Καιακπαιίθε, Ώληψλε Α. Φξαγθνχιε, θαη ηνλ Νηθφιαν Βπ. Γαξθαδνχια. Βηβιηνγξαθία Altman, I. (1975). The environment and social behavior. Monterey, Calif.: Brooks/Cole. Bates, B.C. (1970). Effects of social density on the behaviour of nursery school children. Doctoral dissertations, University of Oregon. Dissertation Abstracts International, 32, 537B. Carey G.W. (1972). Density, crowding, stress and the ghetto. American Behavioral Scientist, 15, 495-508. Carson, D. (1969). Population concentration and human stress. In B.F. Rourke (Ed.), Explorations in the psychology of stress and anxiety. Don Mills, Ontario: Longmans Canada Limited. 177

Chandler, M.J., Paget, K.F., Koch, D. (1978). Children s responses to social complexity as a function of cognitive differentiation. Journal of Experimental Social Psychology, 8, 549-65. Desor, J. (1972). Toward a psychological theory of crowding. Journal of Personality and Social Psychology, 21(1), 79-83. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1993). Φπρνινγία. Έθδνζε ησλ ΣΒΕ (ΒΤΠ) Λάξηζαο, Λάξηζα, επηέκβξεο-οθηψβξεο. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1994α). ΐηνκεραληθή Φπρνινγία Κνηλσληνςπρνινγηθά παξεπφκελα ηεο ΐηνκεραληθήο Βπαλάζηαζεο. ην Βήκα ηνπ Γεσπνληθνχ πιιφγνπ Λάξηζαο, Λάξηζα, 5, 58-61. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1994β). Βπίδξαζε ηνπ ρεδηαζκνχ ησλ θαηνηθηψλ θαη βηνκεραληθψλ ρψξσλ ζηελ ςπρνινγία ησλ εκπιεθνκέλσλ αηφκσλ. εκηλάξην «ρεδηαζκφο θαηνηθηψλ θαη Βηνκεραληθψλ ρψξσλ» ηεο Βπηηξνπήο Βξεπλψλ ΣΒΕ Λάξηζαο, θαη ηνπ Βπξσπατθνχ Κνηλνηηθνχ Σακείνπ, 23-2, 493. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1996). Πξφιεςε ηνπ δπλακηθνχ ηνπ δάζθαινπ απφ ηνπο καζεηέο. Νέα Αγγειία (θαη Γηαθήκηζε) Λάξηζαο, 6.9.96, 6-Παηδεία. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2005). Βθδήισζε ηεο αιιειεπίδξαζεο απφ ηελ ππθλφηεηα ησλ καζεηψλ ζηελ ηάμε. Αξρείν Πξνγξάκκαηνο Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ «Γηαρείξηζε πξνβιεκάησλ ζρνιηθήο ηάμεο» (ππεχζπλνο έθδνζεο: Αηνλχζεο Λνπθέξεο). Ώζήλα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2007). Τπεξζπκπεξηθνξά. Αξρείν 6 νπ πλεδξίνπ «Διιεληθή Γιψζζα θαη Οξνινγία» (ΒΛΒΣΟ, Ώζήλα, 1-3.11) Αεκνπιάο, Κ.ΐ., (ζπλεξγαζία ζηελ επεμεξγαζία ηνπ πιηθνχ: Διηνπνχινπ, Κ., Υνπβαξδά,., Αεκνπιάο Βπ., Παπαδεκεηξίνπ, Θ., Ληφβαο, Α., ΐατλάο Κ., Φαξκάθεο, Ν.) (2012). Λαλζάλνπζα επηζεηηθφηεηα, αλαδπφκελε κέζα απφ ην ιατθφ ζεζζαιηθφ παξακχζη. Αξρείν Ζκεξίδαο κε ζέκα: «Ο ξφινο ησλ Κνηλσληνιφγσλ θαη ησλ Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ ζην χγρξνλν Διιεληθφ ρνιείν» θαη εκηλαξίνπ κε ζέκα:«ζ πξνζθνξά ηεο Κνηλσληνινγίαο θαη ησλ Κνηλσληνιφγσλ ζηελ πινπνίεζε ησλ εξεπλεηηθψλ εξγαζηψλ» (χιινγνο Βιιήλσλ Κνηλσληνιφγσλ / Παξάξηεκα Θεζζαινλίθεο, Θεζζαινλίθε). Esser, A. (1972). A biosocial perspective on crowding. In J. Wohlwill, and D. Carson, (Eds), Environment and the social sciences: Perspective and Applications, American Psychological Association. Freedman, J.L. (1975). Crowding and behavior. San Francisco: Freedman, W.H.. Freud, S. (1904). The psychopathology of everyday life. In A.A. Brill (Ed.) The basic writings of Sigmud Freud. New York: Random House. (αλαηχπσζε 1938). Galle, O.R., Gove, W.R., McPherson, J.M. (1972). Population density and Pathology: What are the relationships for man? Science, 176, 23-30. Hall, E.T. (1966). The hidden dimension. New York: Doubleday. Δolahan, C.J. (1982). Environmental Psychology. Random House, New York. Hutt, C., & Vaizey, M.J. (1966). Differential effects of group density on social behavior. Nature, 209, 1371-2. Ittelson, W.H., Proshansky, H.M., Rivlin, L.G., & Winkel, G.H. (1974). An intoduction to environmental Psychology. Holt, Rinehart and Winston, Inc., New York. Jonas, D. F. (1984). Ώθκή θαη Παξαθκή ηεο Γπλαηθείαο Κπξηαξρίαο. ην R. Fester, Marie E.P. Konig, D.F. Jonas & A.D. Jonas, Πέληε εθαηνκκχξηα ρξφληα 178

γπλαηθνθξαηίαο. (ζο 214-215). Mηθξ. Αεκνζζέλε Κνχξηνβηθ, εθδ. Πνξεία, ζεηξά Βπηζηεκνληθή ππνδνκή, Ώζήλα. Κάληαο, Ώ. (1989). Κνηλσληθέο απαηηήζεηο θαη κεραληζκνί θνηλσληθνχ ειέγρνπ. Κνηλσληθφ ζχλνιν θαη αηνκηθέο αλάγθεο. ην Κνηλσληθνί Ρπζκηζηέο ηεο Αηνκηθήο Τγείαο, 3 ν Μεηεθπαηδεπηηθφ Αηήκεξν ηεο Β.Ε.Β.Μ.Φ.Π., η. 3, 98-104, 101. Κνξλαξάθεο, Ε.Κ. (1980). Μαζήκαηα Πνηκαληηθήο Φπρνινγίαο. Θεζζαινλίθε. Κσζηαξάο, Γ.Β. (1973). Δηζαγσγή εηο ηελ Φπρνινγίαλ. Ώζήλαη, 84. Loo, C.M. (1972). The effects of spatial density on the social behavior of children. Journal of Educational Psychology, 29, 104-17. Loo, C.M. (1973a). Importans issues in researching the effects of crowding on humans. Representative Research in Social Psychology, 4, 219-27. Loo, C.M. (1973b). The effect of spatial density on the social behavior of children. Journal of Applied Social Psychology, 2, 372-81. Loo, C.M. (1977). Beyond the effects of crowding: Situational and individual differences. In D. Stokols (ed.), Perspectives on environment and behavior. New York: Plenum. Lucas, R.C. (1964). The recreational capacity of the Quefico Superior (Research Paper 5-15). Washington, DC: Lake State Forest Experiment Station, Forest Service, USDA. McAndrew, E.T. (1993). Environmental psychology. California, Brooks/Cole Publishing Company. McGrew, P.I. (1970a). Social and spatial density effects on spacing behavior in preschool children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 11, 197-205. McGrew, W.C. (1970b). An ethological study of social behavior in preschool children. Unpublished doctoral dissertation, University of Oxford, Oxford. Moos, R.H. & Insel, P.M. (Eds.) (1974). Issues in social ecology: Human milieus. Palo Alto, Calif.: National Press. Μπισλάο, Μ. (1989). Πιεζπζκφο. Βθπαηδεπηηθή Βιιεληθή Βγθπθινπαίδεηα, ηφκνο 12: Γεληθή Βηνινγία. Βθδνηηθή Ώζελψλ, 316-7, 316. Παπαγεσξγίνπ, Γ.Κ. (1975). Φπρνινγία. Δξάθιεην Κξήηεο, 395. Παξαζθεπά αθθά,. (1976). χγρξνλεο ηάζεηο ζηελ Φπρνινγία ηεο Πξνζσπηθφηεηνο. Ώζήλαη. Price, J.M. (1971). The effects of crowding on the social behavior of children. Doctoral dissertation, Columbia University, New York. Dissertation Abstracts International, 33, 471B. Rapoport, A. (1975). Toward a definition of density. Environment and Behavior, 7, 133-58. Rohe, W.M., & Nuffer, E.L. (1977). The effects of density and partitioning on children s behavior. Presented at the 85 th meeting of A.P.A., San Francisco, Calif., Mimeo. Sadalla, E.K., Burroughs, W.J., & Staplin, L.J. (1978). The experience of crowding. Personality and Social Psychology Bulletin, 4, 304-8. Saegert, S. (1973). Crowding: Cognitive overload and behavioral constraint. In W.F.E. Preiser, (ed.), Environment design research. Stroudsburg, Pa.: Dowten, Hutchinson and Ross. 179

Schmitt, R.C. (1963). Implications of density in Hong Kong. Journal of the American Institute of Planners, 29, 210-4. Smith, P.K. (1973). Aggression in a preschool playground: Effects of varying physical resources. Presentation at the International Conference on Origins and Determinants of Aggressive Behavior. Monte Carlo, July. Sommer, R. (1969). Personal space. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall. Stokols, D. (1972a). On the distinction between density and crowding: Some implications for future research. Psychological Review, 79, 275-8. Stokols, D. (1972b). A social psychological model of human crowding phenomena. American Institute of Planners Journal, 38, 72-83. Stokols, D. (1976). The experience of crowding in primary and secondary environment. Environment and Behavior, 8, 49-86. Stokols, D. (1978). Environmental Psychology. Annual Review of Psychology, 29, 253-95. Stokols, D., Rall, M., Pinner, B., & Schopler, J. (1973). Physical, social and personal determinants of the perception of crowding. Environment and Behavior, 5, 87-117. πγθνιιίηνπ, Έ. (1993-4). Δηζαγσγή ζηελ πεξηβαιινληηθή Φπρνινγία. Ώξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Φηινζνθηθή ρνιή, Σκήκα Φπρνινγίαο, Έθδνζε: Τπεξεζία Αεκνζηεπκάησλ, 32-69. Sundstrom, E. (1978b). Crowding as a sequential process: Review of research on the effects of populations density of humans. In A. Baum, and Y.M. Epstein, (Eds), Human response to crowding. Hillsdale, N.J., Erlbaum. Zlutnick, S., & Altman, I. (1972). Crowding and human behavior. In J.F. Wohlwill and D.H. Carson (Eds), Environment and the Social sciences: Perspectives and applications. Washington, D.C.: American Psychological Association. ΒΗΟΓΡΑΦΗΚΑ Κσλζηαληίλνο ΐ. Αεκνπιάο: Φηιφινγνο Ννκνπνιηηηθφο Θενιφγνο, Φπρνιφγνο (Φηινζνθίαο Παηδαγσγηθήο Φπρνινγίαο / Φπρνινγίαο, [Πεηξακαηηθήο, Γλσζηηθήο, Βμειηθηηθήο, ρνιηθήο] θαη Κνηλσληθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο), Msc [Φπρναλάιπζεο θαη] Κνηλσληθήο Κιηληθήο / Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Αξ (I.K.Y.) [Κιηληθήο Παηδνλεπξνςπρνινγίαο θαη] Φπρηαηξηθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Βξεπλεηήο ΐηνςπρναλάιπζεο, επίηηκνο Ώ ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ, πξ. αλαπιεξσηήο Αηεπζπληήο Πεξηθεξεηαθνχ Βπηκνξθσηηθνχ Κέληξνπ Βθπαηδεπηηθψλ Θεζζαιίαο. Βπξηπίδεο Κ. Αεκνπιάο: Διεθηξνιφγνο Μεραληθφο θαη Μεραληθφο Δ / Τ, Βλεξγεηαθφο, MSc Αηαρείξηζε Βλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Βλεξγείαο. Μαξία Π. ΐνπβνχζε, Φηιφινγνο, MSc 1. ρεδηαζκφο θαη Ώλάπηπμε Σνπξηζκνχ θαη Πνιηηηζκνχ, 2. Βθπαηδεπηηθή Αηνίθεζε θαη Δγεζία. 180

Ζ ζπλνρή ηεο ηάμεο σο πξφβιεκα ζηε δηαρείξηζε ηεο ηάμεο απφ ηνλ δάζθαιν Κσλζηαληίλνο Γεκνπιάο dimoulask@yahoo.gr Δπξηπίδεο Γεκνπιάο Euripides5@hotmail.com Μαξία Βνπβνχζε mariavouvousi@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ 1: Ο καζεηήο θαη νη αλάγθεο ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Πεξίιεςε Δ αλάπηπμε ηνπ ςπρνινγηθνχ θιίκαηνο ηεο ηάμεο επεξεάδεηαη, άκεζα, απφ ηνλ ηξφπν, κε ηνλ νπνίν αιιειεπηδξνχλ ηα κέιε ηεο. Δ αιιειεπίδξαζε απηή, κε ηελ ζεηξά ηεο, επεξεάδεηαη, ζε κεγάιν βαζκφ, απφ ην πψο αληηιακβάλνληαη νη καζεηέο. ηελ ζηάζε θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Πξνθχπηεη δήηεκα, πφηε είλαη επρεξέζηεξν, ζηνλ εθπαηδεπηηθφ, λα δηαρεηξηζηεί ην πξφβιεκα, απφ ηελ εηθφλα πνπ εηζπξάηηνπλ, απφ απηφλ, νη καζεηέο, αλ απηνί ιεηηνπξγνχλ σο εληαία νκάδα, απέλαληί ηνπ, ή σο άηνκα ηεο νκάδαο απηήο, νπφηε ν εθπαηδεπηηθφο έρεη λα θάλεη, πιένλ, κε έλα ζσξφ αιιειεπηδξάζεσλ, κεηαμχ ησλ καζεηψλ, πνπ φζν πεξηζζφηεξεο είλαη, ηφζν ε ζπλνρή ησλ καζεηψλ είλαη θάηη, πνπ, έζησ πνπ ιεηηνπξγνχλ σο άηνκα, αλ, βέβαηα, ζπκθσλνχλ, ζηνπο ζηφρνπο, ηηο απφςεηο ή ηα ελδηαθέξνληα, θαη ζπκκεηέρνπλ ζε θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο, κπνξεί λα δηαζσζεί. Ο εθπαηδεπηηθφο, ηφηε, έρεη λα θάλεη κε ηελ νκάδα, σο έλαο πξνο έλα (ηελ νκάδα), νπφηε ε δηαρείξηζε ηεο ηάμεο ηνπ είλαη, ζρεηηθά, εχθνιε. ΛΔΞΔΗ-ΚΛΔΗΓΗΑ: ζρνιηθή ηάμε, δηαρείξηζε πξνβιεκάησλ ζρνιηθήο ηάμεο, ζπλνρή ΔΗΑΓΧΓΖ Πνιιέο ζπλεζηζκέλεο κνξθέο δξάζεο δηέπνληαη απφ αφξαηνπο θαλφλεο, πνπ νη άλζξσπνη κφλνλ φηαλ βιέπνπλ φηη θάηη δελ ηνπο πάεη θαιά ηνπο αλαθαιχπηνπλ (Garfinkel 1967), θαη, ρσξίο λα ην θαηαιάβνπλ, θαλ, πνιχ εχθνια ηα άηνκα αθνινπζνχλ θάπνηνπο, πνπ «μέξνπλ», ζε φ,ηη ηνπο πνπλ ( Kerckhof & Back 1968). Οη απζεληίεο, πάλσ ζηα δηάθνξα ζέκαηα, είλαη πνπ, κε ηηο αληηιήςεηο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ, θαζνξίδνπλ ην «ηη» θαη ην «πψο» θαη, πνιχ γξήγνξα, ηα γχξσ ηνπο άηνκα δέρνληαη, αδηακαξηχξεηα, απηά πνπ ιέγνληαη θαη γίλνληαη, ρσξίο θακηά ακθηζβήηεζε, απνδίδνληαο ζηελ απζεληία εηδηθέο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, πνπ εθείλνη 181

δελ έρνπλ, ζπλεπψο, δελ κπνξνχλ θαη λα ειέγμνπλ φ,ηη ηνπο «πξνζθέξεηαη» (Langer 1985, Salomon & Globerson 1987). Ο ζηφρνο, πνπ ηίζεηαη θαη πνπ ε νκάδα απνδέρεηαη, είλαη πνπ θαζνξίδεη, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, ηελ ζχλζεζή ηεο θαη φρη, ηφζνλ, νη αλάγθεο, πνπ έρνπλ ή ληψζνπλ ηα άηνκα, πνπ ζα ηελ απαξηίζνπλ (Lemaine 1974). Δ επηξξνή, πνπ πθίζηαηαη ην άηνκν, απφ απηνχο πνπ θηλνχλ ηα λήκαηα, γηα φπνην ζέκα, αληαπνθξίλεηαη ζηελ αλάγθε ηνπ λα εμαξηάηαη, απφ ηνπο άιινπο, γηα θαιχηεξε πιεξνθφξεζε, θη απηφ απμάλεηαη, φηαλ, γχξσ απφ ηνπο γλσξίδνληεο, έρνπλ, ήδε, καδεπηεί πνιινί, αθνχ νη πην πνιινί ππνηίζεηαη φηη μέξνπλ πην πνιιά απφ ηνλ έλα (ςπρνινγία φρινπ (Φξφπλη ρ.ρ.)), πξάγκα πνπ, ζε θαηαζηάζεηο αβεβαηφηεηαο θαη ακθηβνιίαο, σο πξνο ηελ αθξίβεηα ηεο αληίιεςήο ηνπ, θαη έιιεηςεο εκπηζηνζχλεο, ζηηο ηθαλφηεηεο θαη ζηελ θξίζε ηνπ, θηάλεη ζηελ εμάξηεζε (πξνζάξηεζε), πνπ ην δέλεη κε ηελ πιεηνςεθία (Sherif 1935). Σν ηδαληθφ ζα ήηαλ, βέβαηα, θάζε άηνκν λα βαζίδεηαη ζηηο πιεξνθνξίεο πνπ αξχεηαη ην ίδην, ηηο νπνίεο λα ηηο επεμεξγάδεηαη κε ηελ δηθή ηνπ δηαλνεηηθή δχλακε θαη, κφλνλ, έηζη, λα βγάδεη ηα θαηάιιεια ζπκπεξάζκαηα, λα είλαη, δειαδή, απηφλνκν θαη απηνδχλακν, αιιά, απφ ηελ απνκφλσζε, ζηελ νπνία κπνξεί λα ην νδεγήζεη ε πεπνίζεζε φηη απηφο έρεη δίθαην θαη φρη νη άιινη, πξνηηκά, πνιιέο θνξέο, ρσξίο θακηά αλαθνξά ζην ηη ν ίδηνο είλαη, ηελ ζχκπιεπζε, κε ηνπο άιινπο, θαζψο ε θνηλσληθή ζπκκφξθσζε, πνπ είλαη απαξαίηεηε, γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο, δηεπθνιχλεη ηηο νκαδηθέο, αιιά θαη ηηο αηνκηθέο, ελέξγεηεο («Οηθνλνκνιφγνη»). πλήζσο, ε παξέθθιηζε είλαη ε άκεζε ζπλέπεηα ηεο απνηπρίαο εθκάζεζεο ηεο ζπιινγηθφηεηαο (Αεκνπιάο 1993). Οπσζδήπνηε. «Μπνξεί, φκσο, απηή ε ηάζε λα «κπείο» ζηελ νκάδα λα είλαη δπλακηθή ελέξγεηα (φινη καο ζέινπκε λα είκαζηε ζπλδεκηνπξγνί ησλ θαλφλσλ, πνπ ζα ηεζνχλ θαη πνπ ζα δεκηνπξγήζνπλ, ζηε δηάξθεηα, ηηο ζρέζεηο, ζηηο νπνίεο ζα ππάξμνπλ θνξέο, πνπ ζα ζπκκνξθσζνχκε), αιιά δελ ζα ππήξρε, αλ δελ ππήξραλ νη «ηζρπξνί» ησλ ζρεδηαζκψλ, πνπ καδεχνπλ, γχξσ ηνπο, ηελ πιεηνςεθία» (Αεκνπιάο 2001 α,β: 54-5, 2002: 58, 2004: 58-9). ζν κεγαιψλεη, έλαληί καο, ε πιεηνςεθία απηή (πνπ πάεη λα πεί, φηη απνκέλνπκε νινέλα θαη πην κφλνη), ηφζν θαη πην πνιχ άθξηηα ηαπηηδφκαζηε κε ηνπο πνιινχο (Asch 1952, 1956, 1979). ηελ αζάθεηα ηνπ (ειάρηζηα, ζην κπαιφ καο, δνκεκέλνπ ή πεξίπινθνπ) πεξηβάιινληνο απηνχ, έλαληη ηνπ νπνίνπ ζηεθφκαζηε, πεξίπνπ, άνπινη, πξνβαίλνπκε ζηελ αλαδήηεζε ηεο βεβαηφηεηαο, γηα ηελ ζηαζεξφηεηα ησλ ζηνηρείσλ ηνπ, δειαδή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, θαη, έηζη, ηελ αληηθεηκεληθφηεηά ηνπ, θαηαιήγνληαο, κέζσ ηεο επηξξνήο, ζε ζπκκφξθσζε, κε ηελ νκάδα (Anderson 1975). ζνλ πεξηζζφηεξν ακθηβάιιεη θαλείο, ελψπηνλ ηνπ εαπηνχ ηνπ, φηη ζα κπνξέζεη λα κείλεη, αιψβεηα, ν εαπηφο ηνπ, κέζα ζηελ νκάδα, ηφζνλ επάισηνο, θαηά ηηο γλψκεο θαη εθηηκήζεηο ηνπ, είλαη, ζηηο πηέζεηο ηήο εθείζελ επηξξνήο (Asch 1952, 1956, 1979). Καη, «ζίγνπξα, ζηελ νκαδηθή δσή, ηα άηνκα δελ δνπλ απνκνλσκέλα, ην έλα απφ ην άιιν, αιιά ζε ζπλερή αιιειεπίδξαζε, κεηαμχ ηνπο, θαη, θπζηθά, ηα άηνκα δελ αληηδξνχλ παζεηηθά, αιιά είλαη απηφλνκεο νξγαλσηηθέο νληφηεηεο, κε ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ θαη ηθαλφηεηεο δξάζεο (δελ αθήλνληαη, αληηδξψληαο παζεηηθά, ππνρείξηα ησλ πεξηζηάζεσλ, αιιά επηιέγνπλ έλα ζπγθεθξηκέλν είδνο ζπκπεξηθνξάο, θαηά ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο), ππνθείκελα ησλ ελεξγεηψλ ηνπο θαη, θχξηα, ηνπ ηη θάλνπλ, κε 182

δπλαηφηεηα λα θξίλνπλ, κε θάπνηα βεβαηφηεηα, ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο δπλαηφηεηεο δξάζεο ησλ» (Αεκνπιάο 2001 α,β: 55, 2002: 58, 2004: 59). «ηαλ ην ππνθείκελν δελ ληψζεη ζίγνπξν γηα ηε γλψκε ηνπ θαη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ, αλαδεηά ηξίηνπο γηα λα ζπγθξηζεί καδί ηνπο θαη λα αλαθηήζεη κηα βεβαηφηεηα ε νπνία ηαπηφρξνλα ηνλ νδεγεί ζηελ εμάξηεζε.» (Moscovici & Plon, 1968: 471) ηαλ δελ κπνξνχκε λα θξίλνπκε, απφ κφλνη καο, ηελ νξζφηεηα ηεο γλψκεο καο θαη, εμ απηήο, ησλ απφςεψλ καο, ζε θάπνηεο ζπλζήθεο (Festinger 1950), θαη λα αμηνινγήζνπκε, επαθξηβψο, ηηο ηθαλφηεηέο καο, ζην επίπεδν ησλ επηδφζεσλ, ζηηο ίδηεο ζπλζήθεο (Festinger 1954), ή, ελ πάζε πεξηπηψζεη, φηαλ ε ππνθεηκεληθή εθηίκεζή καο είλαη αζηαζήο (Festinger 1950, 1954), ηείλνπκε λα θξίλνπκε ηηο πξνζσπηθέο καο αληηιήςεηο θαη ηθαλφηεηεο, ζπγθξίλνληάο ηηο κε ηηο απφςεηο ησλ άιισλ, θαη εμαξηψκαζηε, απ απηνχο, πξάγκα πνπ, εθ πξψηεο φςεσο, θαίλεηαη αληδηνηειήο ηξφπνο γλψζεο ηνπ εαπηνχ καο (βι. Αεκνπιάο 1990, 1993): «εθεί φπνπ ε εμάξηεζε απ ηε θπζηθή πξαγκαηηθφηεηα είλαη κηθξή, ε εμάξηεζε απ ηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα είλαη, αλάινγα, κεγάιε» (Festinger 1950). Ώζθαιψο, γηα λα επηθπξψζεη έλα άηνκν ηηο απφςεηο ηνπ, θαιφ είλαη, βέβαηα, αλ φρη φινο ν θφζκνο, ηνπιάρηζηνλ ε πιεηνςεθία ηνπ θαη, πάλησο, ε νκάδα, ζηελ νπνία αλήθεη, λα ζθέθηεηαη κε ηνλ ίδην ηξφπν θαη λα ζπκκεξίδεηαη ηελ γλψκε ηνπ (Αεκνπιάο 1990, 1993). ζν ην άηνκν βξίζθεη λα δηαθέξεη απφ ηνπο άιινπο, ηφζνλ απμάλεηαη ε επηθνηλσλία ηνπ, κε ηελ νκάδα, ελψ ε ηάζε θνηλσληθήο ζχγθξηζεο κεηψλεηαη, αληηζηξφθσο αλάινγα, πξνο ηελ αχμεζε ηεο δηαθνξάο, πνπ καο ρσξίδεη απφ ηνπο άιινπο (Asch 1952, 1956, 1979). Αηαιέγνπκε, θαηά πξνηίκεζε, γηα απμεκέλε (αληηθεηκεληθή) αθξίβεηα ζηαζεξήο εθηίκεζεο, σο ζεκεία αλαθνξάο, «θνληηλά» πξφζσπα (κε παξεκθεξείο, πξνο ηηο δηθέο καο, γλψκεο θαη ηθαλφηεηεο) ή, ηνπιάρηζηνλ, ζπλζήθεο, θάησ απφ ηηο νπνίεο νη ηθαλφηεηεο θαη νη απφςεηο ησλ άιισλ είλαη παξαπιήζηεο, κε ηηο δηθέο καο, αλ δε είλαη «καθξηλά» απηά, ηφηε, έηζη θη αιιηψο, επηρεηξνχκε λα ηα πιεζηάζνπκε ή λα ηα θάλνπκε λα καο πιεζηάζνπλ απηά, έζησ κεηψλνληαο ην πεδίν ζχγθξηζεο, ηφζν πην έληνλα, φζν πην έληνλε ε αλάγθε καο λα εθηηκήζνπκε ηηο γλψκεο καο θαη ηηο ηθαλφηεηέο καο, αζίγαζηα, ζην δεχηεξν, επηζπκψληαο, πάληα, λα γίλνπκε θαιχηεξνη (Festinger 1950, 1954). Πξάγκαηη, άηνκα κε δηαθνξεηηθέο απφςεηο, ζε κηα ηέηνηα νκήγπξε, έρνπλ ιηγφηεξε εκπηζηνζχλε ζηνλ εαπηφ ηνπο θαη, ρσξίο, θαλ, επηθνηλσλία, κ απηνχο, επεξεάδνληαη, πεξηζζφηεξν, απφ ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο, ή δελ αιιάδνπλ ηελ γλψκε ηνπο, αιιά φιν θαη πξνζπαζνχλ λα κάζνπλ ηα ζρεηηθά, απ φζνπο ζεσξνχλ, φηη νη απφςεηο ησλ είλαη θνληηλέο, κε ηηο δηθέο ηνπο (Asch 1952, 1956, 1979). ε πην ζπλεθηηθέο νκάδεο, παξαηεξείηαη ε πξνζπάζεηα, κε αλάζεζε, θχξηα, ζηνπο «εηδηθνχο», πάλσ ζην ζέκα, λα επεξεαζηεί ε γλψκε φζσλ παξεθθιίλνπλ (φζν πην πνιχ, ηφζν πην έληνλα), ζηελ αλάγθε μαλανξίδνληαο ηνπο ζηφρνπο ησλ, κε πηέζεηο, πέξα απφ ηηο πξνζπάζεηεο γηα αιιαγή γλψκεο ησλ δηαθσλνχλησλ πξνο ηελ πιεηνςεθία, γηα ζχγθιηζε (απφπεηξεο πεξηνξηζκνχ ηνπ πεδίνπ ζχγθξηζεο), πξνο ηελ γλψκε ησλ «εηδηθψλ», κε ζθνπφ ηελ νκνθσλία (βίαηε κείσζε ηεο ακθηβνιίαο, γηα ηελ αληηθεηκεληθφηεηα ησλ απφςεσλ) θαη νκνηνκνξθία, αιιηψο, απνξξίπηνληαη (Festinger θ.ά. 1952) 183

Ώιιά, φρη κφλν ε ζπλνρή (πνπ είλαη ζπλάξηεζε ηεο έιμεο ησλ νκαδηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, νη νπνίεο ζπληεινχληαη, ήδε, θαη ζα ζπληειεζηνχλ, θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο) ηεο νκάδαο, αιιά θαη ε θαηαιιειφηεηα ηνπ ζρεδίνπ ηνπ καζήκαηνο, γηα ηηο πεξηζηάζεηο, ηηο ζπλζήθεο, ηα πξφζσπα, ηελ ρξνληθή πεξίνδν, πνπ ζα ζπληειεζηεί, ηελ δηάξθεηά ηνπ, ηνλ ηφπν, φπνπ ζα ζπληειεζηεί, ηα πξφζσπα, κε ηα νπνία ζα πξαγκαηνπνηεζεί, θ.ιπ., δειαδή ε αληηζηνηρία, πξνο ηνπο ζθνπνχο, γηα ηνπο νπνίνπο καδεχηεθαλ ηα άηνκα, ζην κάζεκα, έρεη επηπηψζεηο ζηελ αιιαγή ησλ γλσκψλ θαη πεπνηζήζεσλ ή θαη ζηελ απφξξηςε ηεο «δηαθνξεηηθήο» ζπκπεξηθνξάο (Αεκνπιάο, 1995). Έλα άηνκν, πνπ, απφ ηελ πξψηε ζηηγκή, είλαη φπσο ηνλ ζέινπλ νη άιινη (Fromm, ζηελ Παξαζθεπά αθθά 1976), θαλείο δελ ην πξνζέρεη, ζηελ νκάδα, ηδηαίηεξα, αιιά θαη απηφλ πνπ παξνπζηάδεη ξεπζηφηεηα αληηδξάζεσλ ζπκπεξηθνξάο ηνλ πξνζέρνπλ, επίζεο, δηαξθψο θαη ιηγφηεξν (Schachter 1951). Οη παξεθθιίλνπζεο (φζνλ πην πνιχ, ηφζν πην έληνλα) θαη, ηδίσο, νη αθξαίεο γλψκεο (χζηεξα απφ πνιιή πξνζπάζεηα λα πεηζηνχλ, φζνη ηηο εθθξάδνπλ, σο έλα κέγηζην ζεκείν, χζηεξα απφ ην νπνίν ην λα πεηζηνχλ αξρίδεη θαη πέθηεη, ζηαδηαθά, ελψ, ζε θάζε άιιε πεξίπησζε, απηφ απμάλεηαη, ζπλερψο) απνξξίπηνληαη, φηαλ ε νκάδα είλαη πνιχ δεκέλε θαη έρεη δξαζηεξηφηεηα ζχζηνηρε ηνπ ζθνπνχ, γηα ηνλ νπνίν ζπγθεληξψζεθε θαη ηνλ νπνίν ηψξα ζπδεηεί, φρη, φκσο, θαη φζσλ ζπκκνξθψλνληαη ζηηο γλψκεο ηεο πιεηνςεθίαο απφ ηελ αξρή ηεο ζπλεδξίαο ή πιεζηάδνπλ, ζηαδηαθά, ζ απηήλ (Asch 1952, 1956, 1979). ην επίπεδν ησλ ηθαλνηήησλ, ε ζπνπδαηφηεηα, πνπ παίξλεη, ζην κπαιφ ηνπο, ην κάζεκα, πνπ ζα πξαγκαηνπνηεζεί, θαη ε νκνηνγέλεηα ηεο νκάδαο θάλνπλ ηα άηνκα λα ζπλεξγάδνληαη, κεηαμχ ηνπο, γηα λα ηα πάλε θαιχηεξα, έλαληη ησλ ππεξερφλησλ ηεο πιεηνςεθίαο, πάλσ ζην ζέκα, έηζη, πνπ λα ηα θαηαθέξνπλ, ην ίδην, θαιά, κ απηνχο, θαη, αλ απηφ δελ μεπεξληέηαη, ηα άηνκα, επηζπκψληαο λα είλαη νη «θαιχηεξνη», επηδηψθνπλ (ηφζν πην έληνλα, φζν πηζηεχνπλ ζηελ ζπνπδαηφηεηα ηνπ καζήκαηνο) ζπλαζπηζκνχο, κε απηνχο, γηα λα ππεξθεξάζνπλ ηνπο άιινπο (Hoffman θ.ά 1954). πρλά, ε νκάδα δηαζπάηαη ζε ππννκάδεο (πεγαδάθηα) (Γθηνηνχξε θ.ά., 1994-5). Πάλησο, αλ είλαη αιεζέο φηη ε θνηλσληθή ζχγθξηζε ζε αηνκηθφ επίπεδν ζπλίζηαηαη ζην λα πιεζηάδεη ηνλ έλα κε ηνλ άιιν (Festinger 1950, 1954) [θαη, έηζη, δελ κπνξεί, παξά, κέζα ζηνλ θαζέλα καο, λα ππάξρεη, ήδε, ν θνηλφο ραξαθηήξαο θαη ην αληίζηξνθν (Tajfel 1972: 294)], δειαδή ε θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα είλαη, φρη θάηη ην άιιν (απιφ αληηθαηάζηαηφ ηεο), αιιά απφ ηνπο ζπζηαηηθνχο παξάγνληεο ηεο θπζηθήο πξαγκαηηθφηεηαο [ε αιεζηλή βάζε ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο (Fauchen & Moscovici 1968)], «νη θνηλσληθέο ζπγθξίζεηο κεηαμχ ησλ νκάδσλ έρνπλ, αληίζεηα, γηα επίθεληξφ ηνπο ηε δεκηνπξγία δηαθξίζεσλ αλάκεζα ζηελ νκάδα παξαγσγήο θαη ηηο άιιεο νκάδεο» (Tajfel 1972: 296). Σα άηνκα, φρη ζπάληα, αλαδεηνχλ ηελ δηαθνξά θαη ηελ θαηλνηνκία ή ηελ αιιαγή θαη, πνιιέο θνξέο, ε πεγή ηεο ζχγθξηζεο δελ βξίζθεηαη ζην άηνκν, αιιά ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θνηλσληθψλ πεξηζηάζεσλ θαη ζηηο θνηλσληθέο παξαζηάζεηο, πνπ έρνπλ ηα άηνκα, γη απηέο, ή, αιιηψο, ηα άηνκα αλαδεηνχλ κηα αθξηβή εθηίκεζε ησλ πεπνηζήζεσλ θαη ηθαλνηήησλ ηνπο θαη, γηα λα ην πεηχρνπλ, ζπγθξίλνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο, κε ηνπο άιινπο, φρη, φκσο, σο θίλεηξν (ελδνγελήο αζηάζεηα ή ακθηβνιία), αιιά, επεηδή ζπκβαίλνπλ απηέο νη ζπγθξίζεηο, κέζα ζηελ νκάδα, ληψζεη ην άηνκν ηελ αλάγθε λα πξνβεί ζηελ θξίζε 184

(εθηίκεζε) ησλ πεπνηζήζεσλ θαη ηθαλνηήησλ ηνπ (Deutch & Krauss 1965, βι. Festinger 1950, 1954). Πάλησο, ρσξίο απηφ λα απνηειεί πξφηππν φισλ ησλ πεξηζηάζεσλ (ππάξρνπλ θαη ζπλζεηφηεξεο πεξηπηψζεηο), θαζψο, ζηελ αλαθνξά ηνπ, ζε ηξίηνπο, ην άηνκν, θχξηα, ζθνληάθηεη ζηηο αθξαίεο δηαβαζκίζεηο ηεο θιίκαθαο αμηψλ θ.ιπ. (Deutch & Krauss 1965), αθνχ, άιισζηε, νη νκάδεο [θχξηα, γηαηί ε εθπιήξσζε ησλ αλαγθψλ ηνπο, ζπρλά, ζίγνπξα, απαηηεί πνηθηιία ηθαλνηήησλ, πνπ ζπάληα ηηο έρεη, φιεο, καδί, έλα άηνκν, κφλν ηνπ, πξάγκα πνπ ηηο θάλεη λα απνδεηνχλ ηελ πνηθηινκνξθία, αληί ηεο νκνηνγέλεηαο, έηζη, ψζηε λα απαξηίδνληαη απφ άηνκα κε ζπκπιεξσκαηηθέο ηθαλφηεηεο, (Durkheim 1893), γηα ηελ βέιηηζηε ιεηηνπξγία ηνπο («Οηθνλνκνιφγνη»)] δελ απνηεινχληαη απφ παλνκνηφηππα θαη νκνηνγελή άηνκα (Lemaine 1974), απεηιείηαη ε αθεξαηφηεηα ηεο ηαπηφηεηάο ηνπ (Festinger 1950, 1954). Ώπηφ θάλεη ην άηνκν λα ηξαβήμεη, αληί νκνηφκνξθνπο, αλνκνηφκνξθνπο δξφκνπο θαη, αληί λα ζπκκνξθσζεί, λα δηαθνξνπνηεζεί (Αεκνπιάο 1993). Δ αλαδήηεζε, δειαδή, ηεο νκνηνκνξθίαο, έλζελ θαη εθείζελ, δελ είλαη, πάληνηε, απηφ πνπ ζπκβαίλεη: ε ζχγθξηζε, κάιηζηα, ησλ ηθαλνηήησλ ζπλεπάγεηαη ηνλ αληαγσληζκφ, πξάγκα πνπ, ζεσξεηηθά, έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ αθξηβή εθηίκεζε ηνπ εαπηνχ καο (Lemaine 1966: 7). Αειαδή, ην πξφβιεκα, σο πξνο ηνχην, αληί λα ιηγνζηέςεη θαη λα ιπζεί, ζα κεγαιψζεη. ηαλ ην άηνκν είλαη ζε αληαγσληζηηθή (ή ηδηαίηεξα αληαγσληζηηθή) ζέζε, πξνο θάπνηνλ, θαζψο δελ κπνξεί λα αληεπεμέιζεη δηαθνξεηηθά (ζηελ, ππθλά, ηδηαίηεξα, αληαγσληζηηθή, νκάδα, ν αγψλαο επηβίσζεο ιχλεηαη κε ηελ εμάιεηςε ησλ άιισλ), ζα ππνινγίζεη ηελ πηζαλφηεηα, πνπ έρεη λα γίλεη «νξαηφο», κέζα ζηελ νκάδα, θχξηα, γηα λα ζπλππάξμεη, αθνχ εμεηδηθεπηεί (Durkheim 1893), ή λα επηηχρεη ηελ επηινγή κηαο ζηξαηεγηθήο πξνζαξκνγήο ζηηο πεξηζηάζεηο (Lemaine 1966). ηαλ ε «απφζηαζε» είλαη κηθξή θαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθψλ δηαζηάζεσλ, επηρεηξεί λα μεπεξάζεη ηνπο άιινπο, αιιά, φηαλ απεηιεζεί ε ηαπηφηεηά ηνπ (φηαλ ε απφζηαζε είλαη πνιχ κεγάιε), επηρεηξεί λα εγθαηαιείςεη ηνλ αγψλα, απνδερφκελνο ηελ θαηάζηαζε θαη, εθινγηθεπφκελνο, ππνηηκψληαο ηα θέξδε, πνπ ζα είρε, κε ηνλ αληαγσληζκφ, ή, δηαθσλψληαο, δεκηνπξγεί λέα (αληηθαηαζηαηηθά ησλ παιαηψλ (Lemaine 1966, 1974, Lemaine θ.ά. 1969) θξηηήξηα δξαζηεξηφηεηαο, εθηίκεζεο θ.ιπ., ζηα νπνία πξνζζέηεη λέα ζηνηρεία θαη, έζησ, θάπνηεο (έζησ, κηθξήο ζεκαζίαο) θαηλνηνκίεο, ηα νπνία ζα επηρεηξήζεη, αθνχ, πξψηα, ηα επηθπξψζεη, ζηνλ εαπηφ ηνπ, λα αλαγλσξηζηνχλ θαη λα γίλνπλ απνδεθηά, απφ ηνπο άιινπο, πξνο αλαηξνπή ησλ ζπζρεηηζκψλ δπλάκεσλ θαη αλαβάζκηζή ηνπ (Jamous & Lemaine 1962, Lemaine 1964, 1966). Έηζη, δεκηνπξγείηαη ε δηαθνξά θαη ε αλνκνηνγέλεηα ζηελ νκάδα. Βίλαη ν αληαγσληζκφο απαξαίηεηνο ζηελ δεκηνπξγία δηαθνξνπνηεηηθήο ζπκπεξηθνξάο; «Ώθφκα θαη ζε ειάρηζηα ή κε ζαθψο αληαγσληζηηθέο ζπλζήθεο, αθφκα θαη φηαλ ε ζχγθξηζε είλαη, απνθιεηζηηθά, αληαγσληζηηθή, ρσξίο, θαλ, ζσζηέο θαη ιάζνο απφςεηο, θαη κηθξή, έζησ εηθνληθή, θνηλσληθή ππνβάζκηζε ζα θάλεη ηα ππνθείκελα λα ςάμνπλ γηα θάηη ην δηαθνξεηηθφ, γηα λα μεπεξάζνπλ ηελ θαησηεξφηεηά ηνπο, πνπ απεηιεί ηελ αθεξαηφηεηα ηεο ηαπηφηεηάο ησλ, θάησ απφ θάπνηεο ζπλζήθεο, χζηεξα απφ απφξξηςε, απφ πην «θηαζκέλνπο», ζηελ νκάδα, ακεηάθιεηα, ζην 185

θαηψηαην επίπεδν ζχγθξηζεο, απ φπνπ δελ ππάξρεη ειπίδα θαιπηέξεπζεο» (Αεκνπιάο 2001α: 63, β: 58-9, 2002: 63, 2004: 62-3). ζν ππάξρεη, έζησ ζε θάπνην κέξνο, κφλν, ππνβάζκηζε, ην θιίκα θαη ε νξγάλσζε, ζην άηνκν ή ζηελ ππννκάδα, είλαη πνιχ ρεηξφηεξα (Μαηζαγγνχξαο, 2006). ζν ιηγφηεξα είλαη ηα δηαζέζηκα κέζα, γηα ηελ εθπιήξσζε ηνπ έξγνπ, ζηελ θαληαζία καο, κε ηφζν πεξηζζφηεξε δπζθνιία αθήλνπκε ηνπο άιινπο λα ειέγμνπλ ηελ πξφνδν ησλ ζθέςεψλ καο θαη ησλ πξνζέζεψλ καο (Jamous & Lemaine 1962, Lemaine 1964, 1966). Όζηεξα, φκσο, απφ κηα θάζε ακθηβνιίαο θαη ακθηηαιαληεχζεσλ θαη ακθηζβήηεζεο, φηη νη άιινη ζθέθηνληαη θαη ελεξγνχλ ζσζηά, θάλνπκε απφπεηξεο γηα απνδέζκεπζε, απφ ηα ζεκεία αλαθνξάο ζχγθξηζεο, κε ηελ δεκηνπξγία λέσλ θξηηεξίσλ εθηίκεζεο, εηζάγνληαο κηα άιιε δηάζηαζε, ζηελ νπνία, ζαθψο, ππεξέρνπκε, γηλφκελνη δηαθνξεηηθνί θαη παχνληαο λα είκαζηε ζπγθξίζηκνη κε ηνπο άιινπο, κε ην λα θάλνπκε θάηη δηαθνξεηηθφ, απ απηφ πνπ ε πιεηνςεθία βάδεη, σο ζηφρν, απαηηψληαο λα γίλεη ζεβαζηή θαη απνδεθηή ε θαηλνχξγηα, απηή, θαηάζηαζε, σο αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ έξγνπ καο, πξάγκα πνπ κε δπζθνιία δέρνληαη νη άιινη (Festinger 1950, 1954). Ώλ, ηειηθά, ην δερηνχλ, μεπεξλάκε ηελ «θαησηεξφηεηά» καο θαη, έηζη, δηαηεξνχκε αλέπαθε, θνηλσληνςπρνινγηθά, ηελ ηαπηφηεηά καο (Lemaine & Jamous 1966). Έηζη, απφ κηα «νξζνδνμία», πνπ καο θαζειψλεη, ππνβαζκηζκέλνπο, ζηηο ρακειφηεξεο θιίκαθεο ηεο ηεξαξρίαο ηεο νκάδαο, ηελ νπνία ζπγθξνηνχκε ή ζπγθξνηήζακε, πεξλάκε ζε κηα εηεξνδνμία, πνπ, θάπνηε, κνξθνπνηείηαη, κε ηελ δχλακε κηαο λέαο νξζνδνμίαο, ε νπνία δηαθπιάζζεη ηελ αθεξαηφηεηα ηεο ηαπηφηεηάο καο θαη ηελ επαπμάλεη (Lemaine 1966). Ώπηφ, φκσο, δελ είλαη ν θαλφλαο. «πλήζσο, ε πιεηνςεθία είλαη ηζρπξή θαη δελ θάλεη δεθηέο ηηο αηξεηηθέο απφςεηο ηαλ κηιάκε θαη ε πιεηνςεθία επηκέλεη, ηφηε ην ππνθείκελν αξρίδεη θαη αλαξσηηέηαη, γηα ηελ νξζφηεηα ησλ ζθέςεψλ ηνπ.» (Αεκνπιάο 2001α: 63, β: 59, 2002: 63, 2004: 63). Μάιηζηα, ε δεκφζηα αληίζεζε, κε κηα (δπλάκεη, έζησ) νκφθσλε πιεηνςεθία ή κε κηα πνπ πήγαηλε, ζηελ θαληαζία ηνπ αηφκνπ, ζχκθσλα θαη κε ηα δεδνκέλα, λα γίλεη νκφθσλε, πξνθαιεί νξηζκέλεο αιινηψζεηο, ζηηο εθηηκήζεηο ηνπ, γηα ην αλ απηφ πνπ ζθέθηεηαη, ελάληηα ζηελ δηακνξθνχκελε, νκφθσλε, πιεηνςεθία, είλαη ζσζηφ θαη, κάιηζηα, αλ πξέπεη απηφ θαη λα εηπσζεί θαη, κάιηζηα, δεκφζηα, παξά ηελ ζηγνπξηά, πνπ έρεη, φηη ε γλψκε ηνπ είλαη ζσζηή (Asch 1951, 1956). «Μάιηζηα, ηνπ θάλεη ηξνκεξή εληχπσζε, πψο ηφζα άηνκα βιέπνπλ αιιηψο ην δήηεκα (ιάζνο, γηα ην ζπγθεθξηκέλν άηνκν), ηελ ζηηγκή πνπ είλαη ηφζν θαλεξφ, φηη απηφο έρεη δίθην. Πνιιά, πάλησο, άηνκα δελ θαηαιαβαίλνπλ, θαλ, φηη απηά είλαη πνπ είραλ ην δίθην κε ην κέξνο ηνπο, πξηλ ζπκκνξθσζνχλ κε ηελ πιεηνςεθία!» (Αεκνπιάο 2001α,β: 59, 2002: 63, 2004: 63). Δ νκνθσλία ηεο πιεηνςεθίαο, ινηπφλ, παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν, ζην θαηλφκελν ηεο ζπκκφξθσζεο. ηηο πεξηπηψζεηο πνπ ην ππνθείκελν αληηκεησπίδεη, κφλν ηνπ, κηα νκφθσλε πιεηνςεθία, ην απνθαζηζηηθφ είλαη ε δηαηνκηθή ζπλνρή (ζπλαίλεζε) ηεο πιεηνςεθίαο (Asch 1952, 1956, 1979). Ση ζα ζπκβεί, φκσο, φηαλ δηαηαξαρηεί ε νκνθσλία ηεο πιεηνςεθίαο, πνπ έρεη λα αληηκεησπίζεη, κφλν ηνπ, ην ππνθείκελν; Υσξίο θακηά θνηλσληθή ππνζηήξημε, ζίγνπξα, ην ππνθείκελν έρεη ηελ πάξα πνιχ κεγάιε ηάζε λα ππνθχπηεη, ζηηο πηέζεηο ηεο νκάδαο (Asch, 1971). «Ώπηφ ζεκαίλεη, 186

γηα ην ππνθείκελν, έγθξηζε ηεο θνηλσληθφηεηάο ηνπ, πξάγκα πνπ νδεγεί ζηελ θαιχηεξε απηνεηθφλα ηνπ, αιιά θαη ζηελ πξνζάξηεζή ηνπ, ζηελ ππνηαγή ηνπ, ζηελ νκάδα, ή, έζησ, ζην λα δηαπξαγκαηεπηεί, καδί ηεο, αθφκα θαη φηαλ ε νκάδα δελ αζθεί ζαθείο πηέζεηο, επάλσ ηνπ» (Αεκνπιάο, 2001α: 64, β: 59, 2002: 64, 2004: 63). Δ απιή, θαη κφλν, δηαθσλία, κε ηελ νκάδα ηνπ, δεκηνπξγεί ζχγθξνπζε θη απηή νδεγεί ζε ακθηβνιία ή άγρνο, πνπ, ζπρλά, επηιχνληαη, θαζψο θαίλεηαη, κε εμάξηεζε απφ ηξίηνπο (Moscovici, 1979). Ώιι έζησ θαη κηα ζπκβνιηθή ξσγκή, ζηελ νκνθσλία ηεο πιεηνςεθίαο, απφ θάπνην άηνκν, ζα θέξεη, ζην κπαιφ ηνπ δηαθσλνχληα, ηελ πνζνχκελε θνηλσληθή ππνζηήξημε θαη ζα επεξεάζεη, έκκεζα, ηελ θνηλσληθή επηξξνή, επάλσ ηνπ (Asch 1971). κσο, δελ είλαη θαη εχθνιν λα ζπκκαρήζεηο κε ηελ κεηνλφηεηα ηεο νκάδαο, πνπ ζπδεηάεη θάηη! Σν λα ζπκθσλήζεη θάπνηνο, απφ ηελ νκάδα, κε ην άηνκν πνπ δηαθσλεί ή δπζθνιεχεηαη λα πεί «λαη», ζε φια, φζα ιέεη ε πιεηνςεθία, είλαη έλα γεγνλφο πνπ κφλν ακεραλία, ηνπιάρηζηνλ, ζηελ αξρή, κπνξεί λα ηνπ πξνθαιέζεη θαη ιίγνη είλαη εθείλνη πνπ ζα ζπκθσλήζνπλ, κ απηφλ ηνλ έλα ή ηνπο δχν ή ηνπο ηξεηο ηεο νκάδαο, πνπ δηαθσλνχλ, αθφκα θαη φηαλ απηνί έρνπλ κηα ηζρπξή άπνςε (Αεκνπιάο, 2001α: 64, β: 60, 2002: 64, 2004: 64). Καη, βέβαηα, έρεη επίδξαζε ε κεηνςεθία [ηφζνλ, φζε ε νκνηφηεηά ηεο, κε ηνπο πνιινχο (Mugny & Papastamou 1982), φζνλ απηνί βιέπνπλ φηη εθείλε είλαη «ζαλ θη εκάο» θαη επηζπκεί λα είλαη «κέξνο απφ κάο» (Wolf, 1985)], αιιά δελ είλαη, πάληα, άκεζε θαη θαλεξή θαη, θπζηθά, δελ είλαη επζεία, αιιά πιάγηα (Αεκνπιάο, 2001α: 64, β: 60, 2002: 64, 2004: 64). πλήζσο, ζηελ πιεηνςεθία (γηα λα πάκε θαη ζηελ ζπκπεξηθνξά ηεο πιεηνςεθίαο, ζηηο παξειθπζηηθέο απφςεηο ηεο κεηνςεθίαο), ρξεζηκνπνηνχλ έληερλνπο θαη εχζρεκνπο ηξφπνπο, γηα λα ελδψζνπλ: θαηά δηαιείκκαηα, θξηηηθάξνπλ ηελ αθξηβή ιχζε, πνπ πξνηείλεηαη, απφ ηελ κεηνςεθία, αιιά, θαηφπηλ, ζθαξθίδνληαη, ζηελ θπξηνιεμία, ιχζεηο άιιεο, δηαθνξεηηθέο απφ εθείλεο, έζησ πνπ απνζθνπνχλ ζηνλ ίδην ζηφρν θαη επηηεινχλ ηνλ ίδην ζθνπφ (Nemeth & Wachtler 1983), αιιά δελ ζα κπνξέζεη θακηά ελαιιαθηηθή ιχζε λα ζθεθηεί ε πιεηνςεθία, αλ δελ κηιήζεη, αλνηρηά, ε κεηνςεθία (Gergen 1984). Δ κεηνςεθία, φηαλ επηκέλεη θαη δηεθδηθεί, νδεγεί ζε λέεο γξακκέο (Nemeth 1985). Ώλ ε νκάδα δελ έρεη ζπλνρή, βεβαίσο, ν εθπαηδεπηηθφο έρεη λα θάλεη κε πνιινχο, κε πξνβιήκαηα ηφζα, φζα θαη νη καζεηέο, πνπ ζπγθξνηνχλ ηελ ηάμε (Αεκνπιάο 2005). ίγνπξα, φκσο, ηα πξνβιήκαηα είλαη πην εχθνιν λα επηιπζνχλ, θαζφζνλ κηθξφηεξα, φρη σο βάξνο, αθνχ πξνβιήκαηα, ίδηαο βαξχηεηαο, κπνξεί λα έρεη ν θαζέλαο, απφ ηνπο καζεηέο καο, αιιά είλαη ζέκα, πφζνη ζα είλαη νη καζεηέο καο, πνπ ζα έρνπλ απηφ, ην ίδηαο βαξχηεηαο, πξφβιεκα, θαη πνπ ζα ην ππνζηεξίμνπλ, δεηψληαο ηελ επίιπζή ηνπ, απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ (Αεκνπιάο 1995, 2005). Ώπηφ, πνπ θάλεη, εδψ, ηελ δηαθνξά, είλαη, φηη ην θνηλφ πξφβιεκα, ελψ ππνζηεξίδεηαη σο θνηλφ, ππνζηεξίδεηαη απφ κηα πιεηάδα καζεηψλ, πνπ ν θαζέλαο ηνπο ην ζηεξίδεη απφ ηελ δηθή ηνπ ζθνπηά, ιφγσ ησλ πθηζηάκελσλ αηνκηθψλ δηαθνξψλ, κεηαμχ ηνπο, θάλνληαο, έηζη, δπζρεξέζηεξε ηελ δηαρείξηζε ηεο ηάμεο ηνπ, απφ ηνλ δάζθαιν. Δπραξηζηίεο Οη Κσλζηαληίλνο Αεκνπιάο, Βπξηπίδεο Αεκνπιάο θαη ε Μαξία ΐνπβνχζε, 187

επραξηζηνχλ ηνπο «ζπλεηζεγεηέο» ησλ Θενδψξα Βπ. Παπαδεκεηξίνπ, Έιιε Κ. ΐέιιηνπ, Υξήζην Μ. Πνχξηθα, Γηψξγν Φσκαδάθε, Υξήζην Ε. Αεκεηξέιηα, Εσάλλε Κ. Σξίγθα, Λάκπξν Σακπαθά, Αήκεηξα Υακαιίδνπ, ηπιηαλή Θεβαίνπ, Αεκήηξην Γ. Ληφβα, Ώγγειηθή Γ. Σζάκε, ηακάηε Ν. Ξαγξεκκελάθν, Οιπκπία Ν. Καιακπαιίθε, Ώληψλε Α. Φξαγθνχιε, θαη ηνλ Νηθφιαν Γαξθαδνχια. Βηβιηνγξαθία Anderson (1975). ηνλ Α. Γεψξγα (1986), Κνηλσληθή Φπρνινγία, ηφκνη Ώ θαη ΐ. Eθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Ώζελψλ, Ώζήλα. Asch, S.E. (1951). ηνλ S.E. Asch (1956), Studies of independence and comformity: I. A minority of one against a unanimous majority. Psychological Monography, 70, 416. Asch, S.E. (1952). Social Psychology. New York: Prentice Hall. Asch, S.E. (1956). Studies of independence and comformity: I. A minority of one against a unanimous majority. Psychological Monography, 70, 416. Asch, S. E. (1971). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Asch, S.E. (1979). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Γθηνηνχξε,., Μπξνπζθέιε, ΐ., Πεγθιίδνπ, Β. (1994-5). Βθηίκεζε ησλ καζεηψλ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο θαη θνηλσληνκεηξηθέο ηερληθέο. ην Eθαξκνγέο ρνιηθήο Φπρνινγίαο (ζο 207-30). Σκήκα Φπρνινγίαο [Φηινζνθηθήο ρνιήο] Ώξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο - Ξεξνγξαθία. Deutch, M., & Krauss, R.M. (1965). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1990). Φπρνπαζνινγία Η: Οη Αηηίεο. Βθδ. ΣΒΕ (ΒΤΠ / Σκήκα Ννζειεπηηθήο) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1993). Φπρνινγία. Βθδ. ΣΒΕ (ΒΤΠ / Σκήκα Εαηξηθψλ Βξγαζηεξίσλ) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1995). Δ νκάδα θαη πψο παίξλνληαη νη απνθάζεηο κέζα ζ απηήλ. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνχ πιιφγνπ Ν. Λάξηζαο, 13-14 (Ενχλ. - Ώχγ.), 49-55. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2001α). Θέκαηα Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ. Βθδ. ΣΒΕ (ΑΟ / Σκ. Λνγηζηηθήο) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2001β). Θέκαηα Κνηλσληνινγίαο. Βθδ. ΣΒΕ ( ΒΤΠ / Σκ. Εαηξηθψλ Βξγαζηεξίσλ) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2002).Φπρνινγία Δπηρεηξήζεσλ. Βθδ. ΣΒΕ (ΑΟ/ Σκ. Λνγηζηηθήο) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2004). Αλζξψπηλεο ζρέζεηο. Βθδ. ΣΒΕ ( [ΣΒΓ] / Σκ. Γσηθήο Παξαγσγήο) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2005). Δ εθδήισζε ηνπ δηαθνξεηηθνχ κέζα ζηελ ηάμε. Αξρείν Πξνγξάκκαηνο Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ «Γηαρείξηζε πξνβιεκάησλ ζρνιηθήο ηάμεο» (ππεχζπλνο έθδνζεο: Αηνλχζεο Λνπθέξεο). Ώζήλα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2005). Δ εθδήισζε ηνπ δηαθνξεηηθνχ κέζα ζηελ ηάμε. Αξρείν Πξνγξάκκαηνο Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ «Γηαρείξηζε πξνβιεκάησλ ζρνιηθήο ηάμεο» (ππεχζπλνο έθδνζεο: Αηνλχζεο Λνπθέξεο). Ώζήλα. Durkheim, E. (1893). De la division du travail social. Fauchen, ( ), & Moscovici, ( ) (1968). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). 188

Festinger, L. (1950). ηνλ L. Festinger (1954), A theory of social comparison processes. Human Relations, 2. Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 2, 117-140. Festinger, L., Gerard, H., Hymovitch, B., Kelly, H., Raven, B. (1952). The influence process in the presence of extreme deviates. Human Relations, 5, 327-346. Fromm, Β. ( ). ηελ Παξαζθεπά αθθά,. (1976), χγρξνλεο Σάζεηο ζηελ Φπρνινγία ηεο Πξνζσπηθφηεηαο, Μέξνο Ώ, Ώζήλα. Garfinkel (1967). ηελ Α. Παπαδνπνχινπ (1987-8), Κνηλσληθή Φπρνινγία ΗΗ (142). Έθδ. Τπεξεζίαο Αεκνζηεπκάησλ Ώ.Π.Θ., κηθξ. Γ. Γνπξκπεζηίλνπ θαη Μ. ακνχξε, δηφξζσζε Α. Παπαδνπνχινπ, ελφηεηα ΕΕ. Gergen, ( ) (1984). ηνπο Κ.J. Gergen & Μ.M. Gergen (Βds) (1984), Social Psychology. N. York, Springer Verlag. Hoffman, P., Festinger, C., & Lawrence, D. (1954). Tendencies toward group comparability in competitive bargaining. Human Relations, 7,141-159. Jamous, ( ), & Lemaine, ( ) (1962). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Kerckhof, ( ), & Back, ( ) (1968). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Langer, ( ) (1985). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Lemaine, ( ) (1964). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Lemaine, ( ) (1966). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Lemaine, ( ) (1974). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Lemaine, ( ), Matalon, ( ), & Provansal, ( ) (1969). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Maas, ( ), & Clark, ( ) (1984). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Μαηζαγγνχξαο, Δ.Γ. (2006). 1. Θεσξία θαη Πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο - Ζ ρνιηθή Σάμε: Υψξνο Οκάδα - Πεηζαξρία Μέζνδνο. Βθδφζεηο Γξεγφξε, [Ώζήλα]. Moscovici, ( ) (1979). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Moscovici, ( ), & Plon, ( ) (1968). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Mugny, ( ), & Papastamou, Α. (1982). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Nemeth, ( ), & Wachtler, ( ) (1983). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). «Οηθνλνκνιφγνη». ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Salomon, ( ), & Globerson, ( ) (1987). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Schachter, S. (1951). The psychology of affiliation. Stanford, Calif.: Stanford Univercity Press. Sherif, M. (1935). Study of some social factors in perception. Archives of psychology, 27, Nr. 187. Tajfel, ( ) (1972). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Φξφπλη,. ( ). Οκαδηθή Φπρνινγία θαη αλάιπζε ηνπ Δγψ. Μηθξ. Ώ Φξαγθηά. «Άηιαο». Wolf (1985). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΏ Κσλζηαληίλνο ΐ. Αεκνπιάο: Φηιφινγνο Ννκνπνιηηηθφο Θενιφγνο, Φπρνιφγνο (Φηινζνθίαο Παηδαγσγηθήο Φπρνινγίαο / Φπρνινγίαο, [Πεηξακαηηθήο, Γλσζηηθήο, Βμειηθηηθήο, ρνιηθήο] θαη Κνηλσληθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο), Msc [Φπρναλάιπζεο θαη] Κνηλσληθήο Κιηληθήο / Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Αξ (I.K.Y.) 189

[Κιηληθήο Παηδνλεπξνςπρνινγίαο θαη] Φπρηαηξηθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Βξεπλεηήο ΐηνςπρναλάιπζεο, επίηηκνο Ώ ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ, πξ. αλαπιεξσηήο Αηεπζπληήο Πεξηθεξεηαθνχ Βπηκνξθσηηθνχ Κέληξνπ Βθπαηδεπηηθψλ Θεζζαιίαο. Βπξηπίδεο Κ. Αεκνπιάο: Διεθηξνιφγνο Μεραληθφο θαη Μεραληθφο Δ / Τ, Βλεξγεηαθφο, MSc Αηαρείξηζε Βλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Βλεξγείαο. Μαξία Π. ΐνπβνχζε, Φηιφινγνο, MSc 1. ρεδηαζκφο θαη Ώλάπηπμε Σνπξηζκνχ θαη Πνιηηηζκνχ, 2. Βθπαηδεπηηθή Αηνίθεζε θαη Δγεζία. 190

Πψο ν Γηεπζπληήο ηνπ ρνιείνπ δελ ζα είλαη ν εληνινδφρνο ηεο πνιηηείαο ζηα κάηηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ Κσλζηαληίλνο Γεκνπιάο dimoulask@yahoo.gr Δπξηπίδεο Γεκνπιάο Euripides5@hotmail.com Μαξία Βνπβνχζε mariavouvousi@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ 3: Δ δεκνθξαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ. Δ δηνίθεζε ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ ζηε ζχγρξνλε επνρή Πεξίιεςε Μηα, απφ ηηο πην βαζηθέο ηθαλφηεηεο ελφο εγέηε, είλαη ε ηθαλφηεηά ηνπ λα κπνξεί λα θάλεη ηνπο πθηζηάκελνχο ηνπ λα αλαπηχζζνπλ ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, έηζη, ψζηε λα βειηηψλνληαη, ζπλερψο, γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο νκάδαο ησλ, πνπ είλαη, ζηελ πεξίπησζε ηνπ δηεπζπληή ηνπ ζρνιείνπ, ε βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπ. Ώπηφ ζα θαηαζηεί δπλαηφλ, κε ηελ έκπλεπζε, πνπ ζα ηνπο δψζεη, ζηελ πξνψζεζε ηνπ ζπλεξγαηηθνχ πλεχκαηνο, γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ, πνπ ηίζεληαη απφ ην ζρνιείν, σο ζχλνιν. Ο ξφινο ηνπ δηεπζπληή, ζηελ επίηεπμε απηψλ, είλαη θνκβηθφο, θαζψο απνηειεί ην άηνκν, πνπ ζα θαηαθέξεη λα παξακεξηζηεί ε εηθφλα ηνπ εγέηε, πνπ, ζπλήζσο, ηαπηίδεηαη, απνθιεηζηηθά, κε ηελ άζθεζε εμνπζηαζηηθνχ επνπηηθνχ ξφινπ, εκπλένληαο, ζην εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ, φξακα ζπλερνχο αλχςσζεο ηνπ ζρνιείνπ, αλαιακβάλνληαο πξσηνβνπιίεο, ψζηε απηφ λα πξαγκαηνπνηεζεί. Ώπηφ ζα θαηνξζσζεί, κε επηξξνή, ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ζην λα θαηαθέξνπλ λα επηηχρνπλ ηνπο ζηφρνπο πνπ έρνπλ ηεζεί εμαξρήο, ηφζν κε ηε ρξήζε ηεο ινγηθήο φζν θαη ησλ ζπλαηζζεκάησλ. ΛΔΞΔΗ-ΚΛΔΗΓΗΑ: δηεπζπληήο, εγέηεο, εληνινδφρνο, ζχιινγνο εθπαηδεπηηθψλ ΔΗΑΓΧΓΖ ηελ ηζρπξή πίεζε ηεο πιεηνςεθίαο, ζηελ κεηνςεθία (Maas & Clark 1984), ε κεηνςεθία («απνηέιεζκα κπνχκεξαλγθ», Nemeth & Wachtler 1973) κπνξεί λα πξνθαιέζεη αιιαγέο, ζηελ εθηίκεζε ησλ άιισλ, γηα ην κέγεζνο ηεο πιεηνςεθίαο, θάλνληαο ηελ δηθή ηεο άπνςε άπνςε πνιιψλ, κέζα ζηελ νκάδα (φπσο γίλεηαη ζηηο δηαδειψζεηο), θαη απμάλνληαο ην κέγεζφο ηεο, ζηα κάηηα ησλ άιισλ, έλαληη ηεο πιεηνςεθίαο, πνπ βιέπεηαη, πηα, κηθξφηεξε, απφ απηή πνπ, πξαγκαηηθά, είλαη (Sanders & Mullen 1983). ζν θπξηαξρεί ε πιεηνςεθία, ηα άηνκα θξαηνχλ ηηο παιηέο 191

γλψκεο ησλ θαη κπνξεί λα ρξεηαζηεί θαηξφο, πξηλ γίλνπλ θαλεξά ηα απνηειέζκαηα ησλ λέσλ γξακκψλ ζθέςεο θαη πιεχζεο (Gergen 1939). Γηα λα πξνζειπηηζηεί ε (ηθαλνπνηεκέλε κε ηελ άπνςή ηεο θαη εμαζθαιηζκέλε, κέζα ζηα πεξηζψξηά ηεο) πιεηνςεθία, πξέπεη νη κεηνςεθνχληεο λα έρνπλ πςειφ βαζκφ απηνπεπνίζεζεο, λα κηινχλ κε θχξνο, λα έρνπλ ηελ θνξπθαία ζέζε, ζην ηξαπέδη ηεο ζπδήηεζεο, θαη λα κελ εθθξάδνπλ απηαπάηεο (Nemeth & Wachtler (1979) 1983), αιιά λα κελ είλαη ππεξδηνγθσκέλε ε απηνπεπνίζεζή ηνπο, πξάγκα πνπ κπνξεί λα θαηαιήμεη κπνχκεξαλγθ (Condon θ.ά. 1971), βεβαίσο λα επηκέλνπλ, ζηελ ζέζε ηνπο, γηα πνιχλ θαηξφ, παξά λα κεηαβάιινπλ ηελ ζηάζε ηνπο (Moscovici & Personnar 1980), ρσξίο λα είλαη, απζηεξά θαη δνγκαηηθά, επαλαιεπηηθνί, αιιά λα είλαη επέιηθηνη, ζηνλ ηξφπν ζπδήηεζήο ηνπο, θαη λα είλαη ινγηθνί θαη αλνηρηνί, ζε θάζε αληαιιαγή ηδεψλ (Magny 1980), κάιηζηα δε λα είλαη πξφζπκνη λα ελδψζνπλ, ζε δεηήκαηα (κηθξήο, βέβαηα) ζεκαζίαο, γη απηνχο, γηα λα θεξδίζνπλ ζηα ζεκαληηθά (Bray θ.ά. 1982). Γηλφκελε απνδεθηή, ε κεηνςεθία θαη ε γλψκε ηεο, έηζη, πνπ ε πιεηνςεθία λα θηλεζεί λα μαλαζθεθηεί ηελ ζέζε ηεο, δελ ζεκαίλεη, φηη ζα είλαη θαη αξεζηή ζ απηή κπνξεί, κάιηζηα, λα παξακείλεη θαη αλεπηζχκεηε (Nemeth 1979) ια εμαξηψληαη, πάλησο, απφ ηνλ ηχπν ζπκπεξηθνξάο ηνπ παξάγνληα επίδξαζεο ηεο κεηνςεθίαο (Moscovici 1976). Γηα λα θαηαζηεί δπλακηθή ε κεηνςεθία, ρξεηάδεηαη θάπνηνο λα ηελ θηλεηνπνηήζεη. Δ θνηλσληθή, φκσο, απηή ππνζηήξημε παίδεη ηνλ ξφιν ηεο, κφλνλ φηαλ νη θξίζεηο ησλ άιισλ αηφκσλ ηεο νκάδαο (θαη πνπ θαιείηαη λα ζπκθσλήζεη θαη ην ίδην) έρνπλ λα θάλνπλ κε πξάγκαηα θαη ζέκαηα πνπ ρξεηάδνληαη ηελ θηλεηνπνίεζε ησλ αηζζεηήξησλ δηαδηθαζηψλ ησλ αηφκσλ θαη φρη γηα γλψκεο, απφςεηο, εθζέζεηο ηδεψλ θ.ιπ. (Allen & Levin 1968, 1969). ε πεξηπηψζεηο πνπ ππάξρεη θάπνηνο ζηελ νκάδα, πνπ παίξλεη ην κέξνο ηνπ ππνθεηκέλνπ, απνθιίλνληαο, αθξαία, απφ ηελ νκάδα, δίλνληαο άιιε γλψκε απ απηή ηεο νκάδαο, ιηγφηεξν δεκνθηιή ή αθφκα πην ιαλζαζκέλε απ φ,ηη εθείλεο, αλ πξφθεηηαη γηα ζέκαηα «αηζζήζεσλ», ε θνηλσληθή επηξξνή είλαη πνιχ πην κεγάιε θαη ην ππνθείκελν δέρεηαη αθφκα θαη ην θαηλνχξγην ιάζνο, πνπ ηνπ πξνζθέξεηαη, ελψ, φηαλ πξφθεηηαη γηα θνηλσληθέο εθηηκήζεηο, γηα πνιηηηθέο απφςεηο, γηα ηδενινγηθέο πεπνηζήζεηο, γηα θαιιηηερληθέο αλαδεηήζεηο θ.ιπ. θ.ιπ. θαη, γεληθά, γηα ζέκαηα αλάπηπμεο ζθέςεσλ, ην ππνθείκελν δέρεηαη ην ηη ιέεη γη απηφ ε νκάδα, αλ ν ππνζηεξηθηήο δελ ηαπηίδεηαη κε ηηο απφςεηο ηνπ (αλαζθφπεζε Allen 1975, Allen & Levin 1968, 1969). Ση είλαη, φκσο, απηφ πνπ, θαζνξηζηηθά, επεκβαίλεη θαη πξνθαιεί ηελ ζπκκφξθσζε ηνπ αηφκνπ ζηνλ γεληθφ ζηφρν; Δ νκνθσλία απηή θαζαπηή ηεο πιεηνςεθίαο ή ε απνκφλσζε ηνπ ππνθεηκέλνπ, πνπ, βεβαίσο, είλαη ζπλάξηεζε ηεο ζπλνρήο εθείλεο, αιιά εκπιέθεη θφβνπο, πνπ εμαξηψληαη κφλν απ απηήλ (ηελ απνκφλσζε); Αειαδή, ζπκβαίλεη απφ ηνλ θφβν ηνπ ηη ζπλέβε ή απ απηφ πνπ ζα ζπκβεί, αλ ν ίδηνο απνκνλσζεί; ζνλ ν αξηζκφο ησλ ιαζψλ (φπσο ηα βιέπεη ην ππνθείκελν) ησλ άιισλ, ζ απηά πνπ πξνηείλνληαη, κεγαιψλεη, δειαδή, φζν πξνζαπμάλνληαη ηα ζθάικαηα, ζε ζρέζε κ απηφ πνπ ην ίδην ην ππνθείκελν ζεσξεί ζσζηφ, γηα ηα ζρέδηα, πνπ γίλνληαη, ηφζνλ εληείλεηαη θαη ε ζχγθξνπζε, πνπ θέξλεη αληηκέησπε ηελ πιεηνςεθία κε ην άηνκν, πνπ ζα επηζπκνχζε λα έρεη δηαθνξεηηθή άπνςε, θαη ηφζνλ απμάλεη ε πίεζε, 192

πνπ αζθεί ε νκάδα πάλσ ζηα άηνκα απηά (Asch 1952, 1956, 1979). «Δ ζπκκφξθσζε, κ απηφ πνπ ιέεη ε νκάδα, είλαη ζπλάξηεζε ηεο πίεζεο, πνπ αζθεί ε ζπλνρή ησλ πξνηάζεσλ ηεο φιεο νκάδαο, αθφκε θαη αλ απηέο είλαη ιαλζαζκέλεο» (Αεκνπιάο 2001α,β, 2002, 2004: 66). Ώπηφ ζπκβαίλεη αθφκα πεξηζζφηεξν, φηαλ ηα ίδηα «ιάζε» (δειαδή, νη πξνηάζεηο, πνπ είλαη, ιίγν πνιχ, αζπκβίβαζηεο, κε φ,ηη πηζηεχεη, γηα ην ζέκα, ην άηνκν) θαη ε γεληθή απνδνρή ηνπο γίλνπλ πνιιέο θνξέο (Asch 1952, 1956, 1979). ΐεβαηφηαηα, φζνλ πην κεγάιε είλαη ε νκάδα, πνπ νκνθσλεί, ηφζνλ πην κεγάιε επηξξνή έρεη ζηα επηκέξνπο άηνκα, πνπ ζα κπνξνχζαλ λα δηαθσλήζνπλ (Αεκνπιάο 1995). ηαλ ε νκάδα απνηειείηαη απφ δχν, κφλνλ, άηνκα, ε επίδξαζε ηνπ ελφο πάλσ ζηνλ άιιν είλαη, ζρεδφλ, αλχπαξθηε, αθνχ κπνξεί ν άιινο λα θάλεη ην ίδην ιάζνο, φπσο θαη ν ίδηνο, αλάινγα κε ηελ ηδηνζπγθξαζία ηνπ θαζελφο (Asch 1952, 1956, 1979). Ίζσο, κάιηζηα, ηφηε, εκείο λα έρνπκε ην πην πνιχ δίθην θαη ν άιινο λα δηαθσλεί (ζην κπαιφ καο), απφ πλεχκα αληηινγίαο, θαη κφλνλ (Αεκνπιάο 1993). ζν κεγαιψλεη ε νκάδα, ηα πξάγκαηα ζηξέθνληαη, φρη, φκσο, πάξα πνιχ, ππέξ ησλ άιισλ (Asch 1951). ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε επίδξαζε ηεο ζπκκφξθσζεο εμαξηάηαη απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα άηνκα θαηεγνξηνπνηνχλ ηα κέιε ηεο: φηαλ ζρεκαηηζηεί ε εληχπσζε φηη ηα κέιε ηεο νκνθσλνχζαο πιεηνςεθίαο αιιεινεπεξεάδνληαη, κεηαμχ ηνπο, ε πιεηνςεθία απηή, φρη κφλνλ, απιά, δελ είλαη ηθαλή λα αζθήζεη επηξξνή, αιιά, κάιηζηα, κεδελίδεηαη, ζην κπαιφ ηνπ ππνθεηκέλνπ, πνπ ζεσξεί, φηη απηφο έρεη ην δίθην θαη νη άιινη, απιψο, θάλνπλ ζπκπαηγλία, ελψ, αληίζεηα, αλ ζεσξεζνχλ αλεμάξηεηνη, κεηαμχ ηνπο, θαη φηη ν θαζέλαο εθθέξεη ειεχζεξα ηελ πξνζσπηθή ηνπ γλψκε, ηφηε ε πξνζσπηθή ηθαλφηεηα ηνπ θαζελφο κέινπο, μερσξηζηά, εληζρχεη θαη απμάλεη ηελ εγθπξφηεηα ηεο νκνθσλίαο ηνπο (Αεκνπιάο 2001α,β, 2002, 2004, Wilder 1977). ΐεβαίσο, ε εππηζηία απηή ηνπ ππνθεηκέλνπ αξρίδεη λα έρεη ηα φξηά ηεο (Αεκνπιάο, 1995). ζν κεγαιψλεη ε νκάδα [ήδε, πάλσ απφ ηα πεξίπνπ 3 (Wilder 1977) ή 4 (Asch 1951) άηνκα], αξρίδεη λα δπζπηζηεί, φηη είλαη δπλαηφλ λα ππάξρεη ηφζε νκνθσλία, ζηελ νκάδα. ηαλ ηα ππνθείκελα δνχλ ηα αλεμάξηεηα άηνκα σο νκάδεο, ν αξηζκφο ησλ κειψλ ησλ νκάδσλ απηψλ παχεη λα επεξεάδεη ην ππνθείκελν, πνπ, πην πνιχ, πιένλ, βιέπεη, φηη έρεη, απέλαληί ηνπ, φρη αλεμάξηεηα άηνκα, αιιά νκάδα: νη νκάδεο είλαη απνηειεζκαηηθφηεξεο, ζηελ επηξξνή, απφ ηα άηνκα, έζησ θαη αλ νη νκάδεο είλαη πην κηθξέο, ζε αξηζκφ κειψλ (Wilder 1977). ζν πην κεγάιε είλαη ε νκάδα, ηφζνλ πην έληνλε είλαη ε ζπκκφξθσζε, πνπ πξνθαιείηαη (πιελ ειάρηζησλ εμαηξέζεσλ (Goldberg 1954)), αλεμάξηεηα ζπλζεθψλ (Gerard θ.ά. 1968). Μάιηζηα, ε θνηλσληθή ζπκκφξθσζε είλαη ινγαξηζκηθή ζπλάξηεζε ηνπ κεγέζνπο ηεο πιεηνςεθίαο (Gerard θ.ά. 1968, Latane & Wolf 1981), δειαδή, κεγαιψλεη κε ηελ πιεηνςεθία, αιιά θάζε θαηλνχξγηα πξνζζήθε κέινπο, ζηελ νκάδα, κεηψλεη ηελ αχμεζε ηεο επηξξνήο (Gerard θ.ά. 1968). Μφλν κηα πιεηνςεθία, ινηπφλ, είλαη ζε ζέζε, πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιν παξάγνληα, λα αζθήζεη, κε επηηπρία, επηξξνή, ζην ππνθείκελν, αλ θαη έλα κεγάιν πιήζνο έρεη κηθξφηεξε επηξξνή απφ κηα νιηγνκειέζηεξε νκάδα (Asch 1952, 1956, 1979). Αειαδή, νη κεραληζκνί ηεο επηξξνήο δελ εμαξηψληαη, κφλν, απφ ηνλ αξηζκφ ησλ αηφκσλ, πνπ ηελ αζθνχλ, αιιά, 193

θπξίσο, απφ ηελ θνηλσληθή παξάζηαζε, πνπ εκβάδνπλ, ζην κπαιφ ησλ θαζέθαζηα αηφκσλ, γηα ηηο ζρέζεηο ησλ (Wilder 1977). Ώθξηβψο, αλάκεζα ζηελ πιεηνςεθία θαη ηηο δηαζηάζεηο, πνπ απηή παίξλεη, ζην κπαιφ ηνπ αηφκνπ, ηελ ψξα πνπ ζπδεηνχλ θαη ζρεδηάδνπλ ην έξγν, κπαίλεη ν θνηλσληθφο ππνζηεξηθηήο, παξάγνληαο αληίζηαζεο ζηελ αλεμέιεγθηε - ζπκκφξθσζε ηνπ αηφκνπ, ζε φ,ηη ιέεη ε νκάδα (Asch 1952, 1956, 1979). Πξψηα - πξψηα, κεηψλεη ηνλ θφβν, πνπ ληψζεη ην άηνκν, κπξνζηά ζηνλ θίλδπλν, πνπ δηαηξέρεη λα ηνπ θεξζεί αληίπαια, ίζσο θαη κέρξηο «αληηπνίλσλ», ε νκάδα, γηα ηελ απφθιηζή ηνπ, θχξηα, φηαλ ηα άηνκά ηεο ράλνπλ θάηη θαιφ (π.ρ., θάπνηεο επθνιίεο, θάπνηεο αλέζεηο ή παξνρέο θ.ιπ., απφ απηφ ζην νπνίν απνζθνπνχλ), ελψ, ζηελ πεξίπησζε πνπ ε νκάδα ράλεη πηζαλφηεηεο γηα θάηη θαιφ, κε ηελ ζπκκφξθσζή ηνπ, αξθεί λα ην ζπλεηδεηνπνηήζεη, ην άηνκν, θαη ειάρηζηα ζπκκνξθψλεηαη (Sakurai 1975). Ώληηιακβαλφκελν, ην ππνθείκελν, φηη ε απφθιηζή ηνπ πηζαλφλ λα νδεγήζεη ηελ νκάδα λα πηζηέςεη φηη απεηιείηαη ν θνηλφο ζηφρνο ηνπο θαη νη πξνζπάζεηέο ηνπο, γη απηφλ, πξάγκα πνπ ζα ζπλεπαρζεί «αληίπνηλα», ελψ δελ ππάξρεη αιιειεμάξηεζε, ζηα κέιε ηεο νκάδαο, ηδηαίηεξε, θαη ν θαζέλαο «δνπιεχεη» γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, ζεσξεί φηη ζα έρεη πνιχ κηθξφηεξεο επηπηψζεηο θαη ζπκπεξηθέξεηαη αλάινγα (Deutch & Gerard 1955). ηαλ έλα άηνκν απνκαθξχλεηαη, απφ κφλν ηνπ, απφ ηελ ζπλαίλεζε (ζπκβαηηθά: ν κέζνο φξνο ηεο γλψκεο ησλ άιισλ), πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ νκάδα ηνπ, απηή ζα ηνλ απνκνλψζεη, αλ δελ ηνλ απνξξίςεη, θηφιαο ( Schachter 1951). «Δ χπαξμε ζπκκάρσλ, κε ηηο δηθέο ηνπ αληηιήςεηο, νη νπνίνη ζθέθηνληαη ή ζπκπεξηθέξνληαη φπσο απηφο, ιηγνζηεχεη ηνλ θφβν απηφλ, ελψ, παξάιιεια, ηνπ απμάλεη ην αίζζεκα πξνζηαζίαο, φρη, ηφζν, κε ηελ πίζηε φηη ε ερζξφηεηα ηεο νκάδαο ζα κνηξαζηεί ζηα δχν, φζν γηαηί ε νκάδα ζα απνδψζεη ηελ απφθιηζή ηνπ ζηελ ηδηνζπγθξαζία ηνπ ιηγφηεξν, αθνχ ππάξρνπλ θη άιινη, πνπ ζθέθηνληαη ηα ίδηα, κ απηφλ, κε απνηέιεζκα ηελ κηθξφηεξε πεξηζσξηνπνίεζή ηνπ, πξάγκα πνπ ην πηζηεχεη θαη ν ίδηνο, πξαγκαηηθά, θαζψο παίξλεη, επηπιένλ, πιεξνθνξίεο, απφ εθεί, θαη ζηγνπξεχεηαη, αθφκα πεξηζζφηεξν» (Αεκνπιάο 2001α,β, 2002, 2004: 74). Ώλ απηφο πνπ ππνζηεξίδεη ην άηνκν, ζηελ αληίζεζή ηνπ, κε ηελ πιεηνςεθία, απνδεηθλχεη ηελ ηθαλφηεηά ηνπ, ζηελ δηακάρε (Allen & Levin 1971), θπξίσο, ζηελ αξρή ηεο αιιειεπίδξαζεο («πξψηκνο θνηλσληθφο ππνζηεξηθηήο»), ελδπλακψλεη ηελ αξρηθή εθηίκεζε ηνπ αηφκνπ θαη ιηγνζηεχεη, έηζη, ηελ βεβαηφηεηα, πνπ ηνπ δεκηνπξγείηαη, ζπλήζσο, απφ ηελ νκφθσλε δηαθσλία ηεο νκάδαο καδί ηνπ (Morris θ.ά. 1977). Πάλησο (επηθπιάμεηο απφ ηνλ Coffin 1941), ε επηξξέπεηα ζηελ θνηλσληθή ζπκκφξθσζε θαη, γεληθφηεξα, ζηελ επηξξνή θαίλεηαη λ αληηζηνηρεί ζε έλα ζρεηηθά ζηαζεξφ γλψξηζκα ηεο πξνζσπηθφηεηαο [παξαπέξα επηπηψζεηο (Beauvois 1984, Papastamou 1986)]. Σν άηνκν πνπ δείρλεη, ζηελ αξρή, λα ζπκκνξθψλεηαη, κε ηελ πιεηνςεθία, ζπλερίδεη, αλ δελ ζπκβεί λα βξεε ζπκκάρνπο, λα ην θάλεη, σο ην ηέινο (Asch 1956). Σν άηνκν πνπ θαίλεηαη λα ζπκκνξθψλεηαη, κε ηελ νκάδα, δείρλεη αληίζηνηρε ζπκπεξηθνξά θαη ζ νπνηαδήπνηε άιιε ζπλζήθε (Abelson & Lesser 1959). Σα άηνκα πνπ θαίλνληαη λα επεξεάδνληαη κηα θνξά, ζε θάηη, έρνπλ ηελ ηάζε λα ην θάλνπλ, θαη ζ άιια ζέκαηα, θάησ απφ παληνίεο ζπλζήθεο ( Hovland & Janis 1959, Hovland θ.ά. 1953). πνηνο ζπκκνξθψλεηαη, κε ηελ νκάδα, θάησ απφ ηελ 194

πίεζε, πνπ απηή ηνχ εθαξκφδεη, ζπκκνξθψλεηαη θαη ζ νπνηαδήπνηε άιιε πεγή θνηλσληθήο επηξξνήο (Harper & Tuddenham 1964). Φαίλεηαη, φηη ππάξρνπλ εηεξφλνκα άηνκα, πνπ, κε αηζζαλφκελα, φηη κπνξνχλ λα θάλνπλ, ηα ίδηα, θάηη, γηα ηνλ εαπηφ ηνπο, άγνληαη θαη θέξνληαη (Rotter 1966), έρνπλ ιηγφηεξε εκπηζηνζχλε ζηηο δηθέο ηνπο εθηηκήζεηο θαη επεξεάδνληαη πεξηζζφηεξν απφ ηα «απηφλνκα» (Crowne & Liverant 1963). «Οη θνκθνξκηζηέο ραξαθηεξίδνληαη απ ην ζπκβαηηθφ, επζπλείδεην, ζπλεξγάζηκν, ππνκνλεηηθφ, εηιηθξηλέο θαη επέιηθην πλεχκα ηνπο ζηα πιαίζηα ηεο θνηλσληθήο ηνπο δσήο. Σν άηνκν πνπ ζπκκνξθψλεηαη θνηλσληθά είλαη κεηξεκέλν, πξνζεθηηθφ, ππάθνπν θαη, πάλσ απ φια, δίλεη ηεξάζηηα ζεκαζία ζηε γλψκε ησλ άιισλ. Οη θνκθνξκηζηέο είλαη θαηψηεξνη ζην δηαλνεηηθφ επίπεδν, ην ίδην φπσο είλαη ιηγφηεξν ζίγνπξνη γηα ηνλ εαπηφ ηνπο, έρνπλ κηθξφηεξε λεπξηθή αληνρή, είλαη ιηγφηεξν εμσζηξεθείο, ιηγφηεξν ξεαιηζηέο θαη κε πεξηνξηζκέλεο ζεσξεηηθέο ηθαλφηεηεο» (Steiner 1966: 233). Σα εηεξφλνκα άηνκα έρνπλ ζεηηθφηεξεο αληηδξάζεηο, ζηηο ζπλζήθεο θιαζζηθήο θνηλσληθήο επηξξνήο, ελψ ηα απηφλνκα έρνπλ ηελ ίδηα επαηζζεζία, ζηελ θνηλσληθή επηξξνή, φηαλ ππάξρεη γλσζηηθή αζπκθσλία (Sherman 1973), θαζψο νη απηφλνκνη πθίζηαληαη, εζσηεξηθά, ηελ ζχγθξνπζε, ελψ νη εηεξφλνκνη, εληειψο, εμσηεξηθά (Moscovici 1985: 370). Δ πίεζε ηεο νκάδαο νδεγεί ηα άηνκα ζε κηα γλσζηηθή «αλαδφκεζε» ησλ γλσκψλ ηνπο, πιελ, φηαλ ζπκθσλεί θάπνηνο ζηελ νκάδα, καδί ηνπο (Wilder & Allen 1980). Πξάγκαηη, ηα απηφλνκα άηνκα έρνπλ ηελ ηάζε λα ληψζνπλ επζχλεο, γηα φ,ηη θάλνπλ, θαη, θπζηθά, ππνβάιινληαη, ιηγφηεξν απφ ηα εηεξφλνκα άηνκα, ζηηο επηξξνέο ησλ ηξίησλ, θαη ζπκκνξθψλνληαη ιηγφηεξν ή ζε κηθξφ βαζκφ, ζηηο πηέζεηο κηαο πεγήο θνηλσληθήο επηξξνήο (Rotter 1966). Οη αληηθνκθνξκηζηέο «έρνπλ ζε πνιχ ςειφ βαζκφ εκπηζηνζχλε ζηηο αληηιήςεηο ηνπο: ληψζνπλ ηθαλφηεξνη θαη ηζρπξφηεξνη απ ηνπο άιινπο ή ζεσξνχλ φηη έρνπλ πςειφηεξε θνηλσληθή ζέζε γηαηί έλα ή πεξηζζφηεξα άηνκα κέζα ζηελ νκάδα ζπκθσλνχλ καδί ηνπο θαη επεηδή έρνπλ αληίζεηε γλψκε απ ηνπο ππφινηπνπο. Πηζηεχνπλ φηη, αληίζεηα απ απηνχο, νη άιινη απνηεινχλ αλαμηφπηζηε πεγή πιεξνθνξηψλ θαη ηέινο, δελ βιέπνπλ ηη ζα εμππεξεηνχζε ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ βαζηθψλ πξνζσπηθψλ ηνπο ζηφρσλ ε θνηλσληθή ηνπο ζπκκφξθσζε» (Hollander 1967: 558). Έηζη θη αιιηψο, νη άλζξσπνη έρνπλ κηα βαζηά θαη ζηαζεξή πξνηίκεζε γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο ειεπζεξίαο εθινγήο ηνπο θαη, φηαλ απεηινχληαη κε ειάηησζε ηεο ειεπζεξίαο ηνπο, αληηδξνχλ, απφ αξλεηηθφ θίλεηξν, αληηδξαζηηθά (Brehm 1966, Wright & Brehm 1982, βι. Ashmore θ.ά. 1971), ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ηεο ινγνθξηζίαο (Wickland & Brehm 1976). ζν κεγαιψλεη ε απεηιή ηεο ειεπζεξίαο καο (Doob & Tabrack 1971) ή ε ζεκαζία ηεο ζπκπεξηθνξάο, πνπ δηαθπβεχεηαη (Brehm & Mann 1975), θαη, βέβαηα, φζν πην πνιχ πηζηεχνπκε ζην δηθαίσκά καο λα είκαζηε ειεχζεξνη (Worthman & Brehm 1975), ηφζν πην πνιχ απμάλεηαη ε αληηδξαζηηθφηεηά καο, πνπ κπνξεί λα θηάζεη θαη ζε επαλαζηαηηθφηεηα (Gamson & Rutina 1982). ηαλ ε αληηδξαζηηθφηεηα κπαίλεη ζε θίλεζε, ν άλζξσπνο είλαη, ζπρλά, ιηγφηεξν ζπλεξγάζηκνο θαη επαίζζεηνο, απφ άιινπο, γηα έξγα (πξβι. Strube & Werner 1985). Μαζαίλεη, έηζη, λα ζέιεη λα είλαη δηαθνξεηηθφο, απφ ηνπο άιινπο, ή κνλαδηθφο (Snyder & Fromkin 1980). Οη θνηλσλίεο, άιισζηε, αμηνινγνχλ πςειά ηηο ζπάληεο νληφηεηεο θαη πνιιά ραξαθηεξηζηηθά καο κνηάδνπλ λα είλαη ηθαλά λα καο θάλνπλ λα δηαθέξνπκε, απφ ηνπο άιινπο, αληί λα 195

κνηάδνπκε, θαη εκείο, βέβαηα, θάλνπκε φ,ηη κπνξνχκε, γηα λα επελδχζνπκε, ζ απηά (Ganster θ.ά. 1977), φρη, φκσο, ηφζν, ζηελ πεξίπησζε ησλ ηδεψλ, φπνπ ζα ξηζθάξακε κηα απηαπάηε, ππεξεθηηκψληαο ηελ νκνηφηεηα ησλ άιισλ κε κάο (Marks 1984), αληίζεηα, κε φ,ηη ζπκβαίλεη ζηελ πεξίπησζε ησλ επηδεμηνηήησλ θαη ησλ πξνζσπηθψλ καο επηδφζεσλ, φπνπ, κάιηζηα, φηαλ απεηιεζεί ε κνλαδηθφηεηά καο, κπνξεί λα επηδηψμνπκε, κε θάζε κέζν θαη ηξφπν, λα ηελ απνδείμνπκε, θαη, ηφηε, είλαη, πνπ ε ζπκκφξθσζή καο κπνξεί λα κεησζεί, ζην ειάρηζην (Duval & Wicklund 1972). Σα απηφλνκα άηνκα δεκηνπξγνχλ κηα ζεηηθφηεξε εηθφλα, απ φ,ηη ηα εηεξφλνκα, ζε φζνπο ππνθχπηνπλ, ζηηο πηέζεηο ησλ, θαη αξλεηηθφηεξε, ζε πεξίπησζε θνηλσληθήο επηξξνήο (Gialdini & Mirels 1976), θαη ελλννχκε ηελ θαιή εηθφλα (εκπηζηνζχλε ζηνλ εαπηφ ηνπο, απηνζεβαζκφο), πνπ ζπλνδεχεη, ζπλήζσο, ηελ ςπρνινγηθή απηνλνκία, εληππσζηάδνληαο ηα άιια άηνκα, πνπ κπνξεί λα ππνθχςνπλ, πην εχθνια, ζηηο πηέζεηο ησλ (Αεκνπιάο 2001 α,β, 2002, 2004). ε κηα νκάδα αληξηθνχ πιεζπζκνχ, ν κφλνο άληξαο κπνξεί λα πείζεη, κε επηηπρία, κε ηελ απνθιίλνπζα ζπκπεξηθνξά ηνπ, ην άξξελ άηνκν, λα αθνινπζήζεη ηελ γλψκε ηνπ, απφ ηελ αξρή, θηφιαο, ηεο αιιειεπίδξαζεο, ε γπλαίθα, φκσο, κφλνλ φηαλ εκθαλίζεη ηελ απνθιίλνπζα ζπκπεξηθνξά ηεο, πξνο ηελ ππφινηπε νκάδα, πξνο ην ηέινο ηεο αιιειεπίδξαζεο, ζα αζθήζεη, κε επηηπρία, ηελ επηξξνή ηεο, ζην άηνκν, πνπ ζεκαίλεη, φηη κηα γπλαηθεία πεγή επηξξνήο δελ είλαη ζε ζέζε λα επεξεάζεη, κε επηηπρία, έλαλ αληξηθφ πιεζπζκφ, παξά, κφλνλ, αλ, ζηελ αξρή, απηή ήηαλ ζπκκνξθσκέλε, κε φ,ηη ήζειε ε νκάδα (κε ηηο, θνηλσληθά, θπξίαξρεο, θνηλσληθέο αμίεο), φηαλ, κε άιια ιφγηα, απηή έρεη δείμεη πξνεγνπκέλσο «θαιή δηαγσγή» (Wachrman & Pugh 1972, 1974)! ΐέβαηα, είλαη ηέηνηα ηα θνηλσληθά ζηεξεφηππα ηεο γπλαίθαο, ζηνλ αληξηθφ πιεζπζκφ, πνπ δίλνπλ, ζηελ γπλαίθα, ειάρηζηα ηθαλνπνηεηηθά, γηα ηελ αληαγσληζηηθή θνηλσλία καο, ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά (Άληιεξ ρ.ρ., Αεκνπιάο 1990, 1993). Μα, νχηε θαη ζηηο γπλαίθεο, ε γπλαίθα έρεη θαιχηεξα απνηειέζκαηα (Bray θ.ά. 1982)! Οη φπνηεο επηηπρίεο, άιισζηε, ησλ γπλαηθψλ απνδίδνληαη ζηελ ηχρε, ελψ ησλ αληξψλ ζηηο ηθαλφηεηέο ησλ (Deaux & Emswiller 1974). Άληξεο θαη γπλαίθεο ρξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθέο ζηξαηεγηθέο δχλακεο, ζηηο ζρέζεηο, πνπ αληαλαθινχλ ηελ ζρεηηθή, θνηλσληθή, ζέζε ηνπο (Johnson 1978), θαηά ηηο πξνζδνθίεο, πνπ νξίδεη ε θνηλσλία, δειαδή: νη άληξεο πην επζείο θαη απνηειεζκαηηθνί, ζηηο ζρέζεηο ηνπο, κε ην γπλαηθείν θχιν (θπξηαξρία ηνπ αξζεληθνχ), ρξεζηκνπνηνχλ άκεζεο ζηξαηεγηθέο (πεηζψ, ινγηθή ζπδήηεζε, δηαπξαγκάηεπζε ) θαη νη γπλαίθεο πην έκκεζεο θαη κνλαρηθέο, γηα λα θάλνπλ απηφ πνπ ζέινπλ (Falbo 1977, Falbo & Deplaus 1980). Βπί ησλ γπλαηθψλ, νη γπλαίθεο ηα θαηαθέξνπλ πην εχθνια, κηα θαη ε επηξξέπεηα, ζηελ επηξξνή θαη ηελ θνηλσληθή ζπκκφξθσζε, είλαη ραξαθηεξηζηηθφ ησλ γπλαηθψλ (Eagly & Carli 1981, Eagly & Wood 1982, McGuire 1968, 1969), πνπ, ζηελ δπηηθή θνηλσλία, έρνπλ αλάινγε θνηλσληθνπνίεζε (Άληιεξ ρ.ρ.). Οη γπλαίθεο, κάιηζηα, ηείλνπλ λα εθηηκνχλ πεξηζζφηεξν, απφ ηνπο άληξεο, ηελ θνηλσληθή ζπκκφξθσζε (Santee & Jackson 1982). Δ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, πνπ εθπνξεχεηαη, απφ ηελ θεληξηθή δηνίθεζε, πξέπεη λα «θηιηξάξεηαη», απφ ηελ ζρνιηθή δηεχζπλζε, έηζη, ψζηε λα πεξλάεη, φρη σο εμνπζηαζηηθή επνπηηθή κέζνδνο, αιιά σο δπλακηθή βειηίσζεο ηνπ ζρνιείνπ, πέξαζκα ηεο θεληξηθήο πνιηηηθήο κέζα απφ απηφ πνπ ην ζρνιείν ην ίδην ζεσξεί, βάζηκα, ηξφπν βειηίσζήο ηνπ, παξακεξίδνληαο, κε πιήξε αηηηνιφγεζε, φ,ηη δελ είλαη 196

(Αεκνπιάο 2005, 2006). Θα πξέπεη λα ζπγθεξαζηεί ην ινγηθφ (πνιηηεία) κε ην ζπλαίζζεκα (ζχιινγνο εθπαηδεπηηθψλ) (Αεκνπιάο 2000), θαζψο ε, άλσζελ, φπσο θαη φπνηα άιιε, εληνιή, ζα ρξσκαηηζηεί, ζπλαηζζεκαηηθά, ζηνλ εγθέθαιν (Janet, ζηνλ Boesch, 1984, Κσζηαξίδνπ Βπθιείδε 1992, 145-7). ηελ, εθ ησλ πξνηέξσλ, «ακπληηθή» έσο επηζεηηθή ζηάζε (βι. Αεκνπιάο 1990: 28-33, 1993: 32-3), νη εθπαηδεπηηθνί βιέπνπλ, πξνθαηαβνιηθά, ηνλ δηεπζπληή σο ηνλ εθπξφζσπν ηεο πνιηηείαο (Αεκνπιάο 2000, 2006). Βδψ, είλαη ε καεζηξία ηνπ δηεπζπληή: λα πείζεη, φηη δελ είλαη έηζη. Δπραξηζηίεο Οη Κσλζηαληίλνο Αεκνπιάο, Βπξηπίδεο Αεκνπιάο θαη ε Μαξία ΐνπβνχζε, επραξηζηνχλ ηνπο «ζπλεηζεγεηέο» ησλ Θενδψξα Βπ. Παπαδεκεηξίνπ, Έιιε Κ. ΐέιιηνπ, Υξήζην Μ. Πνχξηθα, Γηψξγν Φσκαδάθε, Υξήζην Ε. Αεκεηξέιηα, Εσάλλε Κ. Σξίγθα, Λάκπξν Σακπαθά, Αήκεηξα Υακαιίδνπ, ηπιηαλή Θεβαίνπ, Αεκήηξην Γ. Ληφβα, Ώγγειηθή Γ. Σζάκε, ηακάηε Ν. Ξαγξεκκελάθν, Οιπκπία Ν. Καιακπαιίθε, Ώληψλε Α. Φξαγθνχιε, θαη ηνλ Νηθφιαν Βπ. Γαξθαδνχια. Βηβιηνγξαθία Abelson, ( ), & Lesser, ( ) (1959). ηνλ Α. Γεψξγα (1986), Κνηλσληθή Φπρνινγία, ηφκνη Ώ θαη ΐ. Eθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Ώζελψλ, Ώζήλα. Άληιεξ, Ά. (ρ.ρ.). Αλζξψπηλνη Υαξαθηήξεο. Μηθξ. Νηθ. ΐψθνπ, έθδ. «ΐηβιηνζήθε γηα φινπο», 6. Allen (1975). ηελ Α. Παπαδνπνχινπ (1987-8), Κνηλσληθή Φπρνινγία ΗΗ (142). Έθδ. Τπεξεζίαο Αεκνζηεπκάησλ Ώ.Π.Θ. κηθξ. Γ. Γνπξκπεζηίλνπ θαη Μ. ακνχξε, δηφξζσζε Α. Παπαδνπνχινπ, ελφηεηα ΕΕ. Allen, ( ), & Levin, ( ) (1968). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Allen, ( ), & Levin, ( ) (1969). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Allen, ( ), & Levin, ( ) (1971). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Asch, S.E. (1951). ηνλ S.E. Asch (1956), Studies of independence and comformity: I. A minority of one against a unanimous majority. Psychological Monography, 70, 416. Asch, S.E. (1952). Social Psychology. New York: Prentice Hall. Asch, S.E. (1956). Studies of independence and comformity: I. A minority of one against a unanimous majority. Psychological Monography, 70, 416. Asch, S.E. (1979). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Ashmore, ( ), θ.ά. (1971). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Beauvois, ( ) (1984). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Bray, ( ), Johnson, ( ), & Chilstrom, ( ) (1982). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Brehm, ( ) (1966). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Brehm, ( ), & Mann, ( ) (1975). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Coffin, ( ) (1941). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Condon, ( ), McSeverey, ( ), & Troper, ( ) (1971). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Crowne, ( ), & Liverant, ( ) (1963). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Deaux, ( ), & Emswiller, ( ) (1974). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). 197

Deutch, M., & Gerard, H.G. (1955). A study of normative and in informational social influence upon individual judgement. Journal of Abnormal and Social Psychology, 51: 629-636. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1990). Φπρνπαζνινγία Η: Οη Αηηίεο. Βθδ. ΣΒΕ (ΒΤΠ / Σκήκα Ννζειεπηηθήο) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1993). Φπρνινγία. Βθδ. ΣΒΕ (ΒΤΠ / Σκήκα Εαηξηθψλ Βξγαζηεξίσλ) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1995). Δ νκάδα θαη πψο παίξλνληαη νη απνθάζεηο κέζα ζ απηήλ. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνχ πιιφγνπ Ν. Λάξηζαο, 13-14 (Ενχλ. - Ώχγ.), 49-55. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2001α). Θέκαηα Δξγαζηαθψλ ρέζεσλ. Βθδ. ΣΒΕ (ΑΟ / Σκ. Λνγηζηηθήο) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2001β). Θέκαηα Κνηλσληνινγίαο. Βθδ. ΣΒΕ ( ΒΤΠ / Σκ. Εαηξηθψλ Βξγαζηεξίσλ) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2002). Φπρνινγία Δπηρεηξήζεσλ. Βθδ. ΣΒΕ (ΑΟ / Σκ. Λνγηζηηθήο) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2004). Αλζξψπηλεο ζρέζεηο. Βθδ. ΣΒΕ (Σκ. Γσηθήο Παξαγσγήο) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2005). Δ εθδήισζε ηνπ δηαθνξεηηθνχ κέζα ζηελ ηάμε. Αξρείν Πξνγξάκκαηνο Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ «Γηαρείξηζε πξνβιεκάησλ ζρνιηθήο ηάμεο» (ππεχζπλνο έθδνζεο: Αηνλχζεο Λνπθέξεο). Ώζήλα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ., θαη Καιχβαο, Ε. (2006). Σν θχιν ζηε ζέζε ηνπ δηεπζπληή ζρνιηθήο κνλάδαο. Αξρείν πλεδξίνπ γηα ηελ Γηνίθεζε ηεο Δθπαίδεπζεο (Παηδαγσγηθφ Σκήκα Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, Πάηξα). Αεκνπιάο, Κ.ΐ., Παπαδεκεηξίνπ Θ., Αεκνπιάο, Βπ., θαη Μαηζαηφπνπινο, Π. (2000). Σν θχιν ζηε ζέζε ηνπ δηεπζπληή κηαο ζρνιηθήο κνλάδαο. Αξρείν πλεδξίνπ γηα ηελ Γηνίθεζε ηεο Δθπαίδεπζεο (Παηδαγσγηθφ Σκήκα Παλεπηζηεκίνπ Ώηγαίνπ, Ρφδνο). Doob, ( ), & Tabrack, ( ) (1971). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Duvall & Wicklund (1972). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Eagly, ( ), & Carli, ( ) (1981). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Eagly, ( ), & Wood, ( ) (1982). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Falbo, ( ) (1977). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Falbo, ( ), and Deplaus, ( ) (1980). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Gamson, ( ), & Rutina, ( ) (1982). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Ganster, M., Cuddy, ( ), & Fromkin, ( ) (1977). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Gerard, ( ), Wilhelmy, ( ), & Conolley, ( ) (1968). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Gergen, ( ) (1939). ηνπο Κ.J. Gergen & Μ.M. Gergen (Βds) (1984), Social Psychology. N. York, Springer Verlag. Gialdini, ( ), & Mirels, ( ) (1976). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Goldberg, ( ) (1954). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Harper, ( ), & Tuddenham, ( ) (1964). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Hollander, ( ) (1967). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Hovland, ( ), & Janis, ( ) (1959). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Hovland, ( ), Janis, ( ), & Kelley, ( ) (1953). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Janet, ( ) ( ). ηνλ E. E. Boesch (1984), The development of affective schemata, Human Development, 27, 173-83. 198

Johnson, ( ) (1978). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Κσζηαξίδνπ Βπθιείδε, Ώ. (1992). Γλσζηηθή Φπρνινγία. Βθδ. Arts of Text. Θεζζαινλίθε, 145-7. Latane, ( ), & Wolf, ( ) (1981). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Maas, ( ), & Clark, ( ) (1984). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Magny, ( ) (1980). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Marks, ( ) (1984). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Mc Guire, ( ) (1968). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Mc Guire, ( ) (1969). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Morris, ( ), Miller, ( ), & Sprangenberger, ( ) (1977). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Moscovici, ( ) (1976). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Moscovici, ( ) (1985). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Moscovici, ( ), & Personnar, ( ) (1980). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Nemeth, ( ) (1979). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Nemeth, ( ), & Wachtler, ( ) (1973). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Nemeth, ( ), & Wachtler, ( ) ((1979), 1983). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Papastamou, ( ) (1986). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Rotter, J.B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs, 80 (No 609). Sakurai, ( ) (1975). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Sanders, ( ), & Mullen, ( ) (1983) ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Santee, ( ), & Jackson, ( ) (1982). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Schachter, S. (1951). The psychology of affiliation. Stanford, Calif.: Stanford Univercity Press. Sherman, ( ) (1973). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Snyder, ( ), & Fromkin, ( ) (1980). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Steiner, I.D. (1966). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Strube, ( ), & Werner, ( ) (1985). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Wachrman, ( ), & Pugh, ( ) (1972). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Wachrman, ( ), & Pugh, ( ) (1974). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Wickland, ( ), & Brehm, ( ) (1976). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Wilder, ( ) (1977). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Wilder, ( ), & Allen, ( ) (1980). ηνλ Γ. Γεψξγα (1986). Worthman, ( ), & Brehm, ( ) (1975). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). Wright, ( ), & Brehm, ( ) (1982). ηελ Γ. Παπαδνπνχινπ (1987-8). ΒΗΟΓΡΑΦΗΚΑ Κσλζηαληίλνο ΐ. Αεκνπιάο: Φηιφινγνο Ννκνπνιηηηθφο Θενιφγνο, Φπρνιφγνο (Φηινζνθίαο Παηδαγσγηθήο Φπρνινγίαο / Φπρνινγίαο, [Πεηξακαηηθήο, Γλσζηηθήο, Βμειηθηηθήο, ρνιηθήο] θαη Κνηλσληθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο), Msc [Φπρναλάιπζεο θαη] Κνηλσληθήο Κιηληθήο / Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Αξ (I.K.Y.) [Κιηληθήο Παηδνλεπξνςπρνινγίαο θαη] Φπρηαηξηθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Βξεπλεηήο 199

ΐηνςπρναλάιπζεο, επίηηκνο Ώ ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ, πξ. αλαπιεξσηήο Αηεπζπληήο Πεξηθεξεηαθνχ Βπηκνξθσηηθνχ Κέληξνπ Βθπαηδεπηηθψλ Θεζζαιίαο. Βπξηπίδεο Κ. Αεκνπιάο: Διεθηξνιφγνο Μεραληθφο θαη Μεραληθφο Δ / Τ, Βλεξγεηαθφο, MSc Αηαρείξηζε Βλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Βλεξγείαο. Μαξία Π. ΐνπβνχζε, Φηιφινγνο, MSc 1. ρεδηαζκφο θαη Ώλάπηπμε Σνπξηζκνχ θαη Πνιηηηζκνχ, 2. Βθπαηδεπηηθή Αηνίθεζε θαη Δγεζία. 200

Ζ πξνζβνιή ηνπ δσηηθνχ πξνζσπηθνχ ρψξνπ σο παξάγνληαο επηζεηηθφηεηαο ζηελ ηάμε Κσλζηαληίλνο Γεκνπιάο dimoulask@yahoo.gr Δπξηπίδεο Γεκνπιάο Euripides5@hotmail.com Αληψληνο Φξαγθνχιεο afrang@sch.gr ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ 1: Ο καζεηήο θαη νη αλάγθεο ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Πεξίιεςε Ο δσηηθφο πξνζσπηθφο ρψξνο δελ είλαη αθεξεκέλε έλλνηα, αιιά (απφ ηε ζχιιεςε πξαγκαηηθφηεηα, ε νπνία, κέζα απφ ηνλ πνιππαξαγνληηζκφ ηεο (ζέζε ζην ρψξν, θχιν, ειηθία, αιιειεπίδξαζε θχινπ θαη ειηθίαο, θπιεηηθή θαηαγσγή, πνιηηηζκφο, ζπλζήθεο, θαηαζηάζεηο, ζρέζεηο, θνηλσληθή ζέζε, αλαηξνθνδφηεζε θ.ιπ.) παξάγεη απνηειέζκαηα. Ο (θπξηνιεθηηθφο αιιά θαη ηδενινγηθφο) ηδησηηθφο απηφο ρψξνο ζεσξείηαη απφ ην άηνκν απαξαβίαζηνο. Ο θφβνο ηεο παξαβίαζήο ηνπ νδεγεί ην άηνκν ζε δηαξθή εηνηκφηεηα κε κηα επηζεηηθά ακπληηθή ζηάζε έλαληη ησλ άιισλ, πξνθαιψληαο ζπκπεξηθνξέο πξνθαηαβνιηθήο δηεθδίθεζεο, ε δε πξνζβνιή ηνπ θέξλεη αληηδξάζεηο επίζεζεο ή έζησ άκπλαο ή θπγήο. Δ θπγή απηή είλαη πξνζσξηλή, θαζψο ην βίσκα απφ ην ηξαχκα ηεο ζχγθξνπζεο δελ πεζαίλεη, αιιά θαξαδνθεί γηα ηελ επθαηξία λα εθδεισζεί ππφ πξνζθνξφηεξεο ζπλζήθεο, πξνο αλάθηεζε ηνπ ρακέλνπ θέξδνπο. Δ ζρέζε ηνπ αηφκνπ κε ην ρψξν ηνπ κεηαθξάδεηαη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ κέζα ζ απηφλ. Δ δηαπινθή ησλ δσηηθψλ πξνζσπηθψλ ρψξσλ ησλ παηδηψλ κέζα ζε κηα ηάμε εθθξάδεηαη ζε επηζεηηθέο αιιεινδξάζεηο. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: δσηηθφο πξνζσπηθφο ρψξνο, επηζεηηθφηεηα, αληίδξαζε θπγήο ΕΙΣΑΓΩΓΗ Δ ζρέζε ηνπ αηφκνπ κε ηνλ ρψξν ηνπ κεηαθξάδεηαη ζηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ κέζα ζ απηφλ, ε νπνία ζπλίζηαηαη, θπξίσο, ζηνλ έιεγρν ηνπ ρψξνπ απηνχ, ηνλ νπνίν θαη απαηηεί, γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, πξάγκα, πνπ ηνλ θάλεη λα είλαη, ζπλερψο, ζε κηα επηζεηηθά ακπληηθή ζηάζε, έλαληη ησλ γχξσ ηνπ, ηνπο νπνίνπο θαη βιέπεη (είλαη δελ είλαη έηζη) 201

σο επηβνπιείο ηνπ ρψξνπ ηνπ απηνχ (Edney 1974). Κάζε άηνκν έρεη ηνλ δηθφ ηνπ αηνκηθφ ρψξν, κηα δηθή ηνπ πεξηνρή, γχξσ απφ ην ζψκα ηνπ (Baxter & Rozelle 1975, Hall 1964, Sommer 1969), θαη ε παξαβίαζε ηνπ ρψξνπ απηνχ πξνθαιεί, ζην άηνκν, αληηδξάζεηο άκπλαο θαη πξνιεπηηθήο δηεθδίθεζεο (Baxter & Rozelle 1975). Πξνζσπηθφο ρψξνο είλαη ε πεξηνρή γχξσ απφ ην ζψκα ηνπ αηφκνπ, ζηελ νπνία δελ κπνξεί λα εηζέιζνπλ νη άιινη, ρσξίο λα πξνθιεζεί δπζθνξία (Hayduk 1983, Sommer 1969). Ώλ ε θπζηθή απφζηαζε μεπεξάζεη ηα θαζνξηζκέλα φξηα, γηα ηελ πεξίζηαζε, πξνθαινχληαη αξλεηηθέο αληηδξάζεηο, φπσο ε θπγή (Felipe & Sommer 1966, Mehrabian 1968, Sommer 1969) ή ε επίζεζε (Jonas 1984). Καζψο ην άηνκν πξνεηνηκάδεηαη γηα ηελ αληίδξαζε θπγήο ή επίζεζεο, ην ζψκα ηνπ κπαίλεη ζε κηα δηαδηθαζία έθηαθηεο αλάγθεο, ζηελ νπνία ην κπτθφ ζχζηεκα παίδεη ξφιν πξσηαξρηθφ, ελψ ην θπθινθνξηθφ θαη ην αλαπλεπζηηθφ ζχζηεκα κπαίλνπλ ζε απμεκέλε δξαζηεξηφηεηα, γηα λα θξαηήζνπλ ηνλ νξγαληζκφ ζε εηνηκφηεηα (Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994). Σν ζψκα, απφ ην ζηάδην ηνπ ζπλαγεξκνχ, πεξλάεη ζην ζηάδην ηεο αληίζηαζεο, θαηά ην νπνίν ν νξγαληζκφο έρεη, ήδε, θηάζεη ζην κέγηζην ζεκείν εηνηκφηεηαο θαη ρξεζηκνπνηεί δηάθνξνπο κεραληζκνχο, κε ζηφρν λα επηηχρεη ηελ θαιχηεξε δπλαηή πξνζαξκνγή, πξάγκα πνπ ηνλ εμαληιεί, θη απηφ θαίλεηαη ζηελ θαηάπησζε, πνπ παξνπζηάδεη, ήδε, ν νξγαληζκφο (Selye 1976). Δ αληίδξαζε θπγήο ή επίζεζεο αλαθέξεηαη ζηελ δξαζηεξηφηεηα, πνπ ιακβάλεη ρψξα, ζην λεπξηθφ θαη ελδνθξηληθφ ζχζηεκα (θπξίσο, κε ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ απηφλνκνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο), γηα λα πξνεηνηκάζεη ην ζψκα γηα ηελ κάρε ή ηελ θπγή, ζε πην αζθαιέο κέξνο (Cannon 1920, ζηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994), γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη, σο νξκεηήξηφ ηνπ, ζε θαιχηεξεο, γη απηφ, ζπλζήθεο (Καςάιεο 1986). Δ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά είλαη, θαηά ζπλέπεηα, έλα ελζηηθηψδεο ζχζηεκα, ηνπ νπνίνπ ε ελέξγεηα ζπζζσξεχεηαη, ζηνλ νξγαληζκφ, ρσξίο λα είλαη αλαγθαία ε κεζνιάβεζε εμσηεξηθψλ εξεζηζκάησλ, θαη αλαγθαία είλαη ε πεξηνδηθή απειεπζέξσζε ηνπ νξγαληζκνχ, απφ ην ζπζζσξεπκέλν επηζεηηθφ δπλακηθφ, ιεηηνπξγία πνπ πξνυπνζέηεη, ζπλήζσο, ηελ χπαξμε εηδηθψλ εξεζηζκάησλ (Lorenz 1966). κσο, ε αληίδξαζε ελφο αηφκνπ εμαξηάηαη, θαηά θχξην ιφγν, απφ ηνλ ηξφπν, κε ηνλ νπνίν αληηιακβάλεηαη, θαη ηελ εξκελεία, πνπ δίλεη έλα άηνκν, ζην ζηξεζζνγφλν εξέζηζκα (Lazarus 1971, ζηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994). ίγνπξα, ε αληίδξαζε ηνπ νξγαληζκνχ δελ είλαη άκεζε θαη απηφκαηε, αιιά, αληίζεηα, ε επίγλσζε θαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ αηφκνπ, φηη βξίζθεηαη θάησ απφ ζηξεο, είλαη ζεκαληηθή, γηα ηελ πξφθιεζε αλάινγσλ αληηδξάζεσλ (Mason 1975, ζηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ, 1994). Δ ζπκπεξηθνξά απηή πεξηιακβάλεη ηελ αλαδήηεζε πιεξνθνξηψλ, ζρεηηθά κε ηελ θαηάζηαζε, πνπ πξνέθπςε, θαη ηελ άκεζε αλάιεςε δξάζεο ή ηελ θαηαζηνιή ηεο δξάζεο θαη ηελ πξνζπάζεηα θαζεζπραζκνχ, κε ηελ ρξεζηκνπνίεζε άιισλ κεραληζκψλ άκπλαο (Lazarus & Falkman 1984, ζηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994), νη νπνίνη, βεβαίσο, δελ ιχλνπλ ην πξφβιεκα, απιά ην 202

θνηκίδνπλ (Κσζηαξάο 1973). Δ (πξνζσξηλή) αδπλακία ηνπ νξγαληζκνχ λα αληηδξάζεη θάλεη ην άηνκν παζεηηθφ, ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ ζηξεο, ηνπ πξνζζέηεη θαζπζηέξεζε, ζην λα κάζεη λα αληηκεησπίδεη ην ζηξεο, ην θάλεη αλφξερην θαη ην αδπλαηίδεη (Seligman 1975, ζηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994). Ώπηφ επηδεηλψλεηαη, φηαλ ην άηνκν είλαη πεπεηζκέλν πσο, φ,ηη θαη λα θάλεη, δελ κπνξεί λα επεξεάζεη ην απνηέιεζκα κηαο θαηάζηαζεο (Seligman 1967, 1968, 1975, ζηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994). ΐέβαηα, ν έιεγρνο, ίζσο, κεηψλεη ηελ αξλεηηθή επίδξαζε ηνπ ζηξεζζνγφλνπ εξεζίζκαηνο, αιιά ε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο, ζε κηα αληίδξαζε, ε νπνία κπνξεί, άκεζα, λα επηδξάζεη ή λα ηξνπνπνηήζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο ζηξεζζνγφλνπ θαηάζηαζεο, είλαη, ην ίδην, ππαίηηα, γηα ηέηνηα ζπκπεξηθνξά, θαη, πνιιέο θνξέο, ε δπλαηφηεηα επηινγήο, κεηαμχ δηάθνξσλ ηξφπσλ δξάζεο, απμάλεη ην ζηξεο θαη πξνθαιεί ζχγρπζε θαη αδπλακία επηινγήο (Theorell θ.ά. 1985, ζηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994). Σν άηνκν αθηλεηνπνηείηαη, θαζψο δελ κπνξεί λα απνθαζίζεη, κεηαμχ ησλ δηάθνξσλ ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ (Κνξλαξάθεο 1980). Αελ έρεη ζεκαζία, αλ ην άηνκν, φλησο, έρεη ηνλ έιεγρν επί ηεο ζηξεζζνγφλνπ θαηάζηαζεο, αιιά ε ππνθεηκεληθή αίζζεζε ηνπ αηφκνπ, φηη κπνξεί λα ειέγμεη ηελ θαηάζηαζε, πξάγκα πνπ θέξλεη άγρνο, έλαληη ηνπ νπνίνπ ην άηνκν θαηαιήγεη, ακπλφκελν, ζε άξλεζε, φηη κπνξεί λα έρεη ηνλ έιεγρν ηεο θαηάζηαζεο απηήο, αθελφκελν ζηελ ηδέα, φηη, φ,ηη ζπκβεί (θαζψο ην ίδην ηίπνηε, πηα, δελ κπνξεί λα θάλεη, γηα λα κελ ζπκβεί), είλαη πέξα απφ ηηο δπλαηφηεηέο ηνπ λα ην ειέγμεη, φηη ήηαλ κνηξαίν (Theorell θ.ά. 1985, ζηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994). Γηα ηελ απνθπγή, αθξηβψο, πνηθηιίαο ζηξεζζνγφλσλ εξεζηζκάησλ, πνπ ζπλδένληαη κε ηελ ππεξβνιηθή εγγχηεηα, είλαη απαξαίηεηε ε απφζηαζε, πνπ, πάληα, δηαηεξνχκε, αλάκεζα ζε καο θαη ζηνπο άιινπο (πγθνιιίηνπ 1993-4). Δ ππεξβνιηθή πξνζέγγηζε, πξνο ηνπο άιινπο, πξνθαιεί ην αίζζεκα φηη βνκβαξδηδφκαζηε απφ ππεξβνιηθά θνηλσληθά θαη θπζηθά εξεζίζκαηα (π.ρ., ιεπηνκέξεηεο ηνπ πξνζψπνπ, νζθξεηηθά ζήκαηα θ.ιπ.), νπφηε ε απφζηαζε δηαηεξείηαη γηα ηελ απνθπγή ππεξδηέγεξζεο, ιφγσ ηεο ζπλεπαγφκελεο ππεξθφξηηζεο ηνπ εαπηνχ καο, απφ «απεηιεηηθέο» εηζβνιέο (Evans 1974). Σνλ ρψξν απηφ, γχξσ καο, ηνλ ρξεηαδφκαζηε, άιισζηε, γηα λα πξνθπιάμνπκε ηνλ εαπηφ καο, απφ ηηο αδηαθξηζίεο ησλ εηζβνιέσλ, ζ απηφλ, σο κέζν, γηα ηελ δηαηήξεζε κηαο ηδησηηθφηεηαο θαη ελφο θαηάιιεινπ επηπέδνπ δηαθξηηηθφηεηαο (Altman 1975), πξνθπιάζζνληαο, έηζη, ηελ ειεπζεξία ηεο ζπκπεξηθνξάο καο, απφ ηελ θαηαπίεζε (Bell θ.ά., 1978). Έηζη, ν δσηηθφο πξνζσπηθφο ρψξνο είλαη «πξνζηαηεπηηθφο θαη ρξεζηκεχεη ζα κηα θνχζθα ε νπνία καο πξνθπιάζζεη απφ πηζαλέο ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θπζηθέο απεηιέο, φπσο είλαη π.ρ. νη ππεξβνιηθνί εξεζηζκνί, ε ππεξδηέγεξζε πνπ νδεγεί ζην ζηξεο, ε κε επαξθήο δηαθξηηηθφηεηα, ε ππεξβνιηθή νηθεηφηεηα ή ε θπζηθή επίζεζε απφ ηνπο άιινπο» (πγθνιιίηνπ 1993-4). 203

Ο πξνζηαηεπηηθφο απηφο ρψξνο ρξεζηκεχεη σο νξκεηήξην, γηα ηελ επέθηαζή ηνπ (Αεκνπιάο 1994, Καςάιεο 1986). «Ο πξνζσπηθφο ρψξνο, ινηπφλ, ζπγθξίζεθε κε κηα «θνχζθα ρψξνπ» γχξσ απφ ην άηνκν, ε νπνία δεκηνπξγεί έλα αφξαην φξην αλάκεζα ζην άηνκν θαη ηνπο ελ δπλάκεη εηζβνιείο. πσο ε πξαγκαηηθή θνχζθα, έηζη θαη ε θνχζθα ηνπ πξνζσπηθνχ ρψξνπ είλαη ζε κεγάιν βαζκφ κεηαβιεηή. Μεηψλεηαη ή κεγελζχλεηαη ζε ζρέζε κε ηηο αηνκηθέο δηαθνξέο, ηελ αιιαγή ζπλζεθψλ θαη ηε θχζε ησλ ηδηαίηεξσλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, ελψ ε έλλνηα ηεο θνχζθαο δίλεη έκθαζε ζηε ρσξηθή απφζηαζε αλάκεζα ζηα άηνκα, δηαπηζηψζεθε φηη ζπκπεξηθνξέο άιιεο απφ ην λα θξαηάεη θαλείο απφζηαζε, φπσο π.ρ. νπηηθή επαθή θαη ν πξνζαλαηνιηζκφο ηνπ ζψκαηνο, ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα δηαηεξήζνπλ ηνλ πξνζσπηθφ ρψξν» (πγθνιιίηνπ, 1993-4). Αειαδή, δελ είλαη, πάληα, θπξηνιεθηηθφο ν δσηηθφο πξνζσπηθφο ρψξνο, αιιά θαη κεηαθνξηθφο, θαη κπνξεί λα ηζνδπλακεί «κε ηελ πξνζπάζεηά καο λα είκαζηε, πνπ κπνξεί λα θαιχπηεηαη, θάπνηε, θαη απφ ην λα κελ ππάξρνπκε, αλ απηή ε αλππαξμία καο ηνλίδεη, φζνλ γίλεηαη πεξηζζφηεξν, ην φηη είκαζηε» («πνιιέο θνξέο, ε απηνθηνλία έρεη ηέηνηα θίλεηξα»), πνπ ζεκαίλεη, φηη «ν δσηηθφο πξνζσπηθφο ρψξνο καο κπνξεί λα απνηειείηαη θαη απφ ηδέεο, ηδαληθά, απφςεηο, θχξνο, εθηίκεζε, «φλνκα», θ.ιπ.», θαη, ηειηθά, «ην λα είζαη ζεκαίλεη νινέλα θαη κεγαιχηεξε επέθηαζε ηνπ ρψξνπ καο απηνχ, νπνηνδήπνηε ρξψκα θαη αλ πάξεη απηή ε επέθηαζε» (Αεκνπιάο, 1988). Σν ίδην θαη ησλ άιισλ. Ο θαζέλαο «ζέιεη ηνλ άιινλ θαηά βάζνο κφλνλ σο κέζνλ ηθαλνπνηήζεσο ησλ ηδίσλ ηνπ αλαγθψλ», αιι «φηαλ ν «άιινο» αλζίζηαηαη εηο ηελ ηθαλνπνίεζηλ ηνπ εγψ» θαη πξνζπαζεί λα πεξηνξίζεη «ηνλ δσηηθφλ ρψξνλ ηνπ», αθνχ «θαη ν άιινο είλαη εγψ, ην νπνίνλ βεβαίσο ζεσξεί ηνπο άιινπο σο άιινπο, σο κέζα δει. δηά ηελ ηδίαλ ηνπ ηθαλνπνίεζηλ» [θαη δεδνκέλνπ φηη ην ζηέλεκα ηνπ «πξνζσπηθνχ ρψξνπ» ηνπ θάζε αηφκνπ πξνθαιεί έληαζε ζην λεπξηθφ ζχζηεκα» (Jonas 1984), ιφγσ «ζπκπίεζεο» ησλ πξνο δξαζηεξηφηεηα ήηνη επηζεηηθφηεηα (Thomson 1964, Winnicott 1964) νξκνλψλ ηνπ (Καξαπέηζαο 1988, Κάηζηνπ - Γαθξαλά 1989, Παπαδνπνχινπ θαη Μαξθνπιήο 1986)], «θαζίζηαηαη ερζξφο» (Παπαπέηξνπ, 1973), πνπ απεηιεί ηελ αηνκηθή ειεπζεξία ηνπ, πνπ, γηα λα ηελ δηαηεξήζεη, πξέπεη λα θαηαζηήζεη φινπο ηνπο άιινπο αληηθείκελα (Horney 1975, Παξαζθεπά - αθθά 1976, Sartre, ζηνλ Κνπηζνγηαλλφπνπιν 1971). Ώλαπηχζζνληαη, έηζη, δπλάκεηο, απέλαληη, ηφζν ζηελ απνθπγή, φζν θαη ζηελ πξνζέγγηζε, θαη δηακνξθψλεηαη έλα θαηάιιειν κέγεζνο, γηα ηηο δηάθνξεο κνξθέο αιιειεπίδξαζεο, κάιινλ, παξά, απιά, σο κηα άκπλα έλαληη εηζβνιήο (Holahan 1982). Βίλαη ζίγνπξν, φηη «νη άλζξσπνη αξέζθνληαη ζην λα είλαη, φπσο νη ζθαληδφρνηξνη ζην κχζν ηνπ νπελράνπεξ, αξθεηά θνληά ψζηε λα έρνπλ ηε ζέξκε θαη ηελ νηθεηφηεηα, αιιά αξθεηά καθξηά ψζηε λα απνθεχγνπλ ηα ηζηκπήκαηα ν έλαο ηνπ άιινπ» (Sommer 1969). Ώπηφ δηθαηνινγεί ηελ ζπλερή πάιε ηνπ αλζξψπνπλ κε ηα δηιήκκαηά ηνπ πξνζέγγηζεο - πξνζέγγηζεο, απνθπγήο - απνθπγήο, πξνζέγγηζεο - απνθπγήο 204

(Κνξλαξάθεο 1980), πνπ, αλ δελ ηα ιχζεη, ηνλ αξξσζηαίλνπλ (Παξαζθεπφπνπινο 1988). Έηζη, ν δσηηθφο πξνζσπηθφο ρψξνο, απνδεηγκέλνο (Hinde 1975) θαη λεπξνθπζηνινγηθά (Αεκνπιάο 1990, 1993), είλαη πνιχ πεξηζζφηεξν απφ κηα απιή έλλνηα (Katz 1937), αθνχ, σο κέηξν ησλ απνζηάζεσλ αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ αηφκσλ (Hall 1966), είλαη ζέκα βηνινγίαο (Hediger 1950, Parke & Slaby 1983) θαη, θπζηθά, αλζξσπνινγίαο (Hall 1968). Xσξίο λα είλαη ζέκα, απνθιεηζηηθά, ελζηηθησδψλ παξαγφλησλ (Montagu 1968, Parke & Slaby, 1983, Severy θ.ά. 1976), φζν θαη αλ ε ελζηηθηψδεο ελέξγεηα «απνηειεί νπζηψδεο» [θπζηθφ (Evans & Howard 1973)] «κέξνο ηεο νξγάλσζεο ησλ ελζηίθησλ δηαηήξεζεο ηεο δσήο» (Lorenz 1966), «κέξνο κηαο εμειηθηηθήο δηαδηθαζίαο γηα ηνλ έιεγρν ηεο επηζεηηθφηεηαο κεηαμχ ησλ εηδψλ, γηα ηελ πξνθχιαμε απφ απεηιέο ζηελ απηνλνκία θαη γηα ηε κείσζε ηνπ άγρνπο» (πγθνιιίηνπ 1993-4: 42), ή θαη, κφλν, πξντφλ κάζεζεο (Altman 1975, Duke & Nowicki 1972), «νη βηνινγηθέο θαηαβνιέο», καδί κε ηελ κάζεζε, ζα πξέπεη λα ζεσξνχληαη «ζπλππεχζπλνη παξάγνληεο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο» ησλ αλζξψπσλ κεηαμχ ησλ (Παπαδνπνχινπ θαη Μαξθνπιήο 1986: ). Δ αλάπηπμε ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ ρψξνπ (Proshansky θ.ά. 1983) μεθηλάεη απφ ηελ πξψηε ζηηγκή ηεο δσήο (Αεκνπιάο 1987, 1993) θαη απνηειεί, γηα ην παηδί, έλα είδνο θνηλσληθνπνίεζεο, κε ηνλ θπζηθφ θφζκν (Proshansky & Fabian 1987). «Ο ηξφπνο πνπ ρξεζηκνπνηνχκε ην ρψξν είλαη έλαο απφ ηνπο ηξφπνπο λα επηθνηλσλνχκε κε ηνπο άιινπο. αθφκε απνηειεί έλα βαζηθφ ζηνηρείν πνπ πξνζδηνξίδεη ηα αηζζήκαηά καο γηα ηα άηνκα πνπ καο πεξηβάιινπλ» (πγθνιιίηνπ, 1993-4: 32). ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε γλψζε γηα ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ρψξνπ πξνζδηνξίδεη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ θαη ηελ εκπεηξία ηνπ γηα ηνλ θπζηθφ θφζκν (Proshansky & Fabian 1987). «ηελ αλάπηπμε ηεο αξρηθήο γλψζεο γηα ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ρψξνπ πξσηαξρηθφ ξφιν παίδεη ε πιεξνθφξεζε πνπ παξέρεη ην αλζξψπηλν πεξηβάιινλ (γνλείο, ζρνιείν θ.ά.) γηα ηνπο δηάθνξνπο ρψξνπο, γηα ην πψο πξέπεη απηνί λα ρξεζηκνπνηεζνχλ, πψο πξέπεη λα γίλεη ρεηξηζκφο ηνπο θαη ηη θηλδχλνπο πεξηθιείνπλ» (πγθνιιίηνπ 1993-4: 33). Έηζη, ε ηαπηφηεηα ηνπ ρψξνπ, πνπ ζα απνθηήζεη ην άηνκν, επεξεάδεηαη απφ ηελ θνηλσληθή ζεκαζία, πνπ δίλνπλ νη άιινη, ζηνλ ρψξν (Proshansky & Fabian 1987). «Έρνληαο ππφςε φηη ζηελ θαζεκεξηλή δσή ηνπ αηφκνπ εκπιέθνληαη πνηθίια πιαίζηα, θαη ζπλεπψο πνηθίινη ρψξνη κε δηαθνξεηηθή θνηλσληθή ζεκαζία, ζα πξέπεη λα δερηνχκε φηη ηειηθά είλαη ε αιιειεπίδξαζε φισλ απηψλ ησλ ρψξσλ απηή πνπ ζπληειεί ζηελ απφθηεζε ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ ρψξνπ» θαη, ζπλεπψο, «ε γλψζε γηα ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ρψξνπ δελ πξνθχπηεη νχηε αιιάδεη απιψο απφ ηηο ηδηφηεηεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, αιιά είλαη πξντφλ θαη ησλ θνηλσληθψλ ξφισλ πνπ παίδεη ην άηνκν» (πγθνιιίηνπ 1993-4: 34). Καζψο δελ ππάξρεη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ, πνπ λα κελ είλαη, επίζεο, θαη θπζηθφ (Ittelson θ.ά. 1974), «ν ρψξνο πξέπεη λα απνηειεί ζεκειηψδεο ζηνηρείν γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο αλάπηπμεο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο θαη εκπεηξίαο» (πγθνιιίηνπ 1993-4: 34). 205

Ο δσηηθφο πξνζσπηθφο ρψξνο είλαη έλαο θχθινο (Γηνπλγθ ρ.ρ.), κε ην άηνκν ζην θέληξν (πγθνιιίηνπ, 1993-4, 36). Μεηξψληαο ηελ απφζηαζε, κεηαμχ ησλ αηφκσλ (Aiello 1987), σο ηελ άλεηε δηαπξνζσπηθή απφζηαζε, κεηαμχ ηνπο (Duke & Nowicki 1972), αθφκε θαη θαληαζηαθά (Gifford 1982, Knowles 1980, Sanders θ.ά. 1985), πνπ, θάπνηε, είλαη ην ίδην κε ην πξαγκαηηθφ (Aiello 1987, Hayduk 1983, Love & Aiello 1980), θαη ζηελ πξάμε (McAndrew 1993), ζε παηδηθνχο ζηαζκνχο (Smetana θ.ά. 1978), ζε πάξθα (Nesbitt & Steven 1974), ζε δσνινγηθνχο θήπνπο (Baxter 1970), ζε δξφκνπο ζηηο πφιεηο (Dabbs & Stokes 1975) θαη αιινχ (Αεκνπιάο 1987, 1993), απνθαιχπηεηαη ε νηθεία απφζηαζε (κεηαμχ 0 θαη 18 ηληζψλ. ε θεθαιή θαη ην πξφζσπν είλαη ηα κφλα ηκήκαηα ηνπ άιινπ αηφκνπ, πνπ κπνξεί λα δεί θαλείο, θαζαξά, δερφκελνο ζήκαηα, φπσο ε ζεξκνθξαζία ή νζκέο. ζρέζε πνιχ νηθεία, κε θαηάιιειε γηα δεκφζηα ρξήζε, απφ ελήιηθεο), ε πξνζσπηθή (κεηαμχ 18 ηληζψλ θαη 4 πνδηψλ. ηα νζθξεηηθά θαη ηα ιεπηά νπηηθά ζήκαηα εμαζζελνχλ θαη δπλακψλνπλ ηα ζήκαηα απφ άιια κέξε ηνπ άιινπ ζψκαηνο, ελψ κπνξεί λα ππάξμεη θαη άγγηγκα. ε ζπλήζεο απφζηαζε γηα πξφρεηξεο ζπδεηήζεηο, κεηαμχ θίισλ), ε θνηλσληθή (κεηαμχ 4 θαη 12 πνδηψλ. σο ηα 7, κεηαμχ αηφκσλ πνπ εξγάδνληαη καδί ή δηεμάγνπλ άηππεο ππνζέζεηο, απφ ηα 7 σο ηα 12, φπνπ ρξεηάδεηαη πςειφηεξν επίπεδν θσλήο, γηα, πεξηζζφηεξν, ηππηθέο ππνζέζεηο θαη θνηλσληθέο ζρέζεηο) θαη ε δεκφζηα (κεηαμχ 12 θαη 25 πνδηψλ ή θαη πεξηζζφηεξν. πνιχ ηππηθή, κεηαμχ μέλσλ αηφκσλ, κε ηα νπνία δελ επηζπκνχκε αιιειεπίδξαζε, ζηελ νπνία, εχθνια, κπνξνχλ λα ζπκβνχλ ακπληηθέο ή επηζεηηθέο πξάμεηο, θαη σο έλα ζήκα αλαθνξάο, φηαλ πιεζηάδνπλ ζεκαληηθά, δεκφζηα, πξφζσπα) (Hall 1966). Βίλαη, πηζαλφλ, κεγέζνπο δηαθνξεηηθνχ, γηα ηα δηάθνξα κέξε ηνπ ζψκαηνο (Hayduk 1981). πξφθεηηαη, κάιινλ, γηα ηξηζδηάζηαην ρψξν, κε νξηδφληηνπο θαη θάζεηνπο ζπληειεζηέο (Holahan, 1982), κηα πνιππαξαγνληηθή ππφζεζε (Harris θ.ά. 1978), κε επίδξαζε απφ ηελ δνκή ηνπ θπζηθνχ ρψξνπ (McAndrew 1993). ε πεξίπησζε εχθνιεο απφδξαζεο, καο θηάλεη ιηγφηεξνο ρψξνο, αλ, φκσο, θαζφκαζηε, ρξεηαδφκαζηε πεξηζζφηεξν ρψξν (Altman & Vinsel 1977), πεξηζζφηεξν ζε εζσηεξηθφ, παξά ζε εμσηεξηθφ, ρψξν (Cohran θ.ά. 1984), φπσο θαη ζηε γσλία ελφο δσκαηίνπ απ φ,ηη ζην θέληξν ηνπ (Tennis & Dabbs 1975), θαζψο θαη φηαλ ε νξνθή ηνπ δσκαηίνπ ρακειή ή ην δσκάηην κηθξφ (Cochran & Urbanczyk 1982, Αεκνπιάο 1987). ίγνπξα, «ην θχιν απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε ρσξηθή ζπκπεξηθνξά ζηηο πεξηζζφηεξεο θαηαζηάζεηο» (πγθνιιίηνπ 1993-4: 41). Σν θχιν ηνπ αηφκνπ επεξεάδεη ηελ ρξήζε (Tennis & Dabbs 1975) θαη ην ζρήκα (Harris θ.ά. 1978) ηνπ πξνζσπηθνχ ρψξνπ. Ο αηνκηθφο ρψξνο ησλ γπλαηθψλ είλαη πνιχ κηθξφηεξνο απ απηφλ ησλ αληξψλ θαη θαηαπαηείηαη επθνιφηεξα (Frieze & Ramsey 1976, Leibman 1970). Σα άηνκα, θαη ησλ δχν θχισλ, παξαβηάδνπλ επθνιφηεξα ηνλ πξνζσπηθφ ρψξν ησλ γπλαηθψλ, παξά ησλ αληξψλ (Buchanan θ.ά. 1976). «Οη γπλαίθεο πξνηηκνχλ λα ζηέθνληαη εγγχηεξα ζε άιιεο γπλαίθεο πνπ 206

θνηηάδνπλ πξνο απηέο, ελψ απνθεχγνπλ αληίζηνηρα ηνπο άληξεο πνπ ηηο θνηηάδνπλ. Ώπφ ηελ άιιε, νη άληξεο πάληνηε πξνηηκνχλ λα εηζβάιινπλ ζην ρψξν θάπνηνπ πνπ δελ ηνπο θνηηάδεη» (πγθνιιίηνπ, 1993-4: 41, Buchanan θ.ά. 1976). Οη γπλαίθεο ρξεζηκνπνηνχλ κηθξφηεξεο απνζηάζεηο, κεηαμχ ηνπο, απ φ,ηη νη άληξεο (Aiello & Jones 1971, Witting & Skolnick 1978, Sussman & Rosenfeld 1982). Οη άληξεο παξνπζηάδνπλ κηθξφηεξε αλεθηηθφηεηα ζε απνζηάζεηο ππεξβνιηθά κηθξέο θαη, σο εηζβνιείο, πξνθαινχλ πεξηζζφηεξε δπζθνξία θαη θπγή, ζηα άηνκα θαη ησλ δχν θχισλ, απ φ,ηη νη γπλαίθεο (Ahmed 1979, Rustemli 1986). «Γηα ην ιφγν απηφ δελ πξέπεη λα εθπιήζζεη ην γεγνλφο φηη φινη καο, είηε άληξεο είηε γπλαίθεο, πιεζηάδνπκε πεξηζζφηεξν ηηο γπλαίθεο απφ φ,ηη ηνπο άληξεο» (πγθνιιίηνπ, 1993-4: 41). Πιελ, φρη κφλν ην θχιν ελφο αηφκνπ, αιιά θαη ν πξνζαλαηνιηζκφο ηνπ, γηα ηνλ ξφιν ησλ θχισλ, παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν, ζηελ ξχζκηζε ηεο ρσξηθήο ζπκπεξηθνξάο (Lνmbardo, 1986). Ώπηά, θαη ζηελ ηάμε (Αεκνπιάο, 2005). Δπραξηζηίεο Οη Κσλζηαληίλνο Αεκνπιάο, Βπξηπίδεο Αεκνπιάο θαη ε Μαξία ΐνπβνχζε, επραξηζηνχλ ηνπο «ζπλεηζεγεηέο» ησλ Θενδψξα Βπ. Παπαδεκεηξίνπ, Έιιε Κ. ΐέιιηνπ, Υξήζην Μ. Πνχξηθα, Γηψξγν Φσκαδάθε, Υξήζην Ε. Αεκεηξέιηα, Εσάλλε Κ. Σξίγθα, Λάκπξν Σακπαθά, Αήκεηξα Υακαιίδνπ, ηπιηαλή Θεβαίνπ, Αεκήηξην Γ. Ληφβα, Ώγγειηθή Γ. Σζάκε, ηακάηε Ν. Ξαγξεκκελάθν, Οιπκπία Ν. Καιακπαιίθε, Ώληψλε Α. Φξαγθνχιε, θαη ηνλ Νηθφιαν Βπ. Γαξθαδνχια. Βηβιηνγξαθία Ahmed, S.M.S. (1979). Invasion of personal space: A study of departure time as affected by sex of the intruder and saliency condition. Perceptual and Motor Skills, 49, 85-86. Aiello, J.R. (1987). Human spatial behavior. Εn D. Stokols, and J. Altman, (Eds), Handbook of environmental psychology (vol. 1), New York: John Wiley and Sons. Aiello, J.R., & Jones, S.E. (1971). A field study of the proxemic behavior of young school children in three subcultural groups. Journal of Personality and Social Psychology, 19, 351-356. Altman, I. (1975). The environment and social behavior. Monterey, Calif.: Brooks/Cole. 207

Altman, I., & Vinsel, A.M. (1977). Personal space: An analysis of E.T. Hall s proxemics framework. In I. Altman, and J.F. Wohlwill, (Eds), Human behavior and environment : Advances in theory and research (vol. 1), New York: Plenum Press. Ώλαγλσζηνπνχινπ,. (1994). Φπρνινγία ηεο Τγείαο ΗΗ Παξνπζίαζε λνζεκάησλ. Ώξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Φπρνινγίαο, «Ξεξνγξαθία». Baxter, J.C. (1970). Interpersonal spacing in natural settings. Sociometry, 33, 444-456. Baxter, J.C., & Rozelle, R.M. (1975). Nonverbal Expression as a Function of Crowding During a Simulated Police Citizen Encounter. Journal of Personality and Social Psychology, 32(1), 40-54. Bell, P.A., Fisher, J.D., Loomis, R.J. (1978). Environmental psychology. Philadelphia: Saunders Company. Buchanan, D.R., Juhnke, R., Goldman, M. (1976). Violation of personal space as a function of sex. Journal of Social Psychology, 99, 187-192. Cannon, ( ) (1920). ηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994. Cochran, G.D., Hale, W.D., & Hissam (1984). Personal space requirements in indoor vs. outdoor locations. Journal of Personality, 111, 137-140. Cochran, G.D., & Urbanczyk, S. (1982). The effect of availability of vertical space on personal space. Journal of Psychology, 111, 137-140. Γηoπλγθ, Κ. (ρ.ρ.). Ο άλζξσπνο θαη ηα ζχκβνιά ηνπ. Μηθξ. Ώληηγφλε Υαηδεζενδψξνπ, ε πηκ.σδσλ Φξήκαλ, εθδ. Ώξζελίδε, 21, 158, 165, 199, 213-7, 225, 227-240-9, 259, 189, 299, 302. Dabbs, J.M.R, & Stokes, N.A. (1975). Beauty is power: The use of space on the sidewalk. Sociometry, 38, 551-557. Αεκνπιάο Κ. ΐ. (1987). Δ Φπρνινγία ζηελ θαηαζθεπή θαηνηθηψλ θαη βηνκεραληθψλ ρψξσλ. εκηλάξην ηνπ Σκήκαηνο Δξεπλψλ ΣΔΗ Λάξηζαο. Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1988). Έθζηαζε. Πξαθηηθά Γ Γηεζλνχο πλεδξίνπ Λατθνχ ρνξνχ «Υνξφο θαη Δθπαίδεπζε» (Λάξηζα 1988) ηεο ΑΟΛΣ UNESCO. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1990). Φπρνινπαζνινγία Η: Οη αηηίεο. Έθδνζε ΣΒΕ (ΒΤΠ [Ννειεπηηθή]) Λάξηζαο, Λάξηζα, Φζηλφπσξν Υεηκψλαο. 208

Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1993). Φπρνινγία. Έθδνζε ΣΒΕ (ΒΤΠ [Εαηξηθά Βξγαζηήξηα]) Λάξηζαο, Λάξηζα, επηέκβξεο - Οθηψβξεο. Αεκνπιάο, Κ.ΐ (1994). Σνπξηζηηθή Φπρνινγία Γηαηί ηαμηδεχνπκε. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνχ πιιφγνπ Λάξηζαο, 9, 24-28. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2005). H πξνζβνιή ηνπ δσηηθνχ πξνζσπηθνχ ρψξνπ σο αηηία επηζεηηθφηεηαο ζηελ ηάμε. Αξρείν Πξνγξάκκαηνο Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ «Γηαρείξηζε πξνβιεκάησλ ζρνιηθήο ηάμεο» (ππεχζπλνο έθδνζεο: Αηνλχζεο Λνπθέξεο). Ώζήλα. Duke, M.P., & Nowicki, S. (1972). A new measure and social learning model for interpersonal distance. Journal of Δxperimental Research in Personality, 6, 119-132. Edney, J.J. (1974). Human Territoriality. Pshychological Bulletin, 81, 959-975. Evans, G.W. (1974). An examination of the information overload mechanism of personal space. Man Enviroment Systems, 4,61. Evans, G.W., & Howard, R.B. (1973). Personal space. Psychological Bulletin, 80, 334-344. Felipe, N., & Somer, R. (1966). Invasions of Personal Space. Social Problems, 14, 206-214. Frieze, I.H., & Ramsey, S.J. (1976). Nonverbal Maintenance of Traditional Sex Roles. Journal of Social Issues, 32(3), 133-141. Hνlahan, C.J. (1982). Environmental Psychology. Random House, New York. Hall, E. (1964). Silent Assumptions in Social Communication. Disorders of Communication, 42, 41-55. Hall, E.T. (1966). The hidden dimension. New York: Doubleday. Hall, E.T. (1968). Proxemics. Current Anthropology, 9, 83-107. Harris, B., Luginbuhl, J.E.R., Fishbein, J.E. (1978). Density of personal space in a field setting. Social Psychology, 41, 350-353. Hayduk, L.A. (1981). The shape of personal space: An experimental investigation. Canadian Journal of Behavioural Science, 123, 87-93. Hayduk, L.A. (1983). Personal Space: Where we now stand. Psychological Bulletin, 94, 293-335. 209

Hediger, H. (1950). Wild animals in captivity. London: Butterworth. Hinde, R.A. (1975). The Bases of Social Behavior. New York: McGraw- Hill. Hνlahan, C.J. (1982). Environmental Psychology. Random House, New York. Horney, K. (1975). Ο λεπξσηηθφο άλζξσπνο ηεο επνρήο καο. Μηθξ. Γηψξγνπ ΐακβαιή, εθδ. Βπίθνπξνο, ζεηξά Άλζξσπνο θαη Κφζκνο 5, Ώζήλα, θχξηα 33-45. Ittelson, W.H., Proshansky, H.M., Rivlin, L.G., Winkel, G.H. (1974). An intoduction to environmental Psychology. Holt, Rinehart and Winston, Inc., New York. Jonas, D. F. (1984). Ώθκή θαη Παξαθκή ηεο Γπλαηθείαο Κπξηαξρίαο. ην R. Fester, Marie E.P. Konig, D.F. Jonas and A.D. Jonas, Πέληε εθαηνκκχξηα ρξφληα γπλαηθνθξαηίαο, (ζο 214-215). Mηθξ. Αεκνζζέλε Κνχξηνβηθ, εθδ. Πνξεία, ζεηξά Βπηζηεκνληθή ππνδνκή, Ώζήλα. Καξαπέηζαο Ώ.ΐ. (1988). Νεπξνςπρνινγία ηνπ αλαπηπζζνκέλνπ αλζξψπνπ Πψο ζα θαηαλνήζνπκε ηε ζπκπεξηθνξά Παηδηνχ Έθεβνπ Δλήιηθα. Βθδ. επηρεηξήζεηο κπξλησηάθε Ώ.Β., Ώζήλα, 131-134. Κάηζηνπ-Γαθξαλά, Μ., θαη Γαθξαλάο, Ώ. (1989). Φπζηνινγία ηεο Μάζεζεο Η: Ύιε θαη Δγθέθαινο. Βθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε. Katz, P. (1937). Animals and Men. Longmans, Green. Καςάιεο, Ώ.Γ. (1986). Παηδαγσγηθή Φπρνινγία. ηε ζεηξά (δ/λζε: Π.Α. Ξσρέιιεο, Ν.Π. Σεξδήο, Ώ.Γ. Καςάιεο). Παηδαγσγηθή θαη Δθπαίδεπζε 6. Βθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε. Κνξλαξάθεο, Ε.Κ. (1980). Μαζήκαηα Πνηκαληηθήο Φπρνινγίαο. Θεζζαινλίθε. Κσζηαξάο, Γ.Β. (1973). Δηζαγσγή εηο ηελ Φπρνινγίαλ. Ώζήλαη, 84. Lazarus, ( ) (1971). ηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994. Lazarus, ( ), & Falkman, ( ) (1984). ηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994. Leibman, M. (1970). The Effects of Sex and Race Norms on Personal Space. Environment and Behavior, 2, 208-246. Lombardo, J.P. (1986). Interaction of sex and sex role in response to violations of preferred seating arrangements. Sex Roles, 15, 173-183. Lorenz, K. (1966). On Aggresion. New York: Harcourt, Brace and World. 210

Love, K.D., & Aiello, J.R. (1980). Using projective techniques to measure Scientific interaction distance: A methodological note. Personality and Social Psychology Bulletin, 6, 102-104. Mason, ( ) (1975). ηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994. McAndrew, F.T. (1993). Environmental psychology. California, Brooks / Cole publishing Company. Mehrabian, A. (1968). Inference of Attitude from the Posture, Orientation and Distance of a Communicator. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 32, 296-308. Montagu, M.F. (Ed.) (1968). Man and Aggression. New York: Oxford University Press. Nesbitt, P.D., & Steven, G. (1974). Personal space and stimulus intensity at a Southern California amusement park. Sociometry, 37, 105-15. Παπαδνπνχινπ, Α., θαη Μαξθνπιήο Α. (1986). Θεηηθέο θαη αξλεηηθέο κνξθέο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο. Βθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε, 59-72. Παξαζθεπά - αθθά,. (1976). χγρξνλεο Σάζεηο ζηελ ςπρνινγία ηεο πξνζσπηθφηεηαο, κέξνο Ώ, Ώζήλα, 42, 81. Παπαπέηξνπ, Κ.Β. (1973). Ο κεδεληζκφο ε γέλεζηο θαη ε ππέξβαζίο ηνπ. Ώζήλαη. Παξαζθεπφπνπινο, Ε. (1988). Μαζήκαηα Κιηληθήο Φπρνινγίαο. Κιηληθή Φπρνινγία: Αηάγλσζε, πξφιεςε θαη ζεξαπεία ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ. Ώζήλα. Parke, R.D., & Slaby, R.G. (1983). The development of aggression. In E.M. Hetheringhton (Ed.), Carmichaels Manual of Child Psychology, Vol. IV, New York: Wiley. Proshansky, H.M., & Fabian, A.K. (1987). The development of place identity in the child. In C.S. Weistein, and T.G. David, Spaces for children, The built environment and child development,(pp 21-40). New York: Plenum Press. Proshansky, H.M., Fabian, A.K., Kaminoff, R. (1983). Placeidentity: Physical world socialization on the self. Journal of Environmental Psychology, 3, 57-83. Rustemli, A. (1986). Male and Female personal space needs and escape reactions under intrusion: A Turkish sample. International Journal of Psychology, 21, 503-511. 211

Sartre, Jean Paul ( ). ηνλ Κνπηζνγηαλλφπνπινο - Θεξαίνο, Α. (1971). Εζηνξηθή Βηζαγσγή εηο ηελ Φηινζνθίαλ. Βθδ. Παλεπηζηεκίνπ Ώζελψλ, Ώζήλαη,141-142 Seligman, ( ) (1967). ηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994. Seligman, ( ) (1968). ηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994. Seligman, ( ) (1975). ηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994. Selye, H. (1976). The stress of life (2nd edition). N. York: McGraw-Hill. Severy, L.J., Schlenker, B.R., Brigham, J.C. (1976). A Contemporary Introduction to Social Psychology. New York: McGraw-Hill. Smetana, J., Bridgeman, D.L., Bridgeman, B. (1978). A field study of interpersonal distance in early childhood. Personality and Social Psychology Bulletin, 4, 309-313. Sommer, R. (1969). Personal space. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall. πγθνιιίηνπ, Έ. (1993-4). Δηζαγσγή ζηελ πεξηβαιινληηθή Φπρνινγία. Ώξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Φηινζνθηθή ρνιή, Σκήκα Φπρνινγίαο, Έθδνζε: Τπεξεζία Αεκνζηεπκάησλ, Παλεπηζηεκηαθφ έηνο, 32-69. Sussman, N.M., & Rosenfeld, H.M. (1982). Touch, justification, and sex: Influence of the aversiveness of spatial violation. Journal of Social Psychology, 106, 215-25. Tennis, G.H., & Dabbs, J.M. (1975). Sex, setting, and personal space: First grade through college. Sociometry, 38, 385-394. Theorell, ( ), θ.ά. (1985). ηελ Ώλαγλσζηνπνχινπ 1994. Wittig, M.A., & Skolnick, P. (1978). Status versus warmth as determinants of sex differences in personal space. Sex Roles, 4, 493-503. ΒΙΟΓΑΦΙΚΑ Κσλζηαληίλνο ΐ. Αεκνπιάο: Φηιφινγνο Ννκνπνιηηηθφο Θενιφγνο, Φπρνιφγνο (Φηινζνθίαο Παηδαγσγηθήο Φπρνινγίαο / Φπρνινγίαο, [Πεηξακαηηθήο, Γλσζηηθήο, Βμειηθηηθήο, ρνιηθήο] θαη Κνηλσληθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο), Msc [Φπρναλάιπζεο θαη] Κνηλσληθήο Κιηληθήο / Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Αξ (I.K.Y.) [Κιηληθήο Παηδνλεπξνςπρνινγίαο θαη] Φπρηαηξηθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Βξεπλεηήο ΐηνςπρναλάιπζεο, επίηηκνο Ώ ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ, πξ. 212

αλαπιεξσηήο Αηεπζπληήο Πεξηθεξεηαθνχ Βπηκνξθσηηθνχ Κέληξνπ Βθπαηδεπηηθψλ Θεζζαιίαο. Βπξηπίδεο Κ. Αεκνπιάο: Διεθηξνιφγνο Μεραληθφο θαη Μεραληθφο Δ / Τ, Βλεξγεηαθφο, MSc Αηαρείξηζε Βλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Βλεξγείαο. Ώληψλεο Α. Φξαγθνχιεο, Ώγγιηθήο Φηινινγίαο θαη Γιψζζαο θαη Θενιφγνο, MSc Θενινγίαο, Αξ Παηδαγσγηθήο, ρνιηθφο χκβνπινο Ώγγιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο. 213

Γηαρείξηζε ηνπ ζπλαηζζεκαηηθνχ ηνκέα ηνπ παηδηνχ Κσλζηαληίλνο Γεκνπιάο dimoulask@yahoo.gr Δπξηπίδεο Γεκνπιάο Euripides5@hotmail.com Γεψξγηνο Φσκαδάθεο geopsomadakis@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ 1: Ο καζεηήο θαη νη αλάγθεο ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Πεξίιεςε Ώπφ ηα πην δχζθνια είλαη λα δηαρεηξηζηεί γξήγνξα (ακέζσο) θαη ζσζηά (ρσξίο ππνζέζεηο) ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα ησλ καζεηψλ ηνπ ν δάζθαινο, αθνχ, πξηλ νηηδήπνηε, πξέπεη λα ηνλ έρεη θαηαλνήζεη. ην πξφζσπν, κε ηηο πεξίπνπ ρίιηεο εθθάλζεηο ηνπ, βγαίλεη, φζν γίλεηαη, ην βίσκα (ε ζπγθίλεζε) ηνπ παηδηνχ. ηελ έθθξαζε ζπλνςίδεηαη ε ςπρνβηνινγηθή «ζηηγκή» ηνπ. Σν φπνην ιάζνο εξκελείαο πνπ ζα δνζεί έρεη άκεζεο ζπλέπεηεο, φρη απιά ζηνλ ςπρηζκφ, αιιά ζηε βηνινγία θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ. Ο άλζξσπνο απνηειεί «αλνηρηφ ζχζηεκα» κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Δ ςπρνβηνινγία ηνπ παηδηνχ ζπλαξηάηαη ζην ρεηξηζκφ ηνπ ζπλαηζζεκαηηθνχ ηνκέα ηνπ απφ ην δάζθαιν, αθνχ φια ηα εηζηφληα ζηνλ εγθέθαιν θαη ηνπ παηδηνχ ρξσκαηίδνληαη ζπλαηζζεκαηηθά, πξάγκα πνπ ζα θαλεί ζηελ έθθξαζή ηνπ. Δ εθθξαζηηθφηεηα βειηηψλεηαη κε ηελ ειηθία, αιιά θαη θαηαπλίγεηαη γηα ςπρνθνηλσληθνχο ιφγνπο, ζηα αγφξηα θπξίσο. Σν εθθξαζηηθφ απνηέιεζκα είλαη ζπλδπαζκφο λεπξνςπρνινγηθήο σξίκαλζεο θαη θχινπ. Σελ αλαγλψξηζή ηνπ πεηπραίλνπλ θαιχηεξα νη δαζθάιεο, απφ ηνπο δαζθάινπο. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ζπγθίλεζε, ζπλαίζζεκα, έθθξαζε ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βίλαη γεγνλφο «ην πεξηνξηζκέλν ελδηαθέξνλ πνπ έρεη δείμεη κέρξη ηψξα ε έξεπλα ηεο Παηδαγσγηθήο Φπρνινγίαο γηα ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ καζεηή» (Καςάιεο 1988:). Ώπηφ είλαη θπζηθφ, αθνχ «απφ φινπο ηνπο φξνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ ςπρνινγία, ίζσο ην ζπλαίζζεκα είλαη ν πιένλ δχζθνινο λα νξηζηεί» (Kalat 1998: 437β). Δ δσή, κέζα ζηελ ζρνιηθή ηάμε, δελ κπνξεί λα είλαη παξά, φπσο θαη φπνπ αιινχ, εδψ, ίζσο, ιφγσ ζπλζεθψλ, πην έληνλα, θαηά ηνπο «δηεγεξηηθνχο παξάγνληεο» 214

(Γαθξαλάο θαη Κάηζηνπ Γαθξαλά 1989: 167), «ζπλαηζζεκαηηθή» (Kalat 1998: 437β). «Οη ζπγθηλήζεηο (..) παξαθνινπζνχλ» (ελδνεγθεθαιηθά, Bard 1928, Olds & Milner 1954, Rosvold θ.ά. 1954, Downer 1962, Hess 1964, Schidkraut 1978, Anisman & Zacharko 1982, Gray 1982, Buch 1983) «θάζε εηζηφλ ζην γλσζηηθφ ζχζηεκα» (Κσζηαξίδνπ Βπθιείδε 1992: 146, βι. Αεκνπιάο 1990: 9-13, 1993: 17-20). «Υξσκαηίδνπλ, δειαδή, ζεηηθά ή αξλεηηθά, ηα εηζηφληα αλάινγα κε ηελ πξνζσπηθή αμία πνπ έρεη γηα ην άηνκν ην θαζέλα απφ απηά, θαη έηζη ζπκβάιινπλ ζηε λνεκαηνδφηεζή ηνπο. (..). Ο ζπλαηζζεκαηηθφο ρξσκαηηζκφο ησλ ζηνηρείσλ πνπ πεξλνχλ ζηε ζπλείδεζε, θαζψο επαλαιακβάλεηαη κέζα απφ ηελ θνηλή εκθάληζε κε ην γλσζηηθφ ζηνηρείν ζηε ζπλείδεζε, γίλεηαη αληηιεπηφο απφ ην άηνκν θαη απνηειεί πιένλ κέξνο ηεο εκπεηξίαο ηνπ.» (Κσζηαξίδνπ Βπθιείδε 1992: 146). Δ βίσζε ηνπ ζπλαηζζήκαηνο παξάγεη, ιίγν πνιχ, εθθξαζηηθά απνηειέζκαηα (Αεκνπιάο 1999α, 1999β). Έηζη, «θάζε ζηνηρείν ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ επελδχεηαη ζπλαηζζεκαηηθά» (Αεκνπιάο θαη Σδησξίδνπ 1994: 22), θαζψο ηα ζπλαηζζήκαηα είλαη «δεπηεξνγελείο δξάζεηο» (Janet, ζηνλ Boesch 1984: 173 θ.ε.), ε ιεηηνπξγία ησλ νπνίσλ έγθεηηαη ζηελ ξχζκηζε ηεο πξσηνγελνχο, πνπ θαηεπζχλεηαη πξνο θάπνην ζηφρν, δξάζεο, νπφηε, εμσηεξηθεπφκελεο, γίλνληαη αληηιεπηέο σο αηζζήκαηα πίεζεο, πξνζπάζεηαο, θνχξαζεο, άγρνπο, ιχπεο, επραξίζηεζεο θ.ιπ., ζεκαηνδνηψληαο ηελ θχζε ηεο δξάζεο θαη ηεο απαηηνχκελεο ξχζκηζεο, κπνξεί θαη ζηελ θαληαζία θαη ζηελ ζθέςε (Boesch 1984). «Σα ίδηα αηζζήκαηα πνπ αληηιακβάλεηαη θαλείο φηαλ εθηειεί εμσηεξηθά ηε δξάζε, (..), ηα αληηιακβάλεηαη θαη ζηελ θαληαζηηθή εθηέιεζε ηεο δξάζεο.» (Κσζηαξίδνπ Βπθιείδε 1992: 147). Ώπηφ ζεκαίλεη, φηη, φρη ζπάληα, δελ εθθξάδνπκε ηα ζπλαηζζήκαηά καο, επηκειψο θξχβνληάο ηα (Αεκνπιάο 1999α,β,γ). Έλα έκπεηξν κάηη, φκσο, απηφ κπνξεί λα ην δει, ζρεηηθά, εχθνια (Αεκνπιάο, 1999α). ηαλ ην άηνκν πξνζπαζεί, ζπλεηδεηά, λα καο θξχςεη ηα πξαγκαηηθά ηνπ ζπλαηζζήκαηα θαη λα καο απαηήζεη, θαηαβάιιεη πξνζπάζεηεο λα ειέγμεη ηηο θηλήζεηο ηνπ πξνζψπνπ, αιιά ηνλ πξνδίδνπλ νη θηλήζεηο ηνπ ζψκαηφο ηνπ ή νη ρεηξνλνκίεο ηνπ, παξνπζηάδνληαο κηα απφθιηζε απφ ηελ αλακελφκελε ή πξνβιεπφκελε ζπκπεξηθνξά (Mc Clintock & Hunt, 1975), αιιά θαη ε θσλή ηνπ, ν ηφλνο ηεο νπνίαο είλαη πνιχ πςειφο, αιινηψλεηαη, φηαλ ην άηνκν πάεη λα καο θξχςεη ηα πξαγκαηηθά ηνπ ζπλαηζζήκαηα (Αεκνπιάο 1994-5, 1995, 2001αβ, 2002, 2003, 2004). Καη ζην πξφζσπν (γθξηκάηζα ηνπ κνρζεξνχ) κπνξεί λα θαλεί απηφ (Thayger & Schiff 1969, ζηνλ Argyle, 1988). «Πνιιέο θνξέο, ε ιεθηηθή θαη κε ζπκπεξηθνξά κπνξεί λα είλαη αληίζεηε απφ ηα πξαγκαηηθά ζπλαηζζήκαηα ηνπ αηφκνπ.» (Αεκνπιάο 1994-5: 263, 2002: 52). ηελ αληίθαζε κεηαμχ ζπλαηζζεκάησλ θαη εθδειψζεσλ κε ιεθηηθήο ζπκπεξηθνξάο, αιιά θαη ζηελ έιιεηςε ζπκθσλίαο, ιεθηηθψλ θαη κε, ζπκπεξηθνξψλ, δηαθξίλεηαη ε αλεηιηθξίλεηα, ε νπνία, κε ηελ αλππαξμία ζεηηθψλ, φλησο, ζπλαηζζεκάησλ δηαηαξάζζεη ηελ επηθνηλσλία, ε νπνία δελ κπνξεί, κε ηίπνηε, λα είλαη πιήξεο (Αεκνπιάο 1994-5, 1995, 2001αβ, 2002, 2003, 2004). Φαίλεηαη, θαζαξά, ε 215

πξνζπάζεηα λα καο πείζνπλ, γηα θάηη, θαη λα αιιάμνπλ ηελ ζπκπεξηθνξά καο, κηα ελέξγεηα θαζφινπ θηιηθή (Edinger & Patterson 1983). Σν ζπλαίζζεκα, φκσο, είλαη δχζθνιν λα παξακείλεη κηα θαζαξά ηδησηηθή ππφζεζε (Αεκνπιάο 1999α). «Σαπηφρξνλα, ηα ζπλαηζζήκαηα ζπλνδεχνληαη απφ απνθξίζεηο ηνπ απηφλνκνπ λεπξηθνχ, ηνπ ελδνθξηληθνχ θαη ηνπ θηλεηηθνχ ζπζηήκαηνο, ηα νπνία εμαξηψληαη απφ ππνθινηηθά κέξε ηνπ θεληξηθνχ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο: ηελ ακπγδαιή, ηνλ ππνζάιακν θαη ην εγθεθαιηθφ ζηέιερνο. Οη πεξηθεξηθέο απηέο απνθξίζεηο ρξεζηκεχνπλ ζηελ πξνεηνηκαζία ηνπ ζψκαηνο γηα δξάζε θαη, επηπιένλ, θάλνπλ γλσζηέο ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο θαηαζηάζεηο καο ζε άιια άηνκα. (..). Βπνκέλσο, γηα λα θαηαλνήζνπκε έλα ζπλαίζζεκα, (..), πξέπεη λα θαηαλνήζνπκε φρη κφλν ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην ζπλαίζζεκα αληηπξνζσπεχεηαη ζηνλ θινηφ, αιιά θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη ππνθινηηθέο δνκέο ξπζκίδνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ απηφλνκνπ λεπξηθνχ θαη ηνπ ελδνθξηληθνχ ζπζηήκαηνο, νη νπνίεο δηεθπεξαηψλνπλ ηα πεξηθεξηθά ζηνηρεία ηεο ζπκπεξηθνξάο.» (Kandel θ.ά. 1999: 623 θ.ε.) Οι υποφλοιϊθέο δνκέο έρνπλ βαζηθφ ξφιν, ζηελ δηεθπεξαίσζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ (Bard 1929, 1934, Cannon 1927, 1929, 1932), ηα νπνία δελ γίλεηαη παξά, ιίγν ή πνιχ, λα βγνυλ θαη ζηελ έθθξαζε (Αεκνπιάο 1999α,β). Τπφ κία έλλνηα, ηα ζπλαηζζήκαηα κπνξεί λα είλαη ζπλεηδεηά ή αζπλείδεηα, αξρατθά, ζχλδξνκα εθθφξηηζεο, κέξνο ηεο βηνινγηθήο θιεξνλνκηάο ηνπ αλζξψπνπ, θαη νη εθθξάζεηο ηνπ πξνζψπνπ κπνξεί λα είλαη εθθξάζεηο θαηαπηεζκέλσλ, αζπλείδεησλ, ζπλαηζζεκάησλ (Hall & Lindzey 1970). Τπάξρεη κεγάιε, ζεηηθή, ζπζρέηηζε, κεηαμχ ζειεκαηηθήο έθθξαζεο ηνπ πξνζψπνπ θαη ζπλαηζζεκαηηθήο εκπεηξίαο (Colby θ.ά. 1977, Kleck θ.ά. 1976, Lanzetta θ.ά. 1976). Σν πξφζσπν παίδεη θεληξηθφ ξφιν ζηελ εκπεηξία (Boesch, 1984) θαη ζηελ έθθξαζε (Αεκνπιάο 1999α,β,γ, Αηαθνγηάλλε - Σαξιαηδή 1981) ηνπ ζπλαηζζήκαηνο. Δ ζπλαηζζεκαηηθή εκπεηξία είλαη, νπζηαζηηθά, κηα «ηζηνξία», πνπ επηλνεί ν εγθέθαινο, γηα λα εξκελεχζεη ηηο αληηδξάζεηο ηνπ ζψκαηνο (Lange 1885, James 1890, Schachter 1964, Damasio 1994, Kandel θ.ά. 1999), κέζα ζην πεξηβάιινλ, φπνπ, αθξηβψο, δεη (Boesch, 1984), απνηειψληαο «αλνηρηφ ζχζηεκα», κε απηφ (Γαθξαλάο θαη Κάηζηνπ - Γαθξαλά 1989: 19). «ίγνπξα, ν νξγαληζκφο, κε απνδερφκελνο ηελ πξαγκαηηθφηεηα φπσο αθξηβψο είλαη, αιιά ηξνπνπνηψληαο ηελ, ζε ηειηθή αλάιπζε, δελ θάλεη παξά ζπκπεξηθέξεηαη αληαγσληζηηθά, πξνο απηήλ. (..). Σν άηνκν, ηειηθά, θηλείηαη ζε κηα δηαβαζκηζκέλε θιίκαθα εγσηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο, θαηά ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, θηλνχκελν, επηζεηηθά, ελαληίνλ ηεο (..), θαη, θπζηθά, ε εληειήο επηηπρία (ε απφιπηε επηπρία) είλαη αδχλαην λα επηηεπρζεί, θαη, φρη ηφζνλ γηαηί είλαη αδχλαηνλ λα ηελ θηάζεη θαλείο, αιιά γηαηί, κε ηελ απιεζηία, πνπ δηαθξίλεη ηνλ άλζξσπν, σο πξνο ηελ επαχμεζε (θπξηνιεθηηθά ή κεηαθνξηθά) ηνπ δσηηθνχ πξνζσπηθνχ ρψξνπ ηνπ, είλαη αδχλαην απηή λα νξηνζεηεζεί. Έηζη, ν άλζξσπνο δεη, δηαξθψο, ζε έλαλ αγψλα, γηα 216

θαηάθηεζε ηνπ άπηαζηνπ, θαη είλαη θπζηθφ λα κελ αηζζάλεηαη, πνηέ, αζθαιηζκέλνο, ζηνλ βαζκφ ηεο επηπρίαο, πνπ πεηπραίλεη: είλαη, δσή νιφθιεξε, αλήζπρνο», κε κηθξνδηαιείκκαηα, ζηα νπνία «έρεη λα αληηκεησπίζεη «αγαπεηηθέο», πξνο απηφλ, θαηαζηάζεηο», νπφηε «δεη επράξηζηεο θαηαζηάζεηο. Σα δηεξρφκελα παίξλνπλ ηνλ ραξαθηήξα ηνπ επράξηζηνπ, κε ηελ δηέγεξζε λνξεπηλεθξηλεξγηθψλ θπθισκάησλ. Πην πνιιή δνπιεηά θαίλεηαη, φκσο, πσο έρνπλ ηα ζεξνηνληλεξγηθά θπθιψκαηα, πνπ δηεγείξνληαη ζε δπζάξεζηεο θαηαζηάζεηο. Ώιιαγέο, ζηα πνζνζηά ησλ λεπξνδηαβηβαζηψλ ησλ θπθισκάησλ απηψλ θαη εθείλσλ (λνξεπηλεθξίλε, ζεξνηνλίλε), ζε ζπλδπαζκφ κε άιινπο νηθείνπο ππνθπθισκάησλ (κε ηελ λνξεπηλεθξίλε ε λνξαδξελαιίλε, ληνπακίλε, αθεηπινρνιίλε θαη ελδνξθίλεο - εγθεθαιίλεο θαη ε νπζία Ρ γηα ηνλ πφλν θ.ιπ.), επηθέξνπλ αιιαγέολ ζηελ ζπγθηλεζηαθή έθθξαζε», δηαβαζκίδνληαο «ηα ζπλαηζζήκαηα: επηπρία, έθπιεμε, θφβνο, ζπκφο, αεδία, πεξηθξφλεζε, ληξνπή, ιχπε.» (Αεκνπιάο 1990: 29-40, 1993: 37). Έηζη, «νη θχξηεο (..) νηθνγέλεηεο ζπλαηζζεκάησλ θαη κεξηθά απφ ηα κέιε ηνπο είλαη ηα εμήο:» Θπκφο: πηθξία, ελφριεζε, απφγλσζε, εθλεπξηζκφο, ερζξφηεηα, αλαβξαζκφο, αγαλάθηεζε, νξγή, ιχζζα, παζν ινγηθφ κίζνο θαη βία, Φφβνο: θαηάπιεμε, έγλνηα, αλεζπρία, άγρνο, αλαζηάησζε, λεπξηθφηεηα, δένο, ζθηάμηκν, ηξνκάξα, ηξφκνο, θξίθε, θνβία θαη παληθφο, Ώπνζηξνθή: δπζθνξία, ζηραζηά, απέρζεηα, πεξηθξφλεζε, αεδία, βδειπγκία, θξίθε, Έθπιεμε: ζαπκαζκφο, απνξία, θαηάπιεμε, ζνθ, Θιίςε: απηνιχπεζε, θαεκφο, κνλαμηά, αθεθηά, πίθξα, ιχπε, θαηήθεηα, κειαγρνιία, απειπηζία, ζνβαξή θαηάζιηςε, Νηξνπή: απνγνήηεπζε, ακεραλία, ελνρή, ηχςεηο, ηαπείλσζε, εμεπηειηζκφο, θαηαηζρχλε, ζπζηνιή, κεηάλνηα, Ώγάπε: απνδνρή, επγέλεηα, θηιηθφηεηα, εκπηζηνζχλε, ηαίξηαζκα, αθνζίσζε, ηξπθεξφηεηα, ιαηξεία, μεκπάιηζκα, έξσηαο, Ώπφιαπζε: αλαθνχθηζε, ηθαλνπνίεζε, επαξέζθεηα, επεμία, αηζζεηηθή απφιαπζε, ραξά, δηαζθέδαζε, ηέξςε, ελζνπζηαζκφο, θακάξη, επηπρία, θέθη, επθνξία, εδνλή, έθζηαζε, καλία απηά, ρσξίο λα κπνξνχκε, αθφκε, λα μέξνπκε «ηη γίλεηαη κε ηηο πξνζκίμεηο ηνπο, φπσο είλαη ε δήιηα, κηα παξαιιαγή ηνπ ζπκνχ πνπ εκπεξηέρεη επίζεο ιχπε θαη θφβν» ή «κε ηηο αξεηέο πνπ γελλνχλ ζπλαηζζήκαηα, φπσο ε ειπίδα θαη ε πίζηε, ην θνπξάγην θαη ε κεγαινςπρία, ε ζηαζεξφηεηα θαη ε εξεκία» ή «κε θάπνηα απφ ηα θιαζηθά ειαηηψκαηα, απφ ηα νπνία παξάγνληαη ζπλαηζζήκαηα φπσο ακθηβνιία, αδηαθνξία, απάζεηα θαη λσζξφηεηα - ή πιήμε» (Goleman 1997: ). Οη βαζηθέο νηθνγέλεηεο ή δηαζηάζεηο ησλ ζπλαηζζεκάησλ (Ekman 1992) έρνπλ «έλαλ βαζηθφ ζπλαηζζεκαηηθφ ππξήλα απ φπνπ πξνέξρνληαη ηα ζπγγεληθά (..) ζπλαηζζήκαηα ζηηο άπεηξεο παξαιιαγέο ηνπο» (Goleman 1997:). Καηαιαβαίλνπκε, ινηπφλ, ηψξα, πφζν δχζθνιν είλαη λα δηαρεηξηζηεί, γξήγνξα (ακέζσο) θαη ζσζηά (ρσξίο ππνζέζεηο), ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα ηνπ παηδηνχ ν δάζθαινο, αθνχ, πξηλ νηηδήπνηε, πξέπεη λα ηνλ έρεη θαηαλνήζεη (Αεκνπιάο, 2005). «Σν πξψην πνπ θνηηάδεηο, ζ έλαλ άλζξσπν, είλαη ην πξφζσπν» (Αεκνπιάο 1994-5: 217

246, 2002: 38). «Σν πξφζσπν απνηειεί πξσηαξρηθή πεγή πιεξνθνξηψλ, ζηελ επηθνηλσληαθή καο ζρέζε. ε κηα ηέηνηα ζρέζε, ην πξφζσπν δελ κπνξεί παξά, ππνρξεσηηθά, λα ζηέιλεη κελχκαηα. Ο άλζξσπνο, ζέιεη δελ ζέιεη, επηθνηλσλεί. Θα κπνξνχζακε πξνζθπψο λα πνχκε, φηη απηφ αθξηβψο, είλαη θαη ην «καξηχξην» ηνπ αλζξψπνπ: ππνρξεσηηθά, λα επηθνηλσλεί.» (Αεκνπιάο, 1999β: 8). Έηζη, ηα παηδηά, κέζα ζε κηα ζρνιηθή ηάμε, αθφκα θαη λα κελ ην ήζειαλ, εθπέκπνπλ ζπλαηζζεκαηηθά κελχκαηα, ζπλερψο (Watzlavick θ.ά. 1967). Ο άλζξσπνο ζηέιλεη κελχκαηα κε φιν ηνπ ην ζψκα (Dittman 1973, Steingart θ.ά. 1976), αιι απηφ πνπ ππεξέρεη είλαη ην πξφζσπν (Bugental θ.ά. 1970a,b). Σν πξφζσπφ καο ζηέιλεη κελχκαηα: ζηαηηθά (ζρήκα θαη ραξαθηεξηζηηθά, ρξψκα δέξκαηνο θ.ιπ.), βξαδέα (νη αιιαγέο, απφ ηνλ ρξφλν, π.ρ. ξπηίδεο) θαη ηαρέα (νη θηλήζεηο ησλ κπψλ, πνπ δεκηνπξγνχλ πξφζθαηξεο αιιαγέο, ζηελ εκθάληζή ηνπ, γηα ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα, π.ρ. ην αλαζήθσκα ησλ θξπδηψλ) (Ekman & Friesen 1975). Ώπ φια απηά, απνηειψληαο έλα ζχκπινθν (Gibson 1969), ηα δχν πξψηα επεξεάδνπλ θαη ηα ηειεπηαία θηηάρλνπλ, ηειηθά, ηελ έθθξαζε ηνπ αλζξψπνπ (Tomkins 1962, 1963, 1970, Ekman & Friesen, 1969). Υίιηεο, πεξίπνπ, εκθαλίζεηο (θηλήζεηο) ηνπ πξνζψπνπ κπνξνχλ θαη αιιάδνπλ, κε ηξνκαθηηθή ηαρχηεηα, πξάγκα πνπ δπζθνιεχεη ηελ εξκελεία ηνπ (Ekman θ.ά. 1972, Ekman & Friesen 1975), θηάλνληαο, εξκελεπηηθά, κέρξη θαη ζηελ ζχγρπζε ηνλ ζεαηή (Ekman θ.ά. 1972, Ekman & Friesen 1975, Αεκνπιάο 1999β), θαζψο ην πξφζσπν εκθαλίδεη κηα, νινθιεξσκέλα, πεξίπινθε, ζεηξά ηδηνηήησλ: έθθξαζε, ραξαθηεξηζηηθά, πεξίγξακκα, ζρήκα, ρξψκα, πθή, ζθηέο, αληίζεζε θσηεηλφηεηαο, θίλεζε, κεηαιιαγή (Gibson 1969). Σα κελχκαηα, πνπ ζηέιλεη ην πξφζσπν, δείρλνπλ, πέξα απφ ηελ ειηθία θαη ηελ πγεία, ηελ πξνζσπηθφηεηα, ηελ επθπύα, ηηο ηάζεηο, ηελ δηάζεζε, ηηο ζηηγκηαίεο αιιαγέο ζηελ ζπδήηεζε θαη ηα ζπλαηζζήκαηα (Ekman 1964, Ekman & Friesen 1969, 1975, Ekman θ.ά. 1983), αθφκα θαη ηελ ζηίμε ηνπ ιφγνπ θαη ηελ αληηθαηάζηαζε ιέμεσλ, θνηλψλ, ζε κηα πνιηηηζηηθή νκάδα (Ekman & Friesen 1975). Κπξίσο, ηα ηαρέα ζήκαηα ηνπ πξνζψπνπ δεκηνπξγνχλ ηελ έθθξαζε ηνπ πξνζψπνπ, σο ηελ πξσηαξρηθή επίδεημε ζπλαηζζεκάησλ θαη ζπλαηζζεκαηηθήο επηθνηλσλίαο (Tomkins 1962, 1963, Ekman & Friesen 1969). Σαρέα ζήκαηα θαη «ζηάζεηο» ηνπ πξνζψπνπ ζπλζέηνπλ ηε ζπλαηζζεκαηηθή καο θαηάζηαζε θαη ηελ εληχπσζε ησλ άιισλ γη απηήλ (Ekman θ.ά. 1972). Ώπηά, φια, θαη αλ, αθφκα, ην ππνθείκελν δελ ηα αηζζάλεηαη, αιιά είλαη πξνζπνηεηά (Ekman & Friesen 1975). ίγνπξα, «ε έθθξαζε θαίλεηαη πην εθθξαζηηθή, φηαλ πξφθεηηαη γηα έθιπζε βηψκαηνο», θη απηφ, «φρη ηφζνλ εθηαζηαθά ή σο έληαζε, αιιά, θπξίσο, γηαηί, ζην πξφζσπν, είλαη, ζρεηηθά, εχθνιν λα θαλεί ε κε πεγαηφηεηα ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, δειαδή ε κε γλεζηφηεηα ηνπ ζπλαηζζήκαηνο», θαζψο «δελ είλαη, ηφζνλ ε έληαζε θαη ν πινχηνο, πνπ θάλεη κία έθθξαζε εθθξαζηηθή, αιιά είλαη, θπξίσο, ε γλεζηφηεηα ηεο 218

ζπγθίλεζεο, πνπ ππάξρεη, ζ απηή», θαη, βέβαηα, «ε επηηήδεπζε θάλεη θάπνηε - ην ίδην ην άηνκν λα κελ είλαη ηφζνλ εθθξαζηηθφ, φζνλ, ίζσο, ζα ήζειε ην ίδην λα δείμεη» (Αεκνπιάο 1999α: 56-7, βι. Ekman & Friesen 1975, Ekman 1973, 1980). Ώπηφ θαίλεηαη θπζηθφ, αθνχ, πίζσ απφ ηελ εζθεκκέλε έθθξαζε, εμαθνινπζεί, έζησ φρη, ηφζνλ, απνηειεζκαηηθά, λα ιεηηνπξγεί ην γλήζην ζπλαίζζεκα ηνπ αηφκνπ (Αεκνπιάο 1999α). Άιισζηε, ε ηερλεηή επηβνιή κηαο έθθξαζεο, ζην πξφζσπν, ρσξίο ζπλαηζζεκαηηθφ πεξηερφκελν, έζησ θαη αλ αληηζηνηρεί ζε θάπνην ζπλαίζζεκα, δελ επεξεάδεη ην άηνκν, ζπλαηζζεκαηηθά, ελψ, θαη φηαλ ε επηβιεκέλε έθθξαζή ηνπ αληηζηνηρεί ζε αληίζεην ζπλαίζζεκα, ε παξνπζία ελφο εμσηεξηθνχ εξεζίζκαηνο ην επεξεάδεη, ζπλαηζζεκαηηθά, κε νκφινγν ηξφπν (Tourangeau & Ellsworth 1979). H «ελαξκφληζε ηνπ ζπλαηζζήκαηνο κε ηα εξεζίζκαηα πνπ ην πξνθαινχλ» (Νηθνβηψηεο 1987: 9) (πξνζθνξφηεηα) (Νηθνβηψηεο 1987, Παξάζρνο, 1988αβ) απνηειεί ηελ πγηά ζρέζε ηνπ αηφκνπ, κέζα ζην πεξηβάιινλ ηνπ (Νηθνβηψηεο 1987, Αεκνπιάο 1993). «Κάζε ζηνηρείν ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ επελδχεηαη ζπλαηζζεκαηηθά» (Αεκνπιάο θαη Σδησξίδνπ, 1994: 22). «Ώιιά ην βίσκα θαίλεηαη λα είλαη πινπζηφηεξν, ζηελ ζπλαηζζεκαηηθή ηνπ δηάζηαζε, απφ ηελ έθθξαζε. Αειαδή, ιηγφηεξα ζπλαηζζήκαηα εθθξάδνληαη απ φζα βηψλνληαη, σο απνηέιεζκα κηαο ζπλαηζζεκαηηθήο επίδξαζεο. Με ην ίδην ζπλαηζζεκαηηθφ εξέζηζκα, βεβαίσο, πεηπραίλεηαη ε βίσζε ηνπ αληίζηνηρνπ ζπλαηζζήκαηνο (αλεμάξηεηα, ζε ηη βαζκφ θαη ζε πνηα, αθξηβψο, πνηφηεηα), αιιά, γχξσ απφ απηφ, κπνξνχλ λα ζπλεγεξζνχλ (φρη, φκσο, πάληα νχηε απαξαίηεηα) θαη άιια, νκφινγα, αζθαιψο, ζπλαηζζήκαηα, ζε κηθξφηεξν, βέβαηα, βαζκφ θαη έθηαζε. Ώπηφ, φκσο, ην ζπλαηζζεκαηηθφ θάζκα δελ βγαίλεη φιν ζηελ έθθξαζε», ίζσο γηαηί «ηα «πεξηθεξεηαθά», ηνπ θεληξηθνχ, ζπλαηζζήκαηα είλαη κελ ππαξθηά, αιιά απέρνπλ, θάπνηε, πνιχ, απφ εθείλν, θαη, γη απηφ, άιισζηε, παξνπζηάδνληαη ηφζν ιίγν θαη, βέβαηα, ηφζν ζπνξαδηθά», ζαθψο «πην ιίγν ππαξθηά ζηελ έθθξαζε, έηζη, πνπ, ζηα κάηηα ηνπ παξαηεξεηή, απηά ράλνληαη, εληειψο» (Αεκνπιάο 1999α: 57). Σα ζήκαηα, απφ ηελ έθθξαζε, «πνπ είλαη κελχκαηα γηα ηνλ εζσηεξηθφ ή ηνλ εμσηεξηθφ θφζκν, θάλνπλ ην πξφζσπν κία πνιπζήκαληε, αλαπφθεπθηε θαη πεξίπινθε πεγή πιεξνθνξηψλ» (Αηαθνγηάλλε - Σαξιαηδή 1981: 5), γηα ηνλ δάζθαιν. «ηελ έθθξαζε, ζπλνςίδεηαη ην ζπλαηζζεκαηηθφ βίσκα (ε ζπγθίλεζε) ηνπ ππνθεηκέλνπ (Αεκνπιάο 1999α: 57) θαη «ε γλήζηα ζπλαηζζεκαηηθή έθθξαζε ηνπ πξνζψπνπ ζρεηίδεηαη κε ηνλ ςπρηζκφ ηνπ αηφκνπ, πνπ ηελ εθθξάδεη» (Αεκνπιάο 1999α,β). Δ εθθξαζηηθφηεηα ηνπ παηδηνχ ζρεηίδεηαη κε ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ (Buck 1975, 1984). Δ απηνεθηίκεζε ηνπ παηδηνχ, κάιινλ, έρεη ζπλαηζζεκαηηθή αληηπξνζψπεπζε (Harter 1982, 1983, 1985), κε έλδεημε ζηελ απνδνρή, πξνζνρή θαη ππνζηήξημε, απφ ηνπο άιινπο (Harter 1988). πλαθφινπζα, ε πξνζαξκνγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ, ζηηο απαηηήζεηο ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο, 219

θαίλεηαη ζηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα κπνξεί λα ειέγρεη ηελ έθθξαζή ηνπ (Snyder 1987), πξάγκα (ν έιεγρνο θαη ε δηακφξθσζε ηεο έθθξαζεο) πνπ, ζηνπο ελήιηθεο, ηθαλνχο θαη λα θαηαπλίγνπλ ζπλαηζζήκαηα, πνπ δελ πξέπεη λα εθθξαζηνχλ (Friedman & Miller - Herringer 1991), επθνιχλεη ηελ θαηεχζπλζε ηεο εληχπσζεο, ζε θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο, βνεζψληαο ηνπο λα απνθηήζνπλ ηηο επηζπκεηέο απαληήζεηο, απφ ηνπο άιινπο (Ekman & Friesen 1975). Σα παηδηά κε πςειή απηνεθηίκεζε είλαη ηθαλά λα πεηχρνπλ θαιή εθθξαζηηθή ζπγθηλεζηαθή ζεκαηνδφηεζε (Eder & Jones, 1989). Δπραξηζηίεο Οη Κσλζηαληίλνο Αεκνπιάο, Βπξηπίδεο Αεκνπιάο θαη ε Μαξία ΐνπβνχζε, επραξηζηνχλ ηνπο «ζπλεηζεγεηέο» ησλ Θενδψξα Βπ. Παπαδεκεηξίνπ, Έιιε Κ. ΐέιιηνπ, Υξήζην Μ. Πνχξηθα, Γηψξγν Φσκαδάθε, Υξήζην Ε. Αεκεηξέιηα, Εσάλλε Κ. Σξίγθα, Λάκπξν Σακπαθά, Αήκεηξα Υακαιίδνπ, ηπιηαλή Θεβαίνπ, Αεκήηξην Γ. Ληφβα, Ώγγειηθή Γ. Σζάκε, ηακάηε Ν. Ξαγξεκκελάθν, Οιπκπία Ν. Καιακπαιίθε, Ώληψλε Α. Φξαγθνχιε, θαη ηνλ Νηθφιαν Βπ. Γαξθαδνχια. Βηβιηνγξαθία Anisman, H., & Zacharko, A.M. (1982). Depression: the predisposing influence of stress. Behavior and Brain Sciences, 5, 89-137. Bard, P.A. (1928). Ώ diencephalic mechanism for the expression of rage with special reference to the sympathetic nervous system. American journal of Psychology, 84,490-515. Bard, P. (1929). The central representation of the sympathetic system. Archives of Neurology and Psychiatry, 22, 230-246. Bard, P. (1934). On emotional expression after decortication with some remarks on certain theoretical views. Psychological Review, 41, 309-329. ΐoesch, E.E. (1984). The development of affective schemata. Human Development, 27, 173-183. Buch, J.A.(1983). Emotion and Nonverbal behavior:the communication of Affect. New York: Guilford Press. Buck, R. (1975). Nonverbal Communication of Affect in Children. Journal of Personality and Social Psychology, 31(4), 644-653. Buck, R. (1984). The communication of emotion. New York Guilford Press. Bugental, D.E., Kaswan, J.W., Love, L.R. (1970a). Perception of Contradictory Meanings Conveyed by Verbal and Nonverbal Channels. Journal of Personality and Social Psychology, 16 (4), 647-655. 220

Bugental, D.E., Kaswan, J.W., Love, L.R., Fox, M. (1970b). Child versus Adult Perception of Evaluative Messages in Verbal, Vocal and Visual Channels. Developmental Psychology, 2 (3), 367-375. Cannon, W.B. (1927).The James - Lange theory of emotions: A critical examination and an alternative theory. American Journal of Psychology, 39, 106-124. Cannon, W.B. (1929). Organization for physiological homeostasis. Physiological Rewiew, 9,399-431. Cannon, W.B. (1932). The Wisdom of the Body. New York: Norton. Colby, C.Z., Lanzetta J.T., Kleck, R.E. (1977). Effects of the Expressions of Pain on Autonomic and Pain Tolerance Responses to Subject-Controlled Pain. Psychophysiology, 14 (6), 537-40. Damasio, A.R. (1994). Descartes Error. Emotion, Reason and the Human Brain. New York: Plenum. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (Φζηλφπσξν Υεηκψλαο 1990). Φπρνπαζνινγία Η: Οη αηηίεο. Έθδ. ησλ ΣΒΕ (ΒΤΠ [Σκήκα Εαηξηθψλ Βξγαζηεξίσλ]) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (επηέκβξεο Οθηψβξεο 1993). Φπρνινγία. Έθδ. ησλ ΣΒΕ (ΒΤΠ - Ννζειεπηηθή) Λάξηζαο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1994-5). Δ θπζηθή ειθπζηηθφηεηα ζηε ζρνιηθή ηάμε (βηνςπρνινγηθή άπνςε). Δθαξκνγέο ρνιηθήο Φπρνινγίαο, θσδ. 349. Ώξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο / Σκήκα Φπρνινγίαο, Ξεξνγξαθία, Θεζζαινλίθε, 231-270. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1995). Φπζηθή Βιθπζηηθφηεηα - Φπρνινγία ηεο Γνεηείαο. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνχ πιιφγνπ Λάξηζαο, Λάξηζα, Ώ κέξνο: 11, 1, 45-47, ΐ Μέξνο: 12, 1,40-43. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1999α). Κιηληθή Νεπξνςπρνινγία ηεο ζπγθηλεζηαθήο έθθξαζεο ηνπ πξνζψπνπ ηνπ παηδηνχ. Πάηξα ΐφινο - Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1999β). Νεπξνςπρνινγηθή εθηίκεζε ηεο κεηαβιεηφηεηαο ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Θεζζαινλίθε - Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (1999γ). Γηεξεχλεζε ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλψξηζεο ζπλαηζζεκαηηθψλ εθθξάζεσλ ηνπ πξνζψπνπ απφ ςπρσζηθνχο αζζελείο. Αηδαθηνξηθή Αηαηξηβή, Θεζζαινλίθε. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2001α). Αηαγλσζηηθέο ιχζεηο ζην πξφβιεκα ηεο αλαγλψξηζεο ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ εθθξάζεσλ ηνπ πξνζψπνπ ηνπ παηδηνχ. Πεξηιήςεηο Δηζεγήζεσλ 1 νπ Παλειιήληνπ πλεδξίνπ Παλειιήληαο Έλσζεο Δπηζηεκφλσλ Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο «Ο ζχγρξνλνο άλζξσπνο θαη νη δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο ζπλζήθεο δσήο» ( Ώζήλα 29.9.1), 40-1. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2001β). Θέκαηα Κνηλσληνινγίαο. ΣΒΕ / ΒΤΠ / Σκήκα Εαηξηθψλ Βξγαζηεξίσλ, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2002). Φπρνινγία Δπηρεηξήζεσλ. ΣΒΕ / ΑΟ / Σκήκα Λνγηζηηθήο, Λάξηζα. 221

Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2003). Ώλζξψπηλεο ρέζεηο ζηελ εξγαζία. ΣΒΕ / ΑΟ / Σκήκα Λνγηζηηθήο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2004). Αλζξψπηλεο ρέζεηο. ΣΒΕ / Σκήκα Γσηθήο Παξαγσγήο, Λάξηζα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ. (2005). Αηαρείξηζε ζπλαηζζεκαηηθνχ ηνκέα παηδηνχ καζεηή. Αξρείν Πξνγξάκκαηνο Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ «Γηαρείξηζε πξνβιεκάησλ ζρνιηθήο ηάμεο» (ππεχζπλνο έθδνζεο: Αηνλχζεο Λνπθέξεο). Ώζήλα. Αεκνπιάο, Κ.ΐ., θαη Σδησξίδνπ, Ώη. (1994). Ε. (1994). εκεηψζεηο Νεπξνςπρνινγίαο (θαζ. Ε. Μπαινγηάλλεο, Βαξηλφ Βμάκελν). Ώξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο / Σκήκα Φπρνινγίαο, Θεζζαινλίθε, 18, 18-25. Αηαθνγηάλλε - Σαξιαηδή, Βη. (1981). Σν αλζξψπηλν πξφζσπν ζαλ κέζν επηθνηλσλίαο (ςπρνινγηθή θαη λεπξνςπρνινγηθή κειέηε). Αηαηξηβή γηα δηδαθηνξία, Θεζζαινλίθε. Dittman, A.T. (1973). Interpersonal Messages of Emotion. New York: Springer Publishing Inc. Downer, J.C. (1962). Interhemispheric integration in the visual system. In V.B. Mountcastle (ed.), Conference of Interhemispheric Relations and Cerebral Dominance. Baltimore: Johns Hopkins University Press. Eder, R., & Jones, M.(1989). The early emergence of self-monitoring: Individual differences in the recognition and production of emotional expression. Paper presented at the Biennial Meetings of the society for Research in Child Development, Kansas City, MO. Edinger, J., & Patterson, M.L. (1983). Non-verbal involvement and social control. Psychological Bulletin, 93, 30-56. Ekman, P. (1964). Body Position, Facial Expression and Verbal Behavior During Interviews. Journal of Abnormal and Social Psychology, 68, 259-301. Ekman, P. (1973). Cross Cultural Studies of Facial Expression. In P. Ekman (ed.), Darwin and Facial Expression. New York: Academic Press, 169-229. Ekman, P. (1980). L Expression Des Emotion. Le Recherche, 11 (117), 1408-15. Ekman, P. (1992). An Argument for the Basic Emotions. Cognition and Emotion, 6, 175. Ekman, P., & Friesen, W.V. (1969). Nonverbal Leakage and Clues to Deception. Psychiatry, 32, 88-106. Ekman, P. & Friesen, W.V. (1975). Unmasking the Face. A Guide to Recognizing Emotions from Facial Clues. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall Inc. Ekman, P., Friesen, W.V., Ellsworth, P. (1972). Emotion in the Human Face: Guidelines for Research and an Integration of Findings. New York: Pergamon Press Inc. 222

Ekman, P., Levenson, R.W., Friesen, W.V. (1983). Autonomic nervous system activity distinguishes among emotions. Science, 221, 1208-1210. Γαθξαλάο, Ώ., θαη Κάηζηνπ - Γαθξαλά, Μ. (1989). Φπζηνινγία ηεο Μάζεζεο, Η: Ύιε θαη Δγθέθαινο. Βθδ. νίθνο αδειθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε, 167, 166-172. Friedman, H.S., & Miller - Herringer, T. (1991). Nonverbal display of emotion in public and private: Self-monitoring, personality, and expressive cues. Journal of Personality and Social Psychology, 61, 766-775. Gibson, E.J. (1969). Principles of Perceptual Learning and Development. New Τork: Meredith Corporation. Goleman, D. (1997 6 ). Ζ ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε, γηαηί ην «EQ» είλαη πην ζεκαληηθφ απφ ην «IQ»; Βιιεληθά Γξάκκαηα, Ώζήλα. Gray, J.A. (1982). The Neuropsychology of Anxiety: an Enquiry into the functions of the Septal-Hippocampal System. Oxford University Press. Hall, C.S., & Lindzey, G. (1970). Theories of Personality. New York: J. Wiley and Sons Inc.. Harter, S. (1982). The Perceived Self-Competence Scale for Children. Child Development, 53, 87-97. Harter, S. (1983). Developmental perspectives on self-esteem. In P.H. Mussen (Ed.), Handbook of child psychology, Vol 4: Socialization, personality and social development, 275-385. New York: Wiley. Harter, S. (1985). Processes underlying the construction, maintenance, and enhancement of self-concept in children. In J. Suls & A. Greenwald (Eds), Psychological perspectives on the self, Vol 3, 137-181. Hillsdale, N J: Erlbaum. Harter, S. (1988). Developmental processes in constuction on the self. In T.D. Yawkey & J.E. Johnson (Eds), Integrative processes and socialization: Early to middle childhood, 45-95, Hillsdale, JL: Erlbaum. Hess, W. (1964). The biology of Mind. Chicago: University of Chicago Press. James, W. (1890). The Principles of Psychology. New York: Holt. Janet, ( ) (ρ.ρ.). ηνλ Boesch (1984). Kalat, J.W. (1998 5 ). Βηνινγηθή Φπρνινγία, η. 2. Βθδνηηθφο κηινο «Ίσλ»-Βθδφζεηο «Έιιελ», κεηάθξαζε θαη επηκέιεηα Ώ.Κ. Ώγγειή, Γ.Δ. Βπζηαζίνπ, Γ.Θ. Παλαγήο θαη Α.Ώ. Υξεζηίδεο, Ώζήλα 2, 437. Kandel, E.R., Schwartz, J.H., Jessell, Th. M. (1999). Νεπξνεπηζηήκε θαη πκπεξηθνξά. Παλεπηζηεκηαθέο εθδφζεηο Κξήηεο, απφδνζε ζηα Βιιεληθά Υ. Καδιαξήο, Ώ. Καξακαλιίδεο θαη Γ.Υ. Παπαδφπνπινο, Δξάθιεην, 623, 623-658. Kleck, R.E., Vaughan, R.C., Cartwright-Smith, J., Vaughan, K.B., Colby, C.Z., Lanzetta, J.T. (1976). Effects of Being Observed on Expressive, Subjective and Physiological Responses to Painful Stimuli. Journal of Personality and Social Psychology, 34, 1211-1218. 223

Καςάιεο, Ώ.Γ. (1988).Δηζαγσγή ζηελ Παηδαγσγηθή Φπρνινγία, εκεηψζεηο. Έθδνζε Τπεξεζίαο Αεκνζηεπκάησλ Ώξηζηνηέιεηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, 31. Κσζηαξίδνπ - Βπθιείδε, Ώ. (1992). Γλσζηηθή Φπρνινγία. Βθδφζεηο «Art of Text», 146. Lange, C.G. (1885). The emotions. Retranslated by I.A. Haupt for K.Dunlap (editor). Baltimore: Williams & Wilkins, 1922. Lanzetta, J.T., Cartwright - Smith, J., Kleck, R.E. (1976). Effects of Nonverbal Dissimulation on Emotional Experience and Autonomic Arousal. Journal of Personality and Social Psychology, 33(3), 354-370. McClintock, C.G., & Hunt, R.G. (1975). Νon-verbal indications of affect and deception in an interview setting. Journal of Applied Social Psychology, 5, 54-67. Nηθνβηψηε, Γ. (1987). Γηδαθηηθέο εκεηψζεηο ηνπ καζήκαηνο Φπρνινγία. ΣΒΕ / ΒΤΠ / Σκήκα Ννζειεπηηθήο, 9. Οlds, J., & Milner, O. (1954). Positive reinforcement produced by electrical stimulation of septal area and other regions of the rat brain. Journal of Comparative and Physiological Psychology, 47, 419-427. Παξάζρνο, Ώ. (1988α). ρηδνζπλαηζζεκαηηθή Αηαηαξαρή. ην Υ. Εεξνδηαθφλνπ, Υ. Φσηηάδε θαη Β. Αεκεηξίνπ (επηκέιεηα), Φπρηαηξηθή (201-203). Βθδφζεηο Μαζηνξίδε, Θεζζαινλίθε. Παξάζρνο, Ώ.(1988β). πλαηζζεκαηηθέο Αηαηαξαρέο - πλαηζζεκαηηθέο Αηαηαξαρέο. ην Υ. Εεξνδηαθφλνπ, Υ. Φσηηάδε θαη Β. Αεκεηξίνπ (επηκέιεηα), Φπρηαηξηθή. Βθδφζεηο Μαζηνξίδε, Θεζζαινλίθε, 187-199. Rosvold, H.E., θ. ά. (1954). Influence of amygdalectomy on social behavior in monkeys. Journal of Comparative and Physiological Phychology, 47, 173-178. Schachter, S. (1964). The interaction of cognitive and psysiological determinants of emotional state. In L. Berkowitz (ed.), Advances in Experimental Social Psychology, Vol. I, 49-80. New York: Academic Press. Schildkraut, J.J., θ.ά. (1978). The current status of the catecholamine hypothesis of affective disorders. In M.A. Lipton, A. Dimassio, K.F. Killan (eds), Psychopharmacology, a Generation of Research in Progress. New York: Raven Press. Snyder, M. (1987). Publik appearances, private realities. San Francisco: Freeman. Steingart, I., Grand, S., Margolis, R., Freedman, N., Buchward, C. (1976). A Study of the Representation of Anxiety in Chronic Schizophrenia. Journal of Abnormal Psychology, 85 (6), 535-542. Thayger, ( ), & Schiff, ( ) (1969). ηνλ M. Argyle (1978), The Psychology of interpersonal behaviour. Βθδ, Θπκάξη, 1-26, Κνηλσληθε πκπεξηθνξά 4. 224

Tomkins, S.S. (1962). Affect, Imagery, Consciousness, I. The Positive Affect. New York:Springer. Tomkins, S.S. (1963). Affect, Imagery, Consciousness, II. The Negative Affect. New York: Springer. Tomkins, S.S. (1970).Affect as the Primary Motivational System. In M.Arnold (editor), Feelings and Emotions. The Loyola Symposium. New York: Academy Press, 101-110. Tourangeau, R., & Ellsworth, P.C. (1979). The Role of Facial Response in the Experience of Emotion. Journal of Personality an Social Psychology, 37 (9), 1519-31. Watzlavick, P., Beavin, J.H., Jackson, D.D. (1967). Pragmatics of Human Communication. New York: W.W. Norton. ΒΗΟΓΡΑΦΗΚΑ Κσλζηαληίλνο ΐ. Αεκνπιάο, Φηιφινγνο Ννκνπνιηηηθφο Θενιφγνο, Φπρνιφγνο (Φηινζνθίαο Παηδαγσγηθήο Φπρνινγίαο / Φπρνινγίαο, [Πεηξακαηηθήο, Γλσζηηθήο, Βμειηθηηθήο, ρνιηθήο] θαη Κνηλσληθήο-KιηληθήοΦπρνινγίαο), Msc [Φπρναλάιπζεο θαη] Κνηλσληθήο Κιηληθήο / Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Αξ (I.K.Y.) [Κιηληθήο Παηδνλεπξνςπρνινγίαο θαη] Φπρηαηξηθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο, Βξεπλεηήο ΐηνςπρναλάιπζεο, Βπί ηηκή Ώ ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ, πξ. αλαπιεξσηήο Αηεπζπληήο Πεξηθεξεηαθνχ Βπηκνξθσηηθνχ Κέληξνπ Βθπαηδεπηηθψλ Θεζζαιίαο. Βπξηπίδεο Κ. Αεκνπιάο, Διεθηξνιφγνο Μεραληθφο θαη Μεραληθφο Δ / Τ, Βλεξγεηαθφο, MSc Αηαρείξηζε Βλαιιαθηηθψλ Μνξθψλ Βλεξγείαο, - Γηψξγνο Φσκαδάθεο, Νεπηαγσγφο, MSc Πνιηηηζκηθέο πνπδέο: εκεησηηθέο δνκέο θαη πξαθηηθέο, Παηδηθή Μεισδία: ΐξεθηθφο ηαζκφο / Νεπηαγσγείν. 225

Πξφγξακκα πξφιεςεο ζπκπεξηθνξψλ πςεινχ θηλδχλνπ ζε καζεηέο Σ Γεκνηηθνχ: πλνπηηθή παξνπζίαζε θαη εκπεηξίεο απφ ηελ εθαξκνγή Πεξίιεςε Βπάγγεινο Αξφζνο edrosos@sch.gr ΐαζηιηθή Υαηδεγεσξγίνπ vhatz@sch.gr Σν πξφγξακκα εθαξκφζηεθε ζε 14 καζεηέο Σ Αεκνηηθνχ ηνπ Α.ρ. Ν. Φηιαδέιθεηαο Θεζζαινλίθεο ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Βιιεληθή Βηαηξεία Βθεβηθήο Εαηξηθήο θαη ηε Μνλάδα Βθεβηθήο Τγείαο (Μ.Β.Τ.) ηεο ΐ Παηδηαηξηθήο Κιηληθήο Παλεπηζηεκίνπ Ώζελψλ, Ννζνθνκείν Παίδσλ «Π. & Ώ. Κπξηαθνχ». Υσξίδεηαη ζε νθηψ ζεκαηηθέο ελφηεηεο. ηφρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη λα βνεζήζεη ηνπο ζπκκεηέρνληεο καζεηέο λα απνθηήζνπλ γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ ζα ηνπο ζσξαθίζνπλ ςπρηθά απέλαληη ζε κηα πιεηάδα ζπκπεξηθνξψλ πςεινχ θηλδχλνπ, φπσο είλαη νη εμαξηεζηνγφλεο νπζίεο θαη νη εμαξηεηηθέο ζπκπεξηθνξέο (θάπληζκα, αιθνφι, ππεξβνιηθή ελαζρφιεζε κε ηπρεξά παηρλίδηα), νη δηαδηθηπαθέο ζπκπεξηθνξέο πςεινχ θηλδχλνπ θαη ν ζρνιηθφο εθθνβηζκφο. Δ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο θξίλεηαη ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεηηθή. Σα παηδηά ελζνπζηάζηεθαλ ηφζν απφ ηε ζεκαηνινγία θαη ην βησκαηηθφ ραξαθηήξα ηνπ πξνγξάκκαηνο φζν θαη απφ ηηο θαηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη δξαζηεξηφηεηεο. 1. Δηζαγσγή Οη έθεβνη ζήκεξα απνηεινχλ κηα ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θνηλσληθή θαη δεκνγξαθηθή νκάδα, κηα θαη αληηπξνζσπεχνπλ ην έλα πέκπην ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ, πεξίπνπ δειαδή 1,2 δηζεθαηνκκχξηα άηνκα. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο Βζληθήο ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο, ην 2011 νη έθεβνη ειηθίαο 11-14 ζηελ Βιιάδα αξηζκνχζαλ 1.576.500 άηνκα, απνηειψληαο ην 14,4% ηνπ ζπλνιηθνχ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ (Γεληθή Γξακκαηεία Βζληθήο ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο2011). Καηά γεληθή νκνινγία νη έθεβνη ζεσξνχληαη κηα πγηήο ειηθηαθή νκάδα. Παξφια απηά, εηδηθά ζηηο θνηλσλίεο ησλ βηνκεραληθψλ ρσξψλ,ε πγεία ηνπο εκθαλίδεηαη ζπρλά λα απεηιείηαη θπξίσο απφ παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ξηςνθίλδπλεο ζπκπεξηθνξέο. ε απηή ηελ θαηεγνξία ζπκπεξηθνξψλ εληάζζνληαη: ην θάπληζκα, ε ρξήζε παξάλνκσλ νπζηψλ, ε θαηαλάισζε αιθνφι, ε βία θαη ε παξαβαηηθφηεηα, νη αλζπγηεηλέο δηαηξνθηθέο ζπκπεξηθνξέο (δηαηξνθηθέο δηαηαξαρέο, αλζπγηεηλή δηαηξνθή), ε αλεπαξθήο ζσκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, ε κεησκέλε πξνζσπηθή αζθάιεηα (επηθίλδπλε νδήγεζε, κε ρξήζε δψλεο, νδήγεζε ππφ ηελ επήξεηα αιθνφι), ε 226

ξηςνθίλδπλε ζεμνπαιηθή ζπκπεξηθνξά (πξψηκε έλαξμε ζεμνπαιηθήο δξαζηεξηφηεηαο, αλεπαξθήο αληηζχιιεςε θαη πξνθχιαμε, πνιιαπινί εξσηηθνί ζχληξνθνη θηι.), ε θαηάρξεζε ηνπ δηαδηθηχνπ, ε απηνθηνληθφηεηα θ.ά. (Σζίηζηθα 2011, OM & NRC 2011, APA 2002, Arnett 1992). Σα ηειεπηαία ρξφληα ε έξεπλα έρεη αζρνιεζεί εθηεηακέλα κε φιεο απηέο ηηο ζπκπεξηθνξέο πςεινχ θηλδχλνπ ησλ εθήβσλκε πνηθίινπο ηξφπνπο, φπσο γηα παξάδεηγκα ζε επίπεδν ζεσξεηηθψλ κνληέισλ, ζηνλ ζρεδηαζκφ εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ, αιιά θαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ παξεκβάζεσλ απηψλ. Δ ζπζζσξεπκέλε εκπεηξία νδήγεζε ηνπο εξεπλεηέο ζην ζπκπέξαζκα φηη ε πξφιεςε ησλ ζπκπεξηθνξψλ απηψλείλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή. Πην ζπγθεθξηκέλα,ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα απνθαιχπηνπλ φηη ν έθεβνο είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα εκθαλίζεη ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα ζην κέιινλ,εθφζνλ κεηψλνπκε ηνπο παξάγνληεο θηλδχλνπ θαη αληίζηνηρα εληζρχνπκε ηνπο πξνζηαηεπηηθνχο παξάγνληεο. Με απηή ηελ έλλνηα, ε πξφιεςε ηζνδπλακεί κεηελ πξναγσγή επνηθνδνκεηηθψλ θαη ιεηηνπξγηθψλ ηξφπσλ δσήο, θαλφλσλ θαη ζρέζεσλ πνπ έρνπλ ζηφρν λα απνδπλακψζνπλ ξηςνθίλδπλεο θαη αληηθνηλσληθέο ζπκπεξηθνξέο, ζηάζεηο θαη αμίεο πνπ νδεγνχλ ζε ςπρνθνηλσληθέο δπζθνιίεο(mentor ADEPIS 2014). Ώλαληίξξεηα, ηo ζρνιηθφ πιαίζην αλαδεηθλχεηαη ζε επίθεληξν ησλ πξνζπαζεηψλ πξφιεςεο ησλ ζπκπεξηθνξψλ πςεινχ θηλδχλνπ ζηνπο λένπο κέζα απφ πξνγξάκκαηα Ώγσγήο Τγείαο.Κη απηφ γηαηί κε ηελ εθαξκνγή ηέηνηνπ είδνπο πξνγξακκάησλ ζηνλ ζρνιηθφ ρψξν πξνζεγγίδνληαη ζρεδφλ φια ηα παηδηάζρνιηθήο ειηθίαο. Με άιια ιφγηα, ηα ζρνιείν είλαη ν κνλαδηθφο θνξέαο πνπ κπνξεί λα εγγπεζεί ηελ θαζνιηθή εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πξφιεςεο, αθνχ ε ππνρξεσηηθή ζρνιηθή θνίηεζε ησλ παηδηψλ ζηελ Βπξψπε πξνζεγγίδεη ηνπιάρηζηνλ ηα 8 έηε. Βθηφο απηνχ, ηα παηδηά πεξλνχλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εκέξαο ζην ζρνιείν αιιειεπηδξψληαο κεηαμχ ηνπο. Χο εθ ηνχηνπ ην ζρνιείν ζπληζηά έλαλ ηδαληθφ ρψξν γηα δηάρπζε πιεξνθνξηψλ θαη ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ επηξξνή ησλ ζπλνκειίθσλ (Mentor ADEPIS 2017,PHE 2016, Chowdry, Kelly & Rasul2013). 2. πλνπηηθή Παξνπζίαζε Πξνγξάκκαηνο Tν εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα πξφιεςεο ζπκπεξηθνξψλ πςεινχ θηλδχλνπ, πνπ εθαξκφζηεθε, θέξεη ηνλ ηίηιν Youth Power θαη απνηειεί κηα νινθιεξσκέλε παξέκβαζε πξφιεςεο ζπκπεξηθνξψλ πςεινχ θηλδχλνπ. Ώπεπζχλεηαη ζε παηδηά πνπ βξίζθνληαη ζηελ πξνεθεβεία (Β θαη Σ Αεκνηηθνχ). Ώπνηειεί θαξπφ ηεο ζπλεξγαζίαο αλάκεζα ζηε Μνλάδα Βθεβηθήο Τγείαο (Μ.Β.Τ.) ηεο ΐ Παηδηαηξηθήο Κιηληθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ώζελψλ (Ννζνθνκείν Παίδσλ «Π. & Ώ. Κπξηαθνχ») θαη ζηελ Βιιεληθή Βηαηξεία Βθεβηθήο Εαηξηθήο (Β.Β.Β.Ε.) θνπφο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη κέζσ ηεο βησκαηηθήο πξνζέγγηζεο λα βνεζήζεη ηνπο ζπκκεηέρνληεο καζεηέο λα απνθηήζνπλ γλψζεηο αλαθνξηθά κε κηα πνηθηιία ζπκπεξηθνξψλ πςεινχ θηλδχλνπ, εμαξηεζηνγφλεο νπζίεο θαη εμαξηεηηθέο ζπκπεξηθνξέο (φπσο είλαη ην θάπληζκα, ην αιθνφι, ε ελαζρφιεζε κε ηπρεξά 227

παηρλίδηα), δηαδηθηπαθέο ζπκπεξηθνξέο πςεινχ θηλδχλνπ, ζρνιηθφ εθθνβηζκφ θ.ιπ., αιιά θαη λα ηνπο δψζεη ηε δπλαηφηεηα λα εμαζθεζνχλ θαη λα απνθηήζνπλ δεμηφηεηεο πνπ ζα ηνπο ζσξαθίζνπλ ςπρηθά απέλαληη ζηηο παξαπάλσ πξνθιήζεηο.σν παηδαγσγηθφ θαη επηζηεκνληθφ ηνπ πιαίζην βαζίδεηαη ζην κνληέιν Ώλάπηπμεο Αεμηνηήησλ Γσήο θαη ζηηο αξρέο ηεο Κνηλσληθήο θαη πλαηζζεκαηηθήο Μάζεζεο (Σζίηζηθα 2016). Σν πξφγξακκα Youth Power απνηειείηαη απφ νθηψ ζεκαηηθέο ελφηεηεο. Μέζα απφ ηηο ελφηεηεο απηέο νη καζεηέο θαινχληαη λα πξνβιεκαηηζηνχλ πάλσ ζε δηάθνξα δεηήκαηα θαη λα δνπλ πψο κπνξνχλ λα δηαρεηξηζηνχλ αλάινγεο πξνθιήζεηο θαη εζσηεξηθέο ζπγθξνχζεηο πνπ βηψλνπλ νη πέληε ήξσεο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Κάζε ελφηεηα πξνζεγγίδεηαη κέζα απφ έλα βησκαηηθφ εξγαζηήξην δηάξθεηαο 90ιεπηψλ ην θαζέλα: «Γλσξίδνληαο ην Πξφγξακκα Youth Power» Πξφθεηηαη γηα ην πξψην εηζαγσγηθφ εξγαζηήξην. Ο ζπληνληζηήο ελεκεξψλεη ηνπο καζεηέο θάλνληαο κηα ζπλνπηηθή πεξηγξαθή ηνπ πξνγξάκκαηνο (δηάξθεηα, αξηζκφο ζπλαληήζεσλ, εκέξα, ψξα δηεμαγσγήο θηι.). Παξνπζηάδεη ηε ζεκαηνινγία πνπ ζα αλαπηπρζεί θαη εμεγεί γηα πνην ιφγν ην πξφγξακκα είλαη ζεκαληηθφ. Παξάιιεια, ηα παηδηά έξρνληαη ζε πξψηε επαθή κε ηνπο ήξσεο ησλ νπνίσλ ηηο ηζηνξίεο, ηα δηιήκκαηα θαη ηηο πξνθιήζεηο ζα ζπλαληνχλ θαζφιε ηε δηάξθεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο. «ΐιέπσ πίζσ απφ ην ζχλλεθν θαπλνχ» Σν εξγαζηήξην απηφ επηδηψθεη ηελ ελεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ ζηελ πξφιεςε ηεο ρξήζεο πξντφλησλ θαπλνχ. Καηά ηε δηάξθεηα απηνχ ηνπ εξγαζηεξίνπ νη καζεηέο πξνβιεκαηίδνληαη θαη ζπδεηνχλ γχξσ απφ ηηο δηαθνξέο ζπλήζεηαο-εμάξηεζεο. Έρνπλ επίζεο ηε δπλαηφηεηα λα απνζαθελίζνπλ ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηε θχζε ηεο εμάξηεζεο απφ ην θάπληζκα, ηηο ρεκηθέο νπζίεο πνπ εκπεξηέρεη ην ηζηγάξν, ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο θάπνηνο λένο επηιέγεη λα θαπλίζεη ή φρη, θαζψο θαη ην ηη κπνξνχλ λα θάλνπλ νη ίδηνη γηα λα πξνζηαηεχζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο απφ ην θάπληζκα θαη ηηο βιαβεξέο επηπηψζεηο ηνπ (Σζίηζηθα 2016). «Μήλπκα ζην κπνπθάιη» Σν ηξίην εξγαζηήξην έρεη ζηφρν λα ελεκεξψζεη θαη λα επαηζζεηνπνηήζεη ηνπο καζεηέο σο πξνο ηελ πξφιεςε ηεο ρξήζεο αιθνφι. Με αθνξκή έλα ζελάξην πνπ πεξηγξάθεη κηα θαηάζηαζε ζρεηηθή κε ηε ρξήζε αιθνφι ηα παηδηά αλαγλσξίδνπλ ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ηα ζπκπηψκαηα πνπ νθείινληαη ζηε ρξήζε ηνπ αιθνφι θαη πξνεηνηκάδνληαη, ψζηε λα κπνξνχλ λα αληηκεησπίδνπλ κε θξηηηθή καηηά ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε θαη ηελ θαηάρξεζε αιθνφι, λα εθηηµνχλ ηε ζεµαζία ησλ πγηψλ επηινγψλ ζηε δσή ηνπο θαη λα εθαξκφδνπλ δεμηφηεηεο απνθπγήο θαηαζηάζεσλ πςεινχ θηλδχλνπ πνπ ζρεηίδνληαη µε ην αιθνφι (Σζίηζηθα 2016). «Παίδσ - Υάλσ - ηη Κεξδίδσ ηειηθά;» Σν ζπγθεθξηκέλν εξγαζηήξην επηδηψθεη ηελ επαηζζεηνπνίεζε θαη εθπαίδεπζε ησλκαζεηψλ ζην ζέκα ηεο παζνινγηθήο ελαζρφιεζεο κε ηα ηπρεξά παηρλίδηα θαηζηνπο βέιηηζηνπο ηξφπνπο πξφιεςήο ηεο. Μέζα απφ ηηο ηζηνξίεο ησλ εξψσλ ηνπ Youth Power, νη καζεηέο καζαίλνπλ αξρηθά ηη ζεκαίλεη ν φξνο «ηπρεξάπαηρλίδηα» θαη πνηεο δξαζηεξηφηεηεο ή ζπκπεξηθνξέο εκπίπηνπλ ζε απηήηελ θαηεγνξία. ηε ζπλέρεηα, κέζα απφ ηηο πξνηεηλφκελεο δξαζηεξηφηεηεο,αλαγλσξίδνπλ ηηο αξλεηηθέο 228

επηπηψζεηο ηεο παζνινγηθήοελαζρφιεζεο κε απηά ζην άηνκν θαη ζην πεξηβάιινλ ηνπ θαη εληζρχνπλ ηελ ςπρηθή ηνπο ζσξάθηζε απέλαληη ζηα κελχκαηα πνπ δέρνληαη απφ ην πεξηβάιινλγηα ηα ηπρεξά παηρλίδηα (Σζίηζηθα 2016). «Αηθηπσκέλνη; Ναη! Κνιιεκέλνη; ρη!» θνπφο απηνχηνπ βησκαηηθνχ εξγαζηεξίνπ είλαη ε δηεξεχλεζε, ε θαηαλφεζε θαη ε επαηζζεηνπνίεζε ζηα ζέκαηα ηεο αζθαινχο ρξήζεο ηνπ δηαδηθηχνπ θαη ηεο πξφιεςεο ηεο θαηάρξεζεο θαη ηεο πηζαλήο εμάξηεζεο απφ ην δηαδίθηπν θαη ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα. Οη δξαζηεξηφηεηεο παξαθηλνχλ ηνπο καζεηέο λα αλαξσηεζνχλ θαη λα αμηνινγήζνπληφζν ηε δηθή ηνπο ζρέζε κε ην δηαδίθηπν θαη ηηο επηινγέο πνπ θάλνπλ σο πξνο ηε δηαζθέδαζε θαη ηελ ςπραγσγία, φζν θαη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνποκπνξνχλ λα θάλνπλ ιεηηνπξγηθή θαη επνηθνδνκεηηθή ρξήζε ηνπ δηαδηθηχνπ(σζίηζηθα 2016). «θέθηνκαη - πλαηζζάλνκαη - πκπεξηθέξνκαη» Ο θχξηνο ζθνπφο απηνχ ηνπ εξγαζηεξίνπ είλαη ε επαηζζεηνπνίεζε θαη ε πξφιεςεηεο εθδήισζεο εθθνβηζηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνπδηαδηθηχνπ κέζα απφ ηελ αλάπηπμε θαη ηελ ελίζρπζε ηεο ελζπλαίζζεζεο. Μέζα απφ ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο θαη ηελ θαηαλφεζε ησλ ζπλαηζζεκάησλησλ άιισλ νη καζεηέο έξρνληαη ζε επαθή κε ηα δηθά ηνπο ζπλαηζζήκαηα θαηβηψκαηα, θαη ζπλεηδεηνπνηνχλ πφζν πην ηθαλνπνηεηηθή εκπεηξία είλαηην λα ζπκπεξηθέξνληαη κε ζεβαζκφ θαη αγάπε ζηνπο αλζξψπνπο γχξσ ηνπο (Σζίηζηθα 2016). «Σα ζπζηαηηθά ηεο δσήο πνπ αμίδνπλ!» Σν φγδνν εξγαζηήξην επηθεληξψλεηαη ζηηο αμίεο ηεο δσήο θαη επηδηψθεη λα βνεζήζεηηνπο καζεηέο λα δηεξεπλήζνπλ θαη λα θαιιηεξγήζνπλ βαζηθέο πξνζσπηθέο θαηθνηλσληθέο αμίεο φπσο είλαη ν ζεβαζκφο, ε αγάπε, ε ππεπζπλφηεηα, ε επηπρία,ε ζπλεξγαζία, ε εηιηθξίλεηα, ε ηαπεηλφηεηα, ε αλεθηηθφηεηα, ε απιφηεηα, ε εηξήλεθαη ε ελφηεηα. Μέζσ ηεο ελεξγνχ εκπινθήο ηνπο νη καζεηέο ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη νηαμίεο παίδνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαηζηηο επηινγέο πνπ ζα θιεζνχλ λα θάλνπλ ζηε δσή ηνπο ηφζν ζε ζρέζε κε ηεζσκαηηθή θαη ηελ ςπρηθή ηνπο πγεία φζν θαη ζε ζρέζε κε ηε γεληθφηεξε ζηάζεηνπο απέλαληη ζηε δσή (Σζίηζηθα 2016). «Αηεθδηθψ ην κέιινλ» ην ηειεπηαίν εξγαζηήξην ηα παηδηά θαινχληαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηη είλαη ζεκαληηθφ ζηε δσή θαη έξρνληαη ζε επαθή κε ην ζέκα ηεο ζηνρνζεζίαο. Δ εμάζθεζε ζηηο δεμηφηεηεο ηεο ζηνρνζεζίαο θαη ηεο ιήςεο απνθάζεσλ γίλεηαη κε δξαζηεξηφηεηεο πνπ σζνχλ ηνπο καζεηέο λαπξνβιεκαηηζηνχλ γηα ηνλ αληίθηππν πνπ έρνπλ νη επηινγέο θαη νη απνθάζεηο ηνπ αηφκνπ ζηε δσή ηνπ. Δ ζηνρνζεζία ηφζν γηα ην βξαρππξφζεζκν φζν θαη γηα ηνκαθξνπξφζεζκν κέιινλ ελζαξξχλεη ηα παηδηά λα ζπιινγηζηνχλ ηη νλεηξεχνληαηθαη ηη επηζπκνχλ γηα ηνλ εαπηφ ηνπο, αιιά θαη πψο απηφ κπνξεί λα ππνλνκεπζείαπφ δηθέο ηνπο απνθάζεηο πνπ είλαη επηβιαβείο θαη ξηςνθίλδπλεο (Σζίηζηθα 2016). Σν δηαζέζηκν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ πεξηιακβάλεη έλαλ ελεκεξσηηθφ νδεγφ γηα ηνπο γνλείο ησλ ζπκκεηερφλησλ καζεηψλ, ην βηβιίν καζεηή κε ηα θχιια εξγαζίαο γηα ηα βησκαηηθά εξγαζηήξηα θαη ην εγρεηξίδην γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ,φπνπ παξνπζηάδνληαη κε αλαιπηηθέο νδεγίεο ηα βησκαηηθά εξγαζηήξηα θαη παξέρνληαη νη πιεξνθνξίεο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ εθαξκνγήηνπ πξνγξάκκαηνο. 229

3. Δκπεηξίεο απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο Σν πξφγξακκα εθαξκφζηεθε ζε ζπλνιηθά 14 καζεηέο θαη καζήηξηεο (11 αγφξηα θαη 3 θνξίηζηα), ηεο Σ Αεκνηηθνχ, ζην εμαζέζην Αεκνηηθφ ρνιείν Ν. Φηιαδέιθεηαο Θεζζαινλίθεο, ην νπνίν βξίζθεηαη ζε κηα αγξνηηθή πεξηνρή ζηα ζχλνξα ηνπ Ννκνχ Θεζζαινλίθεο κε ηνλ Ννκφ Κηιθίο. Δ ζπλνιηθή εκπεηξία απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ηφζν γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ ην εθάξκνζαλ φζν θαη γηα ηνπο καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ήηαλ ζε γεληθέο γξακκέο ζεηηθή. Οη δξαζηεξηφηεηεο ζηε ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα ήηαλ θαιά ζρεδηαζκέλεο, γίλνληαλ εχθνια θαηαλνεηέο θαη πξνθαινχζαλ ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ. Έλα ζεκείν πνπ δπζθφιεςε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο αθνξνχζε ηε δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ. Άιινηε νη δξαζηεξηφηεηεο είλαη πνιιέο ή θάπνηεο απφ απηέο είλαη αξθεηά ρξνλνβφξεο κε απνηέιεζκα ην δηδαθηηθφ δίσξν λα κελ επαξθεί γηα ηελ νινθιήξσζε ηνπ βησκαηηθνχ εξγαζηεξίνπ (βιέπε γηα παξάδεηγκα ην δεχηεξν βησκαηηθφ εξγαζηήξην). Έλα άιιν ζεκείν πξνβιεκαηηζκνχ γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο Β θαη ηεο Σ ηάμεο είλαη ε εμεχξεζε ησλ απαξαίηεησλ νθηψ δηδαθηηθψλ δίσξσλ γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο χζηεξα απφ ηελ θαηάξγεζε ηεο Βπέιηθηεο Γψλεο απφ ην σξνιφγην πξφγξακκα ησλ δχν ηειεπηαίσλ ηάμεσλ ηνπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ. Πξνθεηκέλνπ λα παξαθακθζεί ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα θαη ζε ζπλελλφεζε κε ηνλ ππεχζπλν ρνιηθφ χκβνπιν, ε εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο επηιέρζεθε λα πξαγκαηνπνηεζεί θαηά ηηο ψξεο δηδαζθαιίαο ησλ Θξεζθεπηηθψλ θαη ηεο Κνηλσληθήο θαη Πνιηηηθήο Ώγσγήο, επηινγή πνπ θπζηθά απνηεινχζε δηέμνδν αιιά φρη ιχζε, δεδνκέλνπ φηη ράζεθαλ δπζαλαπιήξσηεο ψξεο, εηδηθά απφ ην κνλφσξν κάζεκα ηεο Κνηλσληθήο θαη Πνιηηηθήο Ώγσγήο. Σα πξάγκαηα θαίλεηαη λα δπζθνιεχνπλ αθφκα πεξηζζφηεξν γηα πηζαλέο κειινληηθέο εθαξκνγέο ηνπ πξνγξάκκαηνο, γηαηί θαη ηα Θξεζθεπηηθά θαζηεξψλνληαη σο κνλφσξν κάζεκα απφ ην ζρνιηθφ έηνο 2017 2018. Σα παηδηά απφ ηελ άιιε, φπσο θάλεθε θαη απφ ηηο επηκέξνπο αμηνινγήζεηο πνπ ζπκπιήξσλαλ κεηά ην πέξαο θάζε εξγαζηεξίνπ, επραξηζηήζεθαλ ηελ φιε δηαδηθαζία. Βίλαη ελδεηθηηθφ φηη πεξίκελαλ θάζε εβδνκάδα κε αλππνκνλεζία ην δίσξν εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Γνεηεχηεθαλ απφ ηε ζεκαηνινγία, ηηο ελαιιαθηηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη ηηο πξσηφηππεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αμηνπνηνχληαη ζην πξφγξακκα, γηα απηφ θαη ζηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ αμηνινγήζεψλ ηνπο θαηαγξάθνληαη κφλν ζεηηθά ζρφιηα θαη θαζφινπ αξλεηηθά. Βμαίξεζε απνηεινχλθπξίσο ην πξψην βησκαηηθφ εξγαζηήξην γλσξηκίαο κε ην πξφγξακκα θαη ηνπο ήξσέο ηνπ θαη δεπηεξεπφλησο ην δεχηεξν, θαηά ηα νπνία θάπνηα ζπλεζηαικέλα παηδηά δήισζαλ φηη ελνριήζεθαλ απφ ην γεγνλφο φηη αλαγθάζηεθαλ λα εθθξάζνπλ γηα πξψηε θνξά δεκφζηαπξνζσπηθέο ζθέςεηο, ζπλαηζζήκαηα θαη αλεζπρίεο, αιιά θαη επεηδή ππνρξεψζεθαλ λα αλαιάβνπλ ελεξγφ ξφιν ζην πιαίζην ζπγθεθξηκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ. ηε ζπλέρεηα φκσο θαη θαζψο πέξαζε ν ρξφλνο, ην ζχλνιν ησλ 230

παηδηψλ εμνηθεηψζεθε κε ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηα ειάρηζηα αξλεηηθά ζρφιηα εμαιείθζεθαλ. Βξψηεκα απνηειεί ην θαηά πφζν επηηεχρζεθαλ νη επηζπκεηέο ζηάζεηο θαη ε πξνζδνθψκελε ςπρηθή ζσξάθηζε ησλ καζεηψλ απέλαληη ζηηο ζπκπεξηθνξέο πςεινχ θηλδχλνπ, κε ηηο νπνίεο αζρνιήζεθαλ. Απζηπρψο, κέζα απφ ηελ παξαηήξεζε, ηελ αλνηρηή δηαινγηθή ζπδήηεζε θαη ηηο αμηνινγήζεηο ησλ επηκέξνπο εξγαζηεξίσλ δελ κπνξνχλ λα εμαρζνχλ αζθαιή ζπκπεξάζκαηα σο πξνο ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ εθαξκφζηεθε. Χζηφζν, ην ζπγθεθξηκέλν ζεκείν απνηειεί ήδε αληηθείκελνζρεηηθήο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο παλειιήληαο θιίκαθαο. Βηβιηνγξαθηθέο Παξαπνκπέο Γεληθή Γξακκαηεία Βζληθήο ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο (2011) Απνγξαθή πιεζπζκνχ. http:// www.statistics.gr/portal/page/portal/esye Σζίηζηθα, Ά. (επηκ.) (2016). Πξφγξακκα Youth Power, Πξφγξακκα Πξφιεςεο πκπεξηθνξψλ Τςεινχ Κηλδχλνπ γηα Μαζεηέο ηεο Δ & Σ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ, Δγρεηξίδην Δθπαηδεπηηθνχ. Ώζήλα: Μ.Β.Τ., Β.Β.Β.Ε. Σζίηζηθα, Ά. (επηκ.) (2011). Δθεβεία: ε ειηθία ησλ κεηαβνιψλ θαη ησλ δπλαηνηήησλ, Σφκνο 1. Ώζήλα: Π.Υ. Παζραιίδεο. APA (American Psychological Association) (2002). Developing Adolescents: A Reference for Professionals. Washington, DC. Arnett JJ. (1992). Reckless behavior in adolescence: A developmental perspective. Developmental Review, 12:339 73. Chowdry, H., Kelly, E. & Rasul, I. (2013). Reducing risky behaviour through the provision of information. DfE. Mentor ADEPIS (2017). School-based alcohol and drug education and prevention what works? Briefing Paper.London. Mentor ADEPIS (2014).Early Intervention and Prevention Alcohol and Drug Prevention. Briefing Paper. London. OM (Institute of Medicine) & NRC (National Research Council) (2011). The science of adolescent risk taking: Workshop report. Washington, DC: National Academies Press. PHE (Public Health England) (2016). Young people substance misuse JSNA support pack 2017-18: commissioning prompts Good practice prompts for planning comprehensive interventions.london:phe. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΏ ΔΜΒΕΧΜΏΣΏ Ο ΐαγγέιεο Αξφζνο δεη ζηε Θεζζαινλίθε. Σειείσζε ην Π.Σ.Α.Β. ηεο Παηδαγσγηθήο ρνιήο Φιψξηλαο ηνπ Ώ.Π.Θ. θαη είλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ MAed (Lancaster, UK). Άξζξα ηνπ έρνπλ δεκνζηεπηεί ζε ειιεληθά θαη μέλα επηζηεκνληθά 231

πεξηνδηθά, ελψ είλαη θαη ζπγγξαθέαο πέληε βηβιίσλ. Ώπφ ην 2002 εξγάδεηαη ζηελ Πξσηνβάζκηα Βθπαίδεπζε. Δ ΐαζηιηθή Υαηδεγεσξγίνπ δεη ζηε Θεζζαινλίθε. Σειείσζε ην Π.Σ.Α.Β. ηεο Παηδαγσγηθήο ρνιήο Φιψξηλαο ηνπ Ώ.Π.Θ. θαη είλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ ηεο Παηδαγσγηθήο ρνιήο Φιψξηλαο ηνπ Ώ.Π.Θ. Άξζξα ηεο έρνπλ δεκνζηεπηεί ζε ειιεληθά επηζηεκνληθά πεξηνδηθά θαη ζπιινγηθνχο ηφκνπο. Ώπφ ην 2002 εξγάδεηαη ζηελ Πξσηνβάζκηα Βθπαίδεπζε. 232

Πηνιεκαΐδα, ν ηφπνο πνπ θαηνηθψ Αλαξηεκέλε αλαθνίλσζε Διίαο Διηάδεο Αάζθαινο Πξναζηίνπ ΠηνιεκαΎδαο iliadisili@gmail.com ΘΒΜΏΣΕΚΟ ΏΞΟΝΏ: 6. Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία ΠΔΡΗΛΖΦΖ Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο 2014-15 πινπνηήζακε ζην 9ν Αεκνηηθφ ρνιείν ΠηνιεκαΎδαο (ηκήκα Β1) κε 23 καζεηέο ην πξφγξακκα ζρνιηθψλ δξαζηεξηνηήησλ: «ΠηνιεκαΎδα, ν ηφπνο πνπ θαηνηθψ». Σν πξφγξακκα είρε σο ζθνπφ ηε γλσξηκία ησλ παηδηψλ κε ηελ ηνπηθή ηνπο ηζηνξία. Βθηφο απφ ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα θαη ηα κλεκεία ηνπ ηφπνπ καο κειεηήζακε ηελ πνιηηηθή ηζηνξία ηνπ, ηελ πιεζπζκηαθή ζχζηαζε θαη κεηαβνιή, ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ηηο αιιαγέο ηνπ, ηελ πνιηηηζηηθή θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο κε ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα θ.ά.καηά ηε δηάξθεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο νη καζεηέο αλαθάιπςαλ ην παξειζφλ, νξακαηίζηεθαλ ην κέιινλ θαη απφθηεζαλ ζεηηθή ζηάζε γηα ηελ πφιε θαη ηελ πεξηνρή φπνπ δνπλ, κε φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν βησκαηηθφ, επράξηζην θαη ειθπζηηθφ ηξφπν.θεσξήζεθε φηη ηειηθά επηηεχρζεθαλ νη ζηφρνη πνπ είραλ ηεζεί αξρηθά, κε βάζε ηνπο ζηφρνπο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Βθπαίδεπζεο θαη ηνπο ζηφρνπο φπσο αληιήζεθαλ απφ ην Αηαζεκαηηθφ Βληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ηνπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ. Σν e-bookηνπ πξνγξάκκαηνο: http://users.sch.gr/ililiadis/ptolemaida_o_topos_pou_katoikw/#/1 ΛΒΞΒΕ ΚΛΒΕΑΕΏ: Αηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε, ηνπηθή ηζηνξία 233

Ζ αμηνπνίεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θνηλσληθνχ δηθηχνπ Edmodo ζην Γεκνηηθφ ρνιείν Αζαλάζηνο Θενδψξνπ Αάζθαινο, Αεκνηηθφ ρνιείν Άξληζζαο, Theodorouathan@gmail.com Ζιίαο Κάξηαο Αάζθαινο, Αεκνηηθφ ρνιείν Άξληζζαο, ilikart@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 7. Φεθηαθφο εγγξακκαηηζκφο θαη λέεο ηερλνινγίεο ζηελ Κνηλσλία ηεο Γλψζεο θαη ηεο Πιεξνθνξίαο ΠΔΡΗΛΖΦΖ Δ έληαμε ησλ Σ.Π.Β. (Σερλνινγίεο Πιεξνθνξίαο θαη Βπηθνηλσλίαο) ζηελ Βθπαίδεπζε θξίλεηαη απαξαίηεηε γηα ηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο δηδαθηηθήο θαη καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Δ παξνχζα εξγαζία έρεη σο ζέκα ηελ δηδαθηηθή αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηπαθνχ εθπαηδεπηηθνχ θαη θνηλσληθνχ δηθηχνπ Edmodo. Σν Edmodo είλαη έλα παγθφζκην, αζθαιέο κέζν θνηλσληθήο δηθηχσζεο θαη ειεθηξνληθήο κάζεζεο γηα εθπαηδεπηηθνχο θαη καζεηέο. Μεηά απφ κηα ζχληνκε αλαθνξά ησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ, παξνπζηάδνληαη νη δξάζεηο ςεθηαθψλ νκάδσλ κε καζεηέο ησλ Β θαη Σ ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Σα απνηειέζκαηα απηήο ηεο πξνζπάζεηαο αμηνινγνχληαη ζεηηθά θαη αθνξνχλ δηαζηάζεηο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, φπσο: αλάπηπμε ηερληθψλ θαη δεμηνηήησλ ζηε ρξήζε ηνπ ππνινγηζηή θαη ηνπ δηαδηθηχνπ, ελδηαθέξνλ, ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή, ζπλεξγαζία θαη αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ θ.ά. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: εθπαηδεπηηθφ θνηλσληθφ δίθηπν Edmodo, θνηλσληθή δηθηχσζε, Σ.Π.Β. 234

Γίλε ν Ήξσάο ηνπ - Be His Hero Θενράξε Μαξία Ααζθάια, Οινήκεξν Αεκνηηθφ ρνιείν Κάησ Κιεηλψλ, maritheox@gmail.com Μαβίδνπ ηέιια Νεπηαγσγφο, Οινήκεξν Νεπηαγσγείν ΐεχεο, stellamavidou@gmail.com Μνπξαηίδνπ νθία Νεπηαγσγφο, Οινήκεξν Νεπηαγσγείν ΐεχεο ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο. ΠΔΡΗΛΖΦΖ ην Οινήκεξν Νεπηαγσγείν ΐεχεο & ζηελ Β ηάμε ηνπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Κάησ Κιεηλψλ, ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο Σ4Β, νξγαλψζεθε θαη εθαξκφζηεθε ην πξφγξακκα «Γίλε ν Ήξσάο ηνπ», κε ζηφρν λα ελεκεξσζνχλ θαη λα επαηζζεηνπνηεζνχλ νη καζεηέο καο γηα ην ζέκα ηεο εγθαηάιεηςεο ησλ δψσλ. Ώθφξκεζε γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ππήξμε ε εθζηξαηεία ζηε βαιθαληθή ρεξζφλεζν, ηνπ Τπνπξγείνπ Ώγξνηηθήο Ώλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ θαη ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ γηα ηελ Τγεία ησλ Γψσλ, ζε κηα πξνζπάζεηα λα ζπκβάινπλ ζηνλ έιεγρν ηνπ πιεζπζκνχ αδέζπνησλ ζθχισλ ζηελ πεξηνρή. Δ θακπάληα απηή ρξεκαηνδνηείηαη απφ ηελ Βπξσπατθή Έλσζε θαη ηνλ World Animal Protection. Σα βαζηθά κελχκαηα ηεο ελεκεξσηηθήο εθζηξαηείαο είλαη ε κείσζε ησλ εγθαηαιειεηκκέλσλ ζθχισλ θαη ε ππεχζπλε ηδηνθηεζία δψνπ, ψζηε λα ζπλδπαζηεί ε επεκεξία ησλ δψσλ κε ην ζπκθέξνλ ηεο επξχηεξεο θνηλφηεηαο. Δ ζπλεξγαζία ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ καο βαζίζηεθε ζε θνηλέο δξάζεηο, πνπ μεθηλνχζαλ απφ ηε κηα ζρνιηθή κνλάδα θαη εκπινπηίδνληαλ απφ ηελ άιιε, ρξεζηκνπνηψληαο δηάθνξα ζπλεξγαηηθά εξγαιεία ΣΠΒ. Δ θαηλνηνκία ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπλίζηαηαη: 1. ηε ζεκαηνινγία ηνπ, εθφζνλ ε δηάζηαζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ αδέζπνησλ δψσλ είλαη έλαο λένο δηδαθηηθφο ζηφρνο κε ηδηαίηεξν πιαίζην αλαθνξάο, θαζψο ζηελ ειιεληθή παηδεία ππάξρεη ηεξάζηην θελφ, φζνλ αθνξά ηελ πξνψζεζε ηεο θηινδσηθήο θαη πεξηβαιινληηθήο θνπιηνχξαο ζηα παηδηά ζηα ζρνιεία αιιά θαη θαη επέθηαζε ζηνπο γνλείο ζην ζπίηη. Με ην πξφγξακκά καο πξνηείλνπκε ιχζεηο γηα ηε δεκηνπξγία κηαο βάζεο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ δσνθηιηθνχ αηζζήκαηνο φισλ φζσλ εκπιέθνληαη ζ απηή ηε ζρέζε. 2. ηελ παηδαγσγηθή/ δηδαθηηθή πξνζέγγηζε, αθνχ ζπλδπάζηεθαλ ζχγρξνλεο βησκαηηθέο πξνζεγγίζεηο, ελαιιαθηηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο, εξεπλεηηθέο κέζνδνη, αμηνπνίεζε ησλ Σ.Π.Β., θαζψο θαη ζπλεξγαζία ηνπηθψλ θνξέσλ θαη εκπινθή γνλέσλ. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: θαηλνηφκεο δξάζεηο, δσνθηιία, εθζηξαηεία επαηζζεηνπνίεζεο, δηαζρνιηθή ζπλεξγαζία, αμηνπνίεζε ΣΠΒ. 235

Γηεξεχλεζε ησλ θνηλψλ δηαδξνκψλ δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη αεηθφξνπ αλάπηπμεο Γεψξγηνο Καδηγηαλλφπνπινο gkadig@yahoo.gr Πεξίιεςε Οη ζχγρξνλεο θνηλσλίεο θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ πνηθίια πξνβιήκαηα φπσο: ε θηψρεηα, ε αλεξγία, ε κεηαλάζηεπζε, ε θαηαπάηεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ε ξχπαλζε ηνπ αέξα, ε κείσζε ησλ απνζεκάησλ ηνπ πφζηκνπ λεξνχ θά, ηα νπνία ππνβαζκίδνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο θαη επεθηείλνπλ ηελ ππάξρνπζα νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πεξηβαιινληηθή θξίζε. Δ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε απνηεινχλ ππιψλα γηα ηε ζεσξεηηθή αληηκεηψπηζε νξηζκέλσλ πιεπξψλ ησλ παξαπάλσ πξνβιεκάησλ. ε ζεσξεηηθφ επίπεδν ε έξεπλα απνζθνπνχζε ζηνλ εληνπηζκφ ησλ θνηλψλ δηαδξνκψλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. ε εκπεηξηθφ επίπεδν ζθνπφο ηεο έξεπλαο, ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε, κε ηε κέζνδν ηνπ αλψλπκνπ απηνζπκπιεξνχκελνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ζε εθπαηδεπηηθνχο γπκλαζίνπ ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Ώζήλαο, ήηαλ λα εμεηάζεη αλ νη εθπαηδεπηηθνί πηζηεχνπλ φηη νη δχν έλλνηεο ζπλδένληαη θαη ζε πνηεο ζεκαηηθέο ηνπο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν αλαδεηθλχνπλ ηελ χπαξμε πιεζψξαο δεηεκάησλ, ηα νπνία κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ζεκεία ζπκπφξεπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, ελψ απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο εκπεηξηθήο έξεπλαο πξνθχπηεη σο ζπκπέξαζκα φηη νη εθπαηδεπηηθνί ππνζηεξίδνπλ θαη κπνξνχλ λα δηαθξίλνπλ ηελ χπαξμε ζχλδεζεο αλάκεζα ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε. 1. Δηζαγσγή Δ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πεξηβαιινληηθή θξίζε απνηειεί αλακθηζβήηεηε πξαγκαηηθφηεηα γηα ηνλ ζχγρξνλν άλζξσπν, ν νπνίνο θαιείηαη λα αληηκεησπίζεη πνηθίια πξνβιήκαηα πνπ ππνβαζκίδνπλ ην βηνηηθφ ηνπ επίπεδν θαη δπζρεξαίλνπλ ηελ θαζεκεξηλή ηνπ δσή. πγθεθξηκέλα, ε πιεηνλφηεηα ησλ αλζξψπσλ θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ θαη λα επηιχζνπλ, ζε αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν, δχζθνια θαη ζπρλά πνιπδηάζηαηα πξνβιήκαηα φπσο: ε θηψρεηα, ε κεηαλάζηεπζε, ν ξαηζηζκφο, ε θαηαπάηεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ε εγθιεκαηηθφηεηα, ε ξχπαλζε ηνπ αέξα θά. ε απηήλ ηελ θαηεχζπλζε δχλαληαη λα ζπλεηζθέξνπλ ζεκαληηθά ε αεηθφξνο αλάπηπμε θαη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, θαζψο ακθφηεξεο απνηεινχλ αθεηεξία 236

ζεσξεηηθήο εμέηαζεο νξηζκέλσλ ηνπιάρηζηνλ πιεπξψλ απφ ηελ πιεζψξα πξνβιεκάησλ πνπ ππνβαζκίδνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο. Ο επξχηεξα γλσζηφο θαη απνδεθηφο νξηζκφο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο πξνήιζε απφ ηελ επηηξνπή ηεο Βπξσπατθήο Έλσζεο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Ώλάπηπμε, ε νπνία φξηζε ζηελ έθζεζή ηεο, γλσζηή σο έθζεζε Brundtland, ηελ έλλνηα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο σο αλάπηπμεο πνπ ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηνπ παξφληνο, ρσξίο λα ζηεξεί ην δηθαίσκα ησλ κειινληηθψλ γεληψλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο (WCED 1987). Χο πξνο ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε δελ πθίζηαηαη κία θνηλά απνδεθηή ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε. Έλαο επζχλνπηνο θαη ζπλάκα επηηπρεκέλνο νξηζκφο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ηελ νξίδεη σο ηελ παηδαγσγηθή απάληεζε ζηα πξνβιήκαηα δηαπνιηηηζκηθήο θχζεο πνπ εκθαλίδνληαη ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή θαη πνιπεζληθή θνηλσλία (Essinger 1990). 2. Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη αεηθφξνο αλάπηπμε. Οη θνηλνί δξφκνη Δ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε απνηεινχλ ζεκαηηθέο πνπ έρνπλ πξνθαιέζεη ην έληνλν ελδηαθέξνλ ζε επηζηεκνληθφ θαη εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Ώκθφηεξεο ζπληζηνχλ εθαξκνζκέλνπο ηνκείο, νη νπνίνη επηδηψθνπλ λα ζπλεηζθέξνπλ κε ζαθείο θαη ζπγθεθξηκέλεο απαληήζεηο ζε πνηθίια δεηήκαηα πνπ πξνθάιεζαλ θαη ζπληεξνχλ ηε ζχγρξνλε νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πεξηβαιινληηθή θξίζε. Ώπηφ επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο παξάιιειεο ιεηηνπξγίαο ηνπο: ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ζε πνιηηηζκηθφ θαη εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ελψ ε αεηθφξνο αλάπηπμε ζε θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ θαη πεξηβαιινληηθφ. Άιισζηε κεηαμχ ησλ δχν ελλνηψλ έρνπλ αλαπηπρζεί, θαη ζπλερίδνπλ λα πθίζηαληαη, ζπκπιεξσκαηηθνί δεζκνί κε επηζηεκνληθφ, εζηθφ θαη επηζηεκνινγηθφ πεξηερφκελν, ζε ζεσξεηηθφ θαη πξαθηηθφ επίπεδν (Campos 2012). Δ δηαδξνκή πξνο ηα επηζπκεηά επίπεδα αεηθνξίαο είλαη αλαπφθεπθηα ζπλπθαζκέλε κε ζπγθξνχζεηο θαη αιιαγέο, νη νπνίεο αθνξνχλ ηα θαζηεξσκέλα πξφηππα ζρέζεσλ εμνπζίαο, θνηλσληθήο ηζφηεηαο, αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, δηαρείξηζεο θαη ζεβαζκνχ ηεο εηεξφηεηαο, παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο αγαζψλ, θαζψο θαη δηαρείξηζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ. πλεπψο, ζπληζηά απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε θαη θαη επέθηαζε γηα ηελ αεηθνξία ε απνπζία: θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ, θνηλσληθψλ αληζνηήησλ, ξαηζηζκνχ, εθκεηάιιεπζεο ησλ κεηαλαζηψλ, θαηαπάηεζεο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ παηδηνχ θαη θαηαζηξνθήο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο (Κσζηνχια Μαθξάθε & Μαθξάθεο 2006). Σεθκαίξεηαη, επνκέλσο, φηη ε αεηθφξνο αλάπηπμε ζπλδέεηαη θαη ζπλπθαίλεηαη άκεζα κε ζεκαληηθέο παξαδνρέο θαη 237

δεηνχκελα ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο φπσο: ε δηθαηνζχλε, ε ηζφηεηα θαη ε θνηλσληθή ζπλνρή (Νηθνιάνπ 2005). Παξάιιεια, ζπληζηά επηηαθηηθή αλάγθε ε πξνεηνηκαζία ησλ επφκελσλ γεληψλ λα δήζνπλ ζε θνηλσλίεο κε δηαπνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη κε θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πεξηβαιινληηθή αεηθνξία (Dayan 2009). Δ πξνθχπηνπζα αλάγθε απνηειεί ην απνηέιεζκα ησλ εμειίμεσλ, νη νπνίεο έρνπλ θαηαζηήζεη ην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα εμνπζίαο θπξίαξρν ζε εζληθφ θαη παγθφζκην επίπεδν. Δ θπξηαξρία θαη ε επηθξάηεζε ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζε νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ θαη πεξηβαιινληηθφ επίπεδν είλαη αλακελφκελν λα επηθέξεη αιπζηδσηέο αληηδξάζεηο απφ ηνπο εξγαδφκελνπο (Harvey 1982), θαζψο απηνί βξίζθνληαη πεξηζζφηεξν επηβαξπκέλνη απφ ηελ επηθξαηνχζα θαηάζηαζε αθνχ πεξηνξίδνληαη ηα ήδε ζπξξηθλσκέλα εξγαζηαθά ηνπο δηθαηψκαηα θαη ππνβαζκίδεηαη πεξαηηέξσ ην βηνηηθφ ηνπο επίπεδν. Ώπηά ηα δεηήκαηα έιθνπλ θαη δηαζηαπξψλνπλ ην άκεζν ελδηαθέξνλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Κηλνχκελνη ζηελ ίδηα θαηεχζπλζε δηαπηζηψλεηαη φηη πεδία θνηλήο εθαξκνγήο, ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν, ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο θαη ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, ππφ ην επξχ πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, απνηεινχλ ηα παγθφζκηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα. Βηδηθφηεξα, δηαηππψλεηαη ε άπνςε φηη δε ζπληζηά νπηνπία ε θαζνιηθή αλαγλψξηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ απφ ην ζχλνιν ησλ θξαηψλ θαη ησλ πνιηηηζκψλ. Ώπηφ γηα λα επηζπκβεί πξνυπνζέηεη ηε γφληκε αληαιιαγή απφςεσλ γηα ηα παγθφζκηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, θαζψο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο αλνρήο θαη ηνπ δηαιφγνπ αλαθνξηθά κε απηά (Campos 2012). Ώπνηειεί, άιισζηε, αλαγθαηφηεηα θαη θαζήθνλ, ζε αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν, ε επαγξχπλεζε ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ σο πξνο ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα. πγρξφλσο, απαηηείηαη ην ζπληνκφηεξν δπλαηφ ε πηνζέηεζε ελφο αεηθφξνπ ηξφπνπ δσήο θαη ε δηαπνιηηηζκηθή θαηαλφεζε ησλ πξνβιεκάησλ (Kaivola 2002). Σν ζχλνιν ησλ πξνεγνπκέλσλ αλνίγνπλ δηάπιαηα θνηλνχο δξφκνπο γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε θαη ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Ώπνηειεί αλαγθαηφηεηα ε ππεχζπλε ζπκπεξηθνξά θαη πξνζέγγηζε ησλ παγθφζκησλ δεηεκάησλ, ζε αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν (Drengson 2000), ε νπνία εθθξάδεηαη κε ηνλ ζεβαζκφ θαη ηελ εθηίκεζε ζε θάζε είδνπο δηαθνξά πεξηθιείνληαο θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν δεηήκαηα, ζηα νπνία εζηηάδνπλ ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε. Αηεπξχλνληαο απηή ηε ζθέςε νδεγείηαη θαλείο ζην ζπκπέξαζκα φηη ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο επζχλεο επηηάζζεη ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ πξνζπάζεηα λα βξεζνχλ θνηλά απνδεθηέο ιχζεηο ζε πξνβιήκαηα φπσο: ηα πεξηβαιινληηθά θαη νηθνλνκηθά πνπ ζπρλά ππεξβαίλνπλ ηνλ ηνπηθφ ηνπο ραξαθηήξα. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε ε χπαξμε δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο ζπληζηά απαξαίηεηε θαη αλαγθαία ζπλζήθε, ψζηε λα ππάξμεη νπζηαζηηθή θαηαλφεζε ησλ αηηίσλ ηεο πεξηβαιινληηθήο 238

ππνβάζκηζεο θαη ζρεδφλ νκφθσλε απνδνρή ησλ πξνηεηλφκελσλ ιχζεσλ. Με άιια ιφγηα ε δηαπνιηηηζκηθή θαηαλφεζε αλαπηχζζεη θαη εληζρχεη ηνλ ζεβαζκφ θαη ηε ζπλεξγαζία, νη νπνίεο ζεσξνχληαη πξναπαηηνχκελα γηα ηελ αεηθφξν αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ (Marouli 2002) θαη φρη κφλν πξνβιεκάησλ. Δ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα έρεη αλαπηχμεη θαη δηαηεξεί ηνλ δηάινγν αλαθνξηθά κε ηα πεξηβαιινληηθά αλζξψπηλα δηθαηψκαηα πξνηάζζνληαο ηελ αλάγθε νη πνιίηεο λα απνθηήζνπλ αεηθφξν πεξηβαιινληηθή ζπλείδεζε, πξνθεηκέλνπ λα ρξεζηκνπνηνχλ νξζνινγηθά ηνπο θπζηθνχο πφξνπο, θαζψο ε ρξήζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ αζθεί θαζνξηζηηθή επίδξαζε ζηελ εμέιημε ησλ νηθνλνκηψλ, ζηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ησλ αλζξψπσλ θαη ζηα επξχηεξα δηθαηψκαηά ηνπο (Sachs 2004). πλεπψο, ν δηάινγνο αλαθνξηθά κε ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα σο πξνο ην πεξηβάιινλ ζπλδέεηαη άκεζα κε ην επξχηεξν πεδίν ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ επηηπγράλνληαο κηα γφληκε ζχλδεζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο κε ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Δ ηζφηεηα θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα σο πξνο ην πεξηβάιινλ ζπλερίδνπλ λα είλαη δηαξθέο δεηνχκελν ησλ πνιηηψλ. Πεξηζζφηεξν επηβαξπκέλεο απφ ηελ έιιεηςή ηνπο εκθαλίδνληαη νη αζζελέζηεξεο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο νκάδεο, θαζψο απνηεινχλ, ζπρλφηεξα θαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ, ηνπο θχξηνπο απνδέθηεο ηεο πεξηβαιινληηθήο ππνβάζκηζεο (ΦινγαΎηε 2011). Βπνκέλσο, ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ζην πεξηβάιινλ εληάζζνληαη ζηα επξχηεξα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα αλνίγνληαο θνηλνχο δξφκνπο αλάκεζα ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε θαη ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Λακβάλνληαο ππφςε ην ζχλνιν φζσλ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ δελ εθπιήζζεηαη θαλείο φηη ζε εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ε δηεζλήο βηβιηνγξαθία εληάζζεη ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε ζηελ θαηεγνξία εθείλσλ ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ πνπ δχλαηαη λα ηέκλνπλ εγθάξζηα ην πξφγξακκα ζπνπδψλ ρσξίο λα απνηεινχλ απηφλνκα καζήκαηα (Νηθνιάνπ 2007). πληζηά, άιισζηε, έκθπηε ηάζε ηνπ αλζξψπνπ ε επαθή κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ηελ πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά. Ώπηή ε έκθπηε ηάζε ηνπ αλζξψπνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλαγθαηφηεηα παξάδνζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο θαηά ην δπλαηφλ πην αλαιινίσηα ζηηο επφκελεο γεληέο εγείξνπλ κηα έληνλε ζπδήηεζε αλαθνξηθά κε ηελ αεηθφξν αλάπηπμε θαη ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Ώπφ ηα πξνεγνχκελα ζπκπεξαίλεηαη φηη πθίζηαηαη πιεζψξα δεηεκάησλ ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν πνπ κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ θνηλή δηαδξνκή γηα λα ζπκπνξεπζνχλ ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε. Γεηήκαηα φπσο: ε πξνζηαζία θαη ε πξνάζπηζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ηα πεξηβαιινληηθά αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ν ζεβαζκφο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ε δηθαηνζχλε, ε ηζφηεηα, ε θνηλσληθή ζπλνρή, ε δηαρείξηζε ηεο εηεξφηεηαο ζπληζηνχλ 239

νξηζκέλα κφλν απφ ηα ζέκαηα, ζηα νπνία αλνίγνληαη θνηλνί δξφκνη γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. 3. θνπφο ηεο έξεπλαο Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα Δ έξεπλα απνζθνπεί λα δηεξεπλήζεη εάλ νη εθπαηδεπηηθνί, νη νπνίνη δηδάζθνπλ ζε γπκλάζηα ηεο Ώηηηθήο, πηζηεχνπλ φηη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο σο έλλνηεο θαη ζε πνηεο ζεκαηηθέο. πγθεθξηκέλα, εξεπλεηηθά εξσηήκαηα απνηεινχλ, αλ ηα πξνβιήκαηα ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ πνπ αθνξνχλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πεξηζζφηεξν ζπλδένληαη κε ηηο ζεκαηηθέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο θαη πφζν, αλ γλσξίδνπλ ηα ζεκεία ζχλδεζεο, ηηο θνηλέο έλλνηεο ησλ δχν ελλνηψλ, θαζψο θαη ηα θνηλά πξνβιήκαηα ζηα νπνία επηδηψθνπλ λα δψζνπλ ιχζεηο. 3.1 Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο 3.1.1 Γνκή εξσηεκαηνινγίνπ Πξνο εθπιήξσζε ηνπ ζθνπνχ ηεο έξεπλαο ρξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο ηνπ αλψλπκνπ απηνζπκπιεξνχκελνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Σν δηαλεκεζέλ εξσηεκαηνιφγην πεξηείρε δεθαηέζζεξηο εξσηήζεηο, αλνηθηνχ θαη θιεηζηνχ ηχπνπ. Δ δηαλνκή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ πινπνηήζεθε απφ ηνλ Ννέκβξην ηνπ 2012, έσο ηνλ Εαλνπάξην ηνπ 2013 θαη ηεινχζε ππφ ηελ έγθξηζε ηνπ Τ.ΠΟ.ΠΏΕ.Θ. Γηα ηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία θαη αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ ησλ εξσηεκαηνινγίσλ ρξεζηκνπνηήζεθε ην ζηαηηζηηθφ παθέην SPSS 19. 3.1.2 Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο Δ πξαγκαηνπνηεζείζα έξεπλα απνζθνπνχζε λα δηεξεπλήζεη εάλ νη εθπαηδεπηηθνί, νη νπνίνη δηδάζθνπλ ζε γπκλάζηα ηεο Ώηηηθήο, πηζηεχνπλ φηη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο σο έλλνηεο θαη ζε πνηεο ζεκαηηθέο. εκεηψλεηαη, επνκέλσο, φηη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο δελ είλαη νξζφ λα επεθηαζνχλ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ δηδάζθνπλ ζε ιχθεηα, θαζψο απηνί δε ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα. Σαπηφρξνλα πθίζηαηαη θαη γεσγξαθηθφο πεξηνξηζκφο σο πξνο ηελ επέθηαζε ηεο ηζρχνο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο, αθνχ απηή δελ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην ζχλνιν ησλ πεξηνρψλ ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ. 240

3.1.3 Σαπηφηεηα ηεο έξεπλαο - Γείγκα Δ επηινγή ηνπ κεγέζνπο ηνπ δείγκαηνο πξαγκαηνπνηήζεθε έπεηηα απφ κειέηε ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ιήθζεθαλ απφ ηε δηεχζπλζε πξνζσπηθνχ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηνπ Τ.ΠΟ.ΠΏΕ.Θ γηα ην ζρνιηθφ έηνο 2012-2013. Ώπφ απηά ηα ζηνηρεία πξνέθπςε φηη νη κφληκνη εθπαηδεπηηθνί φισλ ησλ εηδηθνηήησλ, νη νπνίνη ππεξεηνχζαλ ζηα γπκλάζηα φιεο ηεο ρψξαο ήηαλ ζπλνιηθά 36.770. Ώπφ απηνχο ζηελ πεξηθέξεηα Ώηηηθήο ππεξεηνχζαλ 10.687, δειαδή ην 29,1% ηνπ ζπλφινπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γπκλαζίνπ ηεο ρψξαο. Ώθνινχζσο πξαγκαηνπνηήζεθε επηινγή ησλ γπκλαζίσλ αλά πεξηνρή ηεο πεξηθέξεηαο Ώηηηθήο κε ηε κέζνδν ηεο ηπραίαο δεηγκαηνιεςίαο, ζηελ νπνία ιήθζεθε ππφςε ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ ππεξεηνχλησλ ζε απηέο εθπαηδεπηηθψλ. Πίλαθαο 1: Δξσηεκαηνιφγηα αλά πεξηθέξεηα Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ζηελ Αηηηθή Πεξηνρή Τπεξεηνχληεο ζε γπκλάζηα εθπαηδεπηηθνί Γηαλεκήζεθαλ Δπηζηξάθεθαλ Πνζνζηφ (%) Ώζελψλ 6949 260 191 73,46 Πεηξαηψο 1604 60 39 65 Ώλαηνιηθήο Ώηηηθήο Απηηθήο Ώηηηθήο 1579 59 38 64,4 555 21 12 57,14 χλνιν 10687 400 280 70 Πξαγκαηνπνηήζεθε ζπλνιηθά δηαλνκή 400 εξσηεκαηνινγίσλ θαη απφ απηά επηζηξάθεθαλ πιήξσο ζπκπιεξσκέλα 280. Ώπηφο ν αξηζκφο αληηζηνηρεί ζε πνζνζηφ 2,62% ησλ κφληκσλ εθπαηδεπηηθψλ γπκλαζίνπ ζηελ πεξηθέξεηα Ώηηηθήο (Πίλαθαο 1). εκεηψλεηαη φηη ηα εξσηεκαηνιφγηα ζηελ πεξηνρή ησλ Ώζελψλ δηαλεκήζεθαλ αλαινγηθά κε ηνλ αξηζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίνη ππεξεηνχζαλ ζε θάζε πεξηνρή Αηεχζπλζεο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο. Βηδηθφηεξα, ζηελ Ώ Αηεχζπλζε Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Ώζήλαο ππεξεηνχζαλ 2.251 εθπαηδεπηηθνί θαηά ην 241

ζρνιηθφ έηνο 2012-13, ζηε ΐ Ώζήλαο ηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν 1.563, ζηε Γ Ώζήλαο 1.655 θαη ζηε Α Ώζήλαο 1.480. 3.2 Αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο 3.2.1 Γεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά Δ ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία θαη αλάιπζε ησλ ζπκπιεξσζέλησλ εξσηεκαηνινγίσλ αλέδεημε φηη ην 35,7% φζσλ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα ήηαλ άλδξεο θαη ην 64,3% ήηαλ γπλαίθεο. Ώλαθνξηθά κε ηελ ειηθηαθή παξάκεηξν ην 10% ησλ ζπκκεηερφλησλ / νπζψλ ήηαλ ειηθίαο έσο 35 εηψλ, απφ 36 έσο 45 εηψλ ήηαλ ην 39,6%, ην 42,1% ήηαλ κεηαμχ 46 θαη 55 εηψλ, ελψ πάλσ απφ 56 εηψλ ήηαλ ην 8,2%. Οη εξσηψκελνη εξγάδνληαλ σο εθπαηδεπηηθνί θαηά κέζν φξν 15,1 έηε θαη ζηε ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηά ηνπο (96,8%) θαηείραλ πηπρίν απφ ΏΒΕ. Σν 23,6% ησλ εθπαηδεπηηθψλ είρε ιάβεη κεηαπηπρηαθφ ηίηιν, ελψ ην 0,7% δηδαθηνξηθφ δίπισκα. ηελ πξαγκαηνπνηεζείζα έξεπλα έιαβε κέξνο ην ζχλνιν ησλ εηδηθνηήησλ, νη νπνίεο δηδάζθνπλ ζην γπκλάζην. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ (27,5%) ζεκείσζε ε εηδηθφηεηα ησλ θηινιφγσλ θαη αθνινχζσο απηέο ησλ καζεκαηηθψλ (12,5%) θαη ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ (θπζηθνί, ρεκηθνί, βηνιφγνη, γεσιφγνη) (11,8%), ελψ αζξνηζηηθά ζεκαληηθή ήηαλ ε ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπηηθψλ μέλσλ γισζζψλ (18,2%). 3.2.2 Απνηειέζκαηα εξσηήζεσλ γηα ηε ζχλδεζε δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη αεηθφξνπ αλάπηπμεο Σν πξψην εξψηεκα αλαθνξηθά κε ηε ζχλδεζε δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη αεηθφξνπ αλάπηπμεο πνπ δφζεθε πξνο απάληεζε ζηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα αθνξνχζε ην πνηα πξνβιήκαηα ηεο Βιιάδαο ζεσξνχλ φηη ηνπο αθνξνχλ πεξηζζφηεξν. Δ πιεηνλφηεηα απάληεζε ε νηθνλνκηθή θξίζε (57,5%) θαη αθνινχζεζαλ κε πςειά πνζνζηά απαληήζεηο φπσο: ε αλεξγία (28,9%), ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα (26,1%), ε παηδεία (24,6%), ε θηψρεηα (19,3%), ε δεκφζηα πγεία (18,6%), ε κεηαλάζηεπζε νη αιινδαπνί (18,2%), θαζψο θαη άιια δεηήκαηα κε κηθξφηεξα πνζνζηά. ην ζχλνιφ ηνπο νη δνζείζεο απαληήζεηο εζηηάδνπλ ζε δεηήκαηα πνπ έιθνπλ ην ελδηαθέξνλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Πίλαθαο 2: Πξνβιήκαηα ηεο Διιάδαο πνπ ζαο αθνξνχλ πεξηζζφηεξν 242

Απάληεζε Πνζνζηφ (%) Οηθνλνκηθή θξίζε 57,5 Ώλεξγία 28,9 Πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα 26,1 Παηδεία 24,6 Φηψρεηα 19,3 Αεκφζηα πγεία 18,6 Μεηαλάζηεπζε Ώιινδαπνί 18,2 Πνιηηηθή θξίζε Αηαθζνξά - Ώμηνπηζηία 12,1 Δζηθέο αμίεο 10,4 Βγθιεκαηηθφηεηα Ώζθάιεηα 7,1 Αεκνγξαθηθφ 6,4 Κξάηνο πξφλνηαο Κνηλσληθή πνιηηηθή 5,4 Βζληθή θπξηαξρία Σαπηφηεηα 4,3 Πνιηηηθή θξίζε 4,3 Πηψζε βηνηηθνχ επηπέδνπ 3,9 Ραηζηζκφο Άλνδνο ηεο αθξνδεμηάο 3,2 Έιιεηςε εγρψξηαο παξαγσγήο 2,5 ηε ζπλέρεηα δεηήζεθε απφ ηνπο / ηηο εξσηψκελνπο / εο λα απαληήζνπλ αλ πηζηεχνπλ φηη ηα πξνβιήκαηα πνπ ηνπο αθνξνχλ πεξηζζφηεξν ζπλδένληαη κε ηηο ζεκαηηθέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Θεηηθά απάληεζε ην 43,2% ησλ εθπαηδεπηηθψλ, αξλεηηθά ην 1,1%, ελψ ην 8,6% δήισζε φηη δελ μέξεη. Βλ κέξεη ζχλδεζε ζεσξεί φηη πθίζηαηαη ην 33,2%, ελψ ην 13,6% εθθξάδεη ηελ άπνςε φηη ζπλδένληαη, αιιά φρη φια. Ώπφ ηηο δνζείζεο απαληήζεηο ζπκπεξαίλεηαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ηα πξνβιήκαηα πνπ ηνπο αθνξνχλ πεξηζζφηεξν, έρνπλ 243

άκεζε ζρέζε ζε ζεκαληηθφ βαζκφ κε ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε, ηφζν σο μερσξηζηά φζν θαη σο ζπλδεδεκέλα κεηαμχ ηνπο αληηθείκελα. Πίλαθαο 3: χλδεζε πξνβιεκάησλ κε ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ή / θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε Απάληεζε Πνζνζηφ (%) Ναη 43,2 Βλ κέξεη 33,6 ρη ζε φια 13,6 ρη 1,1 Αελ μέξσ 8,6 χλνιν 100,0 Σν 61,1% φζσλ εξσηήζεθαλ εμέθξαζαλ ηελ άπνςε φηη αλάκεζα ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε πθίζηαηαη αξθεηή, έσο πάξα πνιχ ζχλδεζε, ελψ ην 23,6% εθηηκά φηη πθίζηαηαη ιίγε ζχλδεζε κεηαμχ ηνπο θαη ην 15,4% φηη δελ ππάξρεη θακία απνιχησο ζχλδεζε αλάκεζά ηνπο. Πίλαθαο 4: Άπνςε γηα ηελ χπαξμε ζχλδεζεο κεηαμχ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο Απάληεζε Πνζνζηφ (%) Καζφινπ 15,4 Λίγν 23,6 Ώξθεηά 42,9 Πνιχ 12,5 Πάξα πνιχ 5,7 244

χλνιν 100,0 Σν 57,5% ησλ ζπκκεηερφλησλ / νπζψλ ζηελ έξεπλα είηε δελ απάληεζε, είηε απάληεζε φηη δε γλσξίδεη πνηα απνηεινχλ ζεκεία ζχλδεζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο κε ηελ αεηθφξν αλάπηπμε ζε αληίζηνηρε αλνηθηή εξψηεζε, ε νπνία θσδηθνπνηήζεθε κε ηε ρξήζε ηεο κεζφδνπ αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ, πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ απνηειέζκαηα. Σνλ ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ ππνζηεξίδεη σο ζεκείν ζχλδεζεο ην 13,6%, ηνλ ζεβαζκφ ζηελ εηεξφηεηα ην 10%, ηε δεκηνπξγία ελεξγψλ θαη ππεχζπλσλ πνιηηψλ ην 6,4%, ηελ θνηλσληθή ηζφηεηα δηθαηνζχλε ην 5,7%, ηε βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ θαη ηε δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ην 5,4%. Ώπηέο νη απαληήζεηο θηλνχληαη πξνο ηε ζσζηή θαηεχζπλζε πξνζεγγίδνληαο ζεκεία ζχλδεζεο ησλ δχν ελλνηψλ. Πίλαθαο 5: εκεία ζχλδεζεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη αεηθφξνπ αλάπηπμεο Απάληεζε Πνζνζηφ (%) Αελ μέξσ / Αελ απαληψ 57,5 εβαζκφο ζην πεξηβάιινλ 13,6 εβαζκφο ζηελ εηεξφηεηα άλζξσπν 10 Βλεξγφο Τπεχζπλνο πνιίηεο 6,4 Κνηλσληθή ηζφηεηα δηθαηνζχλε 5,7 Αηαηήξεζε πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο 5,4 ΐειηίσζε βηνηηθνχ επηπέδνπ 5,4 Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο Έληαμε αιινδαπψλ 4,6 Φηψρεηα 4,3 Πνιηηηζκηθφο εκπινπηηζκφο 3,6 Βθπαίδεπζε Παηδεία 2,9 245

Πεξίπνπ έλαο ζηνπο δχν εθπαηδεπηηθνχο (52,5%), ζε αλνηθηή εξψηεζε πνπ ηνπ ηέζεθε ζην εξσηεκαηνιφγην, δελ απάληεζε ή δε γλψξηδε ηηο θνηλέο έλλνηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Ο ζεβαζκφο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ (17,5%), ν πνιηηηζκφο θαη ε δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο (9,6%), ε θνηλσληθή ζπλνρή ε έιιεηςε απνθιεηζκνχ (8,9%), ε αιιειεγγχε (7,9%) θαη ε ηζφηεηα (6,8%) είλαη κε γλψκνλα ηηο δνζείζεο απαληήζεηο νη θνηλέο έλλνηεο ησλ δχν ζεκαηηθψλ. Ώπηέο νη έλλνηεο ζπληζηνχλ ηνπο θνηλνχο άμνλεο ζηνπο νπνίνπο δηαζηαπξψλνληαη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε. Ώπηφ ην ζηνηρείν είλαη ηδηαίηεξα ελζαξξπληηθφ, θαζψο δηαθαίλεηαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί δχλαληαη λα πξνζεγγίδνπλ ηα ζπγθεθξηκέλα δεηήκαηα ζπλδπαζηηθά, απφ πνηθίιεο νπηηθέο, αλαδεηθλχνληαο ζπγρξφλσο ηα θνηλά ηνπο ζεκεία. Πίλαθαο 6: Κνηλέο έλλνηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη αεηθφξνπ αλάπηπμεο Απάληεζε Πνζνζηφ (%) Αελ μέξσ / Αελ απαληψ 52,5 εβαζκφο αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ 17,5 Πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα 15 Πνιηηηζκφο Αηαηήξεζε πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο Κνηλσληθή ζπλνρή Έιιεηςε απνθιεηζκνχ 9,6 8,9 Ώιιειεγγχε 7,9 Εζφηεηα 6,8 Αηθαηνζχλε 6,4 Βπφκελεο γεληέο 5 Βλεξγφο πνιίηεο 4,3 Αεκνθξαηία 2,5 246

Σν 48,9% φζσλ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα ζε αλνηθηή εξψηεζε αλαθνξηθά κε ηα θνηλά πξνβιήκαηα ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ, ζηα νπνία πξνηείλνπλ ιχζεηο ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε, είηε δελ έδσζαλ απάληεζε, είηε απάληεζαλ φηη δε γλσξίδνπλ. Δ δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο (26,8%), ε νηθνλνκία αλάπηπμε (11,8%), ε ηζφηεηα ίζεο επθαηξίεο (11,1%), ν ζεβαζκφο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ (8,9%) θαη ε θνηλσληθή ζπλνρή απνθιεηζκφο εμαζιίσζε (7,5%) απνηέιεζαλ ηηο απαληήζεηο, φζσλ δηέθξηλαλ νξηζκέλα θνηλά πξνβιήκαηα, ζηα νπνία πξνηείλνπλ ιχζεηο ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε. Οη απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ θαιχπηνπλ θνηλά πξνβιήκαηα, ζηα νπνία πξνζπαζνχλ λα πξνηείλνπλ ιχζεηο νη δχν έλλνηεο. Σα ζπγθεθξηκέλα πξνβιήκαηα πξνο ην παξφλ πξνζεγγίδνληαη απφ ηε ζθνπηά ηεο θάζε έλλνηαο μερσξηζηά, θαζψο δελ έρεη ραξαρζεί κηα θνηλή πνξεία πξνζέγγηζεο θαη ιεηηνπξγίαο. Πίλαθαο 7: Κνηλά πξνβιήκαηα ζηα νπνία πξνηείλνπλ ιχζεηο ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ε αεηθφξνο αλάπηπμε Απάληεζε Πνζνζηφ (%) Αελ μέξσ / Αελ απαληψ 48,9 Αηαρείξηζε πεξηβάιινληνο 26,8 Οηθνλνκία - Ώλάπηπμε 11,8 Εζφηεηα Ίζεο επθαηξίεο 11,1 εβαζκφο αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ 8,9 Κνηλσληθή ζπλνρή Ώπνθιεηζκφο - Βμαζιίσζε 7,5 Φηψρεηα 5,7 Πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά 5,4 Αεκηνπξγία ελεξγψλ πνιηηψλ 4,3 πλχπαξμε ιαψλ 4,3 Αηθαηνζχλε 4,3 247

Ραηζηζκφο 3,9 Βηξήλε 3,6 Ώιιειεγγχε 2,9 Αεκνθξαηία 1,8 ην εξσηεκαηνιφγην πεξηερφηαλ εξψηεκα, ην νπνίν θαινχζε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα απαληήζνπλ θαηά πφζν νξηζκέλεο έλλνηεο απνηεινχλ ζεκεία ζχλδεζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Δ ζηαηηζηηθή αλάιπζε αλέδεημε φηη νη δνζείζεο έλλνηεο απνηεινχζαλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζεκεία ζχλδεζεο ησλ δχν ελλνηψλ. Βηδηθφηεξα, έλλνηεο φπσο: ε αιιειεμάξηεζε ησλ θνηλσληψλ - ε κέξηκλα γηα ηηο επφκελεο γεληέο (50,7%), ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα (46,8%), ε δεκηνπξγία ελεξγψλ πνιηηψλ ε αλάιεςε επζπλψλ (45,4%), ν ζεβαζκφο ζηελ παξάδνζε θαη ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά (45%) ζεσξνχλ νη εθπαηδεπηηθνί φηη απνηεινχλ ζε πάξα πνιχ πςειφ βαζκφ ζεκείν ζχλδεζεο ησλ δχν ελλνηψλ. Ώλακθίβνια, ε παξάζεζε ζπγθεθξηκέλσλ ελλνηψλ πξνζέθεξε ζεκαληηθή βνήζεηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εληνπίζνπλ ηα θνηλά ζεκεία ζχλδεζεο θαη λα εθθξάζνπλ ηελ άπνςή ηνπο αλαθνξηθά κε απηά. Πίλαθαο 8: εκεία ζχλδεζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο κε ηελ αεηθφξν αλάπηπμε Έλλνηεο Καζφινπ Λίγν Αξθεηά Πνιχ Πάξα πνιχ Γελ μέξσ Βηξήλε 1,8% 5,7% 23,6% 20,4% 33,6% 15% Αεκνθξαηία 2,9% 5,7% 17,9% 25,4% 33,9% 13,9% Πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα - εβαζκφο ηνπ πεξηβάιινληνο - Εζνξξνπία ηνπ 1,8% 2,9% 15,4% 21,1% 46,8% 12,1% 248

πιαλεηηθνχ ζπζηήκαηνο Ώιιειεμάξηεζε ησλ θνηλνηήησλ - Μέξηκλα γηα ηηο επφκελεο γεληέο Εζφηεηα (ησλ δχν θχισλ, κεηαμχ ησλ γελεψλ, θνηλσληθή) Αηθαηνζχλε - Κνηλσληθή δηθαηνζχλε Ώλαγλψξηζε ηεο εηεξφηεηαο - Βλζπλαίζζεζε- Καηαλφεζε Εδηφηεηα ηνπ πνιίηε - Αεκηνπξγία Βλεξγψλ Πνιηηψλ - Ώλάιεςε επζπλψλ - Τπεπζπλφηεηα 1,4% 2,5% 8,9% 23,6% 50,7% 12,9% 3,9% 6,4% 15,7% 22,1% 36,1% 15,7% 2,9% 5,7% 16,4% 24,3% 37,9% 12,9% 3,2% 4,6% 12,9% 25% 38,6% 15,7% 2,9% 2,9% 11,8% 24,3% 45,4% 12,9% Πξνάζπηζε αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ησλ 2,5% 5% 12,5% 22,9% 43,9% 13,2% Κνηλσληθή ζπλνρή Ώιιειεγγχε - Ώπφθηεζε νηθνπκεληθήο εζηθήο 2,1% 3,9% 11,8% 21,1% 46,8% 14,3% 249

πλεξγαζία - ΐειηίσζε ηεο επηθνηλσλίαο - Πξνψζεζε ηνπ δηαιφγνπ - Ώμηνπνίεζε ηεο ππάξρνπζαο γλψζεο Πνιηηηζκφο - εβαζκφο ηεο παξάδνζεο - εβαζκφο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο 2,5% 4,3% 11,1% 26,4% 41,4% 14,3% 2,5% 3,6% 9,6% 26,1% 45% 13,2% Ώλαθεθαιαηψλνληαο, δχλαηαη λα ζεσξεζεί φηη νη εξσηψκελνη / εο ππνζηεξίδνπλ, αιιά θαη δηαθξίλνπλ ηελ χπαξμε ζχλδεζεο αλάκεζα ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε. Παξάιιεια, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ζπλδπάδνπλ πξνβιήκαηα κε ηηο δχν έλλνηεο θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ λα εληνπίδνπλ ζεκεία ζχλδεζεο, θνηλέο έλλνηεο θαη θνηλά πξνβιήκαηα. ηαλ, φκσο, ηνπο παξέρνληαη ζπγθεθξηκέλεο έλλνηεο δχλαληαη λα δηαθξίλνπλ ηνλ βαζκφ ζχλδεζήο ηνπο κε ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. πλεπψο, νη εθπαηδεπηηθνί είλαη ζε ζέζε λα δηαθξίλνπλ ηελ χπαξμε ζχλδεζεο αλάκεζα ζηηο δχν έλλνηεο, αιιά θαη ηα θνηλά εξσηήκαηα ζηα νπνία επηδηψθνπλ λα δψζνπλ απαληήζεηο. 4. πκπεξάζκαηα πλνςίδνληαο φζα αλαπηχρζεθαλ ζηηο πξνεγνχκελεο ελφηεηεο δχλαηαη λα νδεγεζεί θαλείο ζε νξηζκέλα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα. πγθεθξηκέλα, ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν πθίζηαηαη πιεζψξα δεηεκάησλ, ηα νπνία δχλαληαη λα απνηειέζνπλ ζεκεία ζπκπφξεπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Βηδηθφηεξα, ζέκαηα φπσο: ε πξνζηαζία θαη ε πξνάζπηζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ηα πεξηβαιινληηθά αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ν ζεβαζκφο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ε δηθαηνζχλε, ε ηζφηεηα, ε θνηλσληθή ζπλνρή, ε δηαρείξηζε ηεο εηεξφηεηαο απνηεινχλ νξηζκέλα κφλν απφ ηα ζέκαηα, ζηα νπνία αλνίγνληαη ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν θνηλνί δξφκνη γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. 250

Ώπφ ηα απνηειέζκαηα ηεο εκπεηξηθήο έξεπλαο ζπκπεξαίλεηαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί ππνζηεξίδνπλ θαη κπνξνχλ λα δηαθξίλνπλ ηελ χπαξμε ζχλδεζεο αλάκεζα ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε. πγθεθξηκέλα, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ζπλδπάδνπλ πξνβιήκαηα κε ηηο δχν έλλνηεο θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ λα εληνπίδνπλ ηα ζεκεία ζχλδεζεο, ηηο θνηλέο έλλνηεο θαη ηα θνηλά πξνβιήκαηά ηνπο. ηελ πεξίπησζε πνπ ηνπο παξέρνληαη ζπγθεθξηκέλεο έλλνηεο έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα δηαθξίλνπλ ηνλ βαζκφ ζχλδεζήο ηνπο κε ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. Βπνκέλσο, νη εθπαηδεπηηθνί ηεθκαίξεηαη φηη δχλαληαη λα δηαθξίλνπλ ηελ χπαξμε ζχλδεζεο αλάκεζα ζηηο δχν έλλνηεο, θαζψο θαη ηα θνηλά εξσηήκαηα ζηα νπνία επηδηψθνπλ λα δψζνπλ απαληήζεηο. Καηαιεθηηθά ζπκπεξαίλεηαη ε χπαξμε πιεζψξαο θνηλψλ δεηεκάησλ ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν πνπ έιθνπλ ην ελδηαθέξνλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, ηα νπνία φπσο απνηππψζεθε απφ ηε δηεμαρζείζα έξεπλα γίλνληαη αληηιεπηά θαη θαηαλνεηά ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Βηβιηνγξαθία Campos, H.G. (2012). Sustain ability and inter culturalism. Complementarities relevant to inter cultural universities in Mexico and Latin America, IAIE International Conference 2012, 1-14. Dayan, L. (2009). Globalization and Multiculturalism & Sustainability and Interculturality, Chancellery of the President of the Republic of Poland International Academic Conference. Contemporary High School for Management of Bielsko, June 2009, 1-41. Drengson, A. (2000). Education for Local and Global Ecological Responsibility: Arne Noess s cross cultural ecophilosophy approach Canadian Journal of Environmental Education, 5, 63-75. Essinger, H. (1990). Interkultureller Erziehung in multiethnischen Gesellschaften Die Bruecke, 52, 22-31. Harvey, D. (1982). Άληζε γεσγξαθηθή αλάπηπμε, ζην Κ. Υαηδεκηράιεο (Βπηκ.). Πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε θαη πνιηηηθή. Κείκελα απφ ηε δηεζλή εκπεηξία, Ώζήλα: Βμάληαο, 99-102. Kaivola, T. (2002). Education for international understanding and sustainable futures some findings of the first year of action in ENO environment online, University of Helsinki 3-7-2002, ENO Summer Conference, 1-23. 251

Marouli, C. (2002). Multicultural Environmental Education: Theory and Practice Canadian Journal of Environmental Education, 7 (1), 26-42. Sachs, W. (2004). Environment and Human Rights Development, 47 (1), 42-49. WCED (1987).Our common future (The Brundtland Report). Oxford: World Commission on Environment and Development. Κσζηνχια Μαθξάθε, Ν. & Μαθξάθεο, ΐ. (2006). Γηαπνιηηηζκηθφηεηα θαη εθπαίδεπζε γηα έλα βηψζηκν κέιινλ. Ώζήλα: Πξνπνκπφο. Νηθνιάνπ, Γ. (2005). Γηαπνιηηηζκηθή Γηδαθηηθή. Σν λέν πεξηβάιινλ. Βαζηθέο αξρέο. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Νηθνιάνπ, Γ. (2007). Ζ δηαζεκαηηθή αμηνπνίεζε ησλ αξρψλ ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο κέζα απφ ην Αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ, ζην ζπλέδξην «Δ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη νη πξνθιήζεηο ηεο επνρήο καο», ΠΣΑΒ Παλεπηζηήκην Εσαλλίλσλ, 17-20 ΜαΎνπ, 1173-1185. ΦινγαΎηε, Β. (2011). Δθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθνξία, Ώζήλα: Πεδίν. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Ο Γεψξγηνο Καδηγηαλλφπνπινο εξγάδεηαη σο θαζεγεηήο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Βίλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ ζηε «ΐηψζηκε Ώλάπηπμε» θαη έιαβε ην δηδαθηνξηθφ ηνπ απφ ην Παηδαγσγηθφ Σκήκα Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Εσαλλίλσλ. Σα ελδηαθέξνληά ηνπ εζηηάδνληαη ζε δεηήκαηα νηθηαθήο νηθνλνκίαο, δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, αεηθφξνπ αλάπηπμεο, αμηνιφγεζεο ζηελ εθπαίδεπζε, πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη αγσγήο πγείαο. 252

Ζ δηάρπζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο κέζσ ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο Γεψξγηνο Καδηγηαλλφπνπινο gkadig@yahoo.gr Πεξίιεςε Ο ζχγρξνλνο άλζξσπνο ηίζεηαη θαζεκεξηλά αληηκέησπνο κε πιεζψξα πξνβιεκάησλ, ηα νπνία ζπκβάιινπλ ζηελ ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο ηνπ θαη εγείξνπλ εκπφδηα ζηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ. Πξνβιήκαηα φπσο: ε θηψρεηα, ε αλεξγία, ε κεηαλάζηεπζε, ε εγθιεκαηηθφηεηα, ε ξχπαλζε ηνπ αέξα, ε δηαρείξηζε ησλ απνξξηκκάησλ, ε κείσζε ησλ απνζεκάησλ ηνπ πφζηκνπ λεξνχ θά βξίζθνληαη ζε έμαξζε επηβαξχλνληαο ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ αλζξψπνπ. Ώπηά ηα πξνβιήκαηα άπηνληαη ηνπ άκεζνπ ελδηαθέξνληνο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Σν γλσζηηθφ αληηθείκελν ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ζηελ Ώ θαη ΐ ηάμε ηνπ γπκλαζίνπ έρεη σο ζθνπφ λα ζπλεηζθέξεη, πξνθεηκέλνπ ην εχπιαζην άηνκν ηεο εθεβηθήο θαη πξνεθεβηθήο ειηθίαο λα θαηαζηεί ελεξγεηηθφ, απηνδχλακν θαη ππεχζπλν, απνθηψληαο ην ζχλνιν ησλ ζηνηρείσλ, ηα νπνία έρεη αλάγθε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ (ΦΒΚ 33 1998). θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη λα εληνπίζεη θαη λα αλαδείμεη δεηήκαηα ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ηεο Ώ θαη ΐ ηάμεο ηνπ γπκλαζίνπ πνπ άπηνληαη ηνπ άκεζνπ ελδηαθέξνληνο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ ζθνπνχ ηεο εξγαζίαο ρξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο ηεο πνηνηηθήο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ. Ώπφ ηελ πξαγκαηνπνηεζείζα αλάιπζε πεξηερνκέλνπ πξνέθπςε σο θχξην ζπκπέξαζκα φηη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα πθίζηαληαη πιεζψξα δεηεκάησλ πνπ δηαρένπλ, άκεζα ή έκκεζα, ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν θαη ηηο επηδηψμεηο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. 1. Δηζαγσγή Ο ζχγρξνλνο άλζξσπνο αληηκεησπίδεη πιεζψξα πξνβιεκάησλ πνπ ππνβαζκίδνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ηνπ ζπλφινπ ησλ αλζξψπσλ. Πξνβιήκαηα φπσο: ε θηψρεηα, ε αλεξγία, ε κεηαλάζηεπζε, ε μελνθνβία, ν ξαηζηζκφο, ε θαηαπάηεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ε εγθιεκαηηθφηεηα, ε ξχπαλζε ηνπ αέξα, ε δηαρείξηζε ησλ 253

απνξξηκκάησλ, ε κείσζε ησλ απνζεκάησλ ηνπ πφζηκνπ λεξνχ θά βξίζθνληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζε έμαξζε δπζρεξαίλνληαο ηελ θαζεκεξηλή δσή ηνπ αλζξψπνπ. Σν ζχλνιν απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ εγείξνπλ, ηφζν απηφλνκα φζν θαη ζπλδπαζηηθά, δεηήκαηα πνπ άπηνληαη ηνπ άκεζνπ ελδηαθέξνληνο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο θαη ηεο νηθηαθήο νηθνλνκίαο. ε απηφ ην ζεκείν είλαη απαξαίηεηε ε επηζήκαλζε φηη ην γλσζηηθφ αληηθείκελν ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ελδηαθέξεηαη άκεζα γηα ζέκαηα αεηθφξνπ αλάπηπμεο. πγθεθξηκέλα, ε επηζηήκε ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θηλείηαη ζην πιαίζην ηεο αλζξσπννηθνινγίαο, νπφηε είλαη αλακελφκελν λα αγγίδεη θαη λα εκβαζχλεη ζε δεηήκαηα αεηθφξνπ αλάπηπμεο. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη λα εληνπίζεη θαη λα αλαδείμεη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ηεο Ώ θαη ΐ ηάμεο ηνπ γπκλαζίνπ δεηήκαηα πνπ άπηνληαη ηνπ άκεζνπ ελδηαθέξνληνο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ ζθνπνχ ρξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο ηεο πνηνηηθήο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ. 2. Ζ Οηθηαθή Οηθνλνκία ζηελ εθπαίδεπζε ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν Δ Οηθηαθή Οηθνλνκία απνηειεί έλα ζχγρξνλν, δηεπηζηεκνληθφ θαη ζπλερψο εμειηζζφκελν γλσζηηθφ αληηθείκελν, ην νπνίν κειεηά ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αλζξψπνπ ζην νηθνγελεηαθφ θαη ζην επξχηεξν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (Κνπηξνχκπα 2004). πγρξφλσο, απφ ηε κειέηε ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ (ΦΒΚ 33 1998) πξνθχπηεη φηη ζθνπφο ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ηεο Ώ θαη ΐ ηάμεο ηνπ γπκλαζίνπ είλαη λα ζπλεηζθέξεη, ψζηε ην εχπιαζην άηνκν ηεο εθεβηθήο θαη πξνεθεβηθήο ειηθίαο λα θαηαζηεί ελεξγεηηθφ, απηνδχλακν θαη ππεχζπλν, απνθηψληαο ην ζχλνιν ησλ ζηνηρείσλ, ηα νπνία έρεη αλάγθε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. ε απηφ ην ζεκείν είλαη αλαγθαίν λα επηζεκαλζεί φηη ε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ καζεηή απνηειεί πξσηαξρηθφ θαη ζεκαίλνληα ζηφρν ηνπ ζρνιείνπ. Σν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα είλαη απαξαίηεην λα ζπκβάιεη ζηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ησλ καζεηψλ, πξνθεηκέλνπ λα ιεηηνπξγνχλ σο ππεχζπλνη, ελεξγνί θαη δεκηνπξγηθνί πνιίηεο ζε κηα πνιχπινθε θνηλσλία, ζε έλα ζπλερψο κεηαβαιιφκελν θαη αλαδηακνξθνχκελν θνηλσληθφ θαη παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ (Μαηζαγγνχξαο 2007, Φχθαξεο 2010). πλνςίδνληαο πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη ην κάζεκα ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο αθνινπζεί πνιπεπίπεδα ηηο εμειίμεηο ηεο επνρήο, ψζηε λα κεηαδίδεη ζηνπο καζεηέο ην ζχλνιν ησλ απαηηνχκελσλ γλψζεσλ, αμηψλ θαη αξρψλ πνπ ζα ηνπο θαηαζηήζνπλ ζην άκεζν κέιινλ ππεχζπλνπο θαη ελεξγνχο πνιίηεο. 254

3. Δηζαγσγή ζηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε Δ αεηθφξνο αλάπηπμε απνηειεί κηα έλλνηα, ε νπνία βξίζθεηαη ζην επηζηεκνληθφ θαη φρη κφλν, πξνζθήλην ηηο ηειεπηαίεο ηξεηο δεθαεηίεο. Χο πξνο ην πξφηαγκα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο ν παξαδεδνκέλνο νξηζκφο ζε παγθφζκην επίπεδν είλαη απηφο ηεο Βπηηξνπήο ηεο Βπξσπατθήο Έλσζεο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Ώλάπηπμε. Ώπηή ε επηηξνπή φξηζε ζηελ έθζεζή ηεο, γλσζηή σο έθζεζε Brundtland, ηελ έλλνηα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο σο εθείλεο πνπ ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηνπ παξφληνο, δίρσο λα ζηεξεί ην δηθαίσκα απφ ηηο κειινληηθέο γεληέο λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο (WCED 1987). Ώπνηειεί ζρεδφλ θαζνιηθή παξαδνρή φηη ε αεηθφξνο αλάπηπμε είλαη κηα έλλνηα πνπ πεξηιακβάλεη ηξεηο δηαζηάζεηο: ηελ νηθνλνκηθή, ηελ θνηλσληθή θαη ηελ πεξηβαιινληηθή (ΦινγαΎηε 2011) θαη θηλείηαη ζε πέληε θάζεηα επίπεδα ην δηεζλέο, ην πεξηθεξεηαθφ, ην εζληθφ, ην ηνπηθφ θαη ην νηθηαθφ (WCED 1987). Σνκείο ελαζρφιεζεο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο απνηεινχλ κεηαμχ άιισλ: ε αιιαγή ηνπ θιίκαηνο, ε θαζαξή ελέξγεηα, ε αηκφζθαηξα, ε δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ηα θαηαλαισηηθά θαη παξαγσγηθά πξφηππα, ε δεκφζηα πγεία, ε θηψρεηα θαη ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο, ην δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα, νη κεηαθνξέο, νη ρξήζεηο ηεο γεο γηα ρσξνηαμηθή αλάπηπμε, ε θαηνηθία, νη ζπλζήθεο δσήο, ε νηθνλνκηθή δηάξζξσζε θαη ε δηαηήξεζε θαη απνθαηάζηαζε ηεο ηζηνξηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο (Καδηγηαλλφπνπινο 2015). Σν αίηεκα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο απαηηεί ζεκαληηθέο αιιαγέο θαη θπξίσο έλαλ θαηάιιειν κεηαζρεκαηηζκφ ζηε ζρέζε αλζξψπνπ θαη θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ν νπνίνο ζα ζηεξίδεηαη ζε εζηθά θξηηήξηα (Carvalho 2001). ε απηή ηελ θαηεχζπλζε κπνξεί λα ζπλεηζθέξεη ζεκαληηθά ε Οηθηαθή Οηθνλνκία, θαζψο απψηεξνο ζθνπφο ηεο είλαη ε δηακφξθσζε νινθιεξσκέλεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ππεχζπλσλ θαη ελεξγψλ πνιηηψλ. Καηαιεθηηθά δχλαηαη λα ππνζηεξηρζεί φηη ε αεηθφξνο αλάπηπμε ζπληζηά θπξίαξρε έλλνηα ηεο ζχγρξνλεο επνρήο, ε νπνία έρεη ηξεηο δηαζηάζεηο: ηελ νηθνλνκηθή, ηελ θνηλσληθή θαη ηελ πεξηβαιινληηθή. Γηα λα επηηεπρζεί ζηελ πξάμε ε αεηθφξνο αλάπηπμε απαηηείηαη έλαο ζπλνιηθφο θνηλσληθφο κεηαζρεκαηηζκφο θαη αιιαγή ηνπ ηξφπνπ δσήο θαη ζθέςεο. ηελ θαηεχζπλζε απηή κπνξεί λα ζπλεηζθέξεη ζεκαληηθά ε δηδαζθαιία ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο. 4. Ζ αεηθνξηθή δηάζηαζε ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη λα εληνπίζεη θαη λα αλαδείμεη δεηήκαηα ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο πνπ άπηνληαη ηνπ άκεζνπ 255

ελδηαθέξνληνο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ ηεο εξγαζίαο ρξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο ηεο πνηνηηθήο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ. Σα απνηειέζκαηα ηεο πνηνηηθήο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα αλά θεθάιαην θαη ελφηεηα ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ. Ώπφ ηελ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ζηελ Ώ θαη ΐ ηάμε ηνπ γπκλαζίνπ (Ώκπειηψηεο θά 2016, Ώπνζηνιφπνπινο θά 2016) σο πξνο ηελ αεηθνξηθή δηάζηαζή ηνπο πξνέθπςαλ ελδηαθέξνληα απνηειέζκαηα. πγθεθξηκέλα, ζην πξψην θεθάιαην ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ ηεο Ώ Γπκλαζίνπ «Δ νηθνγέλεηα θαη ν θνηλσληθφο πεξίγπξνο» θαη εηδηθφηεξα ζηελ ελφηεηα: 1.1 Ζ νηθνγέλεηα Ζ ειιεληθή νηθνγέλεηα γίλεηαη αλαθνξά ζην πξφβιεκα ηεο ππνγελλεηηθφηεηαο κέζσ ηνπ νπνίνπ κπνξεί λα ζπδεηεζεί ην πιεζπζκηαθφ δήηεκα ζχκθσλα κε ηα θξηηήξηα πνπ ζέηεη ε αεηθφξνο αλάπηπμε. Ώληίζηνηρε αλαθνξά ζην δήηεκα ηεο δηαηήξεζεο ή θαη αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ πξαγκαηνπνηείηαη θαη ζην δεχηεξν θεθάιαην «Οηθνλνκηθά ηεο νηθνγέλεηαο» ζηελ ελφηεηα: 2.2 Ο νηθνλνκηθφο ξφινο ηεο νηθνγέλεηαο. πλεπψο, ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα παξνπζηάζεη επαλεηιεκκέλα ηελ αεηθνξηθή πξνζέγγηζε ηνπ πιεζπζκηαθνχ δεηήκαηνο θαη λα ηελ θαηαζηήζεη ζαθή. ηε ζπλέρεηα, ζην ηξίην θεθάιαην ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ ηεο Ώ Γπκλαζίνπ «Αηαηξνθή» θαη εηδηθφηεξα ζηελ ελφηεηα 3.1 Σξνθή θαη ηξφθηκα αλαιχνληαη νη έλλνηεο ηνπ ππνζηηηζκνχ, ηεο δηαζεζηκφηεηαο θαη ηεο επάξθεηαο ηξνθίκσλ. Ώπηέο νη έλλνηεο ζπληζηνχλ θνξπθαίν κέζν αθφξκεζεο γηα ηελ παξνπζίαζε ηνπ επηζηηηζηηθνχ δεηήκαηνο ζηνπο καζεηέο απφ ηε ζθνπηά ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Ώπφ ηε κειέηε ηνπ πέκπηνπ θεθαιαίνπ ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ ηεο Ώ Γπκλαζίνπ «Καηνηθία» δηαπηζηψλεηαη φηη πθίζηαληαη νξηζκέλα ζέκαηα πνπ αγγίδνπλ πηπρέο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. πγθεθξηκέλα ζηελ ελφηεηα 5.1 Ζ θαηνηθία θαη ε ζεκαζία ηεο γηα ηνλ άλζξσπναλαθέξνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξέπεη λα έρεη κία θαηνηθία φπσο: αλζεθηηθέο θαη νηθνινγηθέο πξψηεο χιεο, θαηάιιειν αξρηηεθηνληθφ ζρεδηαζκφ, ζσζηφ πξνζαλαηνιηζκφ. Ώπηά ηα ραξαθηεξηζηηθά παξαπέκπνπλ επζέσο ζηελ πεξηβαιινληηθή δηάζηαζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Παξάιιεια, ζηελ ελφηεηα 5.3 Ζ ειιεληθή παξαδνζηαθή θαηνηθίααλαιχεηαη ε ζχλδεζε πιηθψλ θαηαζθεπήο θαη παξαδνζηαθήο ειιεληθήο θαηνηθίαο. Ώπηφ ην δήηεκα κπνξεί λα ζπλδεζεί άκεζα κε ηνλ θπξίαξρν νξηζκφ ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, θαζψο πξαγκαηεχεηαη ζέκαηα δηαρείξηζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη αλαθχθισζεο πιηθψλ. Ώληίζηνηρα, παξνπζηάδνληαη ζηελ ελφηεηα 5.4 Σχπνη θαη κνξθέο θαηνηθίαοηα πιενλεθηήκαηα (πξφζβαζε ζηηο αγνξέο, ππεξεζίεο πγείαο) θαη κεηνλεθηήκαηα (ζφξπβνο, θαπζαέξηα, απφζηαζε απφ ηε θχζε) ηεο ζχγρξνλεο αζηηθήο θαηνηθίαο, ελψ ηνλίδεηαη έληνλα ε δηάζηαζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο, ηεο αηζζεηηθήο θαη ηεο πγηεηλήο 256

ηεο θαηνηθίαο. ηε ζπγθεθξηκέλε ζεκαηνινγία εζηηάδνπλ θπξίσο ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δηάζηαζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Ώπφ ηε κειέηε ηνπ βηβιίνπ ηεο ΐ Γπκλαζίνπ θαη εηδηθφηεξα, ηνπ ηξίηνπ θεθαιαίνπ «Οηθνλνκηθά ηεο νηθνγέλεηαο» δηαπηζηψλεηαη ε δηάζεζε ελαζρφιεζεο κε ην ζέκα ηεο επάξθεηαο ησλ πφξσλ. πγθεθξηκέλα, ζηελ ελφηεηα 3.3 Ζ ειεχζεξε αγνξά γίλεηαη αλαθνξά ζηνπο πεξηνξηζκέλνπο πφξνπο πνπ έρεη ζηε δηάζεζή ηεο θάζε νηθνλνκία, πξνθεηκέλνπ λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ησλ κειψλ ηεο. Δ αλαθνξά ζηνπο πεξηνξηζκέλνπο πφξνπο θαη ζηελ αλάγθε θάιπςεο ησλ αλαγθψλ ησλ κειψλ κηαο θνηλσλίαο παξαπέκπεη επζέσο ζηνλ νξηζκφ ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο θαηά Brundtland. Δ πην άκεζε αλαθνξά ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε πξαγκαηνπνηείηαη ζην ηέηαξην θεθάιαην «πκπεξηθνξά ηνπ θαηαλαισηή». Ώλαιπηηθφηεξα ζηελ ελφηεηα 4.3 Πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάοπαξνπζηάδεηαη ην δηθαίσκα ζηελ αεηθφξν θαηαλάισζε, ην νπνίν ζπλδέεηαη επζέσο κε ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. ην πέκπην θεθάιαην «Αηαηξνθή θαη δηαηηνινγία» ζηελ ελφηεηα 5.1 Γηαηξνθή θαη πγεία παξνπζηάδεηαη ε επίδξαζε πνπ αζθεί ην πεξηβάιινλ ζηελ αλάπηπμε θαη ζηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ, νπφηε ζίγνληαη εκκέζσο δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ πεξηβαιινληηθή δηάζηαζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. πγρξφλσο, ζηηο ελφηεηεο 5.7 Βηηακίλεο θαη5.8 Αλφξγαλα ζηνηρείαπαξνπζηάδεηαη ην δήηεκα ηεο ππνβηηακίλσζεο θαη ηεο έιιεηςεο κεηάιισλ θαη ηρλνζηνηρείσλ. Μέζσ απηνχ ηνπ δεηήκαηνο δχλαηαη λα πξαγκαηνπνηεζεί κηα εθηελήο αλαθνξά θαη αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηνπ ππνζηηηζκνχ πνπ ηαιαλίδεη ζεκαληηθφ ηκήκα ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ θαη άπηεηαη άκεζα ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο δηάζηαζεο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Ώλαθνξηθά κε ην έθην θεθάιαην «Οηθνινγία θαη θαηνηθία» ν καζεηήο κειεηά πνηθίια πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα θαη πξνβιήκαηα θαη ζπγρξφλσο έξρεηαη κε έκκεζν ηξφπν ζε επαθή κε ηελ έλλνηα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. πγθεθξηκέλα, ζηελ ελφηεηα 6.2 Φπζηθνί πφξνη θαη ελεξγεηαθή θαηάζηαζε πξαγκαηνπνηείηαη θαηάηαμε ησλ θπζηθψλ πφξσλ ζε αλαλεψζηκνπο, κε αλαλεψζηκνπο θαη δπλεηηθά αλαλεψζηκνπο. Δ ρξήζε αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο ζπληζηά θνξπθαίν δήηεκα αεηθφξνπ αλάπηπμεο, ην νπνίν αληηπξνζσπεχεη θαη αληίζηνηρνπο δείθηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο (Atkisson 1996). Παξάιιεια, ηα κεγάια πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη ν πιαλήηεο ελδηαθέξνπλ ηελ αεηθφξν αλάπηπμε θαη αλαιχνληαη ζηελ ελφηεηα 6.3Οηθνινγηθή θξίζε. Πξνβιήκαηα φπσο: ε αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε, ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ε ηξχπα ηνπ φδνληνο, ην λέθνο, ε φμηλε βξνρή, ε ξχπαλζε ησλ λεξψλ θαη ην πξφβιεκα ησλ ζηεξεψλ απνβιήησλ πξνζθέξνπλ πνηθίιεο δπλαηφηεηεο ζηελ θαηεχζπλζε αλάδεημεο ηεο αεηθνξηθήο δηάζηαζεο ηεο επίιπζήο ηνπο. 257

Βπηπξνζζέησο, ε ελφηεηα 6.4 Ζ θαηνηθία ζην αγξνηηθφ θαη αζηηθφ πεξηβάιινλ αζρνιείηαη κε ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγεί ε ρξήζε κεγάισλ γεσξγηθψλ κεραλεκάησλ, ιηπαζκάησλ, θπηνθαξκάθσλ, αλαδεηθλχεη ηελ αμία ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο θαη εζηηάδεη ζην πξφβιεκα ηεο αζηπθηιίαο, θαζψο θαη ζηηο πεγέο ερνξχπαλζεο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν πξνζεγγίδεη πνηθίια ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηνπ άκεζνπ ελδηαθέξνληνο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. πγρξφλσο, ζηηο ελφηεηεο 6.5 Καηνηθία Ρχπαλζε Αληηξξχπαλζε θαη 6.6 Οηθνινγηθφο ζρεδηαζκφο ζπδεηνχληαη ζέκαηα φπσο: ε πνηφηεηα ηνπ εζσηεξηθνχ αέξα θαη νη ζεκαληηθφηεξεο πεγέο ξχπαλζήο ηνπ, ν βηνθιηκαηηθφο ζρεδηαζκφο, ν νξζφο ηξφπνο ζρεδίαζεο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο, θαζψο θαη ν νηθνινγηθφο ζρεδηαζκφο ησλ πξντφλησλ. Σν ζχλνιν απηψλ ησλ δεηεκάησλ ελδηαθέξνπλ άκεζα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. Παξάιιεια, ε αεηθφξνο αλάπηπμε εζηηάδεη άκεζα ζηα ζέκαηα εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Σέηνηα ζέκαηα είλαη ε ρξήζε νηθνινγηθψλ ιακπηήξσλ, ειηαθνχ ζεξκνζίθσλα θαη ε κεησκέλε θαηαλάισζε ελέξγεηαο απφ ειεθηξηθέο ζπζθεπέο. Ώπηά αλαπηχζζνληαη ζην έβδνκν θεθάιαην «Οηθηαθή Σερλνινγία» θαη εηδηθφηεξα ζηελ ελφηεηα 7.2 Οηθνγέλεηα θαη ζχγρξνλε νηθηαθή ηερλνινγία. Βπίζεο, ην ζεκαίλνλ δήηεκα ηεο νξζνινγηθήο ρξήζεο ελέξγεηαο, παξάιιεια κε απηφ ηεο ειεθηξνκαγλεηηθήο αθηηλνβνιίαο, ελδηαθέξνπλ άκεζα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε θαη αλαιχνληαη ζηελ ελφηεηα 7.3 Δπηπηψζεηο ηεο ζχγρξνλεο νηθηαθήο ηερλνινγίαο. ηελ ηειεπηαία ελφηεηα ηνπ έβδνκνπ θεθαιαίνπ 7.4 Αλαθχθισζε παξνπζηάδνληαη φιεο νη πηπρέο ηεο αλαθχθισζεο, ε νπνία έρεη ηδηαίηεξε αμία θαη ζεκαζία γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. Σν φγδνν θεθάιαην «Ώγσγή Τγείαο» πξνζεγγίδεη κε έκκεζν ηξφπν νξηζκέλα δεηήκαηα αεηθφξνπ αλάπηπμεο πνπ άπηνληαη πεξηζζφηεξν ηεο πεξηβαιινληηθήο θαη θνηλσληθήο δηάζηαζήο ηεο. πγθεθξηκέλα, ζηελ ελφηεηα 8.1 Ννζήκαηα θαη αζζέλεηεο αλαιχνληαη νη επηπηψζεηο ζηελ αλζξψπηλε πγεία απφ ηηο αιινηψζεηο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ηνλ ακίαλην, ην κφιπβδν, ηελ έθζεζε ζηελ ειηαθή αθηηλνβνιία θαη ην ζχλδξνκν αλνζναλεπάξθεηαο (AIDS). Ώπηά ηα δεηήκαηα πξνζθέξνπλ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ηε δπλαηφηεηα λα αλαιχζεη ηη ζεσξείηαη αεηθφξν ζηηο αληίζηνηρεο πεξηπηψζεηο, εζηηάδνληαο ηαπηφρξνλα ζηνπο θηλδχλνπο πνπ ππάξρνπλ γηα ηνλ άλζξσπν, εθφζνλ δελ αθνινπζήζεη ην δξφκν ηεο αεηθνξίαο. Δ αληηκεηψπηζε ησλ θπζηθψλ θαηαζηξνθψλ, ε νπνία αλαιχεηαη ζηελ ηξίηε ελφηεηα (9.3 Φπζηθέο θαηαζηξνθέο)ηνπ έλαηνπ θεθαιαίνπ «Πξψηεο ΐνήζεηεο», απνηειεί δήηεκα πνπ εζηηάδεη ε αεηθφξνο αλάπηπμε. Οη θπζηθέο θαηαζηξνθέο αγγίδνπλ ηφζν ηελ πεξηβαιινληηθή, φζν θαη ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δηάζηαζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, θαζψο ηα ζχκαηα ησλ θπζηθψλ θαηαζηξνθψλ ρξήδνπλ ηδηαίηεξεο αληηκεηψπηζεο ζε θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ επίπεδν. 258

Ώλαθεθαιαηψλνληαο πξνθχπηεη σο θχξην ζπκπέξαζκα φηη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο πθίζηαηαη πιεζψξα δεηεκάησλ, ηα νπνία πξνζθέξνληαη γηα αλάδεημε θπξίσο ηεο πεξηβαιινληηθήο θαη δεπηεξεπφλησο ηεο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο δηάζηαζεο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. 5. πκπεξάζκαηα - Πξνηάζεηο Ώπφ ηελ αλάιπζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο πξνεγνχκελεο ελφηεηεο πξνθχπηνπλ νξηζκέλα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα. Ώξρηθά δηαπηζηψλεη θαλείο φηη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ηεο Ώ θαη ΐ Γπκλαζίνπ ππάξρνπλ δηάζπαξηα δεηήκαηα θαη ζηνηρεία πνπ παξαπέκπνπλ, άκεζα ή έκκεζα, ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε. πγθεθξηκέλα, ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ηεο Ώ θαη ΐ Γπκλαζίνπ ζπκπεξαίλεηαη φηη εζηηάδνπλ θπξίσο ζηελ πεξηβαιινληηθή θαη δεπηεξεπφλησο ζηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δηάζηαζή ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Βηδηθφηεξα, σο πξνο ηελ πεξηβαιινληηθή δηάζηαζε αλαδεηθλχνληαη ζεκαηηθέο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο πνπ αθνξνχλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. Δ θνηλσληθή δηάζηαζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο αλαδεηθλχεηαη κέζσ ηεο ελαζρφιεζεο κε ην επηζηηηζηηθφ θαη πιεζπζκηαθφ δήηεκα, ελψ ε νηθνλνκηθή δηάζηαζε κειεηάηαη θπξίσο απφ ηελ νπηηθή ηεο νξζήο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Δ χπαξμε ζεκάησλ πνπ άπηνληαη ηνπ ελδηαθέξνληνο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ηεο Ώ θαη ΐ Γπκλαζίνπ θαζηζηά επηηαθηηθή αλάγθε ηε ζηνρεπκέλε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηα αληίζηνηρα δεηήκαηα. Βπίζεο, είλαη αλαγθαία ε αλάδεημε - παξνπζίαζε ζπγθεθξηκέλσλ ηξφπσλ - πξνηάζεσλ πξνζέγγηζήο ηνπο κέζσ ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη ηνπ βηβιίνπ ηνπ θαζεγεηή. Βηβιηνγξαθία Atkisson, Ώ. (1996). Developing indicators of sustainable community: Lessons from sustainable Seattle Environmental Impact Assess Revolution, 16, 337-350. Carvalho, G. (2001). Sustainable development: is it achievable within the existing international political economy context?. Sustainable Development, 9, 61-73. WCED (1987). Ourcommonfuture (TheBrundtlandReport). World Commission on Environment and Development. Oxford: Oxford University Press. Ώκπειηψηεο, Κ., Ώπνζηνιφπνπινο, Κ., Γεσξγηηζνγηάλλε, Β., Γηαλλαθνχιηα, Μ., Κξνθίδε, Β., Πξνβαηάξε,. & αύηε, Ώ. (2016). Οηθηαθή Οηθνλνκία Β Γπκλαζίνπ. Βηβιίν Δθπαηδεπηηθνχ, Ώζήλα: ΕΣΤΒ Αηφθαληνο. 259

Ώπνζηνιφπνπινο, Κ., Γεσξγηηζνγηάλλε, Β., Καλέιινπ, Ώ., αύηε, Ώ., δξάιε, Α. & Σξηάδε, Α. (2016). Οηθηαθή Οηθνλνκία Α Γπκλαζίνπ. Βηβιίν Δθπαηδεπηηθνχ, Ώζήλα: ΕΣΤΒ Αηφθαληνο. Καδηγηαλλφπνπινο, Γ. (2015). Ώεηθφξνο Ώλάπηπμε: Γλψζεηο θαη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γπκλαζίνπ. PRIME, 8 (2), 54-63. Κνπηξνχκπα, Κ. (2004). Γηδαθηηθή εθαξκνγή ζηελ Οηθηαθή Οηθνλνκία. Ώζήλα: ηακνχιεο. Μαηζαγγνχξαο, Δ. (2007). ηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο. Ώζήλα: Gutenberg. ΦινγαΎηε, Β. (2011). Δθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθνξία. Ώζήλα: Πεδίν. Φχθαξεο, Ε. (2010). χγρξνλεο δηαζηάζεηο ηνπ δηδαθηηθνχ έξγνπ θαη ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Θεζζαινλίθε: Κπξηαθίδεο. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Ο Γεψξγηνο Καδηγηαλλφπνπινο εξγάδεηαη σο θαζεγεηήο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Βίλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ ζηε «ΐηψζηκε Ώλάπηπμε» θαη έιαβε ην δηδαθηνξηθφ ηνπ απφ ην Παηδαγσγηθφ Σκήκα Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Εσαλλίλσλ. Σα ελδηαθέξνληά ηνπ εζηηάδνληαη ζε δεηήκαηα νηθηαθήο νηθνλνκίαο, δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, αεηθφξνπ αλάπηπμεο, αμηνιφγεζεο ζηελ εθπαίδεπζε, πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη αγσγήο πγείαο. 260

Ζ θαηαπνιέκεζε ησλ θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη ησλ δηαθξίζεσλ κέζσ ηεο πξνβνιήο ηαηληψλ κηθξνχ κήθνπο Γεψξγηνο Καδηγηαλλφπνπινο gkadig@yahoo.gr Μαξία Καξαβίδα katpappouli@yahoo.gr Πεξίιεςε Σα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ πιεζχλεη ζεκαληηθά ηα θαηλφκελα θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη δηαθξίζεσλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν, ζε Έιιελεο θαη κεηαλάζηεο ή πξφζθπγεο, εμαηηίαο ηεο ζπλερηδφκελεο θαη ζπλερψο επηδεηλνχκελεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, θαζψο θαη εμαηηίαο ησλ απμεκέλσλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα παξνπζηάζεη κηα νινθιεξσκέλε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε, ε νπνία επηδηψθεη ηελ νπζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ησλ θαηλνκέλσλ θαη πεξηζηαηηθψλ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη δηαθξίζεσλ. Δ δηδαθηηθή πξνζέγγηζε ζηεξίδεηαη ζηελ πξνβνιή ηξηψλ ηαηληψλ κηθξνχ κήθνπο, νη νπνίεο εζηηάδνπλ θαη εκθηινρσξνχλ ζηα πεξηζηαηηθά θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ πνπ νθείινληαη ζηε ζπλερηδφκελε θαη ζπλερψο επηδεηλνχκελε νηθνλνκηθή θξίζε, φζν θαη ζηηο απμεκέλεο κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο πξνο ηνλ ειιαδηθφ ρψξν. Χο θχξην ζπκπέξαζκα πξνέθπςε φηη κέζσ ησλ πξνβαιιφκελσλ ηαηληψλ κηθξνχ κήθνπο νη καζεηέο έξρνληαη ζε επαθή θαη θαηαλννχλ ζηελ πξάμε ηελ χπαξμε θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη δηαθξίζεσλ, ζπλεηδεηνπνηνχλ ηελ αλάγθε λα εμαιεηθζνχλ ή λα ακβιπλζνχλ ηα θαηλφκελα θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη θαηαλννχλ ηελ αλαγθαηφηεηα πηνζέηεζεο ζπκπεξηθνξψλ πνπ ζπλεηζθέξνπλ ζηελ εμάιεηςε ή κείσζε ησλ θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη ησλ δηαθξίζεσλ θαη απνθηνχλ ηελ ηθαλφηεηα λα εληνπίδνπλ θαη λα δηαρεηξίδνληαη θαηλφκελα ή ζπκπεξηθνξέο πνπ παξαπέκπνπλ ζε θνηλσληθφ απνθιεηζκφ θαη δηαθξίζεηο αηφκσλ ή θνηλσληθψλ νκάδσλ. 1. Δηζαγσγή Σα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ πιεζχλεη ζεκαληηθά ηα θαηλφκελα θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη δηαθξίζεσλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν, ζε Έιιελεο θαη κεηαλάζηεο ή 261

πξφζθπγεο, εμαηηίαο ηεο ζπλερηδφκελεο θαη ζπλερψο επηδεηλνχκελεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, θαζψο θαη εμαηηίαο ησλ απμεκέλσλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ. Ώλεμάξηεηα απφ ηηο ζπλζήθεο πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν δε λνείηαη ζχγρξνλε θαη κε αλζξσπνθεληξηθά ραξαθηεξηζηηθά εθπαίδεπζε, ε νπνία δελ επηδηψθεη ηελ εμάιεηςε ή άκβιπλζε θαηλνκέλσλ θαη πεξηζηαηηθψλ θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη δηαθξίζεσλ, φρη κφλν ζην ζηελφ πιαίζην ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο, φζν θαη ζην επξχηεξν ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ ζε ηνπηθφ, εζληθφ θαη παγθφζκην επίπεδν. Δ θαηαπνιέκεζε ησλ θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη ησλ δηαθξίζεσλ απνηειεί κηα ζχλζεηε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ην βάξνο ηεο νπνίαο έρεη επσκηζηεί ζηηο κέξεο καο θαηά θχξην ιφγν ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα παξνπζηάζεη κηα νινθιεξσκέλε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε, ε νπνία επηδηψθεη ηελ νπζηαζηηθή αληηκεηψπηζε ησλ θαηλνκέλσλ θαη πεξηζηαηηθψλ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη δηαθξίζεσλ. Δ δηδαθηηθή πξνζέγγηζε ζηεξίδεηαη ζηελ πξνβνιή ηξηψλ ηαηληψλ κηθξνχ κήθνπο, νη νπνίεο εζηηάδνπλ θαη εκθηινρσξνχλ ζηα πεξηζηαηηθά θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ πνπ νθείινληαη ζηε ζπλερηδφκελε θαη ζπλερψο επηδεηλνχκελε νηθνλνκηθή θξίζε, φζν θαη ζηηο απμεκέλεο κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο πξνο ηνλ ειιαδηθφ ρψξν. 2. Δλαιιαθηηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο χγρξνλεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο ζεσξνχληαη απηέο πνπ εζηηάδνπλ ζηα βηψκαηα θαη ζηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ, ζηνρεχνπλ ζηε ζπλεξγαζία θαη ζηηο νκαδηθέο δξαζηεξηφηεηεο, εληζρχνπλ ηε δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε θαη αλαπηχζζνπλ ηηο ελεξγεηηθέο δηδαθηηθέο ηερληθέο, ηελ έξεπλα θαη ηνλ αλαζηνραζκφ. Ώπηέο νη δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο νηθνδνκνχλ ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζε επίπεδν ηάμεο, ζρνιείνπ θαη θνηλφηεηαο, ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο ζεσξνχληαη ελαιιαθηηθέο θαη ζηεξίδνληαη ζηηο παηδαγσγηθέο αξρέο θαη κεζφδνπο ηεο Νέαο Ώγσγήο, ηελ νπνία ραξαθηεξίδεη ν καζεηνθεληξηζκφο. Βλαιιαθηηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαηάιιειεο γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, θαη ζπλεπψο γηα δεηήκαηα θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη δηαθξίζεσλ ζεσξνχληαη: ε νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία, ε κέζνδνο project, ε δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε, ε εξεπλεηηθή αλαθαιππηηθή κέζνδνο, ην παηρλίδη ξφισλ, ε πξνζνκνίσζε, ε κάζεζε απφ παξνπζηάζεηο, νη βξαρχρξνλεο νκαδνπνηήζεηο, ε βησκαηηθή κάζεζε, ε δηδαζθαιία κε ηε ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ, ε δηδαζθαιία πνπ είλαη επηθεληξσκέλε ζηε δεκηνπξγηθή ζθέςε, ν θαηαηγηζκφο ηδεψλ θαη ε δηδαθηηθή αμηνπνίεζε ηεο εηθφλαο (Νηθνιάνπ 2005, Αεκεηξηάδνπ 2007). Εδηαίηεξεο αλαθνξάο ρξήδνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο ζηελ εθπαίδεπζε, θαζψο παξέρνπλ ζεκαληηθέο δπλαηφηεηεο γηα ηελ επηηπρέζηεξε παξνπζίαζε θαη επεμεξγαζία πνηθίισλ 262

δεηεκάησλ. Ώπηφ ην επηηπγράλνπλ ιεηηνπξγψληαο επνηθνδνκεηηθά θαη πξνζθέξνληαο πνηθηιία δηδαθηηθψλ εξγαιείσλ, αιιά θαη επθαηξίεο ζπλδπαζκνχ, ελαιιαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. ε απηή ηελ θαηεχζπλζε ηδηαίηεξα πνιχηηκεο δχλαληαη λα απνδεηρζνχλ νη ηαηλίεο κηθξνχ κήθνπο, νη νπνίεο πεξηέρνπλ πιήζνο ζεκαληηθψλ λνεκάησλ ζε ζχληνκν ρξφλν, γεγνλφο πνπ εμππεξεηεί ηδηαίηεξα ηε δηδαθηηθή θαη καζεζηαθή δηαδηθαζία. Καηαιεθηηθά, ζπκπεξαίλεηαη φηη πθίζηαηαη πιεηάδα ελαιιαθηηθψλ δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ κέζσ ησλ νπνίσλ κπνξνχλ λα πξνζεγγηζηνχλ δεηήκαηα θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη δηαθξίζεσλ. πλεπψο, έγθεηηαη απνθιεηζηηθά ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ε επηινγή ηεο πξνζέγγηζεο, ηελ νπνία ζεσξεί πξνζθνξφηεξε γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε κηαο επηηπρεκέλεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. 3. Γηδαθηηθφ ζελάξην γηα ηελ νηθνλνκηθή θξίζε 3.1 Αλάπηπμε δηδαθηηθνύ ζελαξίνπ γηα ηελ νηθνλνκηθή θξίζε Σν ζελάξην πξνηείλεηαη λα έρεη δηάξθεηα κία δηδαθηηθή ψξα θαη βαζίδεηαη ζηελ ηαηλία κηθξνχ κήθνπο «Οπθ αλ ιάβνηο» ηεο Νάλζπ πεηζηψηε πνπ πξνβάιιεη εχζηνρα νξηζκέλεο απφ ηηο ζπλέπεηεο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο. Δ ηαηλία παξνπζηάδεη κηα λεαξή θνπέια, ε νπνία εμαηηίαο ησλ νηθνλνκηθψλ δπζθνιηψλ πνπ αληηκεησπίδεη θαηαθεχγεη ζπρλά ζηελ θπξία Βιέλε, γεηηφληζζά ηεο ζηελ πνιπθαηνηθία, γηα λα αλαδεηήζεη κηθξέο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ. ηε ζπλέρεηα ηεο ηαηλίαο ε πάληα πξφζπκε λα πξνζθέξεη ηξφθηκα θπξία Βιέλε εκθαλίδεηαη λα δεη σο άζηεγε ζε πνιχ άζρεκε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε. ζπνπ θάπνηα ζηηγκή ε θπξία Βιέλε δεηηαλεχεη απφ ηε λεαξή γεηηφληζζά ηεο, ε νπνία πεξπαηά κπξνζηά ηεο, κηα κηθξή ρξεκαηηθή βνήζεηα. Σν ζελάξην πινπνηήζεθε ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ζε ηκήκαηα ηεο ΐ Γπκλαζίνπ ηνπ 50 νπ Γπκλαζίνπ Ώζελψλ ην ζρνιηθφ έηνο 2014-2015. Ο ηίηινο ηνπ δηδαθηηθνχ ζελαξίνπ είλαη «Πξνζεγγίδνληαο ηελ νηθνλνκηθή θξίζε» θαη νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξνηείλνληαη ζηα θχιια εξγαζίαο είλαη πιήξσο ζπκβαηέο κε ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ. Δ πξνζέγγηζε ηνπ ζελαξίνπ γίλεηαη κε ηε «ζπλεξγαηηθή θαζνδεγνχκελε αλαθάιπςε», ζην πιαίζην ηεο νπνίαο νη καζεηέο κέζσ ζπγθεθξηκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ δηεξεπλνχλ ην δηδαθηηθφ πιηθφ θαη νηθνδνκνχλ ηε λέα γλψζε. Ο εθπαηδεπηηθφο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξαγκαηνπνίεζεο ηνπ ζελαξίνπ πξέπεη λα ιεηηνπξγεί θαζνδεγεηηθά, ππνζηεξηθηηθά, εληζρπηηθά θαη εκςπρσηηθά δίλνληαο ζαθείο νδεγίεο πξνο ηνπο καζεηέο, φπνπ απηνί ηηο ρξεηαζηνχλ θαη ελεκεξψλνληάο 263

ηνπο γηα ηνλ ρξφλν πνπ έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο εξγαζίαο ηνπο. 3.2 Φύιιν εξγαζίαο Σν θχιιν εξγαζίαο απνηειείηαη απφ πέληε δξαζηεξηφηεηεο θαζνξηζκέλεο ρξνληθήο δηάξθεηαο θαη νη καζεηέο θαινχληαη λα ηηο πεξαηψζνπλ ηε δεχηεξε δηδαθηηθή ψξα. Οη δξαζηεξηφηεηεο ζπλδένληαη άκεζα κε ην πεξηερφκελν ηεο ηαηλίαο «Οπθ αλ ιάβνηο». Μεηά ηελ πξνβνιή ηεο ηαηλίαο, ε νπνία ιφγσ ηεο κηθξήο ρξνληθήο δηάξθεηάο ηεο κπνξεί λα πξνβιεζεί εθ λένπ, νη καζεηέο αξρίδνπλ λα απαληνχλ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ θχιινπ εξγαζίαο. ηελ πξψηε δξαζηεξηφηεηα δηάξθεηαο πέληε ιεπηψλ νη καζεηέο εξσηψληαη γηα ηα αίηηα πνπ αλαγθάδνπλ ηε λεαξή θνπέια λα δεηάεη ζπρλά κηθξέο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ απφ ηελ θπξία Βιέλε θαη λα ζρνιηάζνπλ ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο ζθέςεηο ηεο, φηαλ ε θπξία Βιέλε δελ άλνημε ηελ πφξηα ζην θηχπεκά ηεο, ελψ θαη ην ειεθηξηθφ ξεχκα ζην θνπδνχλη ήηαλ θνκκέλν. ηε ζπλέρεηα, ζηε δεχηεξε δξαζηεξηφηεηα ηνπ θχιινπ εξγαζίαο δηάξθεηαο επηά ιεπηψλ νη καζεηέο θαινχληαη λα αλαθέξνπλ ηνπο ιφγνπο πνπ νδήγεζαλ ηελ θπξία Βιέλε λα δεη σο άζηεγε θαη ηε λεαξή γεηηφληζζά ηεο λα ηελ πξνζπεξάζεη ρσξίο λα ηεο δψζεη ηελ παξακηθξή νηθνλνκηθή βνήζεηα. Ώπηή ε δξαζηεξηφηεηα πξνζθέξεηαη γηα λα αλαδεηρζνχλ αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο φπσο: ε ελζπλαίζζεζε, ε αιιειεγγχε θαη ε θνηλσληθή ζπλνρή. ηελ ηξίηε πεληάιεπηε δξαζηεξηφηεηα νη καζεηέο θαινχληαη λα ζρνιηάζνπλ ηα ζπλαηζζήκαηα ηεο θπξίαο Βιέλεο κεηά ηελ απνθάιπςε ηεο ηαπηφηεηάο ηεο ζηε λεαξή γεηηφληζζά ηεο θαη ηελ πξνεγεζείζα επίκνλε έθθιεζή ηεο γηα κηα κηθξή νηθνλνκηθή βνήζεηα. Μέζσ απηήο ηεο δξαζηεξηφηεηαο κπνξεί λα πξνθιεζεί ζπδήηεζε γηα δεηήκαηα ελζπλαίζζεζεο, αιιειεγγχεο, ζεβαζκνχ ηεο εηεξφηεηαο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο. Δ ηέηαξηε πεληάιεπηε δξαζηεξηφηεηα αζρνιείηαη κε ηα βαζχηεξα αίηηα πνπ νδεγνχζαλ ηελ θπξία Βιέλε λα δαλείδεη ηξφθηκα ζηε γεηηφληζζά ηεο, κνινλφηη είρε ζεκαληηθφ νηθνλνκηθφ πξφβιεκα, ελψ ζηελ πέκπηε εμάιεπηε δξαζηεξηφηεηα δεηείηαη απφ ηνπο καζεηέο λα δηαηππψζνπλ ηηο απφςεηο ηνπο γηα ηνλ ηξφπν ζπκπεξηθνξάο έλαληη ησλ αζηέγσλ θαη ησλ νηθνλνκηθά αδπλάησλ θάλνληαο εηδηθή αλαθνξά ζηελ εζληθφηεηα θαη ζηελ ειηθία ηνπο. Καηά απηφ ηνλ ηξφπν εγείξνληαη δεηήκαηα ελζπλαίζζεζεο, ζεβαζκνχ ηεο εηεξφηεηαο, ηζφηεηαο, εμάιεηςεο ηνπ εζληθηζηηθνχ ηξφπνπ ζθέςεο, αιιειεγγχεο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο. Ώπηά ηα δεηήκαηα είλαη 264

θνκβηθήο ζεκαζίαο ζε κηα ρψξα πνπ ηαιαλίδεηαη απφ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε φπσο ε Βιιάδα. 4. Γηδαθηηθφ ζελάξην θαηά ησλ δηαθξίζεσλ 4.1 Αλάπηπμε δηδαθηηθνύ ζελαξίνπ θαηά ησλ δηαθξίζεσλ Σν ζελάξην βαζίδεηαη ζηελ ηαηλία κηθξνχ κήθνπο Σδαθάξ ηεο Νάλζπ πεηζηψηε πνπ δηαρέεη κελχκαηα ππέξ ηεο δσξεάο κπεινχ ησλ νζηψλ θαη ελαληίνλ ηνπ ξαηζηζκνχ. Δ ηαηλία παξνπζηάδεη έλαλ αιινδαπφ κεηαλάζηε ηνλ Σδαθάξ, ν νπνίνο πξνζθέξνληαο κπειφ ησλ νζηψλ έζσζε ηε δσή ηεο κηθξήο Άλλαο. Δ ηαηλία δηαδξακαηίδεηαη ζε έλα λνζνθνκείν θαη παξνπζηάδεη ηε «δηαθξηηηθή» ξαηζηζηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ γνληψλ ηεο Άλλαο πξνο ηνλ Σδαθάξ κέρξη λα ηνπο γλσζηνπνηήζεη ν γηαηξφο φηη απηφο είλαη ν δφηεο κπεινχ ησλ νζηψλ πνπ έζσζε ηελ θφξε ηνπο. Σν ζελάξην πινπνηήζεθε ζην πιαίζην πξνγξάκκαηνο αγσγήο πγείαο ηνπ 50 νπ Γπκλαζίνπ Ώζελψλ κε ηίηιν «Πξφιεςε θαη αληηκεηψπηζε αζζελεηψλ» θαη δηαξθεί δχν δηδαθηηθέο ψξεο. Ο ηίηινο ηνπ είλαη «Ο μέλνο κνχ δίλεη δσή» θαη νη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ θχιινπ εξγαζίαο είλαη πιήξσο ζπκβαηέο κε ηε ζεκαηνινγία ηεο αγσγήο πγείαο (Γθνχβξα θ.ά. 2001, ηάππα Μνπξηδίλε 2010). Δ ηαηλία ιφγσ ηεο κηθξήο ρξνληθήο δηάξθεηάο ηεο κπνξεί λα πξνβιεζεί γηα δεχηεξε ή θαη ηξίηε θνξά. Δ πξνζέγγηζε ηνπ ζελαξίνπ γίλεηαη κε ηε «ζπλεξγαηηθή θαζνδεγνχκελε αλαθάιπςε», ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο νη καζεηέο κέζσ ζπγθεθξηκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ δηεξεπλνχλ ην δηδαθηηθφ πιηθφ θαη νηθνδνκνχλ ηε λέα γλψζε. Οη εθπαηδεπηηθνί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζελαξίνπ ιεηηνπξγνχλ θαζνδεγεηηθά, ππνζηεξηθηηθά, εληζρπηηθά θαη εκςπρσηηθά δίλνληαο ζαθείο νδεγίεο πξνο ηνπο καζεηέο θαη ελεκεξψλνληάο ηνπο γηα ηνλ ρξφλν πνπ έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο εξγαζίαο ηνπο, ψζηε λα θαηαζηεί δπλαηή ε «αλαθάιπςε» ηεο γλψζεο. 4.2 Φύιιν εξγαζίαο Σν θχιιν εξγαζίαο δηαλέκεηαη ζηνπο καζεηέο κφιηο νινθιεξσζεί ε παξνπζίαζε απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη πεξηέρεη επηά δξαζηεξηφηεηεο θαζνξηζκέλεο ρξνληθήο δηάξθεηαο. ηελ πξψηε δξαζηεξηφηεηα, δηάξθεηαο ηξηψλ ιεπηψλ, δεηείηαη απφ ηνπο καζεηέο λα απαληήζνπλ ζην πψο θαίλεηαη λα αηζζάλνληαη νη πξσηαγσληζηέο ηεο ηαηλίαο πξηλ κπνπλ ζην ηαηξείν, ελψ ζηε δεχηεξε δξαζηεξηφηεηα πνπ έρεη δηάξθεηα 265

πέληε ιεπηά εξσηψληαη νη καζεηέο γηα ηα αίηηα πνπ αλαγθάδνπλ ηνπο γνλείο ηεο Άλλαο λα αιιάμνπλ ζέζε πεξηκέλνληαο έμσ απφ ην ηαηξείν, θαζψο θαη ηη θαλεξψλεη ε ζπκπεξηθνξά ηνπο. Δ ηξίηε δξαζηεξηφηεηα, δηάξθεηαο πέληε ιεπηψλ, αζρνιείηαη κε ην πψο αηζζάλεηαη ν Σδαθάξ απφ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ γνληψλ ηεο Άλλαο έμσ απφ ην ηαηξείν. Δ αληίδξαζε ηεο Άλλαο θαη ησλ γνλέσλ ηεο ζην άθνπζκα ηεο είδεζεο φηη δφηεο κπεινχ ησλ νζηψλ είλαη ν Σδαθάξ απνηειεί ην δεηνχκελν ηεο ηξίιεπηεο ηέηαξηεο δξαζηεξηφηεηαο. Δ πέκπηε δξαζηεξηφηεηα, δηάξθεηαο πέληε ιεπηψλ, αζρνιείηαη κε ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ γνλέσλ ηεο Άλλαο κεηά ην άθνπζκα ηεο είδεζεο, σο πξνο ηελ αξρηθή ζπκπεξηθνξά ηνπο απέλαληη ζην Σδαθάξ. Σα αηζζήκαηα ηνπ Σδαθάξ κεηά ηελ αλαθνίλσζε ηνπ γηαηξνχ ζε ζρέζε κε ηε ζπκπεξηθνξά ησλ γνλέσλ ηεο Άλλαο είλαη ην αληηθείκελν ηεο πεληάιεπηεο έθηεο δξαζηεξηφηεηαο. Δ έβδνκε θαη ηειεπηαία δξαζηεξηφηεηα ηνπ θχιινπ εξγαζίαο θαιεί ηνπο καζεηέο λα απαληήζνπλ αλ νη γνλείο ηεο Άλλαο ζα ήζειαλ λα απνθηήζνπλ θαη λα δηαηεξήζνπλ κηα θηιηθή ζρέζε κε ηνλ Σδαθάξ θαη γηα πνην ιφγν ζα ην έθαλαλ. 5. Γηδαθηηθφ ζελάξην θαηά ησλ θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ 5.1 Αλάπηπμε δηδαθηηθνύ ζελαξίνπ θαηά ησλ θνηλσληθώλ απνθιεηζκώλ Σν δηδαθηηθφ ζελάξην βαζίδεηαη ζηελ ηαηλία κηθξνχ κήθνπο «Cuerdas» ηνπ Εζπαλνχ ζθελνζέηε Pedro Solis, ε νπνία απέζπαζε βξαβείν «Goya» σο θαιχηεξε κηθξνχ κήθνπο ηαηλία θηλνπκέλσλ ζρεδίσλ θαη πξνηείλεηαη λα έρεη δηάξθεηα δχν δηδαθηηθέο ψξεο.δ ηαηλία πξαγκαηεχεηαη ηελ ηξπθεξφηεηα θαη ηε θηιία αλάκεζα ζε δχν παηδηά, ηνλ Νηθφια θαη ηελ Μαξία, έλα εθ ησλ νπνίσλ, ν Νηθφιαο, πάζρεη απφ εγθεθαιηθή παξάιπζε. ε φιε ηε δηάξθεηά ηεο ε ηαηλία πξνβάιιεη κε εχζηνρν ηξφπν πιεζψξα κελπκάησλ ηνλίδνληαο ηδηαίηεξα ηελ αλάγθε γηα δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, γηα αιιαγή ησλ ζπκπεξηθνξψλ έλαληη απηψλ ησλ αηφκσλ, θαζψο θαη γηα απνθπγή ή άξζε ησλ απνθιεηζκψλ πνπ πθίζηαληαη. Ο ηίηινο ηνπ δηδαθηηθνχ ζελαξίνπ είλαη «Πξνζεγγίδνληαο ηνλ Άιιν άλζξσπν» θαη νη δξαζηεξηφηεηέο πνπ πξνηείλνληαη ζηα θχιια εξγαζίαο είλαη πιήξσο ζπκβαηέο κε ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο.Σν δηδαθηηθφ ζελάξην πινπνηήζεθε ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ηνπ 50νπ Γπκλαζίνπ Ώζελψλ ην ζρνιηθφ έηνο 2014-2015. 266

Δ ηαηλία ιφγσ ηεο κηθξήο ρξνληθήο δηάξθεηάο ηεο κπνξεί λα πξνβιεζεί θαη γηα δεχηεξε θνξά. Δ πξνζέγγηζε ηνπ ζελαξίνπ γίλεηαη κε ηε «ζπλεξγαηηθή θαζνδεγνχκελε αλαθάιπςε», ζην πιαίζην ηεο νπνίαο νη καζεηέο κέζσ ζπγθεθξηκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ δηεξεπλνχλ ην δηδαθηηθφ πιηθφ θαη νηθνδνκνχλ ηε λέα γλψζε. Οη εθπαηδεπηηθνί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζελαξίνπ νθείινπλ λα ιεηηνπξγνχλ θαζνδεγεηηθά, ππνζηεξηθηηθά, εληζρπηηθά θαη εκςπρσηηθά δίλνληαο ζαθείο νδεγίεο πξνο ηνπο καζεηέο θαη ελεκεξψλνληάο ηνπο γηα ηνλ ρξφλν πνπ έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο εξγαζίαο ηνπο, ψζηε λα θαηαζηεί δπλαηή ε «αλαθάιπςε» ηεο γλψζεο. 5.2 Φύιιν εξγαζίαο Σν θχιιν εξγαζίαο δηαλέκεηαη ζηνπο καζεηέο κφιηο νινθιεξσζεί ε παξνπζίαζε απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη πεξηέρεη δέθα δξαζηεξηφηεηεο θαζνξηζκέλεο ρξνληθήο δηάξθεηαο.ηελ πξψηε δξαζηεξηφηεηα δεηείηαη απφ ηνπο καζεηέο λα απαληήζνπλ ζην πψο ππνδέρνληαη ηα παηδηά ηνλ λέν ηνπο ζπκκαζεηή ην Νηθφια (3 ιεπηά), ελψ ζηε δεχηεξε δξαζηεξηφηεηα εξσηψληαη νη καζεηέο γηα ην πψο ν Νηθφιαο θαη νη ζπκκαζεηέο ηνπ πεξλνχλ ηνλ ρξφλν ηνπ δηαιείκκαηφο ηνπο (5 ιεπηά). Δ ηξίηε δξαζηεξηφηεηα αζρνιείηαη κε ην πψο πξνζεγγίδεη ε Μαξία ηνλ λέν ηεο ζπκκαζεηή θαη πψο αηζζάλεηαη ε Μαξία θαη νη ζπκκαζεηέο ηεο βιέπνληάο φηη είλαη κφλνο (5 ιεπηά), ελψ ε ηέηαξηε δξαζηεξηφηεηα αλαθέξεηαη ζην πψο αληηκεησπίδνπλ νη ζπκκαζεηέο ηεο ηε Μαξία (3 ιεπηά). ηελ πέκπηε δξαζηεξηφηεηα εξσηψληαη νη καζεηέο γηα ηνπο ηξφπνπο πνπ βξίζθεη ε Μαξία γηα λα παίδεη κε ηνλ Νηθφια (3 ιεπηά) θαη ζηελ έθηε δξαζηεξηφηεηα δεηείηαη απφ ηνπο καζεηέο λα ζρνιηάζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηεο Μαξίαο (5 ιεπηά). ηελ έβδνκε δξαζηεξηφηεηα δεηείηαη απφ ηνπο καζεηέο λα ζρνιηάζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηεο Μαξίαο, φηαλ δελ κπνξνχζε λα βγεη ν Νηθφιαο ζηελ απιή (3 ιεπηά) θαη αληίζηνηρα ζηελ φγδνε δξαζηεξηφηεηα ηε ζπλνιηθή ζπκπεξηθνξά ηεο δαζθάιαο έλαληη ηνπ Νηθφια (3 ιεπηά). Δ έλαηε δξαζηεξηφηεηα αλαθέξεηαη ζην πψο αληηκεησπίδεη ε Μαξία ηνλ ζάλαην ηνπ Νηθφια (3 ιεπηά), ελψ ην θχιιν εξγαζίαο νινθιεξψλεηαη κε ηε δέθαηε δξαζηεξηφηεηα, ζηελ νπνία δεηείηαη απφ ηνπο καζεηέο λα αλαθέξνπλ γηαηί ε Μαξία θξαηά ην ζρνηλί ζην ρέξη ηεο ελψ έρνπλ πεξάζεη 20 ρξφληα απφ ηνλ ζάλαην ηνπ Νηθφια (5 ιεπηά). 267

6. Έιεγρνο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ δηδαθηηθψλ ζελαξίσλ Γηα ηνλ έιεγρν ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ δηδαθηηθψλ ζελαξίσλ ρξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο ηεο ζπκκεηνρηθήο έξεπλαο πνπ ελδείθλπηαη γηα ηελ θαηαλφεζε θαη εξκελεία αληίζηνηρσλ θαηαζηάζεσλ θαη ηαπηίδεηαη κε ηελ πνηνηηθή έξεπλα (Αανπηφπνπινο 2005). πγθεθξηκέλα, απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ έγηλε ρξήζε ηεο άκεζεο - ζπκκεηνρηθήο παξαηήξεζεο κε ηε βνήζεηα δνκεκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ, θαζψο ζθνπφο ήηαλ λα ειεγρζεί θαηά πφζν ππήξμε, κέζσ ηνπ ζελαξίνπ, επίηεπμε ησλ ζηφρσλ πνπ ηέζεθαλ σο πξνο ηνλ γλσζηηθφ ηνκέα θαη ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. ε φιε ηε δηάξθεηα ηεο εμέιημεο ησλ ζελαξίνπ ν εθπαηδεπηηθφο, σο παξαηεξεηήο, θαηέγξαθε ζε δνκεκέλν εξσηεκαηνιφγην άκεζα ηελ εθπιήξσζε ησλ δηαθφξσλ ζηφρσλ, θαζψο ε ηαρχηεξε δπλαηή θαηαγξαθή ηεο παξαηήξεζεο βνεζά ζηελ απφθηεζε πην έγθπξσλ απνηειεζκάησλ (Αανπηφπνπινο 2005). Βπίζεο, ηδηαίηεξα ρξήζηκα γηα ηνλ έιεγρν ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ δηδαθηηθνχ ζελαξίνπ απνδείρζεθαλ ηα θχιια εξγαζίαο πνπ δηαλεκήζεθαλ θαη ζπκπιεξψζεθαλ απφ ηνπο καζεηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζελαξίνπ. Σα δηδαθηηθά ζελάξηα εθαξκφζηεθαλ ζε καζεηέο κφλν ελφο ζρνιείνπ, γεγνλφο πνπ ζπληζηά ζεκαληηθφ πεξηνξηζκφ, θαζψο δελ κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί κε αζθάιεηα φηη αληίζηνηρα απνηειέζκαηα ζα παξαηεξεζνχλ ζε καζεηέο ηεο ίδηαο βαζκίδαο ζε άιιεο πεξηνρέο ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ. Μέζσ ησλ εξγαιείσλ ηεο ζπκκεηνρηθήο έξεπλαο (παξαηήξεζε, θαηαγξαθή ζε δνκεκέλν εξσηεκαηνιφγην, έιεγρνο ζπκπιεξσζέλησλ θχιισλ εξγαζίαο) παξαηεξήζεθε φηη ηα εθαξκνδφκελα ζελάξηα επηηπγράλνπλ ηελ νπζηαζηηθή θαη γφληκε επαθή ηνπ καζεηή κε νξηζκέλεο κνξθέο θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη δηαθξίζεσλ. Παξάιιεια, αλαπηχζζνληαη ε ελζπλαίζζεζε, ε αιιειεγγχε θαη εμαιείθεηαη ν εζληθηζηηθφο ηξφπνο ζθέςεο, ελψ ζπγρξφλσο, κέζα απφ ηε ζπιινγηθή δξάζε θαιιηεξγείηαη ζηνπο καζεηέο ε ηθαλφηεηα ηεο ζπλεξγαζίαο, ε απηελέξγεηα, ε θξηηηθή θαη ε δεκηνπξγηθή ζθέςε. Βηδηθφηεξα ε θξηηηθή θαη ε δεκηνπξγηθή ζθέςε αλαπηχζζνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζχλζεζεο ησλ δηαθφξσλ δεδνκέλσλ, πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη κηα επηηπρήο ηεθκεξίσζε ηεο απάληεζεο ηεο εθάζηνηε δξαζηεξηφηεηαο. ε ζεκαληηθφ βαζκφ ε επίηεπμε ησλ παξαπάλσ απνηειεζκάησλ νθείιεηαη ζηελ πηνζέηεζε ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο πνπ πξνάγεη θαη εληζρχεη ηελ ηζφηεηα, ηε ζπλεξγαζία θαη ηνλ αιιεινζεβαζκφ (Μαηζαγγνχξαο, 2008). πλνςίδνληαο δχλαηαη λα ππνζηεξηρζεί φηη ε εθαξκνγή ησλ δηδαθηηθψλ ζελαξίσλ θαηάθεξε λα επηηχρεη νη καζεηέο λα έξζνπλ ζε επαθή, λα γλσξίζνπλ θαη λα πξνβιεκαηηζηνχλ γχξσ απφ ηηο ζπλέπεηεο ησλ θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη ησλ δηαθξίζεσλ. 268

7. πκπεξάζκαηα - Πξνηάζεηο Ώπφ ηελ πξνεγεζείζα παξνπζίαζε ησλ δηδαθηηθψλ ζελαξίσλ πξνθχπηνπλ νξηζκέλα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα. Πξψηνλ, κέζσ ηεο πξνβνιήο ησλ ηαηληψλ κηθξνχ κήθνπο θαη ησλ δηδαθηηθψλ ζελαξίσλ επηηπγράλεηαη ηθαλνπνηεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ δεηήκαηνο ησλ θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη ησλ δηαθξίζεσλ. Αεχηεξνλ, κέζσ ησλ πξνηεηλφκελσλ δηδαθηηθψλ ζελαξίσλ θαιιηεξγνχληαη αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο φπσο: ε ελζπλαίζζεζε, ε αιιειεγγχε, ε ηζφηεηα θαη ε εμάιεηςε ηνπ εζληθηζηηθνχ ηξφπνπ ζθέςεο (Essinger1990). Χο ηξίην ζπκπέξαζκα πξνέθπςε φηη επηηπγράλεηαη ε αλάπηπμε δεμηνηήησλ ζπλεξγαζίαο κέζσ ηεο πινπνίεζεο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ θχιισλ εξγαζίαο, απφ κηθξέο αλνκνηνγελείο νκάδεο καζεηψλ. Ώπηφ ην ζπκπέξαζκα ηαπηίδεηαη κε ηελ αληίζηνηρε άπνςε ηνπ Μαηζαγγνχξα (2008). Βηβιηνγξαθία Essinger, H. (1990). Interkultureller Erziehung in multiethnischen Gesellschaften Die Bruecke, 52, 22-31. Γθνχβξα, Μ., Κπξίδεο, Ώ. & Μαπξηθάθε, Β. (2001). Αγσγή πγείαο θαη ζρνιείν.παηδαγσγηθή θαη βηνινγηθή πξνζέγγηζε. Ώζήλα: Σππσζήησ Ααξδαλφο. Αανπηφπνπινο, Γ. (2005). Μεζνδνινγία θνηλσληθψλ εξεπλψλ. Θεζζαινλίθε: Γπγφο. Αεκεηξηάδνπ, Κ. (2007). Γηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο ζε κηθηέο ηάμεηο ζην πιαίζην θηινινγηθψλ καζεκάησλ ζην Γπκλάζην, Πξαθηηθά ηεο εκεξίδαο ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθίαο θαη Παηδαγσγηθήο ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο κε ζέκα: «Γηδαζθαιία θαη κάζεζε ζην πνιππνιηηηζκηθφ ζρνιείν: δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη εθπαηδεπηηθφ πιηθφ» (ζ. 37-53). Θεζζαινλίθε. Μαηζαγγνχξαο, Δ. (2008). ηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο. Ώζήλα: Gutenberg. Νηθνιάνπ, Γ. (2005). Γηαπνιηηηζκηθή Γηδαθηηθή. Σν λέν πεξηβάιινλ. Βαζηθέο αξρέο. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. ηάππα Μνπξηδίλε, Μ. (2010). Αγσγή Τγείαο. Βαζηθέο αξρέο ρεδηαζκφο Πξνγξάκκαηνο. Ώζήλα: Οξγαληζκφο Βθδφζεσο Αηδαθηηθψλ ΐηβιίσλ. Σνχληαο, Γ. (2001). Κνηλσλία θαη πγεία. Ώζήλα: Οδπζζέαο / Νέα Τγεία. 269

ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΏ ΔΜΒΕΧΜΏΣΏ Ο Γεψξγηνο Καδηγηαλλφπνπινο εξγάδεηαη σο θαζεγεηήο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Βίλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ ζηε «ΐηψζηκε Ώλάπηπμε» θαη έιαβε ην δηδαθηνξηθφ ηνπ απφ ην Παηδαγσγηθφ Σκήκα Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Εσαλλίλσλ. Σα ελδηαθέξνληά ηνπ εζηηάδνληαη ζε δεηήκαηα νηθηαθήο νηθνλνκίαο, δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, αεηθφξνπ αλάπηπμεο, αμηνιφγεζεο ζηελ εθπαίδεπζε, πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη αγσγήο πγείαο. Δ Μαξία Καξαβίδα εξγάδεηαη σο λεπηαγσγφο ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη είλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ ζηηο Παηδαγσγηθέο Βπηζηήκεο απφ ην Παλεπηζηήκην Εσαλλίλσλ. Σα επηζηεκνληθά ηεο ελδηαθέξνληα εζηηάδνληαη ζε δεηήκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, αγσγήο πγείαο, δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη δηδαθηηθήο ησλ θνηλσληθψλ αμηψλ. Πιήζνο εξγαζηψλ ηεο έρεη δεκνζηεπηεί ζε παλειιήληα θαη δηεζλή ζπλέδξηα. 270

Πξνηάζεηο γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο αθήγεζεο ζηε δηδαζθαιία ησλ Μαζεκαηηθψλ Εσάλλα Κατάθα j.kaiafa@windowslive.com Πεξίιεςε χκθσλα κε ηα ζχγρξνλα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ζηνλ ρψξν ηεο Αηδαθηηθήο ησλ Μαζεκαηηθψλ, ε ρξήζε ηεο αθήγεζεο είλαη δπλαηφλ λα ζπκβάιεη κε ηξφπν απνηειεζκαηηθφ ζηε δηδαζθαιία θαη κάζεζε ησλ καζεκαηηθψλ, θαζψο παξέρεη έλα πιαίζην πνπ πξνζειθχεη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ θαη θαζηζηά ηε κάζεζε κηα επράξηζηε δηαδηθαζία. Οη ηζηνξίεο θαη ηα παξακχζηα δηεγείξνπλ ηε θαληαζία ησλ καζεηψλ θαη απνηεινχλ πεγή έκπλεπζεο, θαζψο βνεζνχλ ηνπο καζεηέο λα απνδίδνπλ λφεκα ζ απηά πνπ αθνχλε ή δηαβάδνπλ. Βπίζεο, ελζαξξχλνπλ ηε ζπκκεηνρή φισλ ησλ καζεηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ζπκβάιινπλ ζηε βειηίσζε ηνπ θιίκαηνο ηεο ηάμεο θαη δεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηε δεκηνπξγία γφληκεο ζπδήηεζεο κέζα ζηελ ηάμε, κε έκθαζε ζηε ρξήζε ηεο καζεκαηηθήο γιψζζαο θαη ζηελ έθθξαζε ηεο καζεκαηηθήο ζθέςεο. Σέινο, κέζα απφ ηε ρξήζε ηεο αθήγεζε, δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνλ εθπαηδεπηηθφ λα πεηχρεη θαη άιινπο δηδαθηηθνχο ζηφρνπο, πέξα απφ ηα καζεκαηηθά, φπσο ν εκπινπηηζκφο ηνπ ιεμηινγίνπ θαη ε αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο έθθξαζεο ησλ καζεηψλ. ην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο πξνηείλνληαη ηξφπνη γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο αθήγεζεο ζηε δηδαζθαιία ησλ καζεκαηηθψλ, ελψ επηπιένλ παξνπζηάδνληαη βηβιία κε καζεκαηηθφ πεξηερφκελν, ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα εληαρζνχλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη αθνξνχλ ζε φιεο ηηο ηάμεηο ηνπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ, θαζψο θαη ηηο ζεκαληηθφηεξεο καζεκαηηθέο έλλνηεο ή δηαδηθαζίεο κε ηηο νπνίεο έξρνληαη ζε επαθή νη καζεηέο. 1. Οθέιε πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ρξήζε ηεο αθήγεζεο ζηε δηδαζθαιία ησλ Μαζεκαηηθψλ Δ ρξήζε ηεο αθήγεζεοζηε δηδαζθαιία ησλ καζεκαηηθψλ παξέρεη έλα ειθπζηηθφ πιαίζην θαζψο θαη ηηο πξνυπνζέζεηο αλάπηπμεο ησλ ζπληζησζψλ ηεο καζεκαηηθήο ζθέςεο.οη Lesh & Larson (2006) ζην θείκελφ ηνπο κε ηίηιν Ζ δχλακε ησλ ηζηνξηψλ ζηε κάζεζε ησλ Μαζεκαηηθψλ θαη ηελ επίιπζε πξνβιήκαηνο θάλνπλ ιφγν γηα ηα νθέιε πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ζχλδεζε Ώθήγεζεο θαη Μαζεκαηηθψλ κέζα ζηε ζρνιηθή ηάμε: Οη καζεηέο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα θαηαλνήζνπλ ην πεξηερφκελν ησλ ηζηνξηψλ πνπ αθνχλε ή δηαβάδνπλ, αμηνπνηνχλ ηελ πξνζσπηθή ηνπο εκπεηξία 271

θαη ηελ πξνυπάξρνπζα γλψζε ηνπο θαη ζπγρξφλσο επεθηείλνπλ απηή ηε γλψζε. Βπηπιένλ, ηέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο πξνυπνζέηνπλ απφ ηνπο καζεηέο λα αθνινπζνχλ κηα ζπεηξνεηδή νξγάλσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο εθθξάδνπλ ηελ άπνςή ηνπο, επαλεμεηάδνπλ ηα δεδνκέλα, έξρνληαη, ελδερνκέλσο, ζε γλσζηηθή ζχγθξνπζε θαη αλαζεσξνχλ ή θαη απνξξίπηνπλ ηνλ αξρηθφ ηξφπν ζθέςεο ηνπο. Ο Schiro (1997) ππνζηεξίδεη ηηο αιιεπάιιειεο αλαγλψζεηο ελφο βηβιίνπ κε ζέκα ηα καζεκαηηθά κε ζθνπφ ηελ νηθνδφκεζε ηεο λέαο γλψζεο κέζα απφ ηε δηαδνρηθή εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ. Με απηή ηε ινγηθή ε αλάγλσζε ηνπ θεηκέλνπ δε γίλεηαη κε ηξφπν κνλνζήκαλην, αιιά δίλεηαη ε επθαηξία ζηνπο καζεηέο λα δνκήζνπλ κφλνη ηνπο ηε γλψζε ηνπο ζχκθσλα κε ηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο θαη ηνπο πξνζσπηθνχο ξπζκνχο κάζεζεο ηνπ θαζελφο. Σέινο, νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ βαζίδνληαη ζηελ αλάγλσζε θαη επεμεξγαζία αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ επεθηείλνπλ θαη θαιιηεξγνχλ ηε θπζηθή πεξηέξγεηα ησλ παηδηψλ, ηα ελζαξξχλνπλ λα αλαδεηνχλ λφεκα ζ απηά πνπ αθνχλε ή δηαβάδνπλ, ζπκβάιινπλ ζηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ ιεμηινγίνπ, ελεξγνπνηνχλ αλψηεξεο λνεηηθέο ιεηηνπξγίεο, ελζαξξχλνπλ ηνλ δηάινγν κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη βνεζνχλ ηα παηδηά λα ζθέθηνληαη ηνλ θφζκν ηνπο κε λένπο ηξφπνπο θαη κέζα απφ λέεο πξαθηηθέο. 2. Υαξαθηεξηζηηθά ησλ ινγνηερληθψλ βηβιίσλ πνπ έρνπλ καζεκαηηθφ πεξηερφκελν Σα βηβιία πνπ έρνπλ σο ζέκα ηα καζεκαηηθά θαη κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία έρνπλ θάπνηα θνηλά βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά (Haury 2001, Κνιέδα 2006): Καιιηεξγνχλ θαη πξνσζνχλ ηε ζεηηθή ζηάζε ησλ καζεηψλ απέλαληη ζηα καζεκαηηθά, ζπλδένληάο ηα κε ηελ θαζεκεξηλή δσή ή κε ηνλ θφζκν ηεο θαληαζίαο. Αεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ αλάπηπμε κηαο δεκηνπξγηθήο καζεκαηηθήο εκπεηξίαο, θαζψο ελζαξξχλνπλ ηνπο καζεηέο λα δηαηππψζνπλ νη ίδηνη ππνζέζεηο θαη λα ηηο ειέγμνπλ, λα εμεηάζνπλ ελαιιαθηηθέο ππνζέζεηο, λα δνθηκάζνπλ δηαθνξεηηθέο ζηξαηεγηθέο επίιπζεο κηαο πξνβιεκαηηθήο θαηάζηαζεο, λα πξνβνχλ ζηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ. Αηακνξθψλνπλ ην θαηάιιειν θιίκα γηα ηελ αλάπηπμε κηαο γφληκεο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ, δίλνληαο έκθαζε, ζηνλ βαζκφ πνπ είλαη δπλαηφλ, ζηε ρξήζε ηεο καζεκαηηθήο γιψζζαο. Θέηνπλ ελδηαθέξνληα πξνβιήκαηα ή πξνβιεκαηηθέο θαηαζηάζεηο πνπ έρνπλ λφεκα γηα ηνπο καζεηέο θαη αλαπηχζζνπλ θίλεηξα γηαηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. Πξνεηνηκάδνπλ ηνπο καζεηέο γηα ηε δηδαζθαιία κηαο λέαο καζεκαηηθήο δηαδηθαζίαο ή έλλνηαο. ηελ πεξίπησζε απηή ην παξακχζη ή ε ηζηνξία 272

ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ έλαξμε ηνπ καζήκαηνο, σο αθνξκή γηα πξνβιεκαηηζκφ θαη ζπδήηεζε. Βμεγνχλ κηα έλλνηα ή δηαδηθαζία θαη απνζαθελίδνπλ δχζθνια ή ζθνηεηλά ζεκεία ηεο. Παξέρνπλ έλα πιαίζην γηα κηα δξαζηεξηφηεηα κε καζεκαηηθφ πεξηερφκελν. Γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθή ε δηδαζθαιία ησλ καζεκαηηθψλ κέζα απφ ηε ρξήζε ηεο αθήγεζεο, ηα βηβιία πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ πξέπεη λα παξέρνπλ κηα επράξηζηε θαη απζεληηθή ινγνηερληθή εκπεηξία, θαζψο επίζεο θαη ηελ επθαηξία λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ηα καζεκαηηθά γηα απζεληηθνχο ζθνπνχο. Ώπνηεινχλ πιηθφ αλαθεθαιαίσζεο. Ξαλαζπκίδνπλ δειαδή, κηα καζεκαηηθή έλλνηα πνπ ήδε έρεη δηδαρζεί ηνλίδνληαο θαη θσηίδνληαο ηα πην ζεκαληηθά ζηνηρεία ηεο. ΐνεζνχλ ηα παηδηά λα αλαγλσξίζνπλ ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζπλνδεχνπλ ηελ πξνζπάζεηα επίιπζεο κηαο πξνβιεκαηηθήο θαηάζηαζεο ζχγρπζε, ακθηβνιία, απνγνήηεπζε ή ηθαλνπνίεζε αλάινγα κε ηελ έθβαζε ψζηε λα αλαπηχμνπλ ξεαιηζηηθέο πξνζδνθίεο φηαλ εκπιέθνληαη ζηε δηαδηθαζία επίιπζεο πξνβιήκαηνο. 3. Σξφπνη ρξήζεο ησλ αθεγεκαηηθψλ θεηκέλσλ ζηε δηδαζθαιία ησλ Μαζεκαηηθψλ Τπάξρνπλ πνιινί ηξφπνη γηα λα ρξεζηκνπνηήζεη θαλείο έλα αθεγεκαηηθφ θείκελν ζηε δηδαζθαιία ησλ Μαζεκαηηθψλ. Ο εθπαηδεπηηθφο, αλάινγα κε ηνπο δηδαθηηθνχο ζηφρνπο ηεο ελφηεηαο πνπ θαιείηαη λα πξαγκαηεπηεί θαη ην δπλακηθφ θαη ηηο αλάγθεο ηεο ηάμεο ηνπ, απνθαζίδεη ν ίδηνο πψο ζα αμηνπνηήζεη απηφ ην εξγαιείν. ηε ζπλέρεηα παξαηίζεληαη ελδεηθηηθά θάπνηνη ηξφπνη έληαμεο ηνπ ινγνηερληθνχ θεηκέλνπ ζηε δηδαζθαιία (Κνιέδα 2006): α) Ο εθπαηδεπηηθφο δηαβάδεη ζηελ ηάμε ην αθεγεκαηηθφ θείκελν,πξηλ ηε δηδαζθαιία ηεο καζεκαηηθήο έλλνηαο. ηελ πεξίπησζε απηή ην θείκελν απνηειεί αθνξκή γηα ηελ αλάπηπμε ζπδήηεζεο κέζα ζηελ ηάμε. Οη καζεηέο, αηνκηθά ή ρσξηζκέλνη ζε νκάδεο, επεμεξγάδνληαη ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ θεηκέλνπ, ζπλδπάδνπλ ηα δεδνκέλα, αλαθαιχπηνπλ ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ζηνηρείσλ πνπ παξαζέηεη ην θείκελν θαη πξνβαίλνπλ ζηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ, γεληθεχζεσλ, λφκσλ θαη αξρψλ. ηελ πεξίπησζε πνπ νη καζεηέο εξγάδνληαη νκαδηθά, ελδείθλπηαη ε ρξήζε θχιινπ εξγαζίαο πνπ ζα έρεη εηνηκάζεη απφ πξηλ ν/ε εθπαηδεπηηθφο. Μ απηφλ ηνλ ηξφπν παξέρεηαη ζηνπο καζεηέο κηα θαζνδήγεζε ζηε δηαδηθαζία δηεξεχλεζεο ησλ λέσλ καζεκαηηθψλ ελλνηψλ. ην ηέινο, νη νκάδεο αλαθνηλψλνπλ ζηελ ηάμε ηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη, ζε ζπλεξγαζία κε ηνλεθπαηδεπηηθφ, πξαγκαηνπνηείηαη ε επηζεκνπνίεζε ηεο λέαο γλψζεο. β) Ο εθπαηδεπηηθφο δηαβάδεη ην αθεγεκαηηθφ θείκελν ζηελ ηάμεκεηά ηελ νινθιήξσζε κηαο δηδαθηηθήο ελφηεηαο. ηελ πεξίπησζε απηή δίλεηαη ζηνπο καζεηέο ε δπλαηφηεηα λα εληάμνπλ ηηο λέεο έλλνηεο πνπ δηδάρηεθαλ ζε έλα πιαίζην θαη λα αλαζηνραζηνχλ πάλσ ζηελ ίδηα ηνπο ηε κάζεζε, αλαπηχζζνληαο κεηαγλσζηηθέοζηξαηεγηθέο. Βπηπιένλ, ν εθπαηδεπηηθφο, ζηελ πεξίπησζε απηή, είλαη ζε ζέζε λα αμηνινγήζεη κε έλαλ δεκηνπξγηθφ ηξφπν ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο 273

δηδαζθαιίαο πνπ πξαγκαηνπνίεζε θαη λα δηαπηζηψζεη ζε πνην βαζκφ επηηεχρζεθαλ νη ζηφρνη πνπ έζεζε ζηελ αξρή ηεο δηδαζθαιίαο. γ) Σν αθεγεκαηηθφ θείκελν ρξεζηκνπνηείηαη σο αθνξκή ή πιαίζην γηα λα ηεζνχλ πξνβιήκαηα πξνο επίιπζε. ηελ πεξίπησζε απηή δε δηδάζθεηαη κέζα απφ ην θείκελν κηα λέα καζεκαηηθή έλλνηα, αιιά νη καζεηέο εμαζθνχληαη ζην λα αληινχλ πιεξνθνξίεο απφ έλα θείκελν θαη λα ηηο αμηνπνηνχλ ζηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ. Σν ελδηαθέξνλ ζ απηήλ ηελ πεξίπησζε είλαη πσο ηα καζεκαηηθά δελ παξνπζηάδνληαη απνπιαηζησκέλα θαη απνθνκκέλα απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα, αιιά απνθηνχλ λφεκα γηα ηνπο καζεηέο. δ) Οη καζεηέο θαινχληαη λα αιιάμνπλ ηα καζεκαηηθά δεδνκέλα ηεο ηζηνξίαο κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κεηαβάιιεηαη ε εμέιημε θαη ην θηλάιε ηεο. Ώπηφ, βέβαηα, πξνυπνζέηεη πσο ην θείκελν πξνζθέξεη ηέηνηεο δπλαηφηεηεο ζηνπο αλαγλψζηεο. ηελ πεξίπησζε απηή ν εθπαηδεπηηθφο ζέηεη ζηνπο καζεηέο εξσηήκαηα ηνπ ηχπνπ: «Ση ζα γηλφηαλ αλ», «Πψο ζα ηειείσλε ε ηζηνξία αλ», «Πνηνο ήξσαο ζα ήηαλ ν ληθεηήο αλ» θ.ν.θ. Μ απηφλ ηνλ ηξφπν νη καζεηέο αζθνχληαη ζηελ εθηίκεζε θαη ηελ πξφβιεςε, ρξεζηκνπνηνχλ ηε θαληαζία ηνπο, εξγάδνληαη δεκηνπξγηθά θαη ζηαδηαθά ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη «νη αξηζκνί κπνξνχλ λα αιιάμνπλ ηνλ θφζκν». ε) Οη καζεηέο θαινχληαη λα δψζνπλ νη ίδηνη ηε ζπλέρεηα θαη ην ηέινο κηαο ηζηνξίαο. «Ζ θαηαζθεπή ζπλέρεηαο παξακπζηνχ πξνυπνζέηεη φηη νη καζεηέο μεθηλνχλ απφ ζπγθεθξηκέλα πιηθά αλαγθαία γηα ηελ αθεγεκαηηθή ζχζηαζε θαη θαηεπζχλνληαη απφ αξηζκεηηθά ζελάξηα πνπ αλνίγνπλ δπλαηφηεηεο παξαγσγήο θεηκέλσλ». (Καξαηάζνπ & Παλανχξα 2009). ζη) Οη καζεηέο ελζαξξχλνληαη λα εληάμνπλ ηα καζεκαηηθά πνπ έρνπλ δηδαρζεί ζε ηζηνξίεο πνπ γξάθνπλ νη ίδηνη. Ώπηφ, βέβαηα, πξνυπνζέηεη φηη νη καζεηέο είλαη εμνηθεησκέλνη κε ηέηνηνπ είδνπο ηζηνξίεο. Σέινο, ν εθπαηδεπηηθφο αλάινγα κε ην επίπεδν ηεο ηάμεο ζηελ νπνία απεπζχλεηαη ε δηδαζθαιία θαη αλάινγα κε ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ, έρεη ηελ επηινγή λα δηαβάζεη ν ίδηνο ην θείκελν ή λα ην δηαβάζνπλ κφλνη ηνπο νη καζεηέο. ηελ πξψηε πεξίπησζε, πάλησο, δελ αδηθνχληαη νη καζεηέο πνπ δελ είλαη ηθαλνί αλαγλψζηεο. Βπηπιένλ, έρεη παξαηεξεζεί πσο ε παξάιιειε πξνβνιή εηθφλαο ζπκβάιιεη ζηελ θαηαλφεζε, ηδηαίηεξα ζηηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ Αεκνηηθνχ, θαζψο πξνζθέξεη πνιιαπιέο αλαπαξαζηάζεηο ησλ καζεκαηηθψλ ελλνηψλ θαη πξνζειθχεη ηελ πξνζνρή ησλ καζεηψλ. 4. Πξνηάζεηο βηβιίσλ πνπ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηε καζεκαηηθή εθπαίδεπζε Ο εθπαηδεπηηθφο, αλ επηζπκεί λα εληάμεη ζηε δηδαζθαιία ηνπ θάπνην βηβιίν πνπ έρεη σο ζέκα ηα καζεκαηηθά, κπνξεί λα επηιέμεη θάπνην απφ απηά πνπ θπθινθνξνχλ ζην εκπφξην θαη είηε λα ην ρξεζηκνπνηήζεη απηνχζην, είηε λα ην πξνζαξκφζεη ζηα δεδνκέλα ηεο ηάμεο ηνπ θαη ζηνπο δηδαθηηθνχο ζηφρνπο πνπ έρεη ζέζεη ν ίδηνο. ηε ζπλέρεηα πξνηείλνληαη, ελδεηθηηθά, θάπνηα βηβιία. 274

Δπγέληνο Τξηβηδάο: Ο Άξεο ν Τζαγθάξεο Σν βηβιίν απεπζχλεηαη ζε καζεηέο Ώ Αεκνηηθνχ. Οη καζεκαηηθέο έλλνηεο πνπ πξαγκαηεχεηαη είλαη νη έλλνηεο ηεο πξφζζεζεο θαη ηεο αθαίξεζεο θαζψο θαη ε έλλνηα ηεο ζχγθξηζεο δπν πνζνηήησλ κε ηε ρξήζε ησλ φξσλ πεξηζζφηεξν, ιηγφηεξν. Μεηά ην αθεγεκαηηθφ κέξνο, ζην νπνίν ν καζεηήο αλαιακβάλεη ελεξγφ ξφιν ζπκκεηέρνληαο ζε δηαδηθαζίεο πξφζζεζεο θαη αθαίξεζεο, αθνινπζνχλ ηέζζεξηο ζειίδεο κε δξαζηεξηφηεηεο εμάζθεζεο θαη εκπέδσζεο. Δπγέληνο Τξηβηδάο: Φνπθήρηξα, ε κάγηζζα κε ηελ ειεθηξηθή ζθνύπα Σν βηβιίν απεπζχλεηαη ζε καζεηέο Ώ Αεκνηηθνχ. Οη καζεκαηηθέο έλλνηεο πνπ πξαγκαηεχεηαηείλαηνηεμήο: Δ αηζζεηνπνίεζε ησλ αξηζκψλ απφ ην έλα σο ην δέθα. Χο πξναπαηηνχκελεο γλψζεηο εδψ λννχληαη ε γλψζε ηεο ζεηξάο ησλ αξηζκψλ, ε αξίζκεζε κε αληηζηνίρεζε, ε θαηαλφεζε ηεο έλλνηαο ηνπ πιεζηθνχ αξηζκνχ. Δ έλλνηα ηεο αληηζηξεςηκφηεηαο. «Ζ δφκεζε ηεο λνεηήο αξηζκεηηθήο γξακκήο πξνο ηα πάλσ είλαη πξνυπφζεζε ηεο θαηαλφεζεο ηεο έλλνηαο ηεο πξφζζεζεο, ελψ πξνο ηα θάησ είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ αληίζηξνθε πξάμε ηεο αθαίξεζεο» (Καξαηάζνπ & Παλανχξα 2009). Δ ζρέζε αχμεζεο θαη κείσζεο κηαο ζπγθεθξηκέλεο αξρηθήο πνζφηεηαο. Καη ζηελ πεξίπησζε απηή παξέρνληαη ζηνλ καζεηή ηέζζεξηο ζειίδεο κε αζθήζεηο θαη δξαζηεξηφηεηεο. Δπγέληνο Τξηβηδάο: Αξηζκεηάξη κε γισζζνδέηεο Σν βηβιίν απεπζχλεηαη ζε καζεηέο Ώ Αεκνηηθνχ. Δ καζεκαηηθή έλλνηα πνπ πξαγκαηεχεηαηείλαηε αξίζκεζε θαη ε απαξίζκεζε ησλ αξηζκψλ κέρξη ην 100. Σα θείκελα είλαη ζχληνκα θαη είλαη γξακκέλα ζε ξίκα. Μέζα απφ ην βηβιίν ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα πξνζεγγίζεη δηδαθηηθνχο ζηφρνπο φρη κφλν ησλ καζεκαηηθψλ αιιά θαη ηεο γιψζζαο. Έιελα Αξηδαλίδνπ: Άγεο ν Μαζεκάγνο Σν βηβιίν απεπζχλεηαη ζε καζεηέο Ώ Αεκνηηθνχ. Οη καζεκαηηθέοέλλνηεο πνπ πξαγκαηεχεηαη είλαη νη λνεξέο πξνζζέζεηο θαη αθαηξέζεηο θαη ε επίιπζε πξνβιήκαηνο. Σν πεξηερφκελν ηνπ βηβιίνπ είλαη ηέηνην πνπ πξνσζεί ηελ ηαχηηζε ηνπ 275

καζεηή κε ηνλ θεληξηθφ ήξσα θαη ηνλ εμνηθεηψλεη κε ζηξαηεγηθέο λνεξψλ ππνινγηζκψλ θαη επίιπζεο πξνβιήκαηνο. Δπγέληνο Τξηβηδάο: Η Φηθή θαη ε Φσθώ, νη θαληαζκέλεο θάιαηλεο Σν βηβιίν απεπζχλεηαη ζε καζεηέο ΐ θαη Γ Αεκνηηθνχ. Οη καζεκαηηθέο έλλνηεο πνπ πξαγκαηεχεηαη ην βηβιίν είλαη ε πξνπαίδεηα θαη ε παξνπζίαζε ηεο δηαίξεζεο σο πξάμεο αληίζηξνθεο ηνπ πνιιαπιαζηαζκνχ. Σν βηβιίν δηαζέηεη θαη δξαζηεξηφηεηεο γηα ηελ εμάζθεζε ησλ καζεηψλ. Νίθνο Τζηώηζνο: Ιζηνξίεο κε 4 πξάμεηο Σν βηβιίν απεπζχλεηαη ζε καζεηέο Γ θαη Α Αεκνηηθνχ, αζρνιείηαη κε ηελ επίιπζε πξνβιήκαηνο θαη πξνηείλεη ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθέο. Οη δξαζηεξηφηεηεο πνπ πεξηιακβάλεη είλαη δηαβαζκηζκέλεο δπζθνιίαο θαη κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ γηα ηελ εθαξκνγή δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο κέζα ζηελ ηάμε. Νίθνο Τζηώηζνο: Δπηπεδία Σν βηβιίν απεπζχλεηαη ζε καζεηέο Β θαη Σ Αεκνηηθνχ θαη πξαγκαηεχεηαη βαζηθέο γεσκεηξηθέο έλλνηεο θαη δηαδηθαζίεο. Ισάλλα Κατάθα: Ο Οξθέαο θαη ε Νεθέιε ζηε ρώξα ησλ θιαζκάησλ Σν βηβιίν απεπζχλεηαη ζε καζεηέο Γ, Α θαη Β Αεκνηηθνχ θαη πξαγκαηεχεηαη ηελ έλλνηα ηνπ θιάζκαηνο κε έκθαζε ζηελ εθηέιεζε λνεξψλ ππνινγηζκψλ. Οη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ βηβιίνπ παξνπζηάδνληαη ζε θχιια εξγαζίαο θαη ν καζεηήο θαιείηαη φρη κφλν λα ιχζεη ην πξφβιεκα, αιιά θαη λα δηαηππψζεη γξαπηά ηνλ ηξφπν πνπ ζθέθηεθε. Δ έθθξαζε ηνπ ηξφπνπ ζθέςεο, είηε γξαπηά είηε πξνθνξηθά, απνηειεί κηα κεηαγλσζηηθή δηαδηθαζία απφ ηελ νπνία επσθειείηαη φρη κφλν ν καζεηήο πνπ κηιά ή γξάθεη, αιιά θαη νη καζεηέο πνπ αθνχλε, νη νπνίνη κπνξνχλ λα πηνζεηήζνπλ λέεο ζηξαηεγηθέο θαη λα εκπινπηίζνπλ ην ξεπεξηφξηφ ηνπο. Σέινο, νη εμεγήζεηο ησλ καζεηψλ απνηεινχλ κηα πνιχηηκε πεγή πιεξνθφξεζεο γηα ηνλ ίδην ηνλ εθπαηδεπηηθφ. Γεκήηξεο Φαζάπεο: Μαζεκαηηθά ζηελ θνπδίλα 276

Σν βηβιίν απεπζχλεηαη ζε καζεηέο Β θαη Σ Αεκνηηθνχ θαη πξαγκαηεχεηαη έλλνηεο θαη δηαδηθαζίεο φπσο ε επίιπζε πξνβιήκαηνο, ηα θιάζκαηα, νη ιφγνη θαη νη αλαινγίεο. Μέζα απφ ηελ εθηέιεζε ζπληαγψλ, κε έλαλ δηαζθεδαζηηθφ ηξφπν, νη καζεηέο θάλνπλ καζεκαηηθά. Κάξιν Φξακπέηη: Καηαξακέλα καζεκαηηθά Σν βηβιίν απεπζχλεηαη, θπξίσο, ζε καζεηέο Σ Αεκνηηθνχ θαη πξαγκαηεχεηαη έλλνηεο φπσο νη πξψηνη αξηζκνί, ηα αξηζκεηηθά ζπζηήκαηα, ε Γεσκεηξία, ηα θιάζκαηα, νη ιφγνη, νη αλαινγίεο θαη νη εμηζψζεηο. Φαλο ΜάγθλνποΔληζελζπέξγθεξ: Τν πεηξαρηήξη ησλ αξηζκώλ Σν βηβιίν απεπζχλεηαη, θπξίσο, ζε καζεηέο Σ Αεκνηηθνχ θαη πξαγκαηεχεηαη έλλνηεο φπσο νη πξψηνη αξηζκνί, ηα αξηζκεηηθά ζπζηήκαηα, ε Γεσκεηξία, ηα θιάζκαηα, νη ιφγνη, νη αλαινγίεο θαη νη εμηζψζεηο. Σα δχν ηειεπηαία βηβιία ζην αθεγεκαηηθφ ηνπο κέξνο αζρνινχληαη κε ην ζέκα ηεο καζεκαηηθνθνβίαο, θαζψο νη πξσηαγσληζηέο ηνπο, έλα θνξίηζη ζην πξψην θαη έλα αγφξη ζην δεχηεξν βηβιίν, κηζνχλ ηα καζεκαηηθά θαη ακθηζβεηνχλ ηελ αμία ηνπο γηα ηελ πξαγκαηηθή δσή. Έηζη, νδεγνχληαη ζε έλα θαληαζηηθφ ηαμίδη ζηνλ θφζκν ησλ καζεκαηηθψλ κέζα απφ ην νπνίν καζαίλνπλ λα αγαπνχλ ηα καζεκαηηθά. πκπεξάζκαηα πδήηεζε Δ αθήγεζε απνηειεί έλα ηζρπξφ εξγαιείν γηα ηε δηδαζθαιία ησλ καζεκαηηθψλ, θαζψο πξνζειθχεη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ θαη παξνπζηάδεη ηηο καζεκαηηθέο έλλνηεο κέζα ζε έλα πιαίζην θαη φρη απνζπαζκαηηθά θαη κε ηξφπν αζχλδεην. Σα βηβιία πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζην πιαίζην ηεο εξγαζίαο απνηεινχλ ελδεηθηηθέο πξνηάζεηο, θαζψο ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη θη άιια αθεγεκαηηθά θείκελα είηε απηνχζηα, είηε αθνχ πξψηα ηα ηξνπνπνηήζεη πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ ηνπ θαη ζηνπο δηδαθηηθνχο ζηφρνπο ηεο ελφηεηαο πνπ θαιείηαη λα δηδάμεη. 277

Βηβιηνγξαθία Ώξηδαλίδνπ, Β. (2013). Άγεο ν Μαζεκάγνο. Ώζήλα: Φπρνγηφο. Βληζελζπέξγθεξ, Υ. Μ. (2009). Σν πεηξαρηήξη ησλ αξηζκψλ. Ώζήλα: Φπρνγηφο. Haury, D. (2001). Literature Based Mathematics in Elementary School. ERIC/CSME (Crearinghouse for Science, Mathematics and Environment), [EDO-SE-01-08]. Κατάθα, Ε. (2013). Ο Οξθέαο θαη ε Νεθέιε ζηε ρψξα ησλ θιαζκάησλ. Θεζζαινλίθε: Κπξηαθίδε. Καξαηάζνπ, Κ. & Παλανχξα, Ώ. (2009), Λνγνηερληθή Βθπαίδεπζε, καζεκαηηθή παηδεία θαη δηαζεκαηηθφηεηα ζηε δεκνηηθή εθπαίδεπζε, Πξαθηηθά Παλειιήληνπ πλεδξίνπ γηα ηε Γηδαζθαιία ηεο Διιεληθήο Γιψζζαο, Νπκθαίν Φιψξηλαο. Κνιέδα, Β. (2006). Σα καζεκαηηθά κέζα απφ ηνλ θαζξέθηε ηεο ινγνηερλίαο: Έλα ηαμίδη ζηε ρψξα ησλ ζαπκάησλ. ην: Υαζάπεο, Α. (επηκ.) Μαζεκαηηθά & Λνγνηερλία. Πξαθηηθά 6νπ Γηεκέξνπ Γηαιφγνπ γηα ηε δηδαζθαιία ησλ καζεκαηηθψλ. 17 & 18 Μαξηίνπ 2006. Θεζζαινλίθε. Lesh, R. & Larson, C. (2006). The Power of Stories in Mathematics Learning & Problem Solving. Presentation in Symbolic Cognition Symposium January 3-9. The White House of Wilmington. Schiro, M. (1997), Integrating children s literature and mathematics in the classroom: Children as meaning makers, problem solvers, and literary critics. NewYork: TeachersCollegePress. Σξηβηδάο, Β. (2012). Ζ Φηθή θαη ε Φσθψ, νη θαληαζκέλεο θάιαηλεο. Ώζήλα: Μίλσαο. Σξηβηδάο, Β. (2013). Αξηζκεηάξη κε γισζζνδέηεο. Ώζήλα: Μεηαίρκην. Σξηβηδάο, Β. (2013). Φνπθήρηξα, ε κάγηζζα κε ηελ ειεθηξηθή ζθνχπα. Σξηβηδάο, Β. (2015). Ο Άξεο ν Σζαγθάξεο. Ώζήλα: Μίλσαο.Ώζήλα: Μίλσαο. Σζηψηζνο, Ν. (2005).Δπηπεδία. Ώζήλα: Κέδξνο. Σζηψηζνο, Ν. (2005).Ηζηνξίεο κε 4 πξάμεηο. Ώζήλα: Κέδξνο. Φξακπέηη, Φ. (2008). Καηαξακέλα καζεκαηηθά. Ώζήλα: πεξα. Υαζάπεο, Α. (2011). Μαζεκαηηθά ζηελ θνπδίλα. Ώζήλα: Μεηαίρκην. 278

ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Δ Εσάλλα Κατάθα είλαη ππνςήθηα δηδάθηνξαο ζην Παλεπηζηήκην Απηηθήο Μαθεδνλίαο. Βίλαη θάηνρνο πηπρίνπ ηνπ ηκήκαηνο Φηινζνθίαο θαη Παηδαγσγηθήο ηνπ Ώξηζηνηέιεηνπ Παλεπηζηεκίνπ, θαζψο θαη πηπρίνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο ηνπ Παλεπηζηήκην Απηηθήο Μαθεδνλίαο. Βπίζεο είλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ ζπνπδψλ ζηηο Βπηζηήκεο ηεο Ώγσγήο. Σα εξεπλεηηθά ηεο ελδηαθέξνληα είλαη ε ρξήζε ηεο αθήγεζεο ζηε δηδαζθαιία ησλ Μαζεκαηηθψλ θαη ε ρξήζε θαηλνηφκσλ κεζφδσλ ζηε δηδαζθαιία ησλ Μαζεκαηηθψλ ζε παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα εξγάδεηαη σο δαζθάια εηδηθήο αγσγήο. 279

Ζ εηθφλα ηνπ «εαπηνχ» ζηελ εθεβεία ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ Ώηθαηεξίλε Καιακπαιίθε, Φπρνιφγνο Κέληξν Πξφιεςεο «Οξίδνληεο» Μαξία αθνξάθα, Φηιφινγνο-Τπεχζπλε..Ν. Γξεβελψλ mrsakorafa@gmail.com Άλλα Υαηδεγξεγνξίνπ, Γπκλάζην Λ.Σ. Λαηκνχ ΘΒΜΏΣΕΚΟ ΏΞΟΝΏ: Πξνγξάκκαηα θαη δξάζεηο πξφιεςεο θαη αληηκεηψπηζεο θαηλνκέλσλ ζρνιηθήο βίαο θαη εθθνβηζκνχ. Πεξίιεςε Πξφθεηηαη γηα δξάζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε καζεηέο ηεο Ώ Λπθείνπ νκάδεο 25 αηφκσλ-, κε ζηφρν ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ηνπο ζρεηηθά κε έλλνηεο πνπ αθνξνχλ ηελ απηνεηθφλα ηνπο, ηελ απνδνρή ηνπο απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο, αιιά θαη ηε ζηάζε ηνπο απέλαληη ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Ώξρηθά, πξαγκαηνπνηείηαη κηα δηεξεχλεζε ζρεηηθά κε έλαλ πηζαλφ νξηζκφ ηνπ εαπηνχ θαη, ζηε ζπλέρεηα, θαηαγξάθνληαη νη πνηθίιεο πηπρέο ηνπ, φπσο ηηο αληηιακβάλεηαη ν θαζέλαο, θαηαιήγνληαο ζηα ζεηηθά θαη αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ώθνινπζεί ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ηνλ βαζκφ δπζθνιίαο θαηαγξαθήο ηνπο, αιιά θαη ην θξηηήξην έληαμεο ελφο γλσξίζκαηνο ζε κία απφ ηηο δχν θαηεγνξίεο. Βπίζεο,εμεηάδεηαη θαηά πφζνλ θαηαγξάθνληαη κε κεγαιχηεξε επθνιία ηα ζεηηθά ή ηα αξλεηηθά γλσξίζκαηα θαη γηαηί. Δ ζπδήηεζε νδεγεί ζε έλαλ πξνβιεκαηηζκφ αλαθνξηθά κε ην αλ ε εηθφλα πνπ έρνπκε γηα ηνλ εαπηφ καο είλαη επεξεαζκέλε απφ ηηο ππνδείμεηο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ άιισλ, νπφηε παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ λα δηαπηζηψζνπκε πνηεο είλαη, ηειηθά, νη δηθέο καο επηζπκίεο, αλάγθεο θαη απφςεηο. Μεηά ηελ ελδνζθφπεζε, ην εξεπλεηηθφ βιέκκα ζηξέθεηαη πξνο ηνπο «άιινπο», κε δηάθνξεο αζθήζεηο πνπ ζηφρν έρνπλ ηελ αιιεινγλσξηκία ή ηελ εθ λένπ γλσξηκία, απφ κηα άιιε νπηηθή, κε επίθεληξν, πάληα, ηε ζεηηθή πξνζέγγηζε. Έηζη, αλαθχπηνπλ πνηθίια ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, φπσο ε θηιία, ε απφξξηςε, ν κηκεηηζκφο, αιιά θαη ηερληθέο άκπλαο θαη ςπρηθήο αλζεθηηθφηεηαο, ππφ ην πξίζκα κηαο απζεληηθήο θαη εηιηθξηλνχο ζρέζεο κε ηνλ εαπηφ καο θαη ηνπο άιινπο. 280

Δθθξαδφκαζηε, κνηξαδφκαζηε, ζπλεξγαδφκαζηε ζηνλ θφζκν ηνπ παξακπζηνχ Καιειή Εσή Φηιφινγνο Βηδηθήο Ώγσγήο, Β.Β.Β.Β.Κ. Κνδάλεο, z_kaleli@yahoo.gr ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 1.Ο καζεηήο θαη νη αλάγθεο ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. 2.Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, θιπ. ΠΔΡΗΛΖΦΖ Πξφθεηηαη γηα πξφγξακκα Ώγσγήο Τγείαο, γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ νπνίνπ δνχιεςαλ ζπλεξγαηηθά ην Β.Β.Β.Β.Κ. Κνδάλεο θαη ην Αεκνηηθφ ζρνιείν Φνχξθαο- Καζζαλδξηλνχ.. Βληάζζεηαη ζηε ζεκαηνινγία: Αηαπξνζσπηθέο ρέζεηο- Κνηλσληθέο πκπεξηθνξέο. Δ επηθνηλσλία θαη ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ/ηξηψλ βαζίζηεθε ζηε ρξήζε ησλ ΣΠΒ. Δ θαηλνηνκία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο Ώγσγήο Τγείαο, έγθεηηαη ζηε ρξήζε ηνπ παξακπζηνχ σο εξγαιείν ζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο γηα ηε δηακφξθσζε ζπκπεξηθνξψλ θαη αλάπηπμε δεμηνηήησλ. Έηζη, ην πξφγξακκα θαιχπηεη ηηο θάησζη ζεκαηηθέο ελφηεηεο: 1) Θεξαπεπηηθφ παξακχζη κε ζεκαηηθφ άμνλα ηε δηαηαξαθηηθή ζπκπεξηθνξά. 2) Θεξαπεπηηθφ παξακχζη κε ζεκαηηθφ άμνλα ηελ εθδήισζε απνδεθηήο-επηζπκεηήο ζπκπεξηθνξάο. 3) Θεξαπεπηηθφ παξακχζη κε ζεκαηηθφ άμνλα ηελ απηνπξνζηαζία. 4) Θεξαπεπηηθφ παξακχζη κε ζεκαηηθφ άμνλα ηελ πεηζαξρία θαη ηελ πξνζσπηθή πγηεηλή. 5) Θεξαπεπηηθφ παξακχζη κε ζεκαηηθφ άμνλα ηε ζπλεξγαζία, αιιειεγγχε θαη αγάπε κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ. Ο ζρεδηαζκφο θαη ε πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο γίλεηαη κέζα απφ δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε, βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, αξρέο δνκεκέλεο δηδαζθαιίαο, ελαιιαθηηθή επαπμεηηθή επηθνηλσλία, ηειεδηαζθέςεηο θαη ηέινο εξγαζηήξην δεκηνπξγίαο ιατθνχ παξακπζηνχ. Σν PowerPoint παξνπζηάδεη κέζα απφ θσηνγξαθίεο θαη βίληεν ηηο παξαπάλσ δξάζεηο. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Θεξαπεπηηθά παξακπζία, ηξνπνπνίεζε ζπκπεξηθνξάο, αλάπηπμε δεμηνηήησλ 281

Ο Β Παγθφζκηνο Πφιεκνο ζηα κέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο ΑΝΑΡΣΖΜΔΝΖ ΔΡΓΑΗΑ Σειέκαρνο Καινκνίξεο Εζηνξηθφο-Ννκηθφο, Αηδάθησξ Εζηνξίαο Ώ.Π.Θ. e-mail: tilemachoskalomoiris@gmail.com ΘΒΜΏΣΕΚΟΏΞΟΝΏ: 6. Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, θιπ. Πεξίιεςε Ο ΐ Παγθφζκηνο Πφιεκνο είλαη έλα ηζηνξηθφ γεγνλφο, πνπ δηακφξθσζε ηνλ ζχγρξνλν θφζκν. Καηά ηελ δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ ελεπιάθεζαλ ζηε ζχγθξνπζε θξάηε απφ φιεο ηηο επείξνπο. Μεηά ην ηέινο ηνπ πνιέκνπ θαζνξίζηεθαλ ηα ζχλνξα ησλ πεξηζζνηέξσλ επξσπατθψλ θξαηψλ, κε ηηο ζπλζήθεο πνπ ηεξκάηηζαλ ηνλ ΐ Παγθφζκην Πφιεκν. Βπνκέλσο, ν ΐ Παγθφζκηνο Πφιεκνο απνηειεί γεγνλφο ηνπ νπνίνπ ε γλψζε είλαη αλαγθαία γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ηζηνξίαο ηνπ ζπγρξφλνπ θφζκνπ. Δ παηδαγσγηθή αμία ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ πνιέκνπ θαζίζηαηαη πνιχηηκε, θαζψο, φπσο ζπκβαίλεη θαη κε αλάινγα πνιεκηθά γεγνλφηα ηνπ παξειζφληνο, βνεζνχλ ζηελ απνθπγή ηεο επαλάιεςήο ηνπο ζην κέιινλ. Δ δηάδνζε ηεο ρξήζεο ηνπ δηαδηθηχνπ έρεη ζπκβάιεη, ψζηε ε γλψζε λα κελ κεηαδίδεηαη κφλν απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο ή απφ ηα βηβιία, αιιά ηε ζπλεζέζηεξε πεγή κε επηζηεκνληθήο πιεξνθφξεζεο λα απνηειεί ην δηαδίθηπν. Βηδηθφηεξα ηα Μέζα Κνηλσληθήο Αηθηχσζεο απνηεινχλ ηνλ πην δηαδεδνκέλν ρψξν αληαιιαγήο γλψζεσλ θαη πιεξνθνξηψλ. ΐέβαηα, ρξεηάδεηαη ηδηαίηεξε επηκέιεηα θαη πξνζνρή ζηελ ζπγθέληξσζε ηζηνξηθψλ γλψζεσλ απφ ηνλ εξεπλεηή ζηνπο ρψξνπο θνηλσληθήο δηθηχσζεο, θαζψο πνιινί ινγαξηαζκνί ζην δηαδίθηπν δελ έρνπλ ζθνπφ ηε κεηάδνζε ηεο γλψζεο, αιιά ηε δηάδνζε εζληθψλ, θνηλσληθψλ ή άιιεο θχζεσο ηδενινγηψλ. ηε ζπγθεθξηκέλε αλαθνίλσζε κειεηάηαη ε δπλαηφηεηα αμηνπνίεζεο ησλ ινγαξηαζκψλ ζηα Μέζα Κνηλσληθήο Αηθηχσζεο, ζπγθεθξηκέλα ζην twitter, ησλ ινγαξηαζκψλ, πνπ πξαγκαηεχνληαη ηελ ηζηνξία ηνπ ΐ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. Γίλεηαη κία ελδειερήο έξεπλα ζηνπο αλσηέξσ ινγαξηαζκνχο ζην twitter, φπνπ κε εξεπλεηηθά θξηηήξηα δηαπηζηψλεηαη ην πεξηερφκελν, ε ρξεζηκφηεηα θαη ε αμηνπηζηία ησλ ζρεηηθψλ ινγαξηαζκψλ. 282

ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Β Παγθφζκηνο Πφιεκνο, Μέζα Κνηλσληθήο Γηθηχσζεο Οη ινγαξηαζκνί ζην twitter πνπ εξεπλνχλ ηελ Ηζηνξία ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ ηα Μέζα Κνηλσληθήο Αηθηχσζεο ππάξρνπλ αλαξίζκεηνη ινγαξηαζκνί πνπ αζρνινχληαη κε ηελ ηζηνξηθή πεξίνδν ηνπ ΐ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. Σν twitter δελ κπνξνχζε λα απνηειεί εμαίξεζε. Δ αμηνπηζηία θαη ε επηζηεκνληθή εγθπξφηεηα φκσο ησλ πεξηζζνηέξσλ απφ απηψλ είλαη ακθίβνιε. Βλδεηθηηθά ζα αλαθεξζνχλ θάπνηνη ινγαξηαζκνί πνπ εμεηάζηεθαλ θαη πιεξνχλ θάπνηα επηζηεκνληθά θξηηήξηα αμηνπηζηίαο. Καηαξράο, ζα θαηαγξαθνχλ νη ινγαξηαζκνί πνπ θαηαγξάθνπλ ηε γεληθφηεξε ηζηνξία ηνπ ΐ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, ρσξίο λα εμεηδηθεχνπλ ζηελ ηζηνξία κίαο ζπγθεθξηκέλεο ρψξαο ή πιεπξάο ησλ εκπνιέκσλ. Ο ινγαξηαζκφο κε ηίηιν World War 2 History πεξηιακβάλεη πινχζην θσηνγξαθηθφ πιηθφ ηεο επνρήο. Πεξηέρεη θπξίσο θσηνγξαθίεο απφ ηηο εκπφιεκεο πεξηνρέο θαη απφ πξσηαγσληζηέο ηνπ πνιέκνπ. Αελ πεξηέρεη ηζηνξηθέο αλαιχζεηο νχηε άξζξα απφ ηνλ έληππν ή ειεθηξνληθφ ηχπν. Δ αμία ηνπ ινγαξηαζκνχ έγθεηηαη ζην εμαίξεην θσηνγξαθηθφ πιηθφ πνπ πξνζθέξεη ζηνλ ηζηνξηθφ εξεπλεηή ηνπ ΐ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. 1. ΟινγαξηαζκφοWorld War 2 History 283

Έλαο δεχηεξνο ινγαξηαζκφο είλαη ν WW2 History. Καη απηφο ν ινγαξηαζκφο πεξηέρεη πινχζην νπηηθφ πιηθφ γηα ηνλ εξεπλεηή, θαζψο πεξηέρεη φρη κφλν θσηνγξαθίεο, αιιά θαη ράξηεο, ζηαηηζηηθνχο πίλαθεο θαη πξνπαγαλδηζηηθέο αθίζεο ηεο επνρήο. Οη δηαρεηξηζηέο ηνπ ινγαξηαζκνχ αλαξηνχλ θαη θάπνηα, ειάρηζηα φκσο, άξζξα θαη έξεπλεο ηζηνξηθψλ επηζηεκφλσλ. 2. Ο ινγαξηαζκφο WW2 History Ο ινγαξηαζκφο Second World War είλαη έλαο ηδηαίηεξα ελδηαθέξσλ αιιά θαη ρξήζηκνο ινγαξηαζκφο. Ώπηφο ν ινγαξηαζκφο, ζε αληίζεζε κε ηνπο δχν πξνεγνχκελνπο, πεξηέρεη ζρεδφλ θάζε κνξθή ηζηνξηθνχ πιηθνχ, φπσο θσηνγξαθίεο, αλαπαξαζηάζεηο καρψλ θαη νπιηθψλ κέζσλ ηεο επνρήο, βηβιηνπαξνπζηάζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ ηζηνξία ηνπ ΐ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, αιιά θαη άξζξα θαη αλαιχζεηο απφ ηζηνξηθνχο θαη ζηξαηησηηθνχο αλαιπηέο γηα ηα γεγνλφηα ηνπ πνιέκνπ. 284

3. ΟινγαξηαζκφοSecond World War Ο ινγαξηαζκφο World War II Historyαπνηειεί πξνζσπηθφ ινγαξηαζκφ ηνπ ηζηνξηθνχ εξεπλεηή Scott Lyons. Έηζη, ν ζπγθεθξηκέλνο ηζηνξηθφο ηεο ζηξαηησηηθήο ηζηνξίαο έρεη κεγαιχηεξε ειεπζεξία θαη αλαξηά φ,ηη θαηά ηελ θξίζε ηνπ ζεσξεί φηη κπνξεί λα ελδηαθέξεη ηνλ κειεηεηή ηεο ηζηνξίαο ηνπ ΐ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. Πεξηιακβάλεη ινηπφλ άξζξα θαη κειέηεο ηξίησλ ζην δηαδίθηπν, ηαηλίεο ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ πφιεκν, βηβιηνπαξνπζηάζεηο, φπσο θαη εηδήζεηο απφ ηνλ παγθφζκην ηζηφ πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ πφιεκν. 4. ΟινγαξηαζκφοWorld War II History 285

Έλαο ηδηαίηεξνο ινγαξηαζκφο είλαη ν WWII Today, ν νπνίνο απνηειεί ινγαξηαζκφ πνπ ρεηξίδεηαη ην National WWII Museum, πνπ απνηειεί κνπζείν ην νπνίν έρεη έδξα ηε Νέα Οξιεάλε ησλ Δ.Π.Ώ. θαη είλαη ζεκαηηθφ, θαζψο απνζθνπεί ζηε δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο ηνπ ΐ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. Ώπνηειεί έλαλ πξσηφηππν ινγαξηαζκφ, θαζψο θαηαγξάθεη ηελ ηζηνξία ηνπ πνιέκνπ θαζεκεξηλά, φπσο ζε έλα εκεξνιφγην. Πεξηιακβάλεη θαη βίληεν απφ καγλεηνζθνπήζεηο ηεο επνρήο. Βζηηάδεη βέβαηα ζηελ ακεξηθαληθή νπηηθή ηνπ πνιέκνπ, θαζψο θαηαγξάθεη θπξίσο ηελ ζπκκεηνρή ησλ Δ.Π.Ώ. ζηνλ πφιεκν. 5. Ο ινγαξηαζκφο WWII Today Έλαλ άιιν ζεκαηηθφ ινγαξηαζκφ απνηειεί ν China in WW2. Αηαρεηξηζηήο ηνπ ινγαξηαζκνχ είλαη ν Peter Harmsen, ηζηνξηθφο εξεπλεηήο θαη ζπγγξαθέαο ζρεηηθψλ βηβιίσλ. Ώπνηειεί εμεηδηθεπκέλν ινγαξηαζκφ, γηαηί θαηαγξάθεη ηε ζπκκεηνρή ηεο Κίλαο ζηνλ πφιεκν. Πεξηέρεη θσηνγξαθίεο, άξζξα θαη κειέηεο απφ εθεκεξίδεο θαη πεξηνδηθά, αθίζεο θαη θαξη πνζηάι ηεο επνρήο. Βίλαη εμεηδηθεπκέλνο ινγαξηαζκφο ηεο ζπκκεηνρή ηεο Κίλαο ζηνλ ΐ Παγθφζκην Πφιεκν. 286

6. Ο ινγαξηαζκφο China in WW2 Έλαο ηειεπηαίνο ινγαξηαζκφο απφ ηηο Δ.Π.Ώ. είλαη ν World War II History. Πεξηέρεη ρξνλνιφγην ηνπ ΐ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, αιιά εζηηάδεη ζηελ ζπκκεηνρή ησλ Δ.Π.Ώ. ζηνλ πφιεκν. Έρεη ηελ κνξθή εκεξνινγίνπ (timeline) θαη θαηαγξάθεη θαζεκεξηλά ηα γεγνλφηα ηνπ πνιέκνπ. 7. Ο ινγαξηαζκφο World War II History Καηαιήγνληαο κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη ππάξρνπλ αμηφινγνη ινγαξηαζκνί ζην twitter γηα ηνλ ΐ Παγθφζκην Πφιεκν, πνπ πεξηέρνπλ πνιχηηκν πιηθφ γηα ηνλ 287

εξεπλεηή ηνπ ηζηνξηθνχ θαηλνκέλνπ. Σν νπηηθφ πιηθφ πνπ δεκνζηεχεηαη είλαη πνιχ πινχζην, ελψ αληίζεηα ηα άξζξα θαη νη κειέηεο πνπ πεξηέρνληαη κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ πνιχ πην πεξηνξηζκέλα. πλεπψο, νη ινγαξηαζκνί κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα θαηαγξαθή ηνπ ηζηνξηθνχ θαηλνκέλνπ θαη άληιεζε πινχζηνπ νπηηθνχ πιηθνχ θάζε κνξθήο. Μπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ φκσο πεξηνξηζκέλα θαη γηα κεγάιεο επηζηεκνληθέο κειέηεο. Βηνγξαθηθφ Ο Σειέκαρνο Καινκνίξεο είλαη πηπρηνχρνο ηνπ Σκήκαηνο Εζηνξίαο θαη Ώξραηνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Ώ.Π.Θ. θαη ηνπ Σκήκαηνο Ννκηθήο ηνπ Α.Π.Θ.. Έρεη ιάβεη κεηαπηπρηαθφ ζηηο Βπξσπατθέο θαη Αηεζλείο πνπδέο απφ ην Β.Κ.Π.Ώ. θαη δηδαθηνξηθφ ζηελ Εζηνξία ζην Ώ.Π.Θ.. Βίλαη δηνξηζκέλνο ζηε Αεπηεξνβάζκηα Βθπαίδεπζε. Έρεη ζπκκεηάζρεη ζε ζπλέδξηα γηα ηε Νεφηεξε θαη χγρξνλε Εζηνξία. 288

Λνγνηερληθέο καηηέο ζηνλ πξνζθπγηθφ πφλν: o Γηαζάξ Κεκάι γηα ηνπο Έιιελεο ηνπ 1922 ΑΝΑΡΣΖΜΔΝΖ ΑΝΑΚΟΗΝΧΖ ηαχξνο Κακαξνχδεο, Ώλαπιεξσηήο Καζεγεηήο Π.Σ.Α.Β. Φιψξηλαο Π.Α.Μ. Νηθφιανο Ληάδνο, Β.E.ΑΕ.Π. ζην ΠΏ.ΜΏΚ. Γηαζάξ ΚεκάιYaşar Kemal (1923-2015) πγγξαθέαο, ν "παηέξαο ηνπ Μπζηζηνξήκαηνο ηεο Ώληαιιαγήο" Κπξηφηεξα έξγα ηνπ: Σν ζεκαληηθφηεξν βηβιίν ηνπ ζεσξείηαη ην "Εληδέ Μεκέη" (Μεκέη ν Φειφιηγλνο) πνπ θπθινθφξεζε ην 1955 θαη είλαη βαζηζκέλν ζηε δσή θαη ηα βάζαλα ησλ αλζξψπσλ ηεο Ώλαηνιίαο. ε απηφ ν Γηαζάξ Κεκάιρξεζηκνπνίεζε έλα κπζνινγηθφ πξφζσπν γηα λα ζηειηηεχζεη ηελ θνηλσλία θαη ηηο αμίεο ηεο. Ο πξσηαγσληζηήο δπζαλαζρεηεί κε ηνλ αγά θαη ηζηθιηθά ηεο πεξηνρήο θαη θαηαθεχγεη ζηα βνπλά. ηα ειιεληθά θπθινθνξνχλ ηα κπζηζηνξήκαηά ηνπ: "Ο κεζφζηπινο (Ortadirek, 1960), "Υξψκαηα ηεο δσήο θαη ηεο γξαθήο"(yaşar Kemal Kendini Anlatıyor, 2000), "Ο ηζαθηηδήο"(çakırcalı Efe, 1972), "Φχγαλε θαη ηα πνπιηά"(kuşlar da Gitti, 1978), "Δ ζπκσκέλε ζάιαζζα"(deniz Küstü, 1978), "Οη αγάδεο ηνπ Ώθηζάζαδ" (Demirciler çarsısı cinayeti: Akçasazın ağaları), "Δ ηζηνξία ηνπ λεζηνχ","εληδέ Μεκέη"(İnce Memed, 1955), "Ο ζξχινο ησλ ρηιίσλ ηαχξσλ"(binboğalar Efsanesi, 1971). ην κπζηζηφξεκά ηνπ "Δ ηζηνξία ελφο λεζηνχ - ν μεξηδσκφο" αλαθέξεηαη κε ηδηαίηεξε ζπκπφλνηα ζηνπο Έιιελεο. Θα παξαζέζνπκε θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά απνζπάζκαηα θαη ζα δείμνπκε πηζαλνχο ηξφπνπο δηδαθηηθήο αμηνπνίεζήο ηνπο ζε θνηηεηέο/θνηηήηξηεο Παλεπηζηεκίσλ θαζψο θαη ζε Μαζεηέο Λπθείσλ. Γηα κηα θνηλσλία αιιειεγγχεο, πην αλζξψπηλε... Φηινδνμνχκε ζην άκεζν κέιινλ λα πξνηείλνπκε κηθξή Ώλζνινγία ηνπξθηθψλ θαη ειιεληθψλ θεηκέλσλ ή παξνηκηψλ, κε παξφκνηα κελχκαηα ζπλαδέιθσζεο. 289

Πεξίιεςε Γλσξηκία κε ηηο θπζηθέο επηζηήκεο ζηελ Α', Β' θαη Γ' δεκνηηθνχ Βχε Καπιάλε eve_kaplani@pathfinder.gr Παξαζθεπή Καμίξα viv.hobbit@gmail.com Ώζελά Νηαλαβάξα ntanavara@gmail.com ηελ εηζήγεζε απηή παξνπζηάδεηαη ε πεηξακαηηθή πινπνίεζε ζηηο κηθξέο ηάμεηο ηνπ 1 νπ Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Θεζζαινλίθεο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ βηβιίνπ «Έλλνηεο θαη θαηλφκελα απφ ηνλ θπζηθφ θφζκν γηα κηθξά παηδηά» θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2016-17. ηφρνο ήηαλ λα δηεξεπλεζεί ε αληαπφθξηζε ησλ παηδηψλ ηνπ δεκνηηθνχ ζην ελ ιφγσ πξφγξακκα, ζε έλα πιαίζην δηαθνξεηηθφ απφ εθείλν ηνπ λεπηαγσγείνπ, φπνπ πινπνηήζεθαλ νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ πεξηγξάθνληαη ζην βηβιίν, θαζψο θαη λα εληνπηζηνχλ ηα ζηνηρεία ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ είλαη αλαγθαίν λα αλαπξνζαξκνζηνχλ, ψζηε λα αληαπνθξίλεηαη ζην αλαπηπμηαθφ ζηάδην ηεο ζρνιηθήο ειηθίαο. Βπηπιένλ, ε κειέηε καο πεξηειάκβαλε ηα νθέιε πνπ ην πξφγξακκα απηφ δχλαηαη λα πξνζθέξεη ζε καζεηέο κε εηδηθέο καζεζηαθέο δπζθνιίεο ηφζν ζηνλ γλσζηηθφ ηνκέα φζν θαη ζηνλ ηνκέα ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο κε παηδηά ηεο ίδηαο ειηθηαθήο νκάδαο. Ώθνινπζήζεθε ε κέζνδνο ηεο θαζνδεγνχκελεο δηεξεχλεζεο ησλ παξαπάλσ ελλνηψλ κε ηε δηεμαγσγή ζπδεηήζεσλ, θαηά ηηο νπνίεο ηα παηδηά ελζαξξχλζεθαλ λα εξγαζηνχλ κε επηζηεκνληθφ ηξφπν. Παξάιιεια, γηλφηαλ ε εηζαγσγή ηνπο ζηνπο νξηζκνχο ησλ ελλνηψλ ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ θαη αμηνινγνχληαλ ε θαηαλφεζή ηνπο κε πνηθίινπο ηξφπνπο. Δ αληαπφθξηζε ησλ παηδηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο καζεζηαθέο δπζθνιίεο, θαη ζηηο ηξεηο ηάμεηο ήηαλ ελζνπζηψδεο, ελψ κεγάιν ήηαλ θαη ην πνζνζηφ ησλ παηδηψλ πνπ θάλεθε λα θαηαλνεί ηηο έλλνηεο πνπ κειεηήζεθαλ. 1. Δηζαγσγή ην 1ν Πεηξακαηηθφ Α.ρ. Θεζζαινλίθεο πινπνηήζεθε θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2016-17 ην πξφγξακκα «Γλσξηκία κε ηηο θπζηθέο επηζηήκεο» ζε ηκήκαηα ηεο Ώ', ΐ' θαη Γ' 290

ηάμεο. Σν πξφγξακκα απηφ δηεμήρζε ζε ζπλεξγαζία κε ηελ επίθνπξε θαζεγήηξηα θπζηθήο ηνπ Ώ.Π.Θ. θαη πξφεδξν ηνπ Β.Π.Β.. ηνπ ζρνιείνπ, Μαξία Καιιέξε, θαη ηε ζρνιηθή ζχκβνπιν, Ώζελά Καιιαξά. θνπφο ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ε εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ απφ ηελ πξψηε ζρνιηθή ηνπο ειηθία κε ηε κειέηε ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ θαη ηηο έλλνηεο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ κε παξάιιειε δηδαζθαιία ηεο αληίζηνηρεο νξνινγίαο, ψζηε λα δηαπηζησζεί θαηά πφζνλ είλαη εθηθηφ ζηηο ειηθίεο απηέο λα ππάξμεη θαηάθηεζε ησλ ελλνηψλ θαη ζε πνηνλ βαζκφ απηφ ζα βνεζήζεη ηα παηδηά ζηε κειέηε ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ ζε κεγαιχηεξεο ηάμεηο. Οη επηκέξνπο ζηφρνη ηνπ πξνγξάκκαηνο αθνξνχζαλ ηελ εμνηθείσζε κε ηελ επηζηεκνληθή κέζνδν δηεξεχλεζεο ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ, φπνπ ηα παηδηά θαινχληαλ λα δηαηππψζνπλ ππνζέζεηο, αηηηνινγψληαο ηνλ ηξφπν ζθέςεο ηνπο, λα ζρεδηάδνπλ πεηξάκαηα, λα θάλνπλ πξνβιέςεηο, λα δηεμάγνπλ ηα πεηξάκαηα ζε νκάδεο κε απιά πιηθά παξαηεξψληαο πξνζεθηηθά ηε δηαδηθαζία, λα ζπγθξίλνπλ ηηο παξαηεξήζεηο ηνπο θαη λα θαηαιήγνπλ ζε έλα θνηλφ ζπκπέξαζκα, ην νπνίν ζα δηαηππψλνπλ κε αθξίβεηα θαη ζα αμηνπνηνχλ γηα ηελ εξκελεία θπζηθψλ θαηλνκέλσλ πνπ παξαηεξνχλ ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή. πλαθήο κε ηα παξαπάλσ ήηαλ θαη ν ζηφρνο γηα θαιιηέξγεηα ησλ ζπλεξγαηηθψλ δεμηνηήησλ ησλ παηδηψλ, θαζψο ε ίδηα ε επηζηήκε απνηειεί κία ζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα.οη επηζηεκνληθέο δεμηφηεηεο πνπ επηρεηξήζεθε λα αλαπηχμνπλ ηα παηδηά κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ε παξαηήξεζε, ε ζχγθξηζε, ε επηθνηλσλία, ε εξκελεία θαη ε εμαγσγή ζπκπεξάζκαηνο, δεμηφηεηεο κέζσ ησλ νπνίσλ δηακνξθψλνληαη θαη νη επηζηεκνληθέο έλλνηεο θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο (Καιιέξε 2016: 7). Οη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ πξνγξάκκαηνο δνκήζεθαλ κε βάζε ην βηβιίν Έλλνηεο θαη θαηλφκελα απφ ηνλ θπζηθφ θφζκν γηα κηθξά παηδηά ηεο Μ. Καιιέξε θαη ησλ ζπλεξγαηηδψλ ηεο, ην νπνίν πεξηιακβάλεη ην αληίζηνηρν πξφγξακκα, φπσο ην πινπνίεζε ε ζπγγξαθηθή νκάδα ζε λεπηαγσγεία. Σν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ ηεο Μ. Καιιέξε ζηεξίδεηαη ζηελ θαζνδεγνχκελε δηεξεχλεζε (νη δξαζηεξηφηεηεο ήηαλ ζρεδηαζκέλεο θαη θαζνδεγνχκελεο απφ ηηο εθπαηδεπηηθνχο) θαη ζηελπξνζέγγηζε ηεο θνηλσληθήο νηθνδφκεζεο ηεο γλψζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε γλψζε απνθηάηαη δηα ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο(κνιηάδεο 1995), θαη επνκέλσο ην εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ νξγαλψζεθε κε βάζε ζπλεξγαηηθέο κνξθέο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο. Παξάιιεια κε ηελ νκαδηθή εξγαζία ησλ παηδηψλ θαηά ηε δηεμαγσγή ησλ πεηξακάησλ, ζεκαληηθφ ξφιν ζε φια ηα ζηάδηα ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαηείρε ε ζπδήηεζε ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο, κέζσ ηεο νπνίαο επηηπγραλφηαλ ηφζν ε απνζαθήληζε ησλ αξρηθψλ ηδεψλ ησλ παηδηψλ φζν θαη ε 291

βαζχηεξε θαηαλφεζε ησλ ελλνηψλ πνπ δηδάρζεθαλ, θαζψο ππνρξεψλνληαλ λα ιεθηηθνπνηνχλ ηε ζθέςε ηνπο (Καιιέξε 2016: 10). Δ πξνζέγγηζε ηεο θνηλσληθήο νηθνδφκεζεο ηεο γλψζεο δαλείδεηαη απφ ηελ πνιηηηζκηθή-ηζηνξηθή ςπρνινγία ηνπ Λ. ΐηγθφηζθη ηελ έλλνηα ηεο Γψλεο Βγγχηεξεο Ώλάπηπμεο. Σα παηδηά αιιειεπηδξνχλ ζηηο νκάδεο εξγαζίαο ηνπο αλαπηχζζνληαο ηηο ππφ σξίκαλζε ηθαλφηεηέο ηνπο, ελψ ε ζπλεξγαζία ηνπο απνδίδεη απνηειέζκαηα αλψηεξα ηεο αηνκηθήο ζπκβνιήο ηνπ θαζελφο (ΐηγθφηζθη 1988, Moll 1990). Έλα δεχηεξν ζηνηρείν ηεο πνιηηηζκηθήο-ηζηνξηθήο ςπρνινγίαο πνπ ελζσκαηψζεθε ζην πξφγξακκά καο ήηαλ ν ελεξγεηηθφο ξφινο ηνπο εθπαηδεπηηθνχ σο θνξέα ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ηεο αλζξσπφηεηαο. Οη γεληθέο έλλνηεο, θαη επνκέλσο θαη εθείλεο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ, απνηεινχλ ην ζπιινγηθφ θεθηεκέλν ηεο αλζξψπηλεο δηαλφεζεο απφ ηελ αξρή ηεο ηζηνξίαο ηεο θαη, γηα ηνλ ιφγν απηφλ, δελ κπνξνχλ λα θαιιηεξγεζνχλ παξά κφλν δηα ηεο ζθφπηκεο παηδαγσγηθήο αιιειεπίδξαζεο, ε νπνία ζπληζηά κία δξαζηεξηφηεηα κνλαδηθή γηα ην αλζξψπηλν είδνο (Savater 2004). Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ιακβάλνληαλ ππ φςηλ θαη αλαδεηθλχνληαλ νη ελαιιαθηηθέο αληηιήςεηο ησλ παηδηψλ πνπ παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν, θαζψο ε γλψζε νηθνδνκείηαη πάλσ ζε πξνεγνχκελεο γλψζεηο πνπ ην άηνκν αλαδνκεί αλαπξνζαξκφδνληαο ηηο ήδε ππάξρνπζεο λνεηηθέο δνκέο (Driver, Guesne & Tibergihien 1993). Οη ηδέεο θαη νη πξνβιέςεηο ησλ παηδηψλ, αθνχ αλαθέξνληαλ ζηελ νινκέιεηα, δνθηκάδνληαλ πεηξακαηηθά απφ ηα ίδηα ηα παηδηά, ηα νπνία θαη θαηέγξαθαλ ηα απνηειέζκαηα. Δ ζχγθξηζε ησλ αξρηθψλ ππνζέζεσλ ησλ παηδηψλ θαη ησλ ηειηθψλ ζπκπεξαζκάησλ είλαη δπλαηφλ λα ηα νδεγήζεη ζε γλσζηηθή ζχγθξνπζε θαη αλαδφκεζε ησλ αληηιήςεψλ ηνπο, κε απνηέιεζκα λα κπνξνχλ λα απνδερηνχλ πην εχθνια ην επηζηεκνληθφ πξφηππν, ην νπνίν εηζάγεη ν δάζθαινο, θαη λα νηθνδνκήζνπλ, ηειηθά, ηε λέα γλψζε. Σα παηδηά ελζαξξχλζεθαλ ζηε δηεξεπλεηηθή κάζεζε κέζσ πεηξακάησλ πνπ δηεμήγαγαλ ηα ίδηα θαη ζπκκεηείραλ ζε βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο (ζεαηξηθφ παηρλίδη), νη νπνίεο ηα βνήζεζαλ λα αληηιεθζνχλ θηλαηζζεηηθά ηηο ππφ κειέηε έλλνηεο. Ώπηφ πνπ θέληξηζε ηδηαίηεξα ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ ήηαλ ε ελαζρφιεζή ηνπο κε θαηλφκελα θαη θαηαζηάζεηο πνπ είραλ ήδε παξαηεξήζεη ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή θαη ηα ελζνπζίαζε ε δπλαηφηεηά ηνπο λα εξκελεχνπλ ηα ελ ιφγσ θαηλφκελα. ε θάζε ελφηεηα ε ελαζρφιεζε ησλ παηδηψλ κε ηα ζέκαηα ηεο ελφηεηαο επεθηεηλφηαλ θαη εθηφο ζρνιείνπ κεηά απφ πξνηάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αιιά θαη ησλ ίδησλ ησλ παηδηψλ. 2. Ζ δνκή ηνπ πξνγξάκκαηνο 292

Σν πξφγξακκα μεθίλεζε απφ ηηο πην απιέο θαη ηαπηφρξνλα ζεκειηψδεηο έλλνηεο ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ, φπσο νη θαηαζηάζεηο ηεο χιεο, ε κάδα θαη ηα κίγκαηα, θαη πξνρψξεζε ζε πην ζχλζεηεο, φπσο ε πιεχζε θαη ε ζεξκφηεηα, ελφηεηα ζηελ νπνία ζηακαηήζακε ηηο θεηηλέο καο δξαζηεξηφηεηεο. Οξγαλψζεθε κε βάζε ηελ πιήξσο θαζνδεγνχκελε δηεξεχλεζε κέζσ βησκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Σα πεηξάκαηα δηεμάγνληαλ κε απιά πιηθά, ελψ νη έλλνηεο πξνζεγγίδνληαλ ζε ζχλδεζε κε αληίζηνηρεο εκπεηξίεο ησλ παηδηψλ απφ ηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή. Παξάιιεια, δηλφηαλ έκθαζε ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ επηζηεκνληθψλ δεμηνηήησλ ησλ παηδηψλ αθνινπζψληαο ηε δηαδηθαζία ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο (παξαηήξεζε, δηαηχπσζε ππνζέζεσλ, πεηξακαηηθφο έιεγρνο ησλ ππνζέζεσλ, εμαγσγή ζπκπεξάζκαηνο). Κάζε ελφηεηα πεξηειάκβαλε ηελ πξαγκαηνπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ νη νπνίεο πινπνηήζεθαλ αθνινπζψληαο ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηε ζεηξά πνπ αλαθέξεηαη ζην βηβιίν ηεο Μ. Καιιέξε. Ώξρηθά ε εθπαηδεπηηθφο μεθηλνχζε κία ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ην θαηλφκελν/ηελ έλλνηα πνπ επξφθεηην λα δηδαρζεί, θάλνληαο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο εξσηήζεηο αθφξκεζεο, γηα λα αληρλεχζεη ηηο αξρηθέο ηδέεο ησλ παηδηψλ. πρλά ζην ζηάδην απηφ ελζσκαηψλνληαλ θαη εξσηήζεηο αλαθεθαιαίσζεο πξνεγνχκελσλ γλψζεσλ πνπ είραλ απνθηήζεη ηα παηδηά ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο, νη νπνίεο ζα ηα βνεζνχζαλ λα πξνζεγγίζνπλ ηε λέα γλψζε. ηε ζπλέρεηα, ε εθπαηδεπηηθφο παξνπζίαδε ζηα παηδηά κία θαηάζηαζε γηα πξνβιεκαηηζκφ επάλσ ζην ππφ κειέηε θαηλφκελν (γηα παξάδεηγκα, «εάλ βάινπκε θνκκάηηα μχινπ δηαθνξεηηθνχ κεγέζνπο ζην λεξφ, ζα επηπιεχζνπλ ή ζα βνπιηάμνπλ;»). Κάζε νκάδα δηεηχπσλε ηελ ππφζεζή ηεο είηε θαηαγξάθνληάο ηελ ζε θχιιν εξγαζίαο, είηε δσγξαθίδνληάο ηελ, είηε πξνθνξηθά. Οη ππνζέζεηο θαηαγξάθνληαλ ζηνλ πίλαθα θαη γηλφηαλ ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ην πνηεο ηαπηίδνληαη ή δηαθνξνπνηνχληαη, θαηαιήγνληαο ζε έλαλ ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ ππνζέζεσλ πξνο έιεγρν. Καηφπηλ, θάζε νκάδα έπαηξλε απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ ηα πιηθά γηα λα εθηειέζεη ην πείξακα, θαηαγξάθνληαο θαηά ηελ εθηέιεζε ηηο παξαηεξήζεηο ηεο είηε ειεχζεξα είηε κε ηελ θαζνδήγεζε εξσηήζεσλ πνπ πεξηιακβάλνληαλ ζε θχιιν εξγαζίαο. Έπεηηα, γηλφηαλ έιεγρνο γηα ηελ επαιήζεπζε ή δηάςεπζε ησλ αξρηθψλ ππνζέζεσλ ηεο θάζε νκάδαο θαη κέζα απφ ηε ζπδήηεζε ζηελ νινκέιεηα πξνέθππηε ην ηειηθφ ζπκπέξαζκα, ε εξκελεία ηνπ θαηλνκέλνπ. ηε ζπλέρεηα, ε εθπαηδεπηηθφο έζεηε ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο, είηε γξαπηά είηε πξνθνξηθά, ζρεηηθά θαηλφκελα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο, πνπ ηα παηδηά θαινχληαλ λα εξκελεχζνπλ αμηνπνηψληαο ηε λεναπνθηεζείζα γλψζε. ην ζηάδην απηφ, θάπνηα παηδηά αλέθεξαλ θαη δηθά ηνπο παξαδείγκαηα ή πξφηεηλαλ ηνλ ζρεδηαζκφ δηθψλ ηνπο 293

πεηξακάησλ. Βπίζεο, ε εθπαηδεπηηθφο πξφηεηλε θαη ε ίδηα ζηα παηδηά θαη ζηνπο γνλείο ηνπο ζρεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ κπνξνχζαλ λα πινπνηήζνπλ ζην ζπίηη. Δ αμηνιφγεζε ηεο θαηάθηεζεο ησλ ελλνηψλ γηλφηαλ κε πνηθίινπο ηξφπνπο. Καη' αξράο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηα «θαξηνχλ ελλνηψλ» πνπ πξνηείλνληαη ζην βηβιίν ηεο Μ. Καιιέξε. Πξφθεηηαη γηα δχν ήξσεο θαξηνχλ νη νπνίνη εθθξάδνπλ δχν αληίζεηεο απφςεηο ζρεηηθά κε ηελ εξκελεία ελφο θαηλνκέλνπ. Σα παηδηά θαινχληαλ λα ζπκθσλήζνπλ κε κία εθ ησλ δχν απφςεσλ αηηηνινγψληαο ηελ απάληεζή ηνπο. Βπηπιένλ, ηα παηδηά δεκηνχξγεζαλ αθίζεο, πίλαθεο ηαμηλφκεζεο θαη θαηαζθεπέο φπνπ απεηθφληδαλ κε εηθαζηηθφ ηξφπν ηε γλψζε πνπ είραλ απνθηήζεη. Βπίζεο, αμηνπνηήζεθε ην ζεαηξηθφ παηρλίδη γηα αλαπαξάζηαζε θαηλνκέλσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ε αιιαγή θπζηθήο θαηάζηαζεο. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ιφγσ ηνπ δηαθνξεηηθνχ ζηαδίνπ αλάπηπμεο φπνπ βξίζθνληαλ ηα παηδηά ησλ δηάθνξσλ ειηθηαθψλ νκάδσλ πνπ αληηπξνζσπεχνληαη απφ θάζε ηάμε, ππήξραλ δηαθνξνπνηήζεηο ζηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Δ Ώ' ηάμε δνχιεςε θπξίσο κε ζπδήηεζε θαη βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, κε ηξφπν παξφκνην κε απηφλ πνπ είραλ δνπιέςεη ηα λεπηαγσγεία, φπσο αλαθέξεηαη ζην βηβιίν ηεο Μ. Καιιέξε. Δ ΐ' ηάμε ρξεζηκνπνίεζε επηπιένλ ηε δσγξαθηθή απνηχπσζε, ελψ ε Γ' ηάμε ρξεζηκνπνίεζε εμαξρήο δνκεκέλα νκαδηθά θχιια εξγαζίαο, φπνπ θάζε νκάδα θαηέγξαθε φια ηα ζηάδηα ηεο εξγαζίαο ηεο θαζνδεγνχκελε απφ εξσηήζεηο (ππφζεζε - αηηηνιφγεζε, παξαηήξεζε, εξκελεία, ζπκπέξαζκα), δνχιεςε δειαδή κε ηξφπν αλάινγν κε απηφλ πνπ δηδάζθεηαη ην κάζεκα ηεο θπζηθήο ζηηο δχν ηειεπηαίεο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Καηφπηλ θάζε θαηαγξαθήο, φιεο νη νκάδεο παξνπζίαδαλ ηηο απαληήζεηο ηνπο θαη αθνινπζνχζε ζχγθξηζε απφςεσλ θαη ζπδήηεζε ζπληνληδφκελε απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ. Ώμίδεη λα ζεκεησζεί φηη απηφο ν ηξφπνο εξγαζίαο βνήζεζε ηα παηδηά λα αλεμαξηεηνπνηεζνχλ σο πξνο ηε δηεμαγσγή νπνηαζδήπνηε νκαδηθήο γξαπηήο εξγαζίαο ζε νπνηνδήπνηε άιιν κάζεκα. Σα ίδηα θχιια εξγαζίαο απνηέιεζαλ ηνπο νδεγνχο ζπδήηεζεο ζηηο κηθξφηεξεο ηάμεηο. Δ ΐ' ηάμε δνχιεςε πην ειεχζεξα κε ηα παηδηά λα θαηαγξάθνπλ κε φπνηνλ ηξφπν ήζειαλ, είηε θείκελν είηε δσγξαθηθή αλαπαξάζηαζε, ηηο παξαηεξήζεηο θαη ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπο. Ώξθεηά απφ ηα παηδηά θαη ησλ δχν ηάμεσλ θξαηνχζαλ ζεκεηψζεηο θαζ' φιε ηε δηάξθεηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ. ηελ Ώ' ηάμε δφζεθε βαξχηεηα ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν θπξίσο θαη νη ζεκεηψζεηο θαηαγξάθνληαλ ζηνλ πίλαθα απφ ηε δαζθάια κε ιέμεηο ή/θαη δσγξαθηέο. Δ δηαηχπσζε ππνζέζεσλ θαη ν έιεγρφο ηνπο γηα ηελ εμαγσγή ηειηθψλ ζπκπεξαζκάησλ ζε ζπλεξγαζία κε ην ζχλνιν ηεο ηάμεο βνήζεζε ηα παηδηά φισλ ησλ ηάμεσλ λα θαηαλνήζνπλ φηη νη επηζηεκνληθέο ππνζέζεηο κπνξεί λα επηβεβαησζνχλ ή λα δηαςεπζζνχλ κέζσ ησλ πεηξακάησλ. Βπηπιένλ βνήζεζε ηα παηδηά λα 294

ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη δελ είλαη απαξαίηεην κία επηζηεκνληθή ππφζεζε λα επηβεβαηψλεηαη πεηξακαηηθά αιιά φηη ε δηάςεπζή ηεο νδεγεί ζηε δηαηχπσζε κηαο λέαο ππφζεζεο πνπ κε ηε ζεηξά ηεο ειέγρεηαη πεηξακαηηθά θ.ν.θ, έηζη ψζηε ε φιε δηαδηθαζία λα ζπκβάιιεη ζηελ νηθνδφκεζε λέαο γλψζεο θαη ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ. Έηζη, παξφιν πνπ αξρηθά θάπνηα παηδηά αληηκεηψπηδαλ ηε δηαδηθαζία ειέγρνπ ησλ ππνζέζεσλ σο δηαγσληζκφ ή δίζηαδαλ λα εθθξάζνπλ ηηο απφςεηο πξνβιέςεηο ηνπο ή λα ηηο δηθαηνινγήζνπλ, αξγφηεξα εμέθξαδαλ ηθαλνπνίεζε θάζε θνξά πνπ ε ηάμε νινθιήξσλε ην πείξακά ηεο θαη θαηέιεγε ζε έλα ζπκπέξαζκα. Σν ζηνηρείν απηφ είλαη νπζηψδνπο ζεκαζίαο γηα ηελ απελνρνπνίεζε ηνπ ιάζνπο, ηελ απφθηεζε ζεηηθήο ζηάζεο απέλαληη ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη επηζηεκνληθήο λννηξνπίαο, θαζψο ε επηζηεκνληθή εξγαζία απαηηεί ηε ζπλεξγαζία θαη ηνλ έιεγρν ησλ ππνζέζεσλ κε ηειηθφ ζηφρν ηελ αθξηβέζηεξε πξνζέγγηζε ηνπ θφζκνπ. Σαπηφρξνλα, ε ζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα θάλεθε λα βειηηψλεη ην παηδαγσγηθφ θιίκα ηεο ηάμεο, ηφζν φζνλ αθνξά ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ παηδηψλ θαη ηελ εκπινθή φισλ ησλ παηδηψλ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο -αθφκε θαη φζσλ αληηκεηψπηδαλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο- φζν θαη ηελ παηδαγσγηθή ζρέζε παηδηψλ-εθπαηδεπηηθνχ. 3. Απνηειέζκαηα Σα πεξηζζφηεξα παηδηά ησλ κεγαιχηεξσλ ηάμεσλ θαη θάπνηα ηεο Ώ' ηάμεο θάλεθε λα θαηαλννχλ ηηο έλλνηεο πνπ κειεηήζεθαλ θαη λα ηηο ζπλδένπλ κεηαμχ ηνπο ρξεζηκνπνηψληαο ηελ αληίζηνηρε νξνινγία. ρεδφλ φια ηα παηδηά θαηάθεξαλ λα εξκελεχνπλ θπζηθά θαηλφκελα πνπ παξαηεξνχλ γχξσ ηνπο κε επηζηεκνληθή νξνινγία βαζηζκέλε ζηηο γλψζεηο πνπ απέθηεζαλ. Παξάιιεια, κε ηε δηαηχπσζε ππνζέζεσλ θαη ηελ εμαγσγή αηηηνινγεκέλσλ ζπκπεξαζκάησλ, ηα παηδηά εμαζθήζεθαλ ζην λα ηεθκεξηψλνπλ ηε γλψκε ηνπο, δεμηφηεηα πνπ κεηαβηβάζηεθε θαη ζε άιια γλσζηηθά πεδία, φπσο ε ηζηνξία θαη ε ηέρλε. Βπίζεο ε παξαηεξεηηθφηεηα ησλ παηδηψλ αλαπηχρζεθε ζηαδηαθά ζην ζεκείν φπνπ δελ παξαηεξνχζαλ απιψο θαηλφκελα θαη θαηαζηάζεηο, αιιά άξρηζαλ λα αλαδεηνχλ ηηο αηηίεο ηνπο. Παξελζεηηθά, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη ε αλαδήηεζε αηηηψλ ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ηελ ππέξβαζε ηεο θαζεκεξηλήο ζπλείδεζεο, ε νπνία πεξηνξίδεηαη ζηελ εκπεηξηθή θαη άθξηηε πξφζιεςε ηνπ θφζκνπ σο αλαιινίσηνπ. Δ αλεπηπγκέλε ζπλείδεζε είλαη ζε ζέζε λα πξνζεγγίδεη ηηο αηηηαθέο ζρέζεηο πνπ δηέπνπλ ηνλ θπζηθφ θαη θνηλσληθφ θφζκν θαη λα αληηιακβάλεηαη ηηο δπλαηφηεηεο ηεο αλζξψπηλεο επίδξαζεο επάλσ ηνπ (γηα εθηελέζηεξε πξαγκάηεπζε ηνπ δεηήκαηνο βι. Παπιίδεο 2012). Βπηπιένλ, παξαηεξήζεθε βειηίσζε ηνπ παηδαγσγηθνχ θιίκαηνο ζηελ ηάμε, γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζηελ νκαδηθή εξγαζία ησλ παηδηψλ. Σα παηδηά έκαζαλ λα 295

ζπλεξγάδνληαη, λα αληαιιάζζνπλ απφςεηο, λα επηρεηξεκαηνινγνχλ κε ζηφρν ηελ εμαγσγή απφ θνηλνχ νξζψλ ζπκπεξαζκάησλ, αιιά θαη λα απνδέρνληαη φηη δελ είλαη απαξαίηεην λα απνδεηθλχεηαη πάληα ζσζηή ε ππφζεζή ηνπο. εκαληηθή ήηαλ θαη ε θαιιηέξγεηα ηεο ζρέζεο κεηαμχ παηδηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, αθνχ έβιεπαλ ηε δαζθάια ηνπο σο ζπλεξγάηε θαη θαζνδεγεηή ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ ηνπο θηλνχζαλ ην ελδηαθέξνλ θαη αληαπνθξηλφηαλ ζηε δηάζεζή ηνπο γηα βησκαηηθή κάζεζε. Ώθφκε, επεηεχρζε κέζσ ησλ δξαζηεξηνηήησλ επέθηαζεο πνπ πξνηείλνληαλ γηα ην ζπίηη ή ηελ απιή επαλάιεςε ησλ πεηξακάησλ πνπ είρακε θάλεη ζηελ ηάμε ε ζχλδεζε ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο θαη εδξαηψζεθε ε ζπλεξγαζία ησλ δαζθάισλ κε ηνπο γνλείο ησλ παηδηψλ. ην ζπίηη ηα παηδηά δίδαζθαλ ηα ίδηα ζηνπο γνλείο ή/θαη ηα αδέιθηα ηνπο φζα δηδάρζεθαλ ζην ζρνιείν, κε απνηέιεζκα λα εκπεδψλνπλ θαιχηεξα ηε γλψζε, θηάλνληαο ζηελ θνξπθή ηεο ππξακίδαο κάζεζεο. Βπηπξνζζέησο, δηαπηζηψζεθε φηη ηα παηδηά αλέπηπμαλ ζεηηθή ζηάζε πξνο ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη αηζζάλζεθαλ νηθεία κε ηε ρξήζε ηεο επηζηεκνληθήο κεζφδνπ πξνζέγγηζεο ησλ θαηλνκέλσλ θαη αλέπηπμαλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ηηο επηζηεκνληθέο δεμηφηεηεο ηεο παξαηήξεζεο, ηεο ζχγθξηζεο, ηεο επηθνηλσλίαο, ηεο εξκελείαο θαη ηεο εμαγσγήο ζπκπεξάζκαηνο. Σέινο, ε πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο θπζηθψλ επηζηεκψλ ζε ηξεηο δηαθνξεηηθέο ηάμεηο ζπλέβαιε ζηελ αλάπηπμε θιίκαηνο επνηθνδνκεηηθήο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ην νπνίν κε ηε ζεηξά ηνπ πξνάγεη ηελ αλάπηπμε θαη εθαξκνγή θαηλνηφκσλ πξαθηηθψλ ελ γέλεη ζηε ζρνιηθή κνλάδα. Βηβιηνγξαθηθέο Αλαθνξέο ΐηγθφηζθη, Λ.. (1988). θέςε θαη γιψζζα. Ώζήλα: Γλψζε. Driver R., Guesne E. & Tibergihien A. (1993). Οη ηδέεο ησλ παηδηψλ ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο. Ώζήλα: Σξνραιία. Καιιέξε, Μ. (2016). Έλλνηεο θαη θαηλφκελα απφ ηνλ θπζηθφ θφζκν γηα κηθξά παηδηά. Θεζζαινλίθε: OstraconPublishing. Κνιηάδεο, Β. (1995). Θεσξίεο κάζεζεο θαη εθπαηδεπηηθήο πξάμεο. η.ΐ, Ώζήλα. Moll, L. (1990) (ed.). Vygotsky and education: Instructional implications and applications of sociohistorical psychology. Cambridge: CambridgeUniversityPress. 296

Παπιίδεο, Π. (2012). Ζ γλψζε ζηε δηαιεθηηθή ηεο θνηλσληθήο εμέιημεο. Θεζζαινλίθε: Βπίθεληξν. Savater, F. (2004). Ζ αμία ηνπ εθπαηδεχεηλ. Ώζήλα: ειιεληθά γξάκκαηα. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΏ ΔΜΒΕΧΜΏΣΏ Δ Βχε Καπιάλε πξαγκαηνπνίεζε ηηο πηπρηαθέο θαη κεηαπηπρηαθέο ηεο ζπνπδέο ζην Σκήκα Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο ηνπ Ώ.Π.Θ., ζην νπνίν είλαη ππνςήθηα δηδάθηνξαο. Αηδάζθεη ζην 1 ν Πεηξακαηηθφ Αεκνηηθφ ρνιείν Θεζζαινλίθεο θαη ηα εξεπλεηηθά ηεο ελδηαθέξνληα πεξηιακβάλνπλ ηε θηινζνθία ηεο παηδείαο θαη ηεο ςπρνινγίαο, ηελ αλαπηπμηαθή ςπρνινγία θαη ηε ζχλδεζε ηεο ηέρλεο κε ηελ εθπαίδεπζε. Δ Παξαζθεπή Καμίξα είλαη δαζθάια ζην 1 ν Πεηξακαηηθφ Αεκνηηθφ ρνιείν Θεζζαινλίθεο. Βίλαη απφθνηηνο ηνπ Π.Σ.Α.Β. ηνπ Ώ.Π.Θ. Σα εξεπλεηηθά ηεο ελδηαθέξνληα πεξηιακβάλνπλ ηελ αμηνπνίεζε ησλ ηερλψλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θαιιηέξγεηα ηεο επηζηεκνληθήο λννηξνπίαο ζην ζρνιείν. Δ Ώζελά Νηαλαβάξα είλαη δαζθάια ζην 1 ν Πεηξακαηηθφ Αεκνηηθφ ρνιείν Θεζζαινλίθεο. Βίλαη απφθνηηνο ηνπ ηκήκαηνο Φπζηθήο ηεο ρνιήο Θεηηθψλ Βπηζηεκψλ θαη ηνπ Π.Σ.Α.Β. ηνπ Ώ.Π.Θ. θαη έρεη θάλεη κεηαπηπρηαθφ κε ζέκα ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ζην Σ.Β.Π.Ώ.Β. ηνπ Ώ.Π.Θ. Σα εξεπλεηηθά ηεο ελδηαθέξνληα πεξηιακβάλνπλ ηε δηδαθηηθή ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ θαη ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. 297

Δθπαηδεπηηθφ Πξφγξακκα: Γεκνθξαηία θαη Δθπαίδεπζε Ώλαζηαζία Καππάηνπ Πεηξακαηηθφ Αεκνηηθφ Φιψξηλαο, Αηδάθησξ Παλεπηζηεκίνπ Απηηθήο Μαθεδνλίαο Natassakf@hotmail.com ΠΔΡΗΛΖΦΖ Θα παξνπζηαζηεί ην εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα κε ηίηιν: Αεκνθξαηία θαη Βθπαίδεπζε ηνπ Εδξχκαηνο ηεο ΐνπιήο ησλ Βιιήλσλ πνπ πινπνηείηαη ζηελ η ηάμε ηνπ Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο. 1. Φηινζνθία πξνγξάκκαηνο: Δ δεκνθξαηία θαη ε εθπαίδεπζε πξνυπνζέηνπλ θαη θαιιηεξγνχλ θνηλέο αμίεο: ηελ θξηηηθή ζθέςε, ηελ αληηθεηκεληθή γλψζε, ηνλ δηάινγν, ηε ζπλεξγαζία, ηελ αλνρή, ηελ αιιειεγγχε, ηνλ αιιεινζεβαζκφ. Δ δεκνθξαηία θαη ε εθπαίδεπζε πξνυπνζέηνπλ κηα αηζηφδνμε αληίιεςε γηα ην κέιινλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θνηλσλίαο, σο απφξξνηα ηεο θνζκνζεσξίαο ηνπ Ώλζξσπηζκνχ θαη ηνπ Αηαθσηηζκνχ. Δ ζχγθιηζε δεκνθξαηίαο θαη εθπαίδεπζεο ζηελ θνηλή θηινζνθηθή θαη ηδενινγηθή αθεηεξία ηνπο νδεγεί ζε δχν ζεκειηψδεηο παξαδνρέο: Δ δεκνθξαηία δηδάζθεηαη θαη επνκέλσο ε εθπαίδεπζε έρεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε δεκνθξαηηθή αλέιημε ηεο θνηλσλίαο. Σν πξφγξακκα «Αεκνθξαηία θαη Βθπαίδεπζε» ζρεδηάζηεθε απφ ην Σκήκα Βθπαηδεπηηθψλ Πξνγξακκάησλ ηνπ Εδξχκαηνο ηεο ΐνπιήο κε βάζε απηέο ηηο παξαδνρέο. 2. ηφρνη δηδαζθαιίαο: Σν πξφγξακκα «Αεκνθξαηία θαη Βθπαίδεπζε» επηδηψθεη: λα πξνζθέξεη ρξήζηκα εξγαιεία ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα λα δηδάμνπλ ηε δεκνθξαηία ζηηο ηάμεηο λα δψζεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα εκπινπηίζνπλ ηε δηδαζθαιία ηνπο θαη λα ηεθκεξηψζνπλ πεξηζζφηεξν θάπνηα απφ ηα αληηθείκελά ηεο λα πξνηείλεη κεζφδνπο ζπκκεηνρηθέο, ελεξγεηηθέο, ζπλεξγαηηθέο, πνπ επηδηψθνπλ ηνλ ζπλδπαζκφ ηεο γλσζηηθά πξνζαλαηνιηζκέλεο κάζεζεο κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή ησλ καζεηψλ λα ζπλδπάζεη ηα ζρνιηθά δηδαζθφκελα καζήκαηα κε βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, εχθνια παξνπζηάζηκεο ζηηο ζρνιηθέο ηάμεηο λα πξνζθέξεη εξγαιεία ειθπζηηθά, βησκαηηθά θαη επράξηζηα λα ζπκβάιεη ζηνλ πξνβιεκαηηζκφ γχξσ απφ ηηο θεληξηθέο αμίεο θαη ηηο κεζφδνπο ηεο δεκνθξαηηθά πξνζαλαηνιηζκέλεο ζχγρξνλεο εθπαίδεπζεο. Δ πινπνίεζε/πξνζαξκνγή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ πνπ έιαβε ρψξα ζηελ ηάμε θαη ζα παξνπζηαζηεί ζην ζπλέδξην πεξηζηξέθεηαη ζηνπο παξαθάησ ζεκαηηθνχο άμνλεο: 1. ςεηο ηνπ ξαηζηζκνχ 298

2. Δ δηαθνξεηηθφηεηα: Αηθαίσκα θαη Καηάθηεζε 3. Ώφξαηα παηδηά: Δ Παηδηθή Βξγαζία ζηελ Βιιάδα θαη ζηνλ θφζκν 4. Γπλαίθεο: Σν κηζφ ηεο αλζξσπφηεηαο Δηζαγσγή ηηο κέξεο καο ην αίηεκα γηα ζχλδεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κε ηελ θνηλσλία είλαη πεξηζζφηεξν επηηαθηηθφ απφ πνηέ. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή ζπλέβαιιε ε ηεξάζηηα ηερλνινγηθή πξφνδνο πνπ έρεη ζπληειεζηεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο επέθεξε ζεκαληηθέο θνηλσληθέο αλαθαηαηάμεηο. Παξά ηηο απφπεηξεο πνπ έρνπλ γίλεη θαηά θαηξνχο ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πξνθεηκέλνπ λα ακβιπλζεί ην ράζκα κεηαμχ θνηλσλίαο θαη ζρνιείνπ, φπσο επηρεηξήζεθε λα γίλεη κε ην «Ώλνηθηφ ρνιείν», νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο είλαη ππαξθηέο ζην ζρνιείν. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Pierre Bourdie πεξί κνξθσηηθνχ θεθαιαίνπ ησλ νηθνγελεηψλ ησλ καζεηψλ, νη νηθνγέλεηεο ησλ αλψηεξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ θιεξνδνηνχλ ζηα κέιε ηνπο ζπγθεθξηκέλα κνξθσηηθά πξνλφκηα, γλψζεηο θαη εμνηθείσζε κε ηα πξντφληα ηεο ηέρλεο θαη ηνπ πλεχκαηνο, δηαλνεηηθέο δεμηφηεηεο θαη «θαιφ γνχζην». Σνπο κεηαδίδνπλ επίζεο αμίεο πνιχ θνληηλέο κε απηέο ηνπ ζρνιείνπ, ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηε κάζεζε θαη πςειέο πξνζδνθίεο. ηνλ αληίπνδα ηεο αληίιεςεο απηήο νη θηινδνμίεο, νη επηηπρίεο θαη ε αξηζηεία δε ζεσξνχληαη ζεκαληηθά ζηελ ςπρνινγία ησλ ιατθψλ ζηξσκάησλ θαη έηζη νη γνλείο δελ ηα κεηαδίδνπλ ζηα παηδηά ηνπο. Καηά ζπλέπεηα ηα άηνκα έρνπλ δηαθνξεηηθή «λννηξνπία» σο πξνο ηελ θνηλσληθή επηηπρία αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή θαηεγνξία απφ ηελ νπνία πξνέξρνληαη (Φξαγθνπδάθε 1985). Δ εηθφλα ηεο αληηθαηηθφηεηαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο αλαδεηθλχεηαη εάλ εμεηάζεη θαλείο ηελ θνηλσληθή δηάζηαζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ, αθνχ απφ ηε κηα πιεπξά θαηάθεξε κέζσ ηνπ παξαδνζηαθνχ ζρνιείνπ λα δηεπξχλεη θαηά πνιχ ηελ πξφζβαζε ηεο ζπληξηπηηθήο πιεηνςεθίαο ησλ καζεηψλ ζηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα θαη ηδηαίηεξα ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, ελψ απφ ηελ άιιε πιεπξά, κέζσ ηεο εγθαζίδξπζεο κηαο «πνιπδάπαλεο» παξα-παηδείαο έμσ απφ απηφ, θαιθηδεχεη ηελ πξαγκαηηθή ηζφηεηα ζηηο επθαηξίεο πνπ δίλεη. ήκεξα είλαη αλάγθε λα πξαγκαηνπνηήζεη έλα άικα πνηφηεηαοψζηε κε βάζε ηηο ζεηηθέο θαηαθηήζεηο ηνπ παξειζφληνο λα αλαηξέζεη φιεο ηηο αξλεηηθέο πηπρέο ηεο ζεκεξηλήο ιεηηνπξγίαο ηνπ. Δ πνηφηεηαεδψ νξίδεηαη κε βάζε ηελ παξάκεηξν ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο θαη ηεο πξνζθνξάο ζηνπο καζεηέο φισλ ησλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ, φρη απιά ηεο 299

«πξφζβαζεο ζην ζχζηεκα» αιιά ηεο δπλαηφηεηαο φινη λα «επσθεινχληαη εμίζνπ»απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε απηφ (Ώλδξνχζνπ 1997). Βπνκέλσο ην δηαθχβεπκα ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία είλαη ε θαιιηέξγεηα θηλήηξσλ κάζεζεο ζε φινπο ηνπο καζεηέο (Κσζηαξίδνπ-Βπθιείδε 1999). Κξίζηκεο παξάκεηξνη ζε ζρέζε κε ην ζπγθεθξηκέλν αηηνχκελν απνηεινχλ: ε δηάξζξσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ζπνπδψλ κε ηξφπν ειθπζηηθφ γηα φινπο ηνπο καζεηέο, νη παηδαγσγηθέο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη ζην εζσηεξηθφ ηνπ ζρνιείνπ, νη νπνίεο βαζίδνληαη ζηνλ ζεβαζκφ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ην δηαθνξνπνηεκέλν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, ε θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ γηα ηε δσή θαη ε δεκνθξαηηθή δηνηθεηηθή νξγάλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κνλάδσλ. 1. Κξηηήξηα επηινγήο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο Σν ζπγθεθξηκέλν εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα θηινδνμεί λα ζπλεηζθέξεη ζηελ εμνκάιπλζε ησλ παηδαγσγηθψλ ζρέζεσλ εληφο ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ, ψζηε απηέο λα δηακνξθσζνχλ ζε έλα πιαίζην θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο θαη ζεβαζκνχ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο. Ώθξηβψο επεηδή δηαπηζηψζεθε ζηελ ηάμε πινπνίεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο κεγάιν θνηλσληθφ/νηθνλνκηθφ ράζκα πνπ επεξέαδε φρη κφλν ηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ, αιιά θπξίσο ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο θαη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο, ε επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ επηβεβιεκέλε. Παξάιιεια, κέζσ ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο ν ζθνπφο ήηαλ ε δεκηνπξγία ηεο έλλνηαο ηνπ «πνιίηε» ζηνπο καζεηέο ηεο ηάμεο κνπ. Σν ζρνιείν θαιείηαη θαη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα αλαθφςεη ηε δηαδηθαζία κεηαηξνπήο ησλ ζηεξενηχπσλ, πνπ πηζαλφλ ν καζεηήο έρεη δηακνξθψζεη απφ ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, ζε πξνθαηαιήςεηο (Γθφηνβνο 1996). Δ δηακφξθσζε θαη ε έληαμε ησλ πνιηηψλ ζηελ θνηλσλία απνηεινχζε πάληνηε έλαλ απφ ηνπο θχξηνπο ζθνπνχο ηνπ ζρνιείνπ. Μηα δεκνθξαηηθή αληίιεςε ηεο αγσγήο ηνπ πνιίηε ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηε δεκφζηα ζπδήηεζε θαη ηε δπλαηφηεηα πξνζσπηθήο θαιιηέξγεηαο ηνπ θάζε αηφκνπ. Παξάιιεια, ε αγσγή ηνπ πνιίηε ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία ζα πξέπεη λα πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ πξνψζεζε ηεο θαηαλφεζεο ησλ ηδαληθψλ ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηελ πξνζήισζε ζηηο αμίεο θαη ηηο αξρέο ηεο. Δ δεκνθξαηία δελ είλαη κφλν έλλνηα, έλαο ζεζκφο, κηα ηδέα θαη κηα νπηνπία αιιά θπξίσο θαζεκεξηλφηεηα (Schmidt 2004). Μπνξεί λα εθθξαζηεί κέζα απφ ην δεκνθξαηηθφ θιίκα πνπ νη ίδηνη έρνπκε θξνληίζεη λα θαιιηεξγήζνπκε ζηε ζρνιηθή θαζεκεξηλή πξαθηηθή. Γηα ηνλ ιφγν απηφ είλαη ρξήζηκν, αλ φρη αλαγθαίν, λα αλαξσηεζνχκε σο άλζξσπνη, αιιά θαη σο παηδαγσγνί, ηνλ ξφιν πνπ θαινχκαζηε λα δηαδξακαηίζνπκε ζηε δηαπαηδαγψγεζε ησλ απξηαλψλ πνιηηψλ θαη λα ζηαζνχκε 300

θξηηηθνί απέλαληη ζηα κέζα πνπ καο δηαηίζεληαη γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζθνπνχ. Άιισζηε, ζχκθσλα κε ηηο παξαδνρέο ζρεδηαζκνχ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ε δεκνθξαηία θαη ε εθπαίδεπζε πξνυπνζέηνπλ θαη θαιιηεξγνχλ θνηλέο αμίεο: ηελ θξηηηθή ζθέςε, ηελ αληηθεηκεληθή γλψζε, ηνλ δηάινγν, ηε ζπλεξγαζία, ηελ αλνρή, ηελ αιιειεγγχε, ηνλ αιιεινζεβαζκφ. Δ δεκνθξαηία θαη ε εθπαίδεπζε πξνυπνζέηνπλ κηα αηζηφδνμε αληίιεςε γηα ην κέιινλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θνηλσλίαο, σο απφξξνηα ηεο θνζκνζεσξίαο ηνπ Ώλζξσπηζκνχ θαη ηνπ Αηαθσηηζκνχ. Δ ζχγθιηζε δεκνθξαηίαο θαη εθπαίδεπζεο ζηελ θνηλή θηινζνθηθή θαη ηδενινγηθή αθεηεξία ηνπο νδεγεί ζε δχν ζεκειηψδεηο παξαδνρέο: Δ δεκνθξαηία δηδάζθεηαη θαη επνκέλσο ε εθπαίδεπζε έρεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε δεκνθξαηηθή αλέιημε ηεο θνηλσλίαο. 2. Σαπηφηεηα εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο Σν εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα «Αεκνθξαηία θαη Βθπαίδεπζε» απνηειεί έλα πξφγξακκα ζρεδηαζκέλν απφ ην Σκήκα Βθπαηδεπηηθψλ Πξνγξακκάησλ ηνπ Εδξχκαηνο ηεο ΐνπιήο ησλ Βιιήλσλ, κε θαηάιιεια ζρεδηαζκέλν ππνζηεξηθηηθφ πιηθφ γηα ηελ πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Ώλαιπηηθφηεξα, ην πιηθφ πνπ πξνηείλεηαη γηα θάζε ζέκα παξνπζηάδεηαη ζπλήζσο ζε δχν κέξε: Φάθεινο γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ κε ρξήζηκν πιηθφ αλαθνξάο θαη ηεθκεξίσζεο γηα ην παξνπζηαδφκελν ζέκα Παηδαγσγηθά Βξγαζηήξηα κε δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, νη νπνίεο πνιχ εχθνια κπνξνχλ λα παξνπζηαζηνχλ ζηελ ηάμε. ην ζεκείν απηφ, βέβαηα, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη επεηδή ην ππνζηεξηθηηθφ πιηθφ ηνπ πξνγξάκκαηνο απεπζπλφηαλ πεξηζζφηεξν ζε καζεηέο Γπκλαζίνπ, απαηηήζεθαλ θάπνηεο δηνξζσηηθέο παξεκβάζεηο, ψζηε λα κπνξεί λα γίλεη επεμεξγαζία ηνπ πιηθνχ απφ ηνπο καζεηέο ηεο η ηάμεο. Δ πινπνίεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο έγηλε θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο ζηελ κηα ψξα εβδνκαδηαίσο, ζχκθσλα κε ην σξνιφγην πξφγξακκα καζεκάησλ, πνπ αθηεξψλεηαη γηα ην δηδαθηηθφ αληηθείκελν ηεο Κνηλσληθήο θαη Πνιηηηθήο Ώγσγήο ζηελ η ηάμε ηνπ δεκνηηθνχ. 301

ηηο πεξηζζφηεξεο εξγαζίεο ηνπ πξνγξάκκαηνο νη 22 καζεηέο ηεο η ηάμεο εξγάζηεθαλ ζε 3 ή 4 νκάδεο ησλ 7 κε 6 αηφκσλ, θαηά κέζν φξν, επνκέλσο πξνηηκήζεθε ε νκαδνζπλεξγαηηθή κνξθή εξγαζίαο, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη δελ ππήξραλ θαη εξγαζίεο φπνπ θάζε καζεηήο εξγάζηεθε αηνκηθά. Εδηαίηεξε έκθαζε δφζεθε ζηε δηαινγηθή κέζνδν κάζεζεο, ζηελ ειεχζεξε ζπδήηεζε, ψζηε νη καζεηέο λα έρνπλ ηελ επθαηξία λα εθθξάζνπλ πξνζσπηθέο ηνπο εκπεηξίεο θαη βηψκαηα πάλσ ζηα δεηήκαηα ππφ δηαπξαγκάηεπζε. 3. Δπηδηψμεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο Ώπνζθνπεί ζηελ ππνζηήξημε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ ζε ζέκαηα δηδαζθαιίαο ησλ αξρψλ θαη ησλ αμηψλ ηεο δεκνθξαηίαο, πνιηηηθήο αγσγήο θαη θνηλνβνπιεπηηθήο θαη πνιηηηθήο ηζηνξίαο. Σν πξφγξακκα «Αεκνθξαηία θαη Βθπαίδεπζε» επηδηψθεη λα πξνζθέξεη ρξήζηκα εξγαιεία ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα λα δηδάμνπλ ηε δεκνθξαηία ζηηο ηάμεηο. Να δψζεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα εκπινπηίζνπλ ηε δηδαζθαιία ηνπο θαη λα ηεθκεξηψζνπλ πεξηζζφηεξν θάπνηα απφ ηα αληηθείκελά ηεο. Να πξνηείλεη κεζφδνπο ζπκκεηνρηθέο, ελεξγεηηθέο, ζπλεξγαηηθέο, πνπ επηδηψθνπλ ηνλ ζπλδπαζκφ ηεο γλσζηηθά πξνζαλαηνιηζκέλεο κάζεζεο κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή ησλ καζεηψλ. Να ζπλδπάζεη ηα ζρνιηθά δηδαζθφκελα καζήκαηα κε βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, εχθνια παξνπζηάζηκεο ζηηο ζρνιηθέο ηάμεηο. Να πξνζθέξεη εξγαιεία ειθπζηηθά, βησκαηηθά θαη επράξηζηα, λα ζπκβάιεη ζηνλ πξνβιεκαηηζκφ γχξσ απφ ηηο θεληξηθέο αμίεο θαη ηηο κεζφδνπο ηεο δεκνθξαηηθά πξνζαλαηνιηζκέλεο ζχγρξνλεο εθπαίδεπζεο. 4. Πεξηερφκελα εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο Σν εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα πεξηιακβάλεη πιεζψξα ζεκαηηθψλ πξνο δηεξεχλεζε κε μερσξηζηφ πιηθφ ππνζηήξημεο γηα ηελ θάζε κηα. Βλδεηθηηθά νη ζεκαηηθέο πεξηνρέο πξνο δηαπξαγκάηεπζε είλαη νη αθφινπζεο: α. Καλφλεο θαη Νφκνη ζηελ Καζεκεξηλή Εσή. Οη καζεηέο κέζα απφ εηδηθά ζρεδηαζκέλεο παηγληψδεηο δξαζηεξηφηεηεο ζπλεηδεηνπνηνχλ ζηαδηαθά ηελ 302

αλαγθαηφηεηα ηεο λνκνζεζίαο θαη ησλ θαλνληζκψλ γηα ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ. β. Οη Μαζεηηθέο Κνηλφηεηεο. Βπαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ ζεκαζία ησλ καζεηηθψλ θνηλνηήησλ, σο πξνο ηε ζπκβνιή ηνπο ζηελ αλάδεημε ηεο ζπιινγηθφηεηαο, ηεο απφ θνηλνχ δξαζηεξηνπνίεζεο θαη ζπκκεηνρήο ζηε ζρνιηθή δσή. γ. Δρζξνί ηεο Γεκνθξαηίαο: Ο Ναδηζκφο. Καιιηέξγεηα θξηηηθήο ζθέςεο ησλ καζεηψλ ψζηε λα θαιιηεξγήζνπλ ηε δεκνθξαηηθή ηνπο ζπλείδεζε θαη λα αληηπαξαηεζνχλ θξηηηθά ζε θάζε αξλεηή ηεο δεκνθξαηίαο. δ. Όςεηο ηνπ Ραηζηζκνχ. Σνκέαο ελαζρφιεζεο ζην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Θα γίλεη εθηελέζηεξε αλαθνξά ζηε ζπλέρεηα. ε. Αζελατθή Γεκνθξαηία: Πνιηηεηαθνί Θεζκνί. πζρέηηζε απφ ηνπο καζεηέο ησλ αξραίσλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ κε αληίζηνηρνπο ζεκεξηλνχο, ζπκβάιινληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο δεκνθξαηηθήο ηνπο ζπλείδεζεο. ζη. Ζ Γηαθνξεηηθφηεηα: Γηθαίσκα θαη Καηάθηεζε δ. Αφξαηα Παηδηά: Ζ Παηδηθή Δξγαζία ζηελ Διιάδα θαη ηνλ Κφζκν ε. Γπλαίθεο: Σν Μηζφ ηεο Αλζξσπφηεηαο Με ηηο ζεκαηηθέο δ, ζη, ε θαη ζ αζρνιεζήθακε ζην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη γηα ηνλ ιφγν απηφ ζα γίλεη αλαιπηηθφηεξε αλαθνξά ζηε ζπλέρεηα. Δ επηινγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζεκαηηθψλ έιαβε ρψξα απφ ηε δαζθάια κε θξηηήξην ηα ελδηαθέξνληα, ηηο αλάγθεο θαη ηα πξνβιήκαηα ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ηάμεο ηεο. 5. Μεζνδνινγία πινπνίεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο 5.1. Θεκαηηθή ελόηεηα: Όςεηο ηνπ ξαηζηζκνύ Ο φξνο ξαηζηζκφο ζηελ θπξηνιεθηηθή ηνπ ρξήζε ζεκαίλεη ην κίζνο ή ηνλ θφβν γηα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζε θπιέο δηαθνξεηηθέο απφ ηε δηθή καο, θαζψο θαη ηελ ερζξηθή ή θαη ππνηηκεηηθή ζηάζε απέλαληί ηνπο, ηνπο ζπζηεκαηηθνχο πεξηνξηζκνχο θαη ηηο δηαθξίζεηο εηο βάξνο ηνπο. Σα παξαπάλσ ζπλδένληαη κε ηελ πεπνίζεζε φηη νη θπιέο απφ ηηο νπνίεο πξνέξρνληαη είλαη θαηψηεξεο απφ ηε δηθή καο. Ο φξνο ξαηζηζκφο ρξεζηκνπνηείηαη θαη επέθηαζε θαη γηα ηηο αλάινγεο αληηιήςεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πξνο άηνκα δηαθνξεηηθά απφ εκάο, φζνλ αθνξά άιια δηαθξηηηθά γλσξίζκαηα πέξα απφ ηε θπιή, π.ρ. ην θχιν, ηελ εζληθή/ηνπηθή θαηαγσγή, ηελ θνηλσληθή ζέζε, ηελ 303

θαηάζηαζε ηεο πγείαο. Με ηελ έλλνηα ηνπ ξαηζηζκνχ ζπλδέεηαη ε έλλνηα ηεο θπιήο. Ο φξνο θπιή ππνδειψλεη κηα νκάδα αλζξψπσλ πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ θνηλή θαηαγσγή θαη ζπλήζσο απφ νξηζκέλα επδηάθξηηα θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ην ρξψκα ηνπ δέξκαηνο. Δ έλλνηα ακθηζβεηείηαη, ηδίσο κεηά ηελ απνθσδηθνπνίεζε ηνπ DNA, θαζψο νη θπιεηηθνί δείθηεο έρεη απνδεηρζεί φηη απνηεινχλ έλα ειάρηζην, ακειεηέν πνζνζηφ ηεο γελεηηθήο ζχλζεζεο ηνπ αηφκνπ. Οη θνηλσληθνί επηζηήκνλεο ζπκθσλνχλ ζήκεξα φηη ε θπιή είλαη κάιινλ κηα θνηλσληθή θαηαζθεπή παξά κηα γλήζηα βηνινγηθή θαηεγνξία. ινη νη άλζξσπνη έρνπλ κηα θνηλή θαηαγσγή θαη νη νκάδεο πνπ αλήθνπλ ζην εληαίν αλζξψπηλν είδνο κεηαλάζηεπαλ θαη κεηαλαζηεχνπλ εξρφκελεο ζπλερψο ζε επηκεημίεο. Έηζη νη θπιεηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο είλαη ζρεηηθέο θαη φρη απφιπηεο. Ο ξαηζηζκφο ή θπιεηηζκφο εκθαλίζηεθε σο επηζηεκνληθή ζεσξία. χκθσλα κε ηνλ Ώλδξέα Παληαδφπνπιν (2008), ν ηδεφηππνο ηνπ ζεκεξηλνχ λένπ ξαηζηζκνχ, ζε αληίζεζε κε ηνλ παιηφ βηνινγηθφ ξαηζηζκφ, κπνξεί, θαηά ηνλ Σαγθηέθ, λα αλαιπζεί ζηα αθφινπζα ηέζζεξα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά: α) ηε κεηαηφπηζε ηνπ ξαηζηζηηθνχ ιφγνπ απφ ηε «θπιή» ζηελ «θνπιηνχξα». Τπνθαηάζηαζε, δειαδή, ηνπ «επηρεηξήκαηνο» γηα ηε ιεγφκελε θπιεηηθή θαζαξφηεηα απφ απηφ ηεο ππεξάζπηζεο κηαο «απζεληηθήο» πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο. β) ηε κεηαηφπηζε απφ ηελ «αληζφηεηα» ζηε «δηαθνξά». Δ παιηά ππνηίκεζε ησλ «θαηψηεξσλ» («θπιψλ») δίλεη ζήκεξα ηε ζέζε ηεο ζηε θνβία ηεο αλάκεημεο ησλ πνιηηηζκψλ. γ) ηελ πξνζθπγή κάιινλ ζε «εηεξφθηιεο» [θηιία πξνο ηνλ άιιν, ηνλ μέλν] θφξκνπιεο («δηθαίσκα ζηε δηαθνξά»), παξά ζε «εηεξφθνβεο» [θφβνο απέλαληη ζηνλ μέλν]. δ) Σν ηειεπηαίν ραξαθηεξηζηηθφ ζα κπνξνχζε λα απνδνζεί κέζα απφ ηε δηαηχπσζε ηνπ «έκκεζνπ» ή «ζπκβνιηθνχ ξαηζηζκνχ»: ν λενξαηζηζηηθφο ιφγνο δχζθνια ζπιιακβάλεηαη σο «ξαηζηζηηθφο», γηαηί ξίρλεη φιν ηνπ ην βάξνο ζην άξξεην, ζην ππνλννχκελν. Οη αληηζεκίηεο ζήκεξα παξνπζηάδνληαη σο «αληηζησληζηέο», ν αληηκεηαλαζηεπηηθφο ιφγνο ππνζηαζηνπνηεί, θαζνιηθεχεη θαη δαηκνλνπνηεί ηνπο «αλεπηζχκεηνπο» μέλνπο («νη Άξαβεο»). 5.2. Σηόρνη ελόηεηαο 1. Να αλαγλσξίζνπλ θαη λα εληνπίδνπλ νη καζεηέο ηα δηαθνξεηηθά είδε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ξαηζηζκνχ, φπσο ν θνηλσληθφο, ν εζληθφο θαη ν θπιεηηθφο. 2. Να ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηηο εθθάλζεηο ηνπ θνηλσληθνχ ξαηζηζκνχ θαη λα βηψζνπλ ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηέο ηνπ. 5.3.Δξγαζία ζηε ζρνιηθή ηάμε Φάζε Ώ Βλεξγνπνίεζε καζεηψλ 304

Οη καζεηέο είλαη ήδε εμνηθεησκέλνη κε ηελ έλλνηα ηνπ ξαηζηζκνχ ηφζν κέζα απφ αλαθνξέο πνπ γίλνληαη ζην πιαίζην ησλ δηαθφξσλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ, π.ρ. Θξεζθεπηηθά, Νενειιεληθή Γιψζζα, φζν θαη απφ ζπδεηήζεηο πνπ γίλνληαη κε αθνξκή θνηλσληθά δεηήκαηα ηεο επηθαηξφηεηαο, π.ρ. ην πξνζθπγηθφ δήηεκα. Βπνκέλσο, ζε πξψην επίπεδν, έγηλε ζπδήηεζε κε επίθεληξν ηα είδε ηνπ ξαηζηζκνχ πνπ ζπλαληνχκε ζηελ θαζεκεξηλφηεηα, π.ρ. θπιεηηθφο, θνηλσληθφο, εζληθφο, πξνθεηκέλνπ νη καζεηέο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ δεηήκαηνο πνπ εμεηάδνπκε. ηε ζπλέρεηα νη καζεηέο εθφζνλ αλαγλψξηζαλ κέζα απφ δηαινγηθή ζπδήηεζε ηα δηαθνξεηηθά είδε ηνπ ξαηζηζκνχ ρσξίζηεθαλ ζε αληίζηνηρεο νκάδεο εξγαζίαο. πγθεθξηκέλα δεκηνπξγήζεθαλ νη νκάδεο ηνπ θπιεηηθνχ ξαηζηζκνχ, ηνπ θνηλσληθνχ ξαηζηζκνχ θαη ηνπ εζληθνχ ξαηζηζκνχ. Δ εξγαζία πνπ ηνπο αλαηέζεθε ήηαλ ε δηαδηθηπαθή αλαδήηεζε εηθφλσλ αληηπξνζσπεπηηθψλ ηεο θάζε φςεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ξαηζηζκνχ. Ώθνινχζεζε ην ζηάδην ηεο επεμεξγαζίαο θαη κειέηεο ησλ εηθφλσλ πνπ πξνζθφκηζαλ ζηε ζρνιηθή ηάμε νη νκάδεο. Δ νκάδα θαινχληαλ λα επηδείμεη ηελ εηθφλα ζηελ ηάμε, λα ηελ πεξηγξάςεη θαη λα ηελ θαηαηάμεη ζε έλα είδνο ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ξαηζηζκνχ. Φάζε ΐ Βπαηζζεηνπνίεζε καζεηψλ ην πιαίζην ηεο δεχηεξεο θάζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ν απψηεξνο ζηφρνο ήηαλ ε επαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ σο πξνο ηνλ αξλεηηθφ αληίθηππν ηφζν ζε αηνκηθφ φζν θαη ζε θνηλσληθφ επίπεδν ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ξαηζηζκνχ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ έιαβε ρψξα κειέηε ζπγθεθξηκέλσλ απνζπαζκάησλ. Σν πξψην απφζπαζκα ην νπνίν κειεηήζεθε ήηαλ κηα καξηπξία ηεο Μαξίαο Κάξγαηδε-Κπξαηδή κε ηίηιν: «Να είζαη Έιιελαο πξφζθπγαο ζηελ Βιιάδα ηνπ 1922», πνπ πεξηιακβάλεηαη ζην έξγν «Πξφζθπγεο ζην Μεξακπέιν» ηεο Μαξίαο σξνχ. Μέζα απφ ηε καξηπξία απηή πεξηγξάθεηαη κε αλάγιπθν ηξφπν ν ξαηζηζκφο πνπ είραλ ππνζηεί νη Έιιελεο ηεο κχξλεο απφ ηνπο γεγελείο Έιιελεο φηαλ επέζηξεςαλ, έπεηηα απφ ηε Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή, ζηελ Βιιάδα. «Βθάλαλε κηα επηηξνπή θαη δειψλακε ηη είρε ν θαζέλαο θη εκνηξάζαλε. Κη θάκαλε ραξηηά θαη καο πήγαλε ζηελ Κξηηζά. Αελ καο επήγαλε εθεί πνπ ήηαλε ηα ηνπξθηθά, φπσο πήγαλε ηελ θνπληάδα κνπ. Οη Κξηηζψηεο δελ καο ζέιαλε. Μαο θσλάδαλε Σνπξθφζπνξνη! Μα εκείο ηνπξθφζπνξνη δελ είκαζηε! αλ εκάζαλε πσο ήζειαλ [λα] πάλε νη πξφζθπγεο ζην Θενιφγν επήγαλε θαη εκαδψμαλε ηζ ειηέο. Άιιεο ηζη καδψμαλε θη άιιεο ηζη θφςαλε άιιεο ηζη πήξαλε, γηα λα κε βξίζθνκε εκείο. Μα είρακε θη εκείο ζηε Μηθξά Ώζία. Βίρακε ακπέιηα, είρακε ρσξάθηα. ηαλ πήγακε, δελ 305

είρε δξφκν, κφλν έλα κνλνπάηη. [ ] Δ θφξε κε ηε κάλα καιψλνπλε θαη ε κάλα ηεο ιέεη: -Μσξή, απηφ ηνλ πξφζθπγα ζα πάξεηο; Καη μέξεηο αλ είλαη Σνχξθνο θαη δελ είλαη ρξηζηηαλφο; Ώπηά ιέγαλε θη αο ηνλ ειέγαλε Μαλφιε. Καη ηνπ ιέεη ηφηε ν πεζεξφο κνπ, φηαλ ηνπ είπε απηά: -Παξά λα ζε ιέεη Σνχξθν, δελ έξρεζαη λα πάξεηο ηε Μαξία, πνπ είκαζηε επαέ κηα πφξηα θη είλαη νξθαλή θαη ζα θάκεηο κηζηφ;». Έγηλε επεμεξγαζία ηνπ θεηκέλνπ ζηελ ηάμε θαη δεηήζεθε απφ ηνπο καζεηέο εξγαδφκελνη ζε νκάδεο: 1. Να αλαγλσξίζνπλ ην είδνο ηνπ ξαηζηζκνχ ζην νπνίν αλαθέξεηαη ην θείκελν θαη ζηε ζπλέρεηα λα αλαγλσξίζνπλ θαη λα θαηαγξάςνπλ ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ πξνζθχγσλ. 2. Να γίλεη παξαιιειηζκφο ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ Βιιήλσλ πξνζθχγσλ κε ησλ πξνζθχγσλ απφ ηε πξία. Φάζε Γ Αξαζηεξηφηεηεο επέθηαζεο Οη καζεηέο δεκηνχξγεζαλ ηα δηθά ηνπο αληηξαηζηζηηθά ζπλζήκαηα θαη θηινηέρλεζαλ κηα πξνζσπηθή ηνπο δσγξαθηά κε έλαλ δηθφ ηνπο ήξσα πνπ βηψλεη κηα κνξθή ξαηζηζκνχ θαη θαηέγξαςαλ ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο ζθέςεηο ηνπ. 5.3. Θεκαηηθή ελόηεηα: Αόξαηα παηδηά: παηδηθή εξγαζία ζηελ Διιάδα θαη ζηνλ θόζκν. Παξά ηα δηεζλή θείκελα πξνζηαζίαο ησλ παηδηψλ, ηα νπνία έρνπλ πηνζεηεζεί απφ πνιιέο ρψξεο, ηα παηδηά εμαθνινπζνχλ λα εξγάδνληαη, πνιιέο θνξέο θάησ απφ άζιηεο ζπλζήθεο. H Αηεζλήο Οξγάλσζε Βξγαζίαο εθηηκά φηη 215 εθαηνκκχξηα παηδηά, ειηθίαο κεηαμχ 5 θαη 17 εηψλ, εξγάδνληαη (ην 2010) ζε φιν ηνλ θφζκν. Ώπφ απηά, ηα 115 εθαηνκκχξηα εκπιέθνληαη ζε «επηθίλδπλεο εξγαζίεο». Ώλήιηθα παηδηά εξγάδνληαη ζηε γεσξγία, ηελ αιηεία, ηε κεηαπνίεζε, ηα κεηαιιεία θαη ζε νηθηαθέο εξγαζίεο, ζπλήζσο επεηδή νη νηθνγέλεηέο ηνπο είλαη πνιχ θησρέο. Μεξηθά παηδηά εκπιέθνληαη ζε παξάλνκεο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ην εκπφξην ησλ λαξθσηηθψλ, ηελ πνξλεία θαη ηηο παξαζηξαηησηηθέο νκάδεο. Παξάλνκα ζηνηρεία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ παηδηθή εξγαζία αθνξνχλ: ηελ παξαβίαζε ηνπ θαηψηεξνπ νξίνπ ειηθίαο πνπ θαζνξίδεηαη απφ ηνπο λφκνπο ηνπ θξάηνπο, ηελ απεηιή θαηά ηεο θπζηθήο, λνεηηθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ, 306

ηελ θαηαρξεζηηθή εξγαζία, δνπιεία θαη εκπνξία ησλ παηδηψλ, ηελ εξγαζία ιφγσ ρξεψλ, ηηο κε λφκηκεο δξαζηεξηφηεηεο, ηελ απαγφξεπζε ηεο πξφζβαζεο ησλ παηδηψλ ζηελ εθπαίδεπζε. ήκεξα, ην θαηλφκελν ηεο παξάλνκεο παηδηθήο εξγαζίαο εκθαλίδεηαη φρη κφλν ζηηο ρψξεο ηεο Ώζίαο θαη ζπλέρεηα ηνπ Βηξεληθνχ, ζηε Λαηηληθή Ώκεξηθή θαη ζηελ Ώθξηθή, αιιά, κεηά απφ κηα κεγάιε πεξίνδν χθεζεο, θαη ζηελ Βπξψπε θαη ζηηο ΔΠΏ, φπνπ ηα πνζνζηά παξνπζηάδνπλ αχμεζε ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο. Δ παηδηθή εξγαζία σο παγθφζκην θαηλφκελν απνηέιεζε αίηην ηεο βηνκεραληθήο αλάπηπμεο. Δ αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο αξρηθά ζηελ Ώγγιία, πξψηε θάζε ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο, άιιαμε ηε δσή ησλ παηδηψλ ησλ ρακειφηεξσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ. Δ αλάγθε γηα εξγαηηθφ δπλακηθφ ζηα εξγνζηάζηα, ζηα νξπρεία, ζηελ πθαληνπξγία νδήγεζε ζε κηα ξαγδαία εληαηηθνπνίεζε ηεο εθκεηάιιεπζεο ηεο παηδηθήο εξγαζίαο κεηαμχ ησλ εηψλ 1780 κε 1840. χκθσλα κε ηα δεδνκέλα ηεο επνρήο, ε παηδηθή εξγαζία κεηαθέξζεθε απφ ην ζπίηη θαη ηελ νηθνγελεηαθή νηθνλνκία ηεο αγξνηηθήο θνηλσλίαο ζην εξγνζηάζην. ηξαηηέο παηδηψλ απφ νηθνγέλεηεο αγξνηψλ, ηερληηψλ θαη κηθξεκπφξσλ ζπλέξξεαλ απφ ηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο, ζηηο νπνίεο θπξηαξρνχζε κέρξη ηφηε ε νηθνλνκία ηεο απηνθαηαλάισζεο, καδί κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο ή κφλα ηνπο, ζηηο βηνκεραληθέο πφιεηο, νη νπνίεο κεηαηξάπεθαλ ζε θνηηίδεο παξαγσγήο πξντφλησλ, ζε πνιχβνπνπο ηφπνπο, αθνχ ν ζφξπβνο ησλ κεραλψλ ησλ εξγνζηαζίσλ δε ζηακαηνχζε πνηέ, π.ρ. Μάληζεζηεξ, Μπέξκηγρακ. Γηα ηε ζηέγαζε ησλ εξγαηψλ λνηθηάδνληαλ παιηά ζπίηηα κε ην δσκάηην: ζ έλα δσκάηην δνχζε νιφθιεξε νηθνγέλεηα. ηηο πφιεηο, φπνπ ιεηηνπξγνχζαλ εξγνζηάζηα, ρηίδνληαλ ζεηξέο παλνκνηφηππσλ θαηνηθηψλ, ζηνηβαγκέλεο ε κία θνιιεηά ζηελ άιιε, ρσξίο πφξηα θαη παξάζπξα αιιά κφλν κε πφξηα εηζφδνπ. Οη δξφκνη δελ είραλ νδφζηξσκα, δελ ππήξραλ ππφλνκνη, νη αθαζαξζίεο βξίζθνληαλ παληνχ. απηέο ηηο λέεο πφιεηο κφλν δχν ηάμεηο ππήξραλ: νη εξγνζηαζηάξρεο θαη νη εξγάηεο. Οη εξγάηεο δελ είραλ ηίπνηα άιιν γηα λα δήζνπλ παξά κφλν ηελ εξγαζία ηνπο (Νηίθελο 2010). 5.4. Σηόρνη ελόηεηαο: 1. Να γλσξίζνπλ νη καζεηέο ην θαηλφκελν ηεο παηδηθήο εξγαζίαο ζε παγθφζκην επίπεδν αιιά θαη ζηνλ ειιεληθφ ρψξν. 2. Να επαηζζεηνπνηεζνχλ σο πξνο ην θαηλφκελν ηεο παηδηθήο εξγαζίαο. 3. Να ελεκεξσζνχλ γηα ηα δηθαηψκαηά ηνπο ζχκθσλα κε ηε Αηαθήξπμε ησλ Αηθαησκάησλ ηνπ Ο.Δ.Β. 4. Να εθηηκήζνπλ ην αγαζφ ηεο εθπαίδεπζεο πνπ θάπνηα παηδηά ην ζηεξνχληαη. 307

5.5. Δξγαζία ζηελ ηάμε Φάζε Ώ Βλεξγνπνίεζε καζεηψλ Οη καζεηέο ήξζαλ ζε επαθή κε θείκελα πνπ παξνπζηάδνπλ αλάγιπθα ηελ παηδηθή εξγαζία ζηελ Βιιάδα ηνπ 1930 θαη 1960, θαζψο πεξηιακβάλνπλ καξηπξίεο ησλ ίδησλ ησλ εξγαδφκελσλ παηδηψλ. 1. Πξνζαξκνγή απφ ην δηήγεκα ηεο Γσξδ αξή, «Σν Μεξνθάκαην», ζην: Έρσ δηθαίσκα, Έλα πνίεκα θαη δέθα ηζηνξίεο γηα παηδηά, εθδ. Unicef, Ώζήλα 1990. Δ Ώλάζησ ήηαλ αθξηβψο έμη ρξνλψλ θαη ηξηψλ κελψλ θη αγαπνχζε ηνλ παηέξα ηεο. Τπνηάρηεθε. Αε ζα γίλεη γηαηξφο. Θα γίλεη κεξνθάκαην 2. Ώπνζπάζκαηα απφ ην βηβιίν ηεο Λφηεο Πέηξνβηηο-Ώλδξνπηζνπνχινπ, Εεηείηαη κηθξφο, εθδ. Παηάθε. αλ πέξαζε ε πξψηε βδνκάδα, ηα πφδηα ηνπ άξρηζαλ λα πνλάλε θαη πηφηεξν ζαλ έπεθηε λα μαπιψζεη. Έπεηηα, θάζε πξσί φιν θαη πην δχζθνια μχπλαγε, γηα λα πάεη ζρνιείν. Σα κάηηα ηνπ έηζνπδαλ θη έθιεηλαλ ρσξίο λα ην ζέιεη ηελ ψξα πνπ κηινχζε ν δάζθαινο 3. Ώπνζπάζκαηα απφ ην βηβιίν ηεο Μαξίαο Αειήηζηθνπ - Παπαρξίζηνπ, ηε θφπειν φπσο ηα πεχθα, εθδ. Πνξεία. «Δ άιιε κέξα ήηαλ Κπξηαθή Κνηκήζεθα σο αξγά. Καζψο κε ρηέληδε ε κεηέξα ην πξσί κε ξψηεζε: Αελ κνχ πεο πψο ηα πέξαζεο ρηεο;. «Πνιχ θαθά θαη ζε παξαθαιψ λα κε κε μαλαπάξεηο ζην ιηνκάδσκα. Κνπξάζηεθα πνιχ θαη γέκηζα ρηνλίζηξεο» Σφηε εθείλε: «Ώλ δελ απνθαζίζεηο λα δηαβάζεηο θαη λα κάζεηο γξάκκαηα απηή ε δσή ζε πεξηκέλεη. ιν ην ρξφλν ζα καδεχεηο κχγδαια, θνξφκεια θη ειηέο. Βίλαη ζην ρέξη ην δηθφ ζνπ λα δηαιέμεηο. Βκείο είκαζηε απνθαζηζκέλνη λα ζαο ζπνπδάζνπκε, λ αιιάμεη ε δσή ζαο. κσο δελ ζα επηκείλνπκε. Δ επηινγή είλαη δηθή ζαο». Σν πξσί ηεο Αεπηέξαο ζην ζρνιείν είρα δηαβάζεη φια ηα καζήκαηά κνπ θαη είρα γξάςεη άςνγα ηφζν πνπ ν δάζθαινο κελ πηζηεχνληαο ζ απηφ πνπ έβιεπε απφξεζε θαη δχν θνξέο κε ξψηεζε αλ ήηαλ δηθά κνπ ηα γξάκκαηα πνπ έβιεπε κπξνζηά ηνπ». Φάζε ΐ Βξγαζία ζηηο νκάδεο 308

Σα παξαπάλσ θείκελα δφζεθαλ ζηηο νκάδεο εξγαζίαο γηα κειέηε. Παξάιιεια ηνπο δηαλεκήζεθαλ ηα αθφινπζα εξσηήκαηα γηα πξνβιεκαηηζκφ θαη ζπδήηεζε: Οκάδα Ώ: Πνηα ρξνληθή πεξίνδν δηαδξακαηίδνληαη νη ηζηνξίεο απηέο; Πνηα είλαη ε ειηθία ησλ παηδηψλ πνπ εξγάδνληαη ή ζα αλαγθαζηνχλ λα εξγαζηνχλ; Οκάδα ΐ: Πνηα είλαη ε εζληθφηεηα ησλ παηδηψλ πνπ εξγάδνληαη; Πνηεο αθξηβψο είλαη νη εξγαζίεο ηνπο; Οκάδα Γ: Γηα πνηνπο ιφγνπο αλαγθάδνληαη λα εξγαζηνχλ; Πνηα δηθαηψκαηα ζηεξνχληαη; Οκάδα Α: ΐάιηε ηνλ εαπηφ ζαο ζηε ζέζε θάπνηνπ απφ ηα παηδηά απηά. Πψο ζα ληψζαηε; Βζείο ζα αληέραηε λα θάλεηε απηέο ηηο δνπιεηέο; Φάζε Γ Πξνβνιή παξνπζίαζεο Ώθνινχζεζε κηα παξνπζίαζε εηδηθά δηακνξθσκέλε γηα ην επίπεδν ησλ καζεηψλ, ζρεδηαζκέλε απφ ηελ ίδηα ηε ζπγγξαθέα κε ηίηιν: «Δ παηδηθή ειηθία δελ ππήξρε πάληα». Μέζσ ηεο παξνπζίαζεο απηήο ζθνπφο ήηαλ λα ελεκεξσζνχλ νη καζεηέο γηα ηηο απαξρέο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο παηδηθήο εξγαζίαο. ηα ρξφληα ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο ην παηδί ήηαλ κηθξνγξαθία ελφο ελήιηθα θαη απφ ηα 8 ηνπ ρξφληα αληί λα βξίζθεηαη ζηα ζρνιηθά έδξαλα καζήηεπε κηα ηέρλε θνληά ζε έλαλ θαηαμησκέλν ηερλίηε ή εξγαδφηαλ ζε έλα εξγνζηάζην ή νξπρείν. Υαξαθηεξηζηηθνί είλαη νη πίλαθεο δσγξαθηθήο ηνπ JamesBrawn, νη νπνίνη είραλ σο ζέκα ηνπο ηα εξγαδφκελα παηδηά ηεο επνρήο εθείλεο. 309

Δηθφλα 1 Δηθφλα 2 310

Δηθφλα 3 Οη καζεηέο θιήζεθαλ, αλά νκάδα εξγαζίαο, λα παξαηεξήζνπλ ηνπο δσγξαθηθνχο πίλαθεο θαη λα θαηαγξάςνπλ ηηο παξαηεξήζεηο θαη ηηο εληππψζεηο ηνπο. Φάζε Α Αξαζηεξηφηεηεο επέθηαζεο Οκαδηθή εξγαζία 1. Οη νκάδεο εξγαζίαο θιήζεθαλ λα αλαδεηήζνπλ ζην δηαδίθηπν θαη λα πξνζθνκίζνπλ ζηε ζπλέρεηα ζηελ ηάμε ηα ζέκαηα: 1ε νκάδα: ηη νδήγεζε ζηελ θαζηέξσζε ηεο Αηεζλνχο χκβαζεο γηα ηα Αηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ, ην 1989; 2ε νκάδα: ηη είλαη ε χκβαζε γηα ηα Αηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ (λ. 2101/1992) γηα ηνλ νξηζκφ ηεο παηδηθήο ειηθίαο ζηελ Βιιάδα; 3ε νκάδα: ηη είλαη ε Αηεζλήο χκβαζε Βξγαζίαο 182 ηεο Αηεζλνχο Οξγάλσζεο Βξγαζίαο; 4ε νκάδα: νξγαληζκνί πνπ έρνπλ σο ζηφρν ηνπο ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ηνπ παηδηνχ (Βιιάδα θαη εμσηεξηθφ). 2. Αεκηνπξγία θφκηθ απφ καζεηέο κε ήξσεο παηδηά πνπ εξγάδνληαη. 6.1. Θεκαηηθή ελόηεηα: Γηαθνξεηηθόηεηα: δηθαίσκα θαη θαηάθηεζε Βηδηθέο Βθπαηδεπηηθέο Ώλάγθεο - Ώλαπεξία χκθσλα κε ηνλ ηζρχνληα Νφκν ππ αξηζκφ 3699/2008 (Βηδηθή Ώγσγή θαη Βθπαίδεπζε αηφκσλ κε αλαπεξία ή κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο), ζηνπο καζεηέο κε αλαπεξία θαη εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο 311

αλάγθεο ζπγθαηαιέγνληαη νη: Μαζεηέο πνπ εκθαλίδνπλ ζεκαληηθέο δπζθνιίεο κάζεζεο εμαηηίαο αηζζεηεξηαθψλ, λνεηηθψλ, γλσζηηθψλ, αλαπηπμηαθψλ πξνβιεκάησλ, ςπρηθψλ θαη λεπξνςπρηθψλ δηαηαξαρψλ. Eηδηθφηεξα, ζηνπο καζεηέο απηνχο πεξηιακβάλνληαη φζνη εκθαλίδνπλ λνεηηθή αλαπεξία, αηζζεηεξηαθέο αλαπεξίεο φξαζεο (ηπθινί, ακβιχσπεο κε ρακειή φξαζε), αηζζεηεξηαθέο αλαπεξίεο αθνήο (θσθνί, βαξήθννη), θηλεηηθέο αλαπεξίεο, ρξφληα κε ηάζηκα λνζήκαηα θαη δηαηαξαρέο νκηιίαο - ιφγνπ. Οη εηδηθέο καζεζηαθέο δπζθνιίεο, φπσο δπζιεμία, δπζγξαθία, δπζαξηζκεζία, δπζαλαγλσζία, δπζνξζνγξαθία, ην ζχλδξνκν ειιεηκκαηηθήο πξνζνρήο κε ή ρσξίο ππεξθηλεηηθφηεηα (ΑΒΠ-Τ), νη δηάρπηεο αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο (θάζκα απηηζκνχ), νη ςπρηθέο δηαηαξαρέο θαη νη πνιιαπιέο αλαπεξίεο ζπληζηνχλ Βηδηθέο Βθπαηδεπηηθέο Ώλάγθεο. Βπίζεο, καζεηέο κε ζχλζεηεο γλσζηηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θνηλσληθέο δπζθνιίεο, θαζψο θαη παξαβαηηθή ζπκπεξηθνξά ιφγσ θαθνπνίεζεο, γνλετθήο παξακέιεζεο θαη εγθαηάιεηςεο ή ιφγσ ελδννηθνγελεηαθήο βίαο, ζπγθαηαιέγνληαη ζηνπο καζεηέο κε Βηδηθέο Βθπαηδεπηηθέο Ώλάγθεο. Μαζεηέο κε Βηδηθέο Βθπαηδεπηηθέο Ώλάγθεο είλαη θαη νη καζεηέο πνπ έρνπλ κία ή πεξηζζφηεξεο λνεηηθέο ηθαλφηεηεο θαη ηαιέληα αλεπηπγκέλα ζε βαζκφ πνπ ππεξβαίλεη θαηά πνιχ ηελ ειηθηαθή ηνπο νκάδα. 6.2. Σηόρνη ελόηεηαο 1. Να είλαη ζε ζέζε νη καζεηέο λα δηαθξίλνπλ ηα δηαθνξεηηθά άηνκα. 2. Να επαηζζεηνπνηεζνχλ αλαθνξηθά κε ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο. 6.3. Δξγαζία ζηε ζρνιηθή ηάμε Οη καζεηέο εμέθξαζαλ εκπεηξίεο θαη βηψκαηα απφ «δηαθνξεηηθά άηνκα» πνπ είραλ απφ ηνλ θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν. Φάζε Ώ Βλεξγνπνίεζε καζεηψλ Έγηλε πξνβνιή ηεο θηλεκαηνγξαθηθήο ηαηλίαο: «Σν θσο πνπ ζβήλεη». χκθσλα κε ηελ ππφζεζε ηεο ηαηλίαο, ν δσδεθάρξνλνο Υξήζηνο Μπξζηψηεο δεη ζηελ απνκνλσκέλε θαη γξαθηθή Υάιθε καδί κε ηε κεηέξα ηνπ, Βιέλε. Σν αγφξη είλαη δηπιά ζεκαδεκέλν απφ ηε κνίξα. Αηαζέηεη έλα εθπιεθηηθφ ηαιέλην ζηε κνπζηθή, αιιά ηαπηφρξνλα είλαη θαηαδηθαζκέλνο λα ηπθισζεί απφ κία ζπάληα αξξψζηηα. Εδηφξξπζκνο πιένλ θαη κνλαρηθφο, ν Υξήζηνο βξίζθεη δηέμνδν ζηε θχζε θαη ζηνλ νλεηξηθφ θφζκν κηαο ζπειηάο, ζπιιέγνληαο θπζηθνχο ήρνπο πνπ κεηαηξέπεη ζε κνπζηθέο ζπλζέζεηο ζην βηνιί ηνπ. Μνλαδηθνί ηνπ θίινη είλαη ε ζπκκαζήηξηά ηνπ Ώγγειηθή θαη ν γέξνο θαξνθχιαθαο νπξζνχκεο, δάζθαινο ζην βηνιί θαη ζηε δσή. ην λεζί φια αιιάδνπλ φηαλ θαηαθζάλεη ε λενδηφξηζηε δαζθάια Μαξία, ε νπνία 312

αλαπηχζζεη κεγάιν ελδηαθέξνλ γηα ηηο ηδηαίηεξεο ηθαλφηεηεο ηνπ Υξήζηνπ πνπ εμαθνινπζεί λα αδηαθνξεί γηα ην ζρνιείν. Δ Μαξία εμαζθαιίδεη κε δηθή ηεο πξσηνβνπιία ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζε έλαλ κνπζηθφ δηαγσληζκφ. Οη ηξαπκαηηθέο νηθνγελεηαθέο θαη πξνζσπηθέο εκπεηξίεο σξηκάδνπλ θαιιηηερληθά ηνλ Υξήζην. Σν κέιινλ ηνχ αλήθεη αξθεί λα ην παξαδερηεί θαη λα πξνρσξήζεη κπξνζηά, ζπάδνληαο ηελ θνηλσληθή ηνπ απνκφλσζε. "Θα βιέπσ κέζα απφ ηε κνπζηθή κνπ..." Φάζε ΐ Βπαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ Δ ηαηλία ζπγθίλεζε ηνπο καζεηέο θαη εμέθξαζαλ φινη ηνλ ζαπκαζκφ ηνπο απέλαληη ζηνλ ήξσα Υξήζην, ν νπνίνο ππεξπήδεζε ηελ αλαπεξία ηνπ αιιά θαη νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα γηα λα αθνινπζήζεη ηειηθά ην φλεηξφ ηνπ. 7.1. Θεκαηηθή ελόηεηα: Γπλαίθεο: ην κηζό ηεο αλζξσπόηεηαο ήκεξα ζηε ρψξα καο, φπσο θαη ζηηο άιιεο δεκνθξαηηθέο ρψξεο ηνπ δπηηθνχ θφζκνπ, νη γπλαίθεο απνιακβάλνπλ πιήξε λνκηθή θαη πνιηηηθή ηζφηεηα, ρσξίο θαλέλαλ ζεζκηθφ θξαγκφ ζηε κφξθσζε, ηελ επαγγεικαηηθή ζηαδηνδξνκία, ηελ νηθνλνκηθή αλεμαξηεζία, ηε ζπκκεηνρή ζηηο πνιηηηθέο δνκέο, ηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε θαη ηελ ειεπζεξία επηινγψλ γηα ηε δσή θαη ηε δξάζε ηνπο ζηνλ ηδησηηθφ θαη ηνλ δεκφζην ρψξν. Δ λνκηθή θαη ζεζκηθή ηζφηεηα φκσο δελ ζπλνδεχεηαη απφ ηελ αληίζηνηρε αιιαγή αληηιήςεσλ θαη λννηξνπηψλ, θαζψο νη αιιαγέο ζε απηά ηα πεδία πξαγκαηνπνηνχληαη κε πνιχ βξαδχηεξνπο ξπζκνχο. Έηζη, επηβηψλνπλ θαη ζήκεξα αληηιήςεηο γηα ηηο δηαθνξεηηθέο ηθαλφηεηεο θαη ηνπο ξφινπο ησλ θχισλ, πνπ αλαπαξάγνπλ φρη κφλν νη άλδξεο αιιά θαη νη ίδηεο νη γπλαίθεο, κε απνηέιεζκα ε ηζφηεηα ζηελ θαζεκεξηλή πξαθηηθή λα παξακέλεη ελ πνιινίο δεηνχκελν. 7.2. Σηόρνη ελόηεηαο 1. Να επαηζζεηνπνηεζνχλ νη καζεηέο ζην δήηεκα ηεο ηζφηεηαο ησλ δπν θχισλ. 2. Να πξνβιεκαηίζεη ηνπο καζεηέο ζρεηηθά κε έκθπιεο δηαθξίζεηο ζηελ πνιηηηθή δσή, ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ζηελ εθπαίδεπζε, ζηελ θνηλσληθή δσή. 3. Να αζθήζεη ηελ θξηηηθή ζθέςε ησλ καζεηψλ. 7.3. Δξγαζία ζηελ ηάμε Φάζε Ώ Βλεξγνπνίεζε ησλ καζεηψλ 313

1. Αηαλεκήζεθαλ ζηηο νκάδεο εξγαζίαο θσηνγξαθίεο καζεηξηψλ ζηελ Βιιάδα ζε δεκφζηα θαη ηδησηηθά ζρνιεία ηνπ 1800. Οη νκάδεο εξγαζίαο θιήζεθαλ λα ηηο κειεηήζνπλ θαη λα απαληήζνπλ ζηα παξαθάησ εξσηήκαηα: α. Πψο θξίλεηε ηε δηαθνξνπνίεζε πνπ ππήξρε ζηε δεκφζηα εθπαίδεπζε ηελ επνρή εθείλε σο πξνο ηε θνίηεζε ησλ θνξηηζηψλ θαη ησλ αγνξηψλ ζε δηαθνξεηηθά ζρνιεία; β. Πψο ζαο θαίλνληαη ηα θνξίηζηα ζηε θσηνγξαθία; Γηαηί φιεο θνξνχλ ηα ίδηα ξνχρα; Φαίλνληαη ραξνχκελεο; γ. Φαληάδνκαη ηνλ εαπηφ κνπ λα είλαη έλα θνξίηζη εθείλεο ηεο επνρήο. Φάζε ΐ Βπαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ 2. Αηαλεκήζεθε ζηηο νκάδεο εξγαζίαο ν παξαθάησ ζηαηηζηηθφο πίλαθαο, ν νπνίνο απνηππψλεη ηνλ αξηζκφ ησλ δεκνηηθψλ ζρνιείσλ ζηελ Βιιάδα θαη ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ πνπ θνηηνχζαλ ζε απηά απφ ην 1837 σο ην 1856. Πίλαθαο 1 Πεγή: ηδεξνχια Γηψγνπ- Καξαζηεξγίνπ, Ζ Μέζε Δθπαίδεπζε ησλ θνξηηζηψλ ζηελ Διιάδα (1830-1893), Εζηνξηθφ Ώξρείν Βιιεληθήο Νενιαίαο, Ώζήλα 1986, ζ. 131. 314

Ώθνχ θιήζεθαλ νη καζεηέο λα κειεηήζνπλ ηνλ πίλαθα, ζηε ζπλέρεηα ηνπο δεηήζεθε λα θαηαγξάςνπλ θαη λα ππνινγίζνπλ ηε δηαθνξνπνίεζε ζηε θνίηεζε ησλ αγνξηψλ ζηα δεκνηηθά ζρνιεία ζε ζχγθξηζε κε ηελ αληίζηνηρε ησλ θνξηηζηψλ. Φάζε Γ Αξαζηεξηφηεηεο επέθηαζεο Δ θάζε νκάδα εξγαζίαο εηνίκαζε κηα αθίζα κε ζπλζήκαηα θαηά ησλ δηαθξίζεσλ θάζε είδνπο. 8. Απνηίκεζε εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο Κξίλνπκε φηη ε πινπνίεζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ππήξμε εμαηξεηηθά επνηθνδνκεηηθή γηα ηνπο καζεηέο. Σν γεγνλφο απηφ δηθαηνινγείηαη απφ ηα ζρφιηα θαη ηηο εληππψζεηο ησλ καζεηψλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα πινπνίεζήο ηνπ. Τπήξμαλ θάπνηεο ζηηγκέο πνπ πξαγκαηηθά ζπγθίλεζαλ ηνπο καζεηέο. Μηα απφ απηέο ήηαλ ε πξνβνιή ηεο θηλεκαηνγξαθηθήο ηαηλίαο κε ηνλ κηθξφ Υξήζην, ν νπνίνο ζηαδηαθά ράλεη ηελ φξαζή ηνπ αιιά βξίζθεη ηε γαιήλε ζηε κνπζηθή ηνπ δεμηνηερλία. Κάπνηεο θνξέο παξαηεξψληαο απιά ηηο αληηδξάζεηο ησλ καζεηψλ θαη ην βιέκκα ηνπο θαηαιαβαίλεηο φηη έρνπλ ζπγθηλεζεί. Βπίζεο, ε ελφηεηα γηα ηελ παηδηθή εξγαζία θαη θπξίσο ην γεγνλφο φηη δελ ππήξρε ε έλλνηα ηεο παηδηθήο ειηθίαο πάληνηε φπσο ηελ μέξνπλ ηα ζεκεξηλά παηδηά, επίζεο ππήξμε κηα ελφηεηα πνπ ζπλεπήξε ηνπο καζεηέο, ηνπο εληππσζίαζε θαη ηνπο πξνβιεκάηηζε. Έλαο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ επηιέρζεθε ην ζπγθεθξηκέλν εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα φπσο εηπψζεθε θαη ζηελ αξρή ήηαλ φηη ππήξρε ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ καζεηψλ κνπ κηα δηαθνξνπνίεζε απέλαληη ζε θάπνηνπο καζεηέο. Αε ζα ππνζηεξίμσ φηη κε ην πξφγξακκα απηφ κεηαβιήζεθε ε ζηάζε ηνπο, αιιά φηη έγηλαλ θάπνηα βήκαηα ζεηηθά. Σέινο, ζεσξψ φηη ην εθπαηδεπηηθφ απηφ πξφγξακκα απνηέιεζε ην θαιχηεξν εθαιηήξην γηα ηε κεηάβαζε ησλ καζεηψλ ζην Γπκλάζην θαη θπζηθά γηα ηε κεηνπζίσζή ηνπο αξγφηεξα ζε δεκνθξαηηθά ζθεπηφκελνπο πνιίηεο ηνπ θφζκνπ. Βηβιηνγξαθία Ώλδξνχζνπ, Ώ.(2007). Κίλεηξν ζηελ Δθπαίδεπζε, ΤΠΒΠΘ, Παλεπηζηήκην Ώζελψλ, Ώζήλα Γθφηνβνο, Ώ. (1996). Ραηζηζκφο: Κνηλσληθέο, ςπρνινγηθέο θαη παηδαγσγηθέο αληηιήςεηο κηαο ηδενινγίαο θαη κηαο πξαθηηθήο, Ώζήλα: ΓΓΛΒ, ζει. 16-19 315

Αειήηζηθνπ - Παπαρξίζηνπ, Μ. (2005). ηε θφπειν φπσο ηα πεχθα, Ώζήλα:εθδ. Πνξεία Κσζηαξίδνπ-Βπθιείδε, A.(1999). Φπρνινγία θηλήηξσλ, Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάµµαηα Νηίθελο, Σ.(2010). Σα δχζθνια ρξφληα, κηθ. Γεσξγία Ώιεμίνπ, Ώζήλα: Γαραξφπνπινο Schmidt, M. G. (2004). Θεσξίεο ηεο Γεκνθξαηίαο, κηθξ Β. Αεθαβάιια, Ώζήλα: αββάιαο, ζει. 31 αξή, Γ.(1990). Έρσ δηθαίσκα, Έλα πνίεκα θαη δέθα ηζηνξίεο γηα παηδηά, Ώζήλα: εθδ. Unicef σξνχ, Μ.(2008). Πξφζθπγεο ζην Μεξακπέιν (1914-1940), Άγηνο Νηθφιανο Παληαδφπνπινο, Ώ. (2008). «Ώπφ ηνλ βηνινγηθφ ζηνλ δηαθνξηζηηθφ ξαηζηζκφ», Βηβιηνζήθε Διεπζεξνηππίαο, 5/9/2008 Πέηξνβηηο-Ώλδξνπηζνπνχινπ, Λ. (2011).Εεηείηαη κηθξφο, Ώζήλα: εθδ. Παηάθε Αηθηπαθνί ηφπνη Βθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα «Αεκνθξαηία θαη Βθπαίδεπζε», δηαζέζηκν ζην: http://foundation.parliament.gr/central.aspx?sid=110i444i1132i646i453528 ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Δ Ώλαζηαζία Καππάηνπ είλαη δαζθάια θαη δηδάθησξ ηεο Παηδαγσγηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Απηηθήο Μαθεδνλίαο κε αληηθείκελν ηελ Κνηλσληνγισζζνινγία, (2012), ελψ επίζεο δηαζέηεη Μεηαπηπρηαθφ Αίπισκα πνπδψλ ζηελ Παηδαγσγηθή απφ ηελ ίδηα ζρνιή. Έρεη ζπκκεηάζρεη σο εηζεγήηξηα, θξηηήο θαη πξφεδξνο ζε ζπλέδξηα θαη εκεξίδεο παηδαγσγηθνχ ραξαθηήξα θαη έρεη παξαθνινπζήζεη πιήζνο επηκνξθσηηθψλ ζεκηλαξίσλ ζηνλ ηνκέα απηφ. Έρεη πνιπεηή δηδαθηηθή εκπεηξία ζηνλ ρψξν ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Σα ηειεπηαία 5 ρξφληα εξγάδεηαη ζην Πεηξακαηηθφ Αεκνηηθφ Φιψξηλαο. Βίλαη έγγακε θαη κεηέξα δπν αλήιηθσλ ηέθλσλ. 316

Πξνσζψληαο ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ζην λεπηαγσγείν Μαξία Καξαβίδα katpappouli@yahoo.gr Μειπνκέλε Καξαπνλαξιίδνπ menia_kara@hotmail.com Πεξίιεςε ε κηα ρξνληθή πεξίνδν πνπ θπξηαξρεί ν ξαηζηζηηθφο θαη μελνθνβηθφο ιφγνο θαζηζηψληαο ζνιφ ην ηνπίν ηεο πιεξνθφξεζεο ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ πξνζθχγσλ, ε παξνχζα εξγαζία πξνηείλεη κηα ελαιιαθηηθή κνξθή κάζεζεο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπο. Πην αλαιπηηθά ζθνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη λα πξνηείλεη έλα ζρέδην εξγαζίαο γηα ηε δηδαζθαιία ηεο πξνζηαζίαο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζε καζεηέο ηνπ λεπηαγσγείνπ, ην νπνίν επηδηψθεη ηελ νπζηαζηηθή απνδνρή θαη αμηνπνίεζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ηεο εηεξφηεηαο ησλ καζεηψλ, κέζσ ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο θαιιηέξγεηαο «θνηλσληθψλ αμηψλ» θαη αξρψλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο φπσο: ε ελζπλαίζζεζε, ε αιιειεγγχε θ.ά. Σν πξνηεηλφκελν ζρέδην εξγαζίαο πινπνηήζεθε ζην 13 ν Νεπηαγσγείν Κνδάλεο ην ζρνιηθφ έηνο 2016-17 θαη νη δξαζηεξηφηεηέο ηνπ βξίζθνληαη ζε πιήξε ζπκθσλία κε ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα ην λεπηαγσγείν θαη βαζίδνληαη ζηα εγρεηξίδηα: α) Αλαθαιχπηνληαο ηνλ ειέθαληα, ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο ηεο Κχπξνπ (Παπακηραήι 2016), β) Γξαζηεξηφηεηεο βησκαηηθήο κάζεζεο ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ζηα δηθαηψκαηα ησλ πξνζθχγσλ, ηεο Όπαηεο Ώξκνζηείαο ηνπ Ο.Δ.Β (Ννκηθνχ & Υνιέβα 2014) θαη γ) Σν ζθιεξφ θαξχδη, ηεο Όπαηεο Ώξκνζηείαο ηνπ Ο.Δ.Β (βνξψλνπ 2015). Δ κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε θαηά ηε δηδαζθαιία ζηεξίδεηαη ζηηο αξρέο ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο, ζηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή θαη εκπινθή ησλ καζεηψλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, ζηε δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο, ζηνλ παηγληψδε ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη ζηελ εξγαζία ζε κηθξέο νκάδεο. Ώπφ ηελ πινπνίεζε ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο πξνέθπςαλ σο απνηειέζκαηα: ε επηηπρήο πξνζέγγηζε δεηεκάησλ πνπ αθνξνχλ ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα απφ ηνπο καζεηέο, ε ζηαδηαθή αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ε θαιιηέξγεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο, ηεο αιιειεγγχεο, ε πξνψζεζε ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηνπ εζεινληηζκνχ. Χο θχξην ζπκπέξαζκα απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνηεηλφκελνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο αλαδείρζεθε ε δπλαηφηεηα νπζηαζηηθήο πξνζέγγηζεο απφ ηελ πιεπξά ησλ καζεηψλ ζεκάησλ πνπ άπηνληαη ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, θαζψο θαη ε παξάιιειε αλάπηπμε ζεκαληηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ γηα ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά φπσο: ε ελζπλαίζζεζε, ε αιιειεγγχε, ν εζεινληηζκφο θ.ά. 1.Δλλνηνινγηθφ πεξηερφκελν βαζηθψλ ελλνηψλ 317

1.1 Οξηζκόο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ Σα αλζξψπηλα δηθαηψκαηαζηεξίδνληαη θαηά θχξην ιφγν ζε εζηθέο αξρέο, νη νπνίεο εζηηάδνπλ ζε ζπγθεθξηκέλα πξφηππα αλζξψπηλεοζπκπεξηθνξάο θαη πξνζηαηεχνληαη απφ ην εζληθφ θαη δηεζλέο δίθαην. Βλδεηθηηθά αλζξψπηλα δηθαηψκαηα απνηεινχλ: ην δηθαίσκα ζηε δσή, ζηελ ειεπζεξία, ζηελ ειεπζεξία ζθέςεο θαη έθθξαζεο, ζηελ ηζφηεηα ελψπηνλ ηνπ λφκνπ θ.ά. εκαληηθφηεξνη ζηαζκνί ζηελ ηζηνξία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζεσξνχληαη ε Αηαθήξπμε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ πνιίηε ζην πιαίζην ηεο Γαιιηθήο επαλάζηαζεο ηνπ 1789 θαη ε Οηθνπκεληθή δηαθήξπμε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, ε νπνία ςεθίζηεθε απφ ηνλ Οξγαληζκφ Δλσκέλσλ Βζλψλ (Ο.Δ.Β) ην 1948. ην ζχλνιφ ηνπο νη ρψξεο-κέιε ηνπ Ο.Δ.Β έρνπλ ππνγξάςεη ηελ Οηθνπκεληθή δηαθήξπμε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ κε ζπλέπεηα απηή λα ελζσκαηψλεηαη ζηε λνκνζεζία θάζε θξάηνπο, ην νπνίν πξνβαίλεη ζηελ επηθχξσζή ηεο. 1.2 Δθπαίδεπζε ζηα αλζξώπηλα δηθαηώκαηα Δ εθπαίδεπζε ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ζπληζηά κηα δηαξθή δηαδηθαζία, ε νπνία έρεη σο θχξην ζηφρν ηε δεκηνπξγία θαη ηελ θαιιηέξγεηα κηαο θνπιηνχξαο αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Δ εθπαίδεπζε ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα απνηειεί απαξαίηεηε πξνυπφζεζε ζηελ πξνζπάζεηα λα δνκεζεί κηα ελεξγή ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ κέζσ ηεο νπνίαο ζα έξρνληαη ζε επαθή θαη ζα γλσξίδνπλ ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ελψ ζπγρξφλσο ζα θαηαλννχλ ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε απηά. Μέζσ απηήο ηεο δηαδηθαζίαο ηα παηδηά ζα απνθηνχλ ηελ ηθαλφηεηα λα ππεξαζπίδνληαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη λα αλαπηχζζνπλ ζπκπεξηθνξέο πνπ ζα έρνπλ σο θχξην άμνλά ηνπο ηνλ ζεβαζκφ πξνο ηνπο άιινπο αλζξψπνπο, ηελ ηζφηεηα, ηελ αιιειεγγχε θαη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή, νη νπνίεο ζπγρξφλσο, απνηεινχλ βαζηθέο αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο (Καδηγηαλλφπνπινο 2014), αιιά θαη βαζηθέο θνηλσληθέο αμίεο (Καδηγηαλλφπνπινο & Καξαβίδα 2014, Καξαβίδα & Καδηγηαλλφπνπινο 2014α, 2014β). 2. Μεζνδνινγία Δ κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε ζην πιαίζην ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζην λεπηαγσγείν ζηεξίδεηαη: ζηε βησκαηηθή κάζεζε, ζηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή θαη εκπινθή ησλ καζεηψλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, ζηε δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο, ζηνλ παηγληψδε ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη ζηελ εξγαζία ζε κηθξέο νκάδεο, νη νπνίεο ζεσξνχληαη ζχγρξνλεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο εηδηθφηεξα γηα ην λεπηαγσγείν (Καξαβίδα & Καδηγηαλλφπνπινο 2014α). Πην αλαιπηηθά σο βησκαηηθή κάζεζε θαιείηαη ε δηαδηθαζία νηθεηνπνίεζεο ηεο γλψζεο αλαδεηψληαο ηελ εκπεηξία θαη ηελ αλαδήηεζε ηνπ πξνζσπηθνχ λνήκαηνο ζε απηή. Δ βησκαηηθή κάζεζε θαζίζηαηαη ζπρλά αληηιεπηή σο έλα ηαμίδη γηα ηελ αλαθάιπςε ηνπ λνήκαηνο ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο θαη ηεο θχζεο ηνπ θνηλνχ θαινχ (Αεδνχιε 2002). 318

Παξάιιεια, σο δηαζεκαηηθφηεηα δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ζηε γλψζε θαιείηαη ν ηξφπνο νξγάλσζεο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, ν νπνίνο θαηαξγεί ηα δηαθξηηά καζήκαηα θαη αληηκεησπίδεη ηε γλψζε σο νιφηεηα, ελψ ηαπηφρξνλα, πξνθαιεί θαη εληζρχεη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ κέζα απφ ηε ζπιινγηθή δηεξεχλεζε ζεκάησλ, δεηεκάησλ θαη πξνβιεκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ, ζπλεηζθέξνληαο ζηε κεγαιχηεξε θαηαλφεζε θαη εκβάζπλζε ηεο χιεο, θαζψο θαη ζηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζή ηεο (Μαηζαγγνχξαο 2007). Δ επηινγή ηνπ παηγληψδνπο ηξφπνπ δηδαζθαιίαο πξαγκαηνπνηήζεθε κε βαζηθφ θξηηήξην φηη επηηπγράλεη ηελ αχμεζε θαη ζπληήξεζε ηνπ καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο, γεγνλφο ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ γηα ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο ηνπ λεπηαγσγείνπ, νη νπνίνη ιφγσ ειηθίαο αδπλαηνχλ λα παξακείλνπλ ζπγθεληξσκέλνη γηα ζεκαληηθφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Ώλαθνξηθά κε ηηο ππφινηπεο πξναλαθεξζείζεο καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο ε επηινγή ηνπο πξαγκαηνπνηήζεθε κε γλψκνλα ηελ ειηθία ησλ καζεηψλ, αιιά θαη ηε δηαξθή πξνζπάζεηα απφ ηελ πιεπξά ησλ λεπηαγσγψλ γηα αχμεζε ηνπ καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο. 3. Σν ζρέδην εξγαζίαο Σν πξνηεηλφκελν ζρέδην δηδαζθαιίαο πινπνηήζεθε ζην 13 ν Νεπηαγσγείν Κνδάλεο ην ζρνιηθφ έηνο 2016-17. Έιαβαλ κέξνο 16 καζεηέο, νη 6 απφ ηνπο νπνίνπο ήηαλ καζεηέο ηνπ ηκήκαηνο έληαμεο κε πνηθίιεο γλσκαηεχζεηο φπσο: απηηζκφο, ζχλδξνκν Down, καζεζηαθέο δπζθνιίεο θ.ά. Οη πξνηεηλφκελεο δξαζηεξηφηεηεο βξίζθνληαλ ζε ζπκθσλία κε ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα ην λεπηαγσγείν θαη βαζίδνληαλ ζηα εγρεηξίδηα: α) «Ώλαθαιχπηνληαο ηνλ ειέθαληα» ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο ηεο Κχπξνπ (Παπακηραήι 2016), β) «Αξαζηεξηφηεηεο βησκαηηθήο κάζεζεο ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ζηα δηθαηψκαηα ησλ πξνζθχγσλ» ηεο Όπαηεο Ώξκνζηείαο ηνπ Ο.Δ.Β (Ννκηθνχ & Υνιέβα 2014) θαη γ) «Σν ζθιεξφ θαξχδη» ηεο Όπαηεο Ώξκνζηείαο ηνπ Ο.Δ.Β. (βνξψλνπ 2015). ηφρνο ηνπ εγρεηξηδίνπ «Ώλαθαιχπηνληαο ηνλ ειέθαληα» ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο ηεο Κχπξνπ απνηειεί ε δηαρείξηζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο κε πνηθίινπο θαη εχζηνρνπο ηξφπνπο. Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ ρξεζηκνπνηήζεθαλ επηιεγκέλεο δξαζηεξηφηεηεο, νη νπνίεο επηδίσθαλ νη καζεηέο λα θαηαζηνχλ ηθαλνί λα αλαγλσξίδνπλ ηηο δηάθνξεο κνξθέο ηνπ ξαηζηζκνχ θαη λα ηηο αληηκεησπίδνπλ ζην κέηξν ηνπ εθηθηνχ. Ώξθεηέο απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αμηνπνηήζεθαλ ζην ζρέδην εξγαζίαο ζηεξίρζεθαλ ζην εγρεηξίδην «Αξαζηεξηφηεηεο βησκαηηθήο κάζεζεο ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ζηα δηθαηψκαηα ησλ πξνζθχγσλ» ηεο Όπαηεο Ώξκνζηείαο ηνπ Ο.Δ.Β. Σν ζπγθεθξηκέλν εγρεηξίδην ζπληζηά έλα εξγαιείν θαηάιιειν γηα εθπαηδεπηηθνχο θαη ησλ δχν βαζκίδσλ, πξνζθέξνληάο ηνπο ζηνρεπκέλεο θαη επέιηθηεο δξαζηεξηφηεηεο, νη νπνίεο άπηνληαη ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Σν «θιεξφ θαξχδη» απνηειεί κηα αιεζηλή ηζηνξία γηα παηδηά απφ νθηψ εηψλ θαη άλσ, ην νπνίν ζπγγξάθεθε απφ ηελ Βιέλε βνξψλνπ θαη εθδφζεθε απφ ηελ Όπαηε 319

Ώξκνζηεία ηνπ Ο.Δ.Β γηα ηνπο Πξφζθπγεο. Σν γεγνλφο φηη ην εγρεηξίδην απεπζχλεηαη ζε καζεηέο ειηθίαο κεγαιχηεξεο απηψλ πνπ θνηηνχλ ζην λεπηαγσγείν αλάγθαζε ηηο λεπηαγσγνχο λα πινπνηήζνπλ ηηο αληίζηνηρεο πξνζαξκνγέο θαηά ηελ αλάγλσζε, θαζψο απεπζχλνληαλ ζε καζεηέο λεπηαγσγείνπ. Πην αλαιπηηθά, ε ηζηνξία ηνπ βηβιίνπ αλαθέξεηαη ζηελ Ώτζέ, έλα ελληάρξνλν θνξίηζη - πξφζθπγα απφ ην Ώθγαληζηάλ, ην νπνίν κηιάεη κε θέθη, ηφικε θαη ιίγν παξάπνλν γηα ηε δσή ηεο. Δ Ώτζέ κνηξάδεηαη ηα ίδηα βάζαλα κε ην ζχλνιν ησλ παηδηψλ ηεο ειηθίαο ηεο, ηηο ζρέζεηο κε ηνπο ζπκκαζεηέο θαη ηνλ αδεξθφ ηεο, ηηο θηιίεο, ην παηρλίδη θαη ηηο βαζχηεξεο έγλνηεο γηα κηα παηξίδα πνπ αλαγθάζηεθε λα εγθαηαιείςεη. Ώπφ ηα παξαπάλσ θαζίζηαηαη ζαθέο φηη ηα επηιεγέληα εγρεηξίδηα πεξηείραλ πιήζνο δπλαηνηήησλ ζηελ θαηεχζπλζε ηεο δηδαζθαιίαο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζην λεπηαγσγείν, γεγνλφο πνπ δηεπθφιπλε ζεκαληηθά ηελ πινπνίεζε ησλ αληίζηνηρσλ δξαζηεξηνηήησλ. 4. Οη ζηφρνη ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο ην πιαίζην ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο ηέζεθαλ νξηζκέλνη ζηφρνη. Οη ζηφρνη αθνξνχζαλ ζε γλψζεηο, δεμηφηεηεο θαη ζηάζεηο πνπ νη λεπηαγσγνί πξνζδνθνχζαλ λα αλαπηχμνπλ θαη λα απνθηήζνπλ νη καζεηέο κεηά ην πέξαο ηεο πινπνίεζήο ηνπ. πγθεθξηκέλα, ζε επίπεδν γλψζεσλ νη ζηφρνη ήηαλ νη εμήο: -Οη καζεηέο λα ελεκεξσζνχλ γηα ην πξνζθπγηθφ δήηεκα, θαζψο θαη γηα ηηο θπξηφηεξεο αηηίεο ηεο αλζξσπηζηηθήο θξίζεο πνπ βηψλνπλ ζπγθεθξηκέλνη πιεζπζκνί ζηηο κέξεο καο -Οη καζεηέο λα θαηαλνήζνπλ, ζην κέηξν ηνπ δπλαηνχ, ηα αίηηα ηνπ αλαγθαζηηθνχ εθηνπηζκνχ ησλ πιεζπζκψλ φπσο νη ζπγθξνχζεηο, νη δηψμεηο θ.ά. -Οη καζεηέο λα γλσξίζνπλ ηελ αλζξψπηλε πιεπξά θαη ηηο αλάγθεο ηνπ πξφζθπγα θαη εηδηθφηεξα ηνπ παηδηνχ πξφζθπγα. Χο πξνο ηηο δεμηφηεηεο ηέζεθαλ νη εμήο ζηφρνη: -Οη καζεηέο λα ρξεζηκνπνηνχλ κε νξζφ ηξφπν ηηο ιέμεηο «κεηαλάζηεο», «πξφζθπγαο» θαη λα εληνπίδνπλ πφηε πξαγκαηνπνηείηαη ιαλζαζκέλε ρξήζε ηνπο -Οη καζεηέο λα αληηκεησπίδνπλ κε θξηηηθφ ηξφπν ζηεξενηππηθέο απφςεηο αλαθνξηθά κε ηνλ απνθιεηζκφ ηνπ δηαθνξεηηθνχ, ηελ μελνθνβία θαη ηνλ ξαηζηζκφ -Οη καζεηέο λα ππεξαζπίδνληαη ηηο απφςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηνπο πξφζθπγεο κε ξεαιηζηηθά επηρεηξήκαηα -Οη καζεηέο λα πξνζπαζνχλ λα ζέζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο ζηε ζέζε ηνπ «Άιινπ» αλζξψπνπ, ηνπ δηαθνξεηηθνχ, ν νπνίνο βξίζθεηαη ζε αλάγθε. Οπζηαζηηθά ην ζχλνιν ησλ πξνεγνχκελσλ επηδηψθεη ηελ απφθηεζε ελζπλαίζζεζεο -Οη καζεηέο λα αξρίζνπλ λα ζπλεξγάδνληαη 320

-Οη καζεηέο λα ελαληηψλνληαη ζε πεξηπηψζεηο απνκφλσζεο θαη απνθιεηζκνχ παηδηψλ εμαηηίαο ηεο γιψζζαο, ηνπ ρξψκαηνο, ηεο ζξεζθείαο, ηεο θαηαγσγήο, ηεο ελδπκαζίαο, ηεο εκθάληζεο ή ηεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζήο ηνπο. Χο πξνο ηηο ζηάζεηο, νη ζηφρνη πνπ ηέζεθαλ ήηαλ νη εμήο: -Οη καζεηέο λα θαιιηεξγήζνπλ ηελ αιιειεγγχε έλαληη ηνπ πξφζθπγα θαη θάζε αλζξψπνπ ν νπνίνο βξίζθεηαη ζε αλάγθε ή ζε απνκφλσζε απφ ηελ νκάδα -Οη καζεηέο λα απνθηήζνπλ θαη λα θαιιηεξγήζνπλ ην πλεχκα ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηνπ εζεινληηζκνχ. πλνςίδνληαο, ζην πιαίζην ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο ηέζεθαλ ζηφρνη γλσζηηθνί, σο πξνο ηηο δεμηφηεηεο θαη σο πξνο ηηο ζηάζεηο. Δ επίηεπμε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζηφρσλ επηδησθφηαλ λα πξαγκαηνπνηεζεί κέζσ ηνπ ζπλφινπ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο. 5. Γξαζηεξηφηεηεο ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο Σν ζχλνιν ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο έρνπλ κηθξή ρξνληθή δηάξθεηα, είλαη πξνζαξκνζκέλεο ζηηο δπλαηφηεηεο ησλ καζεηψλ ηνπ λεπηαγσγείνπ, επηδηψθνπλ ηε δηαηήξεζε ηνπ καζεζηαθνχ ελδηαθέξνληνο, θαζψο θαη ηελ εθπιήξσζε ζπγθεθξηκέλσλ ζηφρσλ. 5.1 Γξαζηεξηόηεηα 1 ε ηνπο καζεηέο πξαγκαηνπνηήζεθε πξνβνιή δχν βίληεν. Σν πξψην βίληεν είρε ηίηιν: «The birds (Pixar)» θαη ην δεχηεξν «If you give a little love». Μεηά ηελ πξνβνιή ησλ βίληεν αθνινχζεζε δηεξεχλεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ζρνιηαζκφο ηνπο κε ζπγθεθξηκέλεο εξσηήζεηο, νη νπνίεο απεπζχλνληαλ ζηα παηδηά φπσο: -Ση παξαθνινπζήζαηε ζην πξψην θαη ηη ζην δεχηεξν βίληεν; -Πψο ληψζεη ην θάζε πνπιί πνπ παξαθνινπζήζακε ζην βίληεν; -Πψο θαηαιαβαίλεηε ηη ληψζεη; -Πψο ζαο θάλεθε ε ζπκπεξηθνξά ησλ πνπιηψλ, ηα νπνία θνξντδεχνπλ / απνξξίπηνπλ ην άιιν πνπιί; -Ση ζα ιέγαηε ζην θάζε πνπιί, αλ κπνξνχζαηε λα ηνπο κηιήζεηε; -Ση ζα κπνξνχζε λα θάλεη ην πνπιί, ην νπνίν ην απνξξίπηνπλ / θνξντδεχνπλ; Θα κπνξνχζε λα κηιήζεη ζε θάπνηνλ γηα λα ην βνεζήζεη; 5.2 Γξαζηεξηόηεηα 2 ε ηελ αξρή ηεο δξαζηεξηφηεηαο αλαθνηλψλεηαη ζηνπο καζεηέο φηη ζα πξαγκαηνπνηεζεί αλάγλσζε ηεο ηζηνξίαο κε ηίηιν: «θιεξφ θαξχδη»ηεο Βιέλεο βνξψλνπ (2015).Μεηά ηελ αλάγλσζε ηεο ηζηνξίαο αθνινπζεί κία ζεηξά απφ εξσηήζεηο, θαζψο θαη ζρνιηαζκφο ηνπ θεηκέλνπ. Βλδεηθηηθέο εξσηήζεηο απνηεινχλ: -Πνηνο θαληάδεζηε φηη κηιάεη; -Πφζν ρξνλψλ θαληάδεζηε φηη είλαη απηφ ην θνξίηζη; -Πψο νλνκάδεηαη ην θνξίηζη; -Ώπφ πνηα ρψξα κπνξεί λα θαηάγεηαη ην θνξίηζη; 321

-Πνηα γεγνλφηα ζπκβαίλνπλ ζηελ απιή ηνπ ζρνιείνπ; -Γηα πνηνπο ιφγνπο ην θνξίηζη δελ έρεη αζιεηηθά παπνχηζηα γηα ην κάζεκα ηεο γπκλαζηηθήο; -Πνηεο πιεξνθνξίεο καζαίλνπκε γηα ηελ νηθνγέλεηά ηεο; -ε πνηνλ ζεφ πξνζεχρεηαη ην θνξίηζη; -Ση δεηά ην θνξίηζη απφ ηνλ ζεφ ζηελ πξνζεπρή ηεο; -Ση καζαίλνπκε γηα ηελ νηθνγέλεηά ηεο; -Πνηα νκάδα ππνζηεξίδεη ην θνξίηζη; -Πνηεο ιέμεηο ηελ εληππσζηάδνπλ; -Πνηα ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα ηεο κπνξνχκε λα θαηαιάβνπκε; -ε πνηνλ άξαγε κπνξεί λα κηιάεη; 5.3 Γξαζηεξηόηεηα 3 ε Δ δξαζηεξηφηεηα μεθηλά απιψλνληαο νη εθπαηδεπηηθνί έλα ραξηί πεξίπνπ δχν κέηξσλ ζην δάπεδν. ηε ζπλέρεηα αλαδεηείηαη έλαο εζεινληήο / εζειφληξηα καζεηήο / καζήηξηα, πξνθεηκέλνπ λα μαπιψζεη επάλσ ζην ραξηί. Έλα άιιν παηδί, θαηά πξνηίκεζε καζήηξηα, δσγξαθίδεη ην πεξίγξακκα ηνπ ζψκαηνο ηνπ μαπισκέλνπ καζεηή κε έλαλ καξθαδφξν. Ώπηή αλαιακβάλεη ηνλ ξφιν ηεο Ώτζέ. Μέζα ζην πεξίγξακκα γίλεηαη θαηαγξαθή κε έλαλ καξθαδφξν ηνπ ζπλφινπ ησλ ρξσκάησλ, εθηφο απφ θφθθηλν, θαη φισλ ησλ ζηνηρείσλ πνπ καο δίλνληαη απφ ηελ αλάγλσζε ηεο ηζηνξίαο ζρεηηθά κε ηελ Ώτζέ. Με θφθθηλν καξθαδφξν ζεκεηψλνληαη κφλν νη ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηεο Ώτζέ πνπ αθνξνχλ ην πεξηζηαηηθφ, ην νπνίν έιαβε ρψξα ζηελ απιή ηνπ ζρνιείνπ. Έμσ απφ ην πεξίγξακκα ζεκεηψλνληαη ην ζχλνιν ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζα ήζειαλ λα γλσξίδνπλ γηα ην θνξίηζη, θαζψο θαη γηα ην πεξηζηαηηθφ ζηελ απιή. 5.4 Γξαζηεξηόηεηα 4 ε Δ ηέηαξηε δξαζηεξηφηεηα πξαγκαηεχεηαη ην δήηεκα ηνπ εθθνβηζκνχ. ηελ πξνζπάζεηα νη καζεηέο λα εηζέιζνπλ νκαιά ζηελ επεμεξγαζία ηνπ ζέκαηνο θαη λα ην θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηνπο απεπζχλνληαη νη εμήο εξσηήζεηο: -Ση νλνκάδνπκε εθθνβηζκφ; -Πνηνη είλαη νη δηαθνξεηηθνί ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο νη άλζξσπνη εθθνβίδνπλ; -Γηα πνηνπο ιφγνπο νη άλζξσπνη εθθνβίδνπλ; -Πψο επεξεάδνληαη ηα παηδηά πνπ δέρνληαη εθθνβηζκφ; Μεηά ην πέξαο ησλ εξσηήζεσλ θάζε παηδί δεκηνπξγεί ην πεξίγξακκα ηνπ ρεξηνχ ηνπ ζε έλα ρξσκαηηζηφ θνκκάηη ραξηί θαη ην θφβεη. Οη εθπαηδεπηηθνί δεηνχλ απφ ηνπο καζεηέο λα ζθεθηνχλ φηη θάζε δάθηπιν αληηζηνηρεί ζε έλαλ άλζξσπν, απφ ηνλ νπνίν δχλαληαη λα δεηήζνπλ ππνζηήξημε, φηαλ πθίζηαληαη εθθνβηζκφ. Σα παηδηά θαηνλνκάδνπλ ηνπο ππνζηεξηθηέο, ηνπο νπνίνπο έρνπλ επηιέμεη θαη εμεγνχλ ηνπο ιφγνπο απηήο ηεο επηινγήο ηνπο. 322

5.5 Γξαζηεξηόηεηα 5 ε ηελ αξρή ηεο πέκπηεο δξαζηεξηφηεηαο γίλεηαη ζπδήηεζε κε ηνπο καζεηέο αλαθνξηθά κε ηε ρψξα πξνέιεπζεο ηεο Ώτζέ κε εξσηήζεηο φπσο: α) «Ώπφ πνηα ρψξα έξρεηαη ε Ώτζέ; β) «Πνχ γελλήζεθε θαη κεγάισζε ε Ώτζέ;». ηε ζπλέρεηα νη καζεηέο εξσηψληαη απφ ηηο λεπηαγσγνχο γηα ην αλ έρνπλ αθνχζεη γηα ρψξεο φπνπ ππάξρεη πφιεκνο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Έπεηηα αλαθέξνληαη φιεο νη ρψξεο, νη νπνίεο βξίζθνληαη παγθνζκίσο ζε πφιεκν θαη γίλεηαη εληνπηζκφο ηνπο ζηνλ παγθφζκην ράξηε. Ώθνινχζσο έλαο καζεηήο / ηξηα δείρλεη ζηνλ ράξηε ηελ πνξεία πνπ αθνινχζεζε ε Ώτζέ θαη ε νηθνγέλεηά ηεο κέρξη λα θηάζνπλ ηελ Βιιάδα. Οη καζεηέο δσγξαθίδνπλ ην ζπίηη ηεο Ώτζέ, ηε γεηηνληά ηεο, ηνπο θίινπο ηεο, ην ζρνιείν ηεο θαη ηε δσή ηεο φπσο ηα θαληάδνληαη. 5.6 Γξαζηεξηόηεηα 6 ε Δ έθηε δξαζηεξηφηεηα θαηαπηάλεηαη κε ηελ ππφζεζε ησλ αζιεηηθψλ παπνπηζηψλ πνπ δψξηζε ε θπξία Πεξζεθφλε ζηελ Ώτζέ. πγθεθξηκέλα, ζηε δηαδηθαζία εμέιημεο ηεο ηζηνξίαο απεπζχλνληαη εξσηήζεηο πξνο ηνπο καζεηέο φπσο: -Πνηνο θαληάδεζηε φηη πξνζέθεξε βνήζεηα ζηελ θπξία Πεξζεθφλε, πξνθεηκέλνπ λα δψζεη ιχζε ζην πξφβιεκα ησλ παπνπηζηψλ ηεο Ώτζέ; -Πψο αηζζάλζεθε ε Ώτζέ, φηαλ ε θπξία Πεξζεθφλε ηεο δψξηζε ηα αζιεηηθά παπνχηζηα; Άιιαμε θαζφινπ ε δηάζεζή ηεο; -Με ηη νλεηξεχεηαη ε Ώτζέ λα αζρνιεζεί, φηαλ κεγαιψζεη; -ε πνηνπο ηνκείο έρεη πξννδεχζεη ε Ώτζέ; -Πψο θαηαθέξλεη ε Ώτζέ λα δηαβάδεη θαη λα καζαίλεη ειιεληθά, κηα γιψζζα πνπ ζεσξείηαη δχζθνιε; Πνηεο δπζθνιίεο αληηκεησπίδεη ζην δηάβαζκα; Σα παηδηά θαινχληαη λα ζθεθηνχλ κηα ζηηγκή απφ ηε κέρξη ηψξα δσή ηνπο πνπ ελψ φια ήηαλ δχζθνια γηα απηά, ζπλέρηζαλ θαη δελ ην έβαιαλ θάησ, δελ έραζαλ ην θνπξάγην ηνπο θαη ζην ηέινο ηα θαηάθεξαλ. Οη εθπαηδεπηηθνί νθείινπλ λα ελζαξξχλνπλ αθεγήζεηο, νη νπνίεο έρνπλ ζρέζε κε κηα δχζθνιε ζηηγκή ζηηο ζρέζεηο ηνπο κε άιια παηδηά φπσο: «πξνδνζία» απφ θάπνην θίιν, απνθιεηζκφο απφ κηα παξέα ή θαη απφ νιφθιεξε ηελ ηάμε θ.ά. ηε ζπλέρεηα θαινχληαη νη καζεηέο λα θάλνπλ αληίζηξνθεο αθεγήζεηο: «Μπνξείο λα ζθεθηείο κηα θνξά πνπ βνήζεζεο εζχ θάπνην παηδί, θίιν ή κε, λα βγεη απφ κηα δχζθνιε ζέζε;». 5.7 Γξαζηεξηόηεηα 7 ε Δ έβδνκε θαη ηειεπηαία δξαζηεξηφηεηα ηνπ ζρεδίνπ εξγαζίαο αζρνιείηαη κε ηελ εθ λένπ αλάγλσζε ηεο πξφηαζεο ηνπ θεηκέλνπ: «Ξέξσ φηη δε ζα ζαο αιιάμσ γλψκε γηαηί εζείο θνξάηε ζηνιή θη ε κακά κνπ απιψο κηα καληίια». Έπεηηα νη καζεηέο θαινχληαη λα απαληήζνπλ ζηηο εμήο εξσηήζεηο: α) «Ση είδνπο ζηνιή θνξνχλ νη άλζξσπνη κε ηνπο νπνίνπο κηιάεη ε Ώτζέ;» β) «Ση θνξάλε ζην θεθάιη ηνπο απηνί νη άλζξσπνη;», γ) «Ση ηδηαίηεξν θνξάεη ε κεηέξα ηεο Ώτζέ;» θαη δ) «Γηαηί είλαη ζεκαληηθφ ην θάιπκκα ηνπ θεθαιηνχ ηεο κεηέξαο ηεο Ώτζέ;» 323

Δ έβδνκε δξαζηεξηφηεηα εζηηάδεη ηδηαίηεξα ζην δήηεκα ηεο θάιπςεο ηνπ θεθαιηνχ ησλ γπλαηθψλ. Γηα απηφ δεηείηαη απφ ηνπο καζεηέο λα ζθεθηνχλ ην ζχλνιν ησλ θαπέισλ θαη ησλ θεθαινθαιπκκάησλ, ηα νπνία είλαη απαξαίηεην κέξνο κηαο ζηνιήο ή κηαο εζληθήο θνξεζηάο πξνθεηκέλνπ λα αλαγλσξίδνπλ απφ ην θάιπκκα πνηνο ην θνξά. 5.8 Απνηειέζκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο Κάζε ζρέδην εξγαζίαο γηα λα ζεσξεζεί επηηπρεκέλν ή κε, είλαη αλαγθαίν λα ππάξρεη αμηνιφγεζή ηνπ. Σα απνηειέζκαηα ηνπ πινπνηεζέληνο ζρεδίνπ εξγαζίαο δελ κπνξνχλ λα είλαη κεηξήζηκα, θαζψο δελ πθίζηαηαη ε δπλαηφηεηα θαηαγξαθήο απφ ηνπο καζεηέο θάπνηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ή ησλ εληππψζεψλ ηνπο. Παξφια απηά νη εθπαηδεπηηθνί γηα λα νδεγεζνχλ ζε νξηζκέλα ζπκπεξάζκαηα ρξεζηκνπνίεζαλ ηε κέζνδν ηεο θξηηηθήο παξαηήξεζεο, ε νπνία ελδείθλπηαη γηα αλάινγεο πεξηπηψζεηο (Αανπηφπνπινο 2005). πγθεθξηκέλα, θξηηηθή παξαηήξεζε πξαγκαηνπνηήζεθε αλαθνξηθά κε ηελ πξνζέγγηζε ησλ δεηεκάησλ πνπ αλαθέξνληαη ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ηε ζηαδηαθή αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο, ηεο αιιειεγγχεο θαη ηεο πξνψζεζεο ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηνπ εζεινληηζκνχ. Ώπφ ηελ θξηηηθή παξαηήξεζε πξνέθπςε φηη νη καζεηέο ζρεδφλ ζην ζχλνιφ ηνπο θαηαλφεζαλ ηελ έλλνηα ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ζηαδηαθά απέθηεζαλ ή βειηίσζαλ ηελ θξηηηθή ηνπο ζθέςε, ελψ θαιιηεξγήζεθε ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ε ελζπλαίζζεζε, ε αιιειεγγχε, ε ζπλεξγαζία θαη ν εζεινληηζκφο. Βηδηθφηεξα, ε επίδξαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο, ηεο αιιειεγγχεο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο ήηαλ εκθαλήο ζην ζχλνιν ηεο ζρνιηθήο δσήο. 6. πκπεξάζκαηα Ώλαθεθαιαηψλνληαο θαλείο φζα αλαπηχρζεθαλ ζηηο πξνεγνχκελεο ελφηεηεο δχλαηαη λα νδεγεζεί ζε νξηζκέλα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα. Χο πξψην ζπκπέξαζκα θαηαγξάθεηαη ε δπλαηφηεηα πνιχπιεπξεο πξνζέγγηζεο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζην λεπηαγσγείν. Αεπηεξεπφλησο ζεκεηψλεηαη ε χπαξμε ηθαλνχ αξηζκνχ εγρεηξηδίσλ, ηα νπνία κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζην πιαίζην ελφο ζρεδίνπ εξγαζίαο γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ζην λεπηαγσγείν θαη σο ηξίην ζπκπέξαζκα πξνθχπηεη ε δπλαηφηεηα, κέζσ ζηνρεπκέλσλ δξαζηεξηνηήησλ, ηεο θαηαλφεζεο ηεο έλλνηαο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ηεο θαιιηέξγεηαο ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, θαζψο θαη ηεο απφθηεζεο θαη ηεο αλάπηπμεο ελζπλαίζζεζεο, αιιειεγγχεο θαη ζπλεξγαζίαο απφ καζεηέο λεπηαγσγείνπ. Βηβιηνγξαθία Αανπηφπνπινο, Γ. (2005). Μεζνδνινγία θνηλσληθψλ εξεπλψλ. Θεζζαινλίθε: Γπγφο. Αεδνχιε, Μ. (2002). ΐησκαηηθή Μάζεζε - Απλαηφηεηεο αμηνπνίεζήο ηεο ζην πιαίζην ηεο Βπέιηθηεο Γψλεο. Δπηζεψξεζε Δθπαηδεπηηθψλ Θεκάησλ, 6, 146-159. 324

Καδηγηαλλφπνπινο, Γ. & Καξαβίδα, Μ. (2014). Οη πξνσζνχκελεο απφ ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θνηλσληθέο αμίεο σο αζπίδα ζηελ εηεξφηεηα. ην Θ. Θάλνο, Ώ. Μπνχλα, Β. Σφιηνο. (επίκ.) 1 ν Παλειιήλην πλέδξην Κνηλσληνινγίαο ηεο Δθπαίδεπζεο κε ζέκα: «Ζ Έξεπλα ζηελ Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο. Παξφλ θαη Πξννπηηθέο», 267-271. Καδηγηαλλφπνπινο, Γ. (2014). Γλσξηκία κε ηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε, Ώζήλα: Ώπηνέθδνζε. Καξαβίδα, Μ. & Καδηγηαλλφπνπινο, Γ. (2014α). Ώμηνπνηψληαο ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηελ εθπαίδεπζε γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε ζηελ πξνψζεζε ησλ θνηλσληθψλ αμηψλ ζηελ πξνζρνιηθή θαη πξψηε ζρνιηθή ειηθία, Δξεπλψληαο ηνλ θφζκν ηνπ παηδηνχ, 13, 153-163. Καξαβίδα, Μ. & Καδηγηαλλφπνπινο, Γ. (2014β). Ο ξφινο ησλ αξρψλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ πξνψζεζε ησλ θνηλσληθψλ αμηψλ. ην Π. Γεσξγνγηάλλεο (επίκ.) 17 ν Γηεζλέο πλέδξην ηνπ ΚΔΓΔΚ θαη ηνπ ΔΛΠΠΟ κε ζέκα: «Δθπαίδεπζε θαη εηεξφηεηα», Σφκνο: Ε, 184-190. Μαηζαγγνχξαο, Δ. (2007). ηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο. Ώζήλα: Gutenberg. Ννκηθνχ, Μ. & Υνιέβα, Ν. (2014). Γξαζηεξηφηεηεο βησκαηηθήο κάζεζεο ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα θαη ζηα δηθαηψκαηα ησλ πξνζθχγσλ. Ώζήλα: Όπαηε Ώξκνζηεία ηνπ Ο.Δ.Β γηα ηνπο πξφζθπγεο. Παπακηραήι, Β. (2016). Αλαθαιχπηνληαο ηνλ ειέθαληα. Λεπθσζία: Τπνπξγείν Παηδείαο θαη Πνιηηηζκνχ, Παηδαγσγηθφ Ελζηηηνχην θαη Τπεξεζία Ώλάπηπμεο Πξνγξακκάησλ Κχπξνπ. βνξψλνπ, Β. (2015). θιεξφ θαξχδη. Ώζήλα: Όπαηε Ώξκνζηεία ηνπ Ο.Δ.Β γηα ηνπο πξφζθπγεο. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΏ ΔΜΒΕΧΜΏΣΏ Δ Μαξία Καξαβίδα εξγάδεηαη σο λεπηαγσγφο ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη είλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ ζηηο Παηδαγσγηθέο Βπηζηήκεο απφ ην Παλεπηζηήκην Εσαλλίλσλ. Σα επηζηεκνληθά ηεο ελδηαθέξνληα εζηηάδνληαη ζε δεηήκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, αγσγήο πγείαο, δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη δηδαθηηθήο ησλ θνηλσληθψλ αμηψλ. Πιήζνο εξγαζηψλ ηεο έρεη δεκνζηεπηεί ζε παλειιήληα θαη δηεζλή ζπλέδξηα. Δ Μειπνκέλε Καξαπνλαξιίδνπ εξγάδεηαη σο εηδηθή λεπηαγσγφο ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη ζπνπδάδεη ζην κεηαπηπρηαθφ πξφγξακκα εηδίθεπζεο «Αηνίθεζε ηεο Βθπαίδεπζεο» ηνπ Σ.Β.Ε. Κνδάλεο. 325

Πξνσζψληαο ηελ αεηθφξν αλάπηπμε κέζσ ηεο ρξήζεο ησλ Σ.Π.Δ ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο Μαξία Καξαβίδα katpappouli@yahoo.gr Πεξίιεςε πληζηά θαζνιηθή παξαδνρή φηη ηηο ηειεπηαίεο ηξεηο δεθαεηίεο ζε θνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ επίπεδν πθίζηαηαη κηα δηαξθήο ζπδήηεζε, αλεζπρία θαη πξνβιεκαηηζκφο ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ, ε νπνία ηξνθνδνηείηαη απφ ηελ χπαξμε θξίζηκσλ θαη ζπλερψο νμπλφκελσλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Δ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, ε νπνία έρεη νπζηαζηηθά κεηεμειηρζεί ζε εθπαίδεπζε γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε, ζέηεη σο βαζηθή πξνηεξαηφηεηα θαη ζηφρν ηεο λα επηιχζεη ή λα ακβιχλεη ηα θξίζηκα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, ηα νπνία απαζρνινχλ ηνλ ζχγρξνλν άλζξσπν θαη ζπρλά δπζρεξαίλνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπ. Σελ ίδηα ζηηγκή ζε εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ε ρξήζε ησλ Σερλνινγηψλ ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Βπηθνηλσλίαο (Σ.Π.Β) απνηειεί αλαγθαηφηεηα ζηε δηδαζθαιία θαη παξάιιεια πνιχηηκν αξσγφ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, θαζψο νη Σ.Π.Β είλαη ζε ζέζε λα ζπλεηζθέξνπλ πνηθηινηξφπσο ζηε δηδαζθαιία θαη ζηε κάζεζε. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα αλαδείμεη πψο κπνξεί λα ππάξμεη πξνψζεζε ηνπ ελλνηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ θαη ησλ αξρψλ ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο κέζσηεο αμηνπνίεζεο ησλ Σ.Π.Β ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Χο θχξην ζπκπέξαζκα πξνέθπςε φηη νη Σ.Π.Β δχλαληαη λα ζπκβάινπλ θαζνξηζηηθά ζηελ πξνψζεζε ηνπ ελλνηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ θαη ησλ αξρψλ ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, θαζψο παξέρνπλ ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πιεζψξα δηαδηθηπαθψλ εξγαιείσλ θαη ινγηζκηθψλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Δηζαγσγή Οη ηαρχηαηεο θνηλσληθέο εμειίμεηο θαη νη ζπλέπεηεο πνπ απηέο επηθέξνπλ, άκεζα ή έκκεζα, ζην θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ, ζέηνπλ αληηκέησπν ηνλ ζχγρξνλν άλζξσπν κε πνηθίια πξνβιήκαηα πνπ ππνβαζκίδνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ηνπ. Πξνβιήκαηα φπσο ηα πεξηβαιινληηθά αζθνχλ ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ πνηφηεηα 326

ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ηνπ αλζξψπνπ, ελψ ζπγρξφλσο ππνζεθεχνπλ ην κέιινλ ηεο αλζξσπφηεηαο θαη ηνπ πιαλήηε. ε εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ην ελδηαθέξνλ θαη ε αλεζπρία γηα ην πεξηβάιινλ εθθξάδεηαη θαηά θχξην ιφγν κέζσ ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Βίλαη απνδεθηφ φηη ε αμηνπνίεζε ησλ δηδαθηηθψλ θαη καζεζηαθψλ παξακέηξσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη επνηθνδνκεηηθά ζηελ θαηεχζπλζε ηεο εμαζθάιηζεο ελφο βηψζηκνπ κέιινληνο (Αεκεηξίνπ 2005) θαη ζηε βέιηηζηε αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Δ βέιηηζηε αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ ζπληζηά αδήξηηε αλάγθε θαη θνηλσληθή απαίηεζε, θαζψο απηά επεξεάδνπλ ζε πνιιαπιά επίπεδα ην βηνηηθφ επίπεδν ηνπ αλζξψπνπ. Παξάιιεια, νη Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Βπηθνηλσλίαο (Σ.Π.Β.) έρνπλ εηζέιζεη δπλακηθά ζε δηάθνξα επίπεδα ησλ αλζξσπίλσλ δξαζηεξηνηήησλ (Kynigos 2008) κεηαμχ απηψλ θαη ζηελ εθπαίδεπζε, αζθψληαο ζεκαληηθή επίδξαζε. πγθεθξηκέλα, ζηε ζχγρξνλε εθπαίδεπζε νη Σ.Π.Β ζπληζηνχλ αλαγθαηφηεηα,θαζψο δεκηνπξγνχλ λέα δεδνκέλα θαη πξνθιήζεηο, πξνζθέξνληαο θαηλνηφκεο πξνζεγγίζεηο ζηε δηδαζθαιία, ζηε κάζεζε, ζηελ πιεξνθφξεζε θαη ζηνλ ηξφπν επηθνηλσλίαο, εξγαζίαο θαη ζπλεξγαζίαο καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ. πγρξφλσο, νη Σ.Π.Β κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ πνηθηινηξφπσο ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο απμάλνληαο ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο (Rickinson 2001) θαη βειηηψλνληαο ηελ πνηφηεηά ηνπο.θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα αλαδείμεη πψο κπνξεί λα ππάξμεη πξνψζεζε ηνπ ελλνηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ θαη ησλ αξρψλ ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο κέζσηεο αμηνπνίεζεο ησλ Σ.Π.Β ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Γλσξηκία κε ηελ αεηθφξν αλάπηπμε θαη ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε Δ αεηθφξνο αλάπηπμε απνηειεί κία απφ ηηο πην πνιπζπδεηεκέλεο έλλνηεο ζε παγθφζκην επίπεδν ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Χο πξνο ηελ αεηθφξν αλάπηπμε ν πην απνδεθηφο νξηζκφο ηεο είλαη απηφο ηεο Βπηηξνπήο ηεο Βπξσπατθήο Έλσζεο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Ώλάπηπμε. Ώπηή ε επηηξνπή φξηζε ζηελ έθζεζή ηεο, γλσζηή σο έθζεζε Brundtland, ηελ έλλνηα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο σο εθείλεο πνπ ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηνπ παξφληνο, δίρσο λα ζηεξεί ην δηθαίσκα απφ ηηο κειινληηθέο γεληέο λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο (WCED 1987). Ώπνηειεί ζρεδφλ θαζνιηθή παξαδνρή φηη ε αεηθφξνο αλάπηπμε είλαη κηα έλλνηα πνπ πεξηιακβάλεη ηξεηο δηαζηάζεηο: ηελ νηθνλνκηθή, ηελ θνηλσληθή θαη ηελ πεξηβαιινληηθή (ΦινγαΎηε 2011) θαη θηλείηαη ζε πέληε θάζεηα επίπεδα ην δηεζλέο, ην 327

πεξηθεξεηαθφ, ην εζληθφ, ην ηνπηθφ θαη ην νηθηαθφ (WCED 1987). Σνκείο ελαζρφιεζεο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο απνηεινχλ κεηαμχ άιισλ: ε αιιαγή ηνπ θιίκαηνο, ε θαζαξή ελέξγεηα, ε αηκφζθαηξα, ε δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ηα θαηαλαισηηθά θαη παξαγσγηθά πξφηππα, ε δεκφζηα πγεία, ε θηψρεηα θαη ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο, ην δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα, νη κεηαθνξέο, νη ρξήζεηο ηεο γεο γηα ρσξνηαμηθή αλάπηπμε, ε θαηνηθία, νη ζπλζήθεο δσήο, ε νηθνλνκηθή δηάξζξσζε θαη ε δηαηήξεζε θαη απνθαηάζηαζε ηεο ηζηνξηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο (Καδηγηαλλφπνπινο 2015α, 2015β) Δ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε πξσηνεκθαλίζηεθε ηε δεθαεηία ηνπ 1960, σο απνηέιεζκα ησλ πξνβιεκαηηζκψλ πνπ πξνθάιεζε ην ζχγρξνλν πεξηβαιινληηθφ θίλεκα, ελψ ζηε δεθαεηία ηνπ 1970 παξαηεξήζεθε κηα έληνλε θηλεηηθφηεηα, ε νπνία ζπλερίδεηαη κέρξη ζήκεξα, κε ζηφρν ηελ πξνψζεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ, θαζψο θαη ηεο θηινζνθίαο θαη ηεο κεζνδνινγίαο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Βθπαίδεπζεο σο εθπαηδεπηηθήο πξνζέγγηζεο (Φέξκειε θ.ά. 2009). Ο πην απνδεθηφο νξηζκφο ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ηελ νξίδεη σο ηε δηαδηθαζία αλαγλψξηζεο αμηψλ θαη δηαζαθήληζεο ελλνηψλ, ε νπνία απνζθνπεί ζηελ αλάπηπμε ηθαλνηήησλ θαη ζηάζεσλ πνπ θξίλνληαη απαξαίηεηεο γηα ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ εθηίκεζε ηεο ζρέζεο αιιειεπίδξαζεο, ε νπνία πθίζηαηαη κεηαμχ αλζξψπνπ, πνιηηηζκνχ θαη βηνθπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Δ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ιεηηνπξγεί σο άζθεζε ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ζηε δηακφξθσζε ελφο θψδηθα ζπκπεξηθνξάο ηνπ θάζε αλζξψπνπ αλαθνξηθά κε ηα πξνβιήκαηα θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο (IUCN 1970). Οη θπξηφηεξεο παηδαγσγηθέο κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε γηα ηε κειέηε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ησλ πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ είλαη: νη κέζνδνη ζπδήηεζεο (ζε νκάδεο, ε αληηπαξάζεζε, ε δεκφζηα ζπδήηεζε νκάδαο νκηιεηψλ, ν θαηαηγηζκφο ηδεψλ), ε ραξηνγξάθεζε ελλνηψλ, ε κειέηε πεξίπησζεο, νη κέζνδνη πξνζνκνίσζεο (ζε ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή, παηρλίδηα ξφισλ, παηρλίδηα πξνζνκνίσζεο, κνληέια), ε πεηξακαηηθή κέζνδνο, ε έξεπλα επηζθφπεζεο, ε βηβιηνγξαθηθή έξεπλα, ε κέζνδνο ησλ ηζηνξηψλ, νη κέζνδνη κειέηεο πεξηβαιινληηθψλ ζεκάησλ εθηφο αίζνπζαο φπσο: ε κειέηε πεδίνπ, ηα πεξηβαιινληηθά κνλνπάηηα θαη ηα παηρλίδηα ζε αλνηθηφ ρψξν θαη νη Σ.Π.Β ζηελ εθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ (Αεκεηξίνπ 2009). Σα ηειεπηαία ρξφληα ππάξρεη ε ηάζε λα αληηθαηαζηαζεί ν φξνο «Πεξηβαιινληηθή Βθπαίδεπζε» κε ηνλ αληίζηνηρν «Βθπαίδεπζε γηα ηελ Ώεηθφξν Ώλάπηπμε», ν νπνίνο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κεηεμέιημή ηνπ πνπ πεγάδεη απφ ηηο δηακνξθσζείζεο εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθέο αλάγθεο. Χο Βθπαίδεπζε γηα ηελ Ώεηθφξν Ώλάπηπμε θαιείηαη ην νιηζηηθφ, δηεπηζηεκνληθφ πιαίζην πνπ ελζσκαηψλεη ηηο έλλνηεο ηεο 328

αλζξψπηλεο, ηεο θνηλσληθήο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, παξάιιεια κε ηηο πεξηβαιινληηθέο αλεζπρίεο (Hopkins et al 1996). ηελ νπζία ε Βθπαίδεπζε γηα ηελ Ώεηθφξν Ώλάπηπμε επηρεηξεί κηα πην δηεπξπκέλε πξνζέγγηζε ησλ ππφ κειέηε πξνβιεκάησλ απφ απηή πνπ πξαγκαηνπνηεί ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. Πεξλψληαο απφ ην ζεσξεηηθφ ζην πξαθηηθφ κέξνο δηαπηζηψλεηαη φηη ηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο εζηηάδνπλ ζε πιεζψξα ζεκαηηθψλ ελνηήησλ φπσο: ην αεηθφξν ζρνιείν, ε αεηθφξνο θαηνηθία, ην ελεξγεηαθφ δήηεκα ην νηθνινγηθφ / ελεξγεηαθφ απνηχπσκα ζην ζρνιείν θαη ζην ζπίηη, ην ηνπηθφ πεξηβάιινλ (ην ζπίηη, ην ζρνιείν, ε θνηλφηεηα), νη ειεχζεξνη ρψξνη (αμηνπνίεζε δηακφξθσζε πξνζηαζία), ε δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία αζηηθνχ θαη πεξηαζηηθνχ πξαζίλνπ, ε δηαρείξηζε θπζηθψλ πφξσλ, ε έλλνηα ηεο δηαηήξεζεο θαη ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, νη πεξηβαιινληηθνί θίλδπλνη, ην αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ παξάκεηξνη θαη ε ππνβάζκηζή ηνπ, ε πνηφηεηα δσήο, ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ε δεκνθξαηία. Οη παξαπάλσ ελφηεηεο έρνπλ, θαηά πεξίπησζε, ζπγθεθξηκέλα ππνζέκαηα, ηα νπνία πξνζεγγίδνπλ δηαθνξεηηθέο πηπρέο ηνπο (ΤΠ.Π.Β.Θ 2016). πλνςίδνληαο κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί φηη ε αεηθφξνο αλάπηπμε ζε εθπαηδεπηηθφ επίπεδν εθθξάδεηαη κέζσ ησλ πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Γηα απηφλ ηνλ ιφγν επηρεηξείηαη ε κεηεμέιημή ηεο ζε Βθπαίδεπζε γηα ηελ Ώεηθφξν Ώλάπηπμε, πξνθεηκέλνπ λα κειεηψληαη ελδειερψο, ηφζν απηφλνκα, φζν θαη ζπλδπαζηηθά, παξάιιεια κε ηηο πεξηβαιινληηθέο θαη νη νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο παξάκεηξνη θαη δηαζηάζεηο ησλ δηαθφξσλ πξνβιεκάησλ. Ζ δηδαθηηθή αμηνπνίεζε ησλ Σ.Π.Δ ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο Οη Σ.Π.Β κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ πνηθηινηξφπσο ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη ζηελ πξνζέγγηζε ησλ ππφ κειέηε θαη δηεξεχλεζε πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ. Βηδηθφηεξα, ε δηδαθηηθή αμηνπνίεζε ησλ Σ.Π.Β δχλαηαη λα ζπλεηζθέξεη νπζηαζηηθά, ψζηε νη καζεηέο λα απνθηήζνπλ πξφζβαζε ζηελ πιεξνθνξία, ζηελ πεξηβαιινληηθή γλψζε θαη ζηελ αλάιπζε πεξηβαιινληηθψλ δεηεκάησλ (Αεκεηξίνπ 2009). Παξφια απηά, ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν ε ρξήζε ησλ Σ.Π.Β ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο εζηηάδεη θπξίσο ζηνλ ηερλνινγηθφ αιθαβεηηζκφ ησλ καζεηψλ (Drenoyianni 2006). ε απηφ ην ζεκείν επηζεκαίλεηαη φηη ηα δηαδηθηπαθά εξγαιεία θαη ηα ινγηζκηθά πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ επφκελε ελφηεηα δελ κπνξνχλ λα θαιχςνπλ εμ νινθιήξνπ ηηο απαηηήζεηο θαη ηηο αλάγθεο ελφο πξνγξάκκαηνο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, σζηφζν είλαη ηθαλά λα ην ππνζηεξίμνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ, ιεηηνπξγψληαο σο 329

πεγέο πιεξνθφξεζεο, σο εξγαιεία δηεξεχλεζεο, επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο γηα καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο. Γηαδηθηπαθά εξγαιεία ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο Οη Σ.Π.Β πξνζθέξνπλ πνηθίιεο δπλαηφηεηεο γηα ηελ ελίζρπζε θαη ηνλ εκπινπηηζκφ ελφο πξνγξάκκαηνο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο πξνψζεζεο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο φπσο είλαη: νη ηζηφηνπνη, νη πχιεο, νη βάζεηο δεδνκέλσλ, ηα δίθηπα (Moore & Huber 2001, Paas & Creech 2008, Αεκεηξίνπ 2009), αιιά θαη ηα Web.2 εξγαιεία.ηελ πιεηνλφηεηά ηνπο ηα Web.2 εξγαιεία είλαη εχθνια ζηε ρξήζε θαη έρνπλ κεδεληθφ ή πνιχ ρακειφ θφζηνο ρξήζεο. Σν γεγνλφο απηφ ηα θαζηζηά δεκνθηιή ζε θνηλσληθφ επίπεδν, αιιά θαη ηδηαίηεξα ρξήζηκα ζε εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Χο Web.2 εξγαιεία λννχληαη ηα κέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο φπσο ην facebook θαη ηα groups ηνπ, ηα ηζηνιφγηα (blogs), ηα κίθξν ηζηνιφγηα (twitter), ην flickr, ηα wikis θά. ηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ηδηαίηεξα ρξήζηκα κπνξνχλ λα απνδεηρηνχλ ην ζχλνιν ησλ Web.2 εξγαιείσλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ. ηα κέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο φπσο ην facebook θαη ηα groups ηνπ, ζηα ηζηνιφγηα, ζηα κίθξν ηζηνιφγηα θαη ζηα wikis παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα αλάξηεζεο θαη δηάρπζεο πιεξνθνξηψλ, ζηηο νπνίεο νη καζεηέο έρνπλ πξφζβαζε θάζε ρξνληθή ζηηγκή, ζε θάζε ρψξν φπνπ ππάξρεη δηαδίθηπν απφ ηνλ ππνινγηζηή, ην θηλεηφ ηειέθσλν ή ην tablet ηνπο. Παξάιιεια, κέζσ απηψλ ησλ εξγαιείσλ, νη καζεηέο κπνξνχλ λα αληαιιάμνπλ πιηθφ γηα ην πξφγξακκα κεηαμχ ηνπο, θαζψο θαη κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ, λα εθθξάζνπλ ηηο απφςεηο ηνπο, λα δηαθσλήζνπλ, λα πξνβιεκαηηζηνχλ θαη ελ ηέιεη λα ζπλεξγαζηνχλ ζηελ θαηεχζπλζε ηεο πινπνίεζεο ησλ ζηφρσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο. Δ πξνβνιή βίληεν είλαη ρξήζηκν θαη ζπρλά απνιχησο απαξαίηεην εξγαιείν, ην νπνίν κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ζπκπιεξσκαηηθά θαη εληζρπηηθά θαηά ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. πγθεθξηκέλα, θπξίσο κέζσ ηεο ηζηνζειίδαο ηνπ YouTube ν εθπαηδεπηηθφο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα επηιέμεη ην θαηαιιειφηεξν, αλάκεζα ζε εθαηνληάδεο βίληεν, γηα ην εθάζηνηε ππφ κειέηε πεξηβαιινληηθφ δήηεκα. ε θάζε πεξίπησζε ε επηινγή ησλ πξνβαιιφκελσλ βίληεν ζα πξέπεη λα γίλεηαη κε θξηηήξην ηελ επηζηεκνληθή ηνπο εγθπξφηεηα θαη ηε ρξνληθή ηνπο δηάξθεηα. Βμίζνπ ρξήζηκν εληζρπηηθφ εξγαιείν ζηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο απνηεινχλ νη πξνβαιιφκελεο εηθφλεο, θαζψο πξνζθέξνληαη γηα ηελ πιήξε παξνπζίαζε πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, κε ηα νπνία ν καζεηήο κπνξεί λα έξζεη ζε επαθή κφλν κέζσ ηεο θπζηθήο παξνπζίαο ηνπ ζε 330

ρψξνπο πνπ επηζπκβαίλνπλ ηα αληίζηνηρα πξνβιήκαηα. Ώλαθνξηθά κε ηηο πξνβαιιφκελεο εηθφλεο επηζεκαίλεηαη ε αλάγθε νη καζεηέο, κέζσ απηψλ, λα πξνζιακβάλνπλ θαη λα αληηιακβάλνληαη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξα κελχκαηα θαη λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζην πξνβαιιφκελν (Φχθαξεο 2013) θπξίσο κέζσ ηεο θαηαγξαθήο ζηνηρείσλ ή απαληήζεσλ ζε θχιιν εξγαζίαο. Δ πξνβνιή βίληεν θαη εηθφλσλ ζπληζηά ηδηαίηεξα ρξήζηκν εξγαιείν εηδηθφηεξα γηα ην λεπηαγσγείν, θαζψο δελ έρνπλ πξνηαζεί απφ ην πξψελ Παηδαγσγηθφ Ελζηηηνχην ινγηζκηθά γηα απηή ηε βαζκίδα εθπαίδεπζεο. πλεπψο, ζε απηή ηε βαζκίδα εθπαίδεπζεο θξίλεηαη ηδηαίηεξα θξίζηκε θαη απαξαίηεηε ε πξνζεθηηθή επηινγή απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ θάζε βίληεν θαη εηθφλαο πξνο πξνβνιή, ψζηε λα ππάξρεη ηαχηηζε κε ηελ αληίζηνηρε ζηνρνζεζία ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ώληηζηνίρσο, ηδηαίηεξα πξνζεθηηθή νθείιεη λα είλαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ε επηινγή ηζηνζειίδσλ. Δ πινήγεζε ζην δηαδίθηπν ειινρεχεη πνηθίινπο θηλδχλνπο γηα ηνπο καζεηέο θαη ζπλεπψο, νη εθπαηδεπηηθνί είλαη αλαγθαίν λα έρνπλ «εξεπλήζεη» ηηο ηζηνζειίδεο πνπ πξνηείλνπλ ζηνπο καζεηέο ηνπο, ψζηε ηαπηφρξνλα λα ηνπο θαηεπζχλνπλ επηηπρψο, αιιά θαη λα ηνπο πξνζηαηεχνπλ απφ πηζαλνχο θηλδχλνπο. Εζηφηνπνη θαη ηζηνζειίδεο πνπ παξέρνπλ αζθάιεηα, θαζψο θαη πνιχηηκεο έγθπξεο πιεξνθνξίεο γηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα είλαη απηέο κεγάισλ πεξηβαιινληηθψλ νξγαλψζεσλ ή νξγαληζκψλ φπσο: ε Greenpeace, ην WWF, ην IISD θά. Καηαιεθηηθά, ηα δηαδηθηπαθά εξγαιεία είλαη εθηθηφ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ πνηθηινηξφπσο ζε έλα πξφγξακκα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη θπξίσο ζην θνκκάηη πνπ αθνξά ηελ εχξεζε πιεξνθνξηψλ θαη ηε ζπλεξγαζία καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπγθέληξσζε πιηθνχ θαη ηελ πινπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ δξάζεσλ. Λνγηζκηθά θαηάιιεια γηα ηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο Ώλακθηζβήηεηα πθίζηαηαη ζεκαληηθά κεγάινο αξηζκφο ινγηζκηθψλ, ηα νπνία δχλαληαη λα αμηνπνηεζνχλ ζε έλα πξφγξακκα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο επηδηψθνληαο ηελ πξνψζεζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Ώπνηειεί, φκσο, ζπλεηδεηή επηινγή ε αλάιπζε ζπγθεθξηκέλσλ ινγηζκηθψλ, ηα νπνία είραλ ιάβεη ηελ έγθξηζε απφ ην Παηδαγσγηθφ Ελζηηηνχην πξηλ ηελ θαηάξγεζή ηνπ, αθξηβψο γηαηί είλαη εγθεθξηκέλα, νπφηε δελ πθίζηαληαη πεξηνξηζκνί ζηε ρξήζε ηνπο γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Δ πξφζβαζε ζηα ινγηζκηθά απηά είλαη ειεχζεξε θαη δσξεάλ γηα εθπαηδεπηηθνχο θαη καζεηέο, ελψ ζπγρξφλσο ηνπο παξέρεηαη αζθάιεηα θαη πξνζηαζία ζρεηηθά κε ην πεξηερφκελφ ηνπο. 331

Βίλαη απνιχησο αλαγθαίν λα ηνληζηεί φηη ε ρξήζε θαη ε αμηνπνίεζε ησλ παξαθάησ πξνηεηλφκελσλ ινγηζκηθψλ δε ζπλεπάγεηαη ηελ θαηάξγεζε ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο θαη ησλ πιενλεθηεκάησλ πνπ πξνζθέξεη ε επαθή ησλ καζεηψλ κε ηε θχζε θαη ηηο άκεζεο εκπεηξίεο πνπ απνθηνχλ νη καζεηέο κέζα απφ απηή. Δ ρξήζε θαη ε αμηνπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ ινγηζκηθψλ ζε έλα πξφγξακκα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο επηδηψθεη ηνλ ζπλδπαζκφ πνηθίισλ δηδαθηηθψλ θαη καζεζηαθψλ δπλαηνηήησλ ζηελ πξνζπάζεηα γηα αλάπηπμε ππεχζπλεο θηινπεξηβαιινληηθήο ζπκπεξηθνξάο, ε νπνία ηειηθψο απνηειεί θαη ην βαζχηεξν δεηνχκελν θάζε αληίζηνηρνπ πξνγξάκκαηνο. Σα ινγηζκηθά πνπ πξνηείλνληαη θαη παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα απεπζχλνληαη ζε δηαθνξεηηθέο ειηθίεο θαη πξνζεγγίδνπλ δηαθνξεηηθέο πηπρέο θαη δεηήκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Ώλαιπηηθφηεξα, κειεηψληαο ηνλ Πίλαθα 1 δηαπηζηψλεηαη φηη δελ πθίζηαηαη θάπνην εγθεθξηκέλν ινγηζκηθφ κε πεξηβαιινληηθφ ραξαθηήξα γηα ηνπο καζεηέο ηνπ λεπηαγσγείνπ. Βπνκέλσο, νη λεπηαγσγνί σο πξνο ηηο Σ.Π.Β, φηαλ πινπνηνχλ πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, είλαη αλαγθαζκέλνη λα πεξηνξηζηνχλ ζηε ρξήζε βίληεν, πξνβαιιφκελσλ εηθφλσλ θαη παξνπζηάζεσλ. Γηα ηηο πξψηεο ηέζζεξηο ηάμεηο ηνπ δεκνηηθνχ πξνηείλεηαη ην ινγηζκηθφ «Πεξηβάιινλ Δ πξνζηαζία ηνπ Αάζνπο», ην νπνίν πξνζεγγίδεη ηελ έλλνηα ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, ηνπ νηθνζπζηήκαηνο θαη ηεο αεηθνξηθήο δηαρείξηζεο ηνπ δάζνπο. ε απηφ γίλεηαη, επίζεο, αλαθνξά ζηα απεηινχκελα είδε δψσλ. Καηά απηφ ηνλ ηξφπν, νη κηθξνί καζεηέο έξρνληαη ζε επαθή κε ζεκαληηθέο γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε έλλνηεο φπσο: ε βηνπνηθηιφηεηα, ην νηθνζχζηεκα, ην δάζνο θ.ά κε απιφ, θαηαλνεηφ θαη παηγληψδε ηξφπν. Βπηθνπξηθά είλαη αμηνπνηήζηκν θαη ην πεξηερφκελν ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ ηεο Μειέηεο ηνπ πεξηβάιινληνο. Σν ινγηζκηθφ «Πεξηβάιινλ Δ πξνζηαζία ηνπ Αάζνπο» απνθηά ηδηαίηεξε ρξεζηκφηεηα ζε πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο κε αληίζηνηρν πεξηερφκελν, ηα νπνία πινπνηνχληαη ζε ζρνιηθέο κνλάδεο κεγάισλ πφιεσλ, θαζψο ζε απηέο ηηο ζρνιηθέο κνλάδεο θνηηνχλ καζεηέο, νη νπνίνη κεγαιψλνληαο ζηελ πφιε ζπάληα έξρνληαη ή έρνπλ έξζεη ζε επαθή δηά δψζεο κε ηηο αληίζηνηρεο έλλνηεο. Βπηπξνζζέησο, ινγηζκηθφ θαηάιιειν γηα ηνπο καζεηέο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ, αιιά θαη ηνπ γπκλαζίνπ είλαη ην «Ώλαθαιχπησ ηε θχζε», ην νπνίν ηνπο παξέρεη ηε δπλαηφηεηα λα «αλαθαιχςνπλ» ηκεκαηηθά θαη κέζσ δηαθφξσλ δξαζηεξηνηήησλ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη νξηζκέλεο απφ ηηο πηπρέο ηνπ, αλαδεηθλχνληαο παξάιιεια ηε δηάζηαζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Βίλαη εμαηξεηηθά σθέιηκν νη καζεηέο λα έρνπλ «αλαθαιχςεη» πηπρέο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο πξηλ βξεζνχλ ζε απηφ, ζην πιαίζην κηαο εθδξνκήο ή εθπαηδεπηηθήο επίζθεςεο, ψζηε ζηε ζπλέρεηα λα θαηαζηνχλ επθνιφηεξα θαηαλνεηέο νη αληίζηνηρεο έλλνηεο, θαζψο θαη ηα πξνβιήκαηα θαη νη θίλδπλνη πνπ πθίζηαληαη αλαθνξηθά κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. 332

ηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζην γπκλάζην κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη λα ζπλεηζθέξνπλ ζεκαληηθά ζηελ επηηπρία ηνπο ηα ινγηζκηθά «Βζηία», «Google Earth», «Google Maps», «Κφζκνο» θαη «Πεξηβάιινλ». πγθεθξηκέλα, ην ινγηζκηθφ «Βζηία» βνεζάεη ηνλ καζεηή λα γλσξίζεη ηα ηνπηθά νηθνζπζηήκαηα, ηα αζηηθά πεξηβάιινληα θαη ηηο ρξήζεηο ηνπο, αιιά θαη ηελ αμία ηνπ ειεχζεξνπ ρψξνπ, θαζψο θαη ηξφπνπο αμηνπνίεζεο, δηακφξθσζεο θαη πξνζηαζίαο ηνπ. Ώπηέο νη γλψζεηο είλαη πνιχηηκεο θαη αξθεηά ελδηαθέξνπζεο, θπξίσο γηα ηνπο καζεηέο πνπ θαηνηθνχλ ζε κεγάιεο πφιεηο, ζηηο νπνίεο είλαη εκθαλήο ε έιιεηςε ειεχζεξσλ ρψξσλ. ην ινγηζκηθφ απηφδίλεηαη έκθαζε ζηηο αλάγθεο, ζηα πξνβιήκαηα θαη ζηηο απνξίεο ησλ καζεηψλ, φπσο απηά πξνθχπηνπλ απφ ηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή, ηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν θαη ηνλ ηφπν ζηνλ νπνίν δνπλ θαη δξαζηεξηνπνηνχληαη. Καηά απηφ ηνλ ηξφπν επηηπγράλεηαη ε ζχλδεζε ηνπ πινπνηνχκελνπ πξνγξάκκαηνο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο κε ηελ πξαγκαηηθή δσή θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. Δ «Βζηία» παξέρεη, επίζεο, ζεκαληηθέο δπλαηφηεηεο, ψζηε λα αμηνπνηεζεί ζε κειέηεο πεξίπησζεο είηε απηφλνκα, είηε ζπλδπαζηηθά κε άιια ινγηζκηθά. Μέζσ ηεο κεζφδνπ ηεο κειέηεο πεξίπησζεο νη καζεηέο ζπλδπάδνπλ, ζπλζέηνπλ θαη ηειηθψο θαηαλννχλ γλψζεηο θαη ζρέζεηο πνπ αθνξνχλ ην πεξηβάιινλ, ηελ πξνζηαζία ηνπ θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. Πίλαθαο 1: Πξνγξάκκαηα αλά ηάμε θαηάιιεια γηα ηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ΣΗΣΛΟ ΣΑΞΔΗ ΘΔΜΑΣΟΛΟΓΗΑ Ώλαθαιχπησ ηε θχζε Ώλαθαιχπησ ηε Γε ΐηνινγία Ώ - Γ Γπκλαζίνπ Αεκνηηθφ Γπκλάζην Γπκλάζην Λχθεην Γπκλάζην Δ έλλνηα ηεο δηαηήξεζεο ηνπ Φπζηθνχ Πεξηβάιινληνο Οηθνζπζηήκαηα -ΐηνπνηθηιφηεηα Φπζηθφ πεξηβάιινλ Ανκή Υεξζαίσλ θαη Τδάηηλσλ Οηθνζπζηεκάησλ Αηαρείξηζε Φπζηθψλ Πφξσλ Δ έλλνηα ηεο Αηαηήξεζεο ηνπ Φπζηθνχ Πεξηβάιινληνο Οηθνζπζηήκαηα & ΐηνπνηθηιφηεηα 333

Γεσινγία Γεσγξαθία Ώ - ΐ Γπκλαζίνπ Απλακηθέο Εζνξξνπίεο Βζηία GoogleEarth / GoogleMaps Κφζκνο Γπκλάζην Γπκλάζην Λχθεην Γπκλάζην Αεκνηηθφ Γπκλάζην Λχθεην Γπκλάζην Λεηηνπξγίεο θπηηθψλ & δσηθψλ νξγαληζκψλ Δ έλλνηα ηεο Τπνβάζκηζεο ηνπ Πεξηβάιινληνο Ρχπαλζε Οηθνζπζηήκαηα: Ανκή θαη Λεηηνπξγία ρεξζαίσλ θαη πδάηηλσλ νηθνζπζηεκάησλ Ώλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο & Φπζηθφ πεξηβάιινλ Βμνηθείσζε κε βαζηθέο έλλνηεο ηεο Οηθνινγίαο Γλσξηκία κε ην ηνπηθφ νηθνζχζηεκα Βιεχζεξνη ρψξνη: Ώμηνπνίεζε Αηακφξθσζε Πξνζηαζία Ώζηηθά πεξηβάιινληα: ρξήζεηο Γλσξηκία κε ην ηνπηθφ νηθνζχζηεκα Βιεχζεξνη ρψξνη: Ώμηνπνίεζε Αηακφξθσζε Πξνζηαζία Ώζηηθά πεξηβάιινληα: ρξήζεηο Σνπηθφ πεξηβάιινλ: Γλσξηκία κε ην Σνπηθφ νηθνζχζηεκα Οη δξαζηεξηφηεηεο θαη θαζεκεξηλέο ζπλήζεηεο πνπ επεξεάδνπλ ηε θέξνπζα θαηάζηαζε ζην αλζξσπνγελέο θαη θπζηθφ πεξηβάιινλ Ώλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ Παξάκεηξνη & Τπνβάζκηζε Σν πεξηβάιινλ σο πεδίν ζπλάληεζεο ησλ πνιηηηζκψλ δηαπνιηηηζκηθέο αλαθνξέο Αηαρείξηζε θπζηθψλ πφξσλ: εληαηηθέο κνξθέο εθκεηάιιεπζεο θπζηθψλ πφξσλ θαη νξζή 334

δηαρείξηζή ηνπο Πεξηβάιινλ Γπκλάζην Οηθνζπζηήκαηα & ΐηνπνηθηιφηεηα Πεξηβάιινλ Δ πξνζηαζία ηνπ Αάζνπο Ώ, ΐ, Γ, Α Αεκνηηθνχ Οηθνζπζηήκαηα & ΐηνπνηθηιφηεηα πκπιεξσκαηηθά θαη εληζρπηηθά κε ηελ «Βζηία» κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ ηα ινγηζκηθά «Google Earth» θαη «Google Maps», ηα νπνία πξνζθέξνπλ ηε δπλαηφηεηα εληνπηζκνχ ζπγθεθξηκέλσλ ζεκείσλ πεξηβαιινληηθνχ ελδηαθέξνληνο, θαζψο θαη πεξηήγεζεο ζε απηά. Παξάιιεια, ζε απηά ηα ινγηζκηθά πθίζηαηαη πιεζψξα ραξηψλ θαη θσηνγξαθηψλ αλά πεξηνρή. Ώπηή ζπλεηζθέξεη θαηαιπηηθά ζηελ εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ηελ εθάζηνηε ππφ κειέηε πεξηνρή δηεπξχλνληαο ηηο γλψζεηο ηνπο θαη δηαζαθελίδνληαο παξακέηξνπο θαη δηαζηάζεηο ηνπ εθάζηνηε ππφ κειέηε δεηήκαηνο. Βπίζεο, παξέρεηαη ζηνπο καζεηέο ε δπλαηφηεηα θσηνγξαθηθήο απεηθφληζεο κηαο πεξηνρήο ζε δηαθνξεηηθά ρξνληθά δηαζηήκαηα, νπφηε κέζσ απηήο κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηήζνπλ ζπγθξίζεηο θαη λα νδεγεζνχλ ζε ζπκπεξάζκαηα αλαθνξηθά κε ηελ αεηθνξία ηεο πεξηνρήο κε γλψκνλα ηηο κεηαβνιέο πνπ έρνπλ επέιζεη ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ ηεο κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Καηά απηφ ηνλ ηξφπν νη καζεηέο ζα πξνβιεκαηηζηνχλ, ζαδηαηππψζνπλ ηηο απφςεηο θαη ηηο πξνηάζεηο ηνπο γηα ηα ππφ κειέηε δεηήκαηα, ελψ ηαπηφρξνλα ζα νμχλνπλ ηελ θξηηηθή ηνπο ζθέςε. Σν ινγηζκηθφ «Κφζκνο» είλαη εθηθηφ λα ιεηηνπξγήζεη ζπκπιεξσκαηηθά κε ηα παξαπάλσ ινγηζκηθά, αιιά θαη απηφλνκα, θαζψο θαιχπηεη ζεκαληηθέο πηπρέο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο φπσο: ε νξζή δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ε εληαηηθή εθκεηάιιεπζή ηνπο, ε ππνβάζκηζε ηνπ αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο, αιιά θαη ε δηάζηαζε ηνπ πεξηβάιινληνο σο πεδίν ζπλάληεζεο ησλ πνιηηηζκψλ. Σν ινγηζκηθφ «Κφζκνο» ζπλδπάδεηαη απφιπηα επηηπρεκέλα κε βίληεν θαη εηθφλεο πξνζθέξνληαο έλα νινθιεξσκέλν δηδαθηηθφ εξγαιείν ζηελ πξνζπάζεηα γηα επεμεξγαζία θαη αλάιπζε ζεκαληηθψλ θαη ηαπηφρξνλα ζχλζεησλ δεηεκάησλ φπσο: ε δηαρείξηζε θαη ε εληαηηθή εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ε ππνβάζκηζε ηνπ αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο θά. Οη έλλνηεο «νηθνζχζηεκα» θαη «βηνπνηθηιφηεηα» απνηεινχλ θνξπθαίεο έλλνηεο γηα ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. Ώπηέο νη έλλνηεο κειεηψληαη ελδειερψο απφ ην ινγηζκηθφ «Πεξηβάιινλ». πλεπψο, απηφ πξνηείλεηαη λα αμηνπνηεζεί ζηελ θαηεχζπλζε ηεο ελεξγνπνίεζεο ησλ καζεηψλ ζε δεηήκαηα πξνζηαζίαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ηεο βηνπνηθηιφηεηαο. Δ ρξεζηκφηεηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ινγηζκηθνχ απμάλεηαη θαηαθφξπθα, φηαλ νη καζεηέο 335

ζηεξνχληαη ηε δπλαηφηεηα ηεο επαθήο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ φπσο ζπκβαίλεη θαηεμνρήλ κε ηνπο καζεηέο πνπ δνπλ ζε πφιεηο θαη εηδηθφηεξα ζε κεγάιεο πφιεηο. Σα ινγηζκηθά «ΐηνινγία Ώ - Γ Γπκλαζίνπ» θαη «Γεσγξαθία Γεσινγία Ώ ΐ Γπκλαζίνπ» είλαη ζρεδηαζκέλα γηα ηηο αλάγθεο ησλ αληίζηνηρσλ καζεκάησλ. Βίλαη, φκσο, εθηθηή ε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο ππνζηεξηθηηθά θαη εληζρπηηθά ζε πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο κε ζεκαηνινγία φπσο: ε δηαηήξεζε, ε ππνβάζκηζε, ε ξχπαλζε θαη νη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ, ε έλλνηα ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, ε δνκή θαη ε ιεηηνπξγία ησλ ρεξζαίσλ θαη πδάηηλσλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ησλ θπηηθψλ θαη δσηθψλ νξγαληζκψλ, θαζψο ην πεξηερφκελφ ηνπο ελδείθλπηαη πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε.σα ζπγθεθξηκέλα ινγηζκηθά είλαη ηδηαίηεξα απιά ζηε ρξήζε ηνπο, ελψ παξάιιεια, επηηπγράλεηαη κέζσ απηψλ ε πξνζέγγηζε πιεζψξαο πεξηβαιινληηθψλ ζεκάησλ. Σν γεγνλφο απηφ ηα θαζηζηά πνιχηηκνπο αξσγνχο ζηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο κε θαηεχζπλζε ηελ αεηθνξία ζηηο αληίζηνηρεο ζεκαηηθέο. Λνγηζκηθά θαηάιιεια γηα ηνπο καζεηέο ηφζν ηνπ γπκλαζίνπ, φζν θαη ηνπ ιπθείνπ απνηεινχλ ην «Ώλαθαιχπησ ηε Γε» θαη νη «Απλακηθέο Εζνξξνπίεο». πγθεθξηκέλα, ην ινγηζκηθφ «Ώλαθαιχπησ ηε Γε» δχλαηαη λα αμηνπνηεζεί πνηθηινηξφπσο ζηελ επεμεξγαζία ζεκάησλ ζρεηηθψλ κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ, ηε δνκή ησλ ρεξζαίσλ θαη πδάηηλσλ νηθνζπζηεκάησλ, θαζψο θαη κε ζέκαηα δηαρείξηζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ. Ώπηά ηα δεηήκαηα είλαη θνξπθαίαο ζεκαζίαο γηα ηελ πιεηνλφηεηα ησλ πινπνηνχκελσλ πξνγξακκάησλ, θαζψο θαη γηα ηε δηακφξθσζε ππεχζπλσλ θαη ελεξγψλ σο πξνο ην πεξηβάιινλ πνιηηψλ κε ζπκπεξηθνξά ζηελ θαηεχζπλζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Δ γλψζε βαζηθψλ ελλνηψλ ηνπ πεξηβάιινληνο ζπληζηά ζεκέιην ιίζν θαηά ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ελφο πξνγξάκκαηνο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο κε γλψκνλα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. Οη «Απλακηθέο Εζνξξνπίεο» επηηπγράλνπλ λα θέξνπλ ηνπο καζεηέο ζε επαθή κε βαζηθέο έλλνηεο ηεο νηθνινγίαο θαη βνεζνχλ, ψζηε λα εμνηθεησζνχλ κε απηέο. Δ εμνηθείσζε κε βαζηθέο έλλνηεο ηεο νηθνινγίαο θαη ηεο αεηθνξίαο ζπλεηζθέξεη ζεκαληηθά ζηελ επηηπρή πινπνίεζε ελφο πξνγξάκκαηνο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, θαζψο βνεζά ηνπο καζεηέο λα εκβαζχλνπλ πεξηζζφηεξν θαη επθνιφηεξα ζηα ππφ κειέηε ζέκαηα, ην νπνίν απνηειεί θαη δεηνχκελν ηνπ εθάζηνηε πξνγξάκκαηνο. Γηα ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε θάζε πξνγξάκκαηνο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο δχλαληαη λα δεκηνπξγεζνχλ ελλνηνινγηθνί ράξηεο, νη νπνίνη είλαη ηδηαίηεξα ρξήζηκνη γηα καζεηέο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, θαζψο θαη φισλ ησλ ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Βλδεηθηηθά αλαθέξνληαη ινγηζκηθά φπσο: ην «C-MapTools» 336

θαη ην «Kidspiration» κε ηα νπνία κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί πιεζψξα ελλνηνινγηθψλ ραξηψλ. πλεπψο, απηά ηα ινγηζκηθά κπνξνχλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ αλάδεημε ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ελλνηψλ θαη δηαζηάζεσλ ηνπ εθάζηνηε ππφ κειέηε ζέκαηνο θαη ζηελ νπηηθνπνίεζε ησλ κεηαμχ ηνπο ζρέζεσλ θαη ζην επξχ πιαίζην ηεο αεηθνξίαο. Ώλαληίξξεηα, ηδηαίηεξα απνηειεζκαηηθέο είλαη νη παξνπζηάζεηο, είηε κε ην «PowerPoint», είηε κε ην «Impress» ηνπ OpenOffice, θαζψο είλαη εχθνιν λα εκπινπηηζηνχλ κε βίληεν θαη εηθφλεο πξνβάιινληαο ηελ αεηθφξν θαη κε αεηθφξν νπηηθή ελφο ππφ κειέηε δεηήκαηνο. Καηαιεθηηθά ζπκπεξαίλεηαη φηη πθίζηαηαη πιεζψξα ινγηζκηθψλ πνπ δχλαληαη λα αμηνπνηεζνχλ είηε απηφλνκα, είηε ζπλδπαζηηθά κε άιια ινγηζκηθά ζηελ πινπνίεζε ελφο πξνγξάκκαηνο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο πξνσζψληαο ηαπηφρξνλα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. πκπεξάζκαηα Ώπφ ηελ πξνεγεζείζα αλάιπζε πξνθχπηνπλ νξηζκέλα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα. Ώξρηθά ζπκπεξαίλεηαη φηη νη Σ.Π.Β, νη νπνίεο απνηεινχλ αλαγθαηφηεηα ζηε δηδαθηηθή θαη καζεζηαθή δηαδηθαζία ζηε ζχγρξνλε επνρή, είλαη ζε ζέζε λα ζπλεηζθέξνπλ πνηθηινηξφπσο ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο πξνψζεζεο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, θαζψο παξέρνπλ πνηθίιεο δπλαηφηεηεο ζηνπο δηδάζθνληεο, φπσο δηαδηθηπαθά εξγαιεία θαη ινγηζκηθά. Βπηπξνζζέησο, ηα δηαδηθηπαθά εξγαιεία θαη ηα ινγηζκηθά είλαη αμηνπνηήζηκα ζε / απφ καζεηέο φισλ ησλ ειηθηψλ θαη κπνξνχλ λα βειηηψζνπλ ζεκαληηθά ηελ πνηφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηηο παξερφκελεο απφ απηά γλψζεηο πξνβάιινληαο παξάιιεια κε άκεζν ή έκκεζν ηξφπν ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. ε θάζε πεξίπησζε βξίζθεηαη ζηε δηαθξηηηθή επρέξεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ε απφθαζε επηινγήο δηαδηθηπαθψλ εξγαιείσλ θαη θαηάιιεισλ ινγηζκηθψλ, ηα νπνία δχλαληαη λα αμηνπνηεζνχλ επηηπρέζηεξα ζηε δηδαθηηθή θαη καζεζηαθή δηαδηθαζία θαη νπσζδήπνηε ζπλδπαζηηθά κε θάπνηα απφ ηηο ππφινηπεο θπξίαξρεο παηδαγσγηθέο κεζφδνπο πνπ αθνινπζνχληαη ζηελ πινπνίεζε πεξηβαιινληηθψλ πξνγξακκάησλ. Βηβιηνγξαθία Drenoyianni, H. (2006). Reconsidering change and ICT: Perspectives of a human and democratic education.berlin /Heidelberg:Springer Science + BusinessMedia. 337

Hopkins, C., Damlamiam, J. & Lopez Ospina, G. (1996). Evolving towards Education for Sustainable Development: An International Perspective. Nature and Resources, Vol. 32, No. 3, pp. 2-11. I.U.C.N (1970). International Working Meeting on Environmental Education in the School Curriculum. Carson City Nevada, U.S.A, June/July 1970. Kynigos, C. (2008). Theories, context and values to understand learning with digital media: book review of humans-with-media and the reorganization of mathematical thinking. In M. Borba & M. Villareal (eds.) ZDM Mathematics Education, pp. 909 911. Berlin /Heidelberg: Springer. Moore, C. J. & Huber, R. A. (2001). Support for EE from the National Science Education Standards and the Internet. The Journal of Environmental Education, Vol. 32, No. 3, 21-25. Paas, L. & Creech, H. (2008). How Information and Communications Technologies Can Support Education for Sustainable Development: Current uses and trends. Manitoba: International Institute for Sustainable Development (IISD). Rickinson, M. (2001). Learners and Learning in Environmental Education: a critical review of the evidence. EnvironmentalEducationResearch, Vol. 7, No. 3, 307-320. WCED (1987). Our common future (The Brundtland Report). World Commission on Environment and Development. Oxford: Oxford University Press. Αεκεηξίνπ, Ώ. (2005). Δ Πεξηβαιινληηθή Βθπαίδεπζε σο κέζν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ ιαψλ, ηελ θνηλσληθή δηθαηνζχλε, ηελ εηξήλε θαη ηνλ πνιηηηζκφ. ην Ώ. Γεσξγφπνπινο (Βπηκ.) Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, Ώζήλα: Gutenberg, ζζ. 321-340. Αεκεηξίνπ, Ώ. (2009). Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε: Πεξηβάιινλ, Αεηθνξία. Θεσξεηηθέο θαη παηδαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο, Θεζζαινλίθε: Βπίθεληξν. Καδηγηαλλφπνπινο, Γ. (2015α). Βηζαγσγή ζηελ Ώεηθφξν Ώλάπηπμε, Ώζήλα: Ώπηνέθδνζε. Καδηγηαλλφπνπινο, Γ. (2015β). Ώεηθφξνο Ώλάπηπμε: Γλψζεηο θαη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γπκλαζίνπ. PRIME, 8 (2), 54-63. ΤΠ.Π.Β.Θ (2016). ρεδηαζκφο θαη πινπνίεζε πξνγξακκάησλ ζρνιηθψλ δξαζηεξηνηήησλ (Αγσγήο ηαδηνδξνκίαο, Αγσγήο Τγείαο, Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, Πνιηηηζηηθψλ Θεκάησλ, etwinning θαη ERASMUS+ ). Γηα ην ζρνιηθφ έηνο 2016-2017, ΏΠ: 170596/ ΓΑ4 / 13/10/2016. Φέξκειε, Γ., Ρνπζζνκνπζηαθάθε - Θενδσξάθε, Μ., Υαηδεθψζηα, Κ. & Γθαίηιηρ, Μ. (2009). Οδεγφο αλάπηπμεο δηαζεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, Ώζήλα: ΤΠΒΠΘ. ΦινγαΎηε, Β. (2011). Δθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθνξία, Ώζήλα: Πεδίν. Φχθαξεο, Ε. (2013). Δ αμηνπνίεζε ηνπ βίληεν θαη ηεο θηλνχκελεο εηθφλαο ζηε δηδαζθαιία. Σα εθπαηδεπηηθά, 103-104, ζζ. 233-248. 338

ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Δ Μαξία Καξαβίδα εξγάδεηαη σο λεπηαγσγφο ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη είλαη θάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ ζηηο Παηδαγσγηθέο Βπηζηήκεο απφ ην Παλεπηζηήκην Εσαλλίλσλ. Σα επηζηεκνληθά ηεο ελδηαθέξνληα εζηηάδνληαη ζε δεηήκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο, αγσγήο πγείαο, δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη δηδαθηηθήο ησλ θνηλσληθψλ αμηψλ. Πιήζνο εξγαζηψλ ηεο έρεη δεκνζηεπηεί ζε παλειιήληα θαη δηεζλή ζπλέδξηα. 339

Οκφηηκνη ππνζηεξηθηέο: ε αιιειεγγχε σο θαζεκεξηλή πξαθηηθή ζηε ζρνιηθή δσή Υξηζηίλα Καξαγηάλλε kriskaragianni@gmail.com, Άλλα Καξαληδνχιε annakarant@yahoo.gr Πεξίιεςε Σν Γπκλάζην ΐεχεο θαη ην 3ν Γπκλάζην Φιψξηλαο ζπκκεηέρνπλ γηα δεχηεξε ρξνληά ζην πξφγξακκα κεηάβαζεο απφ ην Αεκνηηθφ ζην Γπκλάζην κε ηίηιν «Πξνρσξψ», ην νπνίν πινπνηείηαη βάζεη πξφηαζεο ηνπ πκβνπιεπηηθνχ ηαζκνχ Νέσλ ζε ζρνιεία πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηνπ λνκνχ. Χο πξνο ην ζθέινο ησλ Γπκλαζίσλ, ην πξφγξακκα απνζθνπεί ζηε δεκηνπξγία νκάδσλ νκφηηκσλ ππνζηεξηθηψλ, δειαδή νκάδσλ θηιίαο θαη δηακεζνιάβεζεο, πνπ έρνπλ σο ξφιν ηε ζπκβνιή ζηε ζεηηθή πξνζαξκνγή ησλ λενεηζεξρφκελσλ καζεηψλ θαη ηελ ελεξγφ ζηήξημε ηνπ ζπλνιηθνχ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ κε ηελ ππφ φξνπο παξέκβαζε ζε ζέκαηα δηαθνξψλ, άζθεζεο βίαο θαη εθθνβηζκνχ. Δ εθπαίδεπζε ησλ κειψλ πξαγκαηνπνηείηαη κέζα απφ βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζπλαηζζεκαηηθήο θαη θνηλσληθήο κάζεζεο. Δ ππνζηήξημε θαη ε δηακεζνιάβεζε σο θηινζνθία ππάξρεη σο απνζπαζκαηηθφ κφλν κέξνο ηεο ζρνιηθήο δσήο πνπ εθθξάδεηαη κε ηελ άηππε επηζπκία θάπνησλ καζεηψλ λα «βνεζήζνπλ» ζπκκαζεηέο πνπ ηνπο ρξεηάδνληαη. Σν επθηαίν γηα καο είλαη λα ηε κεηαηξέςνπκε ζε ζεζκνζεηεκέλε επηινγή πνπ ζηνρεχεη ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο ζρνιηθήο θνπιηνχξαο θαη ζε ελαιιαθηηθή νδφ απέλαληη ζηηο ηηκσξεηηθέο πξαθηηθέο πνπ παξαδνζηαθά ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε δηαρείξηζε ησλ ζπγθξνχζεσλ. Δ κέρξη ηψξα εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηα ζρνιεία καο έρεη ελζαξξπληηθά απνηειέζκαηα σο πξνο ηελ εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ ηεο ηειεπηαίαο ηάμεο ηνπ Αεκνηηθνχ κε ην πξνθίι ηνπ Γπκλαζίνπ αιιά θαη σο πξνο ηελ ελδπλάκσζε ησλ ζρέζεσλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, κέζα απφ ηε δεκηνπξγία Οκάδσλ Τπνζηήξημεο πλνκειίθσλ, ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ηελ έληαμε ζε δίθηπα δηακεζνιαβεηψλ, ηηο ζπκπξάμεηο ζρνιείσλ γηα δηάρπζε θαιψλ πξαθηηθψλ θαη εκπεηξηψλ. Δηζαγσγή Γηα ηε ζεκαζία ηεο νκαιήο κεηάβαζεο ην Αεκνηηθφ ζην Γπκλάζην έρεη γίλεη πνιιή ζπδήηεζε ηφζν κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ, ςπρνιφγσλ θαη θνηλσληνιφγσλ φζν θαη γνλέσλ πνπ δηαπηζηψλνπλ κεγάιν ράζκα θαη δηαθνξνπνίεζε ζηηο απαηηήζεηο ηεο θάζε βαζκίδαο απφ ηνπο καζεηέο. Κη ελψ δελ έρεη ππάξμεη σο ηψξα κηα ζνβαξή δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο κε ζαθή κεζνδνινγία θαη έξεπλα, ε 340

θαηάζηαζε θαίλεηαη πσο επηβαξχλεηαη αθφκε πεξηζζφηεξν απφ «φια εθείλα ηα ζηνηρεία πνπ ιείπνπλ απφ ην ζχγρξνλν Γπκλάζην: 1. Ώιιειεπίδξαζε κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ ηεο Αεκνηηθήο θαη Μέζεο Βθπαίδεπζεο. 2. Γλσξηκία θαη επαθή ησλ ηειεηνθνίησλ καζεηψλ ηνπ Αεκνηηθνχ κε ην κειινληηθφ ηνπο ζρνιείν. 3. Βκπινθή ησλ γνληψλ ζηε δηαδηθαζία αιιαγήο ζρνιείνπ. 4. Σεθκεξησκέλε ελεκέξσζε ησλ καζεηψλ ηνπ Αεκνηηθνχ γηα ηηο πξνθιήζεηο ηνπ Γπκλαζίνπ. 5. Βμαζθάιηζε εμαηνκηθεπκέλσλ πιεξνθνξηψλ γηα ηνπο πξσηνεηείο καζεηέο ηνπ Γπκλαζίνπ. 6. Οξγάλσζε ζπζηήκαηνο ζηήξημεο γηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο, γηα παηδηά κε ιεηηνπξγηθφ αλαιθαβεηηζκφ θαη γηα παηδηά κε δηαθνξεηηθή εζληθή θαηαγσγή (Αηαπνιηηηζκηθή Βθπαίδεπζε). 7. Ώπνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ζπζηήκαηνο Αηνηθεηηθήο Μέξηκλαο απφ ηελ Ώλψηεξε Οκάδα Αηεχζπλζεο. 8. Αεκηνπξγία καζεζηαθνχ θιίκαηνο κέζα απφ έλα ζχζηεκα ζεηηθήο πεηζαξρίαο. 9. Πξφγξακκα πξνζσπηθήο, θνηλσληθήο θαη πγηεηλήο αγσγήο. 10. Αεκηνπξγία ελεξγψλ πνιηηψλ, κέζα απφ έλα Πξφγξακκα Πξνζσπηθήο θαη Κνηλσληθήο Ώγσγήο. (Κφπηζεο & Νάθνπ :6) Δ ππνζηήξημε ή ζπκβνπιεπηηθή νκειίθσλ (ή νκνηίκσλ, φηαλ κηιάκε γηα άηνκα πνπ βηψλνπλ κηα παξφκνηα θαηάζηαζε) ρεηξίδεηαη κε επηηπρία εδψ θαη ρξφληα, ζε ζρνιεία ηνπ εμσηεξηθνχ αιιά θαη πην πξφζθαηα ζηε ρψξα καο, φρη κφλν ζέκαηα πνπ αθνξνχλ απζηεξά ην ζρνιηθφ πιαίζην, φπσο ε πξνεηνηκαζία γηα ηηο εμεηάζεηο, ν θφβνο ηεο απνηπρίαο, ε ζπκαηνπνίεζε απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ή ηνπο ζπκκαζεηέο, αιιά θαη άιια πην «εζσηεξηθά» ζέκαηα φπσο ε κνλαμηά, νη νηθνγελεηαθέο θαη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, ε απψιεηα θαη ε πίεζε απφ ζπλνκηιήθνπο γηα ζπκκφξθσζε (Μαιηθηψζε- ΛνΎδνπ, 2014). Καηά ζπλέπεηα ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη ρξήζηκν εξγαιείν γηα ηελ γεθχξσζε ηνπ ράζκαηνο αλάκεζα ζην Αεκνηηθφ θαη ην Γπκλάζην θαη ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ειιείςεσλ πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ. Βηδηθφηεξα, ν ζεζκφο ηεο ζρνιηθήο δηακεζνιάβεζεο πνπ βαζίδεηαη ζηε ζπκβνπιεπηηθή νκειίθσλ θαη έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζηελ ηδέα ηεο απνθαηαζηαηηθήο δηθαηνζχλεο (Ώξηηλνπνχινπ, 2010) θαίλεηαη λα θεξδίδεη έδαθνο ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ Βιιάδα. Μέζα απφ ζεκηλάξηα επηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ, βησκαηηθά εξγαζηήξηα θαη εκεξίδεο γηα ηε δηάρπζε θαιψλ πξαθηηθψλ, ε ρνιηθή Αηακεζνιάβεζε έρεη κπεη ζε ζρνιεία ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο σο ην «αληίδνην» ζηηο ηηκσξεηηθέο ηαθηηθέο πνπ δελ ππήξμαλ πάληα απνηειεζκαηηθέο ζην παξειζφλ. 1. Σν πξφγξακκα «Πξνρσξψ» 341

Ο πκβνπιεπηηθφο ηαζκφο Νέσλ έθεξε ηελ ππνζηήξημε νκνηίκσλ θαη ηνλ ζεζκφ ηεο ρνιηθήο Αηακεζνιάβεζεο ζηα ζρνιεία ηνπ λνκνχ Φιψξηλαο μεθηλψληαο ην πξφγξακκα «Πξνρσξψ» θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2015-2016. ε ζπλεξγαζία κε ηνπηθνχο θνξείο φπσο ηνπο ρνιηθνχο πκβνχινπο Ώ/ζκηαο θαη ΐ/ζκηαο Βθπαίδεπζεο, ην ΚΒΤΠ Φιψξηλαο, ηνλ Τπεχζπλν ρνιηθψλ Αξαζηεξηνηήησλ θαη ην Κέληξν Πξφιεςεο ησλ Βμαξηήζεσλ θαη Πξναγσγήο ηεο Φπρνθνηλσληθήο Τγείαο, ην «Πξνρσξψ» εθαξκφδεηαη γηα δεχηεξε ρξνληά ζε ζρνιεία ηνπ λνκνχ (πίλαθαο 1). Βηδηθφηεξα γηα ηα Γπκλάζηα, ην πξφγξακκα πινπνηείηαη είηε ζην πιαίζην ηνπ Βπηζηεκνληθνχ Πεδίνπ ηεο ρνιηθήο θαη Κνηλσληθήο Γσήο είηε ησλ Πξνγξακκάησλ ρνιηθψλ Αξαζηεξηνηήησλ πνπ εμαγγέιινληαη θάζε ρξφλν κε ππνπξγηθή εγθχθιην. Πίλαθαο 1 Σν «Πξνρσξψ» θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2016-2017 Γεκνηηθφ ζρνιείν Γπκλάζην πξννξηζκνχ 2 ν Φιψξηλαο 3 ν Φιψξηλαο 3 ν Φιψξηλαο 2 ν Φιψξηλαο Ώριάδαο Μειίηεο ΐεχεο ΐεχεο Τδξνχζαο Ώκκνρσξίνπ Ώκκνρσξίνπ Κάησ Κιεηλψλ Κάησ Κιεηλψλ 1 ν Ώκπληαίνπ 2 ν Ώκπληαίνπ 3 ν Ώκπληαίνπ Ώκπληαίνπ Ξηλνχ Νεξνχ Λεβαίαο Φηιψηα 1.1 Οη ζηόρνη ηνπ «Πξνρσξώ» Πξφθεηηαη γηα έλα πξφγξακκα νιηζηηθνχ ραξαθηήξα πνπ έρεη ζηφρν: - ηελ νκαιή κεηάβαζε ησλ καζεηψλ απφ ην Αεκνηηθφ ζην Γπκλάζην - ηελ βειηίσζε ηνπ ζρνιηθνχ θιίκαηνο - ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ησλ καζεηψλ - ηελ πξνψζεζε ηεο ελεξγνχ ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηε ζρνιηθή δσή - ηελ ελδπλάκσζε ησλ κνλαρηθψλ καζεηψλ / απνθιεηζκέλσλ / ζπκάησλ εθθνβηζκνχ - ηελ εηξεληθή επίιπζε ησλ δηαθνξψλ αλάκεζα ζηνπο καζεηέο Αίλεη δειαδή έκθαζε ζηελ πξφιεςε θαη θαιιηεξγεί δεμηφηεηεο θαη αμίεο πνπ δελ απνηεινχλ κέξνο ηνπ παξαδνζηαθνχ Ώλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο. 342

Ώθνινπζψληαο ηνλ δεκνζηεπκέλν Οδεγφ ηνπ πξνγξάκκαηνο (Μπαθίηε, 2017) πνπ πξνβιέπεη ρξνλνδηάγξακκα 15 ζπλαληήζεσλ κε ηνπο καζεηέο Γπκλαζίνπ, ν ζπληνληζηήο εθπαηδεπηηθφο πξνρσξά ζηε δεκηνπξγία ηξηψλ νκάδσλ: - ηεο Οκάδαο Τπνδνρήο ησλ καζεηψλ ηνπ Αεκνηηθνχ - ηεο Οκάδαο Φηιίαο - ηεο Οκάδαο Αηακεζνιάβεζεο. 1.2 Απαξαίηεηα βήκαηα Πξηλ ηελ έλαξμε ησλ ζπλαληήζεσλ φκσο κε ηνπο καζεηέο θαη ηνλ ζρεκαηηζκφ ησλ ηξηψλ νκάδσλ ππνζηήξημεο νκνηίκσλ πξέπεη λα έρνπλ γίλεη νη αθφινπζεο ελέξγεηεο: 1) Ώίηεζε ηνπ ελδηαθεξφκελνπ εθπαηδεπηηθνχ ή ζρνιείνπ γηα ζπκκεηνρή ζην πξφγξακκα θαη εμαζθάιηζε επίζεκεο έγθξηζεο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο. 2) Βπηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην πξφγξακκα απφ ηελ ππεχζπλε ηνπ Ν θαη ηνπο ππνζηεξηθηηθνχο θνξείο. 3) Βλεκέξσζε ηνπ πιιφγνπ Αηδαζθφλησλ θαη ηεο Αηεχζπλζεο ηνπ ζρνιείνπ θαζψο ε απνδνρή θαη ε ζηήξημή ηνπο είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ επηηπρία ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ίζσο κεηαμχ άιισλ, ρξεηαζηνχλ αιιαγέο ζην σξνιφγην πξφγξακκα γηα πξφζθιεζε θνξέσλ ζην ζρνιείν, πξνκήζεηα πιηθψλ, δηάζεζε ελφο ρψξνπ γηα ηηο Αηακεζνιαβήζεηο, έγθξηζε γηα κεηαθίλεζε καζεηψλ. 4) Βλεκέξσζε ησλ γνλέσλ θαη εμαζθάιηζε ηεο ζπλαίλεζήο ηνπο. 1.3 Οη ζπλαληήζεηο Μεζνδνινγία Οη ηξεηο νκάδεο απαξηίδνληαη απφ καζεηέο πνπ δειψλνπλ ζπκκεηνρή εζεινληηθά, ρσξίο ηα κέιε ηεο θάζε νκάδαο λα απνθιείνληαη απφ ηηο άιιεο δχν. Ώπφ ηελ πξψηε ζπλάληεζε θαηαξηίδνληαη νη νλνκαζηηθέο θαηαζηάζεηο κε ζθνπφ ηελ αλάξηεζή ηνπο ζηνλ πίλαθα αλαθνηλψζεσλ ηνπ ζρνιείνπ θαη ηε δεκνζηνπνίεζή ηνπο ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. Έρνληαο ζηε δηάζεζή ηνπ δξαζηεξηφηεηεο ζπλνιηθήο δηάξθεηαο 90 ιεπηψλ, ν εθπαηδεπηηθφο επηιέγεη φζεο ηαηξηάδνπλ ζην πξνθίι θαη ηε ζχλζεζε ηεο νκάδαο, αιιά θαη ζηνπο επηκέξνπο ζηφρνπο πνπ ζέιεη λα επηηχρεη. Κάζε ζπλάληεζε έρεη έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα, φπσο ν εθθνβηζκφο., ε απηνεθηίκεζε, ε ελεξγεηηθή αθξφαζε (θνπιηνχξα ηνπ αθξναηή), νη ζπγθξνχζεηο θαη ε δηαρείξηζή ηνπο. Σα ζέκαηα πξνζεγγίδνληαη βησκαηηθά. Μέζα απφ παηρλίδηα ξφισλ, θηλεηηθά παηρλίδηα, νξγαλσκέλε ζπδήηεζε θαη δηάινγν επηδηψθεηαη ε ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή θαη ε ειεχζεξε έθθξαζε ησλ ζπκκεηερφλησλ, πξνθεηκέλνπ λα εθπαηδεπηνχλ νη καζεηέο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην πξφγξακκα, λα απνθηήζνπλ ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο φπσο απηνγλσζία, πξσηνβνπιία, ελζπλαίζζεζε, απηνεθηίκεζε, 343

αλεθηηθφηεηα, ζεβαζκφ, πίζηε ζην δηάινγν θαη ζηηο αξρέο πνπ ηνλ δηέπνπλ, νκαδηθφηεηα, εκπηζηνζχλε, θαηαλφεζε. 2. Οη νκάδεο ππνζηήξημεο ζπλνκηιήθσλ Σν «Πξνρσξψ» κπήθε ζην Γπκλάζην ΐεχεο θαη ζην 3 ν Γπκλάζην Φιψξηλαο σο Πξφγξακκα Ώγσγήο Τγείαο κε ηνλ ηίηιν «Ώλαθαιχπησ ηε Αχλακή κνπ». ην επίθεληξν ηεο θηινζνθίαο ηνπ βξίζθεηαη ε δεκηνπξγία νκάδσλ νκφηηκσλ ππνζηεξηθηψλ κέζα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, πξνθεηκέλνπ κηα άηππε ζπκπεξηθνξά ζηήξημεο, ελίζρπζεο απηνχ πνπ έρεη αλάγθε, αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ ζπκκαζεηψλ, ελζάξξπλζεο, λα νξγαλσζεί θαη λα ζεζκνζεηεζεί ψζηε λα αγθαιηάζεη φινπο ηνπο καζεηέο ηνπ ζρνιείνπ. ηνρεχεη επίζεο ζηε δεκηνπξγία νκάδαο δηακεζνιάβεζεο θαη ζηε δηεπθφιπλζε ηεο κεηάβαζεο ησλ καζεηψλ ηεο η δεκνηηθνχ ζην Γπκλάζην. 2.1 Η Οκάδα Υπνδνρήο Μαζεηώλ ηνπ Γεκνηηθνύ Οη κέζνδνη δηδαζθαιίαο, ην σξνιφγην πξφγξακκα, ε πιεζψξα εθπαηδεπηηθψλ, ην ζχζηεκα αμηνιφγεζεο θαη νη γξαπηέο εμεηάζεηο είλαη ιίγεο κφλν απφ ηηο δηαθνξέο κε ηηο νπνίεο νη καζεηέο ηνπ Αεκνηηθνχ έξρνληαη αληηκέησπνη ζην Γπκλάζην. Δ Οκάδα Τπνδνρήο αλαιακβάλεη λα θέξεη ζε επαθή ηνπο κηθξνχο καζεηέο κε ην θιίκα ηνπ Γπκλαζίνπ ζε κηα ή πεξηζζφηεξεο πξνθαηαξθηηθέο ζπλαληήζεηο ψζηε λα ιπζνχλ ζε έλα πξψην επίπεδν νη απνξίεο ηνπο απφ ζπλνκήιηθνπο πνπ βίσζαλ ηηο ίδηεο αιιαγέο θαη είλαη ζε ζέζε λα ηνπο θαζνδεγήζνπλ κε ελζπλαίζζεζε θαη πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ. 2.2 Η Οκάδα Φηιίαο Έρνληαο ζαθείο νδεγίεο ζρεηηθά κε ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηα φξηα ηνπο, νη νκάδεο θηιίαο (buddy schemes) αληρλεχνπλ πηζαλά πξνβιήκαηα ζην ζρνιείν θαη παξεκβαίλνπλ φπνπ ρξεηάδεηαη κε ζθνπφ ηελ ελδπλάκσζε αιιά ρσξίο λα ππνθαζηζηνχλ ηελ εμεηδηθεπκέλε βνήζεηα πνπ απαηηείηαη γηα ηα πην ζχλζεηα δεηήκαηα (Μπαθίηε, 2017). Οκφηηκνη θίινη είλαη νη ζπκκαζεηέο πνπ κπνξνχλ λα ζηεξίμνπλ, λα ελζαξξχλνπλ, λα πξνηείλνπλ, λα ζπλεξγάδνληαη, λα απνδέρνληαη, λα βνεζνχλ φζνπο ηνπο ρξεηάδνληαη. 2.3 Η Οκάδα Γηακεζνιάβεζεο Οη ζπγθξνχζεηο κέζα ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ απνηεινχλ αλαπφζπαζην κέξνο ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο. Βθθξάδνληαη ζε φια ηα επίπεδα, δηεχζπλζε ζρνιείνπ, ζχιινγνο δηδαζθφλησλ, γνλείο θαη θεδεκφλεο, καζεηέο θαη επεξεάδνπλ κε ηξφπν θαηαιπηηθφ ηε δηακφξθσζε ηνπ ζρνιηθνχ θιίκαηνο φπσο απηή δηακνξθψλεηαη ζην πιαίζην θάζε ζρνιηθήο κνλάδαο. Σαπηφρξνλα νη πξαθηηθέο δηαρείξηζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ, αληηκεηψπηζεο ησλ δεηεκάησλ πνπ αλαθχπηνπλ πνηθίιινπλ θαη θαζνξίδνληαη απφ ηελ θνπιηνχξα θάζε ζρνιηθή κνλάδαο, δεκηνπξγψληαο έλαλ θαχιν θχθιν. Καηά ηηο παξαδνζηαθέο πξαθηηθέο δηεπζέηεζεο ησλ δηαθνξψλ θαη ησλ ζπγθξνχζεσλ κεηαμχ ησλ ζπκκαζεηψλ πξνθξίλεηαη σο πξνζθνξφηεξνο ηξφπνο ε παξέκβαζε απφ ηνπ 344

«κεγάινπο» ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο, ηε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ, ην ζχιινγν ησλ εθπαηδεπηηθψλ, κεκνλσκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο. ιεο απηέο νη νκάδεο κε ζπκβνπιέο, λνπζεζίεο, παξαηλέζεηο, απεηιέο, ηηκσξίεο επηρεηξνχλ λα εθηνλψζνπλ ηηο θξίζεηο ζηηο ζρέζεηο επηβάιινληαο κηα έμσζελ «ιχζε», ρσξίο λα επηρεηξείηαη ε θαηαλφεζε ησλ αηηηψλ ηνπ πξνβιήκαηνο, θαη ρσξίο λα ιακβάλνληαη ππφςε νη απφςεηο, νη επηζπκίεο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ εκπιεθνκέλσλ. Δ δηακεζνιάβεζε ζπληζηά κία ελαιιαθηηθή νδφ επίιπζεο ησλ δηαθνξψλ, δηαρείξηζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ ή θαη αθφκε δηεπζέηεζεο ησλ ζρέζεσλ ζηελ θνηλσλία ηνπ ζρνιείνπ. Σν πξφβιεκα, ν θαπγάο, ν θφβνο, ε έληαζε, ε απνκφλσζε, ε ζχγθξνπζε, ε απφξξηςε δεκηνπξγνχλ έλα ηνμηθφ πεξηβάιινλ. Οη νκφηηκνη ππνζηεξηθηέο κπνξνχλ λα παξέκβνπλ ζε απιά επεηζφδηα ηεο ζρνιηθήο δσήο. Οη βξαρπρξφληεο ή καθξνρξφληεο εληάζεηο, νη δηαθσλίεο, νη πξνζηξηβέο, νη παξεμεγήζεηο, αθφκε θαη πεξηζηαηηθά εθθνβηζκνχ κπνξνχλ λα δεηήζνπλ δηακεζνιάβεζε. Δ δηαδηθαζία ηεο δηακεζνιάβεζεο επηηξέπεη ζηηο εκπιεθφκελεο πιεπξέο λα εθθξάζνπλ κε παξξεζία ηηο απφςεηο ηνπο θαη λα αθνχζνπλ ηηο απφςεηο ηεο άιιεο πιεπξάο, λα εθθξάζνπλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη λα κάζνπλ ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ άιινπ, λα πξνηείλνπλ ιχζεηο γηα ην πξφβιεκα θαη λα ζθεθηνχλ ηηο ιχζεηο πνπ πξνηείλεη ε άιιε πιεπξά. Δ δηακεζνιάβεζε δελ αλαηξεί ηηο άιιεο κνξθέο επίιπζεο πξνβιεκάησλ θαη δηαρείξηζεο ζπγθξνχζεσλ, δειαδή ην γξαθείν ηνπ δηεπζπληή, ην ζχιινγν δηδαζθφλησλ, ηνπο θίινπο, ηνλ εθπαηδεπηηθφ πνπ εκπηζηεπφκαζηε αιιά δίλεη κία επηπιένλ επηινγή. Δ ρνιηθή Αηακεζνιάβεζε δελ πεξηιακβάλεηαη ζηα πξνβιεπφκελα πεηζαξρηθά µέηξα πνπ επηβάιινληαη ζε καζεηέο ζχµθσλα µε ην Π.. 104/79. Χζηφζν, ην Τπνπξγείν Παηδείαο, χζηεξα απφ εηζήγεζε ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Παηδηνχ, εμέδσζε εγθχθιην (18890/Γ2 2011) γηα ηα ζέµαηα ηεο πξφιεςεο θαη αληηκεηψπηζεο ηεο βίαο κεηαμχ καζεηψλ, ζηελ νπνία πεξηιακβάλεηαη αλαθνξά ζηε δπλαηφηεηα δεκηνπξγίαο νµάδσλ δηακεζνιαβεηψλ καζεηψλ απφ εθπαηδεπηηθνχο. 2.3.1 Οη θαλφλεο ηεο ρνιηθήο Γηακεζνιάβεζεο πσο παξαηεξεί ε Ώξηηλνπνχινπ (2010: 83) «ε δηακεζνιάβεζε είλαη κηα πςειά δνκεκέλε δηαδηθαζία, γεγνλφο πνπ απνηειεί ζηαζεξφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο αλεμάξηεηα απφ ηνλ ηξφπν εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζε νιηζηηθφ κνληέιν ή carde». Δ δηαδηθαζία απηή πεξηιακβάλεη ζπγθεθξηκέλα βήκαηα (βι. Παξάξηεκα Ώ) θαη δηέπεηαη απφ ηνπο αθφινπζνπο θαλφλεο: - Γηα λα γίλεη δηακεζνιάβεζε πξνυπνηίζεηαη ε ζχκθσλε γλψκε θαη ησλ δχν πιεπξψλ. - Οη ζπγθξνπφκελνη επηιέγνπλ ηνπο δηακεζνιαβεηέο ηνπο ή απνθιείνπλ φζνπο δε ζεσξνχλ αληηθεηκεληθνχο. - Οη δηακεζνιαβεηέο δελ πξνηείλνπλ ιχζεηο. δελ επηβάιινπλ ηηκσξίεο. Ώλαιακβάλνπλ ηε δηεμαγσγή ηεο δηαδηθαζίαο, ψζηε λα εμαζθαιηζηνχλ ίζνη φξνη θαη γηα ηηο δχν πιεπξέο. - Οη εκπιεθφκελεο πιεπξέο παξνπζηάδνπλ ηελ νπηηθή ηνπο ρσξίο λα εκπιέθνληαη ζε δηάινγν κεηαμχ ηνπο. ηαλ νινθιεξσζεί ε δηαδηθαζία πξνηείλνπλ ιχζεηο θαη δεζκεχνληαη φηη ζα ηεξήζνπλ ηα ζπκθσλεζέληα. - Ώθνινπζείηαη ζπγθεθξηκέλν πξσηφθνιιν θαη ηεξνχληαη πξαθηηθά. - Τπνγξάθεηαη ζπκθσλεηηθφ. 345

- Δ ζπλάληεζε επαλαιακβάλεηαη κεηά απφ 15 εκέξεο, πξνθεηκέλνπ λα επηβεβαησζεί φηη ηεξήζεθαλ ηα ζπκθσλεζέληα θαη απφ ηηο δχν πιεπξέο. 3. Ζ πεξίπησζε ηνπ Γπκλαζίνπ Βεχεο Σν πξφγξακκα «Πξνρσξψ» μεθίλεζε ζην Γπκλάζην ΐεχεο απφ ηελ πξνεγνχκελε ζρνιηθή ρξνληά κε ηνλ ηίηιν «Ώλαθαιχπησ ηε Αχλακή κνπ» θαη κε ηε ζπκκεηνρή 68 καζεηψλ απφ φιεο ηηο ηάμεηο: ζπγθεθξηκέλα γηα ηνπο καζεηέο ηεο Ώ ηάμεο πινπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ καζήκαηνο ΚΓ, ελψ γηα ηνπο καζεηέο ηεο ΐ θαη Γ ηάμεο σο πξφγξακκα Ώγσγή Τγείαο. Χζηφζν, ιφγσ αιιαγήο ζηελ εγθχθιην γηα ηα πξνγξάκκαηα ρνιηθψλ Αξαζηεξηνηήησλ (ΤΠ.Π.Β.Θ.,2016β), θαηά ηε θεηηλή ρξνληά ζην πξφγξακκα ζπκκεηείραλ 35 κφλν καζεηέο απφ Ώ θαη ΐ ηάμε. Πάλσ απφ ηνπο κηζνχο καζεηέο ζπλερίδνπλ ην πξφγξακκα απφ πέξπζη θαη είλαη εμνηθεησκέλνη κε ην πεξηερφκελν θαη ηε κεζνδνινγία ησλ ζπλαληήζεσλ. Χο εκέξα ζπλάληεζεο νξίζηεθε ε Πέκπηε ζηηο 14.00. Ώο δνχκε εθηελέζηεξα ηε ιεηηνπξγία θαη ηε δξάζε ησλ επηκέξνπο νκάδσλ. 3.1 Η νκάδα Υπνδνρήο Γηα ηελ νκάδα Τπνδνρήο ηνπ καζεηψλ ηεο η ηάμεο ηνπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ ΐεχεο δήισζε ζπκκεηνρή ε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ θαη ηηο δχν ρξνληέο. Σν επράξηζην θαζήθνλ ηεο νξγάλσζεο ησλ εθδειψζεσλ ππνδνρήο αλέιαβαλ νη καζεηέο δείρλνληαο πεξίζζην ελζνπζηαζκφ, εηδηθά ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ έπξεπε λα ππνδερζνχλ ηα κηθξφηεξα ηνπο αδέιθηα ή μαδέιθηα απφ ην Αεκνηηθφ. 3.1.1 Ζ ππνδνρή ην 2015-2016 Δ πξφζθιεζε πξνο ηνπο καζεηέο ηνπ δεκνηηθνχ πξαγκαηνπνηήζεθε κε επθάληαζην θαη πξσηφηππν ηξφπν απφ δχν καζήηξηεο ηεο Γ ηάμεο. Υξεζηκνπνηψληαο ηελ θάκεξα ελφο θηλεηνχ βηληενζθφπεζαλ κηα εηθνληθή μελάγεζε ζηνπο εζσηεξηθνχο θαη εμσηεξηθνχο ρψξνπο ηνπ ζρνιείνπ ηελ νπνία απέζηεηιαλ ζε ςεθηαθή κνξθή ζηε δαζθάια θαη ηνπο καζεηέο ηεο η ηάμεο ηνπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ ΐεχεο. Δ νιηγφιεπηε βηληεν-μελάγεζε ηειείσλε κε ηελ επίζεκε πξφζθιεζε ησλ καζεηψλ θαη ηεο δαζθάιαο ηνπο γηα ζπκκεηνρή ζηνλ ενξηαζκφ ηεο εζληθήο επεηείνπ ηεο 25 εο Μαξηίνπ. Δ ζρνιηθή γηνξηή νξγαλψζεθε απφ θνηλνχ θαη κε ηνπο καζεηέο ηνπ Αεκνηηθνχ, νη νπνίνη παξνπζίαζαλ απνιαπζηηθή ζεαηξηθή παξάζηαζε θαη πιαηζίσζαλ ηε γηνξηή κε ρνξσδία. 3.1.2 Ζ ππνδνρή ην 2016-2017 Δ θεηηλή ππνδνρή ησλ καζεηψλ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 30 Μαξηίνπ ζε κηα θαλνληθή εκέξα καζεκάησλ θαη νη κηθξνί θηινμελνχκελνη είραλ ηελ επθαηξία λα παξαθνινπζήζνπλ νιηγφιεπηε δηδαζθαιία ζε φιεο ηηο ηάμεηο ηνπ Γπκλαζίνπ. Ώθνινχζεζε γλσξηκία κε ηνλ χιινγν Αηδαζθφλησλ θαη πξσηλφο κπνπθέο. 3.2 Η νκάδα Φηιίαο Ώπφ ηηο πξψηεο ήδε βησκαηηθέο ζπλαληήζεηο θαη κε ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ απέλαληη ζε ζέκαηα πνπ κπνξνχλ λα βάινπλ ζην πεξηζψξην ηνπο καζεηέο, φπσο νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ε νηθνλνκηθή θξίζε ή ν ζρνιηθφο εθθνβηζκφο, ζρεδφλ ην 95% ησλ καζεηψλ δήισζαλ ζπκκεηνρή ζηελ νκάδα θηιίαο ηνπ Γπκλαζίνπ ΐεχεο. Θεσξψληαο αμίσκα φηη ην ζρνιείν νθείιεη λα θαιιηεξγεί θιίκα αζθάιεηαο, ηζφηεηαο 346

θαη δηθαηνζχλεο ε νκάδα θηιίαο ηνπ Γπκλαζίνπ ΐεχεο εληνπίδεη πεξηζηαηηθά πνπ ρξήδνπλ βνήζεηαο θαη είηε ηα αλαιακβάλεη κε ηελ επνπηεία ηεο ππεχζπλεο εθπαηδεπηηθνχ είηε ηα παξαπέκπεη ζηελ νκάδα Αηακεζνιάβεζεο. 3.3 Η νκάδα Γηακεζνιάβεζεο Δ Οκάδα Αηακεζνιάβεζεο μεθίλεζε κε 41 καζεηέο απφ ηε ΐ θαη Γ ηάμε θαηά ηελ πξψηε ρξνληά ζχζηαζήο ηεο θαη ζπλέρηζε κε 16 λένπο Αηακεζνιαβεηέο απφ ηελ θεηηλή ρξνληά 2016-2017. Οη καζεηέο ηνπ Γπκλαζίνπ έρνπλ δεηήζεη Αηακεζνιάβεζε 4 θνξέο κέρξη ζήκεξα γηα ζπγθξνχζεηο κε ζπκκαζεηέο ηνπο. ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο αθνινπζήζεθαλ πηζηά ηα βήκαηα ηεο δηαδηθαζίαο θαη νη Αηακεζνιαβεηέο ηήξεζαλ ηα Πξαθηηθά ησλ ζπλαληήζεσλ. ιεο νη Αηακεζνιαβήζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ καζεηέο κε ηελ παξνπζία ηεο ζπληνλίζηξηαο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζε εηδηθά δηακνξθσκέλε αίζνπζα γηα απηφ ηνλ ζθνπφ. Οη επαλαιεπηηθέο ζπλαληήζεηο πνπ αθνινχζεζαλ αιιά θαη ν ρξφλνο πνπ έρεη κεζνιαβήζεη σο ζήκεξα δείρλνπλ φηη ε Αηακεζνιάβεζε είλαη κηα απνηειεζκαηηθή κέζνδνο. ηηο 2 απφ ηηο 4 Αηακεζνιαβήζεηο νη ζρέζεηο ησλ εκπιεθφκελσλ κεξψλ απνθαηαζηάζεθαλ πιήξσο ελψ ζηηο ππφινηπεο πνπ ε ξήμε είρε βαζχηεξα αίηηα θαη ππήξρε έληαζε ζηηο ζρέζεηο ησλ δπν καζεηψλ απφ παιαηφηεξα, ε Αηακεζνιάβεζε έθεξε ηνλ ζπκβηβαζκφ θαη ηελ απφ θνηλνχ ζπκθσλία θαη δέζκεπζε γηα κειινληηθή απνθπγή παξφκνησλ πεξηζηαηηθψλ. Βηδηθά γηα πεξηπηψζεηο ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ, ε Βπξσπατθή Κακπάληα θαηά ηνπ ρνιηθνχ Βθθνβηζκνχ (2012) θάλεη ιφγν απφ ηε κεξηά ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γηα απνθπγή ζπκθηιίσζεο κεηαμχ ζχηε θαη ζχκαηνο, ψζηε λα κε δηαησλίδνληαη παηρλίδηα εμνπζίαο κεηαμχ ηνπο. 3.4 Οη εθδξνκέο Σν Γπκλάζην ΐεχεο βξίζθεηαη ζε αγξνηηθή πεξηνρή πνπ ν πιεζπζκφο ηεο δεη θπξίσο απφ ηε γεσξγία θαη ηελ θηελνηξνθία. ην ζρνιείν θνηηνχλ καζεηέο πνπ πξνέξρνληαη φρη κφλν απφ ην Αεκνηηθφ ρνιείν ΐεχεο αιιά θαη απφ ζρνιεία ησλ ηξηψλ φκνξσλ θνηλνηήησλ (Κέιιεο, Λφθσλ, ηηαξηάο). Έηζη, ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθήο πξνέιεπζεο θαη γηα θνηλσληνινγηθνχο ιφγνπο πνπ απνηεινχλ πεδίν εληειψο δηαθνξεηηθήο έξεπλαο, νη καζεηέο ηεο Ώ Γπκλαζίνπ απφ ηελ αξρή ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο ζε ππννκάδεο πνπ έρνπλ φια ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο θιίθαο. Καζψο ε βειηίσζε ηνπ ζρνιηθνχ θιίκαηνο απνηειεί θπξίαξρν ζηφρν ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη εθκεηαιιεπφκελνη ηε δπλαηφηεηα κεηαθηλήζεσλ πνπ καο δίλεη ε λνκνζεζία γηα ηα πξνγξάκκαηα ζρνιηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, θαζηεξψζακε κηα ηνπιάρηζηνλ εθδξνκή θνληά ζην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο γηα ηνπο καζεηέο πνπ ζπκκεηέρνπλ θάζε ρξνληά ζην «Ώλαθαιχπησ ηε Αχλακή κνπ». Δ ζχζθηγμε ησλ ζρέζεσλ θαη ε θηιηθή ζπλαλαζηξνθή ζε πεξηβάιινλ εθηφο ζρνιηθήο ηάμεο έρεη γίλεη, κεηαμχ άιισλ, πξνηεξαηφηεηα γηα ηελ ζπληνλίζηξηα ηνπ πξνγξάκκαηνο. Καη ηηο δπν ρξνληέο ε εθδξνκή έγηλε ζηελ Ώζήλα, ζπλδπάδνληαο ηα πνιιαπιά νθέιε κηαο επίζθεςεο ζηελ πξσηεχνπζα κε ηελ επηκφξθσζε ησλ καζεηψλ ζε ζρνιεία πνπ πξσηνπνξνχλ ζε έλα άηππν παλειιήλην Αίθηπν ρνιηθήο Αηακεζνιάβεζεο. Σνλ Μάξηην ηνπ 2016 θαηφπηλ πξφζθιεζεο ηεο δηεπζχληξηαο θ. Κσηζέιε, επηζθεθζήθακε ην 2 ν Γπκλάζην Άλσ Ληνζίσλ γηα λα ζπκκεηάζρνπκε ζε 347

εθδήισζε πξνο ηηκήλ καο κε βησκαηηθά εξγαζηήξηα, παηρλίδηα ξφισλ θαη θηλεηηθά παηρλίδηα. Σνλ θεηηλφ Μάξηην επηζθεθηήθακε ηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ 2 νπ Γπκλαζίνπ Ώζπξφππξγνπ, φπνπ ζπκκεηείρακε ζε εηθνληθή δηακεζνιάβεζε σο Αηακεζνιαβνχκελνη, νξγαλψζακε θαη παίμακε παηρλίδηα κε ηελ Οκάδα Αηακεζνιαβεηψλ ηνπ ζρνιείνπ, ζπληνλίζηξηεο ηεο νπνίαο ήηαλ ε θ.ώζαλαζνπνχινπ θαη ε θ.γηαλλάηνπ, ε εθπαηδεπηηθφο πνπ γηα πξψηε θνξά έθεξε ηε Αηακεζνιάβεζε ζην δεκφζην ζρνιείν πάλσ απφ 10 ρξφληα πξηλ. Οη εθδξνκέο δίλνπλ θίλεηξν ζηνπο καζεηέο απφ ηελ αξρή ηεο ρξνληάο γηα ζπκκεηνρή ζην Πξφγξακκα θαη αλνίγνπλ ηνπο νξίδνληεο ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηηο νκάδεο ππνζηήξημεο νκειίθσλ πνπ εθαξκφδνληαη θαη απνδίδνπλ ζε ππνβαζκηζκέλα ζρνιεία πεξηνρψλ κε νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο, πεξηβαιινληηθέο ηδηαηηεξφηεηεο. Έηζη νη καζεηέο ηνπ Γπκλαζίνπ ΐεχεο ζήκεξα ληψζνπλ ζεκαληηθά κέιε ελφο δηθηχνπ, θξαηνχλ αθφκε επαθέο κέζσ θνηλσληθψλ δηθηχσλ κε καζεηέο πνπ γλψξηζαλ ζηα δπν ζρνιεία θαη ελδηαθέξνληαη λα ζπλερίζνπλ λα δξνπλ σο Αηακεζνιαβεηέο θαη ζην Λχθεην. 4. Ζ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζην 3 Ο Γπκλάζην Φιψξηλαο Σν πξφγξακκα πινπνηείηαη ζην 3 ν γπκλάζην Φιψξηλαο γηα δεχηεξε ρξνληά θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2016-2017. Σίηινο ηνπ είλαη «Ώλαθαιχπησ ηε δχλακή κνπ». πκκεηέρνπλ ζπλνιηθά 35 καζεηέο, ην αλψηαην φξην πνπ πξνβιέπεη ε ππνπξγηθή εγθχθιηνο (ΤΠ.Π.Β.Θ, 2016β), απφ ηελ ΐ θαη ηε Γ ηάμε γπκλαζίνπ. Οη 26 απφ απηνχο ζπκκεηέρνπλ ζην πξφγξακκα γηα δεχηεξε ρξνληά. Καηά ην ζρνιηθφ έηνο 2015-2016, πξψηε ρξνληά πινπνίεζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ζπκκεηείραλ ζε απηφ 42 καζεηέο θαη απφ ηηο ηξεηο ηάμεηο ηνπ γπκλαζίνπ. Βθηφο απφ απηνχο πνπ απνθνίηεζαλ απφ ην ζρνιείν φινη νη ππφινηπνη εθδήισζαλ ηελ επηζπκία λα ζπκκεηάζρνπλ θαη ην επφκελν ζρνιηθφ έηνο. Οη ζπλαληήζεηο καο πξαγκαηνπνηνχληαη θάζε Πέκπηε κεηά ηε ιήμε ησλ καζεκάησλ. Σελ πξψηε ρξνληά εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο ππήξρε ζην ζρνιείν καο θάπνηα δπζπηζηία απέλαληη ζε απηή ηελ επηινγή. Μαζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνί δελ ην γλψξηδαλ θαη δελ κπνξνχζαλ λα θαηαλνήζνπλ ηε θηινζνθία ηνπ, έμσ απφ ηηο ηηκσξεηηθέο πξαθηηθέο θαη ηε ινγηθή ηεο επίιπζεο δηαθνξψλ απφ ηξίηνπο (δηεπζπληή, ζχιινγν δηδαζθφλησλ θηι) πνπ ζπλεζίδνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Βπεηδή ε ζρνιηθή δηακεζνιάβεζε, ηφζν σο δηαδηθαζία φζν θαη σο θηινζνθία, εκπιέθεη νιφθιεξε ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα (δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ, καζεηέο, εθπαηδεπηηθνχο, γνλείο) απαηηνχληαλ ρξφλνο ψζηε λα εμνηθεησζνχλ κε απηή ηε δηαδηθαζία πξνθεηκέλνπ λα ελζσκαησζεί ζηε ζρνιηθή θνπιηνχξα. Έηζη δελ είρε γίλεη θακία δηακεζνιάβεζε. Οχησο ή άιισο ε εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ καο δελ είρε νινθιεξσζεί πξνθεηκέλνπ λα αλαιάβνπλ ην ξφιν ησλ νκφηηκσλ ππνζηεξηθηψλ ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο. Δ θαηάζηαζε άιιαμε θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2016-2017. Μαζεηέο ηνπ ζρνιείνπ απεπζχλνληαη ζηνπο νκφηηκνπο ππνζηεξηθηέο γηα ζέκαηα πνπ ηνπο απαζρνινχλ θαη δεηνχλ νη ίδηνη δηακεζνιάβεζε, πξνθεηκέλνπ λα επηιχζνπλ πξνβιήκαηα ή λα εθηνλψζνπλ ζπγθξνχζεηο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Ώιιά θαη νη ίδηνη νη καζεηέο ηνπ πξνγξάκκαηνο νκφηηκνη ππνζηεξηθηέο βιέπνπλ ηε δηακεζνιάβεζε σο ηνλ πην πξφζθνξν ηξφπν δηαρείξηζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ ζε φ,ηη αθνξά ηνπο ίδηνπο θαη ηε δηθή ηνπο ζρνιηθή δσή. Βπίζεο πξνηείλνπλ ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ηε δηακεζνιάβεζε. 348

Έρνπλ γίλεη πξφζσπα απνδεθηά απφ ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα πνπ ηνπο εκπηζηεχεηαη θαη ηνπο επηιέγεη. 4.1 Σρνιηθή Γηακεζνιάβεζε ζην 3 ν Γπκλάζην Φιώξηλαο. ην 3 ν Γπκλάζην Φιψξηλαο θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2016-2017 έγηλαλ 4 δηακεζνιαβήζεηο. Μφλν ε πξψηε έγηλε απφ ηελ ππεχζπλε ηνπ πξνγξάκκαηνο Καξαγηάλλε Υξηζηίλα, παξνπζία θαη δχν καζεηψλ πνπ αλήθνπλ ζηελ νκάδα δηακεζνιάβεζεο. Οη άιιεο ηξεηο έγηλαλ απφ ηνπο δηακεζνιαβεηέο ηνπ ζρνιείνπ καο. Δ δεχηεξε έγηλε απφ ηνπο δηακεζνιαβεηέο κε παξνπζία ηεο ζπληνλίζηξηαο Καξαγηάλλε Υξηζηίλαο σο παξαηεξήηξηαο, ελψ ε ηξίηε θαη ε ηέηαξηε απνθιεηζηηθά απφ ηνπο καζεηέο. Θα πεξηνξηζηνχκε εδψ ζε έλα απφ ηα ηέζζεξα πεξηζηαηηθά. 1 Δ δηακεζνιάβεζε έγηλε ηνλ Οθηψβξην ηνπ 2016. Πξσηαγσληζηέο είλαη ν Κψζηαο θαη ν ηέθαλνο, καζεηέο ζην ίδην ηκήκα ηεο Ώ Γπκλαζίνπ. Ήηαλ ζηελνί θίινη ζην δεκνηηθφ. Σψξα φκσο ν Κψζηαο δελ ηνλ ζέιεη ζηελ παξέα. Έηζη ηνπ θέξεηαη άζρεκα, ηνλ ππνλνκεχεη θαη ηνλ θνξντδεχεη. Πξνζπαζεί λα ηνλ απνβάιεη απφ ηελ θνηλή παξέα πνπ είραλ δεκηνπξγήζεη κε ηελ είζνδφ ηνπο ζην γπκλάζην, ηνλ δηαβάιιεη, ηνλ ππνηηκά, ηνπ κηιά πξνζβιεηηθά θαη κπξνζηά ζε ηξίηνπο. Πξνρσξά επίζεο θαη ζε ζσκαηηθή βία. Σνλ ζπξψρλεη ζηηο ιάζπεο ζηελ απιή ηνπ ζρνιείνπ. Σν ηειεπηαίν πεξηζηαηηθφ ηνπο νδεγεί ζην γξαθείν ηνπ δηεπζπληή. Δ δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ επηρεηξεί λα ιχζεη ην πξφβιεκα αλεπηηπρψο, θαζψο, παξά ηηο ππνζρέζεηο πνπ δίλνληαη θάζε θνξά πνπ θάπνην πεξηζηαηηθφ έξρεηαη ελψπηνλ ηνπ δηεπζπληή, ε κεηαμχ ηνπο έληαζε ζπλερίδεηαη θαη θιηκαθψλεηαη. Βπίζεο ππήξμε παξέκβαζε απφ εθπαηδεπηηθφ ηνπ ζρνιείνπ ε νπνία είρε βξαρπρξφληα απνηειέζκαηα. Ο Κψζηαο ιεηηνπξγεί πην επηζεηηθά, ελψ ν ηέθαλνο θαίλεηαη λα αλέρεηαη απηή ηε ζπκπεξηθνξά ρσξίο λα αληηδξά. Σν πεξηζηαηηθφ έθηαζε ζηελ ππεχζπλε ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ζηελ νκάδα δηακεζνιάβεζεο κέζσ ηνπ πκβνπιεπηηθνχ ηαζκνχ Νέσλ Φιψξηλαο ζηνλ νπνίν είρε απεπζπλζεί ε κεηέξα ηνπ ηέθαλνπ, πξνθεηκέλνπ λα δεηήζεη βνήζεηα. Δ κεηέξα ηνπ ηέθαλνπ δέρηεθε λα γίλεη ε δηαδηθαζία ηεο δηακεζνιάβεζεο αλάκεζα ζηα δχν παηδηά. ηε ζπλέρεηα απεπζπλζήθακε ζηνλ Κψζηα πξνθεηκέλνπ λα ηνπ πξνηείλνπκε ηε δηαδηθαζία. Ώθνχ ζπκθψλεζε θαη απηφο νξίζηεθε ν ρξφλνο ζπλάληεζεο θαη νη άιινη δηακεζνιαβεηέο πιελ ηεο ππεχζπλεο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Σεξήζεθε κε απζηεξφηεηα ην ηππηθφ κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο κε ηήξεζε ησλ πξαθηηθψλ, απνζαθήληζε ησλ θαλφλσλ θαη ηήξεζε ηνπ πξσηφθνιινπ ηεο δηακεζνιάβεζεο. Οη καζεηέο ήηαλ αξθεηά δηζηαθηηθνί αξρηθά, ηδηαίηεξα ν Κψζηαο. ηε ζπλέρεηα φκσο εμέθξαζαλ κε εηιηθξίλεηα ηα γεγνλφηα φπσο ηα αληηιακβάλνληαλ ν θαζέλαο απφ ηε δηθή ηνπ νπηηθή, κίιεζαλ γηα ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη πξφηεηλαλ ιχζε. Ο Κψζηαο είπε φηη ζεσξνχζε ην ηέθαλν θνξηηθφ θαη εγσηζηή θαη φηη εδψ θαη πνιχ θαηξφ δελ ηνλ ήζειε γηα θίιν ηνπ. Ο ηέθαλνο είπε φηη δελ είρε αληηιεθζεί φηη ν Κψζηαο δε ζέιεη ηε θηιία ηνπ θαη γη απηφ εμαθνινχζεζε λα πξνζθνιιάηαη ζε απηφλ, παξφιν πνπ ήηαλ δπζηπρηζκέλνο απφ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Καη νη δχν έλησζαλ ζπκσκέλνη, απνγνεηεπκέλνη, ιππεκέλνη. ηε δηακεζνιάβεζε πήξαλ ηελ θνηλή 1 Έρνπκε αιιάμεη ηα νλφκαηα ησλ παηδηψλ πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί ε αλσλπκία ηνπο. 349

απφθαζε λα κελ είλαη μαλά θίινη αιιά λα κελ ελνριεί ν έλαο ηνλ άιινλ θαη ππέγξαςαλ ην ζρεηηθφ ζπκθσλεηηθφ. Μεηά ηε δηακεζνιάβεζε θαη ηηο πξνβιεπφκελεο δχν επαλαιεπηηθέο ζπλαληήζεηο πνπ έγηλαλ κε ηνπο εκπιεθφκελνπο θαη ηνπο δηακεζνιαβεηέο δελ μαλαπξνέθπςε θαλέλα επεηζφδην. 4.2 Άιιεο δξάζεηο Θεσξνχκε νπζηαζηηθή γηα ην ξφιν πνπ επηδηψθνπκε λα αλαιάβνπλ νη καζεηέο ηε δηαξθή εκπινθή ηνπο ζηα ζρνιηθά δξψκελα, ηελ θαζεκεξηλή ηνπο παξνπζία θαη ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο ζρνιηθήο δσήο. Βπηδηψθνπκε λα έρνπλ ελεξγφ ξφιν θαη αδηάιεηπηε παξνπζία ζηε ζρνιηθή δσή θαη ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα θαη φρη πεξηζηαζηαθή δξαζηεξηφηεηα. Ώπηφ έρεη δηπιφ ζηφρν. Ώθελφο λα θεξδίζνπλ ηελ εκπηζηνζχλε ησλ ζπκκαζεηψλ θαη λα εδξαησζνχλ ζηε ζρνιηθή θνηλσλία θαη αθεηέξνπ απνηειεί κέξνο ηεο εθπαίδεπζεο ηνπο θαη ελίζρπζεο δεμηνηήησλ ελζπλαίζζεζεο, επαηζζεηνπνίεζεο, ππνζηήξημεο, αιιειεγγχεο κέζα θαη έμσ απφ ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. ηηο 3 Αεθεκβξίνπ, ηελ Παγθφζκηα Δκέξα ησλ Ώηφκσλ κε Ώλαπεξία, κέζα απφ ηε βησκαηηθή δξάζε «Αεο κε ηα κάηηα κνπ» πξνζπαζνχκε λα επαηζζεηνπνηεζνχκε απέλαληη ζηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο ηα άηνκα κε πξνβιήκαηα φξαζεο. Υσξηδφκαζηε ζε δεπγάξηα θαη ην έλα κέινο θάζε δεπγαξηνχ δέλεη ηα κάηηα ηνπ. Σν άιιν κέινο αλαιακβάλεη λα ηνλ θαζνδεγήζεη κέζα ζηνπο ρψξνπο ηνπ ζρνιείνπ. 6 Μαξηίνπ, Δκέξα θαηά ηνπ ρνιηθνχ Βθθνβηζκνχ: Υσξηζκέλνη ζε νκάδεο νη καζεηέο ηνπ πξνγξάκκαηνο κπαίλνπλ γηα κηα δηδαθηηθή ψξα ζε φια ηα ηκήκαηα ηνπ ζρνιείνπ θαη πξαγκαηνπνηνχλ βησκαηηθέο δξάζεηο κε ζηφρν ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο. Σνλ Μάξηην ηνπ 2017 νη νκφηηκνη ππνζηεξηθηέο ζπκκεηέρνπλ ζηελ εθπαηδεπηηθή εθζηξαηεία ηεο ACTIONAID «Έλα ηξαγνχδη, πνιιά ζρνιεία, έλαο θφζκνο» πνπ γηα ην ζρνιηθφ έηνο 2016-2017 είλαη αθηεξσκέλε ζηελ εθπαίδεπζε ησλ πξνζθχγσλ. Ώμηνπνηνχλ ην πιηθφ ηεο ACTIONAID γηα ηελ πινπνίεζε δξάζεσλ θαη ηελ παξαγσγή εηθαζηηθψλ δεκηνπξγηψλ. ηνπο ζπκκεηέρνληεο δίλεηαη βεβαίσζε ζπκκεηνρήο. Σνλ Ώπξίιην 2017 αλαιακβάλνπλ λα ελεκεξψζνπλ ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, λα επαηζζεηνπνηήζνπλ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο θαη λα ζπγθεληξψζνπλ αγαζά γηα «Σν ρακφγειν ηνπ παηδηνχ» κέζα ζηε ζρνιηθή κνλάδα, δξάζε πνπ έρεη επηηπρία. Βμίζνπ ζεκαληηθή ζεσξνχκε γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δξάζεο ηελ εδξαίσζε ηεο πεπνίζεζεο φηη δελ είλαη κφλνη, αηζεξνβάκνλεο κέζα ζε κηα θνηλσλία βίαο φπνπ επηβηψλεη ν δπλαηφηεξνο θαη ν πην αδχλακνο είλαη θαηαδηθαζκέλνο. Βπηδηψθνπκε ζπζηεκαηηθά ηελ έληαμή ηνπο ζε έλα δίθηπν καζεηψλ απφ άιιεο ζρνιηθέο κνλάδεο πνπ αλαιακβάλνπλ αληίζηνηρεο δξάζεηο ζηηο ζρνιηθέο θνηλφηεηεο ζηηο νπνίεο αλήθνπλ, εθπαηδεχνληαη γηα λα γίλνπλ δηακεζνιαβεηέο νκφηηκνη ππνζηεξηθηέο θαη έρνπλ θνηλνχο ζηφρνπο θαη θνηλή θηινζνθία ζε δεηήκαηα ζρέζεσλ, δηεπζέηεζεο δηαθνξψλ θαη δηαρείξηζεο ζπγθξνχζεσλ. Τπφ απηφ ην πξίζκα ην 3ν Γπκλάζην Φιψξηλαο αλέιαβε ηελ πξσηνβνπιία λα πξνζθαιέζεη ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ ηνπο καζεηέο ηξηψλ ζρνιείσλ πνπ πινπνηνχλ αληίζηνηρα πξνγξάκκαηα. Σν 2 ν Γπκλάζην Φιψξηλαο, ην Γπκλάζην ΐεχεο θαη ην 5 ν 350

Γπκλάζην Νεάπνιεο Θεζζαινλίθεο παξνπζίαζαλ ηηο δξάζεηο ηνπο καδί κε ην δηθφ καο ζρνιείν ζε θνηλή εθδήισζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 9 Μαξηίνπ 2017. Οη καζεηέο ησλ πξνγξακκάησλ γλσξίζηεθαλ κεηαμχ ηνπο θαη αιιειεπίδξαζαλ ελψ ε επηθνηλσλία εληζρχζεθε πεξαηηέξσ απφ ηνπο ζπληνληζηέο ζησλ πξνγξακκάησλ κε θνηλέο βησκαηηθέο δξάζεηο. ηηο 3 Μαίνπ 2017 ε νκάδα νκφηηκσλ ππνζηεξηθηψλ δηακεζνιαβεηψλ ηνπ 3 νπ Γπκλαζίνπ Φιψξηλαο ζπκκεηέρεη ζηελ «Δκέξα δηακεζνιαβεηή» πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζηε Θεζζαινλίθε ζην ρψξν ηνπ 5 νπ Γπκλαζίνπ Νεάπνιεο Θεζζαινλίθεο. ηελ «Δκέξα Αηακεζνιαβεηή» ζπκκεηέρνπλ επίζεο δεκφζηα θαη ηδησηηθά Γπκλάζηα θαη Λχθεηα απφ ηε Απηηθή Θεζζαινλίθε. Παξνπζηάδνπκε ηηο δξάζεηο καο θαη ζπκκεηέρνπκε ζε θνηλέο βησκαηηθέο δξάζεηο κε ηνπο καζεηέο ησλ άιισλ ζρνιείσλ. 4.3 Γξάζεηο κεηάβαζεο Σνλ Μάην ππνδερηήθακε ζην ζρνιείν καο ηνπο καζεηέο ηεο Σ ηάμεο ηνπ 2 νπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ Φιψξηλαο Οη καζεηέο απηνί ηελ επφκελε ζρνιηθή ρξνληά ζα θνηηήζνπλ ζην Γπκλάζηφ καο. Σνπο μελαγήζακε ζηνπο ρψξνπο ηνπ ζρνιείνπ, παίμακε βησκαηηθά παηρλίδηα γλσξηκίαο, ηνπο ελεκεξψζακε γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ γπκλαζίνπ θαη ηηο δηαθνξέο κε ην δεκνηηθφ ζρνιείν, παξαθνινχζεζαλ 15 κάζεκα θαη ηνπο απνραηξεηήζακε κε έλαλ πινχζην κπνπθέ. 4.4 Η δηάρπζε ηεο δξάζεο ησλ νκόηηκσλ ππνζηεξηθηώλ Κνκβηθφ ξφιν γηα ηελ εδξαίσζε θαη ηελ ελζσκάησζε ηεο δηακεζνιάβεζεο ζηε ζρνιηθή θνπιηνχξα ζπληζηά ε επηθνηλσλία κε ην επξχηεξν θνηλσληθφ πιαίζην ζην νπνίν εληάζζεηαη ε ζρνιηθή κνλάδα θαη ε δηάρπζε ησλ απνηειεζκάησλ απηήο ηεο δξάζεο ζηελ θνηλσλία. Γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ ην 3 ν Γπκλάζην Φιψξηλαο ζπκκεηείρε κε ην πξφγξακκα «Ώλαθαιχπησ ηε δχλακή κνπ» ζην Παλφξακα Παηδείαο Φιψξηλαο ην Μάην 2017, κηα εθδήισζε παξνπζίαζε ζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ, δξάζεσλ θαη θαηλνηνκηψλ πνπ πινπνηήζεθαλ ζηα ζρνιεία ηνπ λνκνχ Φιψξηλαο ην ζρνιηθφ έηνο 2016-17. Σέινο, ε νκάδα νκφηηκσλ ππνζηεξηθηψλ ηνπ ζρνιείνπ πξνηάζεθε γηα ηε δξάζε ηεο θαη ηηο πξσηνβνπιίεο ηεο πξνθεηκέλνπ λα βξαβεπηεί ζηα 1 α Βηήζηα ΐξαβεία «YouSmile» 2017 πνπ ζεζπίδνληαη θέηνο γηα πξψηε θνξά απφ «Σν Υακφγειν ηνπ Παηδηνχ» θαη ηελ Βπξσπατθή Μαζεηηθή Βζεινληηθή Αξάζε. Σν ζρνιείν καο ηηκήζεθε κε έπαηλν γηα ηελ πξνζθνξά ηνπ ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. πκπεξάζκαηα Ο ζεζκφο ησλ νκφηηκσλ ππνζηεξηθηψλ πξνσζεί ηελ αιιειεγγχε θαη έρεη κφλν νθέιε γηα ηε ζρνιηθή δσή. Με ηε δηεηή εθαξκνγή ηνπ «Πξνρσξψ» ζην Γπκλάζην ΐεχεο θαη ην 3 ν Γπκλάζην Φιψξηλαο, ε Αηακεζνιάβεζε έρεη θαζηεξσζεί σο επηηπρεκέλνο ελαιιαθηηθφο ηξφπνο επίιπζεο δηαθνξψλ ζηε ζπιινγηθή ζπλείδεζε ησλ καζεηψλ ησλ δπν ζρνιείσλ. Οη αλαξηεκέλεο νλνκαζηηθέο θαηαζηάζεηο ππνςήθησλ Αηακεζνιαβεηψλ ζηνπο πίλαθεο αλαθνηλψζεσλ βξίζθνληαη εθεί γηα λα ππελζπκίδνπλ 351

φηη ππάξρεη κηα αθφκε πηζαλφηεηα δηαπξαγκάηεπζεο θαη εμνκάιπλζεο ησλ δηαθνξψλ φηαλ ν χιινγνο Αηδαζθφλησλ θαη ν Αηεπζπληήο αδπλαηνχλ λα ηελ παξέρνπλ. Οη νκάδεο ππνδνρήο θαη θηιίαο εληζρχνπλ ηε ζπλνρή θαη ηελ ελζπλαίζζεζε κεηαμχ ζπκκαζεηψλ, νρπξψλνληαο φρη κφλν ηα κέιε ησλ νκάδσλ αιιά θαη νιφθιεξν ηνλ καζεηηθφ πιεζπζκφ απέλαληη ζηνλ ζρνιηθφ εθθνβηζκφ. Καζψο ε ζπλέπεηα θαη ε παγίσζε ησλ θαιψλ πξαθηηθψλ απνηεινχλ πξνηεξαηφηεηα γηα ηηο ζπληνλίζηξηεο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ην «Πξνρσξψ» ζα ζπλερηζηεί ζηα δπν ζρνιεία ηνπιάρηζηνλ θαη γηα ην επφκελν ζρνιηθφ έηνο 2017-2018. Βηβιηνγξαθία Ώξηηλνπνχινπ, ΐ. (2010). Δ ζρνιηθή δηακεζνιάβεζε. Βθπαηδεχνληαο ηνπο καζεηέο ζηε δηαρείξηζε ηεο βίαο θαη ηνπ εθθνβηζκνχ. Ώζήλα: Ννκηθή ΐηβιηνζήθε. Βπξσπατθή Κακπάληα θαηά ηνπ ρνιηθνχ Βθθνβηζκνχ. ABC Europe s Antibullying Campaign Project (2012). Βπξσπατθή έξεπλα γηα ην θαηλφκελν ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ. Ώλαθηήζεθε ζηηο 10/05/2017 απφ www.e-abc.eu.gr/ Κφπηζεο, Ώ. & Νάθνπ, Ώ.. Δ κεηάβαζε απφ ην Νεπηαγσγείν ζην Αεκνηηθφ θαη απφ ην Αεκνηηθφ ζην Γπκλάζην θαη ε παξάιιειε πξνεηνηκαζία γηα ηε δηεπθφιπλζή ηεο. Ώλαθηήζεθε ζηηο 20/05/2017 απφ http://dipe.kar.sch.gr/grss/autosch/joomla15/images/koptsis-nakou.pdf Μαιηθηψζε-ΛνΎδνπ, Μ. (2014). πκβνπιεπηηθή νκειίθσλ ζηελ εθπαίδεπζε. Ώζήλα: Πεδίν. Μπαθίηε, Ώ. (2017). Παξέρνληαο ζπλαηζζεκαηηθή ππνζηήξημε θαη πιεξνθφξεζε ζηα παηδηά γηα ην πέξαζκά ηνπο απφ ην Αεκνηηθφ ζην Γπκλάζην. Θεζζαινλίθε: Βθδφζεηο Φπιάηνο. Ολεζηθφξνπ, Μ. (2003). Βηξεληθή επίιπζε ζπγθξνχζεσλ. Βηζαγσγή ζηε Αηακεζνιάβεζε. Ώζήλα: Αίνδνο. Besemer, C. (2014) Αηακεζνιάβεζε. Μεζνιάβεζε ζε ζπγθξνχζεηο. Θεζζαινλίθε: ΏΝΣΕΓΟΝΔ, Κέληξν Πιεξνθφξεζεο. πλήγνξνο ηνπ Παηδηνχ. ρνιηθή Γηακεζνιάβεζε. Πψο ιεηηνπξγεί ν Θεζκφο ζήκεξα ζε ζρνιεία δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηεο Διιάδαο. Ώλαθηήζεθε ζηηο 15/05/2017 απφ http://www.0-18.gr/downloads/scholiki%20diamesolabisi.pdf ΤΠ.Π.Β.Θ. (2016α) Παλειιήληα Έξεπλα γηα ηελ Βλδνζρνιηθή ΐία θαη ηνλ Βθθνβηζκφ. https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2016/08_03_16_ereyna_bulling.doc ΤΠ.Π.Β.Θ. (2016β) ρεδηαζκφο θαη πινπνίεζε πξνγξακκάησλ ζρνιηθψλ δξαζηεξηνηήησλ (Πεξηβαιινληηθήο Βθπαίδεπζεο, Ώγσγήο Τγείαο, Πνιηηηζηηθψλ Θεκάησλ) Ώγσγήο ηαδηνδξνκίαο θαη Βπξσπατθψλ Πξνγξακκάησλ (Erasmus+, etwinning θ.ά.) γηα ην ζρνιηθφ έηνο 2016-2017. Ώλαθηήζεθε ζηηο 18/05/2017 απφ http://www.minedu.gov.gr/publications/docs2016/sxolikes- DRASTIRIOTITES.pdf ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 352

Α. Ζ ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΣΖ ΓΗΑΜΔΟΛΑΒΖΖ (βαζηθά ζεκεία) 1. Τπνδνρή πζηάζεηο: Καισζνξίδνπκε ηα κέιε θαη ηα επραξηζηνχκε πνπ ήιζαλ. 2. Ώλαθέξνπκε ηνπο θαλφλεο γηα ηνπο δηακεζνιαβεηέο 3. Ώλαθέξνπκε ηνπο θαλφλεο γηα ηνπο δηακεζνιαβνχκελνπο 4. Σαπηνπνίεζε ηνπ πξνβιήκαηνο- Ώλίρλεπζε θαη αλαγλψξηζε ηεο ζέζεο θαζελφο (γεγνλφηα-ζπλαηζζήκαηα-ζθέςεηο-πξνζέζεηο) 5. Βπηζεκαίλνληαη νη νκνηφηεηεο θαη νη δηαθνξέο ζηελ αθήγεζε ησλ γεγνλφησλ 6. Ξεθαζαξίδνληαη νη επηζπκίεο θαη ηα αηηήκαηα θαζελφο. Αηεξεπλψληαη νη δηάθνξεο ιχζεηο θαη νη ζπλέπεηέο ηνπο 7. Βπηζεκαίλνληαη ηα θνηλά ζεκεία θαη ηα πεδία ηεο ζπκθσλίαο. Καηαιήγνπλ ζε ιχζε θαη εδξαηψλεηαη ε ακνηβαία ζπκθσλία. 8. Έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ Ώλαζηνραζκφο 9. Κιείζηκν - Βπηβξάβεπζε - πκθσλία γηα λέα ζπλάληεζε 10. Βπηζθξάγηζε ηεο ζπκθσλίαο-ππνγξαθέο Μπαθίηε, Α. (2017) Βηνγξαθηθά ζεκεηψκαηα Δ Καξαγηάλλε Υξηζηίλα είλαη θηιφινγνο, απφθνηηε ηνπ ηκήκαηνο θηινινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ ΏΠΘ κε κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζην Παηδαγσγηθφ Σκήκα ηεο ΦΛ ρνιήο ηνπ ΏΠΘ. Γεη ζηε Φιψξηλα θαη εξγάδεηαη ζηε δεκφζηα εθπαίδεπζε. Βίλαη κέινο ηνπ ΠΒΏΤ θαη απφ ην ζρνιηθφ έηνο 2016-17 αζρνιείηαη κε ην πξφγξακκα «Πξνρσξψ» ζην Γπκλάζην. Δ Άλλα Καξαληδνχιε είλαη απφθνηηνο Ώ.Π.Θ. θαη εξγάδεηαη σο θαζεγήηξηα Ώγγιηθψλ ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο δεκφζηαο εθπαίδεπζεο απφ ην 2003. Έρεη απνθηήζεη Μεηαπηπρηαθφ Αίπισκα Βηδίθεπζεο Καζεγεηψλ Ώγγιηθήο απφ ην Β.Ώ.Π. θαη απφ ην 2015 πνπ ηνπνζεηήζεθε νξγαληθά ζην Γπκλάζην ΐεχεο αζρνιείηαη κε ην «Πξνρσξψ» ζε φιεο ηηο ηάμεηο ηνπ Γπκλαζίνπ. 353

Σαμηδεχνληαο κε ηα κεηαλαζηεπηηθά πνπιηά θαη ηα πξνζθπγν-πνχιηα Υξπζάλζε Καξπάηζε Νεπηαγσγφο, 29 ν Νεπηαγσγείν εξξψλ, chkarpatsi@sch.gr Παγψλα Γθνπηξνπκαλίδνπ ρνιηθή χκβνπινο 17 εο Πεξηθέξεηαο Πξνζρνιηθήο Ώγσγήο Π.Β. εξξψλ, pagonagk@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Σν ζρνιείν απέλαληη ζηηο κεγάιεο πξνθιήζεηο ηεο επνρήο: αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, πνιηηεηφηεηα, πξνζθπγηθφ δήηεκα ΠΔΡΗΛΖΦΖ Δ ζχγρξνλε θνηλσληθννηθνλνκηθή πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα αλαδεηθλχεη επηηαθηηθή ηελ αλάγθε επαλαπξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ ξφινπ ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο θαη ηνπ ζρνιείνπ θαζψο θαη ηελ πηνζέηεζε δηαθνξνπνηεκέλσλ πξαθηηθψλ, εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ θαη ελαιιαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ. Καηά ηε ζρνιηθή ρξνληά 2015-2016, κηα ρξνληά φπνπ ζηελ Βιιάδα νη εηζξνέο κεηαλαζηψλ έγηλαλ θνκκάηη ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ησλ Βιιήλσλ, ηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, σο λενεθθνιαπηφκελα κέιε ηεο θνηλσλίαο θαη σο δέθηεο ησλ εξεζηζκάησλ απφ ηα επίθαηξα ζέκαηα ησλ εηδήζεσλ ζηα ΜΜΒ, επεξεάζηεθαλ θαη πξνβιεκαηίζηεθαλ έληνλα, αθφκε θη αλ δελ είραλ άκεζα βηψκαηα θαη δελ είραλ γίλεη απηφπηεο κάξηπξεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο απηήο, φπσο ζηνλ λνκφ εξξψλ. ην πιαίζην απηφ, ζθνπνζεζία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πνλήκαηνο ζπληζηά ε αλάδεημε ελφο εγρεηξήκαηνο νηθνδφκεζεο ηεο έλλνηαο ηνπ πνιίηε, δηεξεχλεζεο αθεξεκέλσλ ελλνηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ έλλνηα ηεο πνιηηεηφηεηαο, θαζψο επίζεο θαη κε ηελ θαηαλφεζε γεγνλφησλ, θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ θαη αιιαγψλ ζηε ζχγρξνλε ειιεληθή θνηλσλία, φπσο απηά ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη ηεο πξνζθπγηάο, απφ παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Με αθνξκή ηα πνπιηά θαη ζε ζπκπφξεπζε κε ηηο αξρέο ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο θαη ηεο βησκαηηθήο- αλαθαιππηηθήο πξνζέγγηζεο ηεο κάζεζεο θαζψο θαη κε ηνπο ζθνπνχο θαη ηνπο ζηφρνπο ησλ Α.Β.Π.Π.. Ώ.Π.. γηα ην Νεπηαγσγείν, νξγαλψζεθε θαη εθπνλήζεθε απφ ην 2 ν ηκήκα ηνπ 29 νπ Νεπηαγσγείνπ εξξψλ ε ζεκαηηθή πξνζέγγηζε «Σαμηδεχνληαο κε ηα κεηαλαζηεπηηθά πνπιηά θαη ηα πξνζθπγν-πνχιηα». Πξνζεγγίζηεθαλ θαη δηεξεπλήζεθαλ έλλνηεο, φπσο απηέο ηεο δεκνθξαηίαο, ηεο ειεπζεξίαο, ηεο παηξίδαο, ηεο κεηαλάζηεπζεο, ηεο πξνζθπγηάο, ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Βπηπξνζζέησο, αλαπηχρζεθαλ θνηλσληθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο δεμηφηεηεο, φπσο ηεο ελζπλαίζζεζεο, ηεο απνδνρήο θαη ηεο ζπλχπαξμεο κε ηνλ άιινλ. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Νεπηαγσγείν, πνιηηεηφηεηα, δεκνθξαηία, ειεπζεξία, παηξίδα, πξφζθπγεο, κεηαλάζηεπζε, αλζξψπηλα δηθαηψκαηα 354

Ζ ζεκαζία ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ σο παξάγνληεο ηεο ζρνιηθήο δηαξξνήο. Μειέηε πεξίπησζεο σηεξία Καξνιίδνπ karolidou.sot@gmai.com Πεξίιεςε Σν δηθαίσκα ζηελ παηδεία δηαηππψλεηαη κε ζαθή ηξφπν ζηελ Οηθνπκεληθή Αηαθήξπμε γηα ηα Ώλζξψπηλα Αηθαηψκαηα (Αηεζλήο Υάξηα ησλ Αηθαησκάησλ ηνπ Ώλζξψπνπ) ην 1948 θαη θαηνρπξψλεηαησο αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ δηθαίσκα (Κ. Υξπζφγνλνο 2002) ζην χληαγκα ηεο Βιιάδαο, ην1975. Μφιηο ην 1922 ν Durkheim ηφληζε ηνλ ζεκαληηθφηαην ξφιν ηεο εθπαίδεπζεο γηα ηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ λέσλ κε ηελ αλάπηπμε ησλ θπζηθψλ, δηαλνεηηθψλ θαη εζηθψλ ηθαλνηήησλ. Κάζε ρξφλν, παγθνζκίσο, έρεη δηαπηζησζεί φηη κεγάινο αξηζκφο λέσλ εγθαηαιείπεη ην ζρνιείν (Dynarski, Clarke, Cobb, Finn, Rumberger, Smink 2008), θαηλφκελν πνπ ζχκθσλα κε ηνλ Fossey (1996) απνδίδεηαη κε ηνπο φξνπο «δηαθνπή» θαη «ζρνιηθή δηαξξνή». Οη παξάγνληεο πνπ νδεγνχλ ζηε ζρνιηθή απνηπρία θαη θαηά ζπλέπεηα ζηε ζρνιηθή δηαξξνή εζηηάδνληαη ζε ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη εξκελείεο πνπ αθνξνχλ ζηε λνεκνζχλε, ζηελ πιηθή απνζηέξεζε, ηελ αιιειεπίδξαζε θαζψο θαη ηνλ ζπλδπαζκφ φισλ ησλ παξαπάλσ (Μεηξέιινπ 2010). Κάζε άλζξσπνο ραξαθηεξίδεηαη απφ θάπνην βαζκφ αλζεθηηθφηεηαο, πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε πξνζηαηεπηηθνχο παξάγνληεο (Werner 2000). ηνπο αηνκηθνχο πξνζηαηεπηηθνχο παξάγνληεο ζπγθαηαιέγνληαη πεγέο πξνζσπηθέο, γλσζηηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο, ζπκπεξηθνξάο, φπσο ε απηνγλσζία, νη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο, ε ζεηηθή απηνεθηίκεζε, ε απηνλνκία, ε ηθαλφηεηα επίιπζεο πξνβιεκάησλ, ε απηναπνηειεζκαηηθφηεηα (Brooks 1994). Οη ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θνηλσληθέο, ινηπφλ, δεμηφηεηεο επεξεάδνπλ ην άηνκν θαηά ηξφπν νπζηαζηηθφ, ψζηε λα επηηεπρζεί ε ζπλνιηθή επεκεξία ηνπ θαη ε ηθαλφηεηα επηηπρίαο ζηε δσή ηνπ (Steinand Book 2011). Λέμεηο Κιεηδηά: Παηδεία, ρνιηθή απνηπρία, ρνιηθή δηαξξνή, πλαηζζεκαηηθέο θαη Κνηλσληθέο δεμηφηεηεο 1. Δηζαγσγή Δ αξραία ειιεληθή παηδεία ππήξμε ε βάζε γηα ηελ αλάπηπμε φρη κφλν ηνπ ειιεληθνχ αιιά θαη ηνπ λεφηεξνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ, φπσο άιισζηε επηζεκαίλεη ην 1946 ζην έξγν κε ηίηιν «Paideia: The ideals of Greek Culture» ν θηιφζνθνο ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο παηδείαο Werner Jaeger. Δ παηδεία θαη εηδηθφηεξα ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζεκαηνδνηνχλ ηελ αδηάξξεθηε ζρέζε ηεο παηδείαο κε ηνλ άλζξσπν θαη ηνλ ζεκειηψδε ξφιν πνπ έρεη ζηε δηαπαηδαγψγεζε θαη ηελ ηειεηνπνίεζε ηνπ αηφµνπ (Φξαγθνπνχινπ 1986). 355

Δ αμηνινγηθή πξνζπάζεηα πξνζέγγηζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο παηδείαο αλαζχξεη ζην πξνζθήλην ην έξγν «Πνιηηηθά» ηνπ ηαγεηξίηε θηινζφθνπ Ώξηζηνηέιε, πνπ εληνπίδεη ηελ σθειηκηζηηθή αμία ησλ γλψζεσλ, ρσξίο βέβαηα λα παξαγλσξίδεη ηνλ απψηεξν ζηφρν ηνπο, πνπ είλαη εθηφο απφ ηελ θαηάθηεζε αμηψλ θαη ε αλάπηπμε κηαο εζηθήο ζηάζεο (Καξνιίδνπ 2016). Αελ δηζηάδεη κάιηζηα λα επηθξίλεη, πξνο επίξξσζε ηεο αμίαο ηνπ ξφινπ ηεο παηδείαο ζηνλ άλζξσπν, ηελ απνπζία λνκνζεηηθήο εθπαηδεπηηθήο κέξηκλαο, εληζρχνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ, µεηά ηελ ίδξπζε ηνπ Βιιεληθνχ θξάηνπο ην 1832, πνιινχο αηψλεο δειαδή κεηά, ηελ αλαθνξά ζηελ παηδεία, ζην άξζξν 28 ηνπ πξψηνπ πληάγκαηνο, ην ιεγφκελν «εγεκνληθφ ζχληαγκα» (Φξαγθνπνχινπ 1986). Χζηφζν, ην πεξηερφκελν θαη νη ζηφρνη ηεο παηδείαο απνθξπζηαιιψλνληαη ζην χληαγκα ηνπ 1975 (άξ. 16, παξ. 2 θαη παξ. 4), ζχκθσλα κε ην νπνίν θαηνρπξψλεηαη ε παηδεία σο αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ δηθαίσκα (Υξπζφγνλνο 2002). Βθηφο απφ ηε ζπληαγκαηηθή, ε παηδεία απνιακβάλεη θαη Αηεζλή θαηνρχξσζε ήδε απφ ην 1948, φηαλ ζηελ «Οηθνπκεληθή Αηαθήξπμε γηα ηα Ώλζξψπηλα Αηθαηψκαηα» (Universal declaration of human rights UDHR) ηνπ Οξγαληζκνχ Δλσκέλσλ Βζλψλ, ζηα άξζξα 26 (παξάγξαθνη 1-3) θαη 27 (παξάγξαθνη 1,2), αλαθεξχρζεθε ην δηθαίσκα θάζε παηδηνχ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζπγθεθξηκέλα ην δηθαίσκα φισλ γηα εθπαίδεπζε πξνζαλαηνιηζκέλε «λα απνβιέπεη ζηελ πιήξε αλάπηπμε ηεο αλζξψπηλεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ζηελ ελίζρπζε ηνπ ζεβαζκνχ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ζεκειηαθψλ ειεπζεξηψλ» (άξζξν 26, παξάγξαθνο 2). Δ επηβεβαίσζε γηα ηελ θάιπςε ησλ βαζηθψλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ ησλ παηδηψλ, ησλ λέσλ θαη ησλ ελειίθσλ, κε ηεξάξρεζε πξνηεξαηνηήησλ γηα ηα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζε εππαζείο θνηλσληθά νκάδεο πιεζπζκνχ, ήξζε κέζσ ηεο πηνζέηεζεο ηεο «Παγθφζκηαο Αηαθήξπμεο γηα ηελ Βθπαίδεπζε γηα φινπο» (World declaration on education for All) ην 1990. Ώπφ ηα παξαπάλσ θαζίζηαηαη ζαθήο ε αλάγθε γηα ηελ θαζνιηθή πξνζθνξά ηεο εθπαίδεπζεο, θαζψο θαη γηα ηελ πξνζεθηηθά επηιεγκέλε εθαξκνγή ηεο κε ηελ θαηάιιειε γηα θάζε άηνκν κέζνδν, ψζηε λα επηηεπρζεί φρη κφλν ε κεηάδνζε επηιεγκέλσλ γλψζεσλ αιιά θαη θνηλσληθψλ, εζηθψλ, αηζζεηηθψλ, θηινζνθηθψλ αμηψλ πνπ απνβιέπνπλ ζηελ πγηή θνηλσληθνπνίεζε θαη θνηλσληθή ελζσκάησζε ηνπ αηφκνπ, ζην πιαίζην θάιπςεο ησλ αλαγθψλ ηεο νιφπιεπξεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. 2. Ζ ζρνιηθή απνηπρία σο παξάγνληαο ηεο ζρνιηθήο δηαξξνήο Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ιεηηνπξγεί ε θνηλσλία ζπλδέεηαη άκεζα θαη άξξεθηα κε ηνλ θνηλσληθφ ξφιν ηεο εθπαίδεπζεο, θαζψο κέζσ ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαδηθαζηψλ επηδηψθεηαη ε εηζαγσγή ησλ καζεηψλ ζηηο αμίεο, ηηο αληηιήςεηο θαη ηα λνήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηελ θνπιηνχξα θαη ηε δνκή ηεο θνηλσλίαο (Μηραιαθφπνπινο 1996). Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ είλαη απαξαίηεην λα πξνσζείηαη ε αηνκηθή εμέιημε, ε αλάδεημε ησλ δεμηνηήησλ θαη ησλ εγγελψλ ηθαλνηήησλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, ελψ ε αληίζεηε πεξίπησζε πνπ ζπλίζηαηαη ζε κηα θαηάζηαζε αλεπάξθεηαο ηνπ καζεηή/ηξηαο απέλαληη ζε πξνδηαγεγξακκέλεο απαηηήζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ελλνηνινγηθά πξνζεγγίδεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο (αθθνχιεο 2015). 356

ζνη απνθιείνληαη, είηε εμαξρήο απφ ηε θνίηεζή ηνπο ζην ζρνιείν είηε πεξηζσξηνπνηνχληαη ζηε ζπλέρεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζήο ηνπο, βηψλνπλ ηε ζρνιηθή απνηπρία θαη νδεγνχληαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζηελ πξφσξε δηαθνπή ηεο θνίηεζήο ηνπο, πνπ άκεζν επαθφινπζφ ηεο είλαη ε ζρνιηθή δηαξξνή (Μεηξέινπ 2010). Δ αλαδήηεζε θαη αλαγλψξηζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ησλ παξαγφλησλ πνπ ζχκθσλα κε έξεπλεο ζπκβάιινπλ ζηελ απφθαζε ησλ καζεηψλ/ηξηψλ λα εγθαηαιείςνπλ πξφσξα ην ζρνιείν, εθφζνλ έρεη πξνεγεζεί ε απφξξξηςε ή ν απνθιεηζκφο, ιφγσ απνηπρίαο, είλαη ζρεδφλ θνηλνί ζε θάζε ρψξα θαη εζηηάδνληαη νπζηαζηηθά ζε πέληε ζεσξεηηθέο εξκελείεο ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο, πνπ είλαη ζπλνπηηθά νη παξαθάησ: 1. Ζ ζεσξία ηεο λνεκνζχλεο, ε νπνία ζηεξίρηεθε θαηά βάζε ζηα ηεζη λνεκνζχλεο θαη ζηελ επίδνζε ησλ λνεηηθψλ ηθαλνηήησλ ησλ αηφκσλ ζε κηα ζχλδεζή ηνπο κε ηελ θνηλσληθή ηνπο πξνέιεπζε, θαζψο επίζεο θαη ζηηο εγγελείο λνεηηθέο ηθαλφηεηεο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηε δχλακε ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο ζηε λνεηηθή επάξθεηα ή αλεπάξθεηα(γηαβξίκεο&παπάλεο 2008). 2. Ζ ζεσξία ηνπ πνιηηηζηηθνχ ειιείκκαηνο, πνπ εληνπίδεη ηε βαζηθή αηηία ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ θαη αθνξά ζηνλ ηξφπν πνπ αληηκεησπίδνπλ νη γνλείο ηε ζρνιηθή επίδνζε ηνπ παηδηνχ ηνπο θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εκπιέθνληαη ζπλνιηθά ζηε ζρνιηθή δηαδηθαζία (Πιαδή 2005). 3. Ζ ζεσξία ηεο πιηθήο απνζηέξεζεο αθνξά θπξίσο ζηα παηδηά κε πεξηνξηζκέλεο νηθνλνκηθέο δπλαηφηεηεο πνπ αληηκεησπίδνπλ άκεζα πξφβιεκα επηβίσζεο θαη ρξεηάδεηαη λα αλαδεηήζνπλ ζέζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, γεγνλφο πνπ ζπγθξνχεηαη κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο (Ππξγησηάθεο 1998). 4. Ζ ζεσξία ηεο αιιειεπίδξαζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη λνεκαηνδνηήζεηοησλ καζεηψλ γχξσ απφ ην ζχλνιν ησλ ζρνιηθψλ δξάζεσλ θαη αιιειεπηδξάζεσλ παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηελ πνξεία ηνπο σο καζεηέο θαη σο ελήιηθεο αξγφηεξα (Γηαβξίκεο & Παπάλεο 2008). 5. Έλα ζπλδπαζηηθφ κνληέιν φισλ ησλ παξαπάλσ παξαγφλησλ, θαηά ην νπνίν ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κέζσ ηεο «επηινγήο» καζεηψλ «ηαρπηήησλ» κηα δεδνκέλε θνηλσληθή δνκή, αλαπαξάγεηζηελ νπζία ηα θνηλσληθά πξνλφκηα θαη ηηο δηαθξίζεηο (Μεηξέινπ 2010). Δ αληηκεηψπηζε θαη θαηαπνιέκεζε ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο πνπ νδεγεί ζηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, απνηειεί θαηά θχξην ιφγν ππφζεζε πνηνηηθήο βειηίσζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ην νπνίν ρξεηάδεηαη λα αιιάμεη θαη λα γίλεη επέιηθην, εππξνζάξκνζην θαη εμαηνκηθεπκέλν, φηαλ θαη φζν ρξεηάδεηαη, κεζνδηθφ θαη θαηάιιειν, ψζηε λα εμαζθαιίδεη κφξθσζε αιιά θαη επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη πξνζαλαηνιηζκφ ζηα παηδηά, ρσξίο δηαθξίζεηο (Νηθφδεκνο 1999). 3. Ζ απηναληίιεςε θαη απηνεθηίκεζε ηνπ αηφκνπ σο πξνυπνζέζεηο επηηπρίαο ζε αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν 357

Ο βαζκφο αλζεθηηθφηεηαο, πνπ ραξαθηεξίδεη ην θάζε άηνκν, ζπλδέεηαη άκεζα κε αηνκηθνχο θαη εμσηεξηθνχο πξνζηαηεπηηθνχο παξάγνληεο (Werner 2000), νη νπνίνη ζην ζχλνιφ ηνπο αληηζηαζκίδνπλ ηνπο παξάγνληεο επηθηλδπλφηεηαο, φπσο είλαη νη ελδνπξνζσπηθέο, δηαπξνζσπηθέο ή άιιεο ζπλαθείο δπζθνιίεο (π.ρ. άγρνο, θηψρεηα, παξακέιεζε θ.ά.) (Dyer & Guinness 1996). ηνπο αηνκηθνχο πξνζηαηεπηηθνχο παξάγνληεο ζπγθαηαιέγνληαη νη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο, ε ζεηηθή απηνεθηίκεζε, ε απηνλνκία, ε ηθαλφηεηα επίιπζεο πξνβιεκάησλ, ε απηναπνηειεζκαηηθφηεηα (Brooks 1994), ελψ ζηνπο πεξηβαιινληηθνχο πεξηιακβάλνληαη ε νηθνγέλεηα θαη νη πγηείο θαη αζθαιείο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κέζα ζε απηή, ζην ζρνιείν θαη ζηελ θνηλφηεηα (Wright & Masten 2005). Δ δηαδηθαζία ηνπ ζπκβηβαζκνχ κεηαμχ αηνκηθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ, κεηαμχ εαπηναληίιεςεο θαη πξαγκαηηθφηεηαο είλαη δηαδηθαζία αλάιεςεο ξφισλ (Αεκεηξφπνπινο 2004) θαη ζχκθσλα κε ηνπο φξνπο ηνπ Super, ε επηηπρεκέλε αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ έρεη κεγάιε ζρέζε κε ηελ ηθαλφηεηα επηινγήο ξφισλ δσήο (Amundson 2006). Ο Bandura, κε ηε ζεσξία ηεο θνηλσληθήο κάζεζεο, δίλεη κεγαιχηεξε έκθαζε ζηελ έκκεζε κάζεζε (vicariouslearning), πνπ επηηειείηαη κέζα απφ ηελ παξαηήξεζε άιισλ, ησλ πξνηχπσλ (models), ψζηε λα αλαπηχζζεη γλσζηηθέο πξνζδνθίεο θαη κειινληηθέο ζπκπεξηθνξέο (Κάληαο θαη Υαληδή 1991) εληνπίδνληαο, κάιηζηα, σο βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ζην άηνκν, ηελαπηεπάξθεηα (self-efficasy), ηελ αληίιεςε δειαδήλα αληηκεησπίδεη θαηαζηάζεηο (Pervin & John 2001), λα είλαη απνηειεζκαηηθφ, ζηνηρείν πνπ επεξεάδεη ηε ζθέςε, ηα θίλεηξα, ηελ απφδνζε θαη ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπ δηέγεξζε (Pervin& John 2001). ρεηηθέο κειέηεο έρνπλ θαηαδείμεη φηη ππάξρεη ζεηηθή ζρέζε κεηαμχ απηνεθηίκεζεο θαη ζρνιηθήο πξνφδνπ (Παπαζηπιηαλνχ 2000). Βίλαη απαξαίηεηε ε δηεξεχλεζε, ε αλαγλψξηζε θαη ν εληνπηζκφο ησλ πξνζσπηθψλ ζηνηρείσλ θαη ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αηφκνπ, ψζηε λα κπνξέζεη λα αλαπηχμεη εθηίκεζε ηεο απηφ αμίαο ηνπ θαη σο ζπλέρεηα λα δηακνξθψζεη ηελ απηφ-εηθφλα ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζεη αξγφηεξα λα ζέζεη ζηφρνπο (Μαιηθηψζε ΛνΎδνπ 2004). Δ Κνζκίδνπ-Hardy (2007) επηζεκαίλεη φηη γηα λα κπνξεί ην άηνκν λα ηζνξξνπήζεη σο έλα βαζκφ ηηο πηέζεηο, ηηο νπνίεο πθίζηαηαη απφ παξάγνληεο ηνπ γεληθφηεξνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ πιαηζίνπ πνπ ην πεξηβάιιεη, ρξεηάδεηαη λα αλαπηχμεη δπλάκεηο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηνλ δηθφ ηνπ κηθξφθνζκν, νη νπνίεο είλαη: Δ γλψζε ηνπ εαπηνχ θαη ηνπ δπλακηθνχ ηνπ ή ε πςεινχ βαζκνχ γλψζε ηνπ εαπηνχ θαη θξηηηθή απηνγλσζία ηνπ, πνπ ζεκαίλεη φηη εθφζνλ πξνπαξαζθεπαζηηθά ην άηνκν ζπλεηδεηνπνηήζεη ηηο βαζχηεξεο πηπρέο ηνπ εαπηνχ ηνπ, πξνρσξά ζε κηα θξηηηθή απνδφκεζεο θαη πξνβιεκαηηζκνχ.ώπηή ε δηαδηθαζία πξνυπνζέηεη ηελ απνδνρή ηεο άπνςεο φηη ν άλζξσπνο δελ είλαη ζηαηηθή νληφηεηα, αιιά δπλακηθή θαη πνιπζχλζεηε κε απνηέιεζκα λα κπνξεί λα αθνινπζεί πνξεία εμέιημεο θαη αλάπηπμεο. Δ γλψζε ηνπ γχξσ θφζκνπ ή ε θξηηηθή θνηλσληνγλσζία, πνπ πξνσζεί ηελ πξνζπάζεηα ηνπ αηφκνπ λα ελεκεξψλεηαη γηα ην επξχηεξν θνηλσληθφ πιαίζην, ζην νπνίν είλαη εληαγκέλν θαη ην νπνίν επεξεάδεη ηηο απνθάζεηο θαη ηηο κεηαβάζεηο ηνπ. Ώπαξαίηεην είλαη λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ην άηνκν ηνπο θνηλσληθνχο πεξηνξηζκνχο αιιά θαη ηηο δπλαηφηεηεο, ηελ αλαγθαηφηεηα γηα πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηθαλνηήησλ, δεμηνηήησλ θαη «επέλδπζε» ζε γλψζε. 358

Σν αξρηθφ ζηάδην ηεο δηεξεχλεζεο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αηφκνπ ζα πξέπεη λα αθνινπζήζεη ε ελζάξξπλζε θαη ππνζηήξημή ηνπ ζηελ επηδίσμε γηα πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηνπ δπλακηθνχ ηνπ (Υαξνθνπάθε, ΐιαράθε θαη Σεηξαδάθνπ 2007). Δ απηναληίιεςε θαη ν βαζκφο ζηνλ νπνίν εθηηκά θαλείο ηνλ εαπηφ ηνπ, ε απηνεθηίκεζε, πξνζδηνξίδνπλ φρη κφλν ηηο επηζπκίεο θαη επηινγέο ηνπ, αιιά θαη ηνλ βαζκφ απηναπνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπ, σο πξνο ηελ επίηεπμε ησλ ζρεηηθψλ κε απηέο ζηφρσλ (Φινπξήο 2002). 4. Παξάγνληεο πνπ ζπληεινχλ ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο απηναληίιεςεο θαη απηνεθηίκεζεο ηνπ αηφκνπ Δ ζηξνθή ηεο αξραίαο ειιεληθήο θηινζνθίαο απφ ηε θχζε ζηνλ άλζξσπν θαη ηελ αλζξσπηζηηθή ζεψξεζε ηνπ θφζκνπ νδήγεζε ζηηο πξψηεο αλαδεηήζεηο θαη πξνζεγγίζεηο αλαθνξηθά κε ηελ έλλνηα ηνπ εαπηνχ. Ο James Williams, ν πξσηεξγάηεο ηεο ζεσξίαο ηνπ εαπηνχ θαη πεγή επηξξνήο ησλ κεηέπεηηα ςπρνιφγσλ πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηνλ εαπηφ, ην 1980,ζην έξγν ηνπ «The principles of Psychology», παξνπζηάδεη ηνλ εαπηφ σο κηα πνιπδηάζηαηε θαη δπλακηθή έλλνηα (Λενληάξε 1996). Δ απφθηεζε ηεο έλλνηαο ηνπ εαπηνχ είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ ζπληειείηαη βαζκηαία ζηα ρξφληα ηεο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ κε ζπληειεζηή βαξχηεηαο ηνπο πξψηνπο θηφιαο κήλεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ. Δ ειιεληθή θνηλσλία, δίλεη κεγάιε έκθαζε ζηε ζρνιηθή επίδνζε ησλ παηδηψλ, θάλνληαο έηζη ηελ αθαδεκατθή απηναληίιεςε, ζεκαληηθφ παξάγνληα απηφ-αμηνιφγεζεο ησλ παηδηψλ γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο. Βπνκέλσο, γνλείο θαη εθπαηδεπηηθνί νθείινπλ λα βνεζήζνπλ ηα παηδηά λα αληηιεθζνχλ ηε ζπνπδαηφηεηά ηνπο σο άηνκα (Φνπζηέξεο 2004). εκαληηθνί παξάγνληεο πνπ ζπληεινχλ ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο απηναληίιεςεο θαη απηνεθηίκεζεο ηνπ αηφκνπ, είλαη: Ζ πξνζσπηθφηεηα, ην ζχλνιν δειαδή ησλ ςπρνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ θαζνξίδνπλ ηνλ ηξφπν απφθξηζεο θαη πξνζαξκνγήο ηνπ αηφκνπ ζην πεξηβάιινλ ηνπ (ζπκπεξηθνξά) (Κάληαο θαη Υαληδή 1991). Σα ελδηαθέξνληα θαη νη επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξνζσπηθφηεηα, ηηο αμίεο θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ αηφκνπ (Υαξνθνπάθε ΐιαράθε θαη Σεηξαδάθνπ, 2007). Οη αμίεο πνπ παξσζνχλ ην άηνκν γηα δξάζε (Κάληαο θαη Υαληδή 1991). Οη ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο, πνπ βνεζνχλ ην άηνκν λα αληηκεησπίδεη δηάθνξα ζέκαηα ζηελ πξνζσπηθή, επαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή ηνπ δσή (Υαξνθνπάθε, ΐιαράθε θαη Σεηξαδάθνπ 2007). Σα άηνκα κε ζεηηθή απηναληίιεςε θαη απηνεθηίκεζε, ινηπφλ, έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα αιιά θαη δεμηφηεηα λα πξνζαξκφδνληαη, λα αλαιακβάλνπλ ελεξγφ ξφιν, λα έρνπλ θαιέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, θαζψο δηαζέηνπλ ηζρπξνχο κεραληζκνχο γηα ηελ αληηκεηψπηζε πεξηβαιινληηθψλ αγρνγφλσλ θαηαζηάζεσλ θαη πηνζεηνχλ πην απνηειεζκαηηθέο ζηξαηεγηθέο αληηκεηψπηζεο ησλ πξνβιεκάησλ (Φνπζηέξεο 2004). Σα παηδηά ρξεηάδνληαη βνήζεηα, πξνθεηκέλνπ λα αληηιεθζνχλ θαιχηεξα ηνλ εαπηφ ηνπο θαη λα ηνλ αγαπήζνπλ, ψζηε φρη κφλν λα απνθχγνπλ ηηο δπζάξεζηεο ζπλέπεηεο 359

ησλ ςπρνζσκαηηθψλ δηαηαξαρψλ ηεο ειηθίαο ηνπο, αιιά θαη λα ρηίζνπλ κηα πην ζηαζεξή δσή γηα ην κέιινλ. 5. Ο ξφινο ηνπ εαπηνχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ζηηο απνθάζεηο Τπάξρνπλ δηάθνξνη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ην άηνκν σο πξνο ηελ επηινγή ζπκπεξηθνξάο, κφξθσζεο, επαγγέικαηνο θαη γεληθά ζηάζεο δσήο. χκθσλα κε ζρεηηθφ άξζξν ζηελ Βπηζεψξεζε Κνηλσληθψλ Βξεπλψλ (Β.Κ.Β.) νη εθπαηδεπηηθέο θαη επαγγεικαηηθέο επηινγέο είλαη ην απνηέιεζκα κηαο ζεηξάο απνθάζεσλ νη νπνίεο επεξεάδνληαη ηφζν απφ ηηο αηνκηθέο πξνηηκήζεηο θαη θηινδνμίεο φζν θαη απφ ηνπο θνηλσληθνχο παξάγνληεο (νηθνγέλεηα, θίινη, ζρνιείν, άιινη θνηλσληθνί ζεζκνί), νη νπνίνη επηδξνχλ άκεζα, αθελφο ζηελ επηινγή απηή θαζεαπηή θαη αθεηέξνπ ζηελ δηακφξθσζε ησλ αηνκηθψλ πξνηηκήζεσλ θαη θηινδνμηψλ (Αεκάθε, Κακηληψηε, Κσζηάθε, Σζνχξηε, Φαξάθεο 2004: 147). Καηά ζπλέπεηα,ηα θξηηήξηα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα επεξεάζνπλ ην άηνκν ζηελ απφθαζή ηνπ ζρεηηθά κε ηελ επηινγή ηνπ αθφκε θαη λα ζπλερίζεη ή λα ζηακαηήζεη ην ζρνιείν, δηαθξίλνληαη ζε εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά (ΐίθε 2002). Ώπφ ηα παξαπάλσ, ινηπφλ, πξνθχπηεη φηη νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αηνκηθή ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο, θαηά ηνλ Αεκεηξφπνπιν (2003), κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ ζηηο παξαθάησ νκάδεο θαηεγνξίεο, γηα ιφγνπο ζπζηεκαηνπνίεζεο θαη θαηά ζπλέπεηα επθνιίαο ζηελ πξνζέγγηζή ηνπο: Δζσ αηνκηθνί παξάγνληεο, πνπ κπνξεί λα είλαη θιεξνλνκηθνί βηνινγηθνί, επίθηεηνη. ηελ θαηεγνξία απηή ζπγθαηαιέγνληαη: 1. Ο βαζκφο αηζηνδνμίαο ηνπ αηφκνπ 2. Ο βαζκφο ζπλεηδεηνπνίεζεο ησλ θηλδχλσλ απφ ηηο ελαιιαθηηθέο επηινγέο (ξίζθν) 3. Οη παξάγνληεο πξνζσπηθφηεηαο 4. Σα θίλεηξα 5. Σα ζηεξεφηππα 6. Οη απηνπεξηνξηζκνί 7. Σα λνεηηθά, πλεπκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη νη γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ αηφκνπ 8. Δ ζπλαηζζεκαηηθή σξηκφηεηα ηνπ αηφκνπ 9. Ο βαζκφο απηνγλσζίαο πνπ έρεη απνθηήζεη, θαζψο θαη ε γλψζε ηνπ πεξηβάιινληνο 10. Δ αλαπνθαζηζηηθφηεηα ιφγσ πξνζσπηθφηεηαο, ιφγσ έιιεηςεο πιεξνθφξεζεο, απηνειέγρνπ θαη ρακειήο απηνεθηίκεζεο ηνλ παξαθάησ πίλαθα θαίλεηαη ε ζπνπδαηφηεηα πνπ έρεη γηα ην άηνκν θαη ηηο απνθάζεηο ηνπ ν βαζκφο γλψζεο ηνπ εαπηνχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο (ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ησλ Tiedeman & O Hara (Αεκεηξφπνπινο 2003: 149): Ο ξφινο ηνπ εαπηνχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. Γεκεηξφπνπινο 2003: 149 360

ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Ο ξφινο ηνπ εαπηνχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ζηηο απνθάζεηο Άγλσζην Γλσζηφ ΔΑΤΣΟ ΑΓΝΧΣΟ χγρπζε έσο Παξάιπζε Βμαξηεκέλε Ώπφθαζε ΓΝΧΣΟ Αηαηζζεηηθή Ώπφθαζε Λνγηθή Ώπφθαζε Δμσ αηνκηθνί παξάγνληεο: Πεξηβάιινλ θαη ηα ππνζχλνιά ηνπ (ρνιηθφ, Οηθνγελεηαθφ, Κνηλσληθφ, Οηθνλνκηθφ, Πνιηηηζηηθφ, Θξεζθεπηηθφ, θ.ά). Οη παξάγνληεο απηνί απνηεινχλ ηα ηζηνξηθά ζηνηρεία ηνπ αηφκνπ ή ηνπ πεξηβάιινληνο θαη επεξεάδνπλ ην άηνκν ζηε ιήςε απφθαζεο. Παξάγνληεο ζρεηηθνί κε ηελ θαηάζηαζε ηεο απφθαζεο, πνπ αθνξνχλ ζηελ πνηφηεηα θαη πνζφηεηα ηεο πιεξνθφξεζεο, ζηηο πξννπηηθέο έθβαζεο ηεο απφθαζεο, ζηηο πξννπηηθέο γηα θέξδε/δεκίεο, ζην πιαίζην ηεο πιεξνθφξεζεο, ζηνλ βαζκφ νηθεηνζεινχο εκπινθήο ζηελ απφθαζε, ζηνλ βαζκφ ζπλεηδεηνπνίεζεο ησλ θηλδχλσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ελαιιαθηηθή ιχζε θαη ζηελ επάξθεηα ρξφλνπ. Καζίζηαηαη πιένλ ζαθέο φηη ε ζπλεηδεηή ή αζπλείδεηε απφθαζε ηνπ αηφκνπ λα δηαθφςεη ην ζρνιείν απνηειεί ζπλάξηεζε πνιιψλ, πνηθίισλ θαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθψλ παξαγφλησλ, πνπ, ζηνλ βαζκφ πνπ κπνξεί λα επηηεπρζεί, ρξήδνπλ αλαγλψξηζεο θαη επεμεξγαζίαο, ψζηε ην άηνκν λα πξνβεί ζηε ιήςε απφθαζεο πνπ δε ζα απνηειέζεη ζηελ πνξεία ηεο δσήο ηνπ ηξνρνπέδε ζε πξνζσπηθφ, θνηλσληθφ, δηαπξνζσπηθφ θαη επαγγεικαηηθφ επίπεδν. 6. Μειέηε Πεξίπησζεο Δ πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο θαη ζηε ζπλέρεηα ηεο απφξξηςεο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο θαη απνκάθξπλζεο απφ απηφ, απνθξπζηαιιψζεθε ζηελ πεξίπησζε αηφκνπ (γπλαίθα) πνπ εγθαηέιεηςε ην ζρνιείν ζηελ Ώ Γπκλαζίνπ. ην επίπεδν ηεο ζπλέληεπμεο, πνπ αθνξνχζε ζηελ αλίρλεπζε απηνχ ηνπ δεδνκέλνπ, αμηνπνηήζεθε ην πξνζαξκνζκέλν εξγαιείν πνπ πξνέξρεηαη απφ ηνλ Βζληθφ Οξγαληζκφ Πηζηνπνίεζεο Πξνζφλησλ θαη Βπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ (Β.Ο.Π.Π.Β.Π.) (2016) 2. 2 Βζληθφο Οξγαληζκφο Πηζηνπνίεζεο Πξνζφλησλ θαη Βπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ (Β.Ο.Π.Π.Β.Π.)(2016). ΐησκαηηθέο Ώζθήζεηο & Αξαζηεξηφηεηεο Βπαηζζεηνπνίεζεο Ώπηνδηεξεχλεζεο. πκβνπιεπηηθή ηαδηνδξνκίαο γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ NEETs (Νένη 15-29 εηψλ εθηφο δνκψλ απαζρφιεζεο, εθπαίδεπζεο ή θαηάξηηζεο). Ώζήλα: Βζληθφο Οξγαληζκφο Πηζηνπνίεζεο Πξνζφλησλ θαη Βπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ (Β.Ο.Π.Π.Β.Π.). Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: http://www.eoppep.gr/index.php/el/work-guidance-and-consulting/eoppep-science-actions/syep-toolsmanuals Ώλαθηήζεθε 20.7.2017 361

θνπφο ηεο ελ ιφγσ έξεπλαο ήηαλ λα αλαδεηρηεί ν ξφινο ηνπ εαπηνχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ζηηο απνθάζεηο πνπ ιακβάλεη ην άηνκν, ελψ επηκέξνπο ζηφρνη ήηαλ λα δηαζαθεληζηεί ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ην άηνκν αληηιακβάλεηαη θαη εθθξάδεη ηνλ εαπηφ ηνπ, αλαπηχζζεη θαη δηαηεξεί θνηλσληθέο ζρέζεηο, αληηκεησπίδεη ηηο πξνθιήζεηο θαη ρξεζηκνπνηεί ζπλαηζζεκαηηθέο πιεξνθνξίεο. Οη άμνλεο πνπ κειεηήζεθαλ θαη αθνξνχζαλ ζηε θάζε ηεο εγθαηάιεηςεο ηνπ ζρνιείνπ ήηαλ νη εμήο: Αηνκηθφ πξνθίι ζχκθσλα κε ην νπνίν πξνέθπςαλ ηα εμήο ζηνηρεία: πξφσξε εγθαηάιεηςε ηνπ ζρνιείνπ κέινο πνιχηεθλεο νηθνγέλεηαο ζάλαηνο αδεξθνχ Οηθνγελεηαθφ πξνθίι, ζην νπνίν δηεξεπλήζεθαλ: Σν κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ Οη επαγγεικαηηθέο επηινγέο ησλ γνλέσλ πσο πξνέθπςε απφ ηα παξαπάλσ, νη γνλείο είραλ ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν, εγθαηέιεηςαλ θαη εθείλνη ην ζρνιείν ζε κηθξή ειηθία (δεκνηηθφ) θαη ε εξγαζία ηνπο ήηαλ απνηέιεζκα εκπεηξίαο. Έλα αηθλίδην θαη δπζάξεζην γεγνλφο ζηελ νηθνγέλεηα, ν ζάλαηνο ηνπ αδεξθνχ, επεξέαζε ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο. Σφζν ε ζπλαηζζεκαηηθή θφξηηζε, απφ ηνλ αηθλίδην ζάλαην ηνπ αδεξθνχ, φζν θαη ην ίδην ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ ζα ηελ ππνρξέσλε λα επαλαιάβεη ηελ ίδηα ηάμε ζε πεξίπησζε απνηπρίαο ζηηο εμεηάζεηο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ απνδηνξγάλσζε ηεο επνπηείαο απφ ηελ νηθνγέλεηα, ηελ νδήγεζαλ ζε πξφσξε εγθαηάιεηςε ηνπ ζρνιείνπ. Σα ζπκπεξάζκαηα απηά απνηππψλνληαη ζηελ απάληεζή ηεο ζε ζρεηηθή εξψηεζε γηα ηελ θνίηεζή ηεο: «Πήγα κέρξη θαη ηελ Α Γπκλαζίνπ ζηε Θεζζαινλίθε, ηελ ηειείσζα θαη έκεηλα ζε θάπνηα καζήκαηα θαη απνθάζηζα λα κελ πάσ λα ηα δψζσ, γηαηί ζθέθηεθα φηη αλ δελ ηα πεξάζσ ζα μαλαπάσ ζηελ ίδηα ηάμε θαη απηφ δελ ην ήζεια κε ηίπνηε. Βέβαηα ηνλ Μάξηην ηεο ίδηαο ρξνληάο ζθνηψζεθε ν αδεξθφο κνπ κε ην κεραλάθη». απηήλ ηελ πεξίπησζε πξνθχπηνπλ ηα παξαθάησ, ζχκθσλα κε ηνλ ξφιν ηνπ εαπηνχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ απφθαζε εγθαηάιεηςεο ηνπ ζρνιείνπ (Αεκεηξφπνπινο 2003): Βμσ-αηνκηθνί Παξάγνληεο: Πεξηβάιινλ άγλσζην Βζσ αηνκηθνί Παξάγνληεο: Βαπηφο άγλσζηνο Βζσηεξηθέο δηεξγαζίεο (εαπηφο): αδξαλείο ζπλαηζζεκαηηθέο δεμηφηεηεο Βμσηεξηθέο δηεξγαζίεο (ζρέζε κε άιινπο): αδξαλείο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο Ώπφθαζε: χγρπζε Παξάιπζε Βγθαηάιεηςε ηνπ ζρνιείνπ πλαηζζήκαηα κεηνλεμίαο, πξνβιεκαηηζκνχ θαη απηνγλσζίαο, πνπ αθνξνχζαλ ζηελ πξφσξε εγθαηάιεηςε ηνπ ζρνιείνπ, πξνέθπςαλ πνιχ αξγφηεξα. Βίλαη αμηνζεκείσην φηη ε ίδηα, αλ θαη εγθαηέιεηςε ην ζρνιείν, δελ «επέηξεςε» λα ζπκβεί απηφ ζηε ζπδπγηθή ηεο νηθνγέλεηα θαη κάιηζηα ε ίδηα ηφληζε ηα εμήο: «Ζ κεηέξα κνπ είρε ράζεη ηνλ γην ηεο θαη ε απφθαζή κνπ λα αθήζσ ην ζρνιείν δελ ηεο θάλεθε θάηη ζεκαληηθφ. Αλ κε είραλ πηέζεη ιίγν δελ ζα ην άθελα ην ζρνιείν. Γελ ζα άθελα κε ηίπνηε ηα δηθά κνπ παηδηά λα αθήζνπλ ην ζρνιείν». 362

7. πκπεξάζκαηα Δ ςπρηθή ελδπλάκσζε θαη ε ζεηηθή απηνεπίγλσζε, σο ζπλαηζζεκαηηθέο δεμηφηεηεο, πνπ είλαη αλάγθε λα θαιιηεξγνχληαη ζηελ νηθνγέλεηα θαη λα εληζρχνληαη ζην ζρνιείν, απνηεινχλ ζηνηρεία, πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ζε κεγάιν βαζκφ έλα άηνκν ζηελ επηινγή ηνπ λα ζπλερίζεη ή λα ζηακαηήζεη ην ζρνιείν, γεγνλφο πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ θνηλσληθνπνίεζε θαη ηελ πνιιαπιψο λννχκελε ελζσκάησζή ηνπ ζηελ θνηλσλία. Δ κειέηε πεξίπησζεο επηβεβαίσζε ηα παξαπάλσ ζηνηρεία θαη θψηηζε ηελ εξεπλεηηθή καο πξνζπάζεηα, κε ηελ αλάδπζε απνηειεζκάησλ πνπ αθνξνχλ: ην ζχλνιν ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, πνπ ππφζρεηαη ηνλ εκπινπηηζκφ γλψζεσλ θαη δηεπθνιχλεη ηελ ηξνπνπνίεζε ζηάζεσλ, ηελ έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ θαη ηε βειηίσζε δεμηνηήησλ ηε ζεηηθή αλάπηπμε ηεο απηνγλσζίαο, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο απνηειεί κηα ηθαλή ζπλζήθε πνπ δηεπθνιχλεη ηε «ζσζηή» επηινγή θαη ηελ ηζρπξή αιιειεπίδξαζε ηνπ πξνζψπνπ πνπ κειεηήζακε, ηφζν κε ην νηθνγελεηαθφ ηεο πεξηβάιινλ φζν θαη ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο κε απηήλ. Σειηθά, ν αλαζηνραζκφο θαη ε επαλαπιαηζίσζε φξσλ πνπ αθνξνχλ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεπίγλσζεο θαη απηναπνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ κπνξεί λα «θσηίζεη» ζπκπεξηθνξέο δπζεξκήλεπηεο πνπ νδεγνχλ ζε απνθάζεηο θαη επηινγέο θαζνξηζηηθέο γηα φιε ηελ ππφινηπε δσή ηνπ αηφκνπ. Βηβιηνγξαθηθέο Αλαθνξέο Ώθξηηίδεο, Ν. & Σνθαηδφγινπ, Μ. (2006). Δ δεκηνπξγία δηαπνιηηηζµηθνχ θιίκαηνο ζηελ ηάμε κέζα απφ ηε δηδαζθαιία ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ: Μηα κειέηε πεξίπησζεο. Πξαθηηθά ηνπ 9νπ Γηεζλνχο πλεδξίνπ «ηαπνιηηηζµηθή Δθπαίδεπζε - Διιεληθά σο Γεχηεξε ή Ξέλε Γιψζζα».Πάηξα: ΚΒ..ΒΚ., ΠαλεπηζηήκηνΠαηξψλ 2006, ηφκνη Ώ-ΐ-Γ-. Amundson, N. (2006). Challenges for career interventions in changing contexts. International. Journal for Educational and Vocational Guidance, 6, 3-14 ΐίθε, Ώ. (2002). Γηαδηθαζία θαη θίλεηξα επαγγεικαηηθήο απφθαζεο: Δκπεηξηθή ςπρνινγηθή έξεπλα ζε παλειιήλην δείγκα καζεηψλ 14 18 εηψλ. Ώδεκνζίεπηε Αηδαθηνξηθή Αηαηξηβή. Παλεπηζηήκην Κξήηεο ρνιή Κνηλσληθψλ Βπηζηεκψλ Σκήκα Φπρνινγίαο, Ρέζπκλν Κξήηε Brooks, R. (1994). Children at risk: Fostering resilience and hope. American Journal of Orthopsychiatry, 64 (issue 4), 545-553. Γηαβξίκεο, Π. & Παπάλεο, Β. (2008). Δ άπνςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηα θνηλσληθά αίηηα ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο. Κνηλσληνινγηθέο δηαζηάζεηο ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο. ην Μεηξέιινπ,. (2010). ρνιηθή δηαξξνή θαη έληαμε ζηελ αγνξά εξγαζίαο ζην Βφξεην θαη Νφηην Αηγαίν. Αηπισκαηηθή Βξγαζία, Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ: Έξεπλα γηα ηελ ηνπηθή θνηλσληθή αλάπηπμε θαη ζπλνρή. Μπηηιήλε: Παλεπηζηήκην Ώηγαίνπ, ρνιή Κνηλσληθψλ Βπηζηεκψλ Σκήκα Κνηλσληνινγίαο 363

Αεκάθε, Κ., Κακηληψηε, Ο., Κσζηάθε, Ώ., Σζνχξηε, Γ. θαη Φαξάθεο,. (2004). Βθπαηδεπηηθέο θαη Βπαγγεικαηηθέο Πξνηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ηνπ Λπθείνπ ζηα Ώζηηθά Κέληξα. Δπηζεψξεζε Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, 114, 147-176. Αεκεηξφπνπινο, Β. (2003). Απνθάζεηο ιήςε απνθάζεσλ. Δηζαγσγή ζηελ ςπρνινγία ησλ απνθάζεσλ. Ώζήλα: Γξεγφξε Αεκεηξφπνπινο, Β. (2004). Δ Βπαγγεικαηηθή Ώλάπηπμε ηνπ αηφκνπ θαη νη ζρεηηθέο Θεσξίεο. ην πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο - Θεσξία θαη Πξάμε (επηκ. Μ. Καζζσηάθεο), 101-166. Ώζήλα: Σππσζήησ Αηεζλήο Υάξηα ησλ Αηθαησκάησλ ηνπ Ώλζξψπνπ (1948). Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε γηα ηα Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα, Άξζξν 26 παξάγξαθνη 1-3, Άξζξν 27 παξάγξαθνη 1-2. Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: file:///c:/users/ss/desktop/internationalbillofhumanrights%20(1 ).pdf Ώλαθηήζεθε 18.7.2017 Dynarski, Μ., Clarke, L., Cobb, B., Finn, J., Rumberger, R., Smink, J. (2008). Dropout Prevention.Institute of Education Sciences, National Center for Education Evaluation and Regional Assistance.U.S. Department of Education.Αηαζέζηκνζηνλδηθηπαθφηφπν: https://www.michigan.gov/documents/mde/ies_dropout_practice_guide_293427 _7.pdf.Ώλαθηήζεθε 18.7.2017 Dyer, J.&McGuinness, T. (1996). Resilience: Analysis of the Concept. Archives of Rsychiatric Nursing, 10 (issue 5), 276-282. Durkheim, É. (1922). Education and Sociology Social Structure and Education (Part 2). New York: The Free Press. Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: http://www.wou.edu/~girodm/foundations/durkheim.pdf. Ώλαθηήζεθε 18.7.2017 Fossey, R. (1996).School Dropout Rates: Are We Sure They Are Going Down? Southwest Educational Research Association, Annual Meeting. Louisiana State University: Fossey Richard. Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: http://files.eric.ed.gov/fulltext/ed391244.pdf. Ώλαθηήζεθε 18.7.2017 Κάληαο, Ώ. & Υαληδή, Ώ. (1991). Φπρνινγία ηεο εξγαζίαο. Θεσξίεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο. ηνηρεία ζπκβνπιεπηηθήο. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα Καξνιίδνπ,. (2016). Οη ζηφρνη ηεο Παηδείαο «θξπκκέλνη» ζε έλα παξακχζη! Μειεηψληαο ην παξειζφλ ζρεδηάδνπκε ην κέιινλ. Παλειιήλην πλέδξην «Αξηζηνηέιεο: Ο HOMO UNIVERSALIS ηεο αξραηφηεηαο θαη ν αέλανο δηάινγνο κε ηηο επηζηήκεο». Δπεηεηαθφ έηνο Αξηζηνηέιε (Unesco) 2400 ρξφληα απφ ηε γέλλεζή ηνπ. Φιψξηλα: Παλεπηζηήκην Απηηθήο Μαθεδνλίαο Παηδαγσγηθή ρνιή Φιψξηλαο. Κνζκίδνπ-Hardy, Υ. (2007). Έλα Κξηηηθφ Ώλαπηπμηαθφ Μνληέιν Βθπαηδεπηηθνχ θαη Βπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ: ΐάζεηο γηα δπλακηθέο Μεηα-βάζεηο ζηελ επνρή ηεο αβεβαηφηεηαο (198-227). ην πκβνπιεπηηθνί νξίδνληεο γηα ηνλ ρνιηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ. Ο πξνζαλαηνιηζκφο. Τπνέξγν 6. Ώλάπηπμε ζεσξεηηθνχ πιηθνχ. Ώζήλα: Πάληεην Παλεπηζηήκην Κνηλσληθψλ θαη Πνιηηηθψλ Βπηζηεκψλ. Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/4359/1260.pdf Ώλαθηήζεθε 20.7.2017 Λενληαξή, Ώ. (1996). Απηναληίιεςε. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα Μαιηθηψζε-ΛνΎδνπ, Μ. (2004). Δ ςπρνπαηδαγσγηθή πξνζέγγηζε ηνπ Βπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ θαη ε κεζνδνινγία ηεο (Μέξνο Γ, 231-233). ην Καζζσηάθεο 364

Μ. (2004). πκβνπιεπηηθή θαη επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο: Θεσξία θαη πξάμε. Ώζήλα: Σππσζήησ Μεηξέιινπ,. (2010). ρνιηθή δηαξξνή θαη έληαμε ζηελ αγνξά εξγαζίαο ζην Βφξεην θαη Νφηην Αηγαίν. Αηπισκαηηθή Βξγαζία, Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ: Έξεπλα γηα ηελ ηνπηθή θνηλσληθή αλάπηπμε θαη ζπλνρή. Μπηηιήλε: Παλεπηζηήκην Ώηγαίνπ, ρνιή Κνηλσληθψλ Βπηζηεκψλ Σκήκα Κνηλσληνινγίαο Μηραιαθφπνπινο, Γ. (1996). Κνηλσληνινγία θαη Δθπαίδεπζε - Πξνζεγγίζεηο ζηελ θνηλσληνινγηθή δηεξεχλεζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο πξάμεο. Θεζζαινλίθε: Ώδειθνί Κπξηαθίδε Ώ.Β. Νηθφδεκνο,. (1999). ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφοησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο (α.κ.ε.α.). ην Κσλζηαληίλνπ, Υ., Πιεηφο, Γ. (επηκ.) ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο. Πξαθηηθά Ζ Γηεζλνχο Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ, ζ.467-475. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα Παπαζηπιηαλνχ, Ώ. (2000). Ζ δηαξξνή παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ µαζεηψλ απφ ην Διιεληθφ ρνιείν. Πξφγξαµµα ΒΠΒΏΒΚ: Βθπαίδεπζε Παιηλλνζηνχλησλ θαη Ώιινδαπψλ µαζεηψλ. Βπηζηεµνληθφο Τπεχζπλνο Γ. Μάξθνπ. Ώζήλα: Κέληξν ηαπνιηηηζµηθήο Βθπαίδεπζεο, Παλεπηζηήµην Ώζελψλ Pervin, L.&John, O. (2001). Θεσξίεο Πξνζσπηθφηεηαο. Έξεπλα θαη Δθαξκνγέο (κηθξ. Ώιεμαλδξνπνχινπ Ώ. Ααζθαινπνχινπ Β.). Ώζήλα: Σππσζήησ Πιαδή, Υ. (2005). Σν θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ θαη κνξθσηηθφ πξνθίι ησλ γνλέσλ ζε ζρέζε κε ηε ζρνιηθή επίδνζε ησλ παηδηψλ ηνπο. Πηπρηαθή εξγαζία. Ώζήλα: Υαξνθφπεην Παλεπηζηήκην Σκήκα Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνινγίαο Ππξγησηάθεο, Ε. (1998). Κνηλσληθνπνίεζε θαη Δθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο. Ώζήλα: Γξεγφξεο αθθνχιεο, Α. (2015). Δπηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη ζπγθξφηεζε παηδαγσγηθψλ πξαθηηθψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο. Αηπισκαηηθή εξγαζία. ρνιή Ώλζξσπηζηηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Βπηζηεκψλ Παηδαγσγηθφ Σκήκα Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο. Πάηξα: ΠαλεπηζηήκηνΠαηξψλ Stein, S. & Book, H. (2011). The EQ edge: Emotional intelligence and your success. Ontario, Canada: Wiley χληαγκα ηεο Βιιάδαο (1975). Μέξνο Γεχηεξν Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα, Άξζξν 16 - παξάγξαθνη 1-9. Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: https://el.wikisource.org/wiki/%ce%a3%cf%8d%ce%bd%cf%84%ce%b1 %CE%B3%CE%BC%CE%B1_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%95%CE%B B%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1%CF%82. Ώλαθηήζεθε 18.7.2017 Φινπξήο, Γ. (2002). Ώπηνγλσζία, Ώπηναληίιεςε θαη Βπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο» (345-363). ην Καζζσηάθεο M.: πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο: Θεσξία θαη Πξάμε. Ώζήλα: Σππσζήησ Φνπζηέξεο, Υ. (2004). Ζ επίδξαζε ησλ κνπζεηνπαηδαγσγηθψλ πξνγξακκάησλ ζηελ απηναληίιεςε ησλ πξνεθήβσλ. Πηπρηαθή εξγαζία. ρνιή Βπηζηεκψλ ηνπ Ώλζξψπνπ Σκήκα Μνπζεηνπαηδαγσγηθήο Βθπαίδεπζεο. ΐφινο: Παλεπηζηήκην Θεζζαιίαο Φξαγθνπνχινπ. Βη. (1986). Ζ παηδεία θαη ε ζπληαγµαηηθή ηεο θαηνρχξσζε. Θεζζαινλίθε: Βθδφζεηο Ώληψλεο άθθνπιαο. 365

Υαξνθνπάθε, Ώ., ΐιαράθε, Φ., Σεηξαδάθνπ,. (2007). Πξνεηνηκαζία γηα ηελ Πξνζέγγηζε ηεο Αγνξάο Δξγαζίαο ζηελ Δθπαίδεπζε - ρεδηαζκφο ηαδηνδξνκίαο θαη Σερληθέο Αλαδήηεζεο Δξγαζίαο (θεθ. ΗΗ, 193-225). ην Οδεγφο Τ.Β.Π. ζηνλ ηνκέα ηεο Βθπαίδεπζεο. Βζληθφ Κέληξν Βπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ (Β.Κ.Β.Π.). Ώζήλα: Βπηάινθνο ΏΐΒΒ. Υξπζφγνλνο, Κ. (2002). Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα. Θεζζαινλίθε: Ώλη. Ν. άθθνπια Werner, J. (1946). Paideia: The ideals of Greek Culture. Translated from the second German Edition by Gilbert Highet, Volume I, Archaic Greek - The mind of Athens. Oxford: Basic Blackwell. Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: https://archive.org/details/werner-jaeger-paideia-the-ideals-of-greek-culturevol1ώλαθηήζεθε 18.7.2017 Werner, Β. (2000). Protective factors and individual resilience.in J. P. Shonkoff, & S. J. Meisels (Eds.).Handbook of Early Childhood Intervention (2nd ed.) (pp. 115-132). New York: Cambridge University Press World Declaration on Education for All and the Framework for Action to Meet Basic Learning Needs (1990). Published by U N E S C O for the Secretariat of the International Consultative Forum on Education for All. Αηαζέζηκν ζηνλ δηθηπαθφ ηφπν: http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001275/127583e.pdf Ώλαθηήζεθε 18.7.2017 Wright, M., & Masten, A. (2005). Resilience Processes in Development Fostering Positive Adaptation in the Context of Adversity. In Goldstein, Sam & Brooks, Robert (Eds.). ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ σηεξία Καξνιίδνπ. Βαζηθέο ζπνπδέο: (1)Σκήκα Φηινινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο Ώ.Π.Θ. κε εηδίθεπζε Κιαζηθή θαη (2) Σκήκα Πνηκαληηθήο θαη Κνηλσληθήο Θενινγίαο ηεο Θενινγηθήο ρνιήο Ώ.Π.Θ.. Μεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο: (1) Καηεχζπλζε Εζηνξίαο ηεο Βθθιεζίαο θαη Ανγκαηηθήο Θενινγίαο κε γλσζηηθφ αληηθείκελν: Βιιεληζκφο θαη Οξζνδνμία ηνπ ηκήκαηνο Πνηκαληηθήο θαη Κνηλσληθήο Θενινγίαο, ηεο Θενινγηθήο ρνιήο Ώ.Π.Θ., (2) ρνιηθή Φπρνινγία-Αηαρείξηζε Κξίζεσλ ζηελ Βθπαίδεπζε θαη (3) Βθπαίδεπζε θαη Ώλαπεξία ηνπ UniversitaDegliStudiDiRoma TorVergata. Γιψζζεο: Ώγγιηθή θαη Εηαιηθή. Βξγάδνκαη σο κφληκε εθπαηδεπηηθφο απφ ην 2002 θαη απφ ην 2013 ππεξεηψ σο Τπεχζπλε πκβνπιεπηηθνχ ηαζκνχ Νέσλ ηεο Αηεχζπλζεο Αεπηεξνβάζκηαο Βθπαίδεπζεο Κηιθίο. Βηζεγήζεηο κνπ έρνπλ δεκνζηεπηεί ζε πξαθηηθά ζπλεδξίσλ θαη νη δξάζεηο θαη ηα επηζηεκνληθά ελδηαθέξνληά κνπ επηθεληξψλνληαη ζε ζέκαηα εθπαίδεπζεο θαη επηκφξθσζεο ελειίθσλ, γνλέσλ θαη καζεηψλ θαη ζέκαηα εηδηθήο αγσγήο. 366

Πξνζεγγίδνληαο βησκαηηθά ηελ αεηθφξν αλάπηπμε κέζα απφ ηε δεκηνπξγία ζρνιηθνχ θήπνπ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ Θσκάο Κφθθαιεο Κ.Π.Δ Πεξηνπιίνπ-Σξηθθαίσλ tomfysikos@yahoo.gr Μαξία-ΣεξέδαΚνηξψλε Κ.Π.Δ Πεξηνπιίνπ-Σξηθθαίσλ kotroni_tereza@yahoo.gr Δπάγγεινο Κνπηζψλεο Κ.Π.Δ Πεξηνπιίνπ-Σξηθθαίσλ koutsonis_v@yahoo.gr Υξήζηνο Παπαβαζηιείνπ Κ.Π.Δ Πεξηνπιίνπ-Σξηθθαίσλ paprogia@gmail.com Δπηπρία Σδέιηνπ Κ.Π.Δ Πεξηνπιίνπ-Σξηθθαίσλ effinik@yahoo.gr Πεξίιεςε Δ εηζαγσγή ηεο Πεξηβαιινληηθήο Βθπαίδεπζεο ζην ζρνιείν είρε αξρηθά σο θχξην ζηφρν λα ζπκβάιεη ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ φιν θαη απμαλφκελσλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεηψπηδε ν πιαλήηεο καο. ηελ πνξεία επαλαπξνζδηνξίζηεθε ν αξρηθφο ηεο ζηφρνο, πξνζβιέπνληαο πιένλ ζηελ αεηθνξία, κία έλλνηα γεληθφηεξε απφ απηή ηνπ πεξηβάιινληνο, πνπ πεξηθιείεη επηπιένλ ηφζν ηελ θνηλσλία φζν θαη ηελ νηθνλνκία. Έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν γηα ηελ πινπνίεζε ησλ παξαπάλσ ζηφρσλ απνηειεί ε ελαζρφιεζε ησλ καζεηψλ κε ηνλ ζρνιηθφ θήπν. Δ δεκηνπξγία ησλ ζρνιηθψλ θήπσλ, φρη κφλν εληζρχεη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ γηα κάζεζε, κέζσ ηεο βησκαηηθήο δηδαζθαιίαο θαη ηεο αλαθαιππηηθήο κάζεζεο, αιιά θαη ηνπο ελζαξξχλεη λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζε απηή ηε δηαδηθαζία. Βπίζεο, πξνσζεί ηε δηεπηζηεκνληθφηεηα κε ηελ εκπινθή πνιιψλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ 367

(θπζηθέο επηζηήκεο, καζεκαηηθά, γιψζζα, ηέρλεο, επηζηήκεο πγείαο θαη δηαηξνθήο, γεσπνληθέο επηζηήκεο, θπζηθή αγσγή θαη, θπζηθά, πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε). Γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ ζρνιηθνχ θήπνπ απαξαίηεηε θξίλεηαη ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ησλ καζεηψλ, ησλ γνλέσλ αιιά θαη ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο. Μέζα απφ απηέο ηηο ζπλεξγαζίεο, νη καζεηέο βξίζθνπλ ηξφπνπο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηνπο θαη αλαπηχζζνπλ πξσηνβνπιίεο, επηηπγράλνληαο έηζη ηελ νκαιφηεξε θνηλσληθνπνίεζή ηνπο. Βπηπιένλ, ε δηαδηθαζία ηεο θαηαζθεπήο θαη ζπληήξεζεο ηνπ ζρνιηθνχ θήπνπ βνεζάεη ηνπο καζεηέο λα απμήζνπλ ηε θπζηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα, κε ζεηηθά απνηειέζκαηα γηα ηελ πγεία ηνπο. Λακβάλνληαο ππφςε ηα παξαπάλσ, ην Κέληξν Πεξηβαιινληηθήο Βθπαίδεπζεο (Κ.Π.Β.) Πεξηνπιίνπ-Σξηθθαίσλ πξνρψξεζε ζηελ ίδξπζε θαη ηνλ ζπληνληζκφ ηνπ πεξηθεξεηαθνχ δηθηχνπ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο κε ζέκα «Μαζαίλνληαο ηα κπζηηθά ηνπ ζρνιηθνχ θήπνπ, εκπλεφκαζηε θαη δεκηνπξγνχκε». Σν δίθηπν μεθίλεζε ηε ζρνιηθή ρξνληά 2013-2014 θαη ήηαλ ηξηεηνχο δηάξθεηαο. ην πιαίζην ηνπ δηθηχνπ, ην ΚΠΒ ζρεδίαζε θαη παξήγαγε εθπαηδεπηηθφ πιηθφ ζρεηηθά κε ηνλ ζρνιηθφ θήπν. Πην ζπγθεθξηκέλα, πξνρψξεζε ζηελ έθδνζε βηβιίνπ κε ζέκα «Πξαθηηθφο νδεγφο δεκηνπξγίαο ζρνιηθνχ ιαραλφθεπνπ: κηα παηδαγσγηθή θαη βησκαηηθή πξνζέγγηζε» θαη εγρεηξηδίνπ κε ζέκα «Οηθνινγηθά Φπηνθάξκαθα». Με ηε ρξήζε απηνχ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, δφζεθε ε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο αιιά θαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ ζπκκεηείραλ ζην δίθηπν λα πξνζεγγίζνπλ βησκαηηθά ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα κέζα απφ κηα ζεηξά εξγαζηεξηαθψλ αζθήζεσλ, φπσο ε αλάιπζε ηνπ εδάθνπο θαη ε παξαζθεπή νηθνινγηθψλ θπηνθαξκάθσλ. Βξγαζηήξην αλάιπζεο εδάθνπο: νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ έλα δείγκα εδάθνπο θαη κε ρξήζε ελφο εηδηθνχ εξγαζηεξηαθνχ παθέηνπ ρεκηθψλ αλαιχζεσλ πνπ δηαζέηεη ην Κέληξν καο, πξνζδηνξίδνπλ κε ζρεηηθή αθξίβεηα ηα ηξία (3) θπξηφηεξα ζξεπηηθά ζηνηρεία πνπ έρνπλ αλάγθε ηα θπηά (άδσην, θψζθνξνο θαη θάιην). Βπηπιένλ, γίλεηαη ππνινγηζκφο θαη κίαο αθφκε ζεκαληηθήο παξακέηξνπ, ηνπ ph (περά). Οη ηηκέο απηέο θαηαγξάθνληαη απφ ηνπο καζεηέο ζε αληίζηνηρν θχιιν εξγαζίαο θαη κε ηε βνήζεηα νδεγηψλ θαη πηλάθσλ πνπ βξίζθνληαη ζηνλ πξαθηηθφ νδεγφ, πξνηείλνπλ ιχζεηο ζρεηηθά κε ηε βειηίσζε ηνπ εδάθνπο αιιά θαη ηα είδε ιαραληθψλ πνπ κπνξνχλ λα θαιιηεξγεζνχλ. Βξγαζηήξην παξαζθεπήο νηθνινγηθψλ θπηνθαξκάθσλ: γίλεηαη κία αξρηθή πξνζπάζεηα λα εηζαρζνχλ νη καζεηέο ζε έλλνηεο φπσο νη αζζέλεηεο ησλ θπηψλ, ε θπηνπξνζηαζία θαη νη θαλφλεο αζθαινχο ρξήζεο ησλ θπηνθαξκάθσλ. Με ηελ θαζνδήγεζε απφ ην αληίζηνηρν εγρεηξίδην, νη καζεηέο παξαζθεπάδνπλ νηθνινγηθά θπηνθάξκαθα απφ θπζηθέο θαη αβιαβείο γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ πξψηεο χιεο. Έηζη παξαζθεπάδνπλ εληνκνθηφλα θαη κπθεηνθηφλα πνπ έρνπλ σο βάζε ην ζαπνχλη, ην ζθφξδν, ην θξεκκχδη, ην μχδη θαη ηηο επεξγεηηθέο νπζίεο πνπ πεξηέρνπλ 368

θάπνηα θπηά φπσο ε ηζνπθλίδα, ην πνιπθφκπη, ε θαιέληνπια, ε αξηεκίζηα θαη ε θηέξε. Εδηαίηεξε φκσο έκθαζε δίλεηαη θαη ζηνπο θαλφλεο αζθαινχο ρξήζεο ησλ νηθνινγηθψλ θπηνθαξκάθσλ. Έηζη, νη καζεηέο ιακβάλνπλ νδεγίεο πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε πξνζηαηεπηηθψλ κέζσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξαζθεπήο ηνπο, ηελ απνζήθεπζή ηνπο αιιά θαη ηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ πξέπεη λα επηθξαηνχλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ςεθαζκψλ. Λέμεηο-θιεηδηά: Πεξηβαιινληηθή Βθπαίδεπζε, ζρνιηθφο θήπνο, αεηθφξνο αλάπηπμε, αλάιπζε εδάθνπο, νηθνινγηθά θπηνθάξκαθα Βηβιηνγξαθία Κέληξν Πεξηβαιινληηθήο Βθπαίδεπζεο Πεξηνπιίνπ-Σξηθθαίσλ,2016.Οηθνινγηθά Φπηνθάξκαθα. Ώλαθηήζεθε ζηηο 19/6/2017 απφ http://www.youblisher.com/p/1557768- %CE%9F%CE%99%CE%9A%CE%9F%CE%9B%CE%9F%CE%93%CE%99 %CE%9A%CE%91- %CE%A6%CE%A5%CE%A4%CE%9F%CE%A6%CE%91%CE%A1%CE%9 C%CE%91%CE%9A%CE%91/ Κφθθαιεο, Θ., Κνηξψλε, Μ., Κνπηζψλεο, Β., Παπαβαζηιείνπ, Υ., Σδέιηνπ, Β., 2015. Πξαθηηθφο νδεγφο δεκηνπξγίαο ζρνιηθνχ ιαραλφθεπνπ: Μηα παηδαγσγηθή θαη βησκαηηθή πξνζέγγηζε. Τ.ΠΟ.ΠΏΕ.Θ. - Κ.Π.Β. Πεξηνπιίνπ-Σξηθθαίσλ, Σξίθαια. σηεξνπνχινπ, Α., 2010. ρνιηθφο Κήπνο - Έλα απφ ηα Δξγαιεία Τινπνίεζεο ησλ ηφρσλ ηνπ Αεηθφξνπ ρνιείνπ. 5ν πλέδξην ΠΒΒΚΠΒ, Εσάλληλα. Παξάξηεκα 369

370

371

Ο ξφινο ηνπ Παηέξα ζηε θξνληίδα παηδηψλ κε απηηζκφ: πκβνπιεπηηθή Παξέκβαζε Κνξέιια Άλλα Ααζθάια Βηδηθήο Ώγσγήο ΚΒΑΑΤ Γξεβελψλ, annkorell@hotmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ 2: Τπνζηήξημε καζεηψλ παηδηψλ κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο, κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη αηφκσλ κε αλαπεξία, θιπ. ζην ζρνιείν Ο παηδηθφο απηηζκφο έρεη πνιπεπίπεδεο ζπλέπεηεο ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο δσήο ησλ γνλέσλ, αλ θαη ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο έρνπλ θαηαγξαθεί αλάκεζα ζηα δχν θχια. ην πιαίζην ηεο ζεσξίαο ησλ θνηλσληθψλ ξφισλ θαη ηαπηνηήησλ, νη κεηέξεο απηηζηηθψλ παηδηψλ ηείλνπλ λα έρνπλ πςειά επίπεδα άγρνπο, ζσκαηηθήο θαη ςπρνινγηθήο επηβάξπλζεο, θφπσζεο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο εμνπζέλσζεο, ελψ νη παηέξεο γίλνληαη πεξηζζφηεξν επαίζζεηνη φζνλ αθνξά ηνλ αληίθηππν ηνπ απηηζκνχ ζηε ιεηηνπξγία ηεο νηθνγέλεηαο, παξνπζηάδνληαο πςειφ βαζκφ άγρνπο ζηηο θνηλσληθνπνηεηηθέο ηνπο αιιειεπηδξάζεηο κε ην παηδί. ηφρνο ηεο παξνχζαο έξεπλαο ήηαλ ε δηεξεχλεζε ησλ επηδξάζεσλ ηεο ελαζρφιεζεο ησλ παηέξσλ απηηζηηθψλ παηδηψλ κε απηά, ζηηο αληηιήςεηο ηνπο γηα ηνλ παηξηθφ ηνπο ξφιν, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζηε βησκαηηθή ηνπο πξαγκαηηθφηεηα. πγθεθξηκέλα, ε κειέηε επηρεηξεζε λα απνηππψζεη ην πψο κεηαβάιινληαη νη ηδέεο ηνπ παηέξα γηα ηνλ θνηλσληθφ θαη παηξηθφ ηνπ ξφιν, πψο αιιειεπηδξνχλ νη παηέξεο κε ηα ππφινηπα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο θαη πψο επηδξά ε ζπκβνπιεπηηθή παξέκβαζε ζηε ζηάζε ηνπο, θαζψο θαη ην θαηά πφζν απηή θξίλεηαη απαξαίηεηε. Γηα ηελ πινπνίεζε ηεο έξεπλαο αθνινπζήζεθε ε πνηνηηθή έξεπλα θαη ζπγθεθξηκέλα ε κέζνδνο ηεο εκη-δνκεκέλεο ζπλέληεπμεο. ηε κειέηε ζπκκεηείραλ 12 παηέξεο πνπ δηακέλνπλ ζηελ πεξηνρή ηεο Λάξηζαο, ησλ Γξεβελψλ θαη ηεο Κνδάλεο. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο, δηαπηζηψζεθε φηη νη παηέξεο απηηζηηθψλ παηδηψλ ελζηεξλίδνληαη ηελ εηθφλα ηνπ παηέξα «πξνκεζεπηή» θαη ζέηνπλ σο βαζηθφ ηνπο ξφιν ηελ πξνζηαζία θαη ην βηνπνξηζκφ ηεο νηθνγέλεηαο. Χζηφζν, νη αληηιήςεηο απηέο δελ νηθνδνκνχληαη απνθιεηζηηθά ζηε βάζε ησλ βησκαηηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ αιιά θαη ιφγσ ησλ δπζκελψλ αληηθεηκεληθψλ ζπλζεθψλ πνπ δηακνξθψλνληαη ζρεηηθά κε ηηο δνκέο απαζρφιεζεο ησλ απηηζηηθψλ παηδηψλ θαη ηηο ππνζηεξηθηηθέο ππεξεζίεο πνπ παξέρνληαη ζηνπο γνλείο. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: απηηζκφο, παηέξεο, κεηέξεο, ζπκβνπιεπηηθή παξέκβαζε 372

Ζ ελλνηνινγηθή ραξηνγξάθεζε ζηε δηδαζθαιία ηεο Βηνινγίαο ηνπ Λπθείνπ κε θαιιηηερληθέο δεκηνπξγίεο καζεηψλ Κνπηαληψλεο ηαχξνο Βθπαηδεπηηθφο ΠΒ 0404, 2 ν ΓΒΛ εξξψλ ηπιπλνπνχινπ Γέζπνηλα Παηδίαηξνο ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, θιπ. ΠΔΡΗΛΖΦΖ Οη θπζηθέο επηζηήκεο ζην Λχθεην ρξεζηκνπνηνχλ αθφκα δπζθνιφηεξν ιεμηιφγην απφ ην Γπκλάζην. Πνιιέο θνξέο νη καζεηέο έρνπλ παξαπάλσ απφ 2 άγλσζηεο ιέμεηο ζηελ ίδηα πξφηαζε. Δ ΐηνινγία ηεο Ώ Λπθείνπ είλαη αλζξσπνινγία ελψ ηεο ΐ Λπθείνπ θπηηαξηθή βηνινγία θαη γελεηηθή. Σα ζρνιηθά εγρεηξίδηα είλαη δχζθνιν λα αληηθαηαζηαζνχλ, νχηε κπνξνχκε λα αγλνήζνπκε ηελ νξνινγία ηεο ΐηνινγίαο. Μπνξνχκε φκσο λα θάλνπκε πην ελδηαθέξνπζεο ηηο δηδαζθαιίεο καο ψζηε ν καζεηήο απφ κφλνο ηνπ λα ζέιεη λα θαηαλνήζεη ην θείκελν. Ο Ώξηζηνηέιεο είπε πσο «δελ ππάξρεη ηίπνηα πην άληζν απφ ηελ ίζε κεηαρείξηζε ησλ άληζσλ». ινη νη καζεηέο δελ έρνπλ ηηο ίδηεο δεμηφηεηεο νχηε φινη καζαίλνπλ κε ηνλ ίδην ηξφπν πεξηγξάθεη κε ηελ πνιιαπιή λνεκνζχλε ν Gardner. ηηο δηδαζθαιίεο καο θαιφ ζα ήηαλ νη καζεηέο λα εξγάδνληαη νκαδηθά κε αηνκηθφ θχιιν εξγαζίαο θαη πνιιά εξεζίζκαηα γηα φινπο ηνπο ηχπνπο κάζεζεο. Σελ ψξα ηνπ καζήκαηνο κπνξνχκε λα σζήζνπκε ηνπο καζεηέο λα δεκηνπξγήζνπλ ράξηεο ελλνηψλ γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε ελφηεηα. Οη ράξηεο κπνξνχλ λα είλαη κε ιφγηα ή νη καζεηέο κπνξνχλ λα ηνπο ζρεδηάζνπλ ε αθφκα θαιχηεξα αλ είκαζηε ζε εξγαζηήξην ππνινγηζηψλ λα ηνπο δεκηνπξγήζνπλ ζε εηδηθά πξνγξάκκαηα. Οη ράξηεο ελλνηψλ βνεζνχλ πνιχ ηνπο καζεηέο λα νξγαλψλνπλ ηελ γλψζε. Έηζη νη ρακειήο θαη κέηξηαο επίδνζεο καζεηέο κπνξνχλ λα βειηηψζνπλ ηελ επίδνζή ηνπο θαη νη πςειήο επίδνζεο καζεηέο λα νξγαλψζνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηηο γλψζεηο ηνπο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο νη καζεηέο δεκηνπξγνχλ ράξηεο ελλνηψλ πνπ ηνπο βνεζνχλ λα θαηαλνήζνπλ ην κάζεκα αιιά θαη ζε νπνηαδήπνηε επφκελε θάζε λα αλαηξέμνπλ ζε απηνχο γηα επαλάιεςε. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Βλλνηνινγηθή ραξηνγξάθεζε, βηνινγία, νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία 373

Γεκηνπξγηθή γξαθή γηα ην αλαπαξαγσγηθφ ζχζηεκα ηεο Βηνινγίαο ηεο Β Γπκλαζίνπ Κνπηαληψλεο ηαχξνο Βθπαηδεπηηθφο ΠΒ 0404, 2 ν ΓΒΛ εξξψλ ηπιπλνπνχινπ Γέζπνηλα Παηδίαηξνο ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, θιπ. ΠΔΡΗΛΖΦΖ Οη καζεηέο ζην γπκλάζην θαινχληαη λα αληαπεμέιζνπλ ζε δηαθνξεηηθφ επίπεδν καζεκάησλ. Εδηαίηεξα ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαινχληαη λα θαηαλνήζνπλ, εθηφο απφ ηηο λέεο έλλνηεο, έλα θαηλνχξην ιεμηιφγην δηαθνξεηηθφ απφ απηφ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο. Οη καζεηέο ζπγρένπλ ην δεζηαίλσ κε ην βξάδσ ην λεξφ, ηε κάδα κε ην βάξνο θιπ. Δ βηνινγία θαη ηδηαίηεξα ε αλζξσπνινγία έρεη πνιχ νξνινγία. Λέμεηο πνπ δελ ππάξρνπλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ησλ καζεηψλ. Ο Ώξηζηνηέιεο είπε πσο δελ ππάξρεη ηίπνηα πην άληζν απφ ηελ ίζε κεηαρείξηζε ησλ άληζσλ. Σν ζεκεξηλφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πξνσζεί ηνλ ίδην ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη αμηνιφγεζεο γηα φινπο. Έηζη επλννχληαη θάπνηνη ηχπνη κάζεζεο ελψ θάπνηνη άιινη φρη. ινη φκσο νη καζεηέο κε νπνηνδήπνηε ηχπν κάζεζεο ζπκνχληαη κχζνπο θαη παξακχζηα πνπ ηνπο έρνπλ αθεγεζεί. Μηα πξφηαζε ινηπφλ είλαη λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηελ δεκηνπξγηθή γξαθή θαη ηελ αθήγεζε σο κέζνδν δηδαζθαιίαο ζηε ΐηνινγία. Γηα ην αλαπαξαγσγηθφ ζχζηεκα ζπγθεθξηκέλα κπνξνχκε λα δεκηνπξγήζνπκε έλα παξακχζη πνπ ζα βνεζά ηνπο καζεηέο λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηε δνκή θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ. Σν παξακχζη κπνξνχκε λα ην αθεγεζνχκε εθείλε ηελ ψξα ή λα έρνπκε έηνηκε ςεθηαθή αθήγεζε. Κάζε ελφηεηα έρεη θαη μερσξηζηφ θχιιν εξγαζίαο πνπ ζα πεξηέρεη εξσηήζεηο, θφκηθ θαη λα αμηνινγεί ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Δ ζπγθεθξηκέλε κέζνδνο έρεη εθαξκνζηεί θαη γηα ην δχζθνιν εγρεηξίδην ηεο ΐηνινγίαο ηεο Ώ Λπθείνπ. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Αεκηνπξγηθή γξαθή, αθήγεζε, βηνινγία, νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία 374

Μνξθέο ςπρνπαηδαγσγηθήο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ ζην πιαίζην ηεο Δηδηθήο Αγσγήο: ηάζεηο θαη αληηιήςεηο επαγγεικαηηψλ ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ Δηξήλε Κξπζηαιιίδνπ, eirini@e-psy.gr Πεξίιεςε Οη ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ ζην ζρνιηθφ πιαίζην εηδηθήο αγσγήο κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ νθέιε ζηνπο καζεηέο κε πνιινχο ηξφπνπο. Πιήζνο ζρνιείσλ ζηνλ δηεζλή ρψξν έρεη ρξεζηκνπνηήζεη επηηπρεκέλα απηνχ ηνπ είδνπο ηηο παξεκβάζεηο. ηα ειιεληθά σζηφζν ζρνιεία Βηδηθήο Ώγσγήο, ε πξαγκαηνπνίεζε ηέηνησλ παξεκβάζεσλ βξίζθεηαη ζε εκβξπηθφ ζηάδην. Σν παξφλ άξζξν παξνπζηάδεη ηκήκα έξεπλαο πνπ δηεξεπλά ζηάζεηο θαη αληηιήςεηο επαγγεικαηηψλ ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ γηα ηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ ζην ζρνιηθφ πιαίζην εηδηθήο αγσγήο. Αηαπηζηψζεθε απφ ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα, φηη παξφιν πνπ νη ζπκκεηέρνληεο είλαη ζεηηθά δηαθείκελνη απέλαληη ζηα δψα θαη ζηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ ζην ζρνιηθφ πιαίζην εηδηθήο αγσγήο ζεσξνχλ πσο ην επίπεδν γλψζεσλ ηνπο γηα ην ζέκα απηφ είλαη ρακειφ φπσο θαη νη εκπεηξίεο πνπ έρνπλ, γεγνλφο πνπ απνηειεί εκπφδην γηα ηελ πινπνίεζε ησλ παξεκβάζεσλ. Με βάζε απηά ηα απνηειέζκαηα, πεξαηηέξσ έξεπλεο ζα πξέπεη λα εζηηάζνπλ ζηελ εθπαίδεπζε ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ςπρνπαηδαγσγηθψλ κνξθψλ παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ ζην ζρνιηθφ πιαίζην εηδηθήο αγσγήο θαη ζηνπο ηξφπνπο φπνπ ε εθπαίδεπζε απηή ζα είλαη πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθή. 1.Δηζαγσγή Δ επηζηεκνληθή έξεπλα ζρεηηθά κε ηε ζρέζε αλζξψπνπ-άιισλ δψσλ είρε ζαλ απνηέιεζκα επξήκαηα πνπ εληζρχνπλ ηελ ππφζεζε ηεο χπαξμεο πνιιψλ ζεηηθψλ απνηειεζκάησλ ζηε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ αλζξψπσλ απφ ηελ επαθή θαη αιιειεπίδξαζε ηνπο κε ηα δψα. Με βάζε απηά ηα απνηειέζκαηα άξρηζαλ λα αλαπηχζζνληαη δηάθνξεο κνξθέο ςπρνπαηδαγσγηθήο φζν θαη ζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο, νη νπνίεο απεπζπλφηαλ ηφζν ζηνλ γεληθφ πιεζπζκφ φζν θαη ζε εηδηθέο πιεζπζκηαθέο νκάδεο. 1.1 Θεσξεηηθή αλαζθόπεζε Οη παξεκβάζεηο κε ηε βνήζεηα δψσλ (Animal-assisted interventions-aai) βαζίδνληαη ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ δεζκνχ αλζξψπνπ-δψνπ θαη ζηα πηζαλά νθέιε ζηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ. Οη παξεκβάζεηο απηέο δηαθξίλνληαη ζε: δξαζηεξηφηεηεο κε ηε βνήζεηα ησλ 375

δψσλ (animal-assisted activities-ώώώ) θαη ηηο παξεκβάζεηο-ζεξαπείεο κε ηε βνήζεηα ησλ δψσλ (animal-assisted therapy-ώώσ). Δ ζεξαπεία κε ηε βνήζεηα δψσλ (ΏΏΣ) νξίδεηαη σο «ζηφρν-θαηεπζπλφκελε παξέκβαζε ζηελ νπνία έλα δψν πιεξνί ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα, σο αλαπφζπαζην κέξνο ηεο ζεξαπεπηηθήο δηαδηθαζίαο» (Delta 1997). Πην ζπγθεθξηκέλα, ε ζεξαπεία κε δψα (ΏΏΣ), ζπκπεξηιακβάλεη ηε παξνπζία ελφο δψνπ ζην πεξηβάιινλ ηνπ αηφκνπ πνπ αληηκεησπίδεη ηηο δπζθνιίεο, κε ζεξαπεπηηθή πξφζεζε. ΔΏΏΣ εθαξκφδεηαη απφ εθπαηδεπκέλν επαγγεικαηία θαη ε δηαδηθαζία ζα πξέπεη λα ηεθκεξηψλεηαη θαη λα αμηνινγείηαη. Σα νθέιε απφ ηε ζπκπιεξσκαηηθή ζεξαπεπηηθή πξνζέγγηζε κε δψα είλαη πνηθίια θαη θαιχπηνπλ ηνλ ζσκαηηθφ, θνηλσληθφ θαη ςπρνινγηθφ ηνκέα ησλ αλζξψπσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, εξεπλεηηθά δεδνκέλα απνδεηθλχνπλ φηη ε ζεξαπεία κε δψα κεηψλεη ηα επίπεδα θφβνπ, ιχπεο θαη ςπρνινγηθήο δπζθνξίαο θαη πξνάγεη ηελ ςπρνινγηθή επεμία, βειηηψλεη ηελ απηνεθηίκεζε θαη βνήζα ζηελ αληηκεηψπηζε δηαθφξσλ ζηξεζνγφλσλ θαηαζηάζεσλ. Δ εθαξκνγή ηεο ζεξαπείαο κε ηε βνήζεηα δψσλ έρεη γίλεη ζε δηάθνξα πιαίζηα θαη κε πνίθηιεο πιεζπζκηαθέο νκάδεο. ζνλ αθνξά ην ζρνιηθφ πιαίζην, ηα δψα κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο ζεκαληηθφ εθπαηδεπηηθφ εξγαιείν. Σα παηδηά κπνξνχλ λα κάζνπλ γηα ηε δσή, ηνλ ζάλαην, ηελ αλαπαξαγσγή θαη βηνινγηθέο δηεξγαζίεο κε πξψηε παξαηήξεζε ησλ δψσλ (Mc Culloch 1985). Σν δψν κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα δηδάμεη ηε θπζηνινγία θαη ηελ αλαηνκία. Τπάξρνπλ πνιιέο αθαδεκατθέο δεμηφηεηεο πνπ κπνξνχλ λα δηδαρζνχλ ρξεζηκνπνηψληαο ην ελδηαθέξνλ ελφο παηδηνχ ζε έλα θαηνηθίδην δψν: ην παηδί κπνξεί λα δηαβάζεη κηα ηζηνξία γηα ην θαηνηθίδην δψν, λα δηαβάζεη βηβιία ζρεηηθά κε ην θαηνηθίδην δψν ή λα γξάςεη κηα επηζηνιή πξνο απηφ. Δ ΏΏΣ επηηξέπεη επίζεο ζηα παηδηά λα απνθηήζνπλ έιεγρν θαη ηθαλφηεηα ξχζκηζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο παξάιιεια κε ηελ αλάπηπμε ελζπλαίζζεζεο απέλαληη ζηα άιια πιάζκαηα πνπ δνπλ γχξσ ηνπο (Ross 1992). Δ ζεκαληηθφηεξε φκσο ζπλεηζθνξά ηνπ δψνπ ζε εθπαηδεπηηθφ πιαίζην είλαη φηη πνιιέο θνξέο ιεηηνπξγεί σο θίλεηξν γηα κάζεζε (Levinson 1969). Πνιιέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ηα δψα εληφο ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ θίλεηξν θαη λα ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο θαη ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καζεηψλ γηα εκπινθή ζηηο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο (Owens & Williams 1995, Levinson 1969, Kaye 1984, Martin & Farnum 2002, Prothmann et al. 2009). εκαληηθφο είλαη επίζεο, ν ξφινο ησλ δψσλ ζηε δηδαζθαιία θαη δηεπθφιπλζε αλάπηπμεο δεμηνηήησλ (Wolff 1970, Bueche 2003, Newlin 2003, Esteves & Stokes 2008). Ίζσο ην πην ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ηα πξνγξάκκαηα γηα ηελ εμάζθεζε ηεο αλάγλσζεο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο. απηά ηα πξνγξάκκαηα ε παξνπζία ηνπ δψνπ θαη ηδηαίηεξα ηνπ ζθχινπ έρεη εξεπλεζεί θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ ελίζρπζε θαη βειηίσζε ηεο αλαγλσζηηθήο επρέξεηαο ησλ καζεηψλ (Bueche 2003, Newlin 2003, Altschiller 2011). Σα δψα ρξεζηκνπνηνχληαη επίζεο γηα ηε ζεξαπεία παηδηψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ ζνβαξά πξνβιήκαηα. Δ αιιειεπίδξαζε κε ηα δψα ζεξαπείαο κπνξεί κεξηθέο θνξέο λα βειηηψζεη ηελ απνθαηάζηαζε κεηά απφ ζνβαξέο αζζέλεηεο. Με ηελ παξνπζία ησλ 376

δψσλ ηα παηδηά αιιάδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο, αλαπηχζζνπλ έλα αίζζεκα επζχλεο θαη απμάλεηαη ην θίλεηξφ ηνπο λα ζπκκεηάζρνπλ ζηε δηαδηθαζία απνθαηάζηαζεο. πρλά κάιηζηα αλαπηχζζνπλ έλα ζεκαληηθφ επίπεδν νηθεηφηεηαο κε ηα δψα. Δ εηδηθή απηή ζπλεξγαζία έρεη σο απνηέιεζκα ηα δψα λα αλαιακβάλνπλ ηνλ ξφιν ηνπ ζπλζεξαπεπηή. Πνιιέο έξεπλεο έρνπλ γίλεη γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ΏΏΣ κε παηδηά κε αλαπεξίεο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ ηδηαίηεξα ζεηηθή ζπκβνιή ηεο ζεξαπείαο απηήο. Γηα ζρεδφλ 50 ρξφληα εηδηθά εθπαηδεπκέλα δψα ρξεζηκνπνηνχληαη ζε θιηληθφ, εθπαηδεπηηθφ θαη νηθνγελεηαθφ πιαίζην ψζηε λα εληζρχζνπλ ή λα βνεζήζνπλ ηα παηδηά κε απηηζκφ λα αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο θαη νινθιήξσζεο θαζεκεξηλψλ δξαζηεξηνηήησλ (Solomon 2010). Σα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ζηνλ ηνκέα ησλ δψσλ ζεξαπείαο (ΏΏΣ) δείρλνπλ φηη ηα παηδηά κε απηηζκφ πξνηηκνχλ ηελ παξνπζία δψσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ζθχινπ ζε ζρέζε κε ηελ παξνπζία αλζξψπνπ θαη επηπιένλ, φηη ε παξνπζία ησλ εθπαηδεπκέλσλ θπξίσο ζθχισλ βειηηψλνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ θνηλσληθή ηνπο ζπκπεξηθνξά, κεηψλνπλ ηηο ζηεξενηππίεο θαη ηηο αξλεηηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη βνεζνχλ ζηηο αιιειεπηδξάζεηο ησλ παηδηψλ κε ηνπο άιινπο (Solomon 2010, Redefer & Goodman 1989, Esteves & Stokes 2008, Martin & Farnum 2002, Celani 2002, Prothmann et al. 2009). Άμην πξνζνρήο απνηειεί ην γεγνλφο φηη ηα παηδηά απηά αλ θαη απνθεχγνπλ ηε βιεκκαηηθή επαθή κε ηνπο αλζξψπνπο, δε ληψζνπλ ηελ ίδηα δπζθνξία ζηελ επαθή ηνπο κε ηα δψα ζεξαπείαο θαη ηδηαίηεξα ηα ζθπιηά ζεξαπείαο (Martin & Farnum 2002). 2. Δξεπλεηηθή Μεζνδνινγία 2.1 Τν δείγκα θαη ε δηαδηθαζία ζπιινγήο πιηθνύ Σν ζπγθεθξηκέλν άξζξν ζα παξνπζηάζεη ηκήκα ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην πιαίζην ηεο κεηαπηπρηαθήο κνπ δηαηξηβήο ζην ΠΜ Αίγισζζε Βηδηθή Ώγσγή θαη Βθπαίδεπζε ηνπ Σκήκαηνο Νεπηαγσγψλ Απηηθήο Μαθεδνλίαο θαη είρε σο ζηφρν ηελ δηεξεχλεζε: ησλ ζηάζεσλ θαη απφςεσλ επαγγεικαηηψλ ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ απέλαληη ζηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ ησλ γλψζεσλ ηνπο γηα ηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ ησλ εκπνδίσλ γηα ηελ εθαξκνγή ςπρνπαηδαγσγηθψλ κνξθψλ παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ. Δ ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ έγηλε κε ηε βνήζεηα εκηδνκεκέλεο ζπλέληεπμεο. Βηδηθφηεξα πξαγκαηνπνηήζεθαλ 10 ζπλεληεχμεηο. ηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ 5 εθπαηδεπηηθνί θαη 5 ςπρνιφγνη κε εηδίθεπζε ζηελ Βηδηθή Ώγσγή ή εκπεηξία ζηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο, νη νπνίνη εξγάδνληαη επαγγεικαηηθά ζηνλ ρψξν ηεο Βηδηθήο Ώγσγήο ζηνπο λνκνχο Υαιθίδαο, Αξάκαο θαη Θεζζαινλίθεο.Σν δείγκα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ήηαλ επθαηξηαθφ, δειαδή θαζνξίζηεθε απφ ηε δηαζεζηκφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ςπρνιφγσλ. ην ζπγθεθξηκέλν άξζξν ζα 377

εζηηάζνπκε ζηηο αληηιήςεηο ησλ ςπρνιφγσλ γηα ηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ ζηνλ ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. 2.2 Αλάιπζε Γεδνκέλσλ Δ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ αθνινχζεζε ηε ζεκαηηθή πνηνηηθή αλάιπζε. Ώξρηθά, απνδψζακε θσδηθνχο ζε ζεκαληηθά δεδνκέλα θαη ζηε ζπλέρεηα νκαδνπνηήζακε ηα δεδνκέλα καο ζε θαηεγνξίεο, αλά ζέκα, ζρεηηθφ κε θάζε εξεπλεηηθφ καο εξψηεκα. ηε ζπλέρεηα, νη θαηεγνξίεο απηέο θαηαηάρζεθαλ ζε γεληθνχο ζεκαηηθνχο άμνλεο, νη νπνίνη δεκηνπξγήζεθαλ βάζεη ζεκαζηνινγηθήο ζπλάθεηαο κεηαμχ άμνλα θαη θαηεγνξηψλ. 2.3 Απνηειέζκαηα θαη Σπδήηεζε Ώπφ ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ γηα ηνπο ςπρνιφγνπο πξνθχπηνπλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηηο ζηάζεηο θαη ηηο γλψζεηο ηνπο απέλαληη ζηα δψα θαη ζηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ. πλνςίδνληαο ηα απνηειέζκαηα: Οη ςπρνιφγνη είλαη ζεηηθά δηαθείκελνη απέλαληη ζηα δψα θαη ηελ παξνπζία ηνπο ζην ζρνιηθφ πιαίζην ηεο Βηδηθήο Ώγσγήο, θαζψο ζεσξνχλ φηη ηα δψα δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δσή ηνπ αλζξψπνπ θαη εηδηθφηεξα ζηε δσή ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο αλάγθεο. Ώπηφ ην απνηέιεζκα έξρεηαη ζε ζπκθσλία κε άιιεο παξφκνηεο έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζην εμσηεξηθφ ζε επίπεδν επαγγεικαηηψλ πγείαο θαη εθπαηδεπηηθψλ (Hightower 2010, Hall-Million 2014, Ryan 2002, Ryan 2000). Βπηπιένλ, θαίλεηαη φηη ηνλίδνπλ ηδηαίηεξα ηε ζπλαηζζεκαηηθή δηάζηαζε ηεο ζρέζεο αλζξψπνπ-δψνπ θαη ηε ζπκβνιή ησλ δψσλ ζηελ θνηλσληθνπνίεζε θαη αλάπηπμε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ζηνπο αλζξψπνπο. Ώλαθνξηθά κε ηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο παξεκβάζεηο κε ηε βνήζεηα δψσλ, νη ςπρνιφγνη ηνλίδνπλ ηε ζεξαπεπηηθή δηάζηαζε πνπ απηέο κπνξνχλ λα πάξνπλ. Παξφια απηά δηαθάλεθε φηη νη ίδηνη δελ έρνπλ εκπεηξία εθαξκνγήο αληίζηνηρσλ παξεκβάζεσλ κε ηηο γλψζεηο ηνπο λα θηλνχληαη ζε κέηξην επίπεδν κε θχξηα πεγή πξνέιεπζεο ηνπο ηε ηειεφξαζε, ην ίληεξλεη θαη ηα ζεκηλάξηα. Σα παξαπάλσ επξήκαηα έξρνληαη ζε ζπκθσλία κε αληίζηνηρεο έξεπλεο ζηνλ δηεζλή ρψξν (Ryan 2002, Prey 2008). Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ έξεπλα ηεο Ryan (2002) ε πιεηνςεθία ησλ ζπκκεηερφλησλ, ςπρνιφγσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, ζεσξνχζε φηη έρεη κέζν επίπεδν γλψζεσλ γηα ηε ζεξαπεία κε δψα. Δ έιιεηςε, απφ ηελ άιιε, εκπεηξίαο κπνξεί λα ζπζρεηηζηεί κε ην ρακειφ επίπεδν γλψζεσλ πνπ παξέρεη ε παλεπηζηεκηαθή ηνπο εθπαίδεπζε ζε ζρέζε κε ηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα ησλ δψσλ. Οη ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ απνηειεί ηδηαίηεξα πξφζθαην πεδίν κειέηεο ζηε δηεζλή εξεπλεηηθή θνηλφηεηα, ελψ ζε ζρέζε κε ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα δελ έρεη αλαπηπρζεί αθφκε εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ κε απνηέιεζκα λα απνπζηάδεη ηειείσο απφ ηελ εθπαίδεπζε ησλ ςπρνιφγσλ. Καζψο 378

ινηπφλ νη ςπρνιφγνη ζηεξνχληαη ηεο απαξαίηεηεο εθπαίδεπζεο δελ εκπιέθνληαη θαη δε δεκηνπξγνχλ εχθνια επθαηξίεο γηα επαθή κε ηέηνηνπ είδνπο παξεκβάζεηο. Ώπηή ε ππφζεζε επαιεζεχεηαη απφ ην γεγνλφο φηη αθφκε θαη απηφ ην ρακειφ πνζνζηφ πνπ έρεη εκπεηξία κε παξεκβάζεηο κε ηε βνήζεηα δψσλ, εθαξκφδεη κνξθέο παξέκβαζεο πνπ είλαη άηππεο, θαζψο ζηεξνχληαη βαζηθά ζηνηρεία ησλ δνκεκέλσλ κνξθψλ παξέκβαζεο, φπσο ε θαηάιιειε εθπαίδεπζε ησλ αηφκσλ πνπ ηηο εθαξκφδνπλ, ε θαηάιιειε εθπαίδεπζε ησλ δψσλ, ε ζηνρνζέηεζε ηεο παξέκβαζεο θαη ε αμηνιφγεζε ηεο. Βπηπιένλ, νη ςπρνιφγνη θαίλεηαη φηη παξνπζηάδνπλ έληνλν ελδηαθέξνλ θαη αλαγλσξίδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα απηψλ ησλ παξεκβάζεσλ ζέηνληαο θάπνηεο πξνυπνζέζεηο, φπσο ην λα απνηειεί ζπκπιεξσκαηηθή κνξθή παξέκβαζεο, λα εθαξκφδεηαη απφ εθπαηδεπκέλα άηνκα θαη λα απεπζχλεηαη ζε ζπγθεθξηκέλν πιεζπζκφ-ζηφρν. Μεηαμχ ησλ δψσλ κε ηα νπνία ζα ήζειαλ λα πινπνηήζνπλ θάπνηνπ είδνπο παξέκβαζεο είλαη ηα κηθξά θαηνηθίδηα, ζθχινο θαη γάηα, θαη έλα κεγαιχηεξν νηθφζηην, ην άινγν. Δ πξνηίκεζε απηή κπνξεί λα απνδνζεί ζην γεγνλφο φηη ε επαθή θαη νη εκπεηξίεο κε ηα θαηνηθίδηα θαη νηθφζηηα δψα είλαη θαζεκεξηλή, νπφηε ππάξρεη νηθεηφηεηα, βαζηθφο παξάγνληαο γηα λα εμαιεηθζεί ν θφβνο θαη λα θαιιηεξγεζεί κηα ζεηηθή ζηάζε απέλαληί ηνπο. Χο πξνο ηα εκπφδηα γηα ηελ εθαξκνγή δηαθφξσλ παξεκβάζεσλ κε ηε βνήζεηα δψσλ ζηνλ ρψξν ηεο Βηδηθήο Ώγσγήο, ζεσξνχλ φηη ππάξρνπλ πνιιά εκπφδηα, κε θπξηφηεξα ηελ έιιεηςε θαηάιιεισλ ππνδνκψλ, εηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ, ρξεκαηηθψλ πφξσλ, θαηάιιεια εθπαηδεπκέλσλ αηφκσλ θαη ηε δπζθνιία ζηελ νξγάλσζε απηψλ ησλ πξνγξακκάησλ. Ώλάινγεο αλεζπρίεο εθθξάζηεθαλ θαη απφ ζπκκεηέρνληεο ζε αληίζηνηρεοέξεπλεο ζην εμσηεξηθφ (Hall-Million 2014, Ryan 2002, Ryan 2000, Prey 2008). Σέινο, ε δηακφξθσζε ζεηηθψλ ζηάζεσλ απέλαληη ζηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο παξεκβάζεηο κε ηε βνήζεηα δψσλ ζχκθσλα κε ηνπο ςπρνιφγνπο κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ ηεο ελεκέξσζεο ησλ παηδηψλ φζν θαη ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο ηφζν ζην ζρνιείν, κε ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ φζν θαηηεο βησκαηηθήο επαθήο κέζα απφ επηζθέςεηο ζε ρψξνπο πνπ θηινμελνχλ δψα. 2.4 Πεξηνξηζκνί θαη πξνηάζεηο Δ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα έρεη νξηζκέλνπο πεξηνξηζκνχο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε επηινγή ησλ ζπκκεηερφλησλ ηεο έξεπλαο πξνήιζε κε επθαηξηαθφ ηξφπν θαη ν αξηζκφο ηνπο είλαη κηθξφο. Χο εθ ηνχηνπ, απαξαίηεηεο είλαη επηπιένλ έξεπλεο πξηλ γεληθεπηνχλ ηα απνηειέζκαηα ηφζν ζηελ θνηλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ φζν θαη ζηελ θνηλφηεηα ησλ ςπρνιφγσλ. Καηά θχξην ιφγν, ζα είρε κεγάιν ελδηαθέξνλ ε απφθηεζε πεξηζζφηεξσλ δεδνκέλσλ απφ έλα αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα. Καζψο ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο έδεημαλ φηη νη ςπρνιφγνη είλαη ζεηηθά δηαθείκελνη ζηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κεηε βνήζεηα δψσλ θαη επηπιένλ αλαθέξνπλ ηηο πεξηνξηζκέλεο γλψζεηο πνπ έρνπλ θαη ηελ επηζπκία ηνπο γηα 379

πεξηζζφηεξε πιεξνθφξεζε θαη ελεκέξσζε, θξίλνληαη απαξαίηεηεο, αθφηνπ απνδεηρζεί ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ κνξθψλ απηψλ παξέκβαζεο θαη γηα ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα, ζπγθεθξηκέλεο δξάζεηο ελεκέξσζεο γηα ηα νθέιε απηνχ ηνπ είδνπο ησλ παξεκβάζεσλ, κέζα απφ ηελ παξνπζίαζε εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ απφ επαγγεικαηίεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα δψα ζην ζρνιηθφ πιαίζην είηε κε ηε κνξθή ςπρνπαηδαγσγηθψλ παξεκβάζεσλ κε ηε βνήζεηα δψσλ είηε γηα ηελ παξαηήξεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ζηηο Φπζηθέο Βπηζηήκεο. ε ζρέζε κε ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα θαη ηελ αμηνπνίεζε ησλ απνηειεζκάησλ πξνο φθεινο ησλ καζεηψλ, ε ζεηηθή ζηάζε ησλ ςπρνιφγσλ απέλαληη ζηα δψα θαη ηηο ςπρνπαηδαγσγηθέο κνξθέο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ, ζα κπνξνχζε λα αμηνπνηεζεί γηα ηε δεκηνπξγία θαηάιιεισλ επθαηξηψλ ζπκκεηνρήο ησλ δψσλ ζην ζρνιείν σο θίλεηξν ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ. Βπηπιένλ, ζα κπνξνχζαλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ αλαγθψλ ηνπ «άιινπ» θαη ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο, θαζψο κέζα απφ ηελ επαθή ησλ παηδηψλ κε δσληαλνχο νξγαληζκνχο ηα παηδηά αληηιακβάλνληαη φηη νη δσληαλνί νξγαληζκνί έρνπλ αλάγθεο θαη ζπλαηζζήκαηα θαη φηη ε δηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά ηα επεξεάδεη. Χο εθ ηνχηνπ, καζαίλνπλ λα θαιιηεξγνχλ ππεχζπλε ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηα δψα θαη λα ηα ζέβνληαη. ε ζρέζε κε ηηο Βηδηθέο δνκέο Βθπαίδεπζεο, εηδηθά εθπαηδεπκέλα δψα ζα κπνξνχζαλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο θαηαιχηεο ή κεζνιαβεηέο,γηα παηδηά πνπ αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ζηελ επηθνηλσλία, ζηηο θνηλσληθέο αιιειεπηδξάζεηο ηνπο θαη λα επηζπεχζνπλ ηε δηαδηθαζία νηθνδφκεζεο ζρέζεο κε άιια άηνκα. Οινθιεξψλνληαο, γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ε ζπκκεηνρή ησλ δψσλ ζην ζρνιηθφ πιαίζην κε δηάθνξεο κνξθέο ςπρνπαηδαγσγηθήο παξέκβαζεο αλνίγεη έλαλ λέν θφζκν κε ζεκαληηθέο δπλαηφηεηεο θαη πξνθιήζεηο. Βλαπφθεηηαη ζηελ εξεπλεηηθή θαη επηζηεκνληθή θνηλφηεηα λα θαζνξίζεη ηνλ ηξφπν αμηνπνίεζεο ηεο ζπκκεηνρήο απηήο. Βηβιηνγξαθία Altschiller, D. (2011). Animal-assisted therapy. Santa Barbara: Greenwood. Bueche, S. (2003). Going to the dogs: Therapy dogs promote reading. ReadingToday, 20(4), 46. Delta Society (1997). Animal-assisted therapy: Therapeutic intervetions. Renton, WA: Delta Society. Esteves, S. &Stokes, T. (2008). Social effects of a dog s presence on children with disabilities.anthrozoos, 21(1), 5 15. Hall-Million, S. (2014) Assessing Provider Knowledge and Attitude Towards Animal-Assisted Therapy as Complementary Treatment for Children. Practice Inquiry Projects.,29. 380

Hightower, Robyn M. (2010). Assessment of occupational therapists' attitudes and knowledge of animal-assisted therapy. Masterand Doctoral Projects, California School of Professional Psychology, Alameda. Levinson, B. (1969). Pet-oriented child psychotherapy. Springfield, IL: Charles CThomas. Martin, F., & Farnum, J. (2002). Animal-assisted therapy for children with pervasivedevelopmental disorders. Western Journal of Nursing Research, 24,657-670. Owens, R., & Williams, N. (1995). A new breed of teachers pet. TeachingPre K-8, 26(2), 50-54. Prey, E. (2008). Furry Therapists: School Psychologists Perceptions of the Advantages and Disadvantage of Animal Therapy in Wisconsin Schools. Degrees Thesis, University of Wisconsin Stout, Wisconsin. Prothmann, C., Ettrich, S., & Prothmann, D. (2009) Preference for, and responsiveness to, people, dogs and objects in children with autism. Anthrozoös, 22(2),161-171. Ross, S.B. (1992). Building empathy to reduce violence to all living things. Journal of Society for Companion Animal Studies, 4 (1), 4-5. Ryan, H. (2000). The current use of dogs in Minnesota public schools: Current use, support for, potential concerns and educator familiarity with potential benefits. Master Thesis, University of Wisconsin Stout, Wisconsin. Ryan, H. (2002). Σhe use of dogs in California public schools: current use, support for, potential concerns and educator familiarity with potential benefits. Unpublished Solomon, O.(2010). What a dog can do: Children with autism and therapy dogs in social interaction. ETHOS Journal of the Society for Psychological Anthropology, 38, 143 166. Wolff, E. (1970). A survey of animals in psychiatric institutions in the United States.Denver Colorado American Humane Association Report. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Κξπζηαιιίδνπ Βηξήλε, ςπρνιφγνο κε κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηε πκβνπιεπηηθή ςπρνινγία θαη ζηε Αίγισζζε Βηδηθή Ώγσγή. Σα εξεπλεηηθά κνπ ελδηαθέξνληα πξνζαλαηνιίδνληαη ζηηο πεξηνρέο ηεο αλαπηπμηαθήο, γλσζηηθήο, εθπαηδεπηηθήο ςπρνινγίαο, ηεο εηδηθήο αγσγήο θαη ηεο ζπκβνπιεπηηθήο γνλέσλ. Έρσ εξγαζηαθή εκπεηξία σο ςπρνιφγνο ζε δνκέο Βηδηθήο θαη Γεληθήο Ώγσγήο θαη δηδαθηηθή εκπεηξία ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. 381

«πλ-θξνληίδσ» ( Connecting4Caring C4C) ΑΝΑΡΣΖΜΔΝΖΔΡΓΑΗΑ ΐεξνλίθε Κχξθνπ 2 Ο Πεηξακαηηθφ Α. Εσαλλίλσλ verkirkou@gmail.com ΘΒΜΏΣΕΚΟ ΏΞΟΝΏ: ΠΡΟΓΡΏΜΜΏ ΏΓΧΓΔ ΤΓΒΕΏ Πεξίιεςε Δ Β Σάμε ηνπ ζρνιείνπ καο πξαγκαηνπνίεζε ην Αηεζλέο Πξφγξακκα θαηάξηηζεο εθπαηδεπηηθψλ θαη παξέκβαζεο γηα ηελ πξναγσγή ηνπ ζεηηθνχ θιίκαηνο θαη ηεο ςπρηθήο αλζεθηηθφηεηαο ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα WeC.A.R.E.. ΐαζηθφο ζθνπφο ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη: Δ ελίζρπζε ηεο ςπρηθήο αλζεθηηθφηεηαο θαη ε πξναγσγή ηνπ ζεηηθνχ ζρνιηθνχ θιίκαηνο, θάηη πνπ επηδηψθεηαη κέζα απφ ηελ ππνζηήξημε παηδηψλ, εθπαηδεπηηθψλ θαη ζρνιείσλ ζηηο δχζθνιεο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο. Σε δεκηνπξγία ελφο δηεζλνχο πξνγξάκκαηνο θαηάξηηζεο εθπαηδεπηηθψλ, πξφιεςεο θαη παξέκβαζεο ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. Σελ ελίζρπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο θαηαλφεζεο, ζπλεξγαζίαο θαη δξάζεο. Σελ αλάπηπμε δηεζλνχο δηθηχνπ ζρνιείσλ σο θνηλνηήησλ πνπ λνηάδνληαη θαη θξνληίδνπλ. Δ δηθηχσζή ηνπο, πξαγκαηψλεηαη κέζα απφ ηελ εηθνληθή επηβίβαζε ησλ ηάμεσλ ζην «θαξάβη ησλ ζρνιείσλ ηνπ WeC.A.R.E» (Online δηαδξαζηηθφ παηρλίδη SailingforCaring). Μεζνδνινγία - Βλέξγεηεο πινπνίεζήο ηνπ: Δ πξψηε ζεκαηηθή ελφηεηα ζηφρεπε ζηελ πξναγσγή ηνπ ζεηηθνχ θιίκαηνο θαη ηεο ςπρηθήο αλζεθηηθφηεηαο. Πξηλ ηνλ απφπινπ ηνπ θαξαβηνχ ησλ ζρνιείσλ ηνπ WeCare νη ζπκκεηέρνληεο καζεηέο ζα έπξεπε λα πξνεηνηκαζηνχλ γηα ην ηαμίδη ηεο νκάδαο ηνπο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, νη καζεηέο θιήζεθαλ λα απηνπξνζδηνξηζηνχλ σο νκάδα, ραξηνγξαθψληαο ηηο αμίεο ηεο ηάμεο ηνπο, ηα ζεηηθά ηεο ζηνηρεία αιιά θαη εθείλα πνπ ηνπο δπζθνιεχνπλ θαη ζα ήζειαλ λα αιιάμνπλ. Έηζη, νη καζεηέο έγηλαλ Οκάδα, εηνίκαζαλ ηηο Ώπνζθεπέο ηνπο γηα ην ηαμίδη θαη αλήξηεζαλ ζηε Αηαθήξπμε ησλ ζπληαμηδησηψλ ηεο θακπίλαο ηηο βαζηθέο αμίεο ηνπο. 382

Δ πξψηε ζηάζε ηνπ ηαμηδηνχ έγηλε ζην Νεζί ησλ ζπλαηζζεκάησλ, ζην Νεζί ηεο Καιπςνχο, φπνπ βαζηθφο άμνλαο αλαθνξάο ήηαλ ε Ώλαγλψξηζε ησλ πλαηζζεκάησλ θαη ε Αηαρείξηζε ησλ δχζθνισλ ζπλαηζζεκάησλ. Οη εκπεηξίεο ηεο πξψηεο θαη δεχηεξεο κέξαο ζην Νεζί ηεο Καιπςνχο αλαξηήζεθαλ ζην Σαμηδησηηθφ Λεχθσκα ηεο ηάμεο. Ο επφκελνο ζηαζκφο ηνπ θαξαβηνχ ησλ ζρνιείσλ ηνπ WeC.A.R.E. ήηαλ ην Νεζί ηνπ Κχθισπα Πνιχθεκνπ. Δ επηβίβαζε ζην λεζί απηφ θαη νη δξαζηεξηφηεηεο ηεο ηξίηεο ζεκαηηθήο πνπ δηεμήρζεζαλ είραλ σο ζηφρν ηε Αηαρείξηζε Ώγρνγφλσλ θαηαζηάζεσλ. Σειεπηαίνο ζηαζκφο ηνπ θαξαβηνχ ήηαλ ην λεζί ησλ Λσηνθάγσλ. Δ επηβίβαζε ζην λεζί απηφ θαη νη δξαζηεξηφηεηεο ηεο ηέηαξηεο ζεκαηηθήο ελφηεηαο πνπ δηεμήρζεζαλ είραλ σο ζηφρν ηε δηαθνξεηηθφηεηα ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα. Ώλαξηήζεηο θνηλψλ project / θιείζηκν πξνγξάκκαηνο. ΛΒΞΒΕ ΚΛΒΕΑΕΏ: ΦΤΥΕΚΔ ΏΝΘΒΚΣΕΚΟΣΔΣΏ ΑΕΏΥΒΕΡΕΔ ΤΝΏΕΘΔΜΏΣΧΝ - ΑΕΏΦΟΡΒΣΕΚΟΣΔΣΏ 383

Έκθπιεο δηαθνξνπνηήζεηο ζην κάζεκα ησλ καζεκαηηθψλ ζηε γπκλαζηαθή δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα: πνζνηηθή έξεπλα κηθξήο θιίκαθαο Υξήζηνο Κσηζφπνπινο ΠΒ02, Αηεπζπληήο Γπκλαζίνπ Οηλφεο Καζηνξηάο, mail@gym-oinois.kas.sch.gr ηεξγηαλή Μπίιηνπ ΠΒ02, Βθπαηδεπηηθφο Γπκλαζίνπ Οηλφεο Καζηνξηάο, mail@gym-oinois.kas.sch.gr ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 10. Βηεξφηεηα θαη ξαηζηζκφο (θπιεηηθφο, ζξεζθεπηηθφο, θνηλσληθφο, νηθνλνκηθφο, έκθπινο, έκθπιεο ηαπηφηεηεο θαη δηαθνξεηηθφηεηα, θιπ.) ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ώπφ ην ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ πξνεγνχκελνπ αηψλα ηα θεκηληζηηθά θηλήκαηα δηεθδηθνχζαλ θπξίσο ζηνλ αλαπηπγκέλν δπηηθφ θφζκν ίζεο επθαηξίεο εθπαίδεπζεο γηα ηηο γπλαίθεο. ήκεξα αθφκε, εκπεηξηθά δεδνκέλα θαη έξεπλεο, δηεζλψο αιιά θαη ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν (Κ.Β.Θ.Ε.) αλεπξίζθνπλ θαη πξνβάιινπλ ηελ ππνεθπξνζψπεζε ησλ γπλαηθψλ ζην ρψξν ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ σο απφξξνηα ηεο ιεηηνπξγίαο ζηνπο ρψξνπο εθπαίδεπζεο ζηεξεφηππσλ αληηιήςεσλ γηα ην ξφιν ηνπ γπλαηθείνπ θχινπ κε ζπλέπεηεο αηνκηθέο, νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο. Κπξίσο απηέο νη ζηεξεφηππεο αληηιήςεηο αλαπαξάγνληαη ζηνπο ρψξνπο εθπαίδεπζεο απφ ηε ιεηηνπξγία ελφο «παξάιιεινπ» πξνγξάκκαηνο (hidden curriculum) πνπ αθνξά ζε ζεκαληηθνχο παξάγνληεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, φπσο είλαη νη ζπκκαζεηέο θαη νη εθπαηδεπηηθνί. Δ παξνχζα πνζνηηθή έξεπλα κηθξήο θιίκαθαο δηεμήρζεθε ζην Γπκλάζην Οηλφεο θαηά ην ζρνιηθφ έηνο 2015 2016 κε εξσηεκαηνιφγην, ην νπνίν απνηειεί πξνζαξκνγή αληίζηνηρνπ αγγιφθσλνπ πνπ έρεη ρξεζηκνπνηεζεί κε επηηπρία γηα ηε κέηξεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο ζπκπεξηθνξάο ζην εμσηεξηθφ, κε αθνξκή ηε θνίηεζε ηνπ Αηεπζπληή ηνπ ρνιείνπ ζην κεηαπηπρηαθφ ηνπ Β.Ώ.Π. «πνπδέο ζηελ εθπαίδεπζε», θαη δηεξεπλά κε ηε ρξήζε ηεο επαγσγηθήο ζηαηηζηηθήο (SPSS) έκθπιεο δηαθνξνπνηήζεηο θαηά ηε δηδαζθαιία ηνπ καζήκαηνο ησλ καζεκαηηθψλ ζηελ ηάμε απφ ηελ πιεπξά ηεο ζπκπεξηθνξάο εθπαηδεπηηθνχ κε βάζε ηηο απφςεηο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ θαη ζπγθξίλεη ηα απνηειέζκαηα κε εθείλα αλάινγσλ πνζνηηθψλ εξεπλψλ θπξίσο ηνπ εμσηεξηθνχ, αιιά θαη ειιείςεη νκνίσλ εγρψξησλ εξεπλψλ κε πνηνηηθά δεδνκέλα πνπ αθνξνχλ ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ζηελ Βιιάδα. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: έκθπιεο δηαθνξνπνηήζεηο, καζεκαηηθά, ζρνιείν, εθπαηδεπηηθφο, ζπκπεξηθνξά, «παξάιιειν» πξφγξακκα 384

Έλα παξάδεηγκα βησκαηηθήο δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο ζηε Λνγνηερλία ηνπ Γεληθνχ Λπθείνπ κε ζηφρν ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο Υξπζψ Λπγίδνπ ρνιηθή ζχκβνπινο ΠΒ02 Π.Β. άκνπ, chrysolygizou@hotmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο -Αηδαθηηθέο πξνηάζεηο-καιέο δηδαθηηθέο πξαθηηθέο ΠΔΡΗΛΖΦΖ Δ ςυγκεκριμζνθ διδακτικι πρόταςθ πινπνηήζεθε ςε ςχολείο τθσ Αττικισ, ςτθ Β Σάμε ΓΒΛ, φπνπ δίδαμα Νενειιεληθή Λνγνηερλία θαη εηδηθφηεξα θαηά ηε δηδαζθαιία ηεο λνπβέιαο «Δ ηηκή θαη ην ρξήκα» ηνπ Θενηφθε. Παηδαγσγηθφο ζηφρνο ήηαλ εθηφο ησλ άιισλ, ε θαιιηέξγεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο θαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε απφ τουσ δηδαζθνκέλνπο, φηη ε αδηθία θαη ε βία δεκηνπξγνχλ έλα θαχιν θχθιν, ελψ ηαπηφρξνλα νη ξφινη ηνπ ζχηε θαη ηνπ ζχκαηνο ελαιιάζζνληαη. Γηα ηνν ζθνπφ απηφν, αμηνπνηήζεθε ηφζν ε παηδαγσγηθή κέζνδνο ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο φζν θαη ηνπ παηρληδηνχ ξφισλ. Οη κέζνδνη απηέο ζηεξίδνληαη ζε ειιεληθή θαη μέλε βηβιηνγξαθία, όπωσ Καξαηδφιαο, Λαδαξίδεο, Μαπξίδεο, Μπνλάλνο, Μσξεζφπνπινο, 2006, Aξρνληάθε θαη Φηιίππνπ, 2003, Mezirow J. Δ, Μεταςχθματίηουςα μάκθςθ, 2007, θ.ά. Σα βήκαηα πνπ αθνινπζήζεθαλ ήηαλ: α) Αφζεθαλ ςτοιχεία πνπ αθνξνχζαλ ην ινγνηερληθφ ξεχκα θαη ηνν ζπγγξαθέα. β) Ώλάγλσζε ηνπ έξγνπ. γ) Οη καζεηέο θαινχληαι να χωριςτοφν ςε ομάδεσ των 4-5 θαη λα απνδψζνπλ ηελ ππφζεζε ηνπ έξγνπ. δ) Ώλαθνίλσζε απφ εθπξφζσπν κηαο νκάδαο ζηελ νινκέιεηα. ε) Ο δηδάζθσλ ζεκεηψλεη ζηνλ πίλαθα ηνπο ξφινπο κε βάζε ηνπο θεληξηθνχο, αιιά θαη ηνπο δεπηεξεχνληεο ήξσεο- ξφινπο ηνπ έξγνπ. ζη) Καιεί ηνπο καζεηέο λα επηιέμνπλ έλα ξφιν θαη κε βάζε ηελ ειεχζεξε επηινγή ηνπο εληάζζνληαη ζηελ νκάδα ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο, που ζχει επιλζξει τον ίδιο ρόλο πξνζέρνληαο, ψζηε λα θαιπφκοφν οι πρωταγωνιςτικοί ρόλοι (κία νκάδα- έλαο ξφινο). Ο κηθξφηεξνο δπλαηφο αξηζκφο θάζε νκάδαο είλαη τρία κέιε θαη ν κεγαλφτεροσ πζντε. δ) Οη καζεηέο θαινχληαη, αθνχ ληψζνπλ ηνν ξφιν πνπ έρνπλ επηιέμεη θαη αθνχ αθνπζηνχλ φιεο νη θσλέο κέζα ζηελ νκάδα, λα ζηείινπλ κία επηζηνιή ζε έλαλ άιινν ήξσα- ξφιν εθθξάδνληαο ζθέςεηο θαη ζπλαηζζήκαηα κε βάζε ηελ ππφζεζε θαη ην ηέινο ηνπ ινγνηερληθνχ έξγνπ. Αίλεηαη ρξφλνο 15 ιεπηψλ. ε) Αηαβάδνληαη νη επηζηνιέο ζηελ νινκέιεηα απφ ηνλ εθπξφζσπν θάζε νκάδαο. ζ) Ο θαζεγεηήο θαηαγξάθεη ζηνλ πίλαθα ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ εθθξάδνληαη ζεκεηψλνληαο απνζηνιέα θαη παξαιήπηε. η) ρνιηάδεη θαη νδεγεί ηνπο καζεηέο ζε ζπκπεξάζκαηα. ηα) Ώλαζηνραζκφο νη καζεηέο θαινχληαη λα εθθξάζνπλ ην ζπλαίζζεκα πνπ βίσζαλ. Δ αληαπφθξηζε ησλ καζεηψλ ππήξμε ηδηαίηεξα ζεηηθή. 385

Παηδαγσγηθά νθέιε: Οη ζπκκεηέρνληεο δηαηεξνχλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο ακείσην. Πξνσζείηαη ν αλαζηνραζκφο θαη ε θαιιηέξγεηα θξηηηθήο ζθέςεο (Κφθθνο 2005:120). Βμνηθεηψλνληαη κε ηηο ζέζεηο θαη ηνπο ζηφρνπο ησλ εξψσλ. Βπαηζζεηνπνηνχληαη ζε εκπεηξίεο άιισλ πξνζψπσλ θαη απνθηνχλ ελζπλαίζζεζε. Ο θαζεγεηήο ιεηηνπξγεί πεξηζζφηεξν σο ζπλεξγάηεο θαη ιηγφηεξν σο θνξέαο γλψζεσλ. Οη καζεηέο ελεξγνπνηνχληαη θαη ζπλεξγάδνλταη κεηαμχ ηνπο. Καηαλννχλ ηε ζπλζήθε, ηηο αληηδξάζεηο, ηηο ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ εξψσλ θαη εθθξάηουν ςκζψεισ και ςυναιςκιματα. Δ κέζνδνο απηή θαιιηεξγεί ηε καθξνπξφζεζκε κλήκε, ιφγσ ηνπ βησκαηηθνχ ηεο ραξαθηήξα. Πξνηείλεηαη φκσο, λα κελ εθαξκφδεηαη ζηελ αξρή ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο, αιιά φηαλ ζα έρεη δηακνξθσζεί θιίκα εκπηζηνζχλεο κεηαμχ δηδάζθνληνο θαη δηδαζθνκέλσλ. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Οκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία, παηρλίδη ξφισλ, βησκαηηθή δηδαζθαιία, ελζπλαίζζεζε 386

Μεγάια Παλαζήλαηα ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ Αλαζηαζία Μάγθνπ ΚαζεγήηξηαΦπζηθήο Ώγσγήο Αεκ. ρνι. Άξδαζζαο-Ώζβεζηφπεηξαο maggounat@gmail.com ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, θιπ. Πεξίιεςε ΘΔΜΑΣΗΚΖ:Μεγάια Παλαζήλαηα, ζξεζθεπηηθφο ρνξφο ησλ Καξπάηηδσλ. ΑΡΗΘΜΟ ΤΜΜΔΣΔΥΟΝΣΧΝ: Βιάρηζηνο 14. Μέγηζηνο 20 ΤΝΟΠΣΗΚΖ ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΣΟΤ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟΤ: ην εξγαζηήξην ζα επηρεηξεζεί ε πξνζνκνίσζε ησλ Παλαζελαίσλ κε απιφ θαη θαηαλνεηφ ηξφπν ψζηε λα κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ζην ζρνιείν (Νεπαγσγείν, Αεκνηηθφ, Γπκλάζην, Λχθεην). Ώξρηθά, ζα γίλεη ε γλσξηκία κε ηελ πνκπή πνπ αλαπαξηζηάηαη ζηε δσθφξν ηνπ Παξζελψλα. Καηφπηλ, ηα κέιε ηνπ εξγαζηεξίνπ ζα ρσξηζηνχλ ζε νκάδεο γηα λα αλαπαξαζηήζνπλ ηα δηαθνξεηηθά ηκήκαηα ηεο Πνκπήο ησλ Μεγάισλ Παλαζελαίσλ θαη ηελ ελαπφζεζε ηνπ ηεξνχ πέπινπ ζηε ζεά Ώζελά. ηε ζπλέρεηα, ζα δηδαρζνχλ: 1) ηε ρνξνγξαθία «Υνξεχνληαο γηα ηελ Ξεληηεκέλε Ώδεξθή καο» ζηέιλνληαο κήλπκα γηα ηνλ επαλαπαηξηζκφ ηεο Καξπάηηδαο πνπ βξίζθεηαη ζην ΐξεηαληθφ Μνπζείν, 2) ηνλ «ζξεζθεπηηθφ ρνξφ ησλ Καξπάηηδσλ». ην ηέινο νη ζπκκεηέρνληεο ηνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηάζνπλ νινθιεξσκέλα ηα παξαπάλσ δξψκελα. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ ΔΠΗΜΟΡΦΧΣΗΚΖ ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ: Δ κεζνδνινγία ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ εξγαζηεξίνπ ζηεξίδεηαη ζηε βησκαηηθή κάζεζε ηνπ Dewey (1934) θαη ηε κεηαζρεκαηίδνπζα κάζεζεο ηνπ Mezirow (2007). 387

ΓΗΓΑΚΣΗΚΑ ΒΖΜΑΣΑ-ΤΝΟΠΣΗΚΖ ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΧΝ: Πξψηα ζα γίλεη ε γλσξηκία ησλ ζπκκεηερφλησλ, ζα αθνινπζήζεη παξνπζίαζε ηνπ ζέκαηνο κε εηζήγεζε θαη powerpoint, ζα γίλεη ν ρσξηζκφο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε νκάδεο ησλ ηεζζάξσλ-πέληε αηφκσλ. Θα αθνινπζήζεη ν θαηακεξηζκφο ησλ δηαθνξεηηθψλ θνκκαηηψλ ηεο Πνκπήο ζηηο νκάδεο. ηε ζπλέρεηα, ζα δηδαρζνχλ ηνλ «ζξεζθεπηηθφ ρνξφ ησλ Καξπάηηδσλ» θαη ηε ρνξνγξαθία «Υνξεχνληαο γηα ηελ Ξεληηεκέλε Ώδεξθή καο». ην ηειηθφ ζηάδην ζα γίλεη ε παξνπζίαζε ηεο Πνκπήο, ηνπ «ζξεζθεπηηθνχ ρνξνχ ησλ Καξπάηηδσλ» θαη ηεο ρνξνγξαθίαο «Υνξεχνληαο γηα ηελ Ξεληηεκέλε Ώδεξθή καο». ΓΗΓΑΚΣΗΚΟ ΤΛΗΚΟ: Σν δηδαθηηθφ πιηθφ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζα είλαη ππνινγηζηέο, πξνβνιηθφ, ζχκβνια, θιαδηά ειηάο, αζπίδα θαη πεξηθεθαιαία Ώζελάο, ρηηψλεο, κνπζηθή. ΠΡΟΓΟΚΧΜΔΝΑ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ: ε επίπεδν γλψζεσλ: Να απνθηήζνπλ γλψζεηο θαη εκπεηξίεο ζρεηηθά κε ηελ πνκπή ησλ Μεγάισλ Παλαζελαίσλ πνπ απεηθνλίδεηαη ζηελ ησληθή δσθφξν ηνπ Παξζελψλα. Να γλσξίζνπλ ηνλ Θξεζθεπηηθφ ρνξφ ησλ Καξπάηηδσλ. Να θαηαλνήζνπλ ηελ εκπινθή ηεο θίλεζεο ζην γλσζηηθφ ηνπίν ηνπ ζρνιείνπ φπνπ ν «βνκβαξδηζκφο» θαζεκεξηλά απφ γλψζεηο, έλλνηεο, πιεξνθνξίεο είλαη αλειέεηνο. ε επίπεδν ηθαλνηήησλ: Να ρξεζηκνπνηνχλ βησκαηηθέο δξάζεηο ζην κάζεκά ηνπο. Να δηεξσηψληαη εάλ θαη άιια καζήκαηα κπζνινγίαο θαη ηζηνξίαο κπνξνχλ λα αλαπαξαζηαζνχλ βησκαηηθά. Να επηδεηθλχνπλ απηφ-απνηειεζκαηηθφηεηα φηαλ αλαιακβάλνπλ εξγαζίεο πνπ απαηηνχλ εκπινθή ηεο θίλεζεο. Να αληηπαξαζέηνπλ ηε καζεηνθεληξηθή θαη ελεξγεηηθή κάζεζε ζηνλ δαζθαιηθφ κνλφινγν. 388

ε επίπεδν ζηάζεσλ: Να απνθηήζνπλ ζεηηθή ζηάζε ζε ελαιιαθηηθέο κνξθέο δηδαζθαιίαο. Να κνηξαζηνχλ ηδέεο, ζρέδηα καζήκαηνο κε άιινπο ζπλαδέιθνπο, γηα ηελ παξνπζίαζε πνιηηηζηηθψλ θαη ιατθψλ δξψκελσλ. Να κεηαζρεκαηίζνπλ ηε γλψκε ηνπο γηα ηε δηάδνζε ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο σο «ππνρξέσζε». ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ ΣΧΝ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΧΝ ΣΟΤ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟΤ: Θα αμηνινγεζεί ην ελδηαθέξνλ θαη ε ζπκκεηνρή ησλ επηκνξθσκέλσλ γηα βησκαηηθέο δξάζεηο ζην κάζεκα ηεο Εζηνξίαο θαη ηεο αμηνπνίεζεο ηεο Μνπζεηαθήο Ώγσγήο. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Μεγάια Παλαζήλαηα, ζξεζθεπηηθφο ρνξφο ησλ Καξπάηηδσλ, δσθφξνο, Καξπάηηδεο, Βξέρζεην 389

Οη Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληψλ σο εξγαιεία άξζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ΑΝΑΡΣΖΜΔΝΖ ΔΡΓΑΗΑ Αζαλάζηνο Μαιέηζθνο, ρνιηθφο χκβνπινο Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο Γξεβελψλ maletskos@sch.gr ηαχξνο Κακαξνχδεο, Ώλαπιεξσηήο Καζεγεηήο ΠΣΑΒ, Παλεπηζηήκην Απηηθήο Μαθεδνλίαο ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 8.Σν ζρνιείν απέλαληη ζηηο κεγάιεο πξνθιήζεηο ηεο επνρήο: θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη θησρνπνίεζε πιεζπζκψλ, πξνζθπγηθφ δήηεκα, παγθνζκηνπνίεζε, πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα, αεηθφξνο αλάπηπμε, θνηλσλία ππεξθαηαλάισζεο αγαζψλ, ππεξπιεξνθφξεζε, θιπ. Πεξίιεςε Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο είλαη ε παξεκπφδηζε απνξξφθεζεο θνηλσληθψλ θαη δεκφζησλ αγαζψλ, φπσο π.ρ. απηά ηεο εθπαίδεπζεο, ηνπ ζπζηήκαηνο πγεηνλνκηθήο πεξίζαιςεο, ηεο ζπκκεηνρήο ζην πνιηηηθφ γίγλεζζαη θ.ά., ησλ νπνίσλ ε έιιεηςε νδεγεί ζπλήζσο θαη ζηελ νηθνλνκηθή αλέρεηα (Σζηάθαινο 1995). Κνηλσληθέο νκάδεο πνπ πθίζηαληαη «θνηλσληθφ απνθιεηζκφ» (νη ιεγφκελεο «Βππαζείο Οκάδεο») είλαη άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, άηνκα εμαξηεκέλα απφ δηάθνξεο νπζίεο, απνθπιαθηζκέλνη, παιηλλνζηνχληεο θαη κεηαλάζηεο, ζξεζθεπηηθέο θαη πνιηηηζκηθέο κεηνλφηεηεο (π.ρ. Ρνκά), θάηνηθνη παξακεζφξησλ πεξηνρψλ, γπλαίθεο. πλέπεηεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ κπνξεί λα απνηειέζνπλ ε θηψρεηα, ν θνηλσληθφο ζηηγκαηηζκφο, ε παξαβαηηθφηεηα θαη ηα ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα. Γηα λα δηαζθαιηζηεί θαη λα αλαπηπρζεί ε θνηλσληθή ζπλνρή θαη λα πξνσζεζεί ε πνιηηηζκηθή θαη ηερλνινγηθή βειηίσζε, είλαη απαξαίηεην λα δηεπξπλζεί ν ξφινο ηεο εθπαίδεπζεο, ψζηε λα ζπκπεξηιάβεη φια ηα άηνκα ηεο θνηλσλίαο. πγρξφλσο πξέπεη λα επηδηψθεηαη ε επαηζζεηνπνίεζε ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ θαη ε ζηαδηαθή άκβιπλζε θαη εμάιεηςε ησλ θνηλσληθψλ πξνθαηαιήςεσλ, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε θνηλσληθή ελζσκάησζε φισλ ησλ πνιηηψλ. Σν ζρνιείν νθείιεη λα αμηνπνηεί επαξθψο ηηο Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Βπηθνηλσληψλ, ψζηε λα πξνάγεηαη ε πξνζβαζηκφηεηα θαη ε εληαμηαθή εθπαίδεπζε. Δ ρξήζε θαηάιιεινπ ςεθηνπνηεκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ 390

πιηθνχ, εηδηθψλ εθαξκνγψλ θαη ινγηζκηθψλ δεκηνπξγεί άξζε ησλ εκπνδίσλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ εππαζψλ νκάδσλ θαη ίζεο επθαηξίεο κάζεζεο, ζπκκεηνρήο θαη πξφζβαζεο. Δ ςεθηαθή ηερλνινγία κπνξεί λα βνεζήζεη ηα άηνκα κε αλαπεξίεο λα μεπεξάζνπλ ηα εκπφδηα ηεο επηθνηλσλίαο θαη λα απνθηήζνπλ πξφζβαζε ζε θάζε είδνο γξακκαηηζκνχ θαζψο θαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Δ εθπαίδεπζε κπνξεί λα εκπινπηηζηεί κε κεζφδνπο εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ζπκπιήξσζεο ηεο δηα δψζεο δηδαζθαιίαο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ή εθκάζεζεο δεμηνηήησλ ζηελ ηάμε κε ελαιιαθηηθέο κεζφδνπο, φπσο είλαη ε εθπαίδεπζε πνπ παξέρεηαη απφ απφζηαζε θαη βαζίδεηαη ζε πξνεγκέλεο Σ.Π.Β. Πξφθεηηαη γηα ηελ αλάπηπμε θαηάιιεισλ καζεζηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη πνιπκνξθηθνχ πιηθνχ πνπ παξέρνληαη ζην χζηεκα Αηαρείξηζεο Μαζεζηαθψλ Αξαζηεξηνηήησλ (LAMS) κέζσ ηνπ Αηαδηθηχνπ. Δ κεγάιε δηείζδπζε ηεο ηερλνινγίαο ζηελ θαζεκεξηλή δσή έρεη σο απνηέιεζκα δηζεθαηνκκχξηα πιένλ ρξήζηεο ηνπ δηαδηθηχνπ θαη ησλ έμππλσλ θηλεηψλ λα δηακνξθψλνπλ κία λέα πξαγκαηηθφηεηα θαη λα νξίδνπλ κία δηεζλή αγνξά εξγαζίαο πξνζβάζηκε κέζα απφ ειεθηξνληθά θαλάιηα. Σν γεγνλφο απηφ δεκηνπξγεί πνιιέο λέεο πξννπηηθέο αλάπηπμεο θαη εμσζηξέθεηαο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο θαηάξηηζεο θαη ηεο εχξεζεο εξγαζίαο. Υξεηάδεηαη αλαζεψξεζε ηνπ δεηήκαηνο ηεο εθπαίδεπζεο ησλ αηφκσλ πνπ βηψλνπλ δηαρσξηζκφ, πεξηζσξηνπνίεζε ή απνθιεηζκφ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ή άξζε ησλ εκπνδίσλ, σο πξφθιεζε γηα αλαβάζκηζε ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο ζην ζχλνιφ ηεο. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο, εθπαίδεπζε, ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ 391

Ζ αμηνπνίεζε ησλ κέζσλ θνηλσληθήο δηθηχσζεο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο βειηίσζεο ηεο επηθνηλσλίαο, ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηεο ηζφηηκεο ζπκκεηνρήο ζηελ εθπαίδεπζε: Ζ πεξίπησζε ηεο ειεθηξνληθήο θνηλφηεηαο κάζεζεο Edmodo ΑΝΑΡΣΖΜΔΝΖ ΔΡΓΑΗΑ Αζαλάζηνο Μαιέηζθνο ρνιηθφο χκβνπινο ηεο 2εο πεξηθέξεηαο Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο Γξεβελψλ maletskos@sch.gr Αιέμηνο Μαζηξνγηάλλεο ρνιηθφο χκβνπινο ηεο 3εο πεξηθέξεηαο Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο Ώηησι/λίαο ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 6.Καηλνηφκεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, αλνηρηέο ηάμεηο, αλνηρηφ ζρνιείν, ζπλεξγαηηθή κάζεζε, καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, θιπ. Πεξίιεςε Δ ρξήζε ησλ Σερλνινγηψλ Πιεξνθνξηθήο θαη Βπηθνηλσληψλ ζηελ εθπαίδεπζε απνηειεί έλα ηζρπξφ εξγαιείν πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο έληαμεο θαη ηεο άξζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκφ, αθνχ νη λέεο ηερλνινγίεο ππνζηεξίδνπλ ηελ πξνζβαζηκφηεηα θαη ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ δηδαθηηθνχ πεξηερνκέλνπ, ησλ ππνζηεξηθηηθψλ πιηθψλ θαη ησλ πεξηβαιιφλησλ κάζεζεο (Smith&Throne 2007). Σν ζρνιείν νθείιεη λα αμηνπνηεί επαξθψο ηηο Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Βπηθνηλσληψλ ψζηε λα πξνάγεηαη ε πξνζβαζηκφηεηα, ε εληαμηαθή εθπαίδεπζε θαη ε δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή, δηφηη παξέρνπλ δπλαηφηεηεο πνπ αλ ιεθζνχλ ππφςε ζε έλαλ παηδαγσγηθά ηεθκεξησκέλν εθπαηδεπηηθφ ζρεδηαζκφ, κπνξνχλ λα ελδπλακψζνπλ ηε κάζεζε ζε έλα θνηλσληθφ πιαίζην επηθνηλσλίαο θαη δηάδξαζεο. Ο φξνο Εζηφο 2.0 (Web 2.0) ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη ηε λέα γεληά ηνπ Παγθφζκηνπ Εζηνχ, ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ φιν θαη κεγαιχηεξε δπλαηφηεηα ησλ ρξεζηψλ ηνπ δηαδηθηχνπ λα κνηξάδνληαη πιεξνθνξίεο θαη λα ζπλεξγάδνληαη ειεθηξνληθά (online),κε ραξαθηεξηζηηθέο εθαξκνγέο ηα κέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο θαη ηα ηζηνιφγηα. Σν Edmodo είλαη έλα παγθφζκην, αζθαιέο κέζν θνηλσληθήο δηθηχσζεο θαη ειεθηξνληθήο κάζεζεο ηφζν γηα εθπαηδεπηηθνχο φζν θαη γηα καζεηέο/ηξηεο. Ο εθπαηδεπηηθφο δεκηνπξγεί ειεθηξνληθέο ηάμεηο, δηαρεηξίδεηαη ηνπο ειεθηξνληθνχο θαθέινπο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ θαη παξάιιεια έρεη ηε δπλαηφηεηα λα επηθνηλσλήζεη κε άιινπο εθπαηδεπηηθνχο θαη λα ζπκκεηέρεη ζε ειεθηξνληθέο θνηλφηεηεο δηαθνξεηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ ζεκάησλ. Με ηε ρξήζε ηνπ Edmodo (https://www.edmodo.com) ην νπνίν έρεη ζρεδηαζηεί εηδηθά γηα εθπαηδεπηηθνχο θαη 392

καζεηέο/ηξηεο, είλαη εχθνιν ζηε ρξήζε, ζηελ ειιεληθή γιψζζα θαη είλαη έλα δσξεάλ εξγαιείν, νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη καζεηέο δηακνηξάδνληαη ςεθηαθφ πιηθφ θαη επηθνηλσλνχλ κε αζθάιεηα, ελψ εληζρχεηαη ε ζπκκεηνρή, ε αιιειεπίδξαζε θαη ε επηθνηλσλία. Ώπνηειεί έλα αζθαιέο ειεθηξνληθφ πεξηβάιινλ, γηαηί ν εθπαηδεπηηθφο έρεη ηνλ πιήξε έιεγρν. Καζηζηά δπλαηή ηελ αληαιιαγή πιηθνχ θαη επηθνηλσλίαο απφ ηνπο/ηηο καζεηέο/ηξηεο θαη επηηξέπεη ηε δεκηνπξγία δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ γηα θαζέλα ηκήκα ή ηάμε, θαζψο θαη ππν-νκάδσλ κέζα ζηελ ηάμε θαζηζηψληαο εθηθηή ηελ εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία θαη ηελ αλάζεζε εξγαζηψλ ζηα παηδηά αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηα καζεζηαθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά. Σα παηδηά απνθηνχλ πην ελεξγφ θαη ζπκκεηνρηθφ ξφιν θαηά ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία θαη αλαπηχζζεηαη κηα νηθεία ζρέζε κεηαμχ καζεηψλ/ηξηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, γηαηί δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα επηθεληξσζεί ν εθπαηδεπηηθφο ζηηο καζεζηαθέο αλάγθεο θάζε καζεηή/ηξηαο θαη λα επηθνηλσλήζεη καδί ηνπ πξνζσπηθά εθηφο ησλ σξψλ δηδαζθαιίαο.βπίζεο, παξάγεηαη ςεθηαθφ πιηθφ θαη ειεθηξνληθή βηβιηνζήθε πνπ είλαη πξνζβάζηκε θαη απφ ην ζρνιείν θαη απφ ην ζπίηη θαη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη ηηο επφκελεο ζρνιηθέο ρξνληέο. Αεκηνπξγείηαη ειεθηξνληθφο θάθεινο εξγαζηψλ γηα θάζε καζεηή/ηξηα θαζψο ηα παηδηά αλαξηνχλ ηηο εξγαζίεο ηνπο, βαζκνινγνχληαη γη απηέο, ελψ γίλνληαη ζρφιηα θαη πξνηάζεηο απφ ηνλ/ηελ εθπαηδεπηηθφ.ώθφκα θαη νη γνλείο κπνξνχλ άκεζα λα παξαθνινπζνχλ ηελ πξφνδν ησλ παηδηψλ ηνπο, γηαηί κε δηθνχο ηνπο θσδηθνχο κπνξνχλ λα κπαίλνπλ ζην ζχζηεκα. ΐέβαηα ε γλψζε βαζηθψλ θαλφλσλ αζθάιεηαο θαη ε αλάπηπμε θξηηηθήο ζθέςεο είλαη θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο γηα ηελ πξνζηαζία απφ θαθφβνπιεο πξάμεηο θαη ηε δηαθχιαμε ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ. Σα ραξαθηεξηζηηθά θαη νη δπλαηφηεηεο πνπ καο πξνζθέξνπλ ηα ζπλεξγαηηθά εξγαιεία ηνπ παγθφζκηνπ ηζηνχ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο εθπαηδεπηηθά εξγαιεία φηαλ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηνρεπκέλα. Δ ζπκκεηνρή ζηελ ειεθηξνληθή θνηλφηεηα κάζεζεο ηνπ Edmodo βειηηψλεη αηζζεηά ηε δηαδηθαζία κάζεζεο, πξνάγεη ηε ζπλεξγαζία θαη εμαζθαιίδεη ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή φισλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, ζην πιαίζην ηνπ ζεβαζκνχ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, κέζα απφ δηαβαζκηζκέλεο εξγαζίεο θαη αλαηξνθνδφηεζε πνπ αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ηνπο. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Μέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο, Edmodo, ηζφηηκε ζπκκεηνρή, ζπλεξγαηηθή κάζεζε 393

Ζ ζχλδεζε ηνπ καζήκαηνο ηεο Γαιιηθήο Γιψζζαο ηεο Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο κε ην ΚEΠΑ (Κνηλφ Δπξσπατθφ Πιαίζην αλαθνξάο) Γξ Μαξία Μαινχηα ΠΒ 05, ππεχζπλε ΚΒΤΠ Κνδάλεο Θεκαηηθφο άμνλαο πλεδξίνπ 5 νο Σα Ώλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ησλ μέλσλ γισζζψλ ηεο ΐ/ζκηαο Βθπαίδεπζεο ζπλδένπλ πιένλ ηελ εθκάζεζε κηαο μέλεο γιψζζαο κε ην επίπεδν Γισζζνκάζεηαο ηνπ Κνηλνχ Βπξσπατθνχ Πιαηζίνπ Ώλαθνξάο (ΚΒΠΏ), ψζηε θάζε καζεηήο λα θαηαηάζζεηαη αλάινγα κε ηηο δεμηφηεηέο ηνπ ζε έλα αληίζηνηρν γισζζηθφ επίπεδν ζε ζρέζε κ έλαλ νκφινγφ ηνπ ζηελ Βπξψπε. Δ δηδαζθαιία ηεο Γαιιηθήο Γιψζζαο ζηνρεχεη γηα ηε ΐ/ζκηα Βθπαίδεπζε, βάζεη ηνπ Ώλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ 3, γηα ηνπο καζεηέο ηνπ Γπκλαζίνπ, ζηελ πξφζθηεζε βαζηθψλ επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ, δηεπξχλνληαο έηζη ηηο εκπεηξίεο ηνπο γηα ηε ρψξα θαη ηελ θνπιηνχξα ηεο θαηά ηελ πνξεία ηεο δηδαζθαιίαο/εθκάζεζεο ηεο Γαιιηθήο Γιψζζαο θαη ζηηο ηξεηο ηάμεηο ηνπ Γπκλαζίνπ. Με απηφ ηνλ ηξφπν νη καζεηέο, πεξαηψλνληαο ηηο γπκλαζηαθέο ηνπο ζπνπδέο, έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα παξάγνπλ πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν, πεξηγξάθνληαο π.ρ. ηνλ εαπηφ ηνπο, ηνπο άιινπο, ην θνηλσληθφ ηνπο πεξηβάιινλ, δηεθπεξαηψλνληαο επνκέλσο απιέο θαζεκεξηλέο πξάμεηο ιφγνπ 4. ε επίπεδν Λπθείνπ 5, ζχκθσλα κε ην Ώλαιπηηθφ Πξφγξακκα πνπδψλ, νη καζεηέο νθείινπλ, θαηά ηε δηαδηθαζία εθκάζεζεο/δηδαζθαιίαο ηεο Γαιιηθήο Γιψζζαο, λα είλαη ηθαλνί κε ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ηνπο λα παξάγνπλ πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν, εθδειψλνληαο π.ρ. ηελ άπνςή ηνπο γηα ζπγθεθξηκέλα θνηλσληθά ζέκαηα ζε πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν, δηακεζνιαβψληαο επίζεο κε δεμηφηεηεο θαη επηρεηξήκαηα πνπ άπηνληαη ηνπ επηπέδνπ γισζζνκάζεηαο πνπ έρνπλ δηδαρζεί, φπσο απηφ πξνβιέπεηαη ζην Ώλαιπηηθφ Πξφγξακκα πνπδψλ, άκεζα ζπλδεδεκέλν κε ην ΚΒΠΏΓ 6. 3 www.moec.gov.cy/analytika-programmata/2017. 4 http://archeia.moec.gov.cy/sm/115/ap_genikos_skopos_mathimatos.pdf/2017. 5 http://www.ciep.fr; http://www.real-association.eu;http://www.frenchteachers.org 6 Κνηλφ Βπξσπατθφ Πιαίζην αλαθνξάο γηα ηηο γιψζζεο. 394

Οη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ καζεηψλ θαη ε επίδξαζε ηεο δηαηξνθήο ζηελ ςπρνζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή ηνπο αλάπηπμε θαη ζηηο ζρνιηθέο ηνπο επηδφζεηο Εσή Μήιηνπ ρνιηθή χκβνπινο Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο Κνδάλεο, miliouzoi@gmail.com Αληψλεο Γξεγνξηάδεο Βθπαηδεπηηθφο ΠΒ11, Αεκνηηθφ ρνιείν Κνδάλεο «Γ. Κνληαξήο» ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Ο καζεηήο θαη νη αλάγθεο ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Δ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ησλ ςπρνθνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ηνπ παηδηνχ θαη ηνπ εθήβνπ θαη ν ξφινο ηνπ ζρνιείνπ ΠΔΡΗΛΖΦΖ Δηζαγσγή Δ παηδηθή παρπζαξθία είλαη κία ρξφληα, λνζνγφλνο θαηάζηαζε, ε νπνία απμάλεηαη κε ηαρείο ξπζκνχο ζε φιεο ηηο ρψξεο ηνπ θφζκνπ θαη ε εκθάληζή ηεο παίξλεη επηδεκηθέο δηαζηάζεηο. Βίλαη αλεζπρεηηθφ φηη ην πνζνζηφ παηδηθήο παρπζαξθίαο ζηελ Βιιάδα είλαη απφ ηα πςειφηεξα ζηελ Βπξψπε. Σα αίηηα εληνπίδνληαη ζηελ αιιαγή ηεο δηαηξνθήο απφ κηα κεζνγεηαθή ηχπνπ, πξνο κηα πην «δπηηθνχ» ηχπνπ, ε ζηξνθή ζηελ θαηαλάισζε έηνηκνπ θαη γξήγνξνπ θαγεηνχ θαη ζηελ ππεξθαηαλάισζε δάραξεο. Δ δηαηξνθή αζθεί καθξνπξφζεζκεο επηδξάζεηο ζηελ πγεία θαη ηελ ςπρνζσκαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ δηακνξθψλνληαο ην λνζνινγηθφ θάζκα θαη ην πξνζδφθηκν επηβίσζεο ηνπ ελήιηθα. Δ παρπζαξθία θαηά ηελ παηδηθή ειηθία κπνξεί λα πξνθαιέζεη θνηλσληθά θαη ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα. θνπφο θνπφο θαη ζηφρνο ηεο έξεπλαο, είλαη λα δηεξεπλεζεί ε ζρέζε, κεηαμχ ησλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ ησλ καζεηψλ θαη ηνπ βαζκνχ παρπζαξθίαο, θαζψο θαη ε ζρέζε ησλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ κε ηελ ςπρνζσκαηηθή, ηελ πλεπκαηηθή αλάπηπμε θαη ηηο ζρνιηθέο ηνπο επηδφζεηο, φπσο απηέο παξνπζηάδνληαη κέζα απφ ζπκπεξηθνξέο, ζηάζεηο θαη αληηιήςεηο, αιιά θαη επηηεχγκαηα ησλ καζεηψλ. Μεζνδνινγία Αείγκα ηεο παξνχζαο έξεπλαο απνηεινχλ καζεηέο θαη καζήηξηεο ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο Κνδάλεο. Χο εξγαιείν κέηξεζεο ρξεζηκνπνηήζεθε εξσηεκαηνιφγην αλίρλεπζεο δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ. Δ ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ, σο εξεπλεηηθφ εξγαιείν παξέρεη ηε δπλαηφηεηα πξνζέγγηζεο ηθαλνχ αξηζκνχ πεξηπηψζεσλ ζπκβάιιεη ζηε γξήγνξε ζπιινγή δεδνκέλσλ θαη δηεπθνιχλεη ηελ νξγάλσζε θαη αλάιπζή ηνπο. 395

Σα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ ηέζεθαλ: Πνηεο είλαη νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ καζεηψλ; Τπάξρεη ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ δηαηξνθηθψλ πξαθηηθψλ θαη ηεο παρπζαξθίαο; Τπάξρεη ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ θαη ςπρνζσκαηηθήο θαη πλεπκαηηθήο αλάπηπμεο; Αηαθνξνπνηεί ν παξάγνληαο «δηαηξνθηθέο πξαθηηθέο» ηηο ζρνιηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ; Απνηειέζκαηα-πκπεξάζκαηα Θα παξνπζηαζηνχλ ηα απνηειέζκαηα θαη ε αλάιπζή ηνπο, νη νπνίεο πξνέθπςαλ απφ ηελ ελ ιφγσ έξεπλα. ην ηέινο ζα αλαθεξζνχλ ηα ζπκπεξάζκαηα θαη νη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Αηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο, δηαηξνθή, παρπζαξθία, ςπρνζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή αλάπηπμε, ζρνιηθή επίδνζε 396

ηεξεφηππα, πξνθαηαιήςεηο θαη δηαθξίζεηο ζηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε Ησάλλεο Μίζθαο ΠΒ 70, 1 ν Αεκνηηθφ ρνιείν Φιψξηλαο, miskasyannis@yahoo.gr Ησάλλα Εάρνπ ΠΒ 70, Αεκνηηθφ ρνιείν Μειίηεο Μαξηαιέλα Μίζθα Πηπρηνχρνο Π.Σ.Α.Β. ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 9. Σν ζρνιείν ζηελ αλνηρηή θνηλσλία ηεο πνιπγισζζίαο θαη ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο. Κξηηηθφο γξακκαηηζκφο θαη δηαπνιηηηζκηθή αγσγή. ΠΔΡΗΛΖΦΖ Σν ζηεξεφηππν είλαη κηα γλσζηηθή απινπνίεζε θαη θάπνηε ππεξαπινπνίεζε ηεο αλζξψπηλεο λφεζεο πνπ πξνβάιεη κηα εθ ησλ πξνηέξσλ δηακνξθσκέλε θξίζε. Σν ζηεξεφηππν αθνινπζείηαη απφ πξνθαηάιεςε (κηα ζπκπάζεηα ή αληηπάζεηα) πξνο άηνκα ή νκάδεο, ε νπνία είλαη εζθαικέλε θαη νδεγεί ζε δηαθξίζεηο δειαδή νη ζπκπεξηθνξηζηηθέο δηαζηάζεηο ηεο ζηάζεο ηνπ αηφκνπ. Οη νκάδεο- ζηφρνη δηάθξηζεο θαιχπηνληαη απφ ηε ζπλαηζζεκαηηθή αηκφζθαηξα ησλ πξνθαηαιήςεσλ θη έξρνληαη ζε ζχγθξνπζε κε ηε θπξηαξρνχζα νκάδα. Ο ζεζκηθφο εθπαηδεπηηθφο απνθιεηζκφο ελδέρεηαη λα εκθαλίδεηαη ζε επίπεδν εθπαηδεπηηθήο κνλάδαο, ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ θαη αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ππνβάζκηζεο κηαο γεσγξαθηθήο πεξηνρήο κε δηνξηζκφ εθπαηδεπηηθψλ κε ιίγα πξνζφληα θ.η.ι. Ο άηππνο εθπαηδεπηηθφο απνθιεηζκφο εληνπίδεηαη ζηε έιιεηςε παξνρήο επθαηξηψλ θαη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ. Δ ζεξαπεία ηνπ θαηλφκελνπ εθπαηδεπηηθφο απνθιεηζκφο είλαη ε θαιιηέξγεηα ηεο δηαπνιηηηζκηθήο ηδέαο θαη ε άζθεζε ηεο Αηαπνιηηηζκηθήο Παηδείαο, θαη ε θαιιηέξγεηα ησλ αμηψλ αιιειεγγχε, ηζνηηκία θαη ζεβαζκφο πνιηηηζκψλ. Δ εζηθή παηδεία πξέπεη λα είλαη θνκκάηη ηεο ίδηαο ηεο εκπεηξίαο ησλ καζεηψλ θαη ε εζηθή παξάκεηξνο δεκηνπξγείηαη κέζα απφ ηηο δηαδηθαζίεο κέζα απφ ην ζρνιείν. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Αηαπνιηηηζκηθή Βθπαίδεπζε, ηεξεφηππα, πξνθαηαιήςεηο θαη δηαθξίζεηο 397

Γξάθσ θαη δηαβάδσ παξέα κε ηελ Κνθθηλνζθνπθίηζα: ελάξην Δκπέδσζεο θαη Αλαθεθαιαίσζεο ησλ δίςεθσλ ζπκθψλσλ θαη θσλεέλησλ ζηελ Α ηάμε Γεκνηηθνχ Όιγα Μνχζηνπ Μπισλά ρνιηθή χκβνπινο, mousiou.olga@gmail.com ηεθαλία Μπινχρνπ Ααζθάια Πεηξακαηηθνχ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ Φιψξηλαο Κψζηαο Νηίλαο Καζεγεηήο Γισζζνινγίαο θαη Αηδαθηηθήο ηεο Γιψζζαο ΠΑΜ Πεξίιεςε Σν παξφλ δηδαθηηθφ ζελάξην απεπζχλεηαη ζηελ Ώ ηάμε ηνπ Αεκνηηθνχ θη αληηζηνηρεί ζηηο ελφηεηεο 5 θαη 6 ηνπ ΐηβιίνπ ηεο Γιψζζαο, ελψ παξάιιεια, αμηνπνηνχληαη νη γλσζηηθέο πεξηνρέο ησλ Μαζεκαηηθψλ, ησλ Σ.Π.Β., ηεο Μνπζηθήο, θαη ηεο Ώηζζεηηθήο Ώγσγήο. ην πεδίν ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο αλαθέξεηαη ζηελ εθκάζεζε ησλ δίςεθσλ γξακκάησλ (ζπκθψλσλ θαη θσλεέλησλ) θαη ζηελ πεξαηηέξσ εμάζθεζε θαη εκπέδσζή ηνπο, ε νπνία κπνξεί λα γίλεη κε ελδηαθέξνληα ηξφπν κέζα απφ ην Βθπαηδεπηηθφ Λνγηζκηθφ ηεο Ώ - ΐ Αεκνηηθνχ γηα ηε Γιψζζα. ηα Μαζεκαηηθά δίλεηαη ε επθαηξία ζην πιαίζην κηαο δηαζεκαηηθήο εξγαζίαο νη καζεηέο λα θάλνπλ λνεξνχο ππνινγηζκνχο θαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ πξαθηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ Μαζεκαηηθψλ. ηνλ ηνκέα ηεο Ώηζζεηηθήο Ώγσγήο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεκηνπξγίαο ζρεδίσλ κε ην ινγηζκηθφ, νη καζεηέο έξρνληαη ζε επαθή κε δηαθνξεηηθά πιηθά θαη ρξψκαηα, δηαζθεδάδνπλ θαη εθθξάδνληαη θαιιηηερληθά. Βπίζεο, αμηνπνηείηαη θη ε Μνπζηθή, θαζψο δίλεηαη ε επθαηξία ζηνπο καζεηέο λα κάζνπλ κε επράξηζην ηξφπν έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά παηδηθά ηξαγνχδηα ηεο Φξνπηνπίαο, πνπ εκπεξηέρεη δίςεθα ζχκθσλα θαη θσλήεληα, ψζηε, παξάιιεια κε ηελ ςπραγσγία θαη ηελ απφιαπζε, λα κπνξέζνπλ λα αζθεζνχλ ζηελ νξζνθσλία θαη ηε ζσζηή άξζξσζε. Σέινο, αμηνπνηνχληαη δχν εθπαηδεπηηθά ινγηζκηθά, Βθπαηδεπηηθφ Λνγηζκηθφ ηεο Ώ - ΐ Αεκνηηθνχ γηα ηε Γιψζζα θαη ην TuxPaint. Δ ρξήζε ησλ ΣΠΒ θαζηζηά ηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία πεξηζζφηεξν ελδηαθέξνπζα θαη ειθπζηηθή, νη έλλνηεο θαη νη ζεκαζίεο ησλ ιέμεσλ νπηηθνπνηνχληαη θαη έηζη δίλεηαη έκθαζε ζηελ εθκάζεζε ηνπ γλσζηηθνχ ζηφρνπ. 398

ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Αηδαθηηθφ ζελάξην,σ.π.β., Ώ Αεκνηηθνχ, Γιψζζα, Φεθηαθφο εγγξακκαηηζκφο Δηζαγσγηθά Ζ δηαζεκαηηθφηεηα ηνπ ζελαξίνπ Σν ζελάξην «Γξάθσ θαη δηαβάδσ παξέα κε ηελ Κνθθηλνζθνπθίηζα» απεπζχλεηαη ζηελ Ώ ηάμε Αεκνηηθνχ, αληηζηνηρεί ζηηο ελφηεηεο 5 θαη 6 ηνπ ΐηβιίνπ ηεο Γιψζζαο θαη είλαη απφιπηα ζπκβαηφ κε ηα ΏΠ θαη ΑΒΠΠ. Δ εθηηκψκελε δηάξθεηα ηνπ ζελαξίνπ είλαη ηέζζεξηο (4) δηδαθηηθέο ψξεο. χκθσλα κε ην ΑΒΠ, θάζε ζέκα πνπ πξαγκαηεπφκαζηε ζε θάζε δηδαθηηθή ελφηεηα νπνηνπδήπνηε ζρνιηθνχ καζήκαηνο, κπνξεί λα ζπλδέεηαη θαη κε άιια ζρεηηθά ζέκαηα, πνπ απνηεινχλ αληηθείκελν άιισλ καζεκάησλ. Καηά θχξην ιφγν, ην ζπγθεθξηκέλν εθπαηδεπηηθφ ζελάξην είλαη πξνζαξκνζκέλν ζην κάζεκα ηεο Γιψζζαο ηεο Ώ ηάμεο ηνπ Αεκνηηθνχ ρνιείνπ. Χζηφζν, αμηνπνηνχληαη νη γλσζηηθέο πεξηνρέο ησλ Μαζεκαηηθψλ, ησλ Σ.Π.Β., ηεο Μνπζηθήο, θαη ηεο Ώηζζεηηθήο Ώγσγήο. Γιψζζα: ην πεδίν ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο ε εθκάζεζε ησλ δίςεθσλ γξακκάησλ (ζπκθψλσλ θαη θσλεέλησλ) ζπλήζσο ρξήδεη πεξαηηέξσ εμάζθεζεο θαη εκπέδσζεο, ε νπνία κπνξεί λα γίλεη κε ελδηαθέξνληα ηξφπν κέζα απφ ην Βθπαηδεπηηθφ Λνγηζκηθφ Ώ - ΐ Αεκνηηθνχ γηα ηε Γιψζζα. Μαζεκαηηθά: Αίλεηαη ε επθαηξία ζην πιαίζην κηαο δηαζεκαηηθήο εξγαζίαο νη καζεηέο λα θάλνπλ λνεξνχο ππνινγηζκνχο θαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ πξαθηηθή ρξεζηκφηεηα ησλ Μαζεκαηηθψλ. Ώηζζεηηθή Ώγσγή: Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεκηνπξγίαο ζρεδίσλ κε ην ινγηζκηθφ νη καζεηέο έξρνληαη ζε επαθή κε δηαθνξεηηθά πιηθά θαη ρξψκαηα, δηαζθεδάδνπλ θαη εθθξάδνληαη θαιιηηερληθά. Μνπζηθή: Αίλεηαη ε επθαηξία ζηνπο καζεηέο λα κάζνπλ κε επράξηζην ηξφπν έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά παηδηθά ηξαγνχδηα ηεο Φξνπηνπίαο, πνπ εκπεξηέρεη δίςεθα ζχκθσλα θαη θσλήεληα, ψζηε, παξάιιεια κε ηελ ςπραγσγία θαη ηελ απφιαπζε, λα κπνξέζνπλ λα αζθεζνχλ ζηελ νξζνθσλία θαη ηε ζσζηή άξζξσζε. ΣΠΒ: Ώμηνπνηνχληαη δχν εθπαηδεπηηθά ινγηζκηθά, Βθπαηδεπηηθφ Λνγηζκηθφ Ώ - ΐ Αεκνηηθνχ γηα ηε Γιψζζα θαη ην Tux Paint. Δ ρξήζε ησλ ΣΠΒ θαζηζηά ηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία πεξηζζφηεξν ελδηαθέξνπζα θαη ειθπζηηθή, νη έλλνηεο θαη νη ζεκαζίεο ησλ ιέμεσλ νπηηθνπνηνχληαη θαη έηζη δίλεηαη έκθαζε ζηελ εθκάζεζε ηνπ γλσζηηθνχ ζηφρνπ. Οη πξνυπνζέζεηο ηεο δηδαζθαιίαο Κάζε δηδαζθαιία βαζίδεηαη ζηηο πξνεγνχκελεο γλψζεηο θαη ζηηο πξφηεξεο ηδέεο θαη αληηιήςεηο ησλ καζεηψλ. πγθεθξηκέλα, νη καζεηέο ζα πξέπεη λα: 399

Έρνπλ δηδαρηεί ηα δίςεθα ζχκθσλα θαη ηα δίςεθα θσλήεληα ζε πξψην ζηάδην, ψζηε νη δξαζηεξηφηεηεο λα απνηειέζνπλ εκπεδσηηθέο δηαδηθαζίεο. Έρνπλ αζθεζεί λα ζπλεξγάδνληαη ζε νκάδεο ή θαηά δεχγε γηα ηελ επίηεπμε κηαο δξαζηεξηφηεηαο. Έρνπλζρεηηθή εμνηθείσζε κε ηνπο Δ/Τ, κε ην δηαδίθηπν, κε πεξηβάιινληα εθπαηδεπηηθψλ ινγηζκηθψλ. Έρνπλ αζθεζεί ζηε ρξήζε ηνπ Βθπαηδεπηηθνχ Λνγηζκηθνχ ηεο Γιψζζαο γηα ηελ Ώ θαη ΐ κε πξνεγνχκελεο εθαξκνγέο ζηε Μαγηθή Γξακκνχια θαη ηνλ Φαγαιέμε. Έρνπλ αζθεζεί ζηελ εθηχπσζε θεηκέλσλ. Βίλαη εμνηθεησκέλνη κε ην πεξηβάιινλ ηνπ ινγηζκηθνχ Tux Paint, ην νπνίν θαη ρξεζηκνπνηνχλ κε επρέξεηα (γλσξίδνπλ ηε ιεηηνπξγία ησλ «θνπκπηψλ» ηεο εξγαιεηνζήθεο, δεκηνπξγνχλ θαη εθηππψλνπλ εηθφλεο). Οη ζθνπνί θαη νη ζηφρνη ηνπ δηδαθηηθνχ ζελαξίνπ θνπφο: Να είλαη ζε ζέζε νη καζεηέο λα ρεηξίδνληαη ζηνλ πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν ηνπο ηα δίςεθα ζχκθσλα θαη θσλήεληα κε άλεζε θαη επρέξεηα. Δπηκέξνπο ζηφρνη Ώ. Χο πξνο ηα γλσζηηθά αληηθείκελα επηδηψθεηαη νη καζεηέο λα αζθνχληαη βαζκηαία, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα: πλεηδεηνπνηνχλ ηε ζχλδεζε πξνθνξηθήο θαη γξαπηήο γιψζζαο. Ώληηιακβάλνληαη ηελ επηθνηλσληαθή ιεηηνπξγία ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Ώπνθηνχλ θσλεκηθή επίγλσζε, ψζηε λα αλαγλσξίδνπλ ηελ ηαπηφηεηα ησλ ιέμεσλ αιιά θαη επξχηεξα θσλεκηθή επίγλσζε, ψζηε λα επηηπγράλνπλ νξζή θαη απνδεθηή πξνθνξά ησλ ιέμεσλ, ησλ θξάζεσλ θαη ηνπ ζπλερνχο ιφγνπ, κε ηνλ απαηηνχκελν ξπζκφ θαη επηηνληζκφ. Καηαλννχλ θαη θαηαθηνχλ ηνλ βαζηθφ κεραληζκφ ηεο αλάγλσζεο, πνπ ζηεξίδεηαη ζηηο γξαθνθσλεκηθέο αληηζηνηρίεο. Αηαβάδνπλ κε αθξίβεηα θαη θαηαλννχλ κηθξά ιεθηηθά ζχλνια θαη κεκνλσκέλεο ιέμεηο. Αηαβάδνπλ θαη θαηαλννχλ κηθξά θείκελα, γηα λα αληιήζνπλ πιεξνθνξίεο ή λα εθηειέζνπλ νξηζκέλεο ελέξγεηεο. Ώθνχλ θαη θαηαλννχλ θείκελα πνπ δηαβάδεη κεγαιφθσλα θάπνηνο άιινο. Ώπνδίδνπλ ην πεξηερφκελν ηνπ θεηκέλνπ πνπ άθνπζαλ. Βμνηθεηψλνληαη κε ηνπο εθθξαζηηθνχο ηξφπνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε θείκελα ηα νπνία αληηπξνζσπεχνπλ πνηθίιεο ρξήζεηο ηνπ ιφγνπ. Ώληηιακβάλνληαη ηνλ πνιχζεκν ραξαθηήξα ησλ ιέμεσλ θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο πνιπζεκίαο (φηαλ δει. κηα ιέμε έρεη πνιιέο ζεκαζίεο, πρ. θχιιν). 400

Ώληηγξάθνπλ πηζηά θαη γξάθνπλ ζσζηά κε ζρεηηθή ηαρχηεηα θαη κε αηζζεηηθψο απνδεθηά γξάκκαηα, ιέμεηο, θξάζεηο θαη πξνηάζεηο ηεξψληαο ηηο ζσζηέο απνζηάζεηο αλάκεζα ζηα γξάκκαηα θαη ηηο ιέμεηο. Βμηζηνξνχλ γξαπηά κε ρξνλνινγηθή ζεηξά γεγνλφηα πνπ βίσζαλ ή γλσξίδνπλ. Γξάθνπλ ηε ζπλέρεηα κηαο ηζηνξίαο πνπ δηάβαζαλ. Βπηλννχλ θαη γξάθνπλ κηα θαληαζηηθή ηζηνξία. Βμνηθεηψλνληαη κε ην ιεμηιφγην δηάθνξσλ ζεκαηηθψλ πεξηνρψλ. Καηαθηνχλ ην ιεμηιφγηφ ηνπο απφ ζεκαζηνινγηθή, θσλεηηθή θαη νξζνγξαθηθή άπνςε. Ώλαπηχμνπλ ζεηηθή ζηάζε θαη αγάπε πξνο ηε κνπζηθή. Βθηεινχλ απιά ξπζκηθά θαη κεισδηθά ζρήκαηα θαη λα ηξαγνπδνχλ νκαδηθά δηάθνξα ηξαγνχδηα. Παίδνπλ κηα πνηθηιία απιψλ νξγάλσλ ειέγρνληαο ζε θάπνην βαζκφ ηνπο παξαγφκελνπο ήρνπο. Ώληηιεθζνχλ ηε ιεηηνπξγηθή ζεκαζία ησλ λνεξψλ ππνινγηζκψλ ζηε δσή καο. Βθθξαζηνχλ δεκηνπξγηθά κέζα απφ ηε ζχγρξνλε ηερλνινγία. ΐ. Χο πξνο ηε ρξήζε ησλ Νέσλ Σερλνινγηψλ επηδηψθεηαη νη καζεηέο: λα κάζνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ εθπαηδεπηηθά ινγηζκηθά λα ςπραγσγεζνχλ δσγξαθίδνληαο κε ην ινγηζκηθφ δσγξαθηθήο TuxPaint λα αζθεζνχλ ζηελ ςεθηαθή αθήγεζε - αλάγλσζε, εθφζνλ ζην εγγχο κέιινλ ζα αμηνπνηνχλ ηα ειεθηξνληθά βηβιία Γ. Χο πξνο ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία επηδηψθεηαη νη καζεηέο: λα εμνηθεησζνχλ κε ζεκειηψδεηο έλλνηεο ηεο δηαζεκαηηθήο πξνζέγγηζεο, φπσο ε ρξνληθή αιιεινπρία γεγνλφησλ θαη θαηαζηάζεσλ (ζηελ εμέιημε ησλ ηζηνξηψλ), ε κεηαβνιή θαη ε αιιειεπίδξαζε λα αζθεζνχλ λα εξγάδνληαη ζε ζπλεξγαηηθά πιαίζηα κάζεζεο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη ζηνλ ιφγν καο κηθξά γισζζηθά ηεκάρηα (κνξθήκαηα, θσλήκαηα) δίλνπλ λφεκα θαη ζεκαζία ζην πεξηερφκελν (θσλνινγηθή επίγλσζε) λα αλαπηχμνπλ ζηάζεηο ζεηηθέο απέλαληη ζε θαζεκεξηλέο ζπλήζεηεο, φπσο ηνπ θαγεηνχ, ηεο ζπληξνθηάο, ηεο ζπλεξγαζίαο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηε ιεηηνπξγηθή αμία ηεο ζρνιηθήο γλψζεο ζηελ θαζεκεξηλή δσή. Ζ αμηνπνίεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ην παξφλ δηδαθηηθφ ζελάξην ζα αμηνπνηεζνχλ ην Βθπαηδεπηηθφ Λνγηζκηθφ Ώ - ΐ Αεκνηηθνχ γηα ηε Γιψζζα, θαη ην Tux Paint. 401

To Βθπαηδεπηηθφ Λνγηζκηθφ Ώ - ΐ Αεκνηηθνχ γηα ηε Γιψζζα είλαη έλα θιεηζηφ ινγηζκηθφ, σζηφζν έρεη ελδηαθέξνληα γξαθηθά θαη ελδηαθέξνλ πεξηερφκελν, ηδηαίηεξα γηα ηελ εκπέδσζε ηεο γξακκαηηθήο-δνκήο ηεο γιψζζαο θαη παηδνθεληξηθέο αζθήζεηο θσλνινγηθήο ελεκεξφηεηαο, νη νπνίεο, ρσξίο λα είλαη απφιπηα πιαηζησκέλεο, έρνπλ έλα ζηνηρεηψδεο επηθνηλσληαθφ πιαίζην πνπ δηεπθνιχλεη ηε δηεθπεξαίσζή ηνπο. Σν Tux Paint είλαη έλα αλνηρηφ ειεχζεξν ινγηζκηθφ δσγξαθηθήο, πνπ ζπλδπάδεη κηα εχρξεζηε δηεπαθή, δηαζθεδαζηηθά εθέ ήρνπ θαη κηα ελζαξξπληηθή καζθφη θηλνχκελσλ ζρεδίσλ, ε νπνία θαζνδεγεί ηα παηδηά θαζψο ρξεζηκνπνηνχλ ην πξφγξακκα. Ζ νξγάλσζε ηεο ηάμεο θαη ε απαηηνχκελε πιηθνηερληθή ππνδνκή Οη ηέζζεξηο δηδαθηηθέο ψξεο ζα δηεμαρζνχλ ζην εξγαζηήξην πιεξνθνξηθήο, φπνπ νη καζεηέο ηεο Ώ ηάμεο ζα εξγαζηνχλ θαηά δεχγε. Σν ζρνιείν ζα πξέπεη λα δηαζέηεη πιήξσο εμνπιηζκέλν εξγαζηήξην, κε Δ/Τ ζπλδεδεκέλνπο ζε ηνπηθφ δίθηπν, κε πξνβνιηθφ κεράλεκα, δηαδξαζηηθφ πίλαθα θαη εγθαηεζηεκέλα ζε απηνχο ηα απαηηνχκελα εθπαηδεπηηθά ινγηζκηθά θαη Tux Paint. Γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο νη καζεηέο ηεο ηάμεο ρσξίδνληαη ζε κεηθηέο σο πξνο ην θχιν θαη ηε δπλακηθφηεηα νκάδεο ησλ 4-6 παηδηψλ, πρ. ηελ Οκάδα ησλ Λνπινπδηψλ, ηελ Οκάδα ησλ Μειηζζψλ θαη ηελ Οκάδα ησλ Πεηαινχδσλ, ηα κέιε ησλ νπνίσλ ζα επεμεξγαζηνχλ θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο. Πεξηγξαθή θαη αηηηνιφγεζε ηνπ ζελαξίνπ Ώ. Θεσξεηηθή πξνζέγγηζε ζνλ αθνξά ζηηο ζεσξίεο κάζεζεο, ην ζπγθεθξηκέλν δηδαθηηθφ ζελάξην ελζηεξλίδεηαη ηηο αξρέο ηεο: Οκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο Βλζαξξχλεηαη ε επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Δ πξνο κάζεζε έλλνηα ζπδεηηέηαη απφ φιεο ηηο πιεπξέο.οη καζεηέο εξγάδνληαη καδί θαηά ηέηνηνλ ηξφπν ψζηε λα ζπκβάινπλ ν έλαο ζηελ επηηπρία ηνπ άιινπ κε ηελ παξνρή βνήζεηαο θαη ηελ αιιεινυπνζηήξημε, θαζψο θαη κε ην λα εκπλέεη ν έλαο ηνλ άιινλ. Ώπηφ ην πιαίζην πεξηιακβάλεη πξνθνξηθέο εμεγήζεηο γηα ην πψο λα ιχζνπλ ηα πξνβιήκαηα, δηάδνζε ηεο γλψζεο θαη έιεγρν ηεο θαηαλφεζεο απφ ηνλ έλαλ ζηνλ άιιν, ζπδήηεζε ησλ ελλνηψλ πνπ καζαίλνληαη, ζχλδεζε ηεο ηξέρνπζαο κε ηελ πξνεγνχκελε γλψζε. Αηεξεπλεηηθήο - Ώλαθαιππηηθήο κεζφδνπ Ο ξφινο ηεο εθπαηδεπηηθνχ ζα είλαη θπξίσο ζπληνληζηηθφο ζπκβνπιεπηηθφο. Χζηφζν, ζηα «Φχιια εξγαζίαο» ίζσο ρξεηαζηεί λα είλαη θαη θαζνδεγεηηθφο, δεδνκέλεο ηεο κηθξήο ειηθίαο ησλ καζεηψλ θαη ηεο έιιεηςεο εμνηθείσζεο κε 402

ηελ αλαδήηεζε πιεξνθνξηψλ ζε πεξηβάιινληα κάζεζεο εθπαηδεπηηθψλ ινγηζκηθψλ. Σνπ επνηθνδνκηζκνχ θαη ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο θαη παξνπζηάδεη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο: Οη δεμηφηεηεο επίιπζεο πξνβιήκαηνο πνπ αλαπηχζζνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ είλαη κνλαδηθέο ζε θάζε άηνκν. Δ κάζεζε πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ ηεο αλαθάιπςεο, ηεο εκπεηξίαο θαη ηεο δηακφξθσζεο πξνηχπσλ. Ο καζεηήο ζπκκεηέρεη ελεξγά ρξεζηκνπνηψληαο ην πιηθφ κάζεζεο θαη έρεη ηνλ έιεγρφ ηεο. Ώθνινπζεί ηνλ δηθφ ηνπ ξπζκφ κάζεζεο θαη γηα λα δξάζεη πξέπεη λα παξαθηλεζεί πξαγκαηηθά. ΐ. Μεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε Οη ζηξαηεγηθέο κάζεζεο πνπ πηνζεηεί ην παξφλ ζελάξην είλαη: α) γλσζηηθέο, φπσο ε πξαθηηθή εθαξκνγή, ε θαηαγξαθή ζεκεηψζεσλ, ε επαλάιεςε, ε γελίθεπζε θαη ε δηάθξηζε, ε αλαγσγή ζπκπεξαζκάησλ, β) κεηαγλσζηηθέο, φπσο ν ζρεδηαζκφο θαη ε πξφβιεςε, ε πξνζνρή, ε απηνδηαρείξηζε, ε απηνπαξαηήξεζε, ε απηναμηνιφγεζε θαη γ) θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθέο, φπσο ε ζπλεξγαζία θαη ε αιιειεπίδξαζε ησλ καζεηψλ γηα ηελ νινθιήξσζε ελφο καζεζηαθνχ έξγνπ. Γ. Σν δηδαθηηθφ ζελάξην Οη καζεηέο ηεο ηάμεο ρσξίδνληαη ζε κεηθηέο σο πξνο ην θχιν θαη ηε δπλακηθφηεηα νκάδεο ησλ 4-6 παηδηψλ, ηελ Οκάδα ησλ Λνπινπδηψλ, ηελ Οκάδα ησλ Μειηζζψλ θαη ηελ Οκάδα ησλ Πεηαινχδσλ, ηα κέιε ησλ νπνίσλ ζα επεμεξγαζηνχλ θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο. πσο πξναλαθέξζεθε θαη νη ηέζζεξηο δηδαθηηθέο ψξεο ζα δηεμαρζνχλ ζην εξγαζηήξην πιεξνθνξηθήο, φπνπ νη 18 καζεηέο ηεο Ώ ηάμεο ζα εξγαζηνχλ θαηά νκάδεο, έρνληαο ν θαζέλαο ηνλ δηθφ ηνπ ππνινγηζηή. Οη καζεηέο αθνχλε θαη δηαβάδνπλ ην παξακχζη ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο (ςεθηαθή αθήγεζε) θαη εθηεινχλ καδί ηεο δξαζηεξηφηεηεο εκπέδσζεο θαη αλαθεθαιαίσζεο ησλ δίςεθσλ ζπκθψλσλ ζην Βθπαηδεπηηθφ Λνγηζκηθφ Ώ - ΐ Αεκνηηθνχ γηα ηε Γιψζζα. Οη καζεηέο θάζε νκάδαο ζπδεηνχλ θαη ηνπνζεηνχλ ζηε ζσζηή ζέζε ηηο εηθφλεο, ψζηε λα νινθιεξσζεί ε ηζηνξία. Μεηά δηεγνχληαη ζηελ ηάμε ηε ζπλέρεηα θαη ην ηέινο ηνπ παξακπζηνχ (Φχιιν εξγαζίαο 1). Υσξηζκέλνη ζε 3 νκάδεο νη καζεηέο επεμεξγάδνληαη ηξία δηαθνξεηηθά θχιια εξγαζίαο, ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη αζθήζεηο κε ζπκπιήξσζε δίςεθσλ ζπκθψλσλ θαη θσλεέλησλ, ψζηε λα εμνηθεησζνχλ κε ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή ηνπο. πκπιεξψλνπλ απφ 2 δξαζηεξηφηεηεο δηαθνξεηηθέο γηα θάζε νκάδα θαη απφ 2 θνηλέο (Φχιιν εξγαζίαο 2). 403

ηα επφκελα θχιια εξγαζίαο (5, 6 θαη 7) νη καζεηέο επεμεξγάδνληαη δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζπκβαίλνπλ κεηά ηελ πεξηπέηεηα κε ηνλ ιχθν: βνεζνχλ ηε γηαγηά λα εηνηκάζεη γιέληη κε γεχκα θαη ζπκκεηέρνπλ ζηελ πξνεηνηκαζία ηνπ, βνεζνχλ ζηε ζαιάηα, ζην ζηφιηζκα ηνπ βάδνπ, ππνινγίδνπλ ηα ζεξβίηζηα θαη ζην ηέινο καζαίλνπλ θη έλα παηδηθφ ηξαγνχδη. Παξάιιεια, νη καζεηέο γξάθνπλ ηηο ιέμεηο ζηα θχιια εξγαζίαο, γηαηί βξίζθνληαη αθφκε ζην ζηάδην εθκάζεζεο ηνπ βαζηθνχ κεραληζκνχ αλάγλσζεο θαη γξαθήο. Σέινο, δσγξαθίδνπλ ζην Tux Paint,ηππψλνπλ ηηο δεκηνπξγίεο ηνπο θαη δεκηνπξγνχλ έλα θνιάδ. 1. ΦΤΛΛΏ ΒΡΓΏΕΏ ΦΤΛΛΟ ΒΡΓΏΕΏ 1 1. Γξάςηε ην φλνκά ζαο θαη αλνίμηε ην Λνγηζκηθφ θάλνληαο θιηθ ζην λ Ώλνίμηε ηα παξαζπξφθπιια ηνπ ζπηηηνχ ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο ηελ θεληξηθή νζφλε επηιέμηε (κε δεμί θιηθ) ηελ θάκεξα γηα λα αθνχζεηε ηελ ηζηνξία ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο. Ώθνχ αθνχζεηε κέξνο ηεο ηζηνξίαο, επηιέμηε μαλά ηελ θάκεξα, αθνχ θιείζεηε ηνλ ήρν ηνπ ππνινγηζηή ζαο, θαη δηαβάζηε εζείο ην απφζπαζκα ηνπ παξακπζηνχ. Θπκφκαζηε φηη επηζηξέθνπκε ζηελ θεληξηθή νζφλε επηιέγνληαο ηνλ ράξηε θάησ αξηζηεξά. Αελ μερλάκε φηη ε κηθξή Νεξατδνχια πεξηκέλεη λα ζεθσζεί γηα λα καο βνεζήζεη, κφιηο ηελ επηιέμνπκε, θαη λα καο πεη ηη λα θάλνπκε. 2. Ώπφ ηελ θεληξηθή νζφλε ηνπ παξακπζηνχ θάληε θιηθ ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ ή ζηνλ ιχθν πνπ ρνξνπεδά θαη επηιέμηε ηε δξαζηεξηφηεηα «Φηηάμε ην παξακχζη» Οη καζεηέο θάζε νκάδαο ζπδεηήζηε θαη ηνπνζεηήζηε ζηε ζσζηή ζέζε ηηο εηθφλεο, ψζηε λα νινθιεξσζεί ε ηζηνξία. Μεηά λα δηεγεζείηε ζηελ ηάμε ηε ζπλέρεηα θαη ην ηέινο ηνπ παξακπζηνχ. ΦΤΛΛΟ ΒΡΓΏΕΏ 2 Οκάδα Λνπινπδηψλ 404

1. Πεγαίλεηε πίζσ ζηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ επηιέμηε ηελ Κνθθηλνζθνπθίηζα πνπ κειεηάεη ηα καζήκαηά ηεο θαη βνεζήζηε ηελ λα θάλεη ηηο αζθήζεηο ηεο. Βπηιέμηε απφ ηηο ΒΠΕΛΟΓΒ ηελ άζθεζε «Φηηάρλσ ιέμεηο». Οη εηθφλεο παξηζηάλνπλ θάπνηεο ιέμεηο πνπ πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ζηα θελά (παχιεο). Βπηιέμηε ηηο ζπιιαβέο θαη ηνπνζεηήζηε ηηο ζηε ζσζηή ζέζε. Μφιηο ζπκπιεξψζεηε ζσζηά, αληηγξάςηε ηε ιέμε ζηνλ πίλαθα ηνπ θχιινπ εξγαζίαο. Θα πάηε ζηελ επφκελε ιέμε επηιέγνληαο ην βειάθη πάλσ ζην πξάζηλν θχιιν ζηελ θάησ δεμηά γσλία ηεο νζφλεο. Πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ζπλνιηθά 14 ιέμεηο. Γηα θάζε ζσζηή ιέμε ζα αθνχηε «Μπξάβν!» Μπξάβν!!! 2.Πεγαίλεηε πίζσ ζηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ. Βπηιέμηε απφ ηηο ΒΠΕΛΟΓΒ ηελ άζθεζε «Πψο αιιάδνπλ νη ιέμεηο». Οη εηθφλεο ζηελ θαξηέια παξηζηάλνπλ θάπνηεο ιέμεηο, ζηηο νπνίεο πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ηα θελά (παχιεο). Βπηιέμηε ηα δίςεθα θσλήεληα ή ζχκθσλα ή ηηο ιεμνχιεο πνπ ρξεηάδνληαη θάζε θνξά θαη ηνπνζεηήζηε ηηο ζηε ζσζηή ζέζε. Μφιηο ζπκπιεξψζεηε ζσζηά, αληηγξάςηε ηε ιέμε ζηνλ πίλαθα ηνπ θχιινπ εξγαζίαο. Παξαηεξήζηε ηε δηαθνξεηηθή γξαθή θαη ζεκαζία ιέμεσλ πνπ αθνχγνληαη ίδηα ή παξφκνηα. Πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ζπλνιηθά 14 ιέμεηο. Μπξάβν!!! 3. Πεγαίλεηε πίζσ ζηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ. Βπηιέμηε ηελ «Εζηνξία ηνπ Παιηάηζνπ». 405

πκπιεξψζηε ζηελ ηζηνξία ηνπ Παιηάηζνπ ηηο ιέμεηο πνπ ιείπνπλ, ψζηε λα δεκηνπξγεζεί κηα αζηεία ηζηνξία. Γξάςηε κηα δηθή ζαο αζηεία ηζηνξία γηα έλαλ Παιηάηζν ζην θχιιν εξγαζίαο ζαο. 4. Ώλνίγνπκε ην ινγηζκηθφ TuxPaint παηψληαο ζην εηθνλίδην ην νπνίν βξίζθεηαη πάλσ ζηελ επηθάλεηα εξγαζίαο. Ώπφ ηελ κπάξα εξγαιείσλ δηαιέγνπκε ζρήκαηα θαη ζρεδηάδνπκε ζηελ νζφλε καο έλαλ παιηάηζν. Υξσκαηίδνπκε ηε δσγξαθηά καο δηαιέγνληαο απφ ηελ παιέηα ηα ρξψκαηα πνπ πξνηηκάκε. Βθηππψλνπκε ηε δσγξαθηά καο παηψληαο ην θνπκπί κε ηνλ εθηππσηή. Κφβνπκε πξνζεθηηθά ηε δσγξαθηά καο θαη θηηάρλνπκε έλα νκαδηθφ θνιάδ γηα λα ζηνιίζνπκε κηα γσληά ηεο ηάμεο! ΦΤΛΛΟ ΒΡΓΏΕΏ 2 Οκάδα Μειηζζψλ 1.Πεγαίλεηε πίζσ ζηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ. Βπηιέμηε απφ ηελ θνξπθή ηελ άζθεζε «Πίλαθαο». Οη εηθφλεο κε ηα θξνχηα, ηα ιαραληθά θαη ηα αληηθείκελα παξηζηάλνπλ θάπνηεο ιέμεηο πνπ πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ζηα θελά (παχιεο). Βπηιέμηε ηηο ζπιιαβέο θαη ηνπνζεηήζηε ηηο ζηε ζσζηή ζέζε. Πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ζπλνιηθά 24 ιέμεηο ζε 6 πίλαθεο. Μφιηο ζπκπιεξψζεηε ζσζηά ηνλ θάζε πίλαθα ζηνλ ππνινγηζηή, αληηγξάςηε ηηο ιέμεηο ζηνλ πίλαθα ηνπ θχιινπ εξγαζίαο ζαο. 406

2. Πεγαίλεηε πίζσ ζηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ. Βπηιέμηε ηελ άζθεζε «Πψο αιιάδνπλ νη ιέμεηο». Οη εηθφλεο ζηελ θαξηέια παξηζηάλνπλ θάπνηεο ιέμεηο, ζηηο νπνίεο πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ηα θελά (παχιεο). Βπηιέμηε ηα δίςεθα θσλήεληα ή ζχκθσλα ή ηηο ιεμνχιεο πνπ ρξεηάδνληαη θάζε θνξά θαη ηνπνζεηήζηε ηηο ζηε ζσζηή ζέζε. Μφιηο ζπκπιεξψζεηε ζσζηά, αληηγξάςηε ηε ιέμε ζηνλ πίλαθα ηνπ θχιινπ εξγαζίαο. Παξαηεξήζηε ηε δηαθνξεηηθή γξαθή θαη ζεκαζία ιέμεσλ πνπ αθνχγνληαη ίδηα ή παξφκνηα. Πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ζπλνιηθά 14 ιέμεηο. Μπξάβν! 3. Πεγαίλεηε πίζσ ζηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ. Βπηιέμηε ηελ «Εζηνξία ηνπ Παιηάηζνπ». πκπιεξψζηε ζηελ ηζηνξία ηνπ Παιηάηζνπ ηηο ιέμεηο πνπ ιείπνπλ, ψζηε λα δεκηνπξγεζεί κηα αζηεία ηζηνξία. Γξάςηε κηα δηθή ζαο αζηεία ηζηνξία γηα έλαλ Παιηάηζν ζην θχιιν εξγαζίαο ζαο. 4. Ώλνίγνπκε ην ινγηζκηθφ Tux Paint παηψληαο ζην εηθνλίδην ην νπνίν βξίζθεηαη πάλσ ζηελ επηθάλεηα εξγαζίαο. 407

Ώπφ ηελ κπάξα εξγαιείσλ δηαιέγνπκε ζρήκαηα θαη ζρεδηάδνπκε ζηελ νζφλε καο έλαλ παιηάηζν. Υξσκαηίδνπκε ηε δσγξαθηά καο δηαιέγνληαο απφ ηελ παιέηα ηα ρξψκαηα πνπ πξνηηκάκε. Βθηππψλνπκε ηε δσγξαθηά καο παηψληαο ην θνπκπί κε ηνλ εθηππσηή. Κφβνπκε πξνζεθηηθά ηε δσγξαθηά καο θαη θηηάρλνπκε έλα νκαδηθφ θνιάδ γηα λα ζηνιίζνπκε κηα γσληά ηεο ηάμεο! ΦΤΛΛΟ ΒΡΓΏΕΏ 2 Οκάδα Πεηαινχδσλ 1. Πεγαίλεηε πίζσ ζηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ. Βπηιέμηε ηελ άζθεζε «ΐξίζθσ ηα γξάκκαηα». Οη εηθφλεο ζηελ θαξηέια παξηζηάλνπλ θάπνηεο ιέμεηο, ζηηο νπνίεο πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ηα θελά (παχιεο). Βπηιέμηε ηα δίςεθα ζχκθσλα θαη ηνπνζεηήζηε ηα ζηε ζσζηή ζέζε. Πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ζπλνιηθά 15 ιέμεηο. Μφιηο ζπκπιεξψζεηε ζσζηά ηνλ πίλαθα ζηνλ ππνινγηζηή, αληηγξάςηε ηηο ιέμεηο ζηνλ πίλαθα ηνπ θχιινπ εξγαζίαο ζαο. 2. Πεγαίλεηε πίζσ ζηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ. Βπηιέμηε ηελ άζθεζε «Πψο αιιάδνπλ νη ιέμεηο». Οη εηθφλεο ζηελ θαξηέια παξηζηάλνπλ θάπνηεο ιέμεηο, ζηηο νπνίεο πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ηα θελά (παχιεο). Βπηιέμηε ηα δίςεθα θσλήεληα ή ζχκθσλα ή ηηο ιεμνχιεο πνπ ρξεηάδνληαη θάζε θνξά θαη ηνπνζεηήζηε ηηο ζηε ζσζηή ζέζε. Μφιηο ζπκπιεξψζεηε ζσζηά, αληηγξάςηε ηε ιέμε ζηνλ πίλαθα ηνπ θχιινπ εξγαζίαο. Παξαηεξήζηε ηε δηαθνξεηηθή γξαθή θαη ζεκαζία ιέμεσλ πνπ αθνχγνληαη ίδηα ή παξφκνηα. Πξέπεη λα ζπκπιεξψζεηε ζπλνιηθά 14 ιέμεηο. 408

Μπξάβν! 3. Πεγαίλεηε πίζσ ζηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ. Βπηιέμηε ηελ «Εζηνξία ηνπ Παιηάηζνπ». πκπιεξψζηε ζηελ ηζηνξία ηνπ Παιηάηζνπ ηηο ιέμεηο πνπ ιείπνπλ, ψζηε λα δεκηνπξγεζεί κηα αζηεία ηζηνξία. Γξάςηε κηα δηθή ζαο αζηεία ηζηνξία γηα έλαλ Παιηάηζν ζην θχιιν εξγαζίαο ζαο. 4. Ώλνίγνπκε ην ινγηζκηθφ Tux Paint παηψληαο ζην εηθνλίδην ην νπνίν βξίζθεηαη πάλσ ζηελ επηθάλεηα εξγαζίαο. Ώπφ ηελ κπάξα εξγαιείσλ δηαιέγνπκε ζρήκαηα θαη ζρεδηάδνπκε ζηελ νζφλε καο έλαλ παιηάηζν. Υξσκαηίδνπκε ηε δσγξαθηά καο δηαιέγνληαο απφ ηελ παιέηα ηα ρξψκαηα πνπ πξνηηκάκε. Βθηππψλνπκε ηε δσγξαθηά καο παηψληαο ην θνπκπί κε ηνλ εθηππσηή. Κφβνπκε πξνζεθηηθά ηε δσγξαθηά καο θαη θηηάρλνπκε έλα νκαδηθφ θνιάδ γηα λα ζηνιίζνπκε κηα γσληά ηεο ηάμεο! ΦΤΛΛΟ ΒΡΓΏΕΏ 3 Γξάςηε ην φλνκά ζαο θαη αλνίμηε ην Λνγηζκηθφ θάλνληαο θιηθ ζην λ. Ώλνίμηε ηα παξαζπξφθπιια ηνπ ζπηηηνχ ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο. 1. ηελ θεληξηθή νζφλε επηιέμηε (κε δεμί θιηθ) ηελ θάκεξα γηα λα αθνχζεηε ηελ αξρή ηεο ηζηνξίαο ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο. πνηνο γλσξίδεη ηε ζπλέρεηα, ηε δηεγείηαη ζηελ νκάδα ηνπ. 409

2. Δ γηαγηά κεηά ηελ πεξηπέηεηα ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο έθαλε έλα γιέληη ζην ζπίηη ηεο γηα λα γηνξηάζνπλ φινη καδί! πδεηήζηε κε ηελ νκάδα ζαο θαη θαηαγξάςηε ζην θχιιν εξγαζίαο ζαο ηη ρξεηάδεηαη γηα λα νξγαλψζνπκε έλα γιέληη ζην ζπίηη. 3. Ώλνίμηε ηα παξαζπξφθπιια ηνπ ζπηηηνχ ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο. ηελ θεληξηθή νζφλε θαη πάλσ αξηζηεξά ζηηο ΒΠΕΛΟΓΒ επηιέμηε «Σν γιέληη». ΐνεζήζηε ηε γηαγηά λα εηνηκάζεη ηα θαγεηά, ηε ζαιάηα, ηα ινπινχδηα θαη ην ηξαπέδη. Μελ μερλάηε φηη ε κηθξή Νεξατδνχια πεξηκέλεη λα ζεθσζεί γηα λα ζαο βνεζήζεη, κφιηο ηελ επηιέμεηε, θαη λα ζαο πεη ηη λα θάλεηε. 4. Ώπφ ηελ θεληξηθή νζφλε θαη ηηο ΒΠΕΛΟΓΒ πάλσ δεμηά (κε δεμί θιηθ) επηιέμηε ηε δξαζηεξηφηεηα «Δ γηαγηά δηαιέγεη θαγεηά». ΐνεζήζηε ηε γηαγηά λα επηιέμεη ηα θαγεηά ηνπ ηξαπεδηνχ. Πξνζνρή φια ηα θαγεηά πξέπεη λα πεξηέρνπλ ζηελ νλνκαζία ηνπο δίςεθα ζχκθσλα. Μφιηο ηειεηψζεηε αληηγξάςηε ηε ιίζηα κε ηα θαγεηά ζην θχιιν εξγαζίαο ζαο. 5. Πνηα άιια θαγεηά ζα ζέιαηε λα ζεξβίξεη ε γηαγηά ζην ηξαπέδη πνπ εηνηκάδεη; ΦΤΛΛΟ ΒΡΓΏΕΏ 5 1. Γξάςηε ην φλνκά ζαο θαη αλνίμηε ην Λνγηζκηθφ θάλνληαο θιηθ ζην λ. Ώλνίμηε ηα παξαζπξφθπιια ηνπ ζπηηηνχ ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο. Ώπφ ηελ θεληξηθή νζφλε θαη ηηο ΒΠΕΛΟΓΒ πάλσ δεμηά (κε δεμί θιηθ) επηιέμηε ηε δξαζηεξηφηεηα «Δ ζπληαγή ηεο γηαγηάο» θαη βνεζήζηε ηε γηαγηά λα νινθιεξψζεη ηε ζπληαγή γηα ηα ληνικαδάθηα. 410

2. Γξάςηε κηα δηθή ζαο ζπληαγή γηα θαγεηφ ή γιπθφ. Ώλ δελ μέξεηε θακία, γξάςηε ηε ζπληαγή γηα ηα ληνικαδάθηα. 3. Μπνξείηε λα πάηε θαηεπζείαλ απφ ηελ πξνεγνχκελε άζθεζε ζηελ επφκελε επηιέγνληαο ην βειάθη ζην πξάζηλν θχιιν θαη λα ζπλαληήζεηε ηελ εξγαζία «Δ ζαιάηα ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο». Αηαθνξεηηθά, απφ ηελ θεληξηθή νζφλε θαη ηηο ΒΠΕΛΟΓΒ πάλσ δεμηά (κε δεμί θιηθ) επηιέμηε ηε δξαζηεξηφηεηα «Δ ζαιάηα ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο» θαη βνεζήζηε ηελ Κνθθηλνζθνπθίηζα λα θηηάμεη ηε ζαιάηα. Πνηα είλαη ε αγαπεκέλε ζαο ζαιάηα; Πνηα γιπθά ζέιεηε λα εηνηκάζεη ε γηαγηά γηα ην γιέληη; 4. Μπνξείηε λα πάηε θαηεπζείαλ απφ ηελ πξνεγνχκελε άζθεζε ζηελ επφκελε επηιέγνληαο ην βειάθη ζην πξάζηλν θχιιν θαη λα ζπλαληήζεηε ηελ εξγαζία «Σν βάδν κε ηα ινπινχδηα». Αηαθνξεηηθά, απφ ηελ θεληξηθή νζφλε θαη ηηο ΒΠΕΛΟΓΒ πάλσ δεμηά (κε δεμί θιηθ) επηιέμηε ηε δξαζηεξηφηεηα «Σν βάδν κε ηα ινπινχδηα» θαη βνεζήζηε ηελ Κνθθηλνζθνπθίηζα λα ζηνιίζεη ην βάδν κε ηα ινπινχδηα. πκπιεξψζηε πξψηα ηα γξάκκαηα πνπ ιείπνπλ απφ ηα θπηά θαη ηα ινπινχδηα. Με ηη άιιν κπνξνχκε λα ζηνιίζνπκε έλα ηξαπέδη γηνξηηλά; ΦΤΛΛΟ ΒΡΓΏΕΏ 6 411

1. Μπνξείηε λα πάηε θαηεπζείαλ απφ ηελ πξνεγνχκελε άζθεζε ζηελ επφκελε επηιέγνληαο ην βειάθη ζην πξάζηλν θχιιν θαη λα ζπλαληήζεηε ηελ εξγαζία «Σξαγνχδεζε καδί καο». Αηαθνξεηηθά, απφ ηελ θεληξηθή νζφλε ηεο Κνθθηλνζθνπθίηζαο βξείηε ηηο ΒΠΕΛΟΓΒ πάλσ δεμηά (κε δεμί θιηθ) επηιέμηε ηε δξαζηεξηφηεηα «Σξαγνχδεζε καδί καο». Πξνζνρή! Πξέπεη πξψηα λα κεηξήζεηο ηα πξφζσπα πνπ είλαη ζην ηξαπέδη θαη λα βξεηο πφζα ζεξβίηζηα ρξεηάδνληαη αθφκε! Βπίιεμε ηε ζσζηή απάληεζε! 2. Ώλνίγνπκε ην ινγηζκηθφ Tux Paint παηψληαο ζην εηθνλίδην ην νπνίν βξίζθεηαη πάλσ ζηελ επηθάλεηα εξγαζίαο. Ώπφ ηελ κπάξα εξγαιείσλ δηαιέγνπκε ζρήκαηα θαη ζρεδηάδνπκε ζηελ νζφλε καο πηάηα κε θαγεηά. Υξσκαηίδνπκε ηε δσγξαθηά καο δηαιέγνληαο απφ ηελ παιέηα ηα ρξψκαηα πνπ πξνηηκάκε. Βθηππψλνπκε ηε δσγξαθηά καο παηψληαο ην θνπκπί κε ηνλ εθηππσηή. Κφβνπκε πξνζεθηηθά ηε δσγξαθηά καο θαη θηηάρλνπκε έλα νκαδηθφ θνιάδ γηα λα ζηνιίζνπκε κηα γσληά ηεο ηάμεο! 3. Κάζε γιέληη θιείλεη κε ηξαγνχδη! «Σν ρνληξφ κπηδέιη» είλαη ην ηξαγνχδη πνπ ιέλε φινη καδί ζην ηξαπέδη. Ώθνχζηε ην αξθεηέο θνξέο θαη δηαβάζηε ηνπο ζηίρνπο ηνπ. Μπνξείηε λα ην επαλαιάβεηε φζεο θνξέο ζέιεηε παηψληαο ην θνπκπάθη κε ην ηξίγσλν Σξαγνπδήζηε ην φινη καδί κε ηελ νκάδα ζαο! Κιείζηε ηνλ ήρν ηνπ ππνινγηζηή ζαο θαη ηξαγνπδήζηε ηνπο ζηίρνπο κφλνη ζαο! ην ηέινο ζα γίλεη δηαγσληζκφο ηξαγνπδηνχ! Θα πξνβάιινπκε ηνπο ζηίρνπο ηνπ ηξαγνπδηνχ ζηνλ δηαδξαζηηθφ πίλαθα ηεο ηάμεο θαη θάζε νκάδα ζα ηξαγνπδήζεη μερσξηζηά. Δ νκάδα πνπ ζα ηξαγνπδήζεη θαιχηεξα ζα θεξδίζεη έλα κεγάιν ρξπζφ αζηέξη! 412

Βηβιηνγξαθία Ώλαγλσζηφπνπινο, ΐ. (2004). Αεκηνπξγηθέο αλαγλψζεηο ζηελ εθπαίδεπζε, ζην Ώ. Καηζίθε-Γθίβαινπ (επηκ.) (ζζ. 303-307). Ζ Λνγνηερλία ήκεξα. Όςεηο, Αλαζεσξήζεηο, Πξννπηηθέο. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Ώπνζηνιίδνπ, ΐ. & Υνληνιίδνπ, Β. (1999). Λνγνηερλία θαη Δθπαίδεπζε. Ώζήλα: Αάξδαλνο. Ώπδίθνο, Β. Γ. (1999). Μηα θνξά θη έλαλ θαηξφ Αιιά, κπνξεί λα γίλεη θαη ηψξα. Ζ εθπαίδεπζε σο ρψξνο δηακφξθσζεο παξακπζάδσλ. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Γηαλληθνπνχινπ, Ώ.(2001). «Βηθνλνγξαθεκέλα παηδηθά βηβιία: Δ αλαγλσζηκφηεηα ησλ εηθφλσλ απφ παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο», ζην Ζ ζπγγξαθή θαη ε εηθνλνγξάθεζε, Ώζήλα: Καζηαληψηεο. Γξφζδνο,. (2011), «Βηθφλα θαη γισζζηθή δηδαζθαιία. Δ δηδαθηηθή αμηνπνίεζε πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ», Νέα Παηδεία, 138. 63-83. Γξφζδνο,. (2014). Γεκηνπξγηθφηεηα θαη Γεκηνπξγηθή γξαθή ζηελ Δθπαίδεπζε. Θεζζαινλίθε: Βθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Μαθεδνλίαο. ΒΚΒΐΕ (ρ.ε.), Καηλνηφκεο δξάζεηο ελίζρπζεο ηεο θηιαλαγλσζίαο ησλ καζεηψλ, ΒΚΒΐΕ Καινγήξνπ, Σ. & Λαιαγηάλλε, Κ. (επηκ.) (2007). Ζ Λνγνηερλία ζην ρνιείν. Θεσξεηηθέο Πξνζεγγίζεηο θαη Γηδαθηηθέο Δθαξκνγέο ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. Ώζήλα: Σππσζήησ-Αάξδαλνο. Καλαηζνχιε, Μ. (1997). Δηζαγσγή ζηε Θεσξία θαη Κξηηηθή ηεο Παηδηθήο Λνγνηερλίαο. Θεζζαινλίθε: University Studio Press. Καλαηζνχιε, Μ. (2002). Δηζαγσγή ζηε ζεσξία θαη θξηηηθή ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο. Θεζζαινλίθε: University Studio Press. Καξπφδεινπ, Μ.(1994). Σν παηδί ζηε ρψξα ησλ βηβιίσλ. Ώζήλα: Καζηαληψηεο. Καηζίθε Γθίβαινπ, Ά. (1995). Σν Θαπκαζηφ Σαμίδη. Μειέηεο γηα ηελ Παηδηθή Λνγνηερλία. Ώζήλα: Παηάθεο. Καςσκέλνο, Β. (2003). Αθεγεκαηνινγία. Ώζήλα: Παηάθεο. Κσηφπνπινο, Σ. (2011). Ώπφ ηελ αλάγλσζε ζηε ινγνηερληθή αλάγλσζε θαη ηελ παηγληψδε δηάζεζε ηεο Αεκηνπξγηθήο Γξαθήο, ζην Γ. Παπαλησλάθεο & Σ. Κσηφπνπινο (επηκ.) (ζζ. 21-36) Σα εηεξνζαιή. Ώζήλα: Ίσλ. Λνγηζκηθφ Παηδαγσγηθνχ Ελζηηηνχηνπ γηα ηε Γιψζζα Ώ θαη ΐ δεκνηηθνχ. Αηαζέζηκν ζην http://ts.sch.gr/repo/online-packages/dim-glossa-a-b/start.html. Μαιαθάληεο, Κ. (2006). Σν Παξακχζη ζηελ εθπαίδεπζε. Φπρνπαηδαγσγηθή δηάζηαζε θαη αμηνπνίεζε. Ώζήλα: Ώηξαπφο. 413

Μαιαθάληεο Κ. (2014). Σν παξακχζη θαη ε δεκηνπξγηθφηεηα ησλ παηδηψλ. Αηαζέζηκν ζην http://keimena.ece.uth.gr/main/t18/04-malafantis.pdf. Μαηζαγγνχξαο Διίαο (2004). Ζ Γηαζεκαηηθφηεηα ζηε ρνιηθή Γλψζε, Ώζήλα:Γξεγφξεο. Μεξαθιήο Μ., Παπαλησλάθεο Γ., Καπιάλνγινπ Μ., Ώλαγλσζηφπνπινο ΐ., Ώπδίθνο Β., ΜσξαΎηε Σ., Μαιαθάληεο Κ., Πακνπθηζφγινπ Ώ., Γεξγαηζνχιεο ΐ., Καηζαδψξνο Γ. (2007). Ζ παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή αμηνπνίεζε ηνπ παξακπζηνχ. Ώζήλα: Γξεγφξε. Νηνχιηα, Ώζ. (2010). «Αηδάζθνληαο κέζα απφ ηα παξακχζηα: Απλαηφηεηεο φξηα Πξννπηηθέο». Πξαθηηθά ηνπ Διιεληθνχ Ηλζηηηνχηνπ Δθαξκνζκέλεο Παηδαγσγηθήο θαη εθπαίδεπζεο (ΔΛΛ.Η.Δ.Π.ΔΚ.), 5ν Παλειιήλην πλέδξην κε ζέκα «Μαζαίλσ πψο λα καζαίλσ», 7-9 ΜαΎνπ 2010. Αηαζέζηκν ζην http://www.elliepek.gr/documents/5o_synedrio_eisigiseis/ntoulia_athina.pdf Παπαδάηνο, Γ. (2009). Παηδηθφ βηβιίν θαη θηιαλαγλσζία. Ώζήλα: Βθδφζεηο Παηάθε. Παπαλνχηζνο, Β. (1980). «Σν παξακχζη», Δθήκεξα, Δπίθαηξα, Αλεπίθαηξα. Ώζήλα: Ίθαξνο. Ρνληάξη, Σδ. (2003). Ζ Γξακκαηηθή ηεο Φαληαζίαο: Δηζαγσγή ζηελ Σέρλε λα Δπηλνείο Ηζηνξίεο. Ώζήλα: Μεηαίρκην. ΒΗΟΓΡΑΦΗΚΑ ΖΜΔΗΧΜΑΣΑ Δ Όιγα Μνχζηνπ Μπισλά είλαη ρνιηθή χκβνπινο ζηελ Πξσηνβάζκηα Βθπαίδεπζε Φιψξηλαο απφ ην 1999. Βίλαη πηπρηνχρνο ηεο Παηδαγσγηθήο Ώθαδεκίαο θαη ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο (Π.Σ.Α.Β.) Φιψξηλαο. Έρεη Μεηαπηπρηαθφ ζηα «Παηδαγσγηθά» απφ ην Π.Σ.Α.Β. Φιψξηλαο θαη Αηαηκεκαηηθφ Μεηαπηπρηαθφ ζηε «Αηδαζθαιία ηεο λέαο ειιεληθήο σο κεηξηθήο θαη σο δεχηεξεο/μέλεο γιψζζαο» ηνπ Σνκέα Γισζζνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Ώ.Π.Θ. θαη ηνπ Σκήκαηνο Διεθηξνιφγσλ Μεραληθψλ ηνπ Πνιπηερλείνπ Θεζζαινλίθεο. Βπίζεο, είλαη Αηδάθηνξαο ηεο Αηδαθηηθήο ηεο Νενειιεληθήο γιψζζαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Απηηθήο Μαθεδνλίαο θαη ζπγγξαθέαο δχν επηζηεκνληθψλ βηβιίσλ θη ελφο βηβιίνπ θνηλσληθνχ πεξηερνκέλνπ, θαζψο θαη πνιιψλ εξεπλεηηθψλ εξγαζηψλ ζε επηζηεκνληθά πεξηνδηθά θαη πξαθηηθά πλεδξίσλ. Έρεη πινχζηα ζπκκεηνρή ζε εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα, ζε πλέδξηα θαη Δκεξίδεο ζηε ζεκαηηθή ηεο Αηδαθηηθήο ηεο γιψζζαο θαη είλαη αμηνινγήηξηα ησλ βηβιίσλ ηεο Γιψζζαο γηα ηελ Α θαη η ηάμε ηνπ Αεκνηηθνχ. Δ ηεθαλία Μπινχρνπ είλαη δαζθάια ζην Πεηξακαηηθφ Αεκνηηθφ ρνιείν Φιψξηλαο θαη έρεη Μεηαπηπρηαθφ ζηα Παηδαγσγηθά κε εηδίθεπζε ζηα Ώλαιπηηθά 414

Πξνγξάκκαηα θαη ζηε Αηδαθηηθή ησλ Μαζεκαηηθψλ. πκκεηέρεη ζε πνιιά εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα θαη δξάζεηο θαζψο θαη ζηελ παξαγσγή θαηλνηφκνπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ γηα ηε δηδαζθαιία ησλ Φπζηθψλ Βπηζηεκψλ. Κσλζηαληίλνο Νηίλαο Καζεγεηήο Γισζζνινγίαο - Βιιεληθήο Γιψζζαο θαη Αηδαθηηθήο ηεο Αηεπζπληήο ηνπ Βξγαζηεξίνπ Μειέηεο ηεο Γιψζζαο θαη ησλ Πξνγξακκάησλ Γισζζηθήο Αηδαζθαιίαο ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Νεπηαγσγψλ (Π.Σ.Ν.) Φιψξηλαο Παηδαγσγηθή ρνιή Φιψξηλαο, Παηδαγσγηθφ Σκήκα Νεπηαγσγψλ (Π.Σ.Ν.) 3 ν ρηικ. Φιψξηλαο Νίθεο, Φιψξηλα 53100, e-mail: kdinas@uowm.gr 415

«Έλαο θαιιηεξγεκέλνο ιχθνο»: Πξφγξακκα θηιαλαγλσζίαο γηα ηελ πξνζρνιηθή θαη πξσηνζρνιηθή εθπαίδεπζε Όιγα Μνχζηνπ Μπισλά ρνιηθή χκβνπινο 1 εο Βθπαηδεπηηθήο Πεξηθέξεηαο Φιψξηλαο, e-mail:omousiou@sch.gr Πνπγαξίδνπ Παξαζθεπή-Αλαζηαζία ΠΒ 70, Πεηξακαηηθφ Α.. Φιψξηλαο, e-mail:ppougari@ yahoo.gr Πεξίιεςε Δ κειέηε ηεο ινγνηερλίαο ζην δεκνηηθφ ζρνιείν είλαη ζεκαληηθή γηα ηνπο καζεηέο φρη κφλν γηαηί ηνπο θέξλεη ζε επαθή κε εζηθέο αμίεο θαη νηθνπκεληθέο ηδέεο, αιιά θαη γηαηί είλαη ηθαλή λα δηακνξθψζεη ηε κειινληηθή ηνπο ζηάζε απέλαληη ζηελ αλάγλσζε. Γηα απηφλ ηνλ ιφγν ηα πξνγξάκκαηα θηιαλαγλσζίαο θαηέρνπλ κηα μερσξηζηή ζέζε ζην ζρνιηθφ πξφγξακκα. Ώληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη έλα ηέηνην πξφγξακκαπνπ απεπζχλεηαη ζε καζεηέο ησλ πξψησλ ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Με εθαιηήξην ην παξακχζη νη καζεηέο έξρνληαη ζε επαθή κε έλα πιήζνο ινγνηερληθψλ έξγσλ, παξαδνζηαθψλ θαη λεφηεξσλ. Ο ιχθνο, ζχκβνιν ηνπ «θαθνχ» ζην παξαδνζηαθφ παξακχζη, αίξεηαη απφ ηε ζέζε πνπ ηνπ έρεη πξνζδψζεη ειατθή παξάδνζε, θαη απηήλ ζηελ νπνία ηνλ θαζηέξσζε ε ζπλείδεζε ησλ παηδηψλ, θαη απνθηά έλαλ λέν ξφιν, πην ζπλαηζζεκαηηθφ θαη επαίζζεην, ράξε ζηελ πέλα ζχγρξνλσλ δεκηνπξγψλ, πνπ γξάθνπλ θαηαξξίπηνληαο ζηεξεφηππα. Σν παξακχζη «Έλαο πνιχ γιπθφο ιχθνο» ηεο Λήδαο ΐαξβαξνχζε, ζε ζπλδπαζκφ κε ην αλάινγν ζε πεξηερφκελν πιηθφ ηνπ ινγηζκηθνχ ηεο Γιψζζαο γηα ηελ Ώ θαη ηε ΐ δεκνηηθνχ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ελζηηηνχηνπ, δίλνπλ ην έλαπζκα γηα πνιιέο δεκηνπξγηθέο αλαγλψζεηο θαη εξκελείεο, θαζψο θαη γηα ηελ εθπφλεζε αλάινγσλ δξαζηεξηνηήησλ δεκηνπξγηθήο γξαθήο. Λέμεηο θιεηδηά: παξακχζη, «ν θαιφο ν ιχθνο», ζηεξεφηππν, δεκηνπξγηθή γξαθή,θηιαλαγλσζία. 1. Δηζαγσγή- χληνκν ζεσξεηηθφ πιαίζην Καζψο ε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο έρεη κάιινλ πεξηνξηζκέλν ρξφλν ζην σξνιφγην ζρνιηθφ πξφγξακκα, ε αλάγθε λα θαιιηεξγήζνπκε ηελ αγάπε γηα απηήλ θαη 416

γεληθφηεξα γηα ηελ αλάγλσζε, σζεί ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηελ πξνψζεζε πξνγξακκάησλ θηιαλαγλσζίαο. Δ ινγνηερλία θαη ε πνίεζε κπαίλνπλ ζην επίθεληξν ελφο πξνγξάκκαηνο πνπ θηινδνμεί λα μελαγήζεη ηνπο καζεηέο ζηνλ θαληαζηαθφ θφζκν κεγάισλ Βιιήλσλ θαη μέλσλ δεκηνπξγψλ, λα ηνπο απνθαιχςεη ηα κπζηηθά ηεο ζπγγξαθήο κέζα απφ δξαζηεξηφηεηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο, θαη θπξίσο λα ηνπο θαιιηεξγήζεη κηα ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ αλάγλσζε. Σν κάζεκα ηεο ινγνηερλίαο αθελφο επηδηψθεη λα πξνζθέξεη ζηνπο αλαγλψζηεο αηζζεηηθή απφιαπζε θαη αθεηέξνπ λα πξνθαιέζεη πνηθίια ζπλαηζζήκαηα (Παπαδάηνο 2009).Μέζσ ηεο κπζνπιαζίαο πξνβάιιεη, ζίγεη, ζρνιηάδεη θαηλφκελα, θαηαζηάζεηο, δεηήκαηα, πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχλ ηφζν ζηα θνηλσληθά ζχλνια, φζν θαη ζηνλ θάζε αλαγλψζηε ρσξηζηά κε απνηέιεζκα λα απνηειεί κηα κνξθή δηακεζνιάβεζεο αλάκεζα ζηνλ καζεηή θαη ζηνλ ηζηνξηθφ-θνηλσληθφ ηνπ ρψξν (Καηζίθε-Γθίβαινπ 2007: 214). ηελ πεξίπησζε ησλ καζεηψλ ησλ πξψησλ ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ, ην παξακχζη ζα παίμεη μερσξηζηφ ξφιν ζηελ πξνζέγγηζή ηνπο κε ηε ινγνηερλία. Μέζσ ησλ παξακπζηψλ νη καζεηέο απνθηνχλ αίζζεζε ηνπ θφζκνπ (Collins 1999:87). Σα παξακχζηα ιεηηνπξγνχλ σο κέζα θνηλσληθνπνίεζεο θαη εθπνιηηηζκνχ, θαη απνηεινχλ απφ ηα πην ζεκαληηθά πνιηηηζκηθά θαη θνηλσληθά γεγνλφηα ηεο δσήο ηνπο (Ράπηεο 2008, Tsitsani, Psyllidou, Batzios, Livas, Ouranos, & Cassimos 2011: 267).Σνπο πξνκεζεχνπλ κε λέεο εκπεηξίεο γηα δηάθνξα γεγνλφηα πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζνπλ ζηελ πξαγκαηηθή δσή, ηνπο παξέρνπλ λέεο πιεξνθνξίεο, ηνπο επεμεγνχλ ζέκαηα πνπ ηνπο πξνθαινχλ πεξηέξγεηα θαη εζηηάδνπλ ζε ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα, ιακβάλνληαο ππφςεηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο αλάγθεο ηνπο (Μαιαθάληεο 2014). Ο Παπαλνχηζνο ζεκεηψλνληαο ηε δηδαθηηθή αμία ηνπ παξακπζηνχ ηνλίδεη: Ό,ηη αξγφηεξα ζα πξνζπαζήζεη λα ελζηαιάμεη κέζα ζηελ ςπρή ηνπ λένπ ε αγσγή κεζνδηθά κε κέζα ηειεηφηεξα θαη πνιππινθφηεξα γηα λα νμχλεη ηελ αληίιεςή ηνπ, λα πινπηίζεη ηελ εκπεηξία ηνπ, λα θαιιηεξγήζεη ηελ επαηζζεζία ηνπ θαη γεληθά λα πιαηχλεη θαη λα βαζχλεη ην πλεχκα ηνπ, απηφ αξρίδεη λα ην θάλεη θηφιαο ην παξακχζη κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν. [ ] Σν παξακχζη νδεγεί ηελ αληίιεςε, ηξέθεη ηε κλήκε, δηεγείξεη ηε θαληαζία, θαιιηεξγεί ην ζπλαίζζεκα κε ζθνπφ απφ ην ελζηηγκαηηθφ λα θηλεζεί ζην ζπλεηδεηφ επίπεδν ηεο δσήο (Παπαλνχηζνο 1980: 118-119). Σν παξακχζη, θαζψο ζπλδπάδεη ηνλεηθνληθφ ηξφπν επηθνηλσλίαο, πξνζθέξεηαη γηα απηέο ηηο ειηθίεο, επεηδή νη καζεηέο δελ έρνπλ θαηαθηήζεη επαξθψο ή απνιχησο ηε δεμηφηεηα ηεο αλάγλσζεο (Γηαλληθνπνχινπ 2001,Κηηζαξάο 1993, Μπελέθνο 1981, Σζηιηκέλε 2007). Δ γιψζζα ηνπ είλαη απιή, θαηαλνεηή, κεζηή απφ ιέμεηο πνπ ζεκαίλνπλ ελέξγεηα, ελψ απνθεχγνληαη νη ζχλζεηεο ζπληάμεηο, νη πνιινί ζχλδεζκνη, ηα πνιιά επίζεηα, νη αθεξεκέλεο έλλνηεο (Νηνχιηα 2010). Οη κηθξνί καζεηέο δελ έρνπλ ζπλαηζζεκαηηθνχο πεξηνξηζκνχο πνπ λα ηνπο νδεγνχλ ζηελ επηδίσμε κίαο θαη κφλν εξκελείαο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη δελ ελνρινχληαη απφ ηηο αζπλέπεηεο, ηηο απνθιίζεηο, ηηο ζπκβάζεηο ή ηελ έιιεηςε αιεζνθάλεηαο (Gardner 1983, Μαιαθάληεο 2014), πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηα παξακχζηα. πληεινχλ ζηελ αλάπηπμε ηνπ πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ ιφγνπ, θαζψο απνηεινχλ θείκελα αλαπηπγκέλεο αθήγεζεο (Kellogg 1994: 206, Νηνχιηα 2010), ελψ ε δηδαθηηθή αμηνπνίεζή ηνπο δηαπλέεηαη απφ ην πλεχκα ηνπ παηρληδηνχ πνπ πξέπεη λα ραξαθηεξίδεη ηε δηδαζθαιία ησλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ (πηλθ 1990: 53-57). χκθσλα κε ηνλ Μαιαθάληε, ην ιατθφ παξακχζη απνηειεί έλα απφ ηα πην θαηάιιεια κέζα γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο 417

ησλ παηδηψλ, θαζψο βξίζεη απφ θαληαζηαθέο εηθφλεο θαη ζχκβνια, παξαβνιέο θαη κεηαθνξέο, πνπ ηνπ πξνζδίδνπλ κεγάιε παηδαγσγηθή θαη κνξθσηηθή αμία, αιιά θαη γηαηί δηαζέηεη κηα εμίζνπ ζεκαληηθή ςπρνινγηθή ιεηηνπξγία κέζα απφ ηνπο κεραληζκνχο ηαχηηζεο ησλ παηδηψλ κε ηνλ θεληξηθφ ήξσα (Μαιαθάληεο 2014). Χο πξνο ηε δηδαθηηθή αμία ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ παξακπζηνχ, αμίδεη λα ηνληζηεί φηη κέζσ ησλ πξαθηηθψλ ηεο αλαδηήγεζεο θαη ηεο δξακαηνπνίεζεο θαιιηεξγείηαη ε κεηξηθή γιψζζα, ν δηάινγνο θαη ε γισζζηθή έθθξαζε, ελψ δηεπξχλεηαη ην ιεμηιφγην ησλ καζεηψλ. Ώθφκε, ελεξγνπνηείηαη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ, ελψ θηλεηνπνηνχληαη ζηελ αλαθάιπςε κηαο πξνζσπηθήο ηζηνξίαο, ελφο ζπκβφινπ (Νηνχιηα 2010,Καςσκέλνο 2003, Καλαηζνχιε 2002, ηβξνπνχινπ 2003, Μαιαθάληεο 2006). Σν παξακχζη κπνξεί λα απνηειέζεη ηελ πξψηε χιε γηα ηελ άξζξσζε δξαζηεξηνηήησλ δεκηνπξγηθήο γξαθήο, θαιιηεξγψληαο ηε θαληαζία θαη δίλνληαο δηεμφδνπο ζηε δεκηνπξγηθφηεηα ησλ καζεηψλ. Σερληθέο φπσο απηέο ηνπ ηη ζα γηλφηαλ αλ(ρνληάξη 2003: 39),νη παξακπζνζαιάηεο (Ρνληάξη 2003: 69), ε ηξνπνπνίεζε ηεο πινθήο ή ησλ ραξαθηήξσλ ησλ κχζσλ (νπιηψηεο 2012: 45), ε ζχγθιηζε εξψσλ δηαθφξσλ παξακπζηψλ, ε ίδηα ε ζπγγξαθή λέσλ παξακπζηψλ, απνηεινχλ δξαζηεξηφηεηεο ηθαλέο λα εληζρχζνπλ ηελ απηνέθθξαζε ησλ καζεηψλ, λα ηνπο εληζρχζνπλ ζηε δεκηνπξγία ελφο θνξηίνπ ιφγνπ θαη ζθέςεο, πνπ ζα δψζεη κνξθή ζηηο ζθέςεηο ηνπο θαη έθθξαζε ζηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο. 2.Πεξηγξαθή δηδαθηηθνχ ζελαξίνπ 2.1. Σθνπόο θαη ζηόρνη Έλα πξφγξακκα θηιαλαγλσζίαο θηινδνμεί λα δηακνξθψζεη ελεξγεηηθνχο δέθηεο ηεο ινγνηερλίαο. Μαζεηέο, θαη αξγφηεξα ελήιηθεο, πνπ δηαηεξνχλ ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζην βηβιίν θαη ηελ αλάγλσζε. ηνπο εηδηθφηεξνπο ζηφρνπο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο εγγξάθνληαη: 1. Γλσζηηθνί ζηφρνη: α) ε αλάγλσζε έξγσλ ζεκαίλνπζαο ζεκαζίαο ηεο ειιεληθήο θαη ηεο παγθφζκηαο ινγνηερλίαο θαη ε θαιιηέξγεηα ηεο ηθαλφηεηαο αθξφαζεο, β) ε αθήγεζε ησλ ηζηνξηψλ πνπ νη καζεηέο δηάβαζαλ κε ηνπνζέηεζε ησλ γεγνλφησλ ζε ρξνλνινγηθή ζεηξά,γ) ε πεξηιεπηηθή απφδνζε ηνπ λνήκαηφο ηνπο,δ) ε αζπλείδεηε βειηίσζε ηνπ ιεμηινγίνπ ηνπο,ε) ε επηλφεζε θαη ε ζπγγξαθή ηζηνξηψλ,ζη) ε άζθεζε ζηελ εθθξαζηηθή αλάγλσζε κε θαηαλφεζε, 2. πλαηζζεκαηηθνί ζηφρνη: α) ε απνδφκεζε ηνπ ζηεξεφηππνπ ηνπ θαθνχ ιχθνπκέζα απφ ηελ πξνβνιή θαη ηνλ έπαηλν ζεηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ, β) ε ελίζρπζή ηνπο ζηελ έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ, απφςεσλ, θφβσλ ή ηδεψλ γηα ηνλ θφζκν πνπ ηνπο πεξηβάιιεη, γ) ε επαθή κε εζηθέο αμίεο, ηδαληθά θαη πγηή πξφηππα, δ) ε ελίζρπζή ηνπο ζηελ απηνέθθξαζε, ε θαιιηέξγεηα ηεο θαληαζίαο θαη ε δεκηνπξγηθή έθθξαζε. 418

Σν project απεπζπλφηαλ ζε καζεηέο ΐ ηάμεο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ θαη πξαγκαηνπνηήζεθε ζε 3 δηδαθηηθέο ψξεο. 2.2.Δθαξκνγή ζηελ ηάμε «Ο ιχθνο πξέπεη λα βαξπζηνκάρηαζε. Μέζα ζηελ θνηιηά ηνπ είρε 7 θαηζηθάθηα, ίζσο θαη 3 γνπξνπλάθηα, κηα γηαγηά θαη ηελ Κνθθηλνζθνπθίηζα», δηαπηζηψλεη καζήηξηα ηεο ΐ δεκνηηθνχ. Δ εκθάληζε ηνπ ιχθνπ ζηα αγαπεκέλα καο παξακχζηα είλαη αλαγθαία. Ώπηφο δελ ελζαξθψλεη ην ζαξθνθάγν δψν πνπ επηηίζεηαη γηα λα εμαζθαιίζεη ηελ ηξνθή ηνπ θαη λα επηβηψζεη. Βίλαη ε ελζάξθσζε ηεο απεηιήο, ηνπ θαθνχ, ηνπ ραξαθηήξα πνπ ν ήξσαο πξέπεη λα ππεξθεξάζεη πξνθεηκέλνπ λα θηάζνπκε ζην Καη δήζαλ απηνί θαιά, θη εκείο θαιχηεξα Δ παξακπζνγξαθία ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ αίξεη ηνλ ιχθν απφ ην βάζξν ηεο θαθίαο θαη πξνζδηνξίδεη γηα απηφλ έλαλ λέν ξφιν: γίλεηαη ζηαδηαθά θαιφο, απνθαιχπηεηαη φηη ήηαλ παξεμεγεκέλνο, αξρίδεη λα ηξψεη γιπθά θαη παγσηά, λα θάλεη παξέα κε ηα πξφβαηα, λα θαιιηεξγεί ρσξάθηα θαη λα ηξψεη ιαραληθά. Πξφθεηηαη γηα κηα πξνζπάζεηα απνδφκεζεο ελφο ζηεξεφηππνπ, πνπ ζρεηίδεηαη άκεζα κε αλαθνξέο ζε αλάινγα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Ώπνηειεί έλα απφ ηα απεηινχκελα πξνο επηβίσζε είδε θαη είλαη αλάγθε λα πξνζηαηεπζεί. Δ ζρεηηθή κε ηνλ ιχθν ζε ξφιν θαινχ ινγνηερλία είλαη ηθαλνπνηεηηθή ζε αξηζκφ. Βλδεηθηηθά αλαθέξνληαη ηα έξγα: α) Σα ηξία κηθξά ιπθάθηα ηνπ Βπγέληνπ Σξηβηδά, ηζηνξία αλαηξνπήο ηνπ γλσζηνχ κχζνπ κε ηα ηξία γνπξνπλάθηα, β) Έλαο ιχθνο γιπθνπιχθνο ηεο Κιεξ Μπνπγέ, ε ηζηνξία ελφο ιχθνπ πνπ θαιιηεξγεί ιαραλφθεπν θαη θαηαιαβαίλεη ηε ζεκαζία ηεο θηιίαο, γ) Λχθε, ιχθε ζ αγαπψ ηνπ Φξέληεξηθ ηεξ, ηζηνξία γηα ηε κνλαμηά θαη ηελ αλάγθε ζπληξνθηθφηεηαο, δ) Σν γεχκα ησλ ιχθσλ ηνπ Pennart, φπνπ γνπξνπλάθη θαη ιχθνο γίλνληαη θίινη, ε) Έλαο θαιφθαξδνο ιχθνο ηνπ Pennart θαη πνιιά άιια, πνπ ζην ζχλνιφ ηνπο πξνζπαζνχλ λα απνθαηαζηήζνπλ ηελ εηθφλα ηνπ θαη λα ηνλ θαηαζηήζνπλ πην ζπκπαζή ζε παηδηά θαη ελήιηθεο. 2.2.1.Γξαζηεξηφηεηα 1ε: Έλαο πνιχ γιπθφο ιχθνο ην ζπγθεθξηκέλν projectεπηιέρζεθε ην έξγν Έλαο πνιχ γιπθφο ιχθνο ηεο Λήδαο ΐαξβαξνχζε. Με κηα πνιχ πινχζηα εηθνλνγξάθεζε θαη έκκεηξν ιφγν, ε ζπγγξαθέαο παξνπζηάδεη έλαλ ιχθν πνπ ιαηξεχεη ηα γιπθά θαη ηα παγσηά. Μάιηζηα, ηνλ πηάλεη θαγνχξα φηαλ δελ θαηαθέξλεη λα εμαζθαιίζεη έλα γιπθφ. Ο ιχθνο δελ είλαη επηζεηηθφο κε ηα πξφβαηα θάζε άιιν. Σα επηζθέπηεηαη γηα λα δεηήζεη πιηθά,ψζηε λα κπνξέζεη λα θηηάμεη κφλνο ηνπ ηα παγσηά πνπ ηφζν αγαπά. Δ κακά πξνβαηίλα ζπκκεξίδεηαη ηελ αγσλία ηνπ θαη ηνλ βνεζά. Λχθνο θαη πξφβαηα γίλνληαη θίινη θαη απνιακβάλνπλ καδί ππέξνρα παγσηά. Με ρξήζε πξνηδέθηνξα πξνβάιινπκε ην παξακχζη ζηνπο καζεηέο. Ξεθηλάκε παξνπζηάδνληαο ηελ πινχζηα εηθνλνγξάθεζε, ρσξίο λα δηαβάζνπκε ην έκκεηξν παξακχζη. Με βάζε ηηο εηθφλεο δεηάκε απφ ηνπο καζεηέο λα θάλνπλ ππνζέζεηο γηα ην πεξηερφκελν ηνπ παξακπζηνχ. ηε ζπλέρεηα, ε εθπαηδεπηηθφο δηαβάδεη κεγαιφθσλα ην παξακχζη. Ώπεπζχλνπκε εξσηήζεηο φπσο νη αθφινπζεο: Πψο είλαη ν ιχθνο ζηελ αξρή ηνπ παξακπζηνχ; 419

Πψο αιιάδεη ν ιχθνο ζηε ζπλέρεηα; Πψο ηνλ αληηκεησπίδνπλ ηα πξφβαηα; Ση λνκίδεηο φηη θάλεη ηνλ ιχθν λα αιιάμεη; Πψο ζα ραξαθηήξηδεο ηνλ ιχθν; Πψο αιιάδεη ε ζπκπεξηθνξά ησλ πξνβάησλ απέλαληη ζηνλ ιχθν; ε ηη δηαθέξεη απηφο ν ιχθνο απφ ηνπο ππφινηπνπο πνπ γλσξίδεηο απφ ηα άιια παξακχζηα; Οη καζεηέο ελζαξξχλνληαη λα εθθξάζνπλ ηηο απφςεηο ηνπο. Μεηά ηελ θνηλή καο επεμεξγαζία, ε εθπαηδεπηηθφο παξνπζηάδεη πιαζηηθνπνηεκέλεο εηθφλεο ηνπ παξακπζηνχ. Οη καζεηέο θαινχληαη νξγαλσκέλνη ζε νκάδεο λα ηηο βάινπλ ζηε ζσζηή ζεηξά θαη ζηε ζπλέρεηα λα αθεγεζνχλ ην πεξηερφκελν ηνπ παξακπζηνχ. Σνπο ελζαξξχλνπκε λα πξνζζέζνπλ ζηνηρεία ζηελ αθήγεζή ηνπο, αθφκε θη αλ απηά δελ ππήξραλ ζην αξρηθφ θείκελν. 2.2.2. Γξαζηεξηφηεηα 2 ε : Ζ ηζηνξία ηνπ θαιιηεξγεκέλνπ ιχθνπ ηε θάζε απηή ζα ρξεζηκνπνηήζνπκε ην ινγηζκηθφ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ελζηηηνχηνπ γηα ηε Γιψζζα ηεο Ώ θαη ηεο ΐ δεκνηηθνχ. Ώλνίγνληαο ηα παξαζπξφθπιια ηνπ ζπηηηνχ ηνπ ιχθνπ Ο ιχθνο θαη νη 4 επνρέο επηιέγνπκε ηελ θάκεξα. ΐιέπνπκε έηζη, δηαβάδνπκε θαη αθνχκε ηελ ηζηνξία ηνπ Καιιηεξγεκέλνπ ιχθνπ. ηελ ηζηνξία πεξηγξάθεηαη έλαο ιχθνο πνπ απνγνεηεπκέλνο απφ ηελ απνκφλσζε πνπ ηνπ έρνπλ επηβάιεη ιφγσ ηνπ πξφηεξνπ βίνπ ηνπ, απνθαζίδεη λα πάεη ζην ζρνιείν θαη λα κνξθσζεί. Σα ππφινηπα δψα ελζαξξχλνπλ ηηο πξνζπάζεηέο ηνπ λα κνξθσζεί. Ο ιχθνο βειηηψλεηαη δηαξθψο κέρξη πνπ γίλεηαη παξακπζάο. Ώπνθαζίδεη κε κηα παξέα παηδηψλ λα γπξίζεη ηνλ θφζκν αλαδεηψληαο έκπλεπζε γηα ηα λέα ηνπ παξακχζηα. Κιείλνληαο ηνλ ήρν ηνπ ππνινγηζηή, δεηάκε απφ ηνπο καζεηέο λα κνηξαζηνχλ απνζπάζκαηα ηνπ παξακπζηνχ θαη λα ηα δηαβάζνπλ κεγαιφθσλα, πξνζδίδνληαο ζε θαζέλα απφ απηά ην θαηάιιειν χθνο. ηε ζπλέρεηα απεπζχλνπκε ζηνπο καζεηέο εξσηήζεηο ζρεηηθέο κε ην πεξηερφκελν ηνπ παξακπζηνχ: Γηαηί λνκίδεηο φηη ηα άιια δψα είραλ απνκνλψζεη ηνλ ιχθν; Πνχ νθείιεηαη ε αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ; Πψο πεξλά ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ ν ιχθνο; Γηαηί λνκίδεηο φηη ε αλάγλσζε ησλ βηβιίσλ καο θάλεη δηαθνξεηηθνχο; Σελ επεμεξγαζία αθνινπζεί κηα ζχγθξηζε ησλ δπν πξσηαγσληζηψλ ησλ παξακπζηψλ, ησλ δπν ιχθσλ πνπ κέζα απφ ηε κειέηε βηβιίσλ, άιιαμαλ πξνζσπηθφηεηα, ελδηαθέξνληα θαη ζπκπεξηθνξά. Οη καζεηέο θαινχληαη λα παξαηεξήζνπλ θαη λα ζρνιηάζνπλ ηηο νκνηφηεηεο ησλ δπν ιχθσλ, λα παξαθνινπζήζνπλ ηελ αιιαγή ηνπο ζηελ εμέιημε ησλ ηζηνξηψλ. 420

2.2.3. Γξαζηεξηφηεηα 3ε: Ση ζα γηλφηαλ αλ (Ρνληάξη 2003: 39, νπιηψηεο 2012: 48, Γξφζδνο 2014: 141, 209). ηε θάζε απηή ιακβάλνπλ ρψξα νη δξαζηεξηφηεηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο. Με πξσηαγσληζηή καο ηνλ ιχθν, πνπ είλαη θηιαλαγλψζηεο, θαινχκε ηα παηδηά λα θηηάμνπλ κηα ηζηνξία. Ώπεπζχλνπκε ηελ εξψηεζε: «Ση ζα γηλφηαλ αλ ν ιχθνο ζπλέρηδε ην δηάβαζκα θαη γηλφηαλ γηαηξφο;». Καινχκε ηνπο καζεηέο λα δηακνξθψζνπλ ην πξνθίι ηνπ πξσηαγσληζηή ηη εηδηθφηεηα έρεη, πνχ δνπιεχεη, πνχ δεη, κε πνηνπο θάλεη παξέα, αλ είλαη ή φρη θαιφο ζηε δνπιεηά ηνπ. Οη καζεηέο κπιέθνληαη ζε έλαλ δηάινγν θαη είλαη πνιχ αλεθηηθνί ζηηο δηάθνξεο εθδνρέο πνπ ε θαληαζία ηνπ θαζελφο παξνπζηάδεη. Δ φιε δηαδηθαζία κνηάδεη πεξηζζφηεξν κε παηρλίδη. ε ηαθηά δηαζηήκαηα, ε εθπαηδεπηηθφο θαιεί έλαλ καζεηή λα αλαθεθαιαηψζεη ηελ ηζηνξία πνπ ε ηάμε απφ θνηλνχ δηακφξθσζε. Αηαζθαιίδεηαη ζε θάζε πεξίπησζε ε δπλαηφηεηα αιιαγψλ ζηελ ηζηνξία, εθφζνλ παξνπζηάδνληαη πην πξσηφηππεο ή δηαζθεδαζηηθέο εθδνρέο. ηαλ ε ηζηνξία νινθιεξψλεηαη, έλαο καζεηήο αλαιακβάλεη λα ηε γξάςεη, ελψ νη ππφινηπνη λα ηελ εηθνλνγξαθήζνπλ. Έηζη ζα έρνπλ θηηάμεη ην εηθνλνγξαθεκέλν παξακχζη ηεο ηάμεο ηνπο. Αηαβάδνπκε έηζη ην παξακχζη ηεο ΐ ηάμεο: «Πέηξνο, ν πεξίθεκνο εηδηθφο πξνβαηνιφγνο» Μηα θνξά θη έλαλ θαηξφ ζε έλα καθξηλφ βνπλφ δνχζε έλαο ιχθνο πνπ ήηαλ εηδηθφο πξνβαηνιφγνο θαη ηνλ έιεγαλ Πέηξν. Γίπια ηνπ έκελαλ ε Αιίθε, ε αξθνχδα, ν Άθεο ν ιηνληαξάθεο θαη ν Ρνχιεο ν πξνβαηνχιεο. Ήηαλ θίινη θαη θάζε κέξα έπηλαλ καδί θαθέ.ο Πέηξνο γηάηξεπε φιεο ηηο αξξψζηηεο ησλ πξνβάησλ. Σελ πξνβαηνγξίπε, ηελ πξνβαηνβινγηά θαη έθαλε φιεο ηηο πξνβαηνεγρεηξίζεηο.μηα κέξα ν Ρνχιεο ν πξνβαηνχιεο, ν θίινο ηνπ, νδεγνχζε έλα αεξνπιάλν. Ήηαλ πξνβαηνπηιφηνο. Γπζηπρψο ην αεξνπιάλν έπεζε. Μαδί ηνπ θαη ν Ρνχιεο. Έηζη πήγε ζην λνζνθνκείν. Δπηπρψο πνπ ήηαλ εθεί ν Πέηξνο, ν εηδηθφο πξνβαηνιφγνο. Έβαιε ηα δπλαηά ηνπ θαη ηνλ έζσζε! Ήηαλ θνβεξφο γηαηξφο ν ιχθνο! Όια ηα πξφβαηα ηνλ επγλσκνλνχλ! 2.2.4. Γξαζηεξηφηεηα 4 ε : Φαληαζηηθφ δηψλπκν (Ρνληάξη 2003: 34) Δ ηερληθή ηνπ Ρνληάξη πξνηείλεη ηε ζχδεπμε δπν εληειψο αληίζεησλ ελλνηψλ, πνπ ε ινγηθή θαη ε ζπλάθεηα δε ζέινπλ ζπλήζσο καδί, θαη ηε δεκηνπξγία, βάζεη απηψλ κηαο ηζηνξίαο. Δ πξψηε ιέμε ηνπ δεχγνπο καο ζα είλαη ν ιχθνο. Δ δεχηεξε πξνηείλεηαη απφ ηνπο καζεηέο είλαη ε ιέμε πνηήξη. ηε ζπλέρεηα δεηάκε απφ ηνπο καζεηέο λα επηιέμνπλ έλα αληηθείκελν ηεο ηάμεο ηνπο ή ηεο ηζάληαο ηνπο θαη λα ην «δσξίζνπλ» ζηνλ πξσηαγσληζηή ηεο ηζηνξίαο καο. ια ηα δψξα ζπγθεληξψλνληαη ζε έλα θαιάζη. Μέζα ζην θαιάζη βξίζθνπκε: κηα ζβήζηξα, έλα παγνχξη γεκάην λεξφ, ραξηνκάληεια, έλα δαρηπιίδη, έλα δνρείν γηα ζαπνπλφθνπζθεο, κηα κπαλάλα θη έλαλ παγθφζκην ράξηε. 421

ηαλ θαινχκε ηνπο καζεηέο λα θηηάμνπλ κηα ηζηνξία κε φια απηά ηα αληηθείκελα θαη πξσηαγσληζηή ηνλ ιχθν, ηα απνηειέζκαηα είλαη εθπιεθηηθά: Ο ιχθνο ιεγφηαλ Νηάλνο. Ήηαλ γελλαίνο θαη δπλαηφο. Όινη νη άιινη ιχθνη ηνπ αλέζεζαλ κηα απνζηνιή έπξεπε λα γπξίζεη ηνλ θφζκν, κε κφλν ηνπ εθφδην ην παγνχξη ηνπ κε ην λεξφ θαη κηα κπαλάλα Γελ ήηαλ φκσο κηα ηπραία κπαλάλα. Δίρε καγηθέο ηδηφηεηεο. Γελ ηειείσλε πνηέ. Όπνηε ηελ έηξσγε, ζρεκαηηδφηαλ θη άιιε ηελ άθξε ηνπ θφζκνπ πνπ έπξεπε λα θηάζεη ζα έβξηζθε έλα δαρηπιίδη, πνπ αλ ην θνξνχζε ζα γηλφηαλ βαζηιηάο ησλ ιχθσλ φινπ ηνπ θφζκνπ κε ηε ζβήζηξα κπνξνχζε λα ζβήλεη ηα ιάζε ηνπ είηε απηά πνπ έθαλε ζηνλ δξφκν ηνπ κέρξη λα θηάζεη είηε απηά πνπ είρε θάλεη ζην παξειζφλ ηελ άθξε ηνπ θφζκνπ πνπ ζα έθηαλε ζα θέξδηδε ην καγηθφ πνηήξη. Ώθνχκε πνιιέο ηέηνηεο πξνηάζεηο, ζρεηηθέο ή φρη κε ηα πεξηερφκελα πνπ επεμεξγαζηήθακε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο. Βλζαξξχλνπκε θάζε πξφηαζε, φζν αλνξζφδνμε θη αλ αθνχγεηαη, κηαο θαη απνηειεί απνηέιεζκα ηεο έκπλεπζεο θαη ηεο δεκηνπξγίαο ησλ κηθξψλ καζεηψλ. Γηαπηζηψζεηο Με ηελ νινθιήξσζε ηνπ πξνγξάκκαηνο νη καζεηέο παξαηεξνχζαλ ην βηβιίν ηεο ηάμεο ηνπο, δεκηνχξγεκα ηεο θαληαζίαο ηνπο. Δ φιε δηαδηθαζία δηεμήρζε ζε έλα πιαίζην ραιαξφ θαη επέιηθην, φπνπ φινη νη καζεηέο ελζαξξχλνληαλ λα εθθξάζνπλ θαη ηηο πην παξάμελεο ηδέεο. Οη καζεηέο δήισζαλ φηη ήηαλ εμαηξεηηθά επράξηζηνο ν έκκεηξνο ιφγνο ηνπ παξακπζηνχ ηεο ΐαξβαξνχζε. Βμαζθήζεθαλ ζηελ αλάγλσζε κε επηηνληζκνχο θαη απφδνζε ηνπ αλάινγνπ θάζε θνξά χθνπο θαη ζπλεξγάζηεθαλ γηα ηε δεκηνπξγία πξσηφηππσλ ηζηνξηψλ. Βλζαξξχλζεθαλ ζηελ απηνέθθξαζε θαη ζηελ παξαγσγή πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ ιφγνπ, ελψ θαιιηέξγεζαλ ηελ θξηηηθή ηνπο ηθαλφηεηα θαη πεηξακαηίζηεθαλ κε ηηο ηερληθέο ηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο. Οη καζεηέο αθνινχζεζαλ ηε θπζηθή-ινγηθή ξνή ησλ γεγνλφησλ ζηηο ηζηνξίεο πνπ έγξαςαλ, αθνινπζψληαο ηε ρξνληθή εμέιημε ησλ γεγνλφησλ. ηε ζπλέρεηα ρξεζηκνπνίεζαλ ζσζηά ηνλ ιφγν ηεο εηθφλαο θαη απέδσζαλ ηα λνήκαηα κε ηηο θαηάιιειεο αλαπαξαζηάζεηο (Αειψλεο 1993).Δ εηθνλνγξάθεζε ηεο ηζηνξίαο πνπ έθηηαμαλ δήισζαλ φηη ήηαλ εμαηξεηηθά επράξηζηε δηαδηθαζία. Ώλεμάξηεηα απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο ηνπο, ε φιε δηαδηθαζία ήηαλ ηδηαίηεξα δεκηνπξγηθή. πδήηεζε ηνλ ζχγρξνλν θφζκν πνπ ηα ζχλνξα ηείλνπλ λα θαηαξγεζνχλ θαη νη πνιίηεο ηνπ θξάηνπο λα γίλνπλ πνιίηεο ηνπ θφζκνπ, ην ζρνιείν πξέπεη λα δηακνξθψζεη καζεηέο αλεθηηθνχο ζηε δηαθνξά, πνπ απεγθισβηζκέλνη απφ ζηεξεφηππα θαη πξνιήςεηο, ζα αληηκεησπίδνπλ ηνλ ζπλάλζξσπφ ηνπο κε ζεβαζκφ. Δ θαιιηέξγεηα δεκνθξαηηθψλ πνιηηψλ μεθηλά απφ ην δεκνηηθφ ζρνιείν, φηαλ νη καζεηέο καζαίλνπλ απφ ηε κηθξή ηνπο ειηθία λα δέρνληαη ηνλ «άιιν», σο ηζφηηκν, σο ζπλεξγάηε γηα ηελ επίηεπμε ελφο θνηλνχ ζθνπνχ. Ο αιιεινζεβαζκφο θαη ε αιιειεγγχε είλαη απαξαίηεηα ζηνηρεία γηα ηελ πξφνδν θαη ηελ απφ θνηλνχ αληηκεηψπηζε ησλ παλαλζξψπηλσλ πξνβιεκάησλ. Δ ινγνηερλία κπνξεί λα παίμεη έλαλ εμέρνληα ξφιν πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε, παξνπζηάδνληαο αμίεο, ζηάζεηο, νπηηθέο θαη ηδεψδε, θαιιηεξγψληαο ζπκπεξηθνξέο θαη ήζε. Σν παξακχζη, εξγαιείν πξνζηηφ γηα ηνπο καζεηέο απφ ηα 422

πξψηα ρξφληα ηεο ζρνιηθήο ηνπο δσήο, πεηπραίλεη κε έλαλ παηγληψδε ηξφπν, λα ελζαξξχλεη ζσζηέο ζπκπεξηθνξέο, λα πξνβάιιεη πξφηππα, λα θαιιηεξγήζεη αμίεο.αξαζηεξηφηεηεο φπσο απηέο ηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο κπνξνχλ λα εληζρχζνπλ, εθηφο απφ ηε ζπγγξαθηθή δεμηφηεηα ησλ καζεηψλ, ηελ απηνεθηίκεζή ηνπο θαη ηελ πίζηε ζηηο δπλάκεηο ηνπο, δίλνληαο έθθξαζε ζηηο ζθέςεηο θαη ζηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο, θαη κεηαηξέπνληαο ηε δηδαζθαιία ζε έλα δεκηνπξγηθφ ινγνηερληθφ παηρλίδη. Έλα ηέηνην ζρνιείν, πνπ ππνζηεξίδεη ηελ «παηδαγσγηθή ηεο ραξάο», κπνξεί λα είλαη ην κειινληηθφ ζρνιείν ζπλεξγαζίαο θαη αιιειεγγχεο πνπ απαηηνχλ νη ζχγρξνλεο πεξηζηάζεηο. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Ώλαγλσζηφπνπινο, ΐ. Α. (1994). Γισζζηθφ πιηθφ γηα ην Νεπηαγσγείν: Απφ ηε ζεσξία ζηελ πξάμε. Ώζήλα: Καζηαληψηε. Ώλαγλσζηφπνπινο, ΐ. Α. (1997). Σέρλε θαη ηερληθή ηνπ παξακπζηνχ. Ώζήλα: Καζηαληψηεο. Ώλαγλσζηφπνπινο, ΐ. (2004). Αεκηνπξγηθέο αλαγλψζεηο ζηελ εθπαίδεπζε, ζην Ώ. Καηζίθε-Γθίβαινπ (επηκ.) (ζζ. 303-307). Ζ Λνγνηερλία ήκεξα. Όςεηο, Αλαζεσξήζεηο, Πξννπηηθέο. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Ώπνζηνιίδνπ, ΐ. & Υνληνιίδνπ, Β. (1999). Λνγνηερλία θαη Δθπαίδεπζε. Ώζήλα: Αάξδαλνο. Ώζσλίηεο, Π. (2001). Ζ εηθνλνγξάθεζε ζην βηβιίν παηδηθήο ινγνηερλίαο, Ώζήλα:Καζηαληψηεο. Ώπδίθνο, Β. Γ. (1997). Σν ιατθφ παξακχζη: Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο (2ε έθδ.). Ώζήλα: Οδπζζέαο. Ώπδίθνο, Β. Γ. (1999). Μηα θνξά θη έλαλ θαηξφ Αιιά, κπνξεί λα γίλεη θαη ηψξα. Ζ εθπαίδεπζε σο ρψξνο δηακφξθσζεο παξακπζάδσλ. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. ΐαξβαξνχζε, Λ. (2001). Έλαο πνιχ γιπθφο ιχθνο! Ώζήλα: Παπαδφπνπινο. Bettelheim, B. M. (1995). Ζ γνεηεία ησλ παξακπζηψλ: Μηα ςπραλαιπηηθή πξνζέγγηζε (κηθξ. Β. Ώζηεξίνπ). Ώζήλα: Γιάξνο. ΐouiller, C. (2004). Έλαο ιχθνο γιπθνπιχθνο. Ώζήλα: Μίλσαο. Collins, F. (1999). The use of traditional storytelling in education to the learning of literacy skills. Early Child Development and Care, 152, 77-108. Collins, L. (2010). Autonomy and authorship: Storytelling in children's picture books. Hypatia, 25, 174-195. Γηαλληθνπνχινπ Ώ. (1998). Απφ ηελ πξναλάγλσζε ζηελ αλάγλσζε. Ώζήλα: Καζηαληψηεο. Γηαλληθνπνχινπ, Ώ. (2001). «Βηθνλνγξαθεκέλα παηδηθά βηβιία: Δ αλαγλσζηκφηεηα ησλ εηθφλσλ απφ παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο», ζην Ζ ζπγγξαθή θαη ε εηθνλνγξάθεζε, Ώζήλα: Καζηαληψηεο. 423

Γηαλληθνπνχινπ, Ώ. (2008). ηε ρψξα ησλ ρξσκάησλ. Σν χγρξνλν Δηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ Βηβιίν. Ώζήλα: Παπαδφπνπινο. Γξφζδνο,. (2014). Γεκηνπξγηθφηεηα θαη Γεκηνπξγηθή γξαθή ζηελ Δθπαίδεπζε. Θεζζαινλίθε: Βθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Μαθεδνλίαο. Αειψλεο, Ώ. (1993). «Οη Ήξσεο ησλ θφκηθο» ζην χγρξνλν ρνιείν 14, 116. Gardner, H. (1983).Frames of mind, The theory of multiple intelligences. New York: Basic Books. Gardner, H. (1992). Multiple intelligences: the theory in practice. New York: Basic Books. Gardner, H. (1999). Intelligence reframed. Multiple Intelligences fνr the 21st century. New York: Basic Books. Καινγήξνπ, Σ. & Λαιαγηάλλε, Κ. (επηκ.) (2007). Ζ Λνγνηερλία ζην ρνιείν. Θεσξεηηθέο Πξνζεγγίζεηο θαη Γηδαθηηθέο Δθαξκνγέο ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. Ώζήλα: Σππσζήησ-Αάξδαλνο. Καλαηζνχιε, Μ. (1997). Δηζαγσγή ζηε Θεσξία θαη Κξηηηθή ηεο Παηδηθήο Λνγνηερλίαο. Θεζζαινλίθε: University Studio Press. Καλαηζνχιε, Μ. (2002). Δηζαγσγή ζηε ζεσξία θαη θξηηηθή ηεο παηδηθήο ινγνηερλίαο. Θεζζαινλίθε: University Studio Press. Καξπφδεινπ, Μ.(1994). Σν παηδί ζηε ρψξα ησλ βηβιίσλ. Ώζήλα: Καζηαληψηεο. Καηζίθε Γθίβαινπ, Ά. (1995). Σν Θαπκαζηφ Σαμίδη. Μειέηεο γηα ηελ Παηδηθή Λνγνηερλία. Ώζήλα: Παηάθεο. Καηζίθε Γθίβαινπ, Ά. (2007). Ζ παηδηθή ινγνηερλία ζηελ εθπαίδεπζε. ΐφινο: Βξγαζηήξη Λφγνπ θαη Πνιηηηζκνχ ΠΣΠΒ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαιίαο. Καηζίθε Γθίβαινπ, Ά. (2009). Φηινινγηθέο δηαδξνκέο Γ. Γεκηνπξγνί θαη αλαγλψζηεο.ώζήλα: Βθδφζεηο Παηάθε. Καςσκέλνο, Β. (2003).Αθεγεκαηνινγία. Ώζήλα: Παηάθεο. Kellogg, R.T. (1994). Thepsychologyofwriting. Oxford University Press. Κηηζαξάο, Γ. (1993). Σν εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν ζηε λεπηαθή θαη πξσηνζρνιηθή Ζιηθία. Ώζήλα: Παπαδήζεο. Κσηφπνπινο, Σ. (2011). Ώπφ ηελ αλάγλσζε ζηε ινγνηερληθή αλάγλσζε θαη ηελ παηγληψδε δηάζεζε ηεο Αεκηνπξγηθήο Γξαθήο, ζην Γ. Παπαλησλάθεο & Σ. Κσηφπνπινο (επηκ.) (ζζ. 21-36) Σα εηεξνζαιή. Ώζήλα: Ίσλ. Κσηφπνπινο, Σ. (2012). «Δ «λνκηκνπνίεζε» ηεο Αεκηνπξγηθήο Γξαθήο» ζην Κείκελα 15. Αηαζέζηκν ζην http://keimena.ece.uth.gr/main/index.php?view=article&catid=59%3atefxos15&id=2 424

57%3A15-kotopoulos&option=com_content&Itemid=95. Σειεπηαία πξνζπέιαζε: 10/5/2017. Λνγηζκηθφ Παηδαγσγηθνχ Ελζηηηνχηνπ γηα ηε Γιψζζα Ώ θαη ΐ δεκνηηθνχ. Αηαζέζηκν ζην http://ts.sch.gr/repo/online-packages/dim-glossa-a-b/start.html. Μαιαθάληεο, Κ. (2006). Σν Παξακχζη ζηελ εθπαίδεπζε. Φπρνπαηδαγσγηθή δηάζηαζε θαη αμηνπνίεζε. Ώζήλα: Ώηξαπφο. Μαιαθάληεο, Κ. (2014). Σν παξακχζη θαη ε δεκηνπξγηθφηεηα ησλ παηδηψλ. Αηαζέζηκν ζην http://keimena.ece.uth.gr/main/t18/04-malafantis.pdf. Μεξαθιήο, Μ., Παπαλησλάθεο, Γ., Καπιάλνγινπ, Μ., Ώλαγλσζηφπνπινο, ΐ., Ώπδίθνο, Β., ΜσξαΎηε, Σ., Μαιαθάληεο, Κ., Πακνπθηζφγινπ, Ώ., Γεξγαηζνχιεο, ΐ., Καηζαδψξνο, Γ. (2007). Ζ παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή αμηνπνίεζε ηνπ παξακπζηνχ. Ώζήλα: Γξεγφξε. Μεξαθιήο, Μ. Γ. (2012). Σν ιατθφ παξακχζη, Γηδαθηηθέο πξνηάζεηο γηα λεπηαγσγνχο θαη δαζθάινπο. Ώζήλα: Αηάδξαζε. Μπακπέηα, Ε. (2012). Ο βαζηιηάο ιχθνο. Ώζήλα: Μεηαίρκην. Μπελέθνο, Ώ. (1981). Σν εηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν.ώζήλα: Αίπηπρν. Νηνχιηα, Ώζ. (2010). «Αηδάζθνληαο κέζα απφ ηα παξακχζηα: Απλαηφηεηεο φξηα Πξννπηηθέο». Πξαθηηθά ηνπ Διιεληθνχ Ηλζηηηνχηνπ Δθαξκνζκέλεο Παηδαγσγηθήο θαη εθπαίδεπζεο (ΔΛΛ.Η.Δ.Π.ΔΚ.), 5ν Παλειιήλην πλέδξην κε ζέκα «Μαζαίλσ πψο λα καζαίλσ», 7-9 ΜαΎνπ 2010. Αηαζέζηκν ζην http://www.elliepek.gr/documents/5o_synedrio_eisigiseis/ntoulia_athina.pdf Παπαδάηνο, Γ. (2009). Παηδηθφ βηβιίν θαη θηιαλαγλσζία. Ώζήλα: Βθδφζεηο Παηάθε. Παπαλνχηζνο, Β. (1980). «Σν παξακχζη», Δθήκεξα, Δπίθαηξα, Αλεπίθαηξα. Ώζήλα: Ίθαξνο. Pennart, G. (1998).Ο θαιφθαξδνο ιχθνο. Ώζήλα: Παπαδφπνπινο. Pennart, G. (1999). Σν γεχκα ησλ ιχθσλ. Ώζήλα: Παπαδφπνπινο. Ράπηεο, Α. Βι. (2008). «Δ παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή ζεκαζία ησλ ιατθψλ αθεγήζεσλ ζηε ζχγρξνλε καζεζηαθή δηαδηθαζία» ζην Παηδαγσγηθή Θεσξία θαη Πξάμε, 2, 133-152. Ρνληάξη, Σ. (2003). Ζ Γξακκαηηθή ηεο Φαληαζίαο: Δηζαγσγή ζηελ Σέρλε λα Δπηλνείο Ηζηνξίεο. Ώζήλα: Μεηαίρκην. ηβξνπνχινπ, Ρ. (2003). Σαμίδη ζηνλ θφζκν ησλ εηθνλνγξαθεκέλσλ κηθξψλ ηζηνξηψλ. Θεσξεηηθέο θαη δηδαθηηθέο δηαζηάζεηο. Ώζήλα: Μεηαίρκην. νπιηψηεο, Μ. (2012). Αεκηνπξγηθή Γξαθή, Οδεγίεο Πιεχζεσο. Κχπξνο: Τπνπξγείν Παηδείαο θαη Πνιηηηζκνχ. Αηαζέζηκν ζην http://dideanatol.att.sch.gr/perival/fakelos_logotexnia/dimiourgikigr afi-odigiesplefseos.pdf. παληηδάθεο, Ε. (2004). Πξνβιήκαηα παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ παηδηψλ ζρνιηθήο ειηθίαο. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. 425

πηλθ, Σ. (1990). Σα παηδηά σο αλαγλψζηεο. Ώζήλα: Καζηαληψηεο. ηεξ, Φ. (1998). Λχθε, ιχθε, ζ αγαπψ.ώζήλα: Μίλσαο Σξηβηδάο, Β. (1993). Σα ηξία κηθξά ιπθάθηα. Ώζήλα: Μίλσαο Tsitsani, P., Psyllidou, S., Batzios, S. P., Livas, S., Ouranos, M., & Cassimos, D. (2011). Fairy tales: a compass for children's healthy development a qualitative study in a Greek island. Child: Care, Health and Development, 38(2), 266-272. Σζηιηκέλε, Σ.(2007). Δηθνλνγξαθεκέλν παηδηθφ βηβιίν. Όςεηο θαη Όςεηο. ΐφινο: Παλεπηζηεκηαθέο εθδφζεηο Θεζζαιίαο. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΏ ΔΜΒΕΧΜΏΣΏ Δ ιγα Μνχζηνπ Μπισλά είλαη πηπρηνχρνο ηεο Παηδαγσγηθήο Ώθαδεκίαο θαη ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Αεκνηηθήο Βθπαίδεπζεο Φιψξηλαο. Γλσξίδεη γαιιηθά θαη αγγιηθά θαη ιαηξεχεη ηε ζχγρξνλε ηερλνινγία ησλ Δ/Τ.Έρεη δχν κεηαπηπρηαθνχο ηίηινπο ζπνπδψλ ζηα «Παηδαγσγηθά» θαη ζηε «Γισζζνινγία» (Φηινζνθηθή ρνιή ηνπ Ώ.Π.Θ.) θαη είλαη Αηδάθηνξαο Γισζζνπαηδαγσγηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Απηηθήο Μαθεδνλίαο. Βίλαη ρνιηθή χκβνπινο ζηελ 1 ε Βθπαηδεπηηθή Πεξηθέξεηα Φιψξηλαο. Δ Παξαζθεπή-Ώλαζηαζία Πνπγαξίδνπ ζπνχδαζε θηινινγία ζην Ώ.Π.Θ. θαη παηδαγσγηθά ζην Π.Σ.Α.Β. ηνπ Π.Α.Μ., φπνπ θαη πξαγκαηνπνίεζε κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο. Βίλαη ππνςήθηα δηδάθηνξαο ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο. Σα εξεπλεηηθά ηεο ελδηαθέξνληα εζηηάδνληαη ζηνλ ρψξν ηεο ηζηνξίαο, ηεο ηζηνξίαο ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο θαη ησλ θαηλνηφκσλ δξάζεσλ ζηελ εθπαίδεπζε. Βξγάδεηαη σο δαζθάια ζην Πεηξακαηηθφ Α.. Φιψξηλαο. 426

Ο εθπαηδεπηηθφο σο ζχκβνπινο: ε ζπλάθεηα ησλ ζπκβνπιεπηηθψλ ζεσξηψλ κε ην έξγν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ Θαλάζεο Μπαδνχθεο (Φηιφινγνο, Τπεχζπλνο..Ν. Πέιιαο) thanbaz@gmail.com Πεξίιεςε Έρνληαο σο αθεηεξία ηελ εκπεηξία ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ πκβνπιεπηηθψλ ηαζκψλ Νέσλ, ζηελ εξγαζία απηή επηρεηξψ, αθελφο, λα ππελζπκίζσ φηη θνκβηθέο έλλνηεο ησλ θπξίαξρσλ πξνζεγγίζεσλ ζηε πκβνπιεπηηθή (γλσζηαθή-ζπκπεξηθνξηθή πξνζέγγηζε, ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε,πξνζσπνθεληξηθή πξνζέγγηζε, ςπρνδπλακηθή πξνζέγγηζε, κε έκθαζε ζηελ ηειεπηαία) ήδε δηαπλένπλ έγθπξεο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο θαη δξάζεηο. Ώθεηέξνπ, ππνζηεξίδσ φηη, κέζσ ηεο βαζχηεξεο θαηαλφεζεο ησλ ζπκβνπιεπηηθψλ ζεσξηψλ θαη, θπξίσο, κέζσ ησλ ζηάζεσλ πνπ απηέο εκπλένπλ, ν εθπαηδεπηηθφο είλαη ζε ζέζε λα βξεη θαηάιιειεο απαληήζεηο ζε θιηκαθνχκελεο πξνθιήζεηο ζην πεδίν ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ζην ζχγρξνλν ζρνιείν. Δ αλάδεημε ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ελδερνκέλσο απνηειεί κηα δπλαηφηεηα νπζηψδνπο αλαπξνζδηνξηζκνχ ηνπ αλζξσπηζηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ηεο ζχγρξνλεο εθπαίδεπζεο. Λέμεηο-θιεηδηά: ζπκβνπιεπηηθή, γλσζηαθή-ζπκπεξηθνξηθή πξνζέγγηζε, ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε,πξνζσπνθεληξηθή πξνζέγγηζε, ςπρνδπλακηθή πξνζέγγηζε, κεηαβίβαζε, λαξθηζζηζκφο 1. Δηζαγσγή Ο ρξφλνο δηεμαγσγήο ηνπ ζπλεδξίνπ απηνχ ζπκπίπηεη κε ηελ ζπκπιήξσζε ζρεδφλ πέληε εηψλ απφ ηελ (επαλ)έλαξμε ιεηηνπξγίαο ησλ πκβνπιεπηηθψλ ηαζκψλ Νέσλ (..Ν.) ηνλ επηέκβξην ηνπ 2012. Θα ήζεια νη ζθέςεηο πνπ αθνινπζνχλ λα εθιεθζνχλ σο ζπκβνιή, αθελφο, ζηελ απνηίκεζε ηνπ έξγνπ πνπ ήδε επηηεινχλ νη..ν. ζηελ εθπαίδεπζε θαη, αθεηέξνπ, ζηνλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηε ζέζε ηεο ζπκβνπιεπηηθήο θαη γηα ηνλ ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζην ζχγρξνλν ζρνιείν. Μηιψληαο γηα ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, έρσ ζηνλ λνπ κνπ, θαηαξρήλ, ηελ πξαγκαηηθφηεηα ζηνπο..ν., ν θαζέλαο απφ ηνπο νπνίνπο γηα ηελ ψξα ζηειερψλεηαη απφ έλαλ εθπαηδεπηηθφ. Δ εμνηθείσζε ελφο εθπαηδεπηηθνχ πνπ εξγάδεηαη σο ζχκβνπινο κε έλλνηεο θαη ηερληθέο απφ κία ή πεξηζζφηεξεο ζπκβνπιεπηηθέο ζεσξίεο κνηάδεη ειάρηζηε επαγγεικαηηθή ππνρξέσζε. Σν ζεκαληηθφηεξν, φκσο, είλαη λα ζπκφκαζηε φηη νη έλλνηεο θαη νη ηερληθέο ησλ ζπκβνπιεπηηθψλ ζεσξηψλ επηλνήζεθαλ γηα λα ζπκβάινπλ ζηελ θαηαλφεζε θαη ζηελ εκβάζπλζε ηεο ζρέζεο ηνπ ζπκβνχινπ κε ηνλ άλζξσπν πνπ δεηά βνήζεηα (McLeod 2005: 111). ην πιαίζην απηήο ηεο αλαθνίλσζεο, σζηφζν, κηιψληαο γηα ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, αλαθέξνκαη ζηνλ ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηεο ηάμεο ζηελ θαζεκεξηλή πξαθηηθή ηνπ. Καηαλνψ φηη κηα ηέηνηα πξφηαζε κπνξεί, 427

εμαξρήο, λα εγείξεη εχινγεο αληηξξήζεηο. Ώθελφο, θάπνηνη ζπλάδειθνη ζα παξαηεξνχζαλ φηη ε αζάθεηα ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ ξφινπ δηνγθψλεη ηελ επαγγεικαηηθή επζχλε θαη επηηείλεη ηελ επαγγεικαηηθή επηζθάιεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζην ζχγρξνλν ζρνιείν. Ώθεηέξνπ, ππάξρεη ν πξαγκαηηθφο θίλδπλνο έλαο «κεγαιντδεαηηζκφο» σο πξνο ηελ απνζηνιή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ λα ηνλ θαηαζηήζεη επάισην ζηνπο ηνχο ηνπ παζνινγηθνχ λαξθηζζηζκνχ θαη ηνπ ζαδηζκνχ πξνο ηνπο αλζξψπνπο κε ηνπο νπνίνπο ζρεηίδεηαη επαγγεικαηηθά. Βπηπιένλ, λνκίδσ φηη, ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνλφηεηα, νη άλζξσπνη κε ηνπο νπνίνπο ζρεηίδεηαη επαγγεικαηηθά ν εθπαηδεπηηθφο δε ζα πεξηέγξαθαλ ηηο πξνζδνθίεο ηνπο απφ απηφλ σο ζπκβνπιεπηηθφ αίηεκα. Παξφια απηά, ζα ππνζηεξίμσ φηη ε αλάδεημε ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ απνηειεί κηα δπλαηφηεηα νπζηψδνπο αλαπξνζδηνξηζκνχ ηνπ αλζξσπηζηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ηεο εθπαίδεπζεο. Σν έξγν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πθαίλεηαη ζηνλ θακβά ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ κε καζεηέο, κε ηνπο γνλείο ηνπο, κε ζπλαδέιθνπο. ην πεδίν ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ εληνπίδνληαη νη ζεκαληηθφηεξεο πξνθιήζεηο πνπ θαιείηαη λα αληηκεησπίζεη ν ζχγρξνλνο εθπαηδεπηηθφο. Θα πξφηεηλα λα νξίζνπκε, δνθηκαζηηθά θαη γεληθεπηηθά, ηνλ ζπκβνπιεπηηθφ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ σο κηα ζηάζε απμεκέλεο δεθηηθφηεηαο θαη επαηζζεζίαο ζηνλ άιιν άλζξσπν, σο εηνηκφηεηα ππνδνρήο ηνπ άιινπ κε ηελ ηδηαηηεξφηεηά ηνπ, θαη σο ζπκβνπιεπηηθφ αίηεκα θάζε πξνζδνθία ή ζηφρν πνπ ζπλδηακνξθψλεηαη ζηα πιαίζηα κηαο ζρέζεο πνπ δηέπεηαη απφ ακνηβαίν ζεβαζκφ θαη εκπηζηνζχλε. ηε ζπλέρεηα, εμεηάδνληαο θάπνηεο απφ ηηο θπξίαξρεο ζπκβνπιεπηηθέο πξνζεγγίζεηο, ζα επηρεηξήζσ λα επηζεκάλσ ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο έρνπλ ήδε ελζσκαησζεί ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε θαη πψο κπνξνχλ λα ηελ εκπινπηίζνπλ πεξαηηέξσ. 2. Αλαθνξηθά κε ηε γλσζηαθή-ζπκπεξηθνξηθή πξνζέγγηζε Με δεδνκέλν φηη ε γλσζηαθή-ζπκπεξηθνξηθή πξνζέγγηζε θαηάγεηαη απφ ηελ ςπρνινγία ηεο κάζεζεο, ε ζπλάθεηά ηεο κε ηελ εθπαίδεπζε ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη απηνλφεηε. Χζηφζν, απνηειεί πάληνηε κηα ρξήζηκε άζθεζε απηνγλσζίαο λα αλαγλσξίδνπκε ηνλ βαζκφ ζηνλ νπνίν ε νξγάλσζε ηεο δηδαζθαιίαο (π.ρ. κε δηαθξηηνχο επηκέξνπο ζηφρνπο, κε έκθαζε ζε δηαδηθαζίεο κεηαγλψζεο), ε απνηίκεζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο (κε ηελ εθαξκνγή δηαθφξσλ κεζφδσλ αμηνιφγεζεο) θαη ε ξχζκηζε ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κέζα ζηελ ηάμε (π.ρ. κε ηε ζχλαςε ζπκβνιαίσλ, κε ηε ρξήζε δηαθφξσλ εληζρπηψλ, κε ηελ θαιιηέξγεηα θηλήηξσλ) ζπλδένληαη κε ηνλ γλσζηαθφ-ζπκπεξηθνξηθφ ηξφπν θαηαλφεζεο θαη επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ κάζεζεο θαη ζπκπεξηθνξάο. Βμίζνπ αλαγθαίνο είλαη ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ηνλ βαζκφ ζηνλ νπνίν ε δηδαθηηθή πξνζέγγηζε πνπ πηνζεηνχκε ιακβάλεη ππφςε ηεο ην ζρεηηθά πξφζθαην άλνηγκα ηεο γλσζηαθήο-ζπκπεξηθνξηθήο παξάδνζεο ζηνλ θνλζηξνπθηηβηζκφ, ν νπνίνο δίλεη έκθαζε ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ (πξνζψπνπ) λα θαηαζθεπάδεη ηνλ θφζκν ηνπ κέζσ ηεο γιψζζαο θαη αλαγλσξίδεη κηα αλαπηπμηαθή δηάζηαζε ζηελ ελ ιφγσ ηθαλφηεηα (Mcleod 2005: 193). Πξάγκαηη, είλαη ηέηνηνο ν πινχηνο ησλ γλσζηαθψλ-ζπκπεξηθνξηθψλ ελλνηψλ θαη κεζφδσλ, ψζηε ζα ήηαλ αδχλαην λα θαληαζηνχκε έλα ζχγρξνλν ζρνιείν πνπ λα κελ ηνλ αμηνπνηεί. Χζηφζν, εδψ ειινρεχεη έλαο ζεκαληηθφο θίλδπλνο: ε πνηθηιία ησλ δηαζέζηκσλ κέζσλ λα καο παξαζχξεη ζε κηα ηερλνινγία απνζπαζκαηηθψλ θαη 428

άλεπξσλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη ζε κηα ςεπδαίζζεζε απηάξθεηαο/επάξθεηαο. Τπάξρνπλ κηα ζεηξά απφ εξσηήκαηα (φπσο: Πψο λνεκαηνδνηείηαη ε δσή, ν εαπηφο θαη ε κάζεζε; Πψο ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία απνθηά ππαξμηαθφ πεξηερφκελν γηα ηνλ καζεηή θαη γηα ηνλ δάζθαιν; Πνηα ε ζεκαζία ηεο ζρέζεο δαζθάινπ θαη καζεηή γηα ηελ αλάπηπμε θαη ησλ δχν;) πνπ δελ ππφθεηληαη ζε ηερληθέο παξεκβάζεηο. 3. Αλαθνξηθά κε ηε ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε Μηα πξφρεηξε (ρσξίο ηεθκήξην εμαληιεηηθφηεηαο) απφπεηξα ζθηαγξάθεζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο έλλνηαο ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο (κε αλαθνξά, γηα παξάδεηγκα, ζηε δνκή ηεο, ζηα ππνζπζηήκαηα καζεηψλ, εθπαηδεπηηθψλ θαη γνλέσλ πνπ πεξηιακβάλεη, θαη ζηνπο θαλφλεο πνπ ξπζκίδνπλ ηηο αιιειεπηδξάζεηο εληφο θαη κεηαμχ απηψλ ησλ ππνζπζηεκάησλ) ζα αξθνχζε γηα λα δείμεη φηη έλα ειάρηζηνζπζηεκηθήο αληίιεςεο έρεη εκπεδσζεί ζηε ζθέςε καο. Ώπνιχησο ελδεηθηηθά κπνξνχκε, επίζεο, λα ζπκεζνχκε πφζν ρξήζηκεο έρνπλ απνδεηρζεί γηα ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ αληηκεηψπηζε δχζθνισλ ζπκπεξηθνξψλ θαη θαηαζηάζεσλ ζηα ζρνιεία νη έλλνηεο ηεο θπθιηθφηεηαο ησλ δηαδξάζεσλ, ηνπ απνδηνπνκπαίνπ ηξάγνπ θαη ηεο αλαπιαηζίσζεο ηεο πξνβιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο, πνπ αλάγνληαη ζηε ζπζηεκηθή ζεψξεζε. χκθσλα κε ηελ αξρή ηεο θπθιηθφηεηαο ησλ δηαδξάζεσλ, ε ζπκπεξηθνξά θάζε κέινπο ελφο ζπζηήκαηνο (φπσο ε νηθνγέλεηα ή ε ηάμε) ζπλδέεηαη κε ακνηβαία αηηηψδε ζπλάθεηα κε ηε ζπκπεξηθνξά θάζε άιινπ κέινπο. Ώπηφ κεηαμχ άιισλ ζεκαίλεη φηη ε αιιαγή ζηε ζπκπεξηθνξά έζησ θαη ελφο κέινπο είλαη δπλαηφλ λα επηθέξεη αιιαγή ζηελ αιπζίδα ησλ δηαδξάζεσλ (Μνπξειή 2010: 28-31). Χο απνδηνπνκπαίνο ηξάγνο νξίδεηαη ην κέινο εθείλν κηαο νκάδαο ζην νπνίν ε νκάδα επηξξίπηεη ηελ επζχλε γηα ηηο δπζιεηηνπξγίεο ή ηηο δπζθνιίεο ηεο, ζεσξψληαο φηη αλ απνπζίαδε απηέο ζα εμέιηπαλ. Μία απφ ηηο πηζαλέο ζπζηεκηθέο ζεσξήζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ (ε επνλνκαδφκελε δηαδξαζηηθή) ζα εζηίαδε ζηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη αληηδξάζεηο ησλ ππνινίπσλ κειψλ ηεο νκάδαο δηεγείξνπλ θαη εθιχνπλ εθείλεο ηηο ζπκπεξηθνξέο ηνπ «παξαβάηε» πνπ επηρεηξνχλ λα θαηαζηείινπλ (Μνπξειή 2010: 20-25). Δ αλαπιαηζίσζε απνηειεί έλα ηζρπξφ, θαη πνιχηηκν, εξγαιείν γηα ηελ πξνψζεζε αιιαγψλ ζηηο ζρέζεηο θαη ζπλίζηαηαη ζηελ αλαδήηεζε ελφο λένπ, θαη κάιηζηα ζεηηθνχ, αληηιεπηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά (Molnar & Lindquist 1999: 72-73). Γηα παξάδεηγκα, έλαο εξηζηηθφο καζεηήο κπνξεί λα κελ είλαη έλα άηνκν πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ειιηπείο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο, αιιά απφ νμχ αίζζεκα δηθαίνπ. 4. Αλαθνξηθά κε ηελ πξνζσπνθεληξηθή πξνζέγγηζε Πξφθεηηαη γηα κηα πξνζέγγηζε πνπ δηθαηνινγεκέλα έρεη κεγάιε απήρεζε ζηνλ ρψξν ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Μηα ζπκβνπιεπηηθή πξνζέγγηζε πνπ ζην ζεσξεηηθφ ηεο ππφβαζξν θεληξηθή ζέζε θαηέρνπλ νη αλάγθεο ηνπ αηφκνπ λα απηνπξαγκαησζεί θαη λα αγαπεζεί θαη εθηηκεζεί απφ ηνπο άιινπο (McLeod 2005: 218, Μαιηθηψζε-ΛνΎδνπ 1999: 144-5) είλαη εχινγν λα ζεσξείηαη ζπκβαηή κε ηνλ αλζξσπηζηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο εθπαίδεπζεο. ε πνιιά ζρνιεία, ε ελζπλαίζζεζε, έλλνηα ηελ νπνία αλέδεημε κε ην έξγν ηνπ θαη ηελ πξαθηηθή ηνπ ν Carl Rogers, γίλεηαη πξνζπάζεηα λα θαιιηεξγεζεί ζηνπο καζεηέο κέζα απφ πξνγξάκκαηα αγσγήο πγείαο, 429

ζεαηξηθήο αγσγήο θαη, πξφζθαηα, εθπαίδεπζεο καζεηψλ δηακεζνιαβεηψλ ζε ζπγθξνχζεηο ζπκκαζεηψλ ηνπο. Θα ήηαλ ρξήζηκν, ζην ζεκείν απηφ, λα ζπκεζνχκε φηη ην κνληέιν ησλ «βαζηθψλ φξσλ» κηαο επνηθνδνκεηηθήο ζπκβνπιεπηηθήο ζρέζεο, φπσο ην αλέπηπμε ν Rogers, ζπκπεξηιακβάλεη, εθηφο απφ ηελ ελζπλαίζζεζε, ηε ζεηηθή άλεπ φξσλ αληηκεηψπηζε ηνπ ζπκβνπιεπφκελνπ θαη ηελ απζεληηθφηεηα ηνπ ζπκβνχινπ. Εδηαίηεξα ε απζεληηθφηεηα, πνπ νλνκάδεηαη θαη «εζσηεξηθή ζπκθσλία» θαη νξίδεηαη σο ε ηθαλφηεηα ηνπ ζπκβνχινπ λα έρεη πξφζβαζε ζηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ θαζψο αθνχεη ηνλ ζπκβνπιεπφκελν θαη λα επηηξέπεη λα θαλνχλ ηα ζπλαηζζήκαηα απηά αλ ην ζεσξεί απαξαίηεην (McLeod 2005: 230 θ.εμ., Μαιηθηψζε-ΛνΎδνπ 1999: 149-150), ζπληζηά κηα πξαγκαηηθή πξφθιεζε γηα θάζε εθπαηδεπηηθφ. Πψο ν εθπαηδεπηηθφο δηαρεηξίδεηαη, θαη «εκςπρψλεη», έλα πεξηερφκελν δηδαζθαιίαο πνπ δε ζπγθηλεί ηνλ ίδην; Πψο ν εθπαηδεπηηθφο δηαρεηξίδεηαη ηα αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ ηνπ γελλά ε ζπκπεξηθνξά ελφο καζεηή, ελφο ζπλαδέιθνπ, ελφο γνλέα; (Πξνθαλψο, δελ ππάξρνπλ έηνηκεο ή εχθνιεο απαληήζεηο ζε ηέηνηα εξσηήκαηα.) 5. Αλαθνξηθά κε ηελ ςπρνδπλακηθή πξνζέγγηζε Πξφθεηηαη, ελδερνκέλσο, γηα ηε ιηγφηεξν δεκνθηιή απφ ηηο ζπκβνπιεπηηθέο πξνζεγγίζεηο: έρσ ηελ εληχπσζε φηη θάπνηνη ζπλάδειθνη ζα ηε ραξαθηήξηδαλ μεπεξαζκέλε ή θαη ειηηίζηηθε. Ώπφ πξνζσπηθή επηινγή, ζα ζηαζψ ιίγν πεξηζζφηεξν ζηε ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε θαη ζα αλαπηχμσ ζχληνκα ηηο έλλνηεο ηεο κεηαβίβαζεο θαη ηνπ λαξθηζζηζκνχ, πνπ ηηο ζεσξψ ζεκαληηθέο γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλζην ζρνιείν. 5.1 Γηα ηελ έλλνηα ηεο κεηαβίβαζεο Μεηαβίβαζε νλνκάδεηαη ην θαηλφκελν ν ζεξαπεπφκελνο,ζηελ εμέιημε ηεο ζεξαπείαο,λα εθδειψλεη πξνο ηνλ ζεξαπεπηή ζπλαηζζήκαηα αλάινγα κε εθείλα πνπ έρεη βηψζεη γηα πξφζσπα πνπ έρνπλ παίμεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δσή ηνπ (McLeod2005: 121-3, Μαιηθηψζε-ΛνΎδνπ 1999: 113). Σε κεηαβίβαζε κπνξνχκε λα ηε ζπζρεηίζνπκε κε δχν αιιειέλδεηεο ηάζεηο ηεο ςπρηθήο δσήο. ηελ ςπρηθή δσή θάζε αλζξψπνπ θάπνηα ζεκαληηθά βηψκαηα ηείλνπλ λα επαλαιακβάλνληαη, παξφηη νη πεξηζηάζεηο θαη νη ζπληειεζηέο δηαθέξνπλ θάζε θνξά. Βπηπιένλ, θάζε άλζξσπνο ρξεζηκνπνηεί, αζπλείδεηα, ηηο πξνεγνχκελεο εκπεηξίεο σο πξφηππα ή θίιηξα γηα ηελ επεμεξγαζία ησλ λέσλ εκπεηξηψλ, ζε κηα πξνζπάζεηα, κεηαμχ άιισλ, λα ηηζαζεχζεη ην άγρνο ηνπ αγλψζηνπ θαη ηνλ θίλδπλν λα εθηεζεί εθ λένπ ζε νδπλεξέο εκπεηξίεο. Δ κεηαβίβαζε, κνινλφηη εθδειψλεηαη θαη δηεξεπλάηαη ζην πιαίζην ηεο ζεξαπεπηηθήο ζρέζεο, αθνξά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα φιν ην πιέγκα ησλ ζρέζεσλ ελφο αλζξψπνπ. ηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, νη ζπκπεξηθνξέο ζπκκφξθσζεο ή απεηζαξρίαο ησλ καζεηψλ ζηνπο ζρνιηθνχο θαλφλεο, νη ζπγθξνχζεηο εμνπζίαο αλάκεζα ζε καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο ή κεηαμχ καζεηψλ, ηα ζπλαηζζήκαηα ζπκπάζεηαο ή αληηπάζεηαο πνπ εγείξνληαη είλαη ρξήζηκν λα εμεηάδνληαη ππφ ην πξίζκα ηεο κεηαβίβαζεο. Γηα παξάδεηγκα, ηε ζηάζε πνπ έλαο εθπαηδεπηηθφο νλνκάδεη ζπλέπεηα ζηελ εθαξκνγή ησλ θαλφλσλ ελδέρεηαη θάπνηνο καζεηήο ηνπ λα ηελ εθιάβεη ζσζηά ή ιαζεκέλα, κηθξή ζεκαζία έρεη σο επαλάιεςε κηαο απηαξρηθήο ζπκπεξηθνξάο πνπ ν καζεηήο απηφο αηζζάλεηαη φηη έρεη ππνζηεί ζην ζπίηη ηνπ (νπφηε αληηδξά). ε άιιν παξάδεηγκα, έλαο εθπαηδεπηηθφο κε πνιπεηή εκπεηξία είλαη βέβαην φηη έρεη δνπιέςεη, 430

κε κεγαιχηεξε ή κηθξφηεξε εκπεηξία, κε αξθεηνχο «δχζθνινπο» καζεηέο. Ώπηή ε πξνεγνχκελε, θαη θαηά βάζε πνιχηηκε, εκπεηξία ηνπ ελδέρεηαη λα δηαζηξεβιψζεη ηελ εηθφλα ηνπ γηα θάπνηνλ θαηλνχξην «δχζθνιν» καζεηή θαη λα θαηαζηξέςεη ηε ζρέζε καδί ηνπ, αλ ν εθπαηδεπηηθφο δελ είλαη πξφζπκνο λα ακθηζβεηήζεη ηηο βεβαηφηεηεο πνπ ηνπ έρεη πξνζπνξίζεη ε πείξα ηνπ. Με ηελ επθαηξία λα επηζεκάλσ φηη, φπσο ην θαηαιαβαίλσ, ν εθπαηδεπηηθφο κέζα ζηελ ηάμε, ηελ ψξα ηεο δηδαζθαιίαο, βηψλεη κηα δηπιή ηαχηηζε, ζηε βάζε ησλ πξνεγνχκελσλ εθπαηδεπηηθψλ εκπεηξηψλ ηνπ απφ ηε ζέζε ηνπ δαζθάινπ ή ηνπ καζεηή: ηαπηίδεηαη ηαπηφρξνλα κε θάπνην ηδεψδεο θαινχ δαζθάινπ θαη κε θάπνηα εηθφλα ηνπ ηη ζεκαίλεη λα είζαη καζεηήο. Δ δηπιή απηή ηαχηηζε δηακνξθψλεη ηα θίιηξα κέζσ ησλ νπνίσλ ν εθπαηδεπηηθφο επεμεξγάδεηαη φζα δηαδξακαηίδνληαη ηελ ψξα ηεο δηδαζθαιίαο. 5.2 Γηα ηελ έλλνηα ηνπ λαξθηζζηζκνύ Χο λαξθηζζηζκφο νξίδεηαη ην έξγν δηακφξθσζεο θαη δηαηήξεζεο κηαο εηθφλαο ηνπ εαπηνχ θαη, ηαπηφρξνλα, ν βαζκφο επέλδπζεο ζηελ εηθφλα απηή(brazelton&cramer 2009: 42). πληζηά, επνκέλσο, έλαλ θεληξηθφ θαη δπλακηθφ ηνκέα ηεο ςπρηθήο δσήο θάζε αηφκνπ, πνπ δηαηξέρεη ηε δσή (ηηο θάζεηο αλάπηπμεο) θαη ην θάζκα δξαζηεξηνηήησλ ηνπ αηφκνπ θαη δελ ηαπηίδεηαη εμαξρήο κε ηνλ εγσθεληξηζκφ θαη ηελ απηαξέζθεηα, νχηε είλαη απαξαίηεηα παζνινγηθφο. Θα κπνξνχζακε, επίζεο, λα ηζρπξηζηνχκε φηη ε λαξθηζζηζηηθή εξγαζία ζπλδέεηαη ζηελ ςπρηθή δσή κε ηελ εθπιήξσζε δχν θαηεγνξηψλ ζεκειησδψλ λαξθηζζηζηηθψλ αλαγθψλ. Δ πξψηε θαηεγνξία λαξθηζζηζηηθψλ αλαγθψλ ζα κπνξνχζαλ λα νλνκαζηνχλ αλάγθεο αλαγλψξηζεο, ζπλδένληαη κε ηελ αλάπηπμε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ αηφκνπ θαη, ζηελ ψξηκε ειηθία, εθθξάδνληαη κέζσ ησλ θηινδνμηψλ. Δ δεχηεξε θαηεγνξία λαξθηζζηζηηθψλ αλαγθψλ ζα κπνξνχζαλ λα νλνκαζηνχλ αλάγθεο αλαθνξάο ζε άιια πξφζσπα θαη ζε ηδεψδε, απφ ηα νπνία ην άηνκν αληιεί ηζρχ θαη έκπλεπζε ζηελ θαζεκεξηλή ηνπ δξαζηεξηφηεηα, αιιά επίζεο αζθάιεηα, εγθαξηέξεζε θαη αλαθνχθηζε ζηηο αλαπφθεπθηεο καηαηψζεηο θαη απνηπρίεο ηνπ. Οη αλάγθεο απηέο, ζηελ ψξηκε ειηθία, αληαλαθιψληαη ζην ζχζηεκα αμηψλ θαη ηδαληθψλ ηνπ αηφκνπ. Δ γεληθή απηή ζεψξεζε ηνπ λαξθηζζηζκνχ κπνξεί λα εμεηδηθεπηεί γηα ηνπο αλζξψπνπο πνπ κε δηαθνξεηηθέο ηδηφηεηεο ζπλαληηνχληαη ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. ινη ζα ζπκθσλνχζακε φηη ην θεληξηθφ δηαθχβεπκα ηεο εθεβείαο είλαη ε αλαδήηεζε θαη ε ζπγθξφηεζε ηαπηφηεηαο. Θα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη ε λαξθηζζηζηηθή εξγαζία ηνπ εθήβνπ, ε εξγαζία ζηελ (απην)εηθφλα ηνπ, ζπγθεθαιαηψλεη έλα ζεκαληηθφ κέξνο ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ επελδχζεσλ πνπ αλαιακβάλεη ν έθεβνο ζηελ πνξεία ζπγθξφηεζεο ηεο ηαπηφηεηάο ηνπ. Ο λαξθηζζηζκφο αθνξά ηε ζπλαηζζεκαηηθή φςε θάζε ηαπηφηεηαο. Θα είρε εμαηξεηηθφ ελδηαθέξνλ νη αιιαγέο πνπ ζεκαηνδνηεί ε εθεβεία ζηνπο δηάθνξνπο ηνκείο αλάπηπμεο (ζσκαηηθφ, γλσζηηθφ, εζηθφ, ζπλαηζζεκαηηθφ) λα κειεηεζνχλ ππφ ην πξίζκα ηνπ λαξθηζζηζκνχ. Οη λαξθηζζηζηηθέο αλάγθεο ησλ γνλέσλ έρνπλ κειεηεζεί εθηελψο αθελφο σο πξνο ηελ επηζπκία γηα παηδί, σο πξνο ην εξψηεκα δει. πνηα θίλεηξα ηξνθνδνηνχλ ζε κηα γπλαίθα ή ζε έλαλ άληξα ηελ επηζπκία απφθηεζεο παηδηνχ (Brazelton & Cramer:39-49, 75-77), αθεηέξνπ σο πξνο ηηο θαληαζησζηθέο αιιειεπηδξάζεηο, ηηο ππνθεηκεληθέο δει. εξκελείεο ησλ γνληψλ γηα ηε ζρέζε ηνπο κε ην παηδί ηνπο (Brazelton & Cramer: 217 θ.εμ.). Σν παηδί ελδέρεηαη λα αληηκεησπίδεηαη (απφ ηνλ 431

γνλέα) σο πξνέθηαζε ηνπ εαπηνχ ηνπ γνλέα, σο ππφζρεζε πξαγκαηνπνίεζεο ηδαληθψλ, σο φρεκα θνηλσληθήο αλαγλψξηζεο, σο ζηήξηγκα πιηθφ θαη ςπρνινγηθφ, σο ειπίδα αζαλαζίαο. ρεδφλ φινη νη γνλείο έρνπκε βηψζεη σο πξνο ηα παηδηά καο αηζζήκαηα κεγαιείνπ (γηα πξαγκαηηθά ή πξνζδνθψκελα επηηεχγκαηά ηνπο), αιιά θαη θφβνπο νδπλεξήο απνηπρίαο (γηα πξαγκαηηθέο ή πηζαλέο ειιείςεηο ηνπο). Οη θφβνη απηνί επηηείλνληαη δξακαηηθά φηαλ ην παηδί παξνπζηάδεη θάπνην εκθαλέο ειάηησκα (π.ρ. κηαλ αλαπεξία), νπφηε ν γνληφο αζπλείδεηα ζεσξεί φηη ε αηέιεηα ηνπ παηδηνχ ηνπ θσηίδεη εθηπθισηηθά ηε δηθή ηνπ αλεπάξθεηα. Οη ζπλνπηηθέο απηέο παξαηεξήζεηο κπνξνχλ ζε έλα βαζκφ λα εμεγήζνπλ γηαηί ζπρλά μεζπνχλ ζηα ζρνιεία νξγηζκέλεο θαη πηθξφρνιεο αληηπαξαζέζεηο κεηαμχ γνλέσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ή κεηαμχ γνλέσλ γηα θαηλνκεληθά αζήκαληεο αθνξκέο, φπσο έλαο βαζκφο ζην δηαγψληζκα ηεηξακήλνπ. Ώλαθνξηθά κε ηηο λαξθηζζηζηηθέο αλάγθεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ην θεληξηθφ εξψηεκα είλαη πψο ε απηνεηθφλα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, σο επαγγεικαηία θαη αηφκνπ, θαζνξίδεηαη απφ ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ επαγγέικαηφο ηνπ, απφ ηηο πξνθιήζεηο ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ζηηο νπνίεο αλαγθαζηηθά, εμαηηίαο ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπ ηδηφηεηαο, ζπκκεηέρεη. Θα ήζεια ζην ζεκείν απηφ λα επηζεκάλσ φηη νη λαξθηζζηζηηθέο αλάγθεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ (θαη νη δχν θαηεγνξίεο πνπ πεξηέγξαςα αξρηθά) απεπζχλνληαη θαηεμνρήλ θαη ζηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπ, ηδηαίηεξα ζε εθείλνπο κε ηνπο νπνίνπο ζπλππεξεηεί ζηελ ίδηα ζρνιηθή κνλάδα. Έρσ ηε γλψκε φηη θάζε εθπαηδεπηηθφο ζα κπνξνχζε, θαη ζα έπξεπε, λα ζεσξεί εμαζθαιηζκέλε κηα ειάρηζηε εθπιήξσζε ησλ λαξθηζζηζηηθψλ ηνπ αλαγθψλ ζηα πξφζσπα ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπ κειψλ ηνπ ίδηνπ ζπιιφγνπ δηδαζθφλησλ. Σν γεγνλφο φηη απηφ δε ζπκβαίλεη ζηνλ βαζκφ πνπ ζα κπνξνχζε απνηειεί κηα ζεκαληηθή αηηία ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. 6. Πξηλ απφ ηνλ επίινγν: δχν πεξηζηαηηθά 1 ν πεξηζηαηηθφ Ο Τπεχζπλνο..Ν. θαιείηαη λα ζπκκεηάζρεη ζηε δηαρείξηζε ελφο πεξηζηαηηθνχ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ, ν νπνίνο, κεηά ηελ αξρηθή δηεξεχλεζε, θαίλεηαη λα ζπλδέεηαη κε ηε ρξφληα ακνηβαία αληηπάζεηα κεηαμχ ησλ γνλέσλ ησλ εκπιεθφκελσλ καζεηψλ ζην πιαίζην κηαο κηθξήο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Ζ πεξαηηέξσ ζπκβνπιεπηηθή δηεξεχλεζε απνθαιχπηεη, σζηφζν, έλα ηνμηθφ θιίκα νηθνγελεηαθψλ ζρέζεσλ γηα ηνλ καζεηή-ζχκα. Σν εχξεκα απηφ θαζηζηά αλαγθαία κηα ξηδηθή αλαζεψξεζε θαη κεηαηφπηζε ησλ ζπκβνπιεπηηθψλ ζηφρσλ θαη ζεκαηνδνηεί ηελ έλαξμε κηαο ζπλεξγαζίαο κε φιε ηελ νηθνγέλεηα. 2 ν πεξηζηαηηθφ Μηα θαηά ηεθκήξην έμππλε, δπλακηθή θαη αλεμάξηεηε καζήηξηα ιπθείνπ, ζην πιαίζην κηαο θηιηθήο ζπδήηεζεο, παξνπζηάδεη ζηελ θαζεγήηξηά ηεο δείγκαηα δνπιεηάο πνπ καξηπξνχλ ην εηθαζηηθφ ηεο ηαιέλην. Με αθνξκή θάπνην απφ ηα ζθίηζα πνπ θηινηέρλεζε παξαδέρεηαη, εκπηζηεπηηθά αιιά ρσξίο ελδνηαζκνχο, φηη πεηξακαηίδεηαη κε έληνλεο ζεμνπαιηθέο εκπεηξίεο, ηδηαίηεξα εκπεηξίεο «ππνηαγήο», κε ην αγφξη ηεο. Ζ θαζεγήηξηα ηελ αθνχεη εκβξφληεηε. Ώλ θάηη ζπλδέεη απηά ηα δχν άζρεηα κεηαμχ ηνπο πεξηζηαηηθά είλαη φηη ππνδεηθλχνπλ γιαθπξά έλαλ θίλδπλν, πνπ ζα ηνλ νλφκαδα θίλδπλν ησλ παξάιιεισλ ζπκπάλησλ: ε 432

δσή ηνπ ζρνιείνπ θαη ε «πξαγκαηηθή» δσή ηνπ εθήβνπ ελδέρεηαη λα απνηεινχλ αζχκβαηεο ή αζχκπησηεο πξαγκαηηθφηεηεο. 7. Αληί επηιφγνπ ινη γλσξίδνπκε φηη ζπρλά ηα πξνβιήκαηα πνπ αλαθχνληαη ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ είλαη ηδηαίηεξα θαη ζχλζεηα, φπσο ηδηαίηεξνη θαη ζχλζεηνη είλαη νη άλζξσπνη πνπ εκπιέθνληαη ζε απηά. Σν ειάρηζην, θαη απφ κηα άιιε άπνςε ην κέγηζην, πνπ ζα κπνξνχζε λα θάλεη έλαο εθπαηδεπηηθφο είλαη λα πξνζεγγίζεη ην πξφβιεκα κε επαηζζεζία ζηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θαηάζηαζεο. Οη δηάθνξεο ζπκβνπιεπηηθέο πξνζεγγίζεηο, κε δηαθνξεηηθνχο αιιά ζπκπιεξσκαηηθνχο ηξφπνπο, απηήλ ηελ επαηζζεζία επηδηψθνπλ λα αζθήζνπλ. Ο θαζεγεηήο Παηδνςπρηαηξηθήο Γξ. Ώκπαηδφγινπ παξαηεξεί ηα εμήο: «ιν θαη πεξηζζφηεξν ζηηο επηζηήκεο ηεο πγείαο, ηεο θξνληίδαο, ηεο παηδαγσγηθήο αλαδχνληαη ηάζεηο πνπ αληαλαθινχλ κηα γεληθφηεξε θνηλσληθή ζηάζε: ν άλζξσπνο ζεσξείηαη φηη είλαη απιά θαη κφλν ε ζπκπεξηθνξά ηνπ, ε «αιήζεηα» ηνπ αλάγεηαη θαηά θχξην ιφγν απιψο ζηελ θαηαγξαθή θαη ηππνπνίεζε ησλ ζπκπεξηθνξψλ ηνπ θαη ζπγρξφλσο ν άλζξσπνο είλαη θπξίσο έλα «ςπρνινγηθφ νλ» πξνο δηαρείξηζε ή ρεηξαγψγεζε. Οη δχν απηέο νπηηθέο έρνπλ πνιιέο πξνθαλείο αιιά θαη ππφγεηεο ζπλδέζεηο. Ώληηιήςεηο ζαλ ηηο παξαπάλσ ελδχνληαη ηελ ππνηηζέκελε νπδεηεξφηεηα ηεο επηζηήκεο. Πξνζπαζνχλ δειαδή λα πείζνπλ φηη είλαη αληηθεηκεληθά επξήκαηα, ελψ απνηεινχλ αληηιήςεηο θαη κάιηζηα ζθνηεηλέο, απαηζηφδνμεο πάλσ ζηνλ θφζκν» (Ώκπαηδφγινπ 2014: 139). Ο Ώκπαηδφγινπ γξάθεη ηηο παξαηεξήζεηο απηέο αλαθνξηθά κε ηηο δηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο ησλ κηθξψλ παηδηψλ θαη πξνεηδνπνηεί αλαθνξηθά κε ηνλ θίλδπλν νη αληηιήςεηο απηέο λα νδεγήζνπλ ζε επηζεηηθέο παηδαγσγηθέο ζηάζεηο ή ζε ζθιεξέο ζεξαπεπηηθέο δξάζεηο θαη λα ζξέςνπλ απηνκαηηζκνχο ηεο απφξξηςεο (Ώκπαηδφγινπ 2014: 140). Ννκίδσ φηη νη παξαηεξήζεηο ηνπ εθαξκφδνληαη θαη ζηα πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. Ώπφ ηνλ ρψξν ηεο Φπρηαηξηθήο, επίζεο, πξνέξρεηαη κηα ζεκαληηθή δηάθξηζε, απηή αλάκεζα ζην ίδξπκα (établissement) θαη ζηνλ ζεζκφ (institution). Σν ίδξπκα ηδξχεηαη απφ ηνλ λφκν θαη αλαιακβάλεη κηαλ απνζηνιή πνπ ηνπ αλαηίζεηαη απφ ην θξάηνο. «Ο ζεζκφο απφ ηελ άιιε είλαη θπξίσο απηφ πνπ θαηαζθεπάδεηαη αλάκεζα ζηνπο δηαθνξεηηθνχο ζπκκεηφρνπο κηαο θαηάζηαζεο, απφ απηέο πνπ αλαγθαζηηθά δεκηνπξγνχληαη ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ: ζεζκφο είλαη απηφ πνπ θαζηεξψλεηαη σο ζεζκφο. Δ ιεηηνπξγία ελφο ζεζκνχ ζπλίζηαηαη ζην λα δσληαλέςεη θαη λα εκςπρψζεη έλα ίδξπκα. Ο φξνο «ίδξπκα» δελ θαζνξίδεη εθ ησλ πξνηέξσλ ηελ ηειηθή κνξθή κε ηελ νπνία ζα πεξαηψζεη ηελ απνζηνιή ηνπ» (Delion 2005: 24). Σν εξψηεκα πνπ απεπζχλεηαη ζε φινπο, είηε είκαζηε εθπαηδεπηηθνί είηε γνλείο θαη πνιίηεο είηε ζηειέρε ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο, είλαη αλ ζέινπκε, θαη αλ κπνξνχκε, έλα ζρνιείν πνπ ζα ιεηηνπξγεί σο ζεζκφο, φπσο κφιηο πεξηγξάθεθε. Χο εθπαηδεπηηθνί κε ηνλ ζπκβνπιεπηηθφ καο ξφιν κπνξνχκε λα ζπκβάινπκε απνθαζηζηηθά ζηελ πξαγκάησζε ελφο ηέηνηνπ ζρνιείνπ. 433

Βηβιηνγξαθία Ώκπαηδφγινπ, Γξ. (2014). Αηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο ζε κηθξά παηδηά: εηζαγσγηθφο ζρνιηαζκφο. ην: Ώκπαηδφγινπ, Γξ. (επηκ.). Απφ ηε βξεθηθή ειηθία ζηελ εθεβεία. Θέκαηα θιηληθήο πξνζέγγηζεο θαη ζεξαπεπηηθψλ παξεκβάζεσλ ζηε βξεθνλεπηαθή ειηθία, ζ. 139-140. Θεζζαινλίθε: Βληφκσ Τ.ΜΒ.Π.Β. Brazelton, T. B. & Cramer, B. G. (2009). Ζ πξψηε πξψηε ζρέζε: Γνλείο, βξέθε θαη ην δξάκα ηνπ πξψηκνπ δεζκνχ. Ώζήλα: Βθδφζεηο Παπαδήζε. Delion, P. (2005). Οη αιιειεπηδξάζεηο κσξνχ-ηδξχκαηνο. Κάπνηεο ζθέςεηο θαη ζπκπεξάζκαηα ζην θσο ησλ πξφζθαησλ δεδνκέλσλ ςπρηαηξηθήο ηνπ βξέθνπο. ην: Delion, P. (επηκ.) Σα βξέθε ζε ηδξχκαηα, ηα βξέθε θαη νη ζεζκνί,ζ. 23-39. Θεζζαινλίθε: University Studio Press. McLeod, J. (2005). Δηζαγσγή ζηε πκβνπιεπηηθή. Ώζήλα: Μεηαίρκην. Μαιηθηψζε-ΛνΎδνπ, Μ. (1999). πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Molnar, A. & Lindquist, B. (1999). Πξνβιήκαηα πκπεξηθνξάο ζην ζρνιείν. Οηθνζπζηεκηθή Πξνζέγγηζε. Ώζήλα: Βιιεληθά Γξάκκαηα. Μνπξειή, Β. (2010). Δ νκάδα ηεο αλαζηνραζηηθήο πξάμεο: παξαδείγκαηα. ην: Κσηζάθεο, Α., Μνπξειή, Β., Μπίκπνπ, Ε., Μπνπηνπινχζε, Β., Ώιεμαλδξή, Υ., Γθέζνγινπ, Β., Καξακαλψιε, Κ., Καξπνχδα, Ώ. & παλνπνχινπ, Β. Αλαζηνραζηηθή Πξάμε. Ο απνθιεηζκφο ζην ζρνιείν, ζ. 19-45. Ώζήλα: λήζνο. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Ο Θαλάζεο Μπαδνχθεο ζπνχδαζε Φηινινγία κε εηδίθεπζε ζηε Γισζζνινγία θαη έθαλε κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηε Αηδαθηηθή ηεο Γιψζζαο. Μεηά ηνλ δηνξηζκφ ηνπ, επηκνξθψζεθε ζε ζέκαηα Βηδηθήο Ώγσγήο θαη Βθπαίδεπζεο θαη δίδαμε εθηά ρξφληα ζε Σκήκαηα Έληαμεο Γπκλαζίνπ θαη ΒΠΏ.Λ.. Σα ηειεπηαία πέληε ρξφληα ππεξεηεί ζηε ζέζε ηνπ Τπεπζχλνπ..Ν. ηεο Α.Α.Β. Πέιιαο. Σα πην πξφζθαηα επηκνξθσηηθά θαη εξεπλεηηθά ηνπ ελδηαθέξνληα εζηηάδνληαη ζην ρψξν ηεο ςπρνδπλακηθήο ζπκβνπιεπηηθήο. 434

Οη Αλαθαιχςεηο ΑΝΑΡΣΖΜΔΝΖ ΔΡΓΑΗΑ Βιέλε Μπάινπ, email: eleni_balou@yahoo.gr ιγα ηεθαλίδνπ, email: olia92@hotmail.com Πεξίιεςε ην πιαίζην ηνπ Γ Κχθινπ πξαθηηθήο άζθεζεο ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθίαο θαη παηδαγσγηθήο ηνλ Μάην ηνπ 2014 θιεζήθακε λα δηδάμνπκε ηελ ελφηεηα Οη αλαθαιχςεηο ηεο Εζηνξίαο ΐ Λπθείνπ. Με ηε βνήζεηα powerpoint ην νπνίν πεξηείρε εηθφλεο, ράξηεο θαη ηελ ρξήζε θαηεπζπλφκελνπ δηαιφγνπ κηιήζακε γηα ηα αίηηα ησλ αλαθαιχςεσλ, ηα ηαμίδηα ησλ επξσπαίσλ εμεξεπλεηψλ (ΐάζθν ληα Γθάκα, Υξηζηφθνξνο Κνιφκβνο, Ώκέξηθν ΐεζπνχηζη, Φεξδηλάλδνο Μαγγειάλνο), ηα βηνγξαθηθά ζηνηρεία ησλ Υξηζηφθνξνπ Κνιφκβνπ θαη Ώκέξηθν ΐεζπνχηζη, ηηο πνξηνγαιηθέο θαη ηζπαληθέο απνηθίεο-πεξηερφκελν ζπλζήθεο Σνξληεδίιαο 1494 θαη ηηο ζπλέπεηεο ησλ αλαθαιχςεσλ (ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο). ηε ζπλέρεηα δεηήζακε απφ ηνπο καζεηέο λα ρσξηζηνχλ ζε νκάδεο θαη λα ππνζέζνπλ φηη είλαη είηε Εζπαλνί είηε Πνξηνγάινη πνιίηεο πνπ δνπλ ηελ επνρή ησλ αλαθαιχςεσλ θαη έρνπλ ηελ επθαηξία λα ζπλνκηιήζνπλ είηε κε ηνλ Υξηζηφθνξν Κνιφκβν είηε κε ηνλ Ώκέξηθν ΐεζπνχηζη. Πνηεο ζα ήηαλ νη εξσηήζεηο πνπ ζα ηνπο απεπζχλαηε; Οη θάζε νκάδα επέιεγε έλαλ απφ ηνπο δχν εμεξεπλεηέο. ηε ζπλέρεηα θιήζεθαλ δχν καζεηέο λα ππνδπζνχλ ηνπο δχν απηνχο εμεξεπλεηέο θαη λα πξνζπαζήζνπλ λα απαληήζνπλ ζηηο εξσηήζεηο ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο. 1. Δηζαγσγή Δ ζρνιηθή ηάμε ραξαθηεξίδεηαη απφ αλνκνηνγέλεηα, δειαδή απνηειείηαη απφ καζεηέο κε δηαθνξεηηθφ καζεζηαθφ επίπεδν, πνιηηηζκηθφ θαη θνηλσληθννηθνλνκηθφ ππφβαζξν, δηαθνξεηηθά ελδηαθέξνληα, αλάγθεο θαη δπλαηφηεηεο. Ο πεξίθεκνο «κέζνο φξνο» ζηνλ νπνίν ζπρλά αλαθέξνληαη θάπνηνη εθπαηδεπηηθνί δελ πθίζηαηαη. Δ κεησπηθή θαη δαζθαινθεληξηθή δηδαζθαιία, ν αδηάθνπνο κνλφινγνο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ε ιεγφκελε «παπαγαιία» θαη ε πξνζδνθία νξηζκέλσλ θαζεγεηψλ λα κπνξεί ν καζεηήο, λα απαγγείιεη νιφθιεξν ην κάζεκα, δελ πξνθαιεί ην ελδηαθέξνλ θαη δελ θεληξίδεη ηελ πξνζνρή ησλ καζεηψλ, ζπλεπψο δελ έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ επίδνζε θαη ηε γλσζηηθή εμέιημή ηνπο. Ώληίζεηα ηα νθέιε απφ ηε ρξήζε Νέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ εθπαίδεπζε, ε νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία, ε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο κε βάζε ηηο 435

δπλαηφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ θαη γεληθά ν εκπινπηηζκφο ηεο δηδαζθαιίαο κε ζχγρξνλεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο έρεη πεξηζζφηεξα σθέιε γηα ηνπο καζεηέο. Ο εθπαηδεπηηθφο θαηά ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ ζα ήηαλ δφθηκν λα ιακβάλεη ππφςε ηνπ ηηο δηαθνξεηηθέο αλάγθεο θαη δπλαηφηεηεο ησλ καζεηψλ ηνπ θαη λα πξνζαξκφδεη ηε δηδαζθαιία ζε απηέο. Γηα λα κπνξέζεη λα πξαγκαηνπνηήζεη θάηη ηέηνην ζα πξέπεη λα γλσξίδεη ηνλ θάζε καζεηή ηεο ηάμεο ηνπ, λα δεκηνπξγήζεη έλα θηιηθφ θιίκα αλάκεζα ζε απηφλ θαη ηνπο καζεηέο ηνπ, λα είλαη θνληά ηνπο. 2. ρέδην δηδαζθαιίαο Μάζεκα:Εζηνξία ηνπ Μεζαησληθνχ θαη ηνπ Νεψηεξνπ θφζκνπ, ΐ Λπθείνπ Βλφηεηα:Οη αλαθαιχςεηο Τπνελφηεηα: γ. Οη Βπξσπαίνη αλαθαιχπηνπλ ηνλ θφζκν, δ. Δ θαηάθηεζε ηνπ Νένπ Κφζκνπ θαη νη απνηθηαθέο απηνθξαηνξίεο, ε. Δ Βπξψπε κεηά ηηο Ώλαθαιχςεηο Οηθνλνκηθέο κεηαβνιέο θνπφο:να γλσξίζνπλ ην θαηλφκελν ησλ αλαθαιχςεσλ λέσλ ρσξψλ θαη λα εθηηµήζνπλ ηηο άµεζεο θαη ηηο απψηεξεο ζπλέπεηεο πνπ είραλ γηα ηελ παγθφζκηα ηζηνξία ηφρνη: Οη καζεηέο θαη νη καζήηξηεο ζα θαηαζηνχλ ηθαλνί/εο: λα γλσξίζνπλ ηα ηαμίδηα ησλ επξσπαίσλ εμεξεπλεηψλ, ηνπο Υξηζηφθνξν Κνιφκβν θαη Ώκέξηθν ΐεζπνχηζη θαη ηηο πνξηνγαιηθέο θαη ηζπαληθέο απνηθίεο λα θαηαλνήζνπλ ηα αίηηα θαη ηηο ζπλέπεηεο ησλ αλαθαιχςεσλ λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο γηα ηε ζπκπιήξσζε ηνπ θχιινπ αμηνιφγεζεο Πξνυπνζέζεηο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο Δ/Τ, πξνηδέθηνξαο Πεξηερφκελα Μάζεζεο Ώίηηα ησλ αλαθαιχςεσλ Σα ηαμίδηα ησλ επξσπαίσλ εμεξεπλεηψλ (ΐάζθν ληα Γθάκα, Υξηζηφθνξνο Κνιφκβνο, Ώκέξηθν ΐεζπνχηζη, Φεξδηλάλδνο Μαγγειάλνο) ΐηνγξαθηθά ζηνηρεία Υξηζηφθνξνπ Κνιφκβνπ ΐηνγξαθηθά ζηνηρεία Ώκέξηθν ΐεζπνχηζη 436

Πνξηνγαιηθέο θαη ηζπαληθέο απνηθίεο-πεξηερφκελν ζπλζήθεο Σνξληεδίιαο 1494 πλέπεηεο ησλ αλαθαιχςεσλ (ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο) Μεζφδεπζε ηεο Αηδαζθαιίαο Μέζνδνο:θαζνδεγνχκελνο/θαηεπζπλφκελνο καζεηνθεθηξηθή δηδαζθαιία Μέζα: Δ/Τ, εηθφλεο, powerpoint Γηάξθεηα: 1 δηδαθηηθή ψξα (45 ιεπηά) δηάινγνο, νκαδνζπλεξγαηηθή κέζνδνο, Ώθφξκεζεαπνηέιεζε ν ηίηινο ηεο ελφηεηαο. Ώξρηθά ινηπφλ δηαβάζακε ηνλ ηίηιν ηεο ελφηεηαο θαη ξσηήζακε ηνπο καζεηέο ζε πνηεο αλαθαιχςεηο λνκίδνπλ φηη αλαθέξεηαη. Ώθνχ αθνχζακε θάπνηεο απαληήζεηο, ζηε ζπλέρεηα ξσηήζακε ηα παηδηά, πνηα λνκίδνπλ φηη είλαη ηα αίηηα ησλ αλαθαιχςεσλ. Με πνηνλ ηξφπν δηεπθνιχλεηαη ε πξαγκαηνπνίεζε ησλ ηαμηδηψλ; Μεηά ηελ απάληεζε ησλ καζεηψλ παξνπζηάζακε ηελ δηαθάλεηα 2 ηνπ powerpointθαη εμεγήζακε ηη είλαη ε θαξαβέια, ν πνξηνιάβνο θαη ν αζηξνιάβνο, επηδεηθλχνληαο παξάιιεια θαη ζρνιηάδνληαο ηηο αληίζηνηρεο εηθφλεο (δηαθάλεηα 2). Ώλαθεξζήθακε ζπλνπηηθά ζηα ηαμίδηα ησλ Μάξθν Πφιν, ΐαξζνινκαίνπ Νηηάδ, Ώιβάξεμ Κακπξάι θαη ζηε ζπλέρεηα ξσηήζακε ηνπο καζεηέο αλ γλσξίδνπλ θάπνηνπο κεγάινπο εμεξεπλεηέο. Ώθνχ καο απάληεζαλ πξνβάιακε ηελ δηαθάλεηα 3 κε ηνλ ράξηε θαη είδακε ηε δηαδξνκή πνπ αθνινχζεζαλ ν Κνιφκβνο, ν ΐάζθν ληα Γθάκα, ν Μαγγειάλνο θαη ν Ώκέξηθν ΐεζπνχηζη, ζε πνηα πεξηνρή έθζαζε ν θαζέλαο θαη ιίγα ιφγηα γηα ην ηαμίδη ηνπο. Έπεηηα πξνβάιακε ηε δηαθάλεηα 4 κε ηηο εηθφλεο ησλυξηζηφθνξνπ Κνιφκβνπ θαη Ώκέξηθν ΐεζπνχηζη θαη ξσηήζακε ηα παηδηά λα καο πνπλ αλ γλσξίδνπλ θάπνηεο πιεξνθνξίεο γη απηνχο ηνπο δχν. Ώθνχ καο απάληεζαλ, παξνπζηάζακε θάπνηα πνιχ ζχληνκα θαη βαζηθά βηνγξαθηθά ζηνηρεία γηα ηνπο δχν απηνχο εμεξεπλεηέο. ηε ζπλέρεηα παξνπζηάζακε ηελ εηθφλα κε ηελ ππνδνρή ηνπ Κνιφκβνπ απφ ηνπο Ελδηάλνπο (δηαθάλεηα 5), φπσο ν ίδηνο ηνπο νλφκαζε λνκίδνληαο φηη είλαη θάηνηθνη ηεο Ελδίαο. Μεηά πξνβάιακε ηε δηαθάλεηα 6, κε ηνλ ράξηε πνπ απεηθνλίδεη ηηο πνξηνγαιηθέο θαη ηζπαληθέο απνηθίεο ζηελ Ώκεξηθή φπσο δηακνξθψζεθαλ κε ηελ ζπλζήθε ηεο Σνξληεδίιαο ην 1494. Βμεγήζακε πνηεο πεξηνρέο έγηλαλ απνηθίεο ησλ Πνξηνγάισλ θαη ηα νηθνλνκηθά νθέιε πνπ ηνπο απέθεξαλ. ην ζεκείν απηφ δείμακε ηελ εηθφλα 2 ηεο δηαθάλεηαο 5 ηελ νπνία δεηήζακε απφ ηνπο καζεηέο λα ζρνιηάζνπλ θαη κε αθνξκή απηή, κηιήζακε γηα ην εκπφξην Ώθξηθαλψλ πνπ εγθαηληάδεηαη ηελ επνρή απηή. πλερίζακε κε ηηοπεξηνρέο πνπ έγηλαλ απνηθίεο ησλ Εζπαλψλθαη κε ηη απηνί αζρνιήζεθαλ ζηηο πεξηνρέο απηέο. Πξνβάιακε ηελ δηαθάλεηα 7 θαη κε βάζε ηηο εηθφλεο πνπ πεξηέρνληαλ ζε απηήλ, κηιήζακε γηα ηνλ ηξφπν πνπ νη Εζπαλνί θέξζεθαλ ζηνπο πξνθνινκβηαλνχο πιεζπζκνχο (Ελδηάλνπο). πλερίζακε ζρνιηάδνληαο ηελ αληίζεζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν αληηκεηψπηζαλ νη Ελδηάλνη ηνλ Κνιφκβν θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη Βπξσπαίνη αληηκεηψπηζαλ ηνπο Ελδηάλνπο. ρνιηάζακε ηελ 437

ελδπκαζία ησλ Ελδηάλσλ θαη πψο ην γεγνλφο φηη ήηαλ εκίγπκλνη πξνθάιεζε ζνθ ζηνπο Βπξσπαίνπο. ηε ζπλέρεηα ξσηήζακε ηνπο καζεηέο πνηεο πηζηεχνπλ φηη ήηαλ νη ζπλέπεηεο ησλ αλαθαιχςεσλ. Ώθνχ δφζεθε απάληεζε πξνβάιακε ηελ δηαθάλεηα 8 θαη επεμεγήζακε ηηο πιεξνθνξίεο πνπ πεξηέρεη. Σέινο,ξσηήζακε ηα παηδηά λα καο πνπλ γηαηί πηζηεχνπλ φηη αλαπηχρζεθαλ ε γεσγξαθία, ε αζηξνλνκία, ηα καζεκαηηθά, ε δσνινγία, ε βνηαληθή, ε εζλνγξαθία θαη φρη θάπνηεο άιιεο επηζηήκεο. Έιεγρνο επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ Γηα λα αμηνινγήζνπκε ηηο γλψζεηο πνπ απέθηεζαλ νη καζεηέο κνηξάζακε έλα θχιιν αμηνιφγεζεο, αθνχ ρσξίζακε ηνπο καζεηέο ζε κηθηέο σο πξνο ην καζεζηαθφ επίπεδν (θαινχο, κέηξηνπο, αδχλακνπο) νκάδεο ησλ ηεζζάξσλ αηφκσλ. Σν θχιιν αμηνιφγεζεο απνηειείην απφ δχν αζθήζεηο: ζηελ πξψηε δεηνχζακε απφ ηνπο καζεηέο λα ζεκεηψζνπλ ζηνλ ράξηε ηηο πνξηνγαιηθέο θαη ηζπαληθέο απνηθίεο. ηε δεχηεξε νη καζεηέο είραλ ηελ δπλαηφηεηα λα επηιέμνπλ, έηζη ινηπφλ νη κηζέο νκάδεο επέιεμαλ ηελ εξψηεζε πνπ αθνξνχζε ηνλ Κνιφκβν θαη νη άιιεο κηζέο ηνλ ΐεζπνχηζη. Ώθνχ νινθιήξσζαλ ηε ζπκπιήξσζε, δηάβαζαλ ηηο απαληήζεηο πνπ έδσζαλ ζηελ 1 ε άζθεζε θαη ζηε ζπλέρεηα δχν παηδηά αλέιαβαλ λα ππνδπζνχλ ηνλ Κνιφκβν θαη ηνλ ΐεζπνχηζη θαη λα απαληήζνπλ ζηηο εξσηήζεηο πνπ δηαηχπσζαλ νη ζπκκαζεηέο ηνπο. 3. πδήηεζε πκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο Οη καζεηέο ζπκκεηείραλ θαζ φιε ηελ δηάξθεηα ηεο δηδαζθαιίαο. Ώπφιαπζαλ ην κηθξφ παηρλίδη ξφισλ, πνπ έγηλε ζηελ δεχηεξε άζθεζε ηνπ θχιινπ αμηνιφγεζεο. Ο εκπινπηηζκφο ηνπ καζήκαηνο κε δηαθάλεηεο powerpoint, νη νπνίεο πεξηείραλ ράξηεο, εηθφλεο, αιιά θαη ηα βηνγξαθηθά ζηνηρεία πνπ παξαζέζακε φπσο θαη νη επηπιένλ πιεξνθνξίεο ήηαλ θάηη πνπ θξάηεζε ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ. πσο θάλεθε απφ ην θχιιν αμηνιφγεζεο, νη καζεηέο θαηαλφεζαλ ην ζχλνιν ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ δηδάμακε θαη νη ζηφρνη πνπ ζέζακε δηαπηζηψζεθε φηη επηηεχρζεθαλ. Δ εθπαηδεπηηθφο ελζνπζηάζηεθε κε ηε δνπιεηά καο. Δ δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο κε ηελ ρξήζε λέσλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο ζα έπξεπε λα είλαη θαζεκεξηλή πξαθηηθή ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη δελ ζα πξέπεη λα πεξηνξίδεηαη κφλν ζε καζήκαηα φπσο απηφ ηνπ Project. Με ηνλ ηξφπν απηφ νη καζεηέο ζα απνθηήζνπλ γλσζηηθά σθέιεη, αιιά ζα ζπλέβαιε θαη ζηελ θνηλσληθνπνίεζε ηνπο κέζα απφ ηελ ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Βπίζεο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζα δηαπίζησλαλ φηη αθφκα θαη ζπκκαζεηέο ηνπο, πνπ αληηκεησπίδνπλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο, έρνπλ ηθαλφηεηεο θαη δπλαηφηεηεο πνπ εθπιήζζνπλ. 438

Βηβιηνγξαθία Γηα ηε κεζφδεπζε ηεο δηδαζθαιίαο Μαπξνζθνχθεο Κ. Α. (2012 3 ), Αλαδεηψληαο ηα ίρλε ηεο Ηζηνξίαο. Ηζηνξηνγξαθία, Γηδαθηηθή κεζνδνινγία θαη ηζηνξηθέο πεγέο, Θεζζαινλίθε: Βθδνηηθφο νίθνο Ώδειθψλ Κπξηαθίδε α.ε. Γηα ην πεξηερφκελν ηεο ελφηεηαο πνπ δηδάρζεθε Αεκεηξνχθαο, Ε., Εσάλλνπ Θ. & Μπαξνχηαο Κ. (2011), Ηζηνξία ηνπ Μεζαησληθνχ θαη ηνπ Νεφηεξνπ Κφζκνπ 565-1815. Β' Γεληθνχ Λπθείνπ Γεληθήο Παηδείαο (βηβιίν καζεηή), Ώζήλα: ΟΒΑΐ. Πξνζβάζηκν ζην: http://ebooks.edu.gr/courses/dsgl- B131/document/4e5fdeb5tfyf/4e5fdf00bin8/4e5fdf1bs6v8.pdf [αλαθηήζεθε 5-5-2014] -, Ζ επνρή ησλ κεγάισλ γεσγξαθηθψλ αλαθαιχςεσλ, 15 νο -16 νο αη.. Πξνζβάζηκν ζην: http://users.sch.gr/maritheodo/history-pi/section1/ploia/sitemap/sitemap.htm [αλαθηήζεθε 5-5-2014] -,Οη αλαθαιχςεηο. Πξνζβάζηκν ζην: http://www.netschoolbook.gr/history2007/vianakalypseis.html [αλαθηήζεθε 5-5- 2014] Παξάξηεκα Άζθεζε 1. Φχιιν Αμηνιφγεζεο Να ζεκεηψζεηε ζηνλ ράξηε ηηο πνξηνγαιηθέο (κε θφθθηλν) θαη ηζπαληθέο (κε κπιε) απνηθίεο. 439

Άζθεζε 2.Βπηιέγεηε έλα απφ ηα δχν!! Ώ. Τπνζέζηε φηη είζηε Εζπαλνί πνιίηεο, πνπ δείηε ηελ επνρή ησλ αλαθαιχςεσλ θαη έρεηε ηελ επθαηξία λα ζπλνκηιήζεηε κε ηνλ Υξηζηφθνξν Κνιφκβν. Πνηεο ζα ήηαλ νη εξσηήζεηο πνπ ζα ηνπ απεπζχλαηε; ΐ. Τπνζέζηε φηη είζηε Πνξηνγάινη πνιίηεο, πνπ δείηε ηελ επνρή ησλ αλαθαιχςεσλ θαη έρεηε ηελ επθαηξία λα ζπλνκηιήζεηε κε ηνλ Ώκέξηθν ΐεζπνχηζη. Πνηεο ζα ήηαλ νη εξσηήζεηο πνπ ζα ηνπ απεπζχλαηε; ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΏ ΔΜΒΕΧΜΏΣΏ Δ Βιέλε Μπάινπ γελλήζεθε θαη δηακέλεη κφληκα ζηε Φιψξηλα. Βίλαη πηπρηνχρνο ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθίαο θαη Παηδαγσγηθήο ηνπ Ώξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. Δ ιγα ηεθαλίδνπ είλαη πηπρηνχρνο ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθίαο & Παηδαγσγηθήο θαη πξνπηπρηαθή θνηηήηξηα ηνπ Σκήκαηνο Βπηζηεκψλ Πξνζρνιηθήο Ώγσγήο & Βθπαίδεπζεο ηνπ Ώξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. 440

Πξφγξακκα «Πξνρσξψ»: Τπνζηήξημε ησλ παηδηψλ θαηά ηε κεηάβαζή ηνπο απφ ην Γεκνηηθφ ζην Γπκλάζην Άλλα Μπαθίηε Τπεχζπλε πκβνπιεπηηθνχ ηαζκνχ Νέσλ Φιψξηλαο, anbafiti@gmail.com Βηθηψξηα Εηψγα Φπρνιφγνο, Κέληξν Πξφιεςεο Φιψξηλαο Ρφδκαξπ ηάθνπ Φπρνιφγνο, Κέληξν Πξφιεςεο Φιψξηλαο Θεφδσξνο Βνγδάλεο Κνηλσληθφο Λεηηνπξγφο, Κέληξν Πξφιεςεο Φιψξηλαο Αζελά Νάληζε Ώπφθνηηνο ΦΠΦ Εσαλλίλσλ ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 10. Βηεξφηεηα θαη ξαηζηζκφο (θπιεηηθφο, ζξεζθεπηηθφο, θνηλσληθφο, νηθνλνκηθφο, έκθπινο, έκθπιεο ηαπηφηεηεο θαη δηαθνξεηηθφηεηα, θιπ.), αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, θνηλσληθφο απνθιεηζκφο θαη δηαθξίζεηο, θαηλφκελα βίαο θη εθθνβηζκνχ ζην ζρνιείν, δηαδηθηπαθφο εθθνβηζκφο, θιπ. Πξνγξάκκαηα θαη Αξάζεηο πξφιεςεο θαη αληηκεηψπηζεο θαηλνκέλσλ ζρνιηθήο βίαο θαη εθθνβηζκνχ ΠΔΡΗΛΖΦΖ Δ κεηάβαζε απφ ην Αεκνηηθφ ζην Γπκλάζην ζπρλά ζπλνδεχεηαη απφ αλεζπρίεο ησλ παηδηψλ γηα ην λέν ζρνιείν, αιιά θαη απφ ππαξθηά πξνβιήκαηα, πνπ αθνξνχλ θπξίσο ζηελ απψιεηα θίισλ θαη ππνζηεξηθηηθψλ ελειίθσλ, ηε ζπλχπαξμε κε άγλσζηα πξφζσπα, ηνλ εθθνβηζκφ, ηνπο απζηεξφηεξνπο θαλφλεο, ηηο πςειφηεξεο απαηηήζεηο, θαζψο θαη ηελ είζνδν ζηελ εθεβεία. Χο απάληεζε ζηηο αλεζπρίεο ησλ παηδηψλ, απφ ην ζρνιηθφ έηνο 2015-16, εθαξκφδεηαη ζηε Φιψξηλα ην πξφγξακκα νιηζηηθνχ ραξαθηήξα «Πξνρσξψ», κε ηε ζπλεξγαζία φισλ ησλ δνκψλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη ηνπ ηνπηθνχ Κέληξνπ Πξφιεςεο, θαηφπηλ πξσηνβνπιίαο ηνπ πκβνπιεπηηθνχ ηαζκνχ Νέσλ. ην πξφγξακκα έρνπλ εληαρζεί βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ ηάμε γηα ηα παηδηά ηεο η Αεκνηηθνχ, επίζθεςή ηνπο ζηα Γπκλάζηα πξννξηζκνχ, ελεκεξσηηθέο ζπλαληήζεηο κε γνλείο, ζπλεξγαζία δαζθάισλ-θαζεγεηψλ, θαζψο θαη ην θαηλνηνκηθφ πξφγξακκα «Μαδί ζνπ» ζηα Γπκλάζηα, φπνπ καζεηέο/ηξηεο εθπαηδεχνληαη βησκαηηθά 441

γηα λα ππνζηεξίδνπλ ηνπο λενεηζεξρφκελνπο καζεηέο, σο νκφηηκνη δηακεζνιαβεηέο θαη θίινη. Οη δξαζηεξηφηεηεο ζηελ η Σάμε βαζίδνληαη ζην εγρεηξίδην «Γπκλάζην Βξρφκαζηε», ην νπνίν δηακνξθψζεθε απφ ζηειέρε Κέληξσλ Πξφιεςεο θαη δηαηέζεθε γηα ηελ ππνζηήξημε ηνπ πξνγξάκκαηνο απφ ην «Κέληξν Πξφιεςεο ηεο Υξήζεο Βμαξηεζηνγφλσλ Οπζηψλ θαη Πξναγσγήο ηεο Φπρνθνηλσληθήο Τγείαο Πεξηθεξεηαθήο Βλφηεηαο Φιψξηλαο ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ΟΚΏΝΏ». Σν εγρεηξίδην πεξηιακβάλεη αλαιπηηθέο νδεγίεο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ζπλαληήζεσλ βησκαηηθνχ ραξαθηήξα κε αληηθείκελα πνπ αθνξνχλ, ελδεηθηηθά, ζηελ έθθξαζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ζθέςεσλ ησλ παηδηψλ γηα ην πέξαζκά ηνπο ζην Γπκλάζην θαη ηελ εθεβεία, ηελ αληίζηαζε ζηελ φπνηα αξλεηηθή επηξξνή ησλ ζπλνκειίθσλ, ηελ νξγάλσζε ηεο επίζθεςεο γλσξηκίαο κε ην Γπκλάζην. Γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ, νη ζπληνληζηέο/ζπληνλίζηξηεο δάζθαινη/εο ζπκκεηέρνπλ ζε εηδηθή επηκφξθσζε, αιιά θαη ζε επνπηηθέο ζπλαληήζεηο κε ηα ζηειέρε ηνπ Κέληξνπ. Σν πξφγξακκα, κεηαμχ ησλ άιισλ, έδσζε αθφκε πην δπλακηθή ψζεζε ζηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ βαζκίδσλ, αιιά θαη απηψλ κε ην ηνπηθφ Κέληξν Πξφιεςεο, ην νπνίν ζπληζηά ζεκαληηθφ θαη ζηαζεξφ εηαίξν ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο. Σα απνηειέζκαηα απφ ηελ έσο ζήκεξα εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο «Πξνρσξψ» είλαη ηδηαίηεξα ελζαξξπληηθά. Οη καζεηέο ησλ δχν βαζκίδσλ πνπ ζπκκεηείραλ, αμηνινγνχλ πνιχ ζεηηθά ηηο δξάζεηο ηνπ, ελψ εμίζνπ ζεηηθή είλαη ε ζηάζε γνλέσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ. Σν ζπγθεθξηκέλν εγρείξεκα, φπσο θαη άιια πνπ έρνπλ πξνεγεζεί θαηά ηφπνπο, επηβεβαίσζε εξεπλεηηθά θαη ζε πξαθηηθφ επίπεδν, ηφζν ηηο αλεζπρίεο ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ηε πέξαζκά ηνπο ζην Γπκλάζην, φζν θαη ηα νθέιε πνπ επηθέξεη ε αλάπηπμε ζρεηηθψλ δξάζεσλ ζην ζρνιείν. Ώλαγθαία πιένλ θξίλεηαη ε ζεζκνζέηεζε πξνγξάκκαηνο δηεπθφιπλζεο ηεο κεηάβαζεο γηα φιε ηε ρψξα, κε αμηνπνίεζε ηεο ζπζζσξεπκέλεο εκπεηξίαο. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Μεηάβαζε Αεκνηηθφ-Γπκλάζην, Πξφγξακκα, Κέληξν Πξφιεςεο, πκβνπιεπηηθφο ηαζκφο Νέσλ 442

«Θέηνληαο φξηα θαη θαλφλεο ζηε ζρνιηθή ηάμε: κηα βησκαηηθή πξνζέγγηζε Μαξία Μπηιηψλε, χκβνπινο Βθπαίδεπζεο & ηαδηνδξνκίαο mmpilioni@yahoo.gr Υξηζηίλα Καξαγηάλλε, ΠΒ2, 3 ν Γπκλάζην Φιψξηλαο ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ 1: Ο ξφινο θαη νη αλάγθεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζην ζρνιείν ηεο ζχγρξνλεο επνρήο. Ώξρηθή εθπαίδεπζε θαη επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ Πεξίιεςε Δ νξηνζέηεζε θαη ε ζέζπηζε θαλφλσλ είλαη κηα πνιχ ζεκαληηθή δηαδηθαζία γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηε δηαπαηδαγψγεζε ηνπ παηδηνχ, ε νπνία επηπξφζζεηα θαζνξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ επηηπρεκέλε δηδαζθαιία ηφζν ζε θνηλσληθφ φζν θαη ζε γλσζηηθφ επίπεδν. Βπεξεάδεη άκεζα ηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ καζεηψλ κέζα απφ ηελ εθαξκνγή θαιψλ ηξφπσλ ζπκπεξηθνξάο θαη θνηλσληθψλ θαλφλσλ θαη ην θιίκα ηεο ηάμεο πνπ επηδξά ηε κεηάδνζε ησλ γλψζεσλ ζηνπο καζεηέο. Χζηφζν, νη εθπαηδεπηηθνί -αλεμάξηεηα απφ ηελ εθπαηδεπηηθή βαζκίδα ηελ νπνία ππεξεηνχλαληηκεησπίδνπλ ζπρλά πξνβιήκαηα ζην λα ζέζνπλ φξηα ζηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ καζεηψλ ηνπο ζηε ζρνιηθή ηάμε θη έηζη ππνλνκεχεηαη ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θη επηβξαδχλεηαη ε θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ. ην ζπγθεθξηκέλν εξγαζηήξην ν θάζε ζπκκεηέρσλ ζπλεηδεηνπνηεί ηελ αλαγθαηφηεηα θαη ηε ζηνρνζεζία ησλ νξίσλ θαη ησλ θαλφλσλ ζην πιαίζην ηεο εθπαηδεπηηθήο πξάμεο, πξνβιεκαηίδεηαη γηα ηηο πξνυπνζέζεηο γηα θαιή ηνπ επηθνηλσλία κε ηνπο καζεηέο ηνπ θαη έξρεηαη ζε επαθή κε απνηειεζκαηηθέο ηερληθέο εθκάζεζεο νξίσλ ζηελ ηάμε. ην πιαίζην ηνπ εξγαζηεξίνπ ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ κέζσ θαηάιιεισλ ελεξγεηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ ηερληθψλ βησκαηηθέο αζθήζεηο, νη νπνίεο ζα απνηειέζνπλ αθνξκή γηα ζπδήηεζε, αιιειεπίδξαζε, αληαιιαγή ηδεψλ, εκπεηξηψλ θαη κνίξαζκα ζπλαηζζεκάησλ πξνθείκελνπ λα είλαη ζε ζέζε ν θάζε εθπαηδεπηηθφο λα θαηαλνήζεη βαζχηεξα ην ζέκα ησλ νξίσλ θαη λα δηαρεηξηζηεί απνηειεζκαηηθά ηηο πξνθιήζεηο πνπ πηζαλψο αληηκεησπίζεη ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. ΛΒΞΒΕ ΚΛΒΕΑΕΏ: ρξεζηκφηεηα & ραξαθηεξηζηηθά νξίσλ, ζηνρνζεζία θαλφλσλ, πξνυπνζέζεηο θαιήο επηθνηλσλίαο, ηερληθέο εθκάζεζεο νξίσλ, κειέηε πεξίπησζεο, παηρλίδη ξφισλ 443

Ζ επίδξαζε ελφο επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο γηα ηε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία ζηελ δηακφξθσζε ησλ πξνζδνθηψλ θαη ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο Δπγελία Νηάθα niaka@sch.gr Πεξίιεςε ηελ εξγαζία απηή παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο επίδξαζεο ελφο βησκαηηθνχ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζρεηηθά κε ην ζεσξεηηθφ πιαίζην θαη ηηο βέιηηζηεο πξαθηηθέο ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο ζηε βειηίσζε ησλ πξνζδνθηψλ θαη ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο. Σν επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα πεξηειάκβαλε δπν κέξε: α) ηελ παξνπζίαζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο θαη ηε ζχλδεζή ηεο κε ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα αλά θαηεγνξία καζεηψλ Βηδηθήο Ώγσγήο θαη Βθπαίδεπζεο (Β.Ώ.Β.) θαη β) ηνλ ζρεδηαζκφ δηαθνξνπνηεκέλεο παξέκβαζεο απφ νκάδεο εθπαηδεπηηθψλ γηα θάζε θαηεγνξία αλαπεξίαο μερσξηζηά. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηά ην δεχηεξν κέξνο, νη εθπαηδεπηηθνί αθνχ ρσξίζηεθαλ ζε νκάδεο, επέιεμαλ κηα κειέηε πεξίπησζεο καζεηή κε αλαπεξία πνπ ζεσξνχζαλ φηη κπνξνχζαλ λα ρεηξηζηνχλ πην εχθνια θαη ζηε ζπλέρεηα ζρεδίαζαλ θαη παξνπζίαζαλ πξνηάζεηο δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηδαζθαιίαο. Οη εθπαηδεπηηθνί ζπκπιήξσζαλ ειεθηξνληθά έλα εξσηεκαηνιφγην ζρεηηθά κε ηηο πξνζδνθίεο ηνπο πξηλ θαη ηνλ βαζκφ ηθαλνπνίεζήο ηνπο κεηά ηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ αθνξνχζε ηνπο επηκνξθσηέο, ηε δηαδηθαζία θαη ην πεξηερφκελν ηεο επηκφξθσζεο. Ώπφ ηελ αλάιπζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ πξνθχπηεη φηη, παξφιν πνπ ν βαζκφο πξνζδνθίαο παξνπζηάδεηαη πςειφο πξηλ ηελ επηκφξθσζε, ν βαζκφο ηθαλνπνίεζεο ηνπο θαίλεηαη λα δηαηεξείηαη εμίζνπ πςειφο θαη κεηά ηελ επηκφξθσζε γηα φια ηα δεηήκαηα πνπ εμεηάζηεθαλ. Λέμεηο Κιεηδηά: επηκφξθσζε, δηαθνξνπνίεζε, δηδαζθαιία, αλαπεξία 1. Δηζαγσγή ε κηα ζπλεζηζκέλε ζρνιηθή ηάμε ππάξρνπλ καζεηέο, νη νπνίνη πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα, έρνπλ δηαθνξεηηθφ καζεζηαθφ πξνθίι, έξρνληαη ζην ζρνιείν κε δηαθνξεηηθά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθήο θαη θνηλσληθήο 444

σξηκφηεηαο έρνπλ δηαθνξεηηθά ελδηαθέξνληα, δηαθνξεηηθά επίπεδα αθαδεκατθήο εηνηκφηεηαο, έρνπλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ή κπνξεί λα έρνπλ αλαπηπγκέλεο δεμηφηεηεο θαη βαζκφ θαηαλφεζεο. Τπάξρνπλ, επίζεο, καζεηέο κε αλαπεξίεο ή καζεηέο πνπ βηψλνπλ άγρνο ιφγσ νηθνγελεηαθψλ ή άιισλ πξνβιεκάησλ. Ώπηή ε νινέλα απμαλφκελε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ καζεηψλ ζηα ζεκεξηλά ζρνιεία δεκηνπξγεί ηελ επηηαθηηθή αλάγθε ζηνπο παηδαγσγνχο θαη ζηνπο θνξείο ηεο εθπαίδεπζεο λα επαλαπξνζδηνξίζνπλ ηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε κέζα ζηε γεληθή ηάμε. Οη αηνκηθέο δηαθνξέο πάληα γνήηεπαλ θαη απνηεινχζαλ πξφθιεζε γηα ηνπο παηδαγσγνχο αλά ηνπο αηψλεο. Οη εθπαηδεπηηθνί ρξεηάδεηαη λα γλσξίδνπλ πψο λα αληαπνθξίλνληαη ζηελ νινέλα απμαλφκελε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ ζεκεξηλψλ ηάμεσλ, αλαγλσξίδνληαο ηα δπλαηά ζεκεία θάζε καζεηή, θαζψο θαη ηα φξηά ηνπ.δ ζεσξία πνιιαπιήολνεκνζχλεο ηνπ Gardner (1999) εζηηάδεη ζηελ χπαξμε δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ λνεκνζχλεο φπσο: ε γισζζηθή, ε ινγηθνκαζεκαηηθή, ε νπηηθνρσξηθή, ε κνπζηθή, ε ζσκαηνθηλαηζζεηηθή, ε λαηνπξαιηζηηθή, ε δηαπξνζσπηθή θαη ε ελδνπξνζσπηθή.οη δηδαθηηθέο ηερληθέο πνπ βαζίδνληαη απνθιεηζηηθά ζε έλαλ κφλν ηχπν λνεκνζχλεο ειαρηζηνπνηνχλ ηηο επθαηξίεο γηα εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ άιινπ ηχπνπ λνεκνζχλε. Δ δεκηνπξγία επθαηξηψλ γηα φινπο ηνπο καζεηέο κέζσ πνιιαπιψλ ηερληθψλ θαη κνξθψλ αμηνιφγεζεο νδεγεί ζηελ θαηάθηεζε ηεο κάζεζεο. Ώθφκε πεξηζζφηεξν, ζχκθσλα κε ηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο κάζεζεο, νη καζεηέο δελ απνξξνθνχλ «ζαλ ζθνπγγάξηα», νχηε απνδέρνληαη άθξηηα θάζε λέα πιεξνθνξία. Δ κάζεζε δελ απνηειεί απιά κηα δηαδηθαζία πξνζζήθεο γλψζεσλ ζηηο ήδε ππάξρνπζεο, αιιά έλαλ κεηαζρεκαηηζκφ θαη αλαδηνξγάλσζε ησλ θαηερφκελσλ γλψζεσλ, κε ζηφρν ηελ θαηαλφεζε απφ ην άηνκν ησλ λέσλ δεδνκέλσλ θαη θαηλνκέλσλ. Ώθφκε πεξηζζφηεξν, νη θνηλσληθν-γλσζηηθέο ζεσξίεο κάζεζεο έρνπλ θαηαδείμεη εδψ θαη αξθεηά ρξφληα φηη ε αιιειεπίδξαζε κε ηνπο άιινπο ηξνθνδνηεί ηελ αλάπηπμε ηεο ζθέςεο θαη πξνσζεί ηελ ελλνηνινγηθή αιιαγή. χκθσλα κε ηνλ Vygotsky (1978), ην ηη κπνξεί λα θάλεη έλα παηδί κφλν ηνπ δελ απνηειεί ηνλ κνλαδηθφ δείθηε ησλ γλσζηηθψλ δπλαηνηήησλ ηνπ. εκαληηθή έλλνηα απνηειεί ε Γψλε Βπηθείκελεο Ώλάπηπμεο (Γ.Β.Ώ.), δειαδή ε απφζηαζε αλάκεζα ζην ηη κπνξεί θαλείο λα πεηχρεη ην άηνκν φηαλ δνπιεχεη απηφλνκα θαη ζην ηη κπνξεί λα θάλεη φηαλ ζπλεξγάδεηαη κε πην έκπεηξα θαη ηθαλά άηνκα. Ώλαθχπηεη σζηφζν ην εξψηεκα, γηαηί κεξηθνί καζεηέο θαίλεηαη λα καζαίλνπλ πην απνηειεζκαηηθά απφ άιινπο;οη καζεηέο δηαθέξνπλ σο πξνο ηνλ αξηζκφ θαη ην είδνοησλ ζηξαηεγηθψλ πνπ γλσξίδνπλ, αιιά θαη σο πξνο ηνλ βαζκφ θαη ηνλ ηξφπνπνπ ηηο εθαξκφδνπλ. Βπίζεο, νη καζεηέο πνπ επηηπγράλνπλ ζε αθαδεκατθνχο ζηφρνπο παξνπζηάδνληαη πεξηζζφηεξν κεηαγλσζηηθάελήκεξνη ηνπ ζθνπνχ ηεο θάζε δξαζηεξηφηεηαο, φπσο θαη ησλ δηθψλ ηνπο δπλαηνηήησλ θαη αδπλακηψλ. Αηαζέηνπλ έλα επξχ ξεπεξηφξηνζηξαηεγηθψλ κάζεζεο θαη γλσξίδνπλ πφηε θαη πψο κπνξνχλ λα ηηο ρξεζηκνπνηήζνπλ. Παξαθνινπζνχλ θαη αμηνινγνχλ ηηο δηαδηθαζίεο ηεο ζθέςεο ηνπο. 445

Πέξα απφ ηε ζεκαζία ησλ γλσζηηθψλ θαη κεηαγλσζηηθψλ δεμηνηήησλ ζηε κάζεζε, εμαηξεηηθά ζεκαληηθφο παξνπζηάδεηαη θαη ν ξφινο ησλ θηλήηξσλ. Σα θίλεηξα γηα κάζεζε θαίλεηαη λα επεξεάδνληαη απφ: α) ηηο αληηιήςεηο πνπ έρνπλ νη καζεηέο αθελφο γηα ηελ αμία ηεο κάζεζεο θαη αθεηέξνπ γηα ηνλ ξφιν ηνπ εαπηνχ ηνπο ζηε δηαδηθαζία απηή (Dweck & Elliott 1983, Hofer & Pintrich 1997), β) ηελ απφδνζε αηηηνινγηθψλ πξνζδηνξηζκψλ ζρεηηθά κε ηελ επηηπρία ή ηελ απνηπρία ησλ πξνζπαζεηψλ ηνπο (Kardash & Howell 2000, Ryan 1993) θαη γ) ηελ εθηίκεζε ηεο απην-απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπο (Scholenfeld 1983, Schommer 1993). 1.1. Τη είλαη ε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία Δ Tomlinson (2005) αλαθέξεη φηη ε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία είλαη κηα θηινζνθία δηδαζθαιίαο, ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ αξρή φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα πξνζαξκφδνπλ ηε δηδαζθαιία ηνπο ζηηο δηαθνξεηηθφηεηεο ησλ καζεηψλ. Ώληί λα εθαξκφδνπλ ην Ώλαιπηηθφ Πξφγξακκα κε ηνλ ίδην ηξφπν γηα φινπο ηνπο καζεηέο, νη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα ηξνπνπνηνχλ ηε δηδαζθαιία ηνπο ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηα δηαθνξεηηθά επίπεδα εηνηκφηεηαο ησλ καζεηψλ, ζηνπο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο πνπ καζαίλνπλ θαη ζηα δηαθνξεηηθά ελδηαθέξνληα. Βπνκέλσο, ν εθπαηδεπηηθφο ζρεδηάδεη εθ ησλ πξνηέξσλ δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο γηα λα βνεζήζεη ηνλ καζεηή λα θαηαλνεί θαη λα δείρλεη φηη έκαζε. Οη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα δηαθνξνπνηήζνπλ ην πεξηερφκελν ηεο δηδαζθαιίαο ηνπο, ηελ επεμεξγαζία ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ην ηειηθφ καζεζηαθφ πξντφλ ζχκθσλα κε ηελ εηνηκφηεηα, ηα ελδηαθέξνληα θαη ην καζεζηαθφ πξνθίι ησλ καζεηψλ ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα: Πεξηερφκελν: αλαθέξεηαη ζην ηη: Ση ζα γλσξίδεη, ηη ζα θαηαλνεί θαη ζα είλαη ζε ζέζε λα θάλεη ν καζεηήο ζαλ απνηέιεζκα ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο κάζεζεο. Δπεμεξγαζία:αλαθέξεηαη ζην πψο: Πψο νη καζεηέο ζαθαηαθηήζνπλ ην λφεκα ηνπ πεξηερνκέλνπ. Δ επεμεξγαζία απνηειείηαη απφ ηηο ζηξαηεγηθέο θαη ηηο κεζφδνπο πνπ δηακνξθψλνπλ ηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε. Σειηθφ Πξντφλ:αλαθέξεηαη ζην κέζνλ κε ην νπνίν νη καζεηέο δείρλνπλ ηελ γλψζε, ηελ θαηαλφεζε θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ θαηέθηεζαλ. Βίλαη ην εξγαιείν πνπ ρξεζηκνπνηεί ν εθπαηδεπηηθφο γηα λα αμηνινγήζεη ηελ πξφνδν κε βάζε ηνπο ζηφρνπο ηνπ πεξηερνκέλνπ. 446

ηε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία ν εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα ιακβάλεη ππφςε ην δηαθνξεηηθφ επίπεδν αθαδεκατθήο εηνηκφηεηαο. Ώπηφ ζεκαίλεη φηη πξέπεη λα αζρνιεζεί κε ην ππφβαζξν πνπ θέξεη θάζε καζεηήο (Anderson Boud & Samson 1996). Βπίζεο ιακβάλεη ππφςε ηα ελδηαθέξνληα θαη ην καζεζηαθφ πξνθίι ησλ καζεηψλ ηνπ (Cunningham & Cordeiro 2006). Δ Αηαθνξνπνίεζε ζχκθσλα κε ηα ελδηαθέξνληα έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηαηί ηα ελδηαθέξνληα ζπλδένληαη άκεζα θαη επεξεάδνπλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ηα θίλεηξα γηα κάζεζε. Βπνκέλσο, ν εθπαηδεπηηθφο εθκεηαιιεχεηαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή γηα ην ζπγθεθξηκέλν πιηθφ πνπ πξέπεη λα κάζεη θαη ηνπ παξέρεη ηε δπλαηφηεηά λα επηιέμεη κφλνο ηνπ. ρεηηθά κε ην καζεζηαθφ πξνθίι δειαδή ηνπψο καζαίλνπλ νη καζεηέο έρεη ππνζηεξηρηεί φηην θάζε καζεηήο καζαίλεη κε ηδηαίηεξνπο ηξφπνπο, επνκέλσο ε αλαγλψξηζε απηψλ ησλ καζεζηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ε αληίζηνηρε πξνζαξκνγή ηεο δηδαζθαιίαο κπνξεί λα βειηηψζεη ηε κάζεζε. Αχν γεληθέο θαηεγνξίεο παξαγφλησλ θαζνξίδνπλ ζρεκαηηθά ηνπο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο καζαίλεη έλαο καζεηήο. Οη παξάγνληεο πνπ αθνξνχλ ζην πεξηβάιινλ(θίλεζε, ζφξπβνο ζηαηηθφηεηα, ηαθηνπνίεζε) θαη νη 3. Υαξαθηεξηζηηθά δείγκαηνο παξάγνληεο πνπ αθνξνχλ ζηνλ ίδηνηνλ καζεηή (έκθαζε ζηε δεκηνπξγηθφηεηα, 447

ζπλζεηηθή ή αλαιπηηθή ζθέςε, ζπλεξγαηηθφηεηα, αληαγσληζηηθφηεηα, ζπγθεθξηκέλε ή αθεξεκέλε ζθέςε, ζηνραζηηθφηεηα ή έληνλε δξάζε). 1.2. Οη απόςεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ γηα ηε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία Δ δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ εθαξκνγή βέιηηζησλ εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ, νη νπνίεο δελ είλαη θαηλνχξγηεο (Heacox, 2002). Θεσξείηαη πεξηζζφηεξν σο έλα δηδαθηηθφ κνληέιν ην νπνίν επηηξέπεη ηελ εθαξκνγή θαηάιιεισλ ζηξαηεγηθψλ πνπ βαζίδνληαη ζηα πξφηππα κάζεζεο, ηα αληηθείκελα δηδαζθαιίαο θαη ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ (Anderson 2007, Tomlinson 1999, 2010).Παξά ην γεγνλφο φηη νη δάζθαινη θαίλεηαη λα αληηιακβάλνληαη εχθνια ηελ αλαγθαηφηεηα θαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο, εμαθνινπζνχλ λα πηνζεηνχλ παξαδνζηαθέο ηερληθέο θαη ζηξαηεγηθέο πνπ ζηεξίδνληαη πεξηζζφηεξν ζηνλ κέζν φξν, πηζηεχνληαο φηη έηζη αληαπνθξίλνληαη ζην ζχλνιν ησλ αλαγθψλ ησλ καζεηψλ, αδπλαηψληαο λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αηνκηθέο αλάγθεο ησλ καζεηψλ (Mc Coy & Ketterlin-Geller 2004). Δ Mc Bride (2004) αλαθέξεη φηη ζηηο θαζεκεξηλέο ηάμεηο πνπ θαζνξίδνληαη απφ πνηθηινκνξθία νη καζεηέο νκαδνπνηνχληαη ζε ηκήκαηα πξσηίζησο θαηά ειηθία αλ θαη παξνπζηάδνληαη πνιχ δηαθνξεηηθνί κεηαμχ ηνπο σο πξνο ην γλσζηηθφ ηνπο ππφβαζξν, ηελ πξνυπάξρνπζα γλψζε, ηελ πξνζσπηθφηεηα, ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο θαη ηα ρφκπη ηνπο.ηηο πεξηπηψζεηο απηέο ε απνπζία θηλήηξνπ είλαη δεδνκέλε, δεδνκέλνπ φηη ε εθαξκνγή ηεο ίδηαο δηδαζθαιίαο ζε νιφθιεξε ηελ ηάμε δελ θαίλεηαη ηθαλνπνηεί ηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπο (Tomlinson & Kalbfleisch 1998). ην πιαίζην απηφ, ε παξνχζα εξγαζία ζηνρεχεη ζηε δηεξεχλεζε ηεο επίδξαζεο ελφο βησκαηηθνχ εξγαζηεξηαθνχ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο,ζρεηηθά κε ην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν θαη ηηο βέιηηζηεο πξαθηηθέο ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο, ζηε αιιαγή ησλ αληηιήςεσλ θαη ζηάζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο πνπ ην παξαθνινχζεζαλ, φπσο πξνθχπηεη απφ ηε ζχγθξηζε ηεο εθηίκεζεο ηνπ βαζκνχ πξνζδνθηψλ πξηλ θαη ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο κεηά ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο, γηα δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηνπο ζπληειεζηέο, ηε κεζνδνινγία θαη ην πεξηερφκελν ηεο επηκφξθσζεο. Μέζνδνο Σν επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα πεξηειάκβαλε δπν κέξε. Σν πξψην κέξνο πεξηειάκβαλε ηελ παξνπζίαζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο θαη ηε ζχλδεζή ηεο κε ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα αλά θαηεγνξία καζεηψλ Β.Ώ.Β. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζην ζπγθεθξηκέλν επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα, εθηφο απφ ηε γεληθφηεξε αλαθνξά ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην, ηνπο ζηφρνπο θαη ηε κεζνδνινγία ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο, γηλφηαλ εμεηδίθεπζε απηψλ ζε έμη (6) δηαθνξεηηθέο 448

θαηεγνξίεο καζεηψλ κε Β.Ώ.Β.: α) ζε καζεηέο κε θψθσζε, β) ζε καζεηέο κε πξνβιήκαηα φξαζεο, γ) ζε καζεηέο δηάρπηεο αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο απηηζηηθνχ ηχπνπ, δ) ζε καζεηέο κε λνεηηθή αλαπεξία, ε) ζε καζεηέο κε θηλεηηθά πξνβιήκαηα θαη ζη) ζε καζεηέο κε πνιπαλαπεξίεο. Σν δεχηεξν κέξνο αθνξνχζε ηελ εθαξκνγή ηεο γλψζεο πνπ δηεξεπλήζεθε ζην πξψην κέξνο θαη νη εθπαηδεπηηθνί Β.Ώ.Β. ζα έπξεπε λα ζρεδηάζνπλ ζε νκάδεο κηα δηαθνξνπνηεκέλε παξέκβαζε γηα θάζε θαηεγνξία αλαπεξίαο μερσξηζηά. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηά ην δεχηεξν κέξνο, νη εθπαηδεπηηθνί αθνχ ρσξίζηεθαλ ζε νκάδεο, επέιεμαλ κηα κειέηε πεξίπησζεο καζεηή κε αλαπεξία πνπ ζεσξνχζαλ φηη κπνξνχζαλ λα ρεηξηζηνχλ πην εχθνια θαη ζηε ζπλέρεηα ζρεδίαζαλ θαη παξνπζίαζαλ πξνηάζεηο δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηδαζθαιίαο. 1.3. Σπκκεηέρνληεο Σν δείγκα ηεο έξεπλαο απνηέιεζε έλα ζχλνιν 105 εθπαηδεπηηθψλ πνπ ππεξεηνχζε ζε ζρνιηθέο κνλάδεο θαη δνκέο Β.Ώ.Β. ηελ Πεξηθέξεηα Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο. Οη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί ήηαλ γπλαίθεο θαη ππεξεηνχζαλ ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Βπίζεο, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ήηαλ λένη αλαπιεξσηέο εθπαηδεπηηθνί κε ηδηαίηεξα πςειφ επίπεδν ζπνπδψλ ζηελ Β.Ώ.Β. Ώλαιπηηθά, ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 1. 1.4. Έξγα Μεηξήζεηο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ρνξεγήζεθαλ εξσηεκαηνιφγηα πξηλ θαη κεηά ηελ πινπνίεζε ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Πξηλ ηελ εθαξκνγή ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο αλαθνηλψζεθε ην πξφγξακκα, ηα νλφκαηα θαη ε ηδηφηεηα ησλ επηκνξθσηψλ θαη ην ζχλνιν ηνπ επηκνξθσηηθνχ πιηθνχ, ζην νπνίν νη εθπαηδεπηηθνί είραλ πξφζβαζε ειεθηξνληθά. Σα εξσηεκαηνιφγηα ρνξεγήζεθαλ ειεθηξνληθά,πξηλ θαη κεηά ηελ πινπνίεζε ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο, κέζσ θαηάιιειεο εθαξκνγήο πνπ πξνζθέξεηαη δσξεάλ ζην δηαδίθηπν. Πξηλ ηελ έλαξμε ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο, ηα εξσηεκαηνιφγηα πνπ δφζεθαλ αθνξνχζαλ ηελ εθηίκεζε ησλ πξνζδνθηψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ζχλνιν ζεκάησλ δεηεκάησλ, ελψ ηα εξσηεκαηνιφγηα πνπ δφζεθαλ κεηά, αθνξνχζαλ ηελ έθθξαζε ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηα δεηήκαηα απηά. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα εξσηεκαηνιφγηα πεξηιάκβαλαλ 17 δηαθνξεηηθά ζέκαηα θαηεγνξίεο, ζρεηηθά κε δεηήκαηα θαη ζρεηηθά κε ηνπο ζπληειεζηέο, ηε κεζνδνινγία θαη ην πεξηερφκελν ηεο επηκφξθσζεο. Οη εθπαηδεπηηθνί γηα θάζε δήηεκα έπξεπε λα εθθξάζνπλ ηελ εθηίκεζή ηνπο ζχκθσλα κε κηα 5βαζκε likert-type θιίκαθα. 2. Απνηειέζκαηα Δ πεξηγξαθή θαη επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ έγηλε κε ηε βνήζεηα ηνπ ζηαηηζηηθνχ παθέηνπ SPSS έθδνζε 21. Γηα ηε ζχγθξηζε ησλ εθηηκήζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξηλ θαη κεηά ηελ εθαξκνγή ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο ρξεζηκνπνηήζεθε ν κε 449

παξακεηξηθφο ζηαηηζηηθφο πξνζεκηθφο έιεγρνο Wilcoxon. Σα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα γηα θάζε εξψηεκα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ μερσξηζηά (ε παξέλζεζε ζεκεηψλεηαη ε χπαξμε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθήο δηαθνξνπνίεζεο): 1. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηε ζχλδεζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο κε παξαδείγκαηα αλά θαηεγνξία καζεηψλ Β.Ώ.Β. 2. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ην επίπεδν εκπεηξνγλσκνζχλεο ησλ επηκνξθσηψλ 3. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ επάξθεηα ησλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο ησλ 450

επηκνξθσηψλ 4. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα ηεο επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ζπλεηζθνξά ηεο επηκφξθσζεο ζην έξγν ζαο (Γ = - 3.881 p =.000) 5. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ επηκφξθσζε σο αθεηεξία γηα πεξαηηέξσ ζπλεξγαζία, έξεπλα, θαη εκπινπηηζκφ ηεο πξαθηηθήο ζαο (Γ = -2.531 p =.011) 6. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα ηεο επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηηο δπλαηφηεηεο θαηάζεζεο απφςεσλ, δηαιφγνπ θαη αλαζηνραζκνχ 451

7. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε / δηεπθξηλίζεηο γηα ηνπο ζθνπνχο θαη ηνπο ζηφρνπο ηνπ Πξνγξάκκαηνο 8. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ θαηαλφεζε ηνπ πξνζσπηθνχ ξφινπ θαη ησλ ππνρξεψζεψλ ζαο θαηά ηελ πινπνίεζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο (Γ = 2.264, p =.024) 9. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ θαηαλφεζε ηνπ πιαηζίνπ ζπλεξγαζίαο κε ηα ζηειέρε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ κεηέρνπλ ζην Πξφγξακκα 452

10. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε ζε ζέκαηα θαη δεηήκαηα εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο 11. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε γηα ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηδαζθαιίαο 12. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο ζε πεξηπηψζεηο καζεηψλ κε θψθσζε 453

13. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο ζε πεξηπηψζεηο καζεηψλ κε πξνβιήκαηα φξαζεο 14. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο ζε πεξηπηψζεηο καζεηψλ κε δηάρπηεο αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο απηηζηηθνχ ηχπνπ Γ = -2.342, p =.019 15. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο ζε πεξηπηψζεηο καζεηψλ κε λνεηηθή αλαπεξία 454

16. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο ζε πεξηπηψζεηο καζεηψλ κε θηλεηηθέο αλαπεξίεο 17. Να πξνζδηνξίζεηε ηνλ βαζκφ πξνζδνθηψλ / ηθαλνπνίεζεο απφ ην πξφγξακκα επηκφξθσζεο ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο ζε πεξηπηψζεηο καζεηψλ κε πνιπαλαπεξίεο Γ = -2.690 p =.007 3. πδήηεζε πκπεξάζκαηα Ώπφ ηα απνηειέζκαηα πξνθχπηεη φηη ν βαζκφο πξνζδνθηψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ Β.Ώ.Β. ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δείγκαηνο παξνπζηάδεηαη πςειφο πξηλ ηελ επηκφξθσζε, ελψ ν βαζκφο ηθαλνπνίεζήο ηνπο θαίλεηαη λα παξακέλεη εμίζνπ πςειφο θαη κεηά ηελ επηκφξθσζε. Βίλαη ελζαξξπληηθφ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο, φηη νη πξνζδνθίεο ηνπο θαίλεηαη λα ηθαλνπνηνχληαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ γηα ην πιήζνο ησλ δεηεκάησλ πνπ εμεηάζηεθαλ θαη δηαπξαγκαηεχηεθαλ νη εθπαηδεπηηθνί Β.Ώ.Β θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Χζηφζν, εληνπίζηεθαλ θαη θάπνηα δεηήκαηα, ζηα νπνίαν βαζκφο ηθαλνπνίεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ εθθξάδνπλ πξηλ ηελ έλαξμε ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο παξνπζηάδεηαη κεησκέλνο ζε ζρέζε κε ηηο πξνζδνθίεο πνπ είραλ εθθξάζεη πξηλ ηελ εθαξκνγή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Οη πεξηπηψζεηο απηέο αθνξνχλ ηηο 455

εθηηκήζεηο πνπ εθθξάδνπλ γηα ηελ επίδξαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηελ επαγγεικαηηθή ηνπο αλάπηπμε θαη ηελ αλάπηπμε πξαθηηθψλ δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο γηα ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηψζεηο καζεηψλ Β.Ώ.Β. Χο πξνο ην πξψην, νη εθπαηδεπηηθνί θαίλεηαη λα πξνβιεκαηίδνληαη γηα ηνλ βαζκφ ζπλεηζθνξάο πνπ κπνξεί λα έρεη ην ζπγθεθξηκέλν επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα ζην θαζεκεξηλφ ηνπο έξγν ζηελ ηάμεθαη γηα ην αλ απηφ είλαη ηθαλφ λα απνηειέζεη αθεηεξία γηα πεξαηηέξσ ζπλεξγαζία, έξεπλα, θαη εκπινπηηζκφ ησλ πξαθηηθψλ πνπ πηνζεηνχλ ζην ζρνιείν. Φαίλεηαη, φηη παξφιν πνπ νη εθπαηδεπηηθνί απνηηκνχλ ζε πςειφ επίπεδν ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε ζην ζπγθεθξηκέλν επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα, δελ πηζηεχνπλ φηη απηφ είλαη αξθεηφ γηα λα κπνξνχλ απηά λα εθαξκνζηνχλ ζε ζπλζήθεο θαζεκεξηλήο ηάμεο. Βίλαη πηζαλφλ, ε έιιεηςε πιηθνηερληθήο ππνδνκήο, ε αλππαξμία επηκφξθσζεο θαη ν πεξηνξηζκέλνο ρξφλνο ζηνλ νπνίν πξαγκαηνπνηήζεθε ην επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα λα ζπληεινχλ ζε απηφ. Χο πξνο ην δεχηεξν, νη εθπαηδεπηηθνί Β.Ώ.Β. θαίλεηαη λα δπζπηζηνχλ φηη ε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε πεξηπηψζεηο καζεηψλ κε δηάρπηεο αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο απηηζηηθνχ ηχπνπ θαη ζε καζεηέο κε πνιπαλαπεξίεο. Μηα πηζαλή εμήγεζε γη απηφ απνηειεί ε ππφζεζε φηη νη καζεηέο απηνί πηζαλφλ δπζθνιεχνληαη λα ελζσκαησζνχλ ζηηο θνηλέο ηάμεηο θαη λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Χζηφζν, ηα απνηειέζκαηα απηά γηα λα εμεγεζνχλ απαηηείηαη πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε θαη πηζαλφλ λα απνηειέζνπλ αληηθείκελν κειινληηθήο έξεπλαο. Βηβιηνγξαθία Anderson, G, Boud, D., & Sampson, J. (1996). Learning Contracts. London: Kogan Page Anderson, K. (2007). Tips for teaching: Differentiating instruction to include all Cunningham, W.G., & Cordeiro, P.A. (2006). Educational Leadership: A problembased approach (3 rd edn.). Boston: Pearson Dweck, C.S., & Elliott, E.S. (1983). Achievement Motivation. In E. Hetherington (Ed.), Handbook of Child Psychology, 4th ed. New York: Wiley. Gardner, H. (1999). Intelligence Reframed. Multiple intelligences for the 21st century, New York: Basic Books. Heacox, D. (2002). Differentiating instruction in the regular classroom: How to reach and teach all learners, grades 3-12. Minneapolis, MN: Free Spirit Publishing Inc. 456

Hofer, B.K., & Pintrich, P.R. (1997). The development of epistemological theories: Beliefs about knowledge and knowing and their relation to learning. Review of. Educational Research, 67(1), 88 140. Kardash, C.M., & Howell, K.L. (2000). Effects of epistemological beliefs and toicspecific beliefs on undergraduate s cognitive and strategic processing of dualpositional text. Journal of Educational Psychology, 92 (3), 524-535. McBride, B. (2004). Data-driven instructional methods: One-strategy-fits-all doesn't work in real classrooms. T.H.E Journal, 31(11),38-40. McCoy, J.D., & Ketterlin-Geller, L.R. (2004). Rethinking instructional delivery for diverse student populations. Intervention in School and Clinic, 40(2),88-95. Ryan, G. (1993). Student perceptions about self-directed learning in a professional course implementing problem-based learning. Studies in Higher Education, 18(1), 53-63. Schoenfeld, A.H. (1983). Beyond the purely cognitive: belief systems, social cognitions, and metacognitions as driving forces in intellectual performance. Cognitive Science, 7, 329-363. Schommer, M. (1993). Epistemological development and academic performance among secondary students. Journal of Educational Psychology, 85 (3), 406-411. students. Preventing School Failure, (51)3, 49-54 Tomlinson, C. (2005). How to differentiate instruction in mixed-ability classrooms (2 nd edn.). Boston: Pearson Tomlinson, C.A. (1999). The differentiated classroom: Responding to the needs of all learners. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development. Tomlinson, C.A., & Kalbfleisch, M.L. (1998). Teach me, teach my brain: A call for differentiated classrooms. Educational Leadership, 56(3), 52-55. Tomlinson, C.A. (2010). Γηαθνξνπνίεζε ηεο εξγαζίαο ζηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο. Ώληαπφθξηζε ζηηο αλάγθεο φισλ ησλ καζεηψλ. Βθδφζεηο Γξεγφξε, Ώζήλα. Vygotsky, L. (1978). Mind in Society. Harvard University Press 457

ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Δ Βπγελία Νηάθα είλαη ρνιηθή χκβνπινο ηεο 1εο πεξηθέξεηαο δεκνηηθήο εθπαίδεπζεο Γξεβελψλ. Αηαζέηεη κεηαπηπρηαθφ δίπισκα ζπνπδψλ ζηελ εηδηθή αγσγή θαη ζηε ζρνιηθή παηδαγσγηθή θαη λέεο ηερλνινγίεο. Αηεηέιεζε Πξντζηάκελε ηνπ Κ.Β.Α.Α.Τ. Κνδάλεο γηα νρηψ έηε. Έρεη ζπκκεηάζρεη ζε παλειιήληα θαη δηεζλή ζπλέδξηα, επξσπατθά πξνγξάκκαηα θαη δηαζέηεη πινχζην εξεπλεηηθφ θαη ζπγγξαθηθφ έξγν. 458

Ζ επίδξαζε ελφο επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζηελ ηθαλφηεηα ζρεδηαζκνχ θαη εθαξκνγήο πξαθηηθψλ δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο απφ εθπαηδεπηηθνχο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο Δπγελία Νηάθα niaka@sch.gr Πεξίιεςε ηελ εξγαζία απηή παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο επίδξαζεο ελφο βησκαηηθνχ εξγαζηεξηαθνχ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζηελ θαηαλφεζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ, αιιά θαη ησλ πξαθηηθψλ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο απφ εθπαηδεπηηθνχο Βηδηθήο Ώγσγήο θαη Βθπαίδεπζεο (Β.Ώ.Β.). Σν επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα πεξηειάκβαλε δπν κέξε: α) ηελ παξνπζίαζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο θαη ηε ζχλδεζή ηεο κε ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα αλά θαηεγνξία καζεηψλ Β.Ώ.Β. θαη β) ηνλ ζρεδηαζκφ δηαθνξνπνηεκέλεο παξέκβαζεο απφ νκάδεο εθπαηδεπηηθψλ γηα θάζε θαηεγνξία αλαπεξίαο μερσξηζηά. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηά ην δεχηεξν κέξνο, νη εθπαηδεπηηθνί αθνχ ρσξίζηεθαλ ζε νκάδεο, επέιεμαλ κηα κειέηε πεξίπησζεο καζεηή κε αλαπεξία πνπ ζεσξνχζαλ φηη κπνξνχζαλ λα ρεηξηζηνχλ πην εχθνια θαη ζηε ζπλέρεηα πξφηεηλαλπξαθηηθέοδηαθνξνπνίεζεο ηεο δηδαζθαιίαο. Οη εθπαηδεπηηθνί, αθνχ παξνπζίαζαλ ηηο πξνηάζεηο απηέο, ζπκκεηείραλ ζε ζπλέληεπμε βαζηζκέλε ζε νκάδεο εζηίαζεο. Δ παξνπζίαζε θαη ε ζπλέληεπμε θάζε νκάδαο βηληενζθνπήζεθε θαη θαηαγξάθεθε ζε πξσηφθνιια. ηε ζπλέρεηα, θάζε εθπαηδεπηηθφο αηνκηθά ζπκπιήξσζε έλα θχιιν εμφδνπ πεξηγξάθνληαο ηα ζεηηθά θαη αξλεηηθά ηνπ πξνγξάκκαηνο επηκφξθσζεο. Ώπφ ηελ αλάιπζε ησλ πξσηνθφιισλ ησλ ζπλεληεχμεσλ δηαπηζηψλεηαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζπκπεξηιακβάλνπλ ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ζηνλ ζρεδηαζκφ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο παξέκβαζήο ηνπο πνπ αθνξνχλ ην πεξηερφκελν, ηε κεζνδνινγία θαη ην ηειηθφ απνηειέζκαηά ηεο. Παξάιιεια, απφ ηελ αλάιπζε ησλ θαξηψλ εμφδνπ αλαδεηθλχνληαη ηα ζεηηθά θαη αξλεηηθά ζεκεία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εγρεηξήκαηνο. Λέμεηο Κιεηδηά: επηκφξθσζε, δηαθνξνπνίεζε, δηδαζθαιία, αλαπεξία 1. Δηζαγσγή 459

ε κηα ζπλεζηζκέλε ζρνιηθή ηάμε ππάξρνπλ καζεηέο, νη νπνίνη πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα, έρνπλ δηαθνξεηηθφ καζεζηαθφ πξνθίι, έξρνληαη ζην ζρνιείν κε δηαθνξεηηθά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθήο θαη θνηλσληθήο σξηκφηεηαο έρνπλ δηαθνξεηηθά ελδηαθέξνληα, δηαθνξεηηθά επίπεδα αθαδεκατθήο εηνηκφηεηαο, έρνπλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ή κπνξεί λα έρνπλ αλαπηπγκέλεο δεμηφηεηεο θαη βαζκφ θαηαλφεζεο. Τπάξρνπλ, επίζεο, καζεηέο κε αλαπεξίεο ή καζεηέο πνπ βηψλνπλ άγρνο ιφγσ νηθνγελεηαθψλ ή άιισλ πξνβιεκάησλ. Ώπηή ε νινέλα απμαλφκελε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ καζεηψλ ζηα ζεκεξηλά ζρνιεία δεκηνπξγεί ηελ επηηαθηηθή αλάγθε ζηνπο παηδαγσγνχο θαη ζηνπο θνξείο ηεο εθπαίδεπζεο λα επαλαπξνζδηνξίζνπλ ηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε κέζα ζηε γεληθή ηάμε. Οη αηνκηθέο δηαθνξέο πάληα γνήηεπαλ θαη απνηεινχζαλ πξφθιεζε γηα ηνπο παηδαγσγνχο αλά ηνπο αηψλεο. Οη εθπαηδεπηηθνί ρξεηάδεηαη λα γλσξίδνπλ πψο λα αληαπνθξίλνληαη ζηελ νινέλα απμαλφκελε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ ζεκεξηλψλ ηάμεσλ, αλαγλσξίδνληαο ηα δπλαηά ζεκεία θάζε καζεηή, θαζψο θαη ηα φξηά ηνπ.οη πξφζθαηεο έξεπλεο ζηνλ ηνκέα ηεο λεπξνςπρνινγίαο έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα ηνπο παηδαγσγνχο. Δ θαιή δηδαζθαιία ζπλεπάγεηαη ηελ επηδέμηα θαζνδήγεζε ηνπ εγθεθάινπ ψζηε λα επεμεξγάδεηαη, λα απνζεθεχεη θαη λα αλαθαιεί πιεξνθνξίεο. Δ ζεσξία πνιιαπιήο λνεκνζχλεο ηνπ Gardner (1999) εζηηάδεη ζηελ χπαξμε νθηψ ηχπσλ λνεκνζχλεο: γισζζηθή, ινγηθνκαζεκαηηθή, νπηηθνρσξηθή, κνπζηθή, ζσκαηνθηλαηζζεηηθή, λαηνπξαιηζηηθή, δηαπξνζσπηθή θαη ελδνπξνζσπηθή. Οη δηδαθηηθέο ηερληθέο πνπ βαζίδνληαη απνθιεηζηηθά ζε έλαλ κφλν ηχπν λνεκνζχλεο ειαρηζηνπνηνχλ ηηο επθαηξίεο γηα εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ άιινπ ηχπνπ λνεκνζχλε. Δ δεκηνπξγία επθαηξηψλ γηα φινπο ηνπο καζεηέο κέζσ πνιιαπιψλ ηερληθψλ θαη κνξθψλ αμηνιφγεζεο νδεγεί ζηελ θαηάθηεζε ηεο κάζεζεο. 1.1. Τη είλαη ε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία Δ Tomlinson(2014) παξαζέηεη έλαλ νξηζκφ γηα ηε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία απνηειεί κηα θηινζνθία δηδαζθαιίαο, ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ αξρή φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα πξνζαξκφδνπλ ηελ δηδαζθαιία ηνπο ζηηο δηαθνξεηηθφηεηεο ησλ καζεηψλ. Ώληί ινηπφλ νη εθπαηδεπηηθνί λα εθαξκφδνπλ ην Ώλαιπηηθφ Πξφγξακκα κε ηνλ ίδην ηξφπν γηα φινπο ηνπο καζεηέο, ζα πξέπεη λα ηξνπνπνηνχλ ηελ δηδαζθαιία ηνπο ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηα δηαθνξεηηθά επίπεδα εηνηκφηεηαο ησλ καζεηψλ, ζηνπο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο πνπ καζαίλνπλ θαη ζηα δηαθνξεηηθά ελδηαθέξνληα. Βπνκέλσο, νη εθπαηδεπηηθνί ζα πξέπεη λα ζρεδηάδνπλ εθ ησλ πξνηέξσλ δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο γηα λα βνεζήζνπλ ηνλ καζεηή λα θαηαλνεί θαη λα δείρλεη φηη έκαζε. Οη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα δηαθνξνπνηήζνπλ ην πεξηερφκελν ηεο δηδαζθαιίαο ηνπο, ηελ επεμεξγαζία ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ην ηειηθφ καζεζηαθφ πξντφλ ζχκθσλα κε ηελ 460

εηνηκφηεηα, ηα ελδηαθέξνληα θαη ην καζεζηαθφ πξνθίι ησλ καζεηψλ ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα: Πεξηερφκελν: είλαη ην ηη: Ση ζα γλσξίδεη, ηη ζα θαηαλνεί θαη ζα είλαη ζε ζέζε λα θάλεη ν καζεηήο ζαλ απνηέιεζκα ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο κάζεζεο. Βπεμεξγαζία: είλαη ην πψο: Πψο νη καζεηέο ζαθαηαθηήζνπλ ην λφεκα ηνπ πεξηερνκέλνπ. Δ επεμεξγαζία απνηειείηαη απφ ηηο ζηξαηεγηθέο θαη ηηο κεζφδνπο πνπ δηακνξθψλνπλ ηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε. Πξντφλ: είλαη ην κέζνλ κε ην νπνίν νη καζεηέο δείρλνπλ ηε γλψζε, ηελ θαηαλφεζε θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ θαηέθηεζαλ. Βίλαη ην εξγαιείν πνπ ρξεζηκνπνηεί ν εθπαηδεπηηθφο γηα λα αμηνινγήζεη ηελ πξφνδν κε βάζε ηνπο ζηφρνπο ηνπ πεξηερνκέλνπ. ηε Αηαθνξνπνηεκέλε Αηδαζθαιία ν εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα ιακβάλεη ππφςε ην δηαθνξεηηθφ επίπεδν αθαδεκατθήο εηνηκφηεηαο. Ώπηφ ζεκαίλεη φηη πξέπεη λα αζρνιεζεί κε ην ππφβαζξν πνπ θέξεη θάζε καζεηήο (Anderson Boud & Samson 1996). Βπίζεο ιακβάλεη ππφςε ηα ελδηαθέξνληα θαη ην καζεζηαθφ πξνθίι ησλ καζεηψλ ηνπ (Cunningham & Cordeiro 2006). Δ Αηαθνξνπνίεζε ζχκθσλα κε ηα ελδηαθέξνληα έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηαηί ηα ελδηαθέξνληα ζπλδένληαη άκεζα θαη επεξεάδνπλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ηα θίλεηξα γηα κάζεζε. Βπνκέλσο, ν εθπαηδεπηηθφο εθκεηαιιεχεηαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή γηα ην ζπγθεθξηκέλν πιηθφ πνπ πξέπεη λα κάζεη θαη ηνπ παξέρεη ηε δπλαηφηεηα λα επηιέμεη κφλνο ηνπ. ρεηηθά κε ην καζεζηαθφ πξνθίι δειαδή ην πψο καζαίλνπλ νη καζεηέο έρεη ππνζηεξηρηεί φηην θάζε καζεηήο καζαίλεη κε ηδηαίηεξνπο ηξφπνπο, επνκέλσο ε αλαγλψξηζε απηψλ ησλ καζεζηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ε αληίζηνηρε πξνζαξκνγή ηεο δηδαζθαιίαο κπνξεί λα βειηηψζεη ηε κάζεζε. Αχν γεληθέο θαηεγνξίεο παξαγφλησλ θαζνξίδνπλ ζρεκαηηθά ηνπο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο καζαίλεη έλαο καζεηήο. Οη παξάγνληεο πνπ αθνξνχλ ζην πεξηβάιινλ (θίλεζε, ζφξπβνο ζηαηηθφηεηα, ηαθηνπνίεζε) θαη νη παξάγνληεο πνπ αθνξνχλ ζηνλ ίδηνηνλ καζεηή (έκθαζε ζηε δεκηνπξγηθφηεηα, ζπλζεηηθή ή αλαιπηηθή ζθέςε, ζπλεξγαηηθφηεηα, αληαγσληζηηθφηεηα, ζπγθεθξηκέλε ή αθεξεκέλε ζθέςε, ζηνραζηηθφηεηα ή έληνλε δξάζε). 1.2. Οη πξαθηηθέο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο Ώπνηειεί γεγνλφο φηη παξφιν πνπ πνιιέο έξεπλεο ζηνλ δηεζλή, θπξίσο, ρψξν έρνπλ θαηαδείμεη φηη νη εθπαηδεπηηθνί αλαγλσξίδνπλ ηε ζεκαληηθφηεηα θαη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο, ηδίσο ζε ηάμεηο πνπ θνηηνχλ καζεηέο κε Β.Ώ.Β., έλαο ζεκαληηθφο αξηζκφο εξεπλψλ πνπ κειεηνχλ ηηο πξαθηηθέο πξνζαξκνγήο ηεο δηδαζθαιίαο πνπ πηνζεηνχλ νη εθπαηδεπηηθνί θαηά ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, έρνπλ δείμεη φηη απηέο είλαη αξθεηά πεξηνξηζκέλεο (Nicolino 2007) θαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί παξνπζηάδνληαη απξφζπκνη λα ηηο εθαξκφζνπλ (Wertheim & Leyser 461

2002). Βπίζεο, αθφκε θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ νη εθπαηδεπηηθνί πξνζπαζνχλ λα θάλνπλ δηαθνξνπνηήζεηο ζηε δηδαζθαιία ηνπο, πην ζπρλά επηιέγνπλ απηέο πνπ απαηηνχλ ηε ιηγφηεξε πξνζπάζεηα, φπσο είλαη ε πξνζαξκνγή ηνπ κεγέζνπο ησλ εξγαζηψλ θαη ε παξνρή βνεζεκάησλ ή ζρεδηαγξακκάησλ ζε καζεηέο κε δπζθνιίεο, ελψ ζπάληα επηιέγνπλ πξαθηηθέο πνπ ιακβάλνπλ ππφςε πην πεξίπινθεο ζηξαηεγηθέο φπσο είλαη: ε επέιηθηε νκαδνπνίεζε, ε πξνζαξκνγή κε βάζε ην καζεζηαθφ πξνθίι, ε ζπλερήο θαη ζπζηεκαηηθή αμηνιφγεζε, ε δπλαηφηεηα επηινγήο ηειηθψλ εξγαζηψλ θαηε ζηαδηαθή κείσζε ηεο ππνζηήξημεο ηελ πεξηπινθφηεηα κηαο εξγαζίαο θαη ηε δηακφξθσζεηνπ καζήκαηνο κε βάζε ηε καζεζηαθή ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ (Santangelo & Tomlinson 2012, Whipple 2012). Ώθφκε πεξηζζφηεξν, ε πεξηνξηζκέλε εθαξκνγή ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε ζπρλά ζπλδέεηαη κε παξαλνήζεηο θαη εζθαικέλεο αληηιήςεηο πνπ έρνπλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα ην ζεσξεηηθφ πιαίζην θαη ηηο πξαθηηθέο ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο. Οη ιαλζαζκέλεο απηέο αληηιήςεηο θαίλεηαη λα απνηεινχλ ηελ αηηία ηεο δηαπίζησζεο φηη παξφιν πνπ νη εθπαηδεπηηθνί ρξεζηκνπνηνχλ ζηελ ηάμε ηνπο κηα επξεία γθάκα απφ δηδαθηηθέο ζηξαηεγηθέο, εμαθνινπζνχλ λα ζρεδηάδνπλ ην κάζεκά ηνπο κε παξαδνζηαθφ ηξφπν (Blozowich 2001) θαη φηη ζπλήζσο ε αλαπνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ηνπο νδεγεί ζηελ ακθηζβήηεζε ηεο αμίαο ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο σθέιεηαο πνπ έρεη γηα ηνπο καζεηέο (Wormeli 2005). Γηα ηνλ ιφγν απηφ, ε ζχγρξνλε έξεπλα πνπ κειεηά ηελ εθαξκνγή ησλ πξαθηηθψλ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο έρεη επηθεληξσζεί ζηε δηεξεχλεζε ησλ πξνζσπηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαζψο θαη ζηε κειέηε ηεο ζηάζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηηο αιιαγέο ζηε δηδαζθαιία θαζψο θαη ε ζεηηθή εκπεηξία πνπ απνθνκίδνπλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο ζηηο ηάμεηο ηνπο (Tomlinson et al. 2003, King 2010). Δ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κέζα απφ βησκαηηθά εξγαζηήξηα πνπ απμάλνπλ ηελ εκπεηξία ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαζψο θαη ε ππνζηήξημή ηνπο ζηνλ ζρεδηαζκφ πξνγξακκάησλ δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο θαη ε ελζσκάησζε ζχγρξνλσλ δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ θαίλεηαη λα επεξεάδνπλ ηελ απφθαζή ηνπο λα εθαξκφζνπλ απνηειεζκαηηθά ηε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία (Affholder 2003, Subban 2006, Whipple 2012). Βπίζεο, ην επίπεδν ησλ βαζηθψλ ζπνπδψλ, ε ζπλερήο επηκφξθσζε θαη ε θαιή γλψζε ηεο δηδαθηηθήο κεζνδνινγίαο έρεη δεηρζεί φηη επεξεάδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθή θαη επσθειή εθαξκνγή ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο ζηελ ηάμε (Burkett 2013, King 2010). ην πιαίζην απηφ, ε παξνχζα εξγαζία επηρεηξεί λα δηεξεπλήζεη ηελ επίδξαζε ελφο βησκαηηθνχ εξγαζηεξηαθνχ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζηνλ νξζφ ζρεδηαζκφ θαη ηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή πξαθηηθψλ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο απφ εθπαηδεπηηθνχο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο. 462

2. Μέζνδνο Σν επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα πεξηειάκβαλε δπν κέξε. Σν πξψην κέξνο πεξηειάκβαλε ηελ παξνπζίαζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο θαη ηε ζχλδεζή ηεο κε ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα αλά θαηεγνξία καζεηψλ Β.Ώ.Β. Πην ζπγθεθξηκέλα, εθηφο απφ ηε γεληθφηεξε αλαθνξά ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην, ηνπο ζηφρνπο θαη ηε κεζνδνινγία ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο, γηλφηαλ εμεηδίθεπζε ζε έμη (6) δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο καζεηψλ κε Β.Ώ.Β.: α) ζε καζεηέο κε θψθσζε, β) ζε καζεηέο κε πξνβιήκαηα φξαζεο, γ) ζε καζεηέο δηάρπηεο αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο απηηζηηθνχ ηχπνπ, δ) ζε καζεηέο κε λνεηηθή αλαπεξία, ε) ζε καζεηέο κε θηλεηηθά πξνβιήκαηα θαη ζη) ζε καζεηέο κε πνιπαλαπεξίεο. Σν δεχηεξν κέξνο αθνξνχζε ηελ εθαξκνγή ηεο γλψζεο πνπ δηεξεπλήζεθε ζην πξψην κέξνο θαη νη εθπαηδεπηηθνί Β.Ώ.Β. ζα έπξεπε λα ρσξηζηνχλ ζε νκάδεο θαη λα ζρεδηάζνπλ κηα δηαθνξνπνηεκέλε παξέκβαζε γηα θάζε θαηεγνξία αλαπεξίαο μερσξηζηά. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηά ην δεχηεξν κέξνο, νη εθπαηδεπηηθνί αθνχ ρσξίζηεθαλ ζε 20 νκάδεο ησλ 5-6 πεξίπνπ εθπαηδεπηηθψλ ζε θάζε κία, επέιεμαλ κηα κειέηε πεξίπησζεο καζεηή κε αλαπεξία πνπ ζεσξνχζαλ φηη κπνξνχζαλ λα ρεηξηζηνχλ πην εχθνια θαη ζηε ζπλέρεηα ζρεδίαζαλ θαη παξνπζίαζαλ πξνηάζεηο δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηδαζθαιίαο.ηε ζπλέρεηα, θάζε νκάδα αθνχ παξνπζίαζε ηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο ηεο, θιήζεθε λα ζπκκεηάζρεη ζε ειεχζεξε ζπλέληεπμε βαζηζκέλε ζε νκάδεο εζηίαζεο (focusgroup). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλέληεπμεο νη εθπαηδεπηηθνί, θαηφπηλ θαηάιιεισλ πξνηξνπψλ, θιήζεθαλ λα ζπδεηήζνπλ θαη λα αηηηνινγήζνπλ ηηο πξαθηηθέο πνπ επέιεμαλ θαη λα αλαζηνραζηνχλ σο ηα επηδησθφκελα καζεζηαθά απνηειέζκαηα. Δ φιε δηαδηθαζία ηεο παξνπζίαζεο θαη ζπλέληεπμεο θάζε νκάδαο βηληενζθνπήζεθε θαη θαηαγξάθεθε ζε πξσηφθνιια. 463

Πίλαθαο 1. Υαξαθηεξηζηηθά δείγκαηνοπίλαθαο 2. Υαξαθηεξηζηηθά δείγκαηνοπίλαθαο ηε ζπλέρεηα, ακέζσο κεηά ην ηέινο ησλ ζπλεληεχμεσλ, θάζε εθπαηδεπηηθφο αηνκηθά ζπκπιήξσζε έλα θχιιν εμφδνπ πεξηγξάθνληαο ηα ζεηηθά θαη αξλεηηθά ηνπ πξνγξάκκαηνο επηκφξθσζεο. 2.1. Σπκκεηέρνληεο Σν δείγκα ηεο έξεπλαο απνηέιεζε έλα ζχλνιν 105 εθπαηδεπηηθψλ πνπ ππεξεηνχζε ζε ζρνιηθέο κνλάδεο θαη δνκέο Β.Ώ.Β. ζηελ Πεξηθέξεηα Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο. Οη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί ήηαλ γπλαίθεο θαη ππεξεηνχζαλ ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Βπίζεο, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ήηαλ λένη αλαπιεξσηέο εθπαηδεπηηθνί κε ηδηαίηεξα πςειφ επίπεδν ζπνπδψλ ζηελ Β.Ώ.Β. Ώλαιπηηθά, ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 1. 2.2. Αλάιπζε δεδνκέλσλ 464

Σν πιηθφ ηεο παξνχζαο έξεπλαο απνηέιεζαλ νη βηληενζθνπεκέλεο παξνπζηάζεηο θαη ζπλεληεχμεηο ησλ νκάδσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαζψο θαη νη γξαπηέο αλαθνξέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φπσο απηέο απνηππψζεθαλ ζηηο θάξηεο εμφδνπ, φπνπ νη εθπαηδεπηηθνί ζεκείσζαλ αηνκηθά ηα ζεηηθά θαη αξλεηηθά ηεο επηκφξθσζεο.δ αλάιπζε ησλ πξσηνθφιισλ ησλ ζπλεληεχμεσλ έγηλε κε κηα δηαδηθαζία απφ θάησ πξνο ηα πάλσ θαη είρε σο ζηφρν ηελ ζρεκαηνπνίεζε ησλ θαηεγνξηψλ πνπ πξνέθπςαλ. ηε δηαδηθαζία απηή ζπκκεηείραλ δπν αλεμάξηεηνη αμηνινγεηέο, ε ζπγγξαθέαοηνπ άξζξνπ θαη έλαο άιινο εθπαηδεπηηθφο κε πηπρίν ςπρνινγίαο θαη κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηελ Β.Ώ.Β. θαη ζηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία κε καθξφρξνλε εκπεηξία ζηε δηδαζθαιία καζεηψλ κε Β.Ώ.Β. Οη δπν αμηνινγεηέο αθνχ πξψηα αλέιπζαλ ηα πξσηφθνιια ησλ ζπλεληεχμεσλ μερσξηζηά, δηέθξηλαλ ηηο ηπρφλ θνηλέο πξαθηηθέο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο πνπ παξνπζηάδνληαη.ηε ζπλέρεηα, ζε θνηλή ζπλεδξία ζπδήηεζαλ θαη ζεκείσζαλ ηα ζεκεία πνπ ζπκθσλνχλ ή δηαθσλνχλ. Γηα ηα ζεκεία δηαθσλίαο ε ζπδήηεζε ζπλερίζηεθε κέρξη λα θαηαιήμνπλ ζε θνηλή ζπκθσλία. Δ ίδηα δηαδηθαζία αμηνιφγεζεο αθνινπζήζεθε θαη γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ γξαπηψλ αλαθνξψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φπσο απηέο ζεκεηψζεθαλ ζηηο θάξηεο εμφδνπ. 3. Απνηειέζκαηα Ώπφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ησλ πξσηνθφιισλ ησλ ζπλεληεχμεσλ πξνέθπςε φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζπκπεξηέιαβαλ ζηνλ ζρεδηαζκφ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο αξθεηά ζεκαληηθά ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ, ηεο δηαδηθαζίαο θαη ηνπ παξαγφκελνπ ηειηθνχ απνηειέζκαηνο. Χο πξνο ηελ δηαθνξνπνίεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ, νη εθπαηδεπηηθνί θαίλεηαη λα ελζσκαηψλνπλ κε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ηε ρξήζε πνιιαπιψλ κέζσλ θαη πιηθψλ θαη λα ρξεζηκνπνηνχλ πνιιαπινχο ηξφπνπο ππνζηήξημεο γηα ηελ πξφζβαζε ζε απηά. Πίλαθαο 4. Βίδνο θαη ζπρλφηεηεο αλαθνξψλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε δηαθνξνπνίεζε πεξηερνκέλνπ Πξαθηηθέο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ πρλφηεηα Υξήζε πνιιαπιψλ κέζσλ θαη πιηθψλ 54 Πνιιαπινί ηξφπνη ππνζηήξημεο ζηελ πξφζβαζε ζην πιηθφ 35 Έκθαζε ζηελ θαηαλφεζε βαζηθψλ ελλνηψλ κέζα απφ ηελ αλαγλψξηζε θνηλψλ ζηνηρείσλ ζε δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο ή 14 γεγνλφηα Δ αλαγλψξηζε θνηλψλ ζηνηρείσλ κέζα απφ δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο ή γεγνλφηα γηα ηε δηαηχπσζε ησλ βαζηθψλ ελλνηψλ αλ θαη αλαθέξεηαη κε κηθξφηεξε ζπρλφηεηα θαίλεηαη λα απνηειεί ζεκαληηθή δηαδηθαζία δηαθνξνπνίεζεο πεξηερνκέλνπ (βι. Πίλαθα 2). 465

ρεηηθά κε ηηο πξαθηηθέο πνπ θαίλεηαη λα πηνζεηνχλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηαδηθαζίαο, ε πιεηνςεθία αλαθέξζεθε ζηελ αμηνπνίεζε βαζηθψλ δεμηνηήησλ θαη γλψζεσλ πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ην καζεζηαθφ πξνθίι ηνπ καζεηή, ελψ έλαο κηθξφο αξηζκφο πηνζέηεζε πξαθηηθέο πνπ ηεξαξρνχλ κε βάζε ηνλ βαζκφ δπζθνιίαο θαη ην καζεζηαθφ πξνθίι ησλ καζεηψλ ηε δηδαζθαιία ζε επίπεδα (βι. Πίλαθα 3). Πίλαθαο 5. Βίδνο θαη ζπρλφηεηεο αλαθνξψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο δηαδηθαζίαο Πξαθηηθέο δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηαδηθαζίαο πρλφηεηα Ώμηνπνίεζε βαζηθψλ δεμηνηήησλ θαη γλψζεσλ 56 Αηδαζθαιία ζε επίπεδα 7 Σέινο, νη πξαθηηθέο πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ νη εθπαηδεπηηθνί γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο ή αιιηψο ηνπ καζεζηαθνχ απνηειέζκαηνο πεξηιακβάλνπλ ηελ ρξήζε ελαιιαθηηθψλ ηξφπσλ αμηνιφγεζεο θαη ηελ επέιηθηε νκαδνπνίεζε, ε νπνία αλ θαη παξαηεξήζεθε ζε κηθξφηεξε ζπρλφηεηα, ζεσξείηαη ζεκαληηθή (βι. Πίλαθα 4). Πίλαθαο 4. Βίδνο θαη ζπρλφηεηεο αλαθνξψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο Πξαθηηθέο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο πρλφηεηα Βλαιιαθηηθνί ηξφπνη αμηνιφγεζεο 68 Βπέιηθηε νκαδνπνίεζε 23 Ώπφ ηελ αλάιπζε ησλ θαξηψλ εμφδνπ πξνέθπςαλ ηα ζεηηθά θαη αξλεηηθά απνηειέζκαηα ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο. ηνπο Πίλαθεο 5 θαη 6 απνηππψλεηαη ε θαηεγνξία θαη ζπρλφηεηα αλαθνξψλ, έηζη φπσο ζρεκαηνπνηήζεθαλ απφ ηνπο 2 αμηνινγεηέο. Χο ζεηηθά ζεκεία ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο εθηηκήζεθαλ απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο εθπαηδεπηηθνχο ε εμεηδηθεπκέλε παξνπζίαζε ησλ παξαδεηγκάησλ θαη ε βησκαηηθή ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία θαηά ηνλ ζρεδηαζκφ ησλ παξεκβάζεσλ δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηδαζθαιίαο γηα θάζε πεξίπησζε καζεηψλ κε Β.Ώ.Β. Ώξθεηνί εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ ζεηηθά ζεκεία ην επίπεδν γλψζεο ησλ επηκνξθσηψλ θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ πιηθνχ θαη ηελ ηεξάξρεζε ησλ ζεκάησλ, ελψ έλαο κηθξφο αξηζκφο αλέθεξε ηε ξεαιηζηηθή πξνζέγγηζε ησλ κειεηψλ πεξίπησζεο, ην επηθνηλσληαθφ θιίκα θαη ηε ζπλεηζθνξά ζην εθπαηδεπηηθφ έξγν (βι. Πίλαθα 5). 466

Πίλαθαο 5.Καηεγνξίεο θαη ζπρλφηεηεο ζεηηθψλ αλαθνξψλ ζηηο θάξηεο εμφδνπ Θεηηθά ζεκεία πρλφηεηα Βπίπεδν γλψζεο ησλ επηκνξθσηψλ 14 Βπηθνηλσληαθφ θιίκα 5 Τιηθφ Εεξάξρεζε ζεκάησλ 11 ΐησκαηηθή ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία 27 Ρεαιηζηηθή πξνζέγγηζε ησλ κειεηψλ πεξίπησζεο 6 Παξνπζίαζε παξαδεηγκάησλ 39 πλεηζθνξά ζην εθπαηδεπηηθφ έξγν 3 Ώληίζεηα, ν αλεπαξθήο ρξφλνο πινπνίεζεο ηνπ επηκνξθσηηθνχ ζεκηλαξίνπ, ν νπνίνο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ παξνπζίαζε θαη δηαπξαγκάηεπζε πνιιψλ ζεκάησλ θαη πιεξνθνξηψλ θαίλεηαη λα απνηειεί ηνλ θπξηφηεξν αξλεηηθφ παξάγνληα γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο (βι. Πίλαθα 6). Ώξθεηφο πξνβιεκαηηζκφο παξαηεξείηαη θαη γηα ηε βησζηκφηεηα ηέηνησλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ. Σέινο, έλαο ειάρηζηνο αξηζκφο εθπαηδεπηηθψλ αλαθέξεη σο αξλεηηθά ζεκεία ηηο ιίγεο επθαηξίεο πνπ δφζεθαλ θαηά ηε γλψκε ηνπο γηα ζπδήηεζε, ηελ πνιχσξε απαζρφιεζε θαη ην φηη ζα ήζειαλ θαη άιιεο κειέηεο πεξίπησζεο. Πίλαθαο 6.Καηεγνξίεο θαη ζπρλφηεηεο αξλεηηθψλ αλαθνξψλ ζηηο θάξηεο εμφδνπ Αξλεηηθά ζεκεία πρλφηεηα Ώλεπαξθήο ρξφλνο Πνιιά ηα ζέκαηα / πιεξνθνξίεο 77 Λίγεο επθαηξίεο ζπδήηεζεο / αληαιιαγήο απφςεσλ 3 Πνιχσξε απαζρφιεζε 2 ΐησζηκφηεηα 11 Οη κειέηεο πεξίπησζεο ήηαλ ιίγεο 6 Αελ ππάξρνπλ αξλεηηθά ζρφιηα 4 4. πδήηεζε πκπεξάζκαηα Ώπφ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη ην ζπγθεθξηκέλν επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα ήηαλ αξθεηά επσθειέο γηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχο Β.Ώ.Β. πνπ ην παξαθνινχζεζαλ. Ώπφ ηελ αλάιπζε ησλ πξσηνθφιισλ ησλ παξνπζηάζεσλ θαη ηεο ζπλέληεπμεο ζε νκάδεο εζηίαζεο πνπ αθνινχζεζε πξνθχπηεη φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζπκπεξηιακβάλνπλ ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ζηνλ ζρεδηαζκφ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο παξέκβαζήο ηνπο, πνπ αθνξνχλ ην πεξηερφκελν, ηε δηαδηθαζία θαη ην ηειηθφ απνηέιεζκα. Ώπφ ηνπο ηξεηο απηνχο παξάγνληεο ε δηαθνξνπνίεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ε αμηνιφγεζε ηνπ ηειηθνχ απνηειέζκαηνο θαίλεηαη λα 467

επηηπγράλεηαη πην εχθνια απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Ώληίζεηα, ζηελ πεξίπησζε ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηαδηθαζίαο ηα απνηειέζκαηα θαίλεηαη λα είλαη πεξηνξηζκέλα. Οη εθπαηδεπηηθνί θαίλεηαη λα δηαθνξνπνηνχλ ηνπο καζεηέο πεξηζζφηεξν γηα λα δξάζνπλ αλάινγα κε ηηο δεμηφηεηεο πνπ δηαζέηνπλ θαη ειάρηζηα θαίλεηαη λα θαζνξίδνπλ δηαθνξεηηθά επίπεδα επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ. Χζηφζν, ηα απνηειέζκαηα κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ ηδηαίηεξα ελζαξξπληηθά, αλ ιάβνπκε ππφςε ηνλ πεξηνξηζκέλν ρξφλν ζηνλ νπνίν νινθιεξψζεθε ην ζπγθεθξηκέλν επηκνξθσηηθφ πξφγξακκα. Παξάιιεια, απφ ηελ αλάιπζε ησλ γξαπηψλ αλαθνξψλ ησλ θαξηψλ εμφδνπ πξνθχπηεη φηη ην δπλαηφ ζεκείν ηνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο απνηέιεζε ε παξνπζίαζε ησλ παξαδεηγκάησλ θαη ε βησκαηηθή θαη επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο επηκφξθσζεο. Ώληίζεηα αξλεηηθφο παξάγνληαο αλαδείρζεθε ε πεξηνξηζκέλε ρξνληθή δηάξθεηα θαη ν εληαηηθφο θαη ηαρχξξπζκνο ραξαθηήξαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο. πκπεξαζκαηηθά, κπνξνχκε λα ππνζηεξίμνπκε φηη ηέηνηα επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα βησκαηηθνχ ραξαθηήξα είλαη απαξαίηεηαγηα γηα λα κάζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί λα δηαθνξνπνηνχλ απνηειεζκαηηθά ηε δηδαζθαιία ηνπο. Ώθφκε πεξηζζφηεξν, κπνξνχλ λα βειηησζνχλ αλ δνζνχλ πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα αλαζηνράδνληαηζε κηα ζπλερή δηαδηθαζία ζρεδηαζκνχ εθαξκνγήο αμηνιφγεζεο επαλαζρεδηαζκνχ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο. Βηβιηνγξαθία Affholder, I. M. (2003). Differentiated Instruction in Inclusive Elementary Classrooms. Kansas: University of Kansas. Anderson, G, Boud, D., & Sampson, J. (1996). Learning Contracts. London: Kogan Page Blozowich, D. G. (2001). Differentiated instruction in heterogeneously grouped sixth grade classrooms. PhD Thesis. Immaculata College. Burkett, J.A.(2013). Teacher perception on differentiated instruction and its influence on instructional practice. PhD Thesis. University of central Oklahoma. Cunningham, W.G., & Cordeiro, P.A. (2006). Educational Leadership: A problembased approach (3 rd edn.). Boston: Pearson Gardner, H. (1999).Intelligence Reframed. Multiple intelligences for the 21st century, New York: Basic Books. 468

King, S. (2010). Factors associated with inclusive classroom teachers' implementation of differentiated instruction for diverse learners. PhD Thesis. Tennessee State University. Nicolino, P. A. (2007). Teacher perceptions of learning styles assessment, differentiated instruction, instructional technology and their willingness to adopt individualized instructional technology. PhD Thesis. Dowling College. Santangelo, T., Tomlinson, C.A. (2012). Teacher Educators' Perceptions and Use of Differentiated Instruction Practices: An Exploratory Investigation. Action in Teacher Education, 34(4), 309-327. Subban, P. (2006). Differentiated instruction: A research basis. International Education Journal, 7(7), 935-947. Tomlinson, C. (2014). The differentiated classroom: Responding to the needs of all learners. 2nd ed. Alexandria, VA: ASCD. Tomlinson, C. A., Brighton, C., Hertberg, H., Callahan, C. M., Moon, T. R., Brimijoin, K., Conover, L. A. and Reynolds, T. (2003). Differentiating instruction in response to student readiness, interest, and learning profile in academically diverse classrooms: A review of literature. Journal for the Education of the Gifted, 27, 119 145. Wertheim, C. & Leyser, Y. (2002). Efficacy Beliefs, Background Variables, and Differentiated Instruction of Israeli Prospective Teachers, The Journal of Educational Research, 96(1), 54-63. Whipple, K.A. (2012). Differentiated Instruction: A survey study of teacher understanding and implementation in a southeast Massachusetts school district. EdD Thesis. Boston, Massachusetts: Northeastern University. Wormeli, R. (2005). Busting Myths about differentiated instructions. Principal Leadership, 5(7), 28-33. ΐΕΟΓΡΏΦΕΚΟ ΔΜΒΕΧΜΏ Δ Βπγελία Νηάθα είλαη ρνιηθή χκβνπινο ηεο 1εο πεξηθέξεηαο δεκνηηθήο εθπαίδεπζεο Γξεβελψλ. Αηαζέηεη κεηαπηπρηαθφ δίπισκα ζπνπδψλ ζηελ εηδηθή αγσγή θαη ζηε ζρνιηθή παηδαγσγηθή θαη λέεο ηερλνινγίεο. Αηεηέιεζε Πξντζηάκελε ηνπ Κ.Β.Α.Α.Τ. Κνδάλεο γηα νρηψ έηε. Έρεη ζπκκεηάζρεη ζε παλειιήληα θαη δηεζλή ζπλέδξηα, επξσπατθά πξνγξάκκαηα θαη δηαζέηεη πινχζην εξεπλεηηθφ θαη ζπγγξαθηθφ έξγν. 469

Παξαδνζηαθνί Οηθηζκνί θαη βηψζηκε Αλάπηπμε 1 ΑΝΑΡΣΖΜΔΝΖ ΔΡΓΑΗΑ Μάξθνο Νηθνιάνπ, Βθπαηδεπηηθφο Κ.Π.Β. Φηιηαηψλ Βπάγγεινο Ώλαγλσζηφπνπινο, ΒθπαηδεπηηθφοΚ.Π.Β. Φηιηαηψλ ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: 1)Σν ζρνιείν απέλαληη ζηηο κεγάιεο πξνθιήζεηο ηεο επνρήο: πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα, αεηθφξνο αλάπηπμε 2) Οη ζθνπνί θαη νη ζηφρνη ηεο εθπαίδεπζεο ζε κηα ζχγρξνλε θνηλσλία. Πεξίιεςε ηελ εξγαζία απηή παξνπζηάδεηαη ην εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα ηνπ Κ.Π.Β. Φηιηαηψλ «Παξαδνζηαθνί Οηθηζκνί, Πεηξνγέθπξα, Νεξφκπινη...». Πξφθεηηαη γηα έλα θαηλνηφκν εξεπλεηηθφ - βησκαηηθφ εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα, ην νπνίν ζρεδηάζηεθε γηα καζεηέο Ώ/ζκηαο θαη ΐ/ζκηαο εθπαίδεπζεο. Βίλαη ζρεδηαζκέλν γηα πεξηβαιινληηθέο νκάδεο πνπ έρνπλ επηιέμεη ζπλαθή κε ηνλ ηίηιν ηνπ ζέκαηα ή πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην εζληθφ ζεκαηηθφ δίθηπν «Παξαδνζηαθνί Οηθηζκνί θαη Φχζε» πνπ ζπληνλίδεη ην Κ.Π.Β. Κφληηζαο. ην ζεκαηηθφ δίθηπν: «Παξαδνζηαθνί Οηθηζκνί θαη Φχζε» επηρεηξείηαη «[ε] πξνζέγγηζε ησλ παξαδνζηαθψλ πξαθηηθψλ δηαρείξηζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ζηνπο ρψξνπο κειέηεο θαη ε πξνβνιή ηνπο ζηε ζεκεξηλή επνρή, κε ζηφρν ηελ νινθιεξσκέλε θαη βηψζηκε αλάπηπμε». Βπηδίσμή καο κε απηή ηε δξάζε είλαη λα βνεζήζνπκε ηνπο καζεηέο λα αλαθαιχςνπλ θηιηθέο πξνο ην πεξηβάιινλ ηερλνηξνπίεο, παηψληαο ζηα ρλάξηα ησλ πξνγφλσλ καο Παξαδνζηαθνί νηθηζκνί φπσο νη Φαξάδεο Πξεζπψλ, ην Νπκθαίν Φιψξηλαο, ηα Σδνπκέξθα, ην Πήιην θαη ηα Γαγνξνρψξηα σο παξαδείγκαηα απνηεινχλ απφ κφλα ηνπ εθπαηδεπηηθφ πεδίν έξεπλαο θαη δξάζεο πνπ ζα νδεγήζνπλ ζηελ αιιαγή ηεο ζηάζεο ησλ καζεηψλ σο πξνο ηελ εγθαηάιεηςε ησλ παξαδνζηαθψλ θηηζκάησλ ζηελ Βιιεληθή χπαηζξν. Μέζα απφ ηνλ ζεκαηηθφ άμνλα απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο δε ζηνρεχνπκε κφλν ζε κηα κνξθή πεξηγξαθηθήο έθζεζεο ή ηνπξηζηηθήο πξνβνιήο αιιά ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο καζεηέο λα αλαθαιχπηνπκε ζσζίβηα ζσηεξίαο απηνχ ηνπ μεραζκέλνπ ηφπνπ. ΛΒΞΒΕ ΚΛΒΕΑΕΏ: παξαδνζηαθνί νηθηζκνί, πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, εξεπλεηηθή θαη βησκαηηθή κάζεζε 470

Ζ ζπκβνιή ησλ Νέσλ Σερλνινγηψλ ζηελ άζθεζε απνηειεζκαηηθήο δηνίθεζεο απφ ηνπο Γηεπζπληέο ησλ ρνιηθψλ Μνλάδσλ: Έξεπλα ζηα ζρνιεία Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ηεο Πεξηθεξεηαθήο Δλφηεηαο Κνδάλεο ηαπξνχια Νηηζηνπνχινπ Ααζθάια Ώ/ζκηαο Βθπαίδεπζεο Κνδάλεο, n.stavroula@hotmail.com Αλζή Πξνβαηά Βπίθνπξε Καζεγήηξηα ζηελ Ώλψηαηε ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Βθπαίδεπζεο (ΏΠΏΕΣΒ), Μέινο ΒΠ ηνπ ΒΏΠ Ησάλλεο Παιηαλφπνπινο MSc Μεραληθφο Δ/Τ θαη Πιεξνθνξηθήο, Πεξηθεξεηαθή Αηεχζπλζε Βθπαίδεπζεο Απηηθήο Μαθεδνλίαο ΘΔΜΑΣΗΚΟ ΑΞΟΝΑ: Φεθηαθφο εγγξακκαηηζκφο θαη λέεο ηερλνινγίεο ζηελ Κνηλσλία ηεο Γλψζεο θαη ηεο Πιεξνθνξίαο ΠΔΡΗΛΖΦΖ ηε ζχγρξνλε επνρή νη Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ησλ Βπηθνηλσληψλ (Σ.Π.Β.) έρνπλ θάλεη ζεακαηηθή είζνδν ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο θαζεκεξηλήο καο δσήο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, κάιηζηα, έρνπλ δηεηζδχζεη θαη ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο είηε δίλνληαο λέεο δηαζηάζεηο ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο, είηε απνηειψληαο πνιχηηκν αξσγφ ησλ ζηειερψλ εθπαίδεπζεο ζηνλ ηνκέα ηεο ζρνιηθήο εγεζίαο δεκηνπξγψληαο πηέζεηο ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα γηα αιιαγή θαη κεηαζρεκαηηζκφ ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο ηφζν ζην πεξηερφκελν φζν θαη ζηελ νξγάλσζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο. Δ δηνίθεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ νξγαληζκψλ είλαη κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ιεηηνπξγίεο ηεο εθπαίδεπζεο. ηελ πξνζπάζεηα, ινηπφλ, ησλ δηεπζπληψλ/ηξησλ ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ λα ειέγμνπλ γξήγνξα θαη απνηειεζκαηηθά ηα ηεθηαηλφκελα ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο πνπ εγνχληαη θαη λα δηαζθαιίζνπλ ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηεο ζεκαληηθφο είλαη ν ξφινο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Παξφια απηά ε ζπρλφηεηα ρξήζεο ησλ Δ/Τ δελ είλαη ίδηα απφ φινπο ηνπο δηεπζπληέο/ηξηεο, εμαξηάηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο πνπ αθνξνχλ ηηο γλψζεηο ή ηελ επηκφξθσζε ησλ ζηειερψλ ζηε ρξήζε ησλ Σ.Π.Β., ηνλ ηερλνινγηθφ εμνπιηζκφ ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ θ.ά. Δ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα θαηέιεμε ζε ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα κε ηδηαίηεξα κεγάιν ελδηαθέξνλ φζνλ αθνξά ηε ζπκβνιή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ απνηειεζκαηηθή δηνίθεζε ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ απφ ηνπο δηεπζπληέο/ηξηεο πνπ ηηο εγνχληαη. Σα ζεκαληηθφηεξν ζηνηρείν πνπ πξνέθπςε είλαη ε αλάγθε ησλ δηεπζπληψλ/ηξησλ γηα επηπιένλ επηκφξθσζε ζηελ αμηνπνίεζε ησλ Σ.Π.Β. θαηά ηε δηνίθεζε ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Λέμεηο-θιεηδηά: δηνίθεζε, εθπαηδεπηηθφο νξγαληζκφο, νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ζρνιηθψλ κνλάδσλ, δηεπζπληήο ζρνιηθήο κνλάδαο, απνηειεζκαηηθή δηνίθεζε, ηερλνινγίεο πιεξνθνξίαο θαη επηθνηλσλίαο 471

472

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Υαηξεηηζκφο Πεξηθεξεηαθνχ Γηεπζπληή Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, θ. Κσλζηαληίλνπ Κσλζηαληφπνπινπ 5 θνπφο θαη πξνβιεκαηηθή ηνπ πλεδξίνπ 7 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΝΔΓΡΗΟΤ 10 Δπηζηεκνληθή Δπηηξνπή πλεδξίνπ 25 Οξγαλσηηθή Δπηηξνπή πλεδξίνπ 27 ΑκαξαληίδνπΚπξηαθή, «Μηθξνί Γηαζψζηεο -Πξψηεοβνήζεηεο γηα παηδηά: Έλα πξφγξακκα Αγσγήο Τγείαο» Αλαγλσζηφπνπινο Δπάγγεινο, Νηθνιάνπ Μάξθνο, «Παξαδνζηαθνί Οηθηζκνί θαη βηψζηκε Αλάπηπμε 2» Αλδξενπνχινπ Αζαλαζία, «Καηλνηφκα πνιπαηζζεηεξηαθή κέζνδνο δηδαζθαιίαο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, πξψηκεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο» Αλδξίθνπ Φηιίηζα, «Ζ νκάδα εθζηξαηείαο ηνπ Μ. Αιεμάλδξνπ : Γηδάζθνληαο Ηζηνξία ζην Γεκνηηθφ ρνιείν κέζσ ηνπ Comic θαη ηεο ηερληθήο ηεο Αλνηθείσζεο» Αλδξίθνπ Αζεκίλα, Νηθνιαΐδνπ Υάξηο, «Σεξκαηηθφο ηαζκφο: Φιψξηλα! : Μηα δηδαθηηθή πξφηαζε Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο & Σνπηθήο Ηζηνξίαο» Αλησλίνπ Φισξεληία, «Ζ αλάγθε ηνπ ελνπνηεκέλνπ πξνγξάκκαηνο ζην ζχγρξνλν ζρνιείν» 29 36 37 39 48 58 Αξβαληηάθεο Γηάλλεο, «Ζ Δθπαηδεπηηθή Ρνκπνηηθή ζην πιαίζην 69 473

ιεηηνπξγίαο ησλ απνγεπκαηηλψλ Οκίισλ θαζψο θαη ζην πξσηλφ πξφγξακκα ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ» Βατξηλνχ Κσλζηαληία, «Ζ δηαρείξηζε ηεο απψιεηαο θαη ηνπ πέλζνπο απφ ηνπο καζεηέο: Ο ππνζηεξηθηηθφο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ» Βατξηλνχ Κσλζηαληία, «Σα έξγα ηέρλεο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία» 70 82 Βαθάιε Άλλα, Μπαθίηε Άλλα, «Γεκηνπξγηθή γξαθή θαη ζπλαίζζεκα» 84 Βαθάιε Άλλα, Ξαλζφπνπινο Γακηαλφο, Γεσξγηάδεο Γηψξγνο, «Απφ ην MegaTV θαη ηνλ Δξσηηθφ FM ζηνλ Σίην Παηξίθην» Βαξδηάκπαζε Ενπκπνπιηά-Παξαζθεπή, «Γέθα πξνηάζεηοπαξεκβάζεηο γηα ηε βειηίσζε ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ησλ ζπκβαηηθψλ ζρνιείσλ θαη ηελ αλαραίηηζε ηεο πξφσξεο εγθαηάιεηςεο Βαζηιεηάδνπ νπιηάλα, «Ο ξφινο ηνπ/ηεο δηεπζπληή/ληξηαο ζρνιείνπ ζηελ ελδπλάκσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο ζπλάξηεζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο αλάπηπμεο» Βάζηνπ Θενδψξα, Βιάρνπ Μαξία, Κνξκά Άλλα, «Απφ κχζν ζ άιινλ κχζν, απφ ζεφ ζ άιινλ ζεφ» Γεσξγίνπ σηήξεο, «Δληάζζνληαο ηελ ηερλνινγία ηεο Δπαπμεκέλεο Πξαγκαηηθφηεηαο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία» Γθαλάθαο Ησάλλεο, «Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ Διιάδα: ε πεξίπησζε ησλ Πεξηθεξεηαθψλ Δπηκνξθσηηθψλ Κέληξσλ» 85 86 100 110 111 118 Γθάηζα Σαηηαλή, «Πνηνηηθή Μειέηε: Ζ δηαρείξηζε απφπεηξαο απηνθηνλίαο ζπκαηνπνηεκέλεο έθεβεο ζηνλ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ» Γξεγνξηάδνπ Παξαζθεπή, «Δλίζρπζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ζηνπο δηαδξφκνπο ηνπ ζρνιείνπ» Γειηφπνπινο Γεψξγηνο, Αισπνχδε Δηξήλε, «Βηβιηνζθπηάιε: Πξφγξακκα θηιαλαγλσζίαο ζην 1ν Γπκλάζην Πηνιεκαΐδαο» Γειηφπνπινο Γεψξγηνο, Βαξζακίδνπ Αζελά, «Βησκαηηθέο δξάζεηο θαη παηρλίδηα ζηελ Ηζηνξία Α Γπκλαζίνπ» 130 141 153 157 474

Γεκνπιάο Κσλζηαληίλνο, Γεκνπιάο Δπξηπίδεο, Βνπβνχζε Μαξία, «Δθδήισζε ηεο αιιειεπίδξαζεο απφ ηελ ππθλφηεηα ησλ καζεηψλ ζηελ ηάμε Γεκνπιάο Κσλζηαληίλνο, Γεκνπιάο Δπξηπίδεο, Βνπβνχζε Μαξία, «Ζ ζπλνρή ηεο ηάμεο σο πξφβιεκα ζηε δηαρείξηζε ηεο ηάμεο απφ ηνλ δάζθαιν» Γεκνπιάο Κσλζηαληίλνο, Γεκνπιάο Δπξηπίδεο, Βνπβνχζε Μαξία, «Πψο ν Γηεπζπληήο ηνπ ρνιείνπ δελ ζα είλαη ν εληνινδφρνο ηεο πνιηηείαο ζηα κάηηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ» Γεκνπιάο Κσλζηαληίλνο, Γεκνπιάο Δπξηπίδεο, Φξαγθνχιεο Αληψληνο, «Ζ πξνζβνιή ηνπ δσηηθνχ πξνζσπηθνχ ρψξνπ σο παξάγνληαο επηζεηηθφηεηαο ζηελ ηάμε» Γεκνπιάο Κσλζηαληίλνο, Γεκνπιάο Δπξηπίδεο, Φσκαδάθεο Γεψξγηνο, «Γηαρείξηζε ηνπ ζπλαηζζεκαηηθνχ ηνκέα ηνπ παηδηνχ» 171 181 191 201 214 Γξφζνο Δπάγγεινο, Υαηδεγεσξγίνπ Βαζηιηθή, «Πξφγξακκα πξφιεςεο ζπκπεξηθνξψλ πςεινχ θηλδχλνπ ζε καζεηέο Σ Γεκνηηθνχ: πλνπηηθή παξνπζίαζε θαη εκπεηξίεο απφ ηελ εθαξκνγή» 226 Ζιηάδεο Ζιίαο, «Πηνιεκαΐδα, ν ηφπνο πνπ θαηνηθψ» 233 Θενδψξνπ Αζαλάζηνο, Κάξηαο Ζιίαο, «Ζ αμηνπνίεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θνηλσληθνχ δηθηχνπ Edmodo ζην Γεκνηηθφ ρνιείν» Θενράξε Μαξία, Μαβίδνπ ηέιια, Μνπξαηίδνπ νθία, «Γίλε ν Ήξσάο ηνπ - Be His Hero» Καδηγηαλλφπνπινο Γεψξγηνο, «Γηεξεχλεζε ησλ θνηλψλ δηαδξνκψλ δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη αεηθφξνπ αλάπηπμεο» Καδηγηαλλφπνπινο Γεψξγηνο, «Ζ δηάρπζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο κέζσ ηνπ καζήκαηνο ηεο Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο» Καδηγηαλλφπνπινο Γεψξγηνο, Καξαβίδα Μαξία, «Ζ θαηαπνιέκεζε ησλ θνηλσληθψλ απνθιεηζκψλ θαη ησλ δηαθξίζεσλ κέζσ ηεο πξνβνιήο ηαηληψλ κηθξνχ κήθνπο» Κατάθα Ησάλλα, «Πξνηάζεηο γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο αθήγεζεο ζηε δηδαζθαιία ησλ Μαζεκαηηθψλ» 234 235 236 253 261 271 475

Καιακπαιίθε Αηθαηεξίλε, αθνξάθα Μαξία, Υαηδεγξεγνξίνπ Άλλα, «Ζ εηθφλα ηνπ εαπηνχ ζηελ εθεβεία» Καιειή Εσή, «Δθθξαδφκαζηε, κνηξαδφκαζηε, ζπλεξγαδφκαζηε ζηνλ θφζκν ηνπ παξακπζηνχ» Καινκνίξεο Σειέκαρνο, «Ο Β Παγθφζκηνο Πφιεκνο ζηα κέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο» Κακαξνχδεο ηαχξνο, Ληάδνο Νηθφιανο, «Λνγνηερληθέο καηηέο ζηνλ πξνζθπγηθφ πφλν: o Γηαζάξ Κεκάι γηα ηνπο Έιιελεο ηνπ 1922» Καπιάλε Δχε, Καμίξα Παξαζθεπή, Νηαλαβάξα Αζελά, «Γλσξηκία κε ηηο θπζηθέο επηζηήκεο ζηελ Α', Β' θαη Γ' δεκνηηθνχ» Καππάηνπ Αλαζηαζία, «Δθπαηδεπηηθφ Πξφγξακκα: Γεκνθξαηία θαη Δθπαίδεπζε» Καξαβίδα Μαξία, Καξαπνλαξιίδνπ Μειπνκέλε, «Πξνσζψληαο ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ζην λεπηαγσγείν» Καξαβίδα Μαξία, «Πξνσζψληαο ηελ αεηθφξν αλάπηπμε κέζσ ηεο ρξήζεο ησλ Σ.Π.Δ ζηα πξνγξάκκαηα πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο» Καξαγηάλλε Υξηζηίλα, Καξαληδνχιε Άλλα, «Οκφηηκνη ππνζηεξηθηέο: ε αιιειεγγχε σο θαζεκεξηλή πξαθηηθή ζηε ζρνιηθή δσή» Καξπάηζε Υξπζάλζε, Γθνπηξνπκαλίδνπ Παγψλα, «Σαμηδεχνληαο κε ηα κεηαλαζηεπηηθά πνπιηά θαη ηα πξνζθπγν-πνχιηα» Καξνιίδνπ σηεξία, «Ζ ζεκαζία ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ σο παξάγνληεο ηεο ζρνιηθήο δηαξξνήο. Μειέηε πεξίπησζεο» Κφθθαιεο Θσκάο, Κνηξψλε Μαξία-Σεξέδα, Κνπηζψλεο Δπάγγεινο, Παπαβαζηιείνπ Υξήζηνο, Σδέιηνπ Δπηπρία, «Πξνζεγγίδνληαο βησκαηηθά ηελ αεηθφξν αλάπηπμε κέζα απφ ηε δεκηνπξγία ζρνιηθνχ θήπνπ» Κνξέιια Άλλα, «Ο ξφινο ηνπ Παηέξα ζηε θξνληίδα παηδηψλ κε απηηζκφ: πκβνπιεπηηθή Παξέκβαζε» Κνπηαληψλεο ηαχξνο, ηπιπλνπνχινπ Γέζπνηλα, «Ζ ελλνηνινγηθή ραξηνγξάθεζε ζηε δηδαζθαιία ηεο Βηνινγίαο ηνπ Λπθείνπ κε θαιιηηερληθέο δεκηνπξγίεο καζεηψλ» 280 281 282 289 290 298 317 326 340 354 355 367 372 373 476

Κνπηαληψλεο ηαχξνο, ηπιπλνπνχινπ Γέζπνηλα, «Γεκηνπξγηθή γξαθή γηα ην αλαπαξαγσγηθφ ζχζηεκα ηεο Βηνινγίαο ηεο Β Γπκλαζίνπ» Κξπζηαιιίδνπ Δηξήλε, «Μνξθέο ςπρνπαηδαγσγηθήο παξέκβαζεο κε ηε βνήζεηα δψσλ ζην πιαίζην ηεο Δηδηθήο Αγσγήο: ηάζεηο θαη αληηιήςεηο επαγγεικαηηψλ ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ» 374 375 Κχξθνπ Βεξνλίθε, «πλ-θξνληίδσ» ( Connecting4Caring C4C) 382 Κσηζφπνπινο Υξήζηνο, Μπίιηνπ ηεξγηαλή, «Έκθπιεο δηαθνξνπνηήζεηο ζην κάζεκα ησλ καζεκαηηθψλ ζηε γπκλαζηαθή δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ζηελ Διιάδα: πνζνηηθή έξεπλα κηθξήο θιίκαθαο» Λπγίδνπ Υξπζψ, «Έλα παξάδεηγκα βησκαηηθήο δηδαθηηθήο πξνζέγγηζεο ζηε Λνγνηερλία ηνπ Γεληθνχ Λπθείνπ κε ζηφρν ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο» 384 385 Μάγθνπ Αλαζηαζία, «Μεγάια Παλαζήλαηα» 387 Μαιέηζθνο Αζαλάζηνο, Κακαξνχδεο ηαχξνο, «Οη Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληψλ σο εξγαιεία άξζεο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ» Μαιέηζθνο Αζαλάζηνο, Μαζηξνγηάλλεο Αιέμηνο,«Ζ αμηνπνίεζε ησλ κέζσλ θνηλσληθήο δηθηχσζεο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο βειηίσζεο ηεο επηθνηλσλίαο, ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηεο ηζφηηκεο ζπκκεηνρήο ζηελ εθπαίδεπζε: Ζ πεξίπησζε ηεο ειεθηξνληθήο θνηλφηεηαο κάζεζεο Edmodo» Μαινχηα Μαξία Γξ, «Ζ ζχλδεζε ηνπ καζήκαηνο ηεο Γαιιηθήο Γιψζζαο ηεο Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο κε ην ΚEΠΑ (Κνηλφ Δπξσπατθφ Πιαίζην αλαθνξάο)» Μήιηνπ Εσή, Γξεγνξηάδεο Αληψλεο, «Οη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ καζεηψλ θαη ε επίδξαζε ηεο δηαηξνθήο ζηελ ςπρνζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή ηνπο αλάπηπμε θαη ζηηο ζρνιηθέο ηνπο επηδφζεηο» Μίζθαο Ησάλλεο, Εάρνπ Ησάλλα, Μίζθα Μαξηαιέλα, «ηεξεφηππα, πξνθαηαιήςεηο θαη δηαθξίζεηο ζηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε» 390 392 394 395 397 Μνχζηνπ Μπισλά Όιγα, Μπινχρνπ ηεθαλία, Νηίλαο Κψζηαο, «Γξάθσ θαη δηαβάδσ παξέα κε ηελ Κνθθηλνζθνπθίηζα: ελάξην Δκπέδσζεο θαη Αλαθεθαιαίσζεο ησλ δίςεθσλ ζπκθψλσλ θαη θσλεέλησλ ζηελ Α ηάμε Γεκνηηθνχ» 398 477

Μνχζηνπ Μπισλά Όιγα, Πνπγαξίδνπ Παξαζθεπή-Αλαζηαζία, «Έλαο θαιιηεξγεκέλνο ιχθνο: Πξφγξακκα θηιαλαγλσζίαο γηα ηελ πξνζρνιηθή θαη πξσηνζρνιηθή εθπαίδεπζε» Μπαδνχθεο Θαλάζεο, «Ο εθπαηδεπηηθφο σο ζχκβνπινο: ε ζπλάθεηα ησλ ζπκβνπιεπηηθψλ ζεσξηψλ κε ην έξγν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ» 416 427 Μπάινπ Διέλε, ηεθαλίδνπ Όιγα, «Οη Αλαθαιχςεηο» 435 Μπαθίηε Άλλα, Εηψγα Βηθηψξηα, ηάθνπ Ρφδκαξπ, Βνγδάλεο Θεφδσξνο, Νάληζε Αζελά, «Πξφγξακκα «Πξνρσξψ»: Τπνζηήξημε ησλ παηδηψλ θαηά ηε κεηάβαζή ηνπο απφ ην Γεκνηηθφ ζην Γπκλάζην» Μπηιηψλε Μαξία, Καξαγηάλλε Υξηζηίλα, «Θέηνληαο φξηα θαη θαλφλεο ζηε ζρνιηθή ηάμε: κηα βησκαηηθή πξνζέγγηζε» Νηάθα Δπγελία, «Ζ επίδξαζε ελφο επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο γηα ηε δηαθνξνπνηεκέλε δηδαζθαιία ζηελ δηακφξθσζε ησλ πξνζδνθηψλ θαη ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο εθπαηδεπηηθψλ εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο» Νηάθα Δπγελία, «Ζ επίδξαζε ελφο επηκνξθσηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζηελ ηθαλφηεηα ζρεδηαζκνχ θαη εθαξκνγήο πξαθηηθψλ δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο απφ εθπαηδεπηηθνχο εηδηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο» Νηθνιάνπ Μάξθνο, Αλαγλσζηφπνπινο Δπάγγεινο, «Παξαδνζηαθνί Οηθηζκνί θαη βηψζηκε Αλάπηπμε 1» Νηηζηνπνχινπ ηαπξνχια, Πξνβαηά Αλζή, Παιηαλφπνπινο Ησάλλεο, «Ζ ζπκβνιή ησλ Νέσλ Σερλνινγηψλ ζηελ άζθεζε απνηειεζκαηηθήο δηνίθεζεο απφ ηνπο Γηεπζπληέο ησλ ρνιηθψλ Μνλάδσλ: Έξεπλα ζηα ζρνιεία Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ηεο Πεξηθεξεηαθήο Δλφηεηαο Κνδάλεο» 441 443 444 459 470 471 478

479

480

481

1 οσ Τόμοσ ISBN: 978-618-83849-1-0 482