Τρίτο Κεφάλαιο Στο τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει ενότητες. Στην πρώτη παρουσιάζονται διαχρονικά στοιχεία για τη ζήτηση τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εκ μέρους των ομογενών όλων των κατηγοριών, ενώ παράλληλα εξετάζεται και η ανταπόκριση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος στην εν λόγω ζήτησης σε επίπεδο πρόσβασης στη φοιτητική ιδιότητα. Στη δεύτερη ενότητα επιχειρείται ένας γενικός παιδαγωγικός σχολιασμός των ευρημάτων που έχουν παρουσιαστεί στα προηγούμενα κεφάλαια, με στόχο την κατανόηση ορισμένων από τα κεντρικά ευρήματα αυτής της εμπειρικής έρευνας. Ο σχολιασμός αφορά κατά πρώτον την εξέλιξη βασικών μεγεθών για την περίοδο 2001-2007, για την οποία διαθέτουμε πλήρη εμπειρικά δεδομένα για κάθε υποψήφιο, όπως τη ζήτηση φοιτητικών θέσεων εκ μέρους των ομογενών - η οποία εκδηλώνεται μέσω του πλήθους των υποψηφίων που συμμετέχουν στις εξετάσεις κάθε χρονιά - τη ζήτηση τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από ομογενείς συγκεκριμένων χωρών οι οποίες τροφοδοτούν το σύστημα των εξετάσεων, όπως π.χ. η Γερμανία, το Βέλγιο, οι ΗΠΑ, η Κύπρος, η Ρωσία, η Γεωργία και η Αλβανία, το πλήθος των ομογενών ανά κατηγορία ομογενούς διαχρονικά και τη ροή των εισακτέων στα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ της χώρας. Ο σχολιασμός αφορά κατά δεύτερο λόγο την ίδια την ουσία της εκπαίδευσης των Ελληνοπαίδων του εξωτερικού και της παιδείας ομογενών, έτσι όπως αυτή φαίνεται μέσα από την αποτύπωση δύο κρίσιμων παραμέτρων: των επιδόσεων των υποψηφίων, και κυρίως των υποψηφίων από τη Γερμανία, και της διαφοράς που υπάρχει ανάμεσα στις επιδόσεις της πρώτης και της δεύτερης κατηγορίας ομογενών. 1
Count 3.1 Βασικά μεγέθη της περιόδου 2001-2007 Τα βασικά μεγέθη που συζητούνται στην πρώτη ενότητα είναι η ζήτηση τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα εκ μέρους Ελλήνων ομογενών του εξωτερικού και η ανταπόκριση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος στη ζήτηση αυτή. 3.1.1 Ζήτηση ανώτατης εκπαίδευσης εκ μέρους των ομογενών Από το παρακάτω γράφημα προκύπτει ότι η ζήτηση ανώτατης εκπαίδευσης δηλαδή φοιτητικών θέσεων σε ελληνικά ΑΕΙ, ΤΕΙ και άλλες Ανώτατες Σχολές παρά την μικρή κάμψη που σημειώνει το έτος 2002, έχει ανοδική πορεία. Περισσότεροι ομογενείς ζητούν το 2007 μια θέση στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση σε σύγκριση με το 2001. Γράφημα 3.1 Ζήτηση φοιτητικών θέσεων εκ μέρους των ομογενών 2001-2007 2.000 1.500 1.000 500 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 έτος Οι συχνότητες που αποτυπώνονται στον παραπάνω πίνακα αφορούν το άθροισμα όλων των κατηγοριών των υποψηφίων, από όλες τις χώρες. Καθώς όμως υπάρχουν σημαντικές διακυμάνσεις τόσο από κατηγορία σε κατηγορία υποψηφίων, όσο και από χώρα σε χώρα κατά τη διάρκεια της περιόδου (2001-2007), στις σελίδες που ακολουθούν επιχειρείται μια λεπτομερέστερη ανάλυση των συχνοτήτων με βάση την κατηγορία των υποψηφίων και τις πιο σημαντικές από πλευράς τροφοδότησης της ζήτησης χώρες προέλευσης. 3.1.2 Κατανομή της ζήτησης ανάμεσα στις κύριες χώρες προέλευσης 2
Count Η Γερμανία παραμένει η βασική πηγή της ζήτησης για ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση από την αρχή της πολιτικής της θετικής διάκρισης μέχρι σήμερα. Η Αλβανία και η Κύπρος ιδιαίτερα η τελευταία - εμφανίζει τα τελευταία χρόνια αυξημένη ζήτηση για ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σημαντικό μέρος της ζήτησης προέρχεται από τη Ρωσία, η οποία στις αρχές της δεκαετίας παρουσιάζει μικρή ζήτηση, που όμως αυξάνεται διαρκώς μέχρι το 2006. Τα τελευταία χρόνια η ζήτηση των ομογενών άλλων χωρών αθροιστικά ξεπερνά την παραδοσιακά υψηλή ζήτηση για τριτοβάθμια εκπαίδευση που παρατηρείται από τους ομογενείς της Γερμανίας. Γράφημα 3.2 Βασικές χώρες που τροφοδοτούν τη ζήτηση φοιτητικών θέσεων 2001-2007 800 600 χώρα ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΗΠΑ ΒΕΛΓΙΟ ΡΩΣΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΑΛΒΑΝΙΑ ΓΕΩΡΓΙΑ 400 200 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 έτος 3
Count 3.1.3 Ζήτηση ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εκ μέρους διαφορετικών τύπων ομογενών υποψηφίων Η ζήτηση για ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση εκ μέρους της πρώτης κατηγορίας ομογενών τέκνα Ελλήνων μονίμων κατοίκων εξωτερικού απόφοιτοι ελληνικών σχολείων (ΤΕΕΑΕΣ) παρουσιάζει αισθητή κάμψη από το 2001 μέχρι το 2007. Σταθερή παραμένει η ζήτηση εκ μέρους της δεύτερης κατηγορίας ομογενών (ΤΕΥΕΑΕΣ = τέκνα Ελλήνων υπαλλήλων εξωτερικού απόφοιτοι ελληνικών σχολείων) για το ίδιο αγαθό. Η τρίτη κατηγορία ομογενών (ΕΑΞΛΠΣΕΕ= Έλληνες απόφοιτοι ξένων Λυκείων με Πρόγραμμα Σπουδών χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης) φαίνεται να ζητά ξαφνικά πολύ περισσότερες φοιτητικές θέσεις τα έτη 2004, 2005 και 2006, στην ουσία όμως πρόκειται για ένα επιφαινόμενο που σχετίζεται με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και με τη χρήση εκ μέρους των αποφοίτων Λυκείων της Κυπριακής Δημοκρατίας του συγκεκριμένου προνομίου. Η ζήτηση αυτή έρχεται στο κανονικό της μέτρο το 2007 με τη δημιουργία της ξεχωριστής κατηγορίας των αποφοίτων Λυκείων της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΕΑΚΛ = Έλληνες απόφοιτοι κυπριακών Λυκείων). Η τέταρτη κατηγορία υποψηφίων (ΕΑΞΛΠΟΕΕ= Έλληνες απόφοιτοι ξένων Λυκείων με Πρόγραμμα Σπουδών χώρας εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης) εμφανίζει την υψηλότερη συχνότητα το 2003. Γράφημα 3.3 Ζήτηση τριτοβάθμιας ελληνικής εκπαίδευσης ανά κατηγορία ομογενούς 1.000 800 κατηγορία ΤΕΕΑΕΣ ΤΕΥΕΑΕΣ ΕΑΞΛΠΣΕΕ ΕΑΞΛΠΣΟΕΕ ΕΑΚΛ 600 400 200 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 έτος Με την κατανομή των υποψηφίων αυτών σε επιτυχόντες και αποτυχόντες ασχολούνται οι επόμενες γραφικές παραστάσεις. 4
Count 3.1.4 Επιτυχία, αποτυχία και ροή σε Τμήματα της ανώτατης εκπαίδευσης Ο λόγος των αποτυχόντων προς τους επιτυχόντες βαίνει διαρκώς αυξανόμενος από το 2001 μέχρι το 2007, για να εξισωθεί σχεδόν το 2005 και να ξεπεράσει τη μονάδα τα έτη 2006 και 2007. Η ερμηνεία ότι αυτό σχετίζεται με την εισαγωγή της «βάσης του 10» είναι μεν ορθή σε ό,τι αφορά τις τελευταίες εξελίξεις, αλλά κενή περιεχομένου. Η θεσμοθέτηση της «βάσης του 10» δεν είναι μέτρο παιδαγωγικού χαρακτήρα, αλλά καθαρά μέτρο ρύθμισης της ζήτησης και κυρίως της ροής των διαθέσιμων φοιτητικών θέσεων προς τους ομογενείς φοιτητές. Είναι πολύ πιθανό το μέτρο αυτό να σχετίζεται ταυτόχρονα με δύο πολιτικές: την αποδυνάμωση συγκεκριμένων Τμημάτων των ΤΕΙ στα οποία κατευθύνονται υποψήφιοι ομογενείς με χαμηλές επιδόσεις, και τη δημιουργία μιας «πελατείας» για τα εκκολαπτόμενα, τότε, ιδιωτικά ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης. Αν οι υποθέσεις αυτές αποδειχθούν βάσιμες, τότε θα επιβεβαιωθεί μια ακόμη φορά η διαπλοκή της εσωτερικής εκπαιδευτικής πολιτικής με την ομογενειακή πολιτική και η χρήση της ομογένειας εκ μέρους του ελληνικού κράτους ως υλικού για το σχεδιασμό εσωτερικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Γράφημα 3.4 Κατανομή της επιτυχίας ομογενών υποψηφίων σε ΑΕΙ και ΤΕΙ και της αποτυχίας στις εξετάσεις 1.200 ίδρυμα ΑΕΙ ΤΕΙ αποτυχία 1.000 800 600 400 200 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 έτος Το έτος 2007 ο λόγος επιτυχόντων προς αποτυχόντες γίνεται πάλι μεγαλύτερος της μονάδας. Στις επόμενες σελίδες θα ασχοληθούμε με τη μελέτη της προσφοράς και της ζήτησης φοιτητικών θέσεων εκ μέρους των ομογενών μόνον για το έτος 2007. 5
3.1.5 Προσφορά και ζήτηση θέσεων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση από ομογενείς υποψηφίους το έτος 2007: μελέτη μιας περίπτωσης Η θεσμοθέτηση περιοριστικών όρων για την πρόσβαση των ομογενών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν αφορά μόνον το πεδίο των «ιδιοτήτων» και της βιογραφίας του υποψηφίου, αλλά και τις επιδόσεις του στις ειδικές εξετάσεις. Όπως έχει επισημανθεί σε άλλο σημείο της μελέτης αυτής, με το Νόμο 3404/2005 1 εισάγονται περιοριστικοί όροι οι οποίοι αφορούν τις επιδόσεις των υποψηφίων, προκειμένου αυτοί να αποκτήσουν δικαίωμα επιλογής 2. Οι όροι αυτοί διαφοροποιούνται, ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκει ο υποψήφιος, ανάλογα με την κατεύθυνση την οποία επιλέγει, αλλά και ανάλογα με τον τύπο του Τμήματος στο οποίο επιθυμεί να εισαχθεί. Μετά τον νόμο 3404/2005, το τοπίο σε σχέση με τους βαθμολογικούς περιορισμούς προκειμένου ο υποψήφιος ομογενής να αποκτήσει «επιλεξιμότητα», ώστε να μπορεί να συγκριθεί με τους συνυποψηφίους του και ενδεχομένως να εισαχθεί σε κάποιο Τμήμα ΑΕΙ, ΤΕΙ, Στρατιωτικών και Αστυνομικών και άλλων Σχολών, είναι το εξής: 1. Υποψήφιοι της πρώτης (τέκνα Ελλήνων μονίμων κατοίκων του εξωτερικού) και της δεύτερης (τέκνα Ελλήνων υπαλλήλων αποσπασμένων σε υπηρεσία του εξωτερικού) κατηγορίας (α) Ο υποψήφιος πρέπει να συγκεντρώσει αθροιστικά το ήμισυ του μέγιστου αριθμού μορίων που προβλέπονται για κάθε περίπτωση (β) Προκειμένου για τις Αστυνομικές και τις Στρατιωτικές Σχολές, ο υποψήφιος οφείλει να συγκεντρώσει αθροιστικά το ήμισυ των προβλεπόμενων μορίων (=50) στα πέντε εξεταζόμενα μαθήματα και να έχει υποστεί επιτυχώς τις ειδικές δοκιμασίες που προβλέπονται πέραν των εξεταζομένων μαθημάτων. (γ) Προκειμένου για Τμήματα που απαιτούν ειδικό μάθημα, ο υποψήφιος οφείλει να συγκεντρώσει το ήμισυ του άριστα (=10) στο ειδικό μάθημα. (δ) Προκειμένου για Τμήματα τα οποία προϋποθέτουν εξετάσεις σε περισσότερα του ενός ειδικά μαθήματα, ο υποψήφιος οφείλει να συγκεντρώσει χωριστά για κάθε μάθημα το ήμισυ του άριστα. (ε) Προκειμένου για Τμήματα στα οποία προβλέπονται πρόσθετες δοκιμασίες (π.χ. με τη μορφή αγωνισμάτων), ο υποψήφιος οφείλει να υποστεί επιτυχώς τις δοκιμασίες αυτές. (στ) Σε περίπτωση ισοβαθμίας, εισάγονται όσοι ισοβαθμούν με τον τελευταίο εισαγόμενο στο συγκεκριμένο Τμήμα 2. Υποψήφιοι της τρίτης κατηγορίας (ομογενείς απόφοιτοι σχολείου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με πρόγραμμα χώρας-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης) 1 Βλ. Ν. 3404/2005, ΦΕΚ 260 Α, 17.10.2005 2 Βλ. ειδικότερα ΥΑ9/Β6, ΦΕΚ 272 Β, 1.3.2007 6
(α) Ο υποψήφιος οφείλει να συγκεντρώσει το ήμισυ του άριστα στο μάθημα «Νεοελληνική Γλώσσα». Η επίδοση στο μάθημα αυτό, εφόσον αναχθεί στην εικοσάβαθμη κλίμακα με προσέγγιση δεκάτου, πολλαπλασιάζεται με συντελεστή το 1,5. Συνεπώς, ο μέγιστος αριθμός μορίων είναι 30 και ο ελάχιστος αριθμός μορίων για την κατοχύρωση του δικαιώματος επιλογής (η «βάση») είναι το 15. (β) Προκειμένου για τις ανώτατες στρατιωτικές και αστυνομικές σχολές, ισχύει ό,τι και για τους υποψηφίους των δύο πρώτων κατηγοριών (συμμετοχή σε ειδικές ψυχοδιαγνωστικές δοκιμασίες, εξετάσεις και στα πέντε μαθήματα της μίας από τις δύο κατευθύνσεις, υπέρβαση της βάσης του 50). (γ) Προκειμένου για τα Τμήματα στα οποία απαιτείται ειδικό μάθημα ή απαιτούνται περισσότερα του ενός ειδικά μαθήματα, ισχύει για το μάθημα ή τα μαθήματα αυτά ό,τι ισχύει και για τις δύο προηγούμενες κατηγορίες. (δ) Προκειμένου για Τμήματα στα οποία απαιτούνται πρόσθετες δοκιμασίες ή τεστ, ισχύουν οι προϋποθέσεις που εφαρμόζονται στις δύο πρώτες κατηγορίες ομογενών. (ε) Σε περίπτωση ισοβαθμίας εισάγεται ο υποψήφιος που έχει δηλώσει το Τμήμα σε υψηλότερη σειρά προτίμησης, και αν το πρόβλημα συνεχίζει να υφίσταται, εισάγεται ο υποψήφιος με την καλύτερη επίδοση στο μάθημα «Νεοελληνική Γλώσσα». Η ίδια απόφαση του ΥΠΕΠΘ (Φ 151/20049/Β6, ΦΕΚ 272 Β, 1.3.2007) μάλιστα προβλέπει ότι αν το πρόβλημα εξακολουθεί να υφίσταται, τότε εισάγεται ο υποψήφιος με τον μεγαλύτερο βαθμό απολυτηρίου Λυκείου (ή αντίστοιχου σχολείου), ενώ εισάγονται όλοι οι ισοβαθμίσαντες, αν και στην περίπτωση αυτή δεν έχει λυθεί το πρόβλημα. 3. Υποψήφιοι της τέταρτης κατηγορίας (ομογενείς απόφοιτοι σχολείου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που ακολουθούν πρόγραμμα χώρας εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης) Ισχύουν οι όροι της προηγούμενης περίπτωσης 4. Υποψήφιοι της πέμπτης κατηγορίας (Έλληνες ομογενείς, απόφοιτοι Κυπριακών Λυκείων) Ισχύουν οι όροι της περίπτωσης 3. Το έτος 2007 προβλεπόταν συνολικά 3.090 θέσεις ΑΕΙ, 3.328 θέσεις ΤΕΙ, και 68 θέσεις για τις Ανώτατες Στρατιωτικές και Αστυνομικές Σχολές και για τις πέντε κατηγορίες υποψηφίων. Εισήχθησαν τελικά πολύ λιγότεροι σε σχέση με τους προβλεπόμενους, πράγμα που σημαίνει ότι πολλές θέσεις έμειναν κενές. Η κατανομή των προβλεπόμενων θέσεων, των εισακτέων και των κενών θέσεων ανά είδος ιδρύματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και κατηγορία ομογενούς φαίνεται στον επόμενο πίνακα: 7
Πίνακας 3.1 Κατανομή των θέσεων εισακτέων, των εισαχθέντων και των κενών θέσεων ομογενών υποψηφίων του έτους 2007 στα ΑΕΙ ανά κατηγορία υποψηφίου ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ 1η 2η 3η 4η 5η Σύνολο ΕΙΣΑΚΤΕΟΙ 1134 409 569 569 409 3090 ΕΠΙΤΥΧΟΝΤΕΣ 237 86 102 234 191 850 ΚΕΝΑ 898 323 467 335 218 2241 Από τον πίνακα αυτό προκύπτει ότι μόνο το 27,5% των προσφερόμενων θέσεων για όλες τις κατηγορίες των ομογενών καλύφθηκαν μετά τις εξετάσεις. Πίνακας 3.2 Κατανομή των θέσεων εισακτέων, των εισαχθέντων και των κενών θέσεων ομογενών υποψηφίων του έτους 2007 στα ΤΕΙ ανά κατηγορία ομογενούς ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ 1η 2η 3η 4η 5η Σύνολο ΕΙΣΑΚΤΕΟΙ 1269 437 629 629 437 3401 ΕΠΙΤΥΧΟΝΤΕΣ 5 0 2 36 30 73 ΚΕΝΑ 1264 437 627 593 407 3328 Όπως δείχνει ο πίνακας 3.2, το ποσοστό κάλυψης των προσφερόμενων θέσεων στα ΤΕΙ είναι πολύ μικρότερο σε σύγκριση με το ήδη χαμηλό ποσοστό κάλυψης των θέσεων για τα ΑΕΙ και κατέρχεται στο 2% συνολικά για τις πέντε κατηγορίες. Μάλιστα για τις τρεις πρώτες κατηγορίες το ποσοστό είτε είναι μηδενικό, είτε πλησιάζει το μηδενικό ποσοστό. Τα αντίστοιχα στοιχεία για τις Ανώτατες Στρατιωτικές και Αστυνομικές Σχολές αφορούν μόνον την πρώτη κατηγορία ομογενών (τέκνα Ελλήνων μονίμων κατοίκων εξωτερικού) και είναι 68 εισακτέοι, 40 επιτυχόντες και 28 κενά. Οι Σχολές αυτές εμφανίζουν το πιο υψηλό ποσοστό κάλυψης (58,8%). Όπως αναφέρθηκε ήδη, ένας από τους περιοριστικούς όρους μετά το 2005 για την «επιλεξιμότητα» των ομογενών υποψηφίων είναι το ελάχιστο όριο επίδοσης που προϋποθέτει ανάλογα με την περίπτωση ο νομοθέτης (η βάση του «δέκα»). Θεωρητικά, συνεπώς, ένας υποψήφιος ομογενής αποτυγχάνει (α) όταν υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός ανάμεσα σε περισσότερους υποψηφίους απ ό,τι μπορεί να απορροφήσει με βάση τον προβλεπόμενο αριθμό εισακτέων ένα Τμήμα και ο υποψήφιος έχει χαμηλότερη ιεραρχική θέση κατάταξης, παρότι υπερπήδησε το εμπόδιο της «βάσης» καλύπτοντας το ελάχιστο προβλεπόμενο για την περίπτωση όριο επίδοσης, (β) όταν δεν καταφέρει να υπερπηδήσει το εμπόδιο της «βάσης», ανεξάρτητα από το αν ήταν ο μόνος υποψήφιος για το συγκεκριμένο Τμήμα που είχε 8
αυτό το πρόβλημα ή όχι. Αντίστοιχα, κενή μένει μια θέση (α) όταν δεν ενδιαφέρεται ικανός αριθμός υποψηφίων για τις προβλεπόμενες θέσεις στο εν λόγω Τμήμα, οπότε η προσφορά υπερβαίνει τη ζήτηση, (β) όταν δεν κατάφερε να υπερπηδήσει το εμπόδιο της ελάχιστης επίδοσης ικανός αριθμός υποψηφίων για το συγκεκριμένο Τμήμα, τουλάχιστον ίσος προς τον αριθμό των προβλεπομένων θέσεων. Τα Τμήματα που πλήττονται κυρίως από την εφαρμογή του μέτρου της ελάχιστης επίδοσης είναι Τμήματα των ΤΕΙ. Οι επόμενοι δύο πίνακες παρουσιάζουν τις κατανομές των θέσεων εισακτέων, των εισαχθέντων ομογενών και των κενών θέσεων ανά ΑΕΙ και κατηγορία ομογενούς. Λεπτομερέστερη ανάλυση της κατανομής των εισακτέων, των επιτυχόντων, των κενών θέσεων και της διαφοράς μορίων ανάμεσα στον πρώτο και τον τελευταίο εισαχθέντα ανά ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα ΑΕΙ, ΤΕΙ), Τμήμα και κατηγορία ομογενούς παρατίθεται για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη στο Παράρτημα Ι. Πίνακας 3.3 Κατανομή των θέσεων εισακτέων, των επιτυχόντων και των κενών θέσεων ανά ΑΕΙ και κατηγορία ομογενούς ΑΕΙ 1 η 2η 3η 4η 5η Σύνολο ΕΚ Πανεπιστήμιο Αθηνών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο 207 69 102 102 69 549 44 19 24 51 34 172 163 50 78 51 35 377 36 13 18 18 13 98 10 6 6 13 10 45 26 7 12 5 3 53 195 69 98 98 69 529 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 78 19 32 61 37 227 117 50 66 37 32 302 41 14 20 20 14 109 Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 7 8 9 14 13 51 34 6 11 6 1 58 14 6 7 7 6 40 Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 0 0 0 0 1 1 14 6 7 7 5 39 Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών 1 1 1 1 1 5 Πάντειο Πανεπιστήμιο 1 1 0 0 0 2 0 0 1 1 1 3 50 17 26 26 17 136 5 3 5 8 13 34 45 14 21 18 4 102 9
Πανεπιστήμιο Πειραιώς 50 18 25 25 18 136 5 0 3 8 12 28 45 18 22 17 6 108 4 2 2 2 2 12 Πανεπιστήμιο Στερεάς Ελλάδας 0 0 0 0 0 0 Πανεπιστήμιο Μακεδονίας 4 2 2 2 2 12 35 12 18 18 12 95 8 3 5 13 12 41 27 9 13 5 0 54 Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 18 6 9 9 6 48 Πανεπιστήμιο Πατρών Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 7 2 1 1 3 14 11 4 8 8 3 34 81 28 41 41 28 219 13 7 3 15 14 52 69 21 38 26 14 168 24 10 10 10 10 64 1 0 0 2 1 4 23 10 10 8 9 60 82 28 40 40 28 218 12 3 3 5 12 35 70 25 37 35 16 183 88 32 46 46 32 244 Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης 16 5 3 21 14 59 Πανεπιστήμιο Κρήτης Πολυτεχνείο Κρήτης Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ιόνιο Πανεπιστήμιο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 72 27 43 25 18 185 70 27 36 36 27 196 10 3 3 10 5 31 60 24 33 26 22 165 12 5 7 7 5 36 0 0 1 0 0 1 12 5 6 7 5 35 65 24 30 30 24 173 7 3 0 3 0 13 58 21 30 27 24 160 15 7 8 8 7 45 1 0 1 1 2 5 14 7 7 7 5 40 41 17 21 21 17 117 11 3 2 6 6 28 30 14 19 15 11 89 5 4 4 4 4 21 10
Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο 1 1 1 2 2 7 4 3 3 2 2 14 11
Πίνακας 3.4 Κατανομή των θέσεων εισακτέων, των επιτυχόντων και των κενών θέσεων ανά ΤΕΙ και κατηγορία ομογενούς ΤΕΙ 1η 2η 3η 4η 5η Σύνολο 97 33 36 36 33 235 ΤΕΙ Αθήνας 1 0 1 8 9 19 96 33 35 28 24 216 ΤΕΙ Κρήτης 120 42 61 61 42 326 0 0 0 1 1 2 120 42 61 60 41 324 ΤΕΙ Ηπείρου 110 39 56 56 39 300 1 0 0 2 5 8 109 39 56 54 34 292 ΤΕΙ Θεσσαλονίκης 83 29 43 43 29 227 0 0 0 14 7 21 83 29 43 29 22 206 166 56 81 81 56 440 ΤΕΙ Δυτ. Μακεδονίας 1 0 0 1 0 2 165 56 81 80 56 438 ΤΕΙ Λάρισας 125 41 62 62 41 331 1 0 1 2 1 5 124 41 61 60 40 326 ΤΕΙ Μεσολογγίου 70 24 36 36 24 190 0 0 0 0 0 0 70 24 36 36 24 190 48 17 23 23 17 128 ΤΕΙ Χαλκίδας 0 0 0 1 1 2 48 17 23 22 16 126 81 28 40 40 28 217 ΤΕΙ Πάτρας 0 0 0 3 0 3 81 28 40 37 28 214 ΤΕΙ Καβάλας 83 28 42 42 28 223 0 0 0 1 1 2 83 28 42 41 27 221 ΤΕΙ Πειραιά 47 16 27 27 16 133 0 0 0 2 4 6 47 16 27 25 12 127 55 19 28 28 19 149 ΤΕΙ Σερρών 1 0 0 0 1 2 54 19 28 28 18 147 ΤΕΙ Λαμίας 53 18 27 27 18 143 0 0 0 0 0 0 53 18 27 27 18 143 53 19 27 27 19 145 ΤΕΙ Ιονίων Νήσων 0 0 0 0 0 0 12
53 19 27 27 19 145 64 21 33 33 21 172 ΤΕΙ Καλαμάτας 0 0 0 0 0 0 64 21 33 33 21 172 ΑΣΠΑΙΤΕ 10 5 5 5 5 30 0 0 0 1 0 1 10 5 5 4 5 29 ΑΣΤΕΡ/ΑΣΤΕΑΝ 4 2 2 2 2 12 0 0 0 0 0 0 4 2 2 2 2 12 Με βάση την παραπάνω ανάλυση, αυτοί που πλήττονται ιδιαίτερα από τη θεσμοθέτηση της «βάσης του δέκα» είναι οι υποψήφιοι για τα Τμήματα των ΤΕΙ. Αυτό είναι αναμενόμενο, με την έννοια ότι οι υποψήφιοι για τα ΤΕΙ εν γένει και ανεξαρτήτως του εάν είναι ομογενείς ή όχι εμφανίζουν χαμηλότερες επιδόσεις στο Λύκειο σε σύγκριση με τους υποψηφίους για θέση σε πανεπιστημιακά Τμήματα. Ωστόσο, τα στοιχεία που διαθέτουμε και που ήδη παρουσιάζονται στους προηγούμενους πίνακες από μόνα τους δεν αρκούν για να εξαχθεί με βεβαιότητα το συμπέρασμα ότι τα πολλά κενά αλλιώς: η αναντιστοιχία ανάμεσα στην προσφορά θέσεων και την κάλυψη θέσεων στα Τμήματα των ΤΕΙ οφείλονται μόνον στην καθιέρωση της βάσης του «δέκα». Πιο πιθανό είναι η θεσμοθέτηση της ελάχιστης επίδοσης από κοινού με τη χαμηλή ζήτηση θέσεων στα ΤΕΙ εκ μέρους των ομογενών υποψηφίων να οδηγούν στην εικόνα που περιγράψαμε λίγο πιο πάνω με βάση τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων 3. 3 Βλ. http://www.sde-monaxo.de/data/baseis-sxolon-exams-ell-exo-2007.pdf 13
3.2 Η εξέλιξη του συστήματος εκπαίδευσης Ελληνοπαίδων του εξωτερικού 1997-2007 3.2.1 Η ρητορική των στόχων της παιδείας ομογενών Οι δύο διακηρυγμένοι στόχοι της εκπαίδευσης των Ελληνοπαίδων του εξωτερικού 4 και ευρύτερα της παιδείας ομογενών μέσα στο μέσα στο χρόνο είναι οι ακόλουθοι: - Να διατηρηθεί η εθνική και πολιτισμική ταυτότητα των ομογενών στη διασπορά - Να δημιουργηθεί ροή ανθρώπινου δυναμικού από τη δεξαμενή της ελληνικής διασποράς στην Ελλάδα για την ανάπτυξη της χώρας. Ο δεύτερος στόχος προϋποθέτει μια καλή εκπαίδευση των ομογενών είτε σε σχολεία της χώρας στην οποία διαβιούν, είτε σε ελληνικά σχολεία που λειτουργούν στις χώρες αυτές με κάποια από τις πολλές μορφές με τις οποίες εντέλει εμφανίζονται και δεν είναι λίγες 5. Τη μερίδα του λέοντος του ενδιαφέροντος αλλά και των διαθέσιμων πόρων της Ελλάδας σε σχέση με την εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων του εξωτερικού λαμβάνει μια ευρωπαϊκή χώρα στην οποία εμφανίζεται σχετικά πρόσφατα μετά το 1960 - ελληνική μετανάστευση: η Γερμανία. Στη χώρα αυτή ιδρύθηκαν και λειτουργούν σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με πλήρες ελληνικό πρόγραμμα, προορισμένα για ομογενείς μόνον μαθητές, από τα οποία έχουμε για πρώτη φορά επεξεργασμένα δεδομένα αναφορικά με τις προτιμήσεις των αποφοίτων τους, τις επιδόσεις τους στις ειδικές εισαγωγικές εξετάσεις και τη ροή των εισακτέων σε Τμήματα της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης. Ήδη υπάρχει μια εμπειρία είκοσι πέντε ετών από τη λειτουργία αυτών των σχολείων και είναι η στιγμή είναι ώριμη για μια ευρύτερη συζήτηση γύρω από τα μαθησιακά αποτελέσματα που τα σχολεία αυτά παράγουν καθώς επίσης και γύρω από τη συμβολή τους στην εξομοίωση των εκπαιδευτικών ευκαιριών μαθητών που φοιτούν σε αυτά και προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Τέλος είναι η κατάλληλη στιγμή να αξιολογηθεί εκπαιδευτικά και πολιτικά το μέτρο της θετικής διάκρισης που θέσπισε το ελληνικό κράτος προκειμένου να διευκολύνει την πρόσβαση μαθητών με μειωμένες πιθανότητες συνέχισης των σπουδών τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το αρχικό αυτό προνόμιο που θέλησε να δώσει η πολιτεία σε μια συγκεκριμένη κατηγορία υποψηφίων για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα χρειάζεται επανεξέταση και για άλλους λόγους. Η δημιουργία ελληνικών σχολείων με αμιγή ομογενειακό πληθυσμό δεν εξασφάλισε μόνον ευκολότερη πρόσβαση σε ορισμένους μαθητές, τέκνα Ελλήνων εργατών και εν γένει μεταναστών στη Γερμανία. Το προνόμια αυτό συνδέθηκε με μια σειρά από προνόμια σε άλλες κατηγορίες ομογενών (τέκνα Ελλήνων υπαλλήλων που είναι αποσπασμένοι στο εξωτερικό, ομογενείς απόφοιτοι σχολείων χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή άλλης χώρας, απόφοιτοι Λυκείων της Κυπριακής Δημοκρατίας) στις οποίες και επεκτάθηκε. Επίσης, αποκόβοντας τα παιδιά των Ελλήνων μεταναστών και των απογόνων τους από τους γηγενείς συνομηλίκους και συμπολίτες τους στη Γερμανία μέσα στο ενιαίο σχολικό περιβάλλον της χώρας διαμονής, δημιούργησε σοβαρά προβλήματα κοινωνικής, πολιτισμικής και γλωσσικής ένταξης στους ομογενείς. Το κόστος για τη διατήρηση ενός παράλληλου εκπαιδευτικού συστήματος στη Γερμανία είναι για το ελληνικό 4 Βλ. τη συμβολή του Γ. Μάρκου στον τόμο αυτό και ειδικότερα τις αναφορές του στις συζητήσεις των νομοσχεδίων για την εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων του εξωτερικού στη Βουλή των Ελλήνων. 5 Βλ. Δαμανάκης 2007 14
κράτος πολύ μεγάλο, ιδιαίτερα αν συγκριθεί με το κόστος που θα είχε η φοίτηση των ίδιων μαθητών στα σχολεία της χώρας, κάτι που αποτελεί βασική υποχρέωση του γερμανικού κράτους. Η θέσπιση των ειδικών εισαγωγικών εξετάσεων και η δημιουργία της ελπίδας για μια θέση στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση δημιούργησε στη Γερμανία μια παράλληλη ιδιωτική αγορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών (φροντιστήρια, οικοδικασκαλία) η οποία ανέβασε για τους γονείς το κόστος της εκπαίδευσης, ενώ στην ουσία αναίρεσε το αρχικό προνόμιο, όταν είναι αναγκασμένοι να καταβάλουν πρόσθετες δαπάνες προκειμένου να ικανοποιηθεί η επιθυμία τους για σπουδές των παιδιών. Ταυτόχρονα ζημίωσε την αποδοτικότητα των σχολείων, στο βαθμό που τουλάχιστον ένα μέρος της σχολικής μάθησης αυτό που έχει σχέση με την προετοιμασία για τις ειδικές εισαγωγικές εξετάσεις αναλαμβάνεται από άλλον φορέα. Μια πρόσθετη παρενέργεια του συστήματος αυτού σχετίζεται με την πορεία των επιτυχόντων ομογενών στα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, δηλαδή με τις δυσχέρειες προσαρμογής των ομογενών στο κλίμα αλλά και τις ακαδημαϊκές απαιτήσεις των Τμημάτων στα οποία εισάγονται 6. Μια τελευταία παρενέργεια της εκπαιδευτικής πολιτικής που διανύει σήμερα το εικοστό πέμπτο έτος από την εγκαινίασή της το 1983 είναι η επαγγελματική τύχη των ομογενών που είτε επέλεξαν να σπουδάσουν σε ελληνικά ΑΕΙ και ΤΕΙ, είτε απέτυχαν στις εξετάσεις αυτές και αναζήτησαν αλλού την τύχη τους. Για την τελευταία παράμετρο της εκπαιδευτικής αυτής πολιτικής δεν έχουμε προς το παρόν επαρκή στοιχεία για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Ο σχολιασμός των ευρημάτων της εμπειρικής έρευνας τα οποία προέκυψαν από μια πρώτη ανάλυση δεδομένων σχετικά με τις ειδικές εισαγωγικές εξετάσεις Ελλήνων ομογενών, τέκνων Ελλήνων του εξωτερικού ή τέκνων Ελλήνων υπαλλήλων αποσπασμένων στο εξωτερικό, αποφοίτων ελληνικών Λυκείων της Γερμανίας, δεν στοχεύει στην απαξίωση όσων θετικών μπόρεσαν τα σχολεία αυτά να προσφέρουν, παρά το αρνητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κλήθηκαν να λειτουργήσουν. Με τη συζήτηση όμως αυτή ενδεχομένως δημιουργηθούν ορισμένοι προβληματισμοί γύρω από το ισχύον πλαίσιο λειτουργίας των ελληνικών Λυκείων της Γερμανίας, με απώτερο στόχο τη βελτίωση των γνώσεων και των ικανοτήτων που αποκτούν τα παιδιά των ομογενών που αποφασίζουν να επιλέξουν αυτόν το τύπο εκπαίδευσης, αλλά και για τη δημιουργία εναλλακτικών προτάσεων τόσο για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων αυτών, όσο και για το ευρύτερο πλαίσιο της εκπαιδευτικής πολιτικής για την εκπαίδευση των ομογενών στη Γερμανία και αλλού. 3.2.2 Η πρόσβαση ομογενών υποψηφίων στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση Εδώ και ένα τέταρτο του αιώνα συγκεκριμένα από το 1983 υφίσταται ένα πλαίσιο για την άσκηση εκ μέρους του ελληνικού κράτους εκπαιδευτικής πολιτικής, η οποία έχει ως βασικό της στοιχείο την προσέλκυση στα ελληνικά πανεπιστήμια και εν γένει την ανώτατη εκπαίδευση ομογενών. Είτε στα πλαίσια ορισμού της μεταναστευτικής εμπειρίας εκ μέρους του ελληνικού κράτους ως προσωρινότητας, είτε στα πλαίσια της προσέλκυσης ανθρώπινου κεφαλαίου από τη δεξαμενή της διασποράς στην Ελλάδα, η πολιτεία θεσπίζει το 1983 ειδική διαδικασία για την πρόσβαση ομογενών αποφοίτων Λυκείου ή αντίστοιχου ιδρύματος της χώρας διαμονής στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση. Οι πολλές μορφές ελληνόγλωσσης 6 Βλ. σχετικά τη συμβολή του Μ. Δαμανάκη στον τόμο αυτό. 15
εκπαίδευσης στη διασπορά 7 σε συνδυασμό με τις διάφορες μορφές ένταξης των Ελλήνων μεταναστών ή ελληνικών μειονοτήτων στις κοινωνίες υποδοχής, και εν γένει στις νέες επικράτειες, δεν θα μπορούσαν να επιτρέψουν μια ενιαία αντιμετώπιση του συνόλου των ομογενών υποψηφίων για μια θέση στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση. Γι αυτό το λόγο καθορίζονται μέσα στην τελευταία εικοσιπενταετία διαφορετικές κατηγορίες ομογενών, διαφορετικές διαδικασίες απόκτησης της φοιτητικής ιδιότητας και εν μέρει διαφορετικά ποσοστά θέσεων εισακτέων για κάθε κατηγορία, πέρα από τον προβλεπόμενο αριθμό θέσεων για τους υποψηφίους που ζουν στην Ελλάδα. Όποια μορφή και αν παίρνει, τελικά, μέσα στο χρόνο η θετική διάκριση του ελληνικού κράτους απέναντι στους ομογενείς υποψηφίους για μια θέση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, σταθερό χαρακτηριστικό του μέτρου αυτού είναι η σχεδόν ολική ή μερική απαλλαγή των ομογενών υποψηφίων από τις απαιτήσεις των κανονικών εξετάσεων για τους «γηγενείς» υποψηφίους. Ειδικά για τους ομογενείς αποφοίτους ελληνικών Λυκείων που λειτουργούν στο εξωτερικό, έχει θεσμοθετηθεί ένα πλαίσιο ετήσιων εξετάσεων στην αρχή της σχολικής χρονιάς, οι απαιτήσεις των οποίων είναι πολύ πιο περιορισμένες τόσο ως προς την έκταση της εξεταστέας ύλης, όσο και ως προς την ένταση της εξεταστικής απαίτησης (βαθμός δυσκολίας των θεμάτων), αν συγκριθούν με την αντίστοιχη διαδικασία ελέγχου των γνώσεων και των ικανοτήτων των «γηγενών» υποψηφίων. Όπως και σε άλλες περιπτώσεις θετικής δράσης, έτσι και στην περίπτωση των ομογενών υποψηφίων, θεσμοθετούνται μέτρα με τα οποία εξισώνονται ως προς τη μεταχείριση (παροχή ευκαιρίας για σπουδές σε ελληνικό πανεπιστήμιο) μέσω της διαφοροποίησης τόσο των ίδιων των προϋποθέσεων, όσο και μέσω της διαφοροποίησης των διαδικασιών ελέγχου της εφαρμογής αυτών των προϋποθέσεων. Δεδομένου ότι το σύνολο σχεδόν των ελληνικών Λυκείων του εξωτερικού λειτουργούν στη Γερμανία, όταν γίνεται λόγος για τις ειδικές εξετάσεις οι οποίες αφορούν ομογενείς αποφοίτους ελληνικών Λυκείων του εξωτερικού, στην ουσία αναφερόμαστε στους αποφοίτους των ελληνικών Λυκείων της Γερμανίας 8. Οι ομογενείς απόφοιτοι των ελληνικών Λυκείων της Γερμανίας χωρίζονται, ανάλογα με την ιδιότητα των γονέων τους, σε δύο κατηγορίες: στα τέκνα των Ελλήνων του εξωτερικού και στα τέκνα των Ελλήνων υπαλλήλων που αποσπώνται σε ελληνικές υπηρεσίες του εξωτερικού ή σε διεθνείς και ευρωπαϊκές υπηρεσίες εκτός Ελλάδος. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν κατά κανόνα τα παιδιά των Ελλήνων μεταναστών, ενώ στη δεύτερη τα παιδιά των προσωρινά αποσπασμένων υπαλλήλων του ελληνικού κράτους στη Γερμανία, συμπεριλαμβανομένων των εκπαιδευτικών. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία 9 για την πρώτη κατηγορία προβλέπεται ποσοστό θέσεων για τα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ 3% επί του συνόλου του αριθμού των εισακτέων μέσα από τις γενικές εξετάσεις, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τη δεύτερη κατηγορία είναι 1%. Σε ό,τι αφορά τα εξεταζόμενα μαθήματα και τις κατευθύνσεις, οι ρυθμίσεις παραμένουν σταθερές από το 2001 μέχρι σήμερα. Οι υποψήφιοι επιλέγουν μία από τις δύο κατευθύνσεις (θεωρητική, θετική) και εξετάζονται κατά κανόνα σε πέντε μαθήματα. Για τη θεωρητική κατεύθυνση τα εξεταζόμενα μαθήματα είναι: Αρχαία Ελληνικά, 7 Βλ. Δαμανάκης 2007 8 Οι λόγοι για τους οποίους έχει δοθεί διαχρονικά τέτοια έμφαση στα ελληνικά σχολεία της Γερμανίας είναι πολλοί. Η πολυπλοκότητα του ζητήματος αυτού είναι απαγορευτική για να μπορεί να συζητηθεί το πρόβλημα της ελληνικής εκπαιδευτικής πολιτικής ειδικά για τους Έλληνες της Γερμανίας στα πλαίσια της παρούσας ανακοίνωσης. Περισσότερα για το θέμα αυτό βλ. στο Γκότοβος 1997, Δαμανάκης 2003. 9 ΥΑ αριθ. Φ 151/20049/Β6 ΦΕΚ 272 τ. Β, 1.3.2007, σελ. 6927. 16
Νεοελληνική Λογοτεχνία, Ιστορία, Λατινικά και Νεοελληνική Γλώσσα. Για τη θετική κατεύθυνση τα αντίστοιχα μαθήματα περιλαμβάνουν τα Μαθηματικά, τη Φυσική, τη Χημεία, τη Βιολογία και την Νεοελληνική Γλώσσα. Το μόνο κοινό μάθημα και για τις δύο κατευθύνσεις είναι η Νεοελληνική γλώσσα, κάτι που επιτρέπει άμεση σύγκριση των επιδόσεων των δύο κατηγοριών υποψηφίων. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται και σχολιάζονται οι διαφορές στις επιδόσεις 10 ανάμεσα στις δύο κύριες κατηγορίες των ομογενών υποψηφίων, αποφοίτων ελληνικών Λυκείων της Γερμανίας, μέσα σε βάθος χρόνου μιας επταετίας (2001-2007): αφ ενός των παιδιών των κλασικών Ελλήνων μεταναστών, και αφ ετέρου των παιδιών των Ελλήνων υπαλλήλων που είναι αποσπασμένοι σε υπηρεσίες στη χώρα αυτή. Η παρουσίαση των στοιχείων αυτών συμπληρώνει την εικόνα που απόκτησε ο αναγνώστης από τη μελέτη του τρίτου μέρους του προηγούμενου κεφαλαίου. Μέσα από τη συζήτηση που ακολουθεί ελπίζεται ότι θα φανούν οι τρεις πτυχές του προβλήματος με το οποίο συνδέεται η λειτουργία ελληνικών Λυκείων στο εξωτερικό και ειδικά στη Γερμανία: η πτυχή της κοινωνικής ανισότητας (κοινωνικά διαμορφούμενη κατανομή της αποτυχίας ως προς την απόκτηση πρόσβασης στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση), η πτυχή της διαφοροποίησης του μαθησιακού αποτελέσματος με βάση την κοινωνική προέλευση του μαθητή, και τέλος η πτυχή της μεταβαλλόμενης στάθμης των απαιτήσεων από τους υποψηφίους ανάλογα με τις εξεταστικές επιτροπές και τις βαθμολογικές πρακτικές. 10 Τα πρωτογενή δεδομένα πάνω στα οποία βασίζεται η ανάλυση που ακολουθεί προέρχονται, όπως σημειώσαμε ήδη σε άλλο σημείο της μελέτης αυτής, από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.. 17
Percent 3.2.3 Η ανατροπή της θετικής διάκρισης: πώς τα σχολεία που ιδρύθηκαν για να αμβλύνουν τις εκπαιδευτικές ανισότητες παράγουν νέες. Στις επόμενες δύο γραφικές παραστάσεις παρουσιάζονται για τις δύο κατηγορίες υποψηφίων (ΤΕΕΑΕΛΓ= Τέκνα Ελλήνων Εξωτερικού Αποφοίτων Ελληνικών Λυκείων της Γερμανίας, ΤΕΥΕΑΕΛΓ= Τέκνα Ελλήνων Υπαλλήλων Εξωτερικού Αποφοίτων Ελληνικών Λυκείων Γερμανίας) τα ποσοστά επιτυχίας και αποτυχίας στις ειδικές εισαγωγικές εξετάσεις από το 2001 μέχρι το 2007. Η πρώτη γραφική παράσταση απεικονίζει με σαφήνεια την καθοδική πορεία του δείκτη επιτυχίας της πρώτης κατηγορίας ομογενών υποψηφίων από τη Γερμανία. Η δεύτερη γραφική παράσταση δείχνει τη διαφοροποίηση της δεύτερης κατηγορίας ομογενών ως προς το ίδιο ζήτημα. Γράφημα 3.6 Ποσοστά επιτυχίας και αποτυχίας ομογενών υποψηφίων της πρώτης κατηγορίας (Γερμανία) στις ειδικές εισαγωγικές εξετάσεις 2001-2007 Αποτελέσματα ομογενών (ΤΕΕΑΕΛΓ) στις εισαγωγικές εξετάσεις 2001-2007 80 60 έτος 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 40 20 0 επιτυχία αποτέλεσμα αποτυχία 18
Percent Γράφημα 3.7 Ποσοστά επιτυχίας και αποτυχίας ομογενών υποψηφίων της δεύτερης κατηγορίας (Γερμανία) στις ειδικές εισαγωγικές εξετάσεις 2001-2007 Αποτελέσματα ομογενών (ΤΕΥΕΑΕΛΓ) στις εισαγωγικές εξετάσεις 2001-2007 100 80 έτος 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 60 40 20 0 επιτυχία αποτέλεσμα αποτυχία Από τη σύγκριση των ποσοστών επιτυχίας και αποτυχίας στις ειδικές εισαγωγικές εξετάσεις με τη βοήθεια των δύο παραπάνω παραστάσεων φαίνεται καθαρά ότι η αποτυχία δεν κατανέμεται τυχαία ανάμεσα στους δύο πληθυσμούς. Ευνοημένη εμφανίζεται σταθερά η ομάδα των υποψηφίων που είναι τέκνα Ελλήνων υπαλλήλων που υπηρετούν στο εξωτερικό, δηλαδή η ομάδα των υποψηφίων που λόγω κοινωνικής θέσης της οικογένειας από την οποία προέρχονται, είναι ήδη ευνοημένη κοινωνική κατηγορία.. 19
Τελικές παρατηρήσεις Η ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων σχετικά με τις ευκαιρίες που δίνονται στους ομογενείς της Ομοσπονδιακής Γερμανίας να καταλάβουν μια θέση στα ελληνικά ΑΕΙ και ΤΕΙ μέσω της συμμετοχής τους στις ειδικές εισαγωγικές εξετάσεις έδειξε ότι ειδικά για την πολυαριθμότερη κατηγορία (τέκνα Ελλήνων μονίμων κατοίκων του εξωτερικού), η οποία είναι και η κεντρική κατηγορία σε όλες τις συζητήσεις για την ίδρυση και λειτουργία ελληνικών σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Γερμανία, τα συμπεράσματα είναι αρνητικά. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια το ποσοστό των αποτυχόντων αυξάνεται διαρκώς και οι κενές θέσεις οι οποίες θεωρητικά προσφέρονται στους ομογενείς αυτής της κατηγορίας, μένουν στην πραγματικότητα μένουν. Το αρνητικό αυτό αποτέλεσμα είναι συνάρτηση τριών κυρίως παραμέτρων: του χαμηλού επιπέδου μάθησης που προσφέρουν στους υποψηφίους τα ελληνικά σχολεία στη Γερμανία, της καθιέρωσης της βάσης του «δέκα» ως ελάχιστης επίδοσης προκειμένου ο υποψήφιος ομογενής να είναι «επιλέξιμος» για εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, και της αδυναμίας του εξεταστικού μηχανισμού να συγκροτήσει κατάλληλα κριτήρια διάγνωσης των γνώσεων και των ικανοτήτων των συμμετεχόντων στις ειδικές εξετάσεις. Για τους λόγους αυτούς το μέτρο της «θετικής διάκρισης» που έχει θεσμοθετηθεί εδώ και εικοσιπέντε περίπου χρόνια για τη συγκεκριμένη κατηγορία υποψηφίων σε μεγάλο βαθμό ακυρώνεται στην εφαρμογή του. Η σύγκριση τόσο των επιδόσεων, όσο και του αποτελέσματος (επιτυχία/αποτυχία) ανάμεσα στις δύο ομάδες ομογενών υποψηφίων από τη Γερμανία (τέκνων Ελλήνων μονίμων κατοίκων εξωτερικού/ τέκνα Ελλήνων υπαλλήλων αποσπασμένων στο εξωτερικό) έδειξε επίσης αρνητικά αποτελέσματα για την πρώτη κατηγορία. Σε σύνολο εξήντα τριών περιπτώσεων (εννέα μαθήματα για κάθε ένα από τα επτά έτη) δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση όπου οι επιδόσεις των δύο ομάδων (τέκνα Ελλήνων εξωτερικού/ τέκνα Ελλήνων υπαλλήλων αποσπασμένων στο εξωτερικό) να μην ακολουθούν τον κανόνα της διαφοροποίησης υπέρ της δεύτερης κατηγορίας. Σε συνδυασμό με το εύρημα της προηγούμενης παραγράφου, το παρόν εύρημα ενισχύει τη θέση ότι τα ελληνικά Λύκεια στη Γερμανία εμπεδώνουν και αναπαράγουν με συστηματικό τρόπο την ανισότητα των εκπαιδευτικών ευκαιριών, κάνουν δηλαδή το αντίθετο από αυτό το οποίο είχαν επικαλεστεί για την ίδρυσή τους οι υποστηρικτές τους: να προστατεύσουν τους μετανάστες μαθητές ελληνικής καταγωγής από τον αυστηρά επιλεκτικό χαρακτήρα του γερμανικού εκπαιδευτικού συστήματος. Αν το συμπέρασμα αυτό είναι ορθό ως προς την ερμηνευτική του διάσταση, τότε όντως πρέπει να ξεκινήσει μια συζήτηση για το μέλλον αυτών των σχολείων και γενικότερα για τη μελλοντική εκπαιδευτική πολιτική στα πλαίσια της παιδείας ομογενών. 20
Βιβλιογραφικές αναφορές Bade, K. 2002 Historische Migrationsforschung. Στο J. Oltmer (Hg.) Migrationsforschung und interkulturelle Studien, IMIS Schriften, Band 11, Osnabrück, σελ. 55-74. Gotovos 1979 Sprache und Interaktion griechischer Migrantenkinder in der Bundesrepublik Deutschland bzw. Berlin (West). Berlin (Diss.) Γκότοβος, Α. 1997 Γλωσσική συνέχεια και εκπαιδευτική πολιτική: το παράδειγμα της ελληνικής διασποράς στη Γερμανία. Στο ΥΠΕΠΘ: Η Γλωσσική Εκπαίδευση των Ελλήνων Μεταναστών στην Ευρώπη. ΥΠΕΠΘ, Αθήνα 1997, σελ. 43-53. Γκότοβος, Α. 2005 Γένος και ξένος: θεσμικές και τρέχουσες εγγραφές ταυτότητας. Στο: Α. Παπαστυλιανού (επ.) Διαπολιτισμικές διαδρομές. Παλιννόστηση και ψυχοκοινωνική προσαρμογή. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005, σελ. 87-105 Δαμανάκης, Μ. 1991 Ομογενείς φοιτητές στα ελληνικά πανεπιστήμια. Ιωάννινα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Δαμανάκης 1997 Μετανάστευση και εκπαίδευση. Gutenberg, Αθήνα. Δαμανάκης, Μ. 2007 Ταυτότητες και εκπαίδευση στη διασπορά. Gutenberg, Αθήνα. Χάρης, Κ. 2004 Ελληνική Παιδεία για τον Ελληνισμό της Διασποράς. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. Νόμος 2413/1996, ΦΕΚ 124 τ.α, 17.6.1996 Νόμος 3404/2005, ΦΕΚ 260 τ. Α, 17.10.2005 Νόμος 2909/2001, ΦΕΚ 90 τ. Α, 2.5.2001 Νόμος 1351/1983, ΦΕΚ 56 Α, 28.4.1983 Νόμος 2517/1997 (ΦΕΚ 160, τ. Α, 11.8.1997 ΥΠΕΠΘ 1991 Οδηγίες για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση Ελλήνων του εξωτερικού και παιδιών Ελλήνων υπαλλήλων που υπηρετούν στο εξωτερικό για το έτος 1991. Απρίλιος, Αθήνα. ΥΠΕΠΘ 2007 Οδηγίες για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση Ελλήνων του εξωτερικού και παιδιών Ελλήνων υπαλλήλων που υπηρετούν στο εξωτερικό για το έτος 2007. 21
Υπουργική Απόφαση Φ 151/20049/Β6/20.2.2007, ΦΕΚ 272 Β 1.3.2007 Υπουργική Απόφαση Φ 152/Β6/1504/23.5.2001, ΦΕΚ 659, τ. Β, 30.5.2001 Υπουργική Απόφαση Φ 152.11/Β3/1916/16.4.1992, ΦΕΚ 306 τ. Β, 8.5.1992 Υπουργική Απόφαση Φ 152/8105/Β6/26.1.2004, ΦΕΚ 177, τ. Β, 4.2.2004 Υπουργική Απόφαση Φ 153/23450/Β6/7.3.2005, ΦΕΚ 315, τ. Β, 10.3.2005 Υπουργική Απόφαση Φ 151/17104/Β6/17.2.2006, ΦΕΚ 259, τ. Β, 1.3.2006 Υπουργική Απόφαση Φ 152.22/21672/Β628.2.2002, ΦΕΚ 257, τ. Β, 1.3.2002 Υπουργική Απόφαση Φ 152/Β6/1752/7.6.2001, ΦΕΚ 758 τ. Β., 15.6.2001 22