Προς τον Λαόν της Κρήτης Αγαπητοί συμπατριώται,

Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Α Τ Ω Ν Π Α Ν Ε Λ Λ Α Δ Ι Κ Ω Ν Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν 2 0 1 7 Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Ο Υ Π Ρ Ο Σ / Σ Μ Ο Υ Η Μ Ε Ρ Η Σ Ι Ω Ν Λ Υ Κ Ε Ι Ω Ν 1 2 / 0 6 / 2 0 1 7 Ο Μ Α Δ Α Π Ρ Ω Τ Η ΘΕΜΑ Α1 Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: α. Εκλεκτικοί β. Στρατιωτικός Σύνδεσμος γ. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής Μονάδες 15 ΘΕΜΑ Α2 Να αντιστοιχίσετε σωστά τα γράμματα (διπλωματικές πράξεις) της στήλης Α με τους αριθμούς (ρυθμίσεις) της στήλης Β (περισσεύει ένα στοιχείο από τη στήλη Β): Μονάδες 10 ΘΕΜΑ Β1 α. Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και πώς ήταν οργανωμένη η βάση τους ; (μονάδες 7) β. Με ποια κριτήρια επιλέγονταν οι υποψήφιοι βουλευτές και ποια ήταν η κοινωνική τους προέλευση κατά το ίδιο χρονικό διάστημα; (μονάδες 6) Μονάδες 13 ΘΕΜΑ Β2 α. Γιατί η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) έδωσε προτεραιότητα στη γεωργία; (μονάδες 6) β. Για ποιους λόγους προτιμήθηκαν η Μακεδονία και η Δυτική Θράκη για την εγκατάσταση των προσφύγων; (μονάδες 6) Μονάδες 12 Ο Μ Α Δ Α Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Η ΘΕΜΑ Γ1 Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται, να αναφερθείτε: α. στις διεθνείς εξελίξεις του 1908 που επηρέασαν την πορεία του Κρητικού Ζητήματος (μονάδες 4) και στις σχετικές αντιδράσεις των Κρητών, (μονάδες 8) β. στις αντιδράσεις των Μεγάλων Δυνάμεων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Τουρκίας) που προκάλεσαν οι ενέργειες των Κρητών. (μονάδες 13) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α Χειρόγραφη προκήρυξη του Ελευθερίου Βενιζέλου : Τρίτη μεσονύκτιον 22 Σεπτεμβρίου 1908 Αγαπητοί συμπατριώται, Της Βουλγαρίας ανακηρυχθείσης εις Βασίλειον, ανάγκη αμέσως αύριον να κηρύξωμεν και ημείς την ένωσιν. Παραλάβατε όσους περισσοτέρους δύνασθε αόπλους και έλθετε αύριον εις Χανιά έως τας 2 μ.μ. Ζήτω το Έθνος, ζήτω η ένωσις. ΚΕΙΜΕΝΟ Β Διάγγελμα της Κυβερνήσεως της Κρήτης : Προς τον Λαόν της Κρήτης Αγαπητοί συμπατριώται,

Ιερόν καθήκον επέβαλεν και εις τον λαόν και εις την κυβέρνησιν να λύσωσι και τον τελευταίον δεσμόν τον κωλύοντα την πλήρη ανεξαρτησίαν της αγαπητής μας πατρίδος και να κηρύξωμεν την ένωσιν της Κρήτης μετά της Μητρός Ελλάδος. Τα κωλύματα, άτινα παρενεβάλλοντο μέχρι τούδε εις την αγαθήν θέλησιν των Προστατίδων Δυνάμεων, [...] ήρθησαν εντελώς, διότι από προχθές ο τηλέγραφος μας ανήγγελεν ότι η μεν Βουλγαρία ανεκηρύχθη εις ανεξάρτητον Βασίλειον, η δε Βοσνία και Ερζεγοβίνη προσαρτάται εις την Αυστροουγγαρίαν. [...] Εναπόκειται ήδη εις πάντας ημάς να δείξωμεν ότι είμεθα άξιοι του μεγάλου επιτελεσθέντος βήματος, τηρούντες μετά ζήλου την δημοσίαν τάξιν και περιφρουρούντες μετά πατρικής μερίμνης τα συμφέροντα των συμπατριωτών μας Μουσουλμάνων. Έχομεν ακράδαντον πεποίθησιν ότι ο Κρητικός Λαός, ο οποίος εις τας κρισίμους περιστάσεις ανεφάνη πάντοτε πιστός εκτελεστής του καθήκοντός του δεν θα υστερήση σήμερον τούτου. Το Ενωτικό Ψήφισμα της Κυβερνήσεως της Κρήτης: ΚΕΙΜΕΝΟ Γ Η Κυβέρνησις της Κρήτης, διερμηνεύουσα το αναλλοίωτον φρόνημα του Κρητικού Λαού, κηρύσσει την ανεξαρτησίαν της Κρήτης και την ένωσιν αυτής μετά της Ελλάδος, όπως μετ αυτής αποτελέση αδιαίρετον και αδιάσπαστον Συνταγματικόν Βασίλειον. [...] Εντέλλεται εις τας Αρχάς της νήσου, όπως, συμφώνως τω Ψηφίσματι τούτω, εξακολουθήσωσι ν ασκώσι τα καθήκοντα της υπηρεσίας των. Εγένετο εν Χανίοις τη 24η Σεπτεμβρίου 1908. Στέλλα Κ. Αλιγιζάκη, Η επαναστατική προκήρυξη της 22 Σεπτεμβρίου 1908, Συμβολή στην Κρητική Ιστορία της περιόδου της Αυτονομίας, Αθήνα 1982, σ. 71 και 89-90, στο Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ Λυκείου, βιβλίο καθηγητή. ΚΕΙΜΕΝΟ Δ Η αντίδραση των προστάτιδων Δυνάμεων απέναντι στην επαναστατική πρωτοβουλία του κρητικού λαού δεν ήταν απόλυτα αρνητική. Οι τέσσερις κυβερνήσεις, μετά από ολιγοήμερες διαβουλεύσεις, έσπευδαν να τονίσουν ότι «δεν θα απείχον του να αποβλέψουν μετ ευμενείας προς την συζήτησιν του ζητήματος τούτου μετά της Τουρκίας, εάν η τάξις διατηρηθή εν τη νήσω και εξασφαλισθή η προστασία του μουσουλμανικού πληθυσμού». [...] Οι Νεότουρκοι εθνικιστές, μετά την αναγκαστική υποχώρηση απέναντι στη Βουλγαρία (:ανακήρυξή της σε ανεξάρτητο βασίλειο) και στην Αυστρο - Ουγγαρία (:προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης), αναζητούσαν στη ματαίωση της ενωτικής λύσεως το έρεισμα μιας πρώτης διπλωματικής επιτυχίας. [...] Πίσω από την παράταση των διαπραγματεύσεων δεν ήταν πλέον δύσκολο να διαφανεί η επιφυλακτικότητα αρχικά και η υπαναχώρηση στη συνέχεια των προστάτιδων Δυνάμεων. Σ αυτό ακριβώς το σημείο, η Τουρκία έκρινε σκόπιμο να ζητήσει και την πλήρη διευκρίνιση των ευρωπαϊκών προθέσεων. [...] Η ουσιαστική εντούτοις απεμπόληση της διαπραγματευτικής διαδικασίας με άμεσο στόχο την ένωση δεν ανέστειλε την εφαρμογή της αποφάσεως των Δυνάμεων να αποσύρουν από τη Μεγαλόνησο τα υπόλοιπα στρατεύματά τους. [...] Στις 30 Ιουνίου οι εκπρόσωποι των Δυνάμεων συνόδευαν την επαναβεβαίωση της 24ης Ιουλίου 1909 σαν ημέρα αποχωρήσεως των τελευταίων αγημάτων τους, με την εξαγγελία της σταθερής τους προθέσεως να προστατεύσουν, αν παραστεί ανάγκη, τη μουσουλμανική μειονότητα και να διαφυλάξουν πιστά την έννομη τάξη και τα επικυριαρχικά δικαιώματα του σουλτάνου. *Το κείμενο αποδόθηκε στο μονοτονικό, διατηρήθηκε όμως η ορθογραφία του. Κ. Σβολόπουλος, «Η Κρητική Πολιτεία από το 1899 ως το 1909», στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΔ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ. 214-215. ΘΕΜΑ Δ1 Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και τον πίνακα που σας δίνονται, να αναφερθείτε: α. στην εξέλιξη των ναυτικών κέντρων από τη δεκαετία 1821-1830 έως το 1870, (μονάδες 13) β. στην περίπτωση της Σύρου και στους λόγους ανάπτυξής της κατά την ίδια περίοδο. (μονάδες 12) Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α [...] Στην διάρκεια της Επαναστάσεως είχε καταστραφή μεγάλο ποσοστό των πλοίων, αλλά ένας ισχυρός πυρήνας περισώθηκε. Αν και η Ύδρα και οι Σπέτσες είχαν χάσει αντίστοιχα τα 78% και 50% του εμπορικού τους ναυτικού, στο τέλος του αγώνα η πρώτη διέθετε ακόμη 100 πλοία συνολικής χωρητικότητας 10.240 τόννων και οι Σπέτσες είχαν 50 πλοία 10.324 τόννων, όλα από 30 τόννους και πάνω. Με την αποκατάσταση της ειρήνης ιδρύθηκαν νέα ναυπηγεία σε πολλά νησιά και λιμάνια η ναυπηγική έγινε μια από τις σημαντικότερες βιομηχανίες του νεοσύστατου κράτους. [...] Μετά την Επανάσταση, η Σύρος και αργότερα ο Πειραιάς έγιναν τα κύρια εμπορικά κέντρα με τα πιο δραστήρια ναυπηγεία. Από το 1827 μέχρι το 1834 ναυπηγήθηκαν στην Σύρο πάνω από 260 πλοία. *Το κείμενο αποδόθηκε στο μονοτονικό, διατηρήθηκε όμως η ορθογραφία του. Γ. Λεονταρίτης, Ελληνική εμπορική ναυτιλία, Ε.Μ.Ν.Ε. Μνήμων, Αθήνα 1981, σ. 62-63. ΚΕΙΜΕΝΟ Β Σε κύριο ναυτιλιακό κέντρο της δυτικής Ελλάδας αναδεικνύεται η μικρή κωμόπολη σφηνωμένη σε μια γωνιά των βόρειων ακτών του Κορινθιακού κόλπου, το Γαλαξίδι. Πραγματοποιώντας μια πραγματικά εντυπωσιακή οικονομική

άνθηση, το Γαλαξίδι, μέσα σε μία τριακονταετία, μεταξύ 1840 και 1870, πενταπλασιάζει το στόλο του. Το 1870, τη χρονιά της κορύφωσής του, διαθέτει 320 μεγάλα ιστιοφόρα και σχεδόν προκαλεί την αδιαμφισβήτητη κυρίαρχο του Αιγαίου, τη Σύρο, η οποία την ίδια χρονιά διαθέτει 700 ιστιοφόρα. Αποτελεί το κύριο ναυπηγικό κέντρο της δυτικής Ελλάδας και στηρίζει όλη του την ευημερία στην παραγωγή και εκμετάλλευση ιστιοφόρων. ΠΙΝΑΚΑΣ: Ελληνικά ναυτικά κέντρα με ποντοπόρα φορτηγά ιστιοφόρα Τζελίνα Χαρλαύτη, «Ναυτιλία», στο Κ. Κωστής Σ. Πετμεζάς (επιμ.), Η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας τον 19ο αιώνα, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σ. 438 και 437. ΚΕΙΜΕΝΟ Γ Το διαμετακομιστικό εμπόριο αποτέλεσε την πρώτιστη οικονομική δραστηριότητα στη Σύρο σε όλη την περίοδο της ακμής της. Σπουδαία συμμετοχή στο συνολικό εμπόριο της πόλης είχαν και οι εισαγωγές, οι οποίες σαφώς υπερτερούσαν σημαντικά των εξαγωγών που πραγματοποιούνταν από τους συριανούς εμπόρους. Στην ουσία η Σύρος υπήρξε αφενός η αγορά διοχέτευσης των δυτικών και ανατολικών προϊόντων προς την Ανατολή και τη Δύση αντίστοιχα και αφετέρου ο τόπος εισόδου των εξωτερικών αγαθών προς την ελληνική ενδοχώρα. [...] Το εμπόρευμα που είχε παραγγελθεί από τον ερμουπολίτη έμπορο ερχόταν στη Σύρο για να κατατεθεί στην αποθήκη διαμετακόμισης (transit). Το ναυπηγείο της πόλης ήταν ένας από τους ζωτικότερους τομείς της τοπικής οικονομίας. Η πλούσια δραστηριότητά του οφείλεται στην παρουσία των ψαριανών και χίων ναυπηγών. [...] Στο πλευρό τους είχαν ένα πολυάριθμο εργατικό δυναμικό, το οποίο παρείχε ειδικευμένη εργασία. [...] Το συνολικά εργαζόμενο προσωπικό του ναυπηγείου ανέρχονταν σε πάνω από 1.000 άτομα. [...] Αν υπολογίσουμε ότι ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της Ερμούπολης το 1850 ήταν 7.650 άτομα, τότε ο αριθμός των απασχολούμενων στο ναυπηγείο της πόλης υποδεικνύει τη μεγάλη σπουδαιότητα που είχαν οι ναυπηγικές εργασίες στη Σύρο. [...] Β. Καρδάσης, «Η Σύρος σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου», στο Γ.Β. Δερτιλής - Κ. Κωστής (επιμ.), Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας (18ος 20ός αιώνας), Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 1991, σ. 329, 325 και 332. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Ο Μ Α Δ Α Π Ρ Ω Τ Η ΘΕΜΑ Α1 α. Βλ. σχολ. εγχειρ., σελ. 77: Μια από τις πολιτικές παρατάξεις που εμφανίστηκαν στην Εθνοσυνέλευση του 1862-1864 ήταν οι Εκλεκτοί. «Οι Εκλεκτικοί... σταθερές κυβερνήσεις». β. Βλ. σχολ. εγχειρ., σελ. 86-88: «Το 1909... επιδιώξεις του». γ. Βλ. σχολ. εγχειρ., σελ. 152: «Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης (30 Ιανουαρίου 1923)... των ανταλλαξίμων». ΘΕΜΑ Α2 α. 2 β. 6 γ. 1 δ. 5 ε. 4 ΘΕΜΑ Β1 α. Βλ. σχολ. εγχειρ., σελ. 82: «Στη δεκαετία του 1880.. κοινωνικής ομάδας». β. Βλ. σχολ. εγχειρ., σελ. 82: «Για την επιλογή... εξυπηρετήσεις» και σελ. 84: «Οι υποψήφιοι βουλευτές... κατώτερα στρώματα». ΘΕΜΑ Β2 α. Βλ. σχολ. εγχειρ., σελ. 154: Για την αποκατάσταση των προσφύγων η ΕΑΠ έλαβε υπόψη της διάφορες παραμέτρους καθώς και τις αντικειμενικές συνθήκες που επικρατούσαν. «Η ΕΑΠ διέκρινε... εργατικού προλεταριάτου». β. Βλ. σχολ. εγχειρ., σελ. 154: «Δόθηκε προτεραιότητα... παραμεθόριες περιοχές». Ο Μ Α Δ Α Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Η ΘΕΜΑ Γ1 α. Κατά την περίοδο της αρμοστείας του Αλέξανδρου Ζαΐμη (1906-1908) η πολιτική ομαλότητα είχε επιστρέψει στην Κρήτη, (βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 216 «Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης της παιδείας.»).

Ωστόσο, δύο σημαντικά γεγονότα ήρθαν να ταράξουν τις εύθραυστες ισορροπίες που είχαν διαμορφωθεί στον χώρο των Βαλκανίων δίνοντας νέα τροπή στο Ανατολικό ζήτημα, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 217: «Δύο μεγάλα εξωτερικά (24 Σεπτεμβρίου 1908)». Η ελληνική κυβέρνηση του Γ. Θεοτόκη έσπευσε να εκμεταλλευτεί την νέα αυτή αναστάτωση προς όφελος των εθνικών διεκδικήσεων παρακινώντας τον κρητικό λαό να κινητοποιηθεί και να κηρύξει την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Ενδεικτικό της έντασης των στιγμών και του ραγδαίου των εξελίξεων είναι το κείμενο Α που αποτελεί χειρόγραφη προκήρυξη του Ελευθερίου Βενιζέλου και που συντάχθηκε τα μεσάνυχτα της 22 ης Σεπτεμβρίου του 1908. Απευθυνόμενος προς τους Κρήτες τους παρακινεί να πραγματοποιήσουν το μεσημέρι της επόμενης μέρας ειρηνική συγκέντρωση στα Χανιά προκειμένου να διεκδικήσουν την Ένωση. Την ίδια στιγμή, η Κυβέρνηση της Κρήτης με διάγγελμα της προς τον κρητικό λαό επισημαίνει ότι η προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγαρία και η ανεξαρτητοποίηση της Βουλγαρίας ήραν και τα τελευταία εμπόδια για την οριστική διευθέτηση του ενωτικού ζητήματος καθώς, όπως πολύ χαρακτηριστικά επισημαίνεται και στο κείμενο Β, τίποτα πλέον δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην υλοποίηση της θέλησης και των επιδιώξεων των Προστατιδών Δυνάμεων. Καλεί δε τους πολίτες να τηρήσουν την δημόσια τάξη αποφεύγοντας τις όποιες επιθετικές ενέργειες σε βάρος των Μουσουλμάνων κατοίκων του νησιού καθώς θα μπορούσαν αυτές να θέσουν σε κίνδυνο την διαδικασία της ένωσης. Οι Κρήτες, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα του Βενιζέλου, πραγματοποίησαν μεγάλο συλλαλητήριο στα Χανιά ενώ στις 24 Σεπτεμβρίου, εκδόθηκε από την Κρητική Κυβέρνηση το πρώτο επίσημο ενωτικό ψήφισμα, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 217: «Σε λαϊκή συγκέντρωση (24 Σεπτεμβρίου 1908.)». Το ψήφισμα αυτό, αφού κηρύσσει και επίσημα την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα «όπως μετ αυτής αποτελέση αδιαίρετον και αδιάσπαστον Συνταγματικόν Βασίλειον», καλεί τις αρχές της κρητικής πολιτείας να συνεχίσουν την άσκηση των καθηκόντων τους ώστε να εξασφαλισθεί η τήρηση της τάξης και της ηρεμίας στο νησί. Μάλιστα, για να σηματοδοτηθεί και επίσημα η μετάβαση στην νέα αυτή κατάσταση αποφασίστηκε να συγκροτηθεί προσωρινή διακομματική κυβέρνηση. Η Ελληνική Κυβέρνηση από την πλευρά της, για να μην προκαλέσει την αντίδραση των Μεγάλων Δυνάμεων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, απέφυγε να αναγνωρίσει επίσημα την ένωση, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 217: «Για την επίσημη της Κρήτης.». β. Μετά την μονομερή κήρυξη της Ένωσης από την κρητική κυβέρνηση το Σεπτέμβρη του 1908, το κρητικό ζήτημα αναδείχθηκε ξανά σε διεθνές διπλωματικό θέμα, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 218: «Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες... στην Κρήτη». Οι πληροφορίες του παραθέματος, επιβεβαιώνοντας και συμπληρώνοντας την ιστορική αφήγηση, αναφέρονται στις αντιδράσεις των Μ.Δυνάμεων και της Τουρκίας στις ενέργειες των Κρητών. Τονίζεται ότι οι τέσσερις προστάτιδες Δυνάμεις δεν τήρησαν αρχικά απόλυτα αρνητική στάση και ως απόρροια των ολιγοήμερων διαβουλεύσεων τους ήταν η ανακοίνωση της πρόθεσης τους να συζητήσουν το Κρητικό ζήτημα με την Τουρκική πλευρά, ευνοώντας τις κρητικές επιδιώξεις, με την προϋπόθεση να εξασφαλισθεί η προστασία των μουσουλμάνων στο νησί. Έπειτα παρουσιάζεται ο στόχος των Νεότουρκων εθνικιστών, η επίτευξη δηλαδή μιας πρώτης διπλωματικής επιτυχίας με τη διατήρηση του status quo και τη μη ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, μετά την αποτυχία τους να εμποδίσουν την ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε ελεύθερο βασίλειο και την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγαρία. Οι Μ.Δυνάμεις φάνηκαν επιφυλακτικές και κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων που παρατάθηκαν υπαναχώρησαν σε σχέση με την αρχική τους τοποθέτηση, δίνοντας το περιθώριο στην Τουρκία να ζητήσει να αποκαλύψουν πλήρως τις προθέσεις τους. Τέλος, αν και οι συζητήσεις για την ένωση διακόπηκαν οι Μ.Δυνάμεις παρέμειναν πιστές στην απόφασή τους να αποσύρουν από την Κρήτη τα εναπομείναντα στρατεύματα στις 24 Ιουλίου 1909, όπως επανέλαβαν σε ανακοίνωση τους ξανά στις 30 Ιουνίου υποσχόμενες την προστασία της μουσουλμανικής μειονότητας, τη διατήρηση της νομιμότητας και των σουλτανικών επικυριαρχικών δικαιωμάτων. ΘΕΜΑ Δ1 α. Μετά τη ραγδαία ανάπτυξη που γνώρισε στις τελευταίες δεκαετίες του 18 ου αιώνα, η ελληνική ναυτιλία εισήλθε σε περίοδο ύφεσης με αποκορύφωμα τη δεκαετία της επανάστασης, βλ. σχολ. εγχειρ., σελ. 20: «Ακολούθησαν... υποθέσεων.» Όπως επισημαίνεται στο Κείμενο Α, παρά τις υψηλές απώλειες που είχαν προκληθεί στα χρόνια της επανάστασης, είχε διασωθεί ένας σημαντικός αριθμός πλοίων. Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα αναφέρονται η Ύδρα και οι Σπέτσες, που παρά το γεγονός ότι είχαν χάσει το 78% και το 50% των στόλων τους αντίστοιχα, δαιτηρούσαν αξιόλογους αριθμούς εμπορικών σκαφών: 100 πλοία συνολικής χωρητικότητας 10.240 τόνων η Ύδρα και 50 πλοία χωρητικότητας 10.324 τόνων οι Σπέτσες, όλα άνω των 30 τόνων. Μετά τη λήξη της Επανάστασης η ελληνική ναυτιλία ακολούθησε ανοδική πορεία, βλ. σχολ. εγχειρ., σελ. 21: «Στη διάρκεια... ελληνικές θάλασσες.» Νέα ναυπηγεία ιδρύθηκαν σε νησιά και λιμάνια και η ναυπηγική αναδείχθηκε σε μία από τις σημαντικότερες βιομηχανίες του νέου ελληνικού κράτους. Νέα ναυτιλιακά και εμπορικά κέντρα όπως η Σύρος αρχικά και ο Πειραιάς αργότερα διέθεταν εξαιρετικά δραστήρια ναυπηγεία Αλλά και παλαιά ναυτιλιακά κέντρα αναπτύσσονται εκ νέου στις πρώτες μετεπαναστατικές δεκαετίες, όπως το Γαλαξίδι που κατά την περίοδο 1840-1870 γνωρίζει εντυπωσιακή οικονομική άνθηση, η οποία οφείλεται στη ναυπηγική και ναυτιλιακή δραστηριότητά του. Κατά τις τρεις αυτές δεκαετίες η μικρή κωμόπολη της Στερεάς Ελλάδας πενταπλασιάζει το στόλο της -από 64 πλοία το 1840 σε 319 πλοία το 1870, σύμφωνα με τον πίνακα-, αποτελώντας το δεύτερο σε ισχύ ναυτιλιακό κέντρο της Ελλάδας μετά τη Σύρο. Η ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας την περίοδο αυτή παρουσιάζεται συνολικότερα στο σχετικό πίνακα όπου καταγράφονται τα πέντε σημαντικότερα ναυτιλιακά κέντρα και ο αριθμός των ποντοπόρων ιστιοφόρων που το καθένα διέθετε στην αρχή και το τέλος αυτής της τριακονταετίας. Πιο συγκεκριμένα, εκτός από το Γαλαξίδι, που όπως προαναφέρθηκε πενταπλασίασε το στόλο του, ακόμα μεγαλύτερη αύξηση παρουσίασαν η Σύρος από 90 σε 700 πλοία- και οι Σπέτσες από 26 σε 211 πλοία. Αξιοσημείωτη είναι και η ανάπτυξη της Ύδρας από 24 σε119 πλοία. Την περίοδο αυτή αρχίζει προφανώς και η ανάπτυξη του νέου ναυτιλιακού

κέντρου, του Πειραιά που, ενώ το 1840 διέθετε μόνο 1 ποντοπόρο ιστιοφόρο, το 1870 έχει φτάσει τα 49. Η ανοδική πορεία του Πειραιά συνδέεται και με την ανάπτυξη της ατμοπλοΐας που ξεκινά από την δεκαετία του 1870 και κορυφώνεται στα τέλη του 19 ου αιώνα. β. Μετά την παρακμή ή την καταστροφή των παραδοσιακών ναυτικών κέντρων, κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, εμφανίστηκαν νέα, με σημαντικό τη Σύρο. Η ανάπτυξη της παρουσιάζεται εντυπωσιακή, όπως πιστοποιούν τα στοιχεία του πίνακα, σύμφωνα με τα οποία η Σύρος διέθετε το 1840 μόλις 90 φορτηγά ιστιοφόρα, ενώ το 1870 ο αριθμός τους εκτοξεύεται σε 700, γεγονός που καθιστά το νησί το πλέον ανεπτυγμένο ναυτικό κέντρο της χώρας με μεγάλη διαφορά από τα άλλα, όπως το Γαλαξίδι ή τις Σπέτσες. Η εξέλιξη αυτή της Σύρου μετά την επανάσταση οφείλεται σε διάφορους λόγους, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 20-21: «Στο ελληνικό κράτος... ναυτιλιακού κέντρου». Έτσι η Σύρος αποτέλεσε το κύριο εμπορικό κέντρο και διέθετε τα πιο δραστήρια ναυπηγεία. Σύμφωνα με το Α παράθεμα από το 1827 μέχρι το 1834 ναυπηγήθηκαν στη Σύρο πάνω από 260 πλοία. Η στρατηγική θέση του νησιού επέτρεψε στους συριανούς εμπόρους και ναυτικούς να δραστηριοποιηθούν στο διαμετακομιστικό εμπόριο, το οποίο εξελίχθηκε σε κύρια πηγή εσόδων γι αυτούς. Παράλληλα, δραστηριοποιήθηκαν δυναμικά και στους τομείς των εισαγωγών και των εξαγωγών με τον πρώτο να υπερτερεί σημαντικά του δεύτερου. Η Σύρος δηλαδή αποτέλεσε αφενός το βασικό κέντρο εμπορικής σύνδεσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης και αφετέρου τον τόπο εισόδου των εισαγόμενων αγαθών με προορισμό την ελληνική ενδοχώρα. Άρα, η Σύρος λειτούργησε ως αποθήκη διαμετακόμισης καταναλωτικών προϊόντων. Σημαντικό ρόλο στη δυναμική παρουσία της Σύρου ως ναυτιλιακό κέντρο διαδραμάτισε το ναυπηγείο της πόλης το οποία ήταν επανδρωμένο με Ψαριανούς και Χίους ναυπηγούς έμπειρους και γνώστες του αντικειμένου, καθώς και με πολυάριθμο ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, που έφθανε το 1/7 περίπου του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Ερμούπολης το 1850 (1.000 άτομα σε σύνολο 7.650). Ο μεγάλος αριθμός των απασχολούμενων στο ναυπηγείο μαρτυρά την ναυπηγική και εμπορική εξέλιξη της Σύρου, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 21: «Στην ανάπτυξη αυτή... Αίγυπτο». Επιμέλεια Καλουτσάκης Αγησίλαος Φαρσάρη Ελένη Ξυδάκης Μύρωνας Βερνάρδου Μαριλένα