ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο. Χάρις Νικολαΐδου (επιμέλεια)

2

ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο Το παρόν τεύχος αποτελεί την πρώτη έκδοση της προσπάθειας συγκέντρωσης σημειώσεων για τα σεμινάρια Β επιπέδου του Η αρχική ιδέα ήταν να γράψω σημειώσεις σε «τηλεγραφική» μορφή που να καλύπτουν τις γνώσεις που αποκτά ένας απόφοιτος των σεμιναρίων σπηλαιολογίας Β επιπέδου. Το όνομα είχε βρεθεί πριν καν γραφτούν οι πρώτες σημειώσεις: «σπηλαιολογικό σκονάκι» και το εγχείρημα ξεκίνησε. Στην πορεία, αφού η ύλη που έπρεπε να καλυφθεί ήταν μεγάλη, προστέθηκαν και άλλοι εθελοντές για τη συγγραφή σημειώσεων ο καθένας με το δικό του στιλ οπότε η αρχική ιδέα των περίπου 35 σελίδων μεταλλάχθηκε στο τεύχος των 100+ σελίδων που κρατάτε στα χέρια σας. Το όλο εγχείρημα διήρκησε μόλις 2 μήνες, ώστε να υπάρχει υλικό να δοθεί στα σεμινάρια του 2013 2014 του Σπηλαιολογικού Ελληνικού Εξερευνητικού Ομίλου. Εκτός από τις νέες σημειώσεις που γράφτηκαν το 2013, το υλικό συμπληρώθηκε με παλιές σημειώσεις μελών του συλλόγου που δίνονταν μέχρι σήμερα στα σεμινάρια Β επιπέδου του Στη συνέχεια σκοπεύουμε να εμπλουτίσουμε τα κεφάλαια και πιθανόν να προσθέσουμε νέα. Για την επόμενη έκδοση, οι άμεσες εργασίες που προγραμματίζονται είναι: κεφάλαιο τεχνικών σπηλαιοδιάσωσης αντικατάσταση εικόνων από τη βιβλιογραφία με εικόνες μελών του συλλόγου Παρακαλούμε τους αναγνώστες που επιθυμούν να βοηθήσουν, να επισημάνουν τυχόν λάθη ή παραλείψεις που προέρχονται κυρίως από το σύντομο χρονικό διάστημα που απαιτήθηκε για την ολοκλήρωση του συγγράμματος αυτού, να επικοινωνήσουν μαζί μας (info@speleo.gr). Συντελεστές παλιών (π) και νέων (ν) σημειώσεων: Βασίλης Αθανασόπουλος (ν), Ξένια Γεωργοπούλου (ν) Θωμάς Θεοδοσιάδης (π) Άγγελος Κανάριος (π) Λευτέρης Καρτέρης (ν) Στέλιος Κολίσογλου (ν) Στέφανος Νικολαΐδης (π) Χάρις Νικολαΐδου (ν) Γιώργος Πορτοκάλογλου (ν) Στέλιος Πουλάκος (π) Βασίλης Τουντόπουλος (π) Καίτη Συντυχάκη (π) Γιάννα Χατζή (π) Εξώφυλλο: Σταματία Λυπαρού Χάρις Νικολαΐδου (επιμέλεια) 3

4

ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο Πίνακας περιεχομένων 1. Σπηλαιολογικά Υλικά... 7 Σκοινί... 8 Βύσματα... 10 Κρίκοι... 14 Πλακέτες... 16 Καταβατήρες... 19 Προστατευτικά σκοινιού... 23 Ανεμόσκαλα... 24 2. Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας... 29 3. Αρμάτωμα σπηλαίων... 37 Παραδείγματα... 37 Ασφάλεια εκτεθειμένης ζώνης... 39 Επιλογή της ιδανικής διαδρομής εντός του σπηλαίου... 41 Ασφαλή δεσίματα... 42 Αλλαγές... 45 Αλλαγές με εκκρεμές... 48 Παρακάμψεις... 49 Ένωση σκοινιών... 50 Τραβέρσες... 51 Ξαρμάτωμα σπηλαίου... 55 4. Αυτοδιάσωση... 57 Ανάβαση/Κατάβαση έκτακτης ανάγκης... 57 Ασφάλιση σπηλαιολόγων... 61 Απελευθερώσεις... 62 Ισπανικό παλάγκο... 65 Μεταφορά τραυματία... 67 5. Οργάνωση αποστολών... 71 Οργάνωση αποστολών... 71 Προετοιμασία υλικών για επαναληπτική επίσκεψη σε σπήλαιο... 77 Διαμονή σε σπήλαιο... 79 Βιβλιογραφία... 82 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 83 Διατροφή... 85 Βρώμικος αέρας... 95 Μηχανικά Αγκύρια Διογκούμενης Κεφαλής: Αρμάτωμα με Προδιαγραφές!... 105 Υπολογισμός τάσεων... 111 Πολύσπαστα... 113 5

6

Σπηλαιολογικά υλικά 1. Σπηλαιολογικά Υλικά Το παρόν κεφάλαιο αποτελεί μια επέκταση του κεφαλαίου 10 του Εγκολπίου Σπηλαιολογίας (Εκδόσεις Αθήνα 2003). Αναλύονται περισσότερο τα υλικά που επισημαίνονται στον κανονισμό υλοποίησης σεμιναρίων Β επιπέδου της Σ.Ο.Ε. Λίστα ατομικών υλικών κράνος φακός ζώνη μποντριέ και σουτιέν (και σύνδεσμός τους) κεντρικός κρίκος καταβατήρας κρίκος ασφαλείας κρίκος επιπλέον τριβών (απλός) λανιέρες (2 κρίκοι, κατά προτίμηση στη μακριά ασφαλείας) μανίλια κρίκος ποδοστήριο κρολ ποδόφρενο κορδονέτο αλουμινοκουβέρτα μαχαιράκι κεράκι αναπτήρας Ρουχισμός (ανάλογα με το σπήλαιο: βαμβακερή φόρμα, γκορντούρα, στεγανή, νεοπρέν, κλπ.) Υποδήματα (ανάλογα με το σπήλαιο: γαλότσες, μποτάκια κλπ.) Λίστα ομαδικών υλικών αποστολής σκοινί πλακέτες κρίκοι ιμάντες basic τροχαλίες βύσματα (βιομηχανικά και σπιτ, επιπλέον παξιμάδια, επιπλέον κώνοι) δράπανο (τρυπάνι Νο 8 και Νο 10) σφυρί κλειδί Νο 13 Τσαντάκι αρματώματος: Στο τσαντάκι αρματώματος έχουμε πάντα μαζί μας: σφυρί κλειδί Νο 13 διατρητήρα βύσματα (βιομηχανικά και σπιτ) παξιμάδια κώνους βίδες 7

Σπηλαιολογικά υλικά Σκοινί Τα σχοινιά που χρησιμοποιούμε στην σπηλαιολογία είναι ημιστατικά (semi-static rope). Στην καθομιλουμένη τα λέμε και στατικά. Με τον όρο αυτόν καταλαβαίνουμε πως έχουν κάποια ελαστικότητα που είναι φυσικά πολύ μικρότερη από αυτήν των δυναμικών σχοινιών αναρρίχησης και ο λόγος είναι για να μπορεί να ανεβαίνει ο σπηλαιολόγος με μεγαλύτερη ευκολία, χωρίς να ταλαντεύεται πολύ. Έχουν ελαστικότητα για να μπορούν και αυτά να αποσβένουν τυχόν πτώση. Αν ήταν μόνο στατικά η πτώση θα απορροφιόταν μόνο από τα υλικά μας και το σώμα μας (!) Για να αναγνωρίσουμε πως ένα σχοινί είναι σπηλαιολογικό βλέπουμε στο ταμπελάκι του να έχει την προδιαγραφή ΕΝ 1891.Στην παραπάνω προδιαγραφή υπάρχουν δύο είδη σχοινιών. Τα τύπου Α (TYPE A) και τύπου Β (TYPE B). Έχουν αξιοσημείωτη διαφορά μεταξύ τους και γι αυτό προτιμούμε τα τύπου Α. Η διάμετρος και στoυς δύο τύπους σχοινιών προδιαγραφής ΕΝ 1891 ξεκινάει από τα 8.5 και φτάνει τα 16 χιλιοστά (mm). Τα πιο συνηθισμένα στη σπηλαιολογία έχουν διάμετρο 9 έως 12 χιλιοστά (mm). Οι ελάχιστες απαιτήσεις των σχοινιών τύπου Α είναι... Να αντέχουν στατικά 22 kn. Να αντέχουν στατικά 15 kn με 8άρι κόμπο για 3 λεπτά. Να αντέχουν δυναμικά με συντελεστή πτώσης 0,3 (2 μέτρα σχοινιού, 0,6 μέτρα πτώσης) με 100 κιλά βάρος. Να αντέχουν δυναμικά με συντελεστή πτώσης 1 (2 μέτρα σχοινιού, 1 μέτρο πτώση) τουλάχιστον 5 πτώσεις με βάρος 100 κιλά μέχρι να κοπούν. Οι ελάχιστες απαιτήσεις των σχοινιών τύπου Β είναι... Να αντέχουν στατικά 18 kn. Να αντέχουν στατικά 15 kn με 8άρι κόμπο για 3 λεπτά. Να αντέχουν δυναμικά με συντελεστή πτώσης 0,3 (2 μέτρα σχοινιού, 0,6 μέτρα πτώσης) με 80 κιλά βάρος. Να αντέχουν δυναμικά με συντελεστή πτώσης 1 (2 μέτρα σχοινιού, 1 μέτρο πτώση) τουλάχιστον 5 πτώσεις με βάρος 80 κιλά μέχρι να κοπούν Life on a line 2 οι τιμές στις παρενθέσεις είναι με 8άρι κόμπο Τέλος η μέγιστη επιμήκυνση του σχοινιού από 50 στα 150 κιλά δεν πρέπει να περνάει το 5% δηλαδή σε 100 μέτρα σχοινί μπορεί να επιμηκυνθεί μέχρι 5 μέτρα και στους δύο τύπους σχοινιών(!) Χρήση Τα σχοινιά αντέχουν πάνω από 10 χρόνια, φυσικά κάτω από προϋποθέσεις σωστής χρήσης και αποθήκευσης. Οι καταβάσεις στα σπήλαια πρέπει να γίνονται με χαμηλή ταχύτητα μέχρι 2m/s (σε κόκκινο και μπλε καταβατήρα) για να αποφεύγεται η αύξηση θερμοκρασίας λόγο τριβής που έχει σαν αποτέλεσμα να σκληραίνει το σχοινί. Το σχοινί πρέπει να είναι πεντακάθαρο όταν χρησιμοποιηθεί γιατί η σκόνη και η λάσπη το καταστρέφει!! Δεν το πατάμε και ποτέ δεν το χτυπάμε για να λύσουν οι κόμποι (μόνο σε εντελώς επίπεδη επιφάνεια) 8

Σπηλαιολογικά υλικά Δεν πρέπει να έρθει σε επαφή με χημικά και πρέπει να το προστατεύουμε από αιχμηρά αντικείμενα πριν την χρήση και κατά την διάρκεια της χρήσης. Για την προστασία των σχοινιών μας πρέπει πάντα να τα έχουμε καθαρά, στεγνά και σωστά αποθηκευμένα σε χώρο με σταθερή θερμοκρασία και σε ξηρή ατμόσφαιρα. Πρέπει να είναι τελείως στεγνά όταν τα αποθηκεύσουμε σε σκοτεινό σημείο. Το στέγνωμα του σχοινιού πρέπει να γίνεται με φυσικό τρόπο και όχι να το βάζουμε κοντά σε εστίες θέρμανσης. Δεν κάνει να τα βλέπει ο ήλιος ακόμα και όταν τα στεγνώνουμε μετά από αποστολή. Η καλύτερη μέθοδος καθαρισμού των σχοινιών είναι το πλυντήριο μέχρι 30 C θερμοκρασία πλυσίματος με καθαρό νερό, βάζοντας αν θέλουμε ειδικό σαπούνι ή πράσινο σαπούνι σε υγρή μορφή ή σαμπουάν για σώμα ή μαλλιά και με λίγες στροφές στον κάδο. Στατικά σκοινιά σύμφωνα με το πρότυπο EN 1891 Το πρότυπο ΕΝ 1891 ορίζει τις απαιτήσεις για τα στατικά σκοινιά (This European standard defines the requirements for static ropes (σκοινιά kernmantel μικρής ελαστικότητας). Στο πρότυπο αυτό τα σκοινιά κατηγοριοποιούνται σε δύο τύπους: Τύπος A: Σκοινιά που προορίζονται για χρήση ως προστατευτικά σκοινιά για εργασία σε ύψη (σε συνδυασμό με τον αντίστοιχο εξοπλισμό) και σαν σκοινιά διάσωσης. Διάμετρος 10 16 mm / Βάρος δυναμικών δοκιμών 100 kg. Τύπος B: Σκοινιά μικρότερης διαμέτρου και δύναμης από τα τύπου Α. Βάρος δυναμικών δοκιμών 80 kg. Συνήθως χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό ειδικού αναρριχητικού εξοπλισμού, σύμφωνα με το πρότυπο ΕΝ 341. Στατική αντοχή (Static breaking strength) Τύπος A: 22 kn Τύπος B: 18 kn End loop (figure of eight knot): Τύπος A: 15 kn Τύπος B: 12 kn Επιμήκυνση (Rope Elongation) με βάρος 150 kg Τύπος A: 5% Τύπος B: 5% Δύναμη κρούσης (Impact Force) ύψος πτώσης 0,6m, συντελεστής πτώσης 0,3 Τύπος A: 5 / 100 kg Τύπος B: 5 / 80 kg Falls held ύψος πτώσης 2m, συντελεστής πτώσης 1 Τύπος A: 5 / 100kg Τύπος B: 5 / 80kg Ευκαμψία (Knotability) Τύπος A: 1,2 D Τύπος B: 1,2 D www.mammut.ch/en/ropes_tests_static.html Ολίσθηση Περιβλήματος (Sheath Slippage) Τύπος A: 30mm Τύπος B: 15mm 9

Σπηλαιολογικά υλικά Βύσματα Το αρμάτωμα στα σπήλαια είναι το Α και το Ω για μια ασφαλή προσέγγιση. Πρέπει να χρησιμοποιούνται τα κατάλληλα συστήματα αγκυρώσεων (βύσματα) ανάλογα με το είδος του σπηλαίου π.χ. υγρασία, νερό, βράχος (τύπος και ποιότητα), κτλ και το λόγο του αρματώματος: π.χ. απλή εξερεύνηση ή σπηλαιοδιάσωση, κτλ. Κάθε αρματωτής πρέπει να γνωρίζει τα υλικά που θα χρησιμοποιήσει. Υπάρχουν προδιαγραφές που πρέπει να τηρηθούν για να δουλέψει ένα βύσμα σωστά. Βιομηχανικά (αρσενικά) βύσματα Παρακάτω παρουσιάζονται βύσματα του εμπορίου κατάλληλα για ρηγματωμένο σκυρόδεμα (Τη μορφή του βράχου λόγω της άγνωστης σύστασης του τη θεωρούμε ρηγματωμένη γι αυτό χρησιμοποιούμε βύσματα για ρηγματωμένο σκυρόδεμα με πιστοποίηση ΕΤΑ.) Κατάλληλο για εφαρμογές μέγιστης ασφαλείας Προσφερόμενοι τύποι HST: Γαλβανισμένο (ελάχιστο 5 microns) HST-R: A4 Ανοξείδωτο (DIN 1.4401 / AISI 316) Χρήσεις Βασικό δομικό υλικό: εφελκυόμενη και θλιβόμενη ζώνη σκυροδέματος Απ ευθείας τοποθέτηση π.χ. γωνίες, ελάσματα, μορφοποιημένοι χάλυβες, κλπ. Πιστοποιητικά Ευρωπαϊκή πιστοποίηση (ΕΤΑ): Για σκυρόδεμα στην εφελκυστική και θλιβόμενη ζώνη Το αγκύριο χρησιμοποιείται σε όλες τις χώρες με EC Fischer Hilti Spit 10

Σπηλαιολογικά υλικά Τοποθέτηση αρσενικών βυσμάτων Τα βασικά που πρέπει να γνωρίζουμε για την τοποθέτηση βιομηχανικών (αρσενικών) βυσμάτων είναι: α. Σωστό τρύπημα (διάμετρος Ø8) β. Καθαρισμός οπής με βουρτσάκι και τρόμπα γ. Εκτόνωση στο βύσμα και περιστροφή του κοχλία χωρίς να ξεπεράσουμε τις αναγραφόμενες τιμές ροπής σύσφιξης του κατασκευαστή για κάθε βύσμα που αναγράφονται στα τεχνικά χαρακτηριστικά. Αυτοδιάτρητα (θηλυκά) βύσματα φφδ Petzl γαλβανισμένο ανοξείδωτο Τα αυτοδιάτρητα βύσματα δεν έχουν πιστοποίηση για ρηγματωμένη επιφάνεια, παρόλα αυτά χρησιμοποιούνται στη σπηλαιολογία. Το κυριότερο πλεονέκτημά του είναι ότι δεν απαιτείται η χρήση τρυπανιού για την τοποθέτησή τους. ΠΡΟΣΟΧΗ: Δεν χρησιμοποιούνται σε αρμάτωμα σπηλαιοδιάσωσης! Χειροκίνητο τρύπημα Petzl 11

Σπηλαιολογικά υλικά Τρύπημα με τρυπάνι (διάμετρος Ø12) Petzl Υπάρχουν και άλλοι τύποι βυσμάτων που δεν έχουν πιστοποίηση για ρηγματωμένη επιφάνεια και τα χρησιμοποιούμε στην σπηλαιολογία. Προτιμούμε να κάνουμε χρήση ανοξείδωτων βυσμάτων για να έχουν σταθερή αντοχή με το πέρασμα του χρόνου, χωρίς να υπάρχει αλλοίωση στο μέταλλο από την διάβρωση! Η ύπαρξη των μηχανικών τάσεων αυξάνει γενικά την ταχύτητα της διάβρωσης. Κάτω από ορισμένες συνθήκες μπορεί να προκαλέσει και την θραύση του μεταλλικού στοιχείου (διάβρωση με μηχανική καταπόνηση που οδηγεί σε ψαθυρή θραύση). Επίσης αν είναι μόνιμο το αρμάτωμα και εμπλέκονται αλουμινένιες πλακέτες τότε επιταχύνεται η ηλεκτροχημική διάβρωση. Ένα απλό παράδειγμα διάβρωσης φαίνεται στις παρακάτω φωτογραφίες. Στην εικόνα 2 ειδικά είναι εμφανές πως λόγω της διάβρωσης αντικαταστάθηκαν τα δύο αυτοδιάτρητα βύσματα με δύο άλλα που συνεπάγεται χάσιμο πολύτιμου χρόνου και το σημαντικότερο από όλα είναι το αδυνάτισμα του βράχου (!). Η διαφορά τιμής γαλβανισμένων και ανοξείδωτων θηλυκών βυσμάτων (εικόνα 3) είναι μηδενική αφού η ενδεικτική τιμή και των δύο είναι στα 1.6 ανά τεμάχιο (Δεκέμβριος 2013). εικ.1 εικ. 2 12

Σπηλαιολογικά υλικά Απαγορεύεται ρητά η χρήση κολαούζου σε οξειδωμένα θηλυκά αυτοδιάτρητα βύσματα γιατί μειώνεται δραματικά η αντοχή στο υπάρχων διαβρωμένο σπείρωμα (!) Βίδες και παξιμάδια Για χρήση βιδών και παξιμαδιών προτιμούμε πάλι τις ανοξείδωτες Α2 70 και Α2 80 που το Α2 ή Α4 υποδηλώνει ότι είναι ανοξείδωτες και το 70 ή 80 το πόσο σκληρότητα έχουν. Το 70 είναι το ελάχιστο επιτρεπτό όριο για αντοχή βιδών. (εικ. 1-2) Οι βίδες και τα παξιμάδια μπορεί κιόλας να είναι από χάλυβα γαλβανισμένο που πάλι πρέπει να προσέξουμε να αναγράφουν 8.8 και άνω! (εικ 3-4) εικ.1 εικ.2 εικ.3 εικ.4 Ένας χρήσιμος πίνακας που δείχνει τις μηχανικές αντοχές του ανοξείδωτου και γαλβανισμένου χάλυβα. Οι τιμές στον παραπάνω πίνακα ισχύουν για εφελκυσμό! Για διάτμηση υπολογίζουμε το μισό της αντοχής της βίδας (minimum failure load/2) Μηχανικές ιδιότητες χάλυβα The standard NF EN 208-98-1 for steel The standard NF EN 25-100-0 for stainless steel Mechanical characteristics Steel Grade A1, A2,A4 8.8 10.9 70 80 Min. tensile strength fuk (N/mm2) 800 1040 700 800 Min yield strength fyk (N/mm2) 640 940 450 600 Minimum failure load N for M8 29.200 38.100 25.620 29.200 Proof load 21.200 30.400 16.470 13

Σπηλαιολογικά υλικά Κρίκοι Διαχωρισμός με βάση το κλείδωμα: Απλοί (παρακάμψεις) Ασφαλείας Διαχωρισμός με βάση το χαρακτηριστικά: οβάλ D(ασύμμετροι) αχλάδι με δόντι χωρίς δόντι (key lock) ίσια πύλη κυρτή πύλη συρμάτινη πύλη Διαχωρισμός με βάση το υλικό: Σιδερένιοι: ανοξείδωτοι γαλβανισμένοι Αλουμινίου Κρίκοι ασφαλείας διαχωρισμός με βάση τον τρόπο κλειδώματος: «χειροκίνητο» κλείδωμα αυτόματο κλείδωμα Στη σπηλαιολογία προτιμούνται οι κρίκοι χωρίς δόντι. Οι πιο διαδεδομένοι στη χρήση είναι: Ασφαλείας οβάλ Απλοί χωρίς δόντι με ίσια πύλη Kong μέγιστο φορτίο κατά μήκος 26 kn μέγιστο φορτίο κατά πλάτος: 12 kn μέγιστο φορτίο κατά μήκος με ανοιχτή πύλη: 8 kn (!!!) βάρος: 55 g Kong μέγιστο φορτίο κατά μήκος 26 kn μέγιστο φορτίο κατά πλάτος: 10 kn μέγιστο φορτίο κατά μήκος με ανοιχτή πύλη: 9 kn (!!!) βάρος: 51 g Petzl μέγιστο φορτίο κατά μήκος 24 kn μέγιστο φορτίο κατά πλάτος: 10 kn μέγιστο φορτίο κατά μήκος με ανοιχτή πύλη: 7 kn (!!!) βάρος: 75 g Petzl μέγιστο φορτίο κατά μήκος 24 kn μέγιστο φορτίο κατά πλάτος: 10 kn μέγιστο φορτίο κατά μήκος με ανοιχτή πύλη: 7 kn (!!!) βάρος: 68 g Άλλοι κρίκοι Τύπου Speedy Maillon rapide Ξεβιδώνουν με τέσσερις στροφές. Έχουν σπείρωμα μόνο στη μία άκρη. Υπάρχουν σε διάφορες διαστάσεις και αντοχές. Petzl Kong Ο κεντρικός μας κρίκος είναι τύπου maillon rapide! 14

Σπηλαιολογικά υλικά Αχλάδι (HMS) Έχουν μεγάλο ωφέλιμο χώρο. Kong μέγιστο φορτίο κατά μήκος 22 kn μέγιστο φορτίο κατά πλάτος: 8 kn μέγιστο φορτίο κατά μήκος με ανοιχτή πύλη: 7 kn (!!!) βάρος: 86 g Petzl μέγιστο φορτίο κατά μήκος 23 kn μέγιστο φορτίο κατά πλάτος: 7 kn μέγιστο φορτίο κατά μήκος με ανοιχτή πύλη: 6 kn (!!!) βάρος: 80 g Χρήση Οβάλ Λόγω της συμμετρίας τους είναι ιδανικοί για τροχαλίες. Χρησιμοποιούνται επίσης με υλικά κατάβασης (καταβατήρας, οχτάρι, κλπ) Ασύμμετροι (D) Στις λανιέρες Αχλάδι Ιδανικοί για αρμάτωμα πολλών σκοινιών στον ίδιο κρίκο και για τη μισή ψαλιδιά Maillon rapide Σύνδεση σουτιέν με κρόλ, σύνδεση ποδοστηρίου με μανίλια. Αρμάτωμα: μόνο αυτοί που έχουν διάμετρο μεγαλύτερη των 7mm! Speedy ελαφρύ αρμάτωμα Σημαντικό: Διαβάζουμε πάντα τις οδηγίες του κατασκευαστή. Κρίκοι με τα ίδια εξωτερικά χαρακτηριστικά μπορεί να έχουν διαφορετικές ιδιότητες! 15

Σπηλαιολογικά υλικά Πλακέτες Είναι σιδερένιες ή αλουμινίου. Τοποθετούνται στα βύσματα, στα σπιτ ή στα βιομηχανικά, με βίδες ή παξιμάδια αντίστοιχα. Προσοχή στις βίδες, για κάποιες πλακέτες απαιτούνται βίδες μεγαλύτερου μήκους (πχ οροφής Raumer). Στις περισσότερες περιπτώσεις στην πλακέτα μπαίνει ο κρίκος και σε αυτόν το σκοινί. Παρακάτω για τις πλακέτες που το σκοινί μπορεί να συνδεθεί χωρίς κρίκο γίνεται ιδιαίτερη αναφορά. Συνήθως έχουν έναν άξονα φόρτισης, για τις άλλες περιπτώσεις θα γίνεται κι εδώ ιδιαίτερη αναφορά. Οβάλ ή γκουντέ αντοχή: 15 kn βάρος: 32 g υλικό: Αλουμίνιο Γωνιακές ή βριλ (vrillee) αντοχή: 15 kn βάρος: 32 g υλικό: Αλουμίνιο Προσοχή: Δεν μπαίνει σε οροφή! \ 16

Σπηλαιολογικά υλικά Πλακέτα coeur αντοχή: 25 kn (18kN) βάρος: 40 g υλικό: Ανοξείδωτος χάλυβας Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε οροφή. Οροφής Raumer αντοχή: 22 kn βάρος: 70 g υλικό: Ανοξείδωτος χάλυβας Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε οροφή. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και χωρίς κρίκο. 17

Σπηλαιολογικά υλικά Πλακέτα dyneema αντοχή: 16 kn εφελκισμός, 11 kn διάτμηση βάρος: 23 g υλικό κεφαλής: Zircal (κράμα Αλουμινίου και Ψευδαργύρου) υλικό κορδονέτου: dyneema (πολυαιθυλένιο) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και χωρίς κρίκο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε οροφή. Προσοχή: Αν έχουμε ενώσει το ντινίεμα με διπλό ψαρόκομπο, πρέπει να έχουμε αφήσει ελεύθερη άκρη τουλάχιστον 3 εκατοστών. Εναλλακτικά μπορούμε να το ενώσουμε με τριπλό ψαρόκομπο. Πλακέτα Κλόουν (Clown) Petzl αντοχή: 10kN (12kN) βάρος: 40 g υλικό: Αλουμίνιο Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και χωρίς κρίκο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε οροφή. Η βίδα δεν βγαίνει Σημείωση: Τα μεγέθη που δόθηκαν στο παραπάνω κείμενο προέρχονται από την πληροφόρηση που υπήρχε στις σελίδες των κατασκευαστών τον Οκτώβριο του 2013. 18

Σπηλαιολογικά υλικά Καταβατήρες Α. Με ράουλα (μπομπίνες): Απλοί, με ενσωματωμένο φρένο α. Απλοί Μικρή διαφοροποίηση στην τοποθέτηση του κρίκου φρεναρίσματος Κλείδωμα: εναλλακτικά: Παραλλαγές: 19

Σπηλαιολογικά υλικά β. Με ένα φρένο Όταν ο σπηλαιολόγος αφήσει το μοχλό το σκοινί, αυτό δεν γλιστράει. Προσοχή: Ο μοχλός πρέπει να είναι εντελώς πατημένος! Απενεργοποίηση φρένου: γ. Με διπλό φρένο Το σκοινί μπλοκάρει όταν ο σπηλαιολόγος αφήσει το μοχλό ή όταν το σφίξει τελείως. Η κατάβαση πραγματοποιείται πατώντας το μοχλό στη μέση. 20

Σπηλαιολογικά υλικά Β. Rack (αμερικάνικου τύπου σπηλαιολογία) Δίνει τη δυνατότητα αυξομείωσης της τριβής και κατά συνέπεια της μέγιστης δυνατής ταχύτητας κατάβασης αλλάζοντας τον αριθμό των μπαρών που επιλέγουμε να χρησιμοποιήσουμε. Επίσης μετακινώντας τις μπάρες πιο κοντά τη μία στην άλλη αυξάνεται η τριβή. Προσοχή στον τρόπο που θα περάσουμε το σκοινί, να είναι από τη σωστή πλευρά ώστε να διασφαλίζεται ότι οι μπάρες θα παραμείνουν κλειστές! Κατάβαση: πάντα ο έλεγχος της κατάβασης γίνεται από το σκοινί, ανεξαρτήτως του καταβατήρα που χρησιμοποιείται! Προσοχή χρειάζεται: Στη διάμετρο που δίνει ο κατασκευαστής στο εγχειρίδιά του Στο πώς περνάμε το σκοινί: Πάντα σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή!!! Στη χρήση των καταβατήρων με φρένα, καθώς μη ορθή χρήση μπορεί να φθείρει το σκοινί. Άλλες χρήσεις τέντωμα τραβέρσας 21

Σπηλαιολογικά υλικά Άλλες χρήσεις ανύψωση βαρών Άλλα περάσματα σκοινιού στους καταβατήρες με ράουλα (μπομπίνες) Τροποποιημένο S Ανάποδο C λιγότερες τριβές σε σχέση με το κλασικό S ελαχιστοποίηση τριβών Προσοχή: Χρησιμοποιούνται μόνο για έκτακτη ανάγκη! 22

Σπηλαιολογικά υλικά Προστατευτικά σκοινιού Υπάρχουν φορές που δεν μπορούμε να κάνουμε αλλαγή ώστε να μη τρίβει το σχοινί αλλά παρόλα αυτά πρέπει να κατέβουμε. Τέτοιες περιπτώσεις είναι όταν δεν έχουμε μαζί μας δράπανο ή διατρητήρα, άδειασε η μπαταρία του δράπανου, τα βύσματα έχουν τελειώσει, δεν έχουμε αρκετό χρόνο για κανονικό αρμάτωμα ή θέλουμε να εξερευνήσουμε ένα μικρό βάραθρο που βρήκαμε κάνοντας ψαχτήρι και δεν κουβαλάγαμε πολλά υλικά μαζί μας. Οι τρόποι που χρησιμοποιούμε κυρίως, είναι δύο. 1. Προστατευτικό σχοινιού Είναι μια ελαφριά και πολύ μικρή σε όγκο, θήκη. Τοποθετείται εύκολα, τυλίγει όλο το σχοινί κλείνοντας με βέλκρο (Velcro) και λόγω μεγέθους μπορούμε εύκολα να την έχουμε μαζί για χρήση σε μεγάλο βάθος. Ένα μειονέκτημα είναι ότι πρέπει να τη βγάλουμε από το σχοινί για να ανέβουμε ή να κατέβουμε (Εικόνα 2). Πριν βγάλουμε τη θήκη από το σχοινί, περνάμε τον κρίκο της κοντής λανιέρας στο έλασμα που υπάρχει ώστε να μη μας πέσει (Εικόνα 3). Εικόνα 2 Εικόνα 1 Εικόνα 3 2. Σάκος Έχοντας χρησιμοποιήσει τα υλικά μας, οι σάκοι αδειάζουν και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προστασία του σχοινιού σε σημεία που το σχοινί μπορεί να τρίβει. Επειδή δεν έχουν έλασμα που να πιάνει στο σχοινί όπως η προστατευτική θήκη, χρειάζεται να δεθεί ο σάκος με κάποια κορδονέτο (ή άλλο τρόπο) ώστε να μη πέσει στο βάραθρο. Είναι πιο εύκολος στο «προσπέρασμα» του (Εικόνα 5) αλλά χρειάζεται προσοχή ώστε να μη φύγει το σχοινί από το σάκο και τρίψει πάνω στο βράχο. Εικόνα 4 Εικόνα 5 23

Σπηλαιολογικά υλικά Ανεμόσκαλα Η ανεμόσκαλα τοποθετείται τόσο σε φυσικές όσο και σε τεχνητές ασφάλειες, περνώντας τις θηλιές στις οποίες καταλήγουν τα δύο άκρα του συρματόσχοινου στον κρίκο του αρματώματος. Στις απαρχές της κάθετης σπηλαιολογίας η ανεμόσκαλα αποτελούσε κύριο μέσον πρόσβασης ιδιαίτερα σε βάραθρα μικρού βάθους. Σήμερα, λόγω της χρήσης των σχοινιών και της εξέλιξης των αντίστοιχων τεχνικών, δεν χρησιμοποιείται συχνά. Χρησιμεύει κυρίως σε σημεία όπου το σχοινί τρίβεται αναπόφευκτα, και μάλιστα σε περισσότερα σημεία, όπως, για παράδειγμα, σε κάποιον μεγάλο βράχο τον οποίο δεν μπορούμε ν αποφύγουμε. Χρησιμοποιείται επίσης σε μόνιμα αρματωμένα σπήλαια με μικρά κατεβάσματα. Γενικώς η ανεμόσκαλα είναι αρκετά άβολη στη χρήση της. Όταν ακουμπά σε βράχο, τοίχωμα κλπ, πρέπει να την τραβάμε προς τα έξω, προκειμένου ν ανέβουμε με ασφάλεια στερεώνοντας το τακούνι από το μποτάκι ή τη γαλότσα μας στο κάθε σκαλί, ενώ θα πρέπει να προσέχουμε να μη μαγκώνονται τα χέρια μας ανάμεσα στην ανεμόσκαλα και τον βράχο ή το τοίχωμα κλπ. Όταν η ανεμόσκαλα βρίσκεται στο κενό, καθώς είναι στερεωμένη μόνο από πάνω, είναι ασταθής, καθώς κινείται συνεχώς ακολουθώντας την κίνηση του σώματός μας. Η βοήθεια από κάποιον άλλον σπηλαιολόγο, που μας κρατάει τη σκάλα από κάτω, είναι πολύτιμη σ αυτήν την περίπτωση. Σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει ν ανεβαίνουμε κρατώντας το σώμα μας όσο το δυνατόν πιο κοντά στην ανεμόσκαλα, πράγμα που επιτυγχάνεται όταν, «αγκαλιάζοντας» την ανεμόσκαλα από τα πλάγια, περνάμε τα χέρια μας από πίσω και πιάνουμε τα σκαλοπάτια με την παλάμη μας προς το πρόσωπό μας. 24

Σπηλαιολογικά υλικά Σε κάθε περίπτωση, επειδή η ανεμόσκαλα από μόνη της δεν αποτελεί μέσον ασφάλισής μας, θα πρέπει ν ασφαλιζόμαστε με σχοινί. Καθώς χρειαζόμαστε και τα δυο μας χέρια, στην κάθοδο μας ασφαλίζει συνήθως ένας άλλος σπηλαιολόγος, αφήνοντας σιγά-σιγά το σχοινί που μας ασφαλίζει καθώς εμείς κατεβαίνουμε (ο τελευταίος χρησιμοποιεί συνήθως τον κρίκο της λανιέρα με μισή ψαλιδιά στο βοηθητικό σκοινί και κρατάει ταυτόχρονα τη σκάλα και το σκοινί). Στην άνοδο βάζουμε τη μανίλια μας στο σχοινί τοποθετώντας τον κρίκο της μακριάς μας λανιέρας στην πάνω (διπλή) τρύπα της μανίλιας, περνώντας και το σχοινί μέσ από τον κρίκο. Τοποθετούμε το σχοινί από πίσω μας, με τη μακριά λανιέρα μας να περνάει πάνω από τον ώμο μας, ώστε η μανίλια μας να παίρνει τα μπόσικα καθώς ανεβαίνουμε. Αρμάτωμα ανεμόσκαλας 25

Σπηλαιολογικά υλικά Εικόνες: Caving Practice & Equipment, British Cave Research Association 26

Σπηλαιολογικά υλικά Σχοινί Βύσματα Κρίκοι Πλακέτες Καταβατήρες Προστατευτικά σκοινιού Ανεμόσκαλα Στέλιος Κολίσογλου Στέλιος Κολίσογλου Χάρις Νικολαΐδου Χάρις Νικολαΐδου Χάρις Νικολαΐδου Γιώργος Πορτοκάλογλου Ξένια Γεωργοπούλου 27

Σπηλαιολογικά υλικά 28

Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας 2. Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας Στην σπηλαιολογία τα σχοινιά και οι ιμάντες έχουν πολλές εφαρμογές. Συχνά υπάρχει η ανάγκη για έναν κόμπο ή ένα δέσιμο. Για ευκολία όλα ονομάζονται κόμποι. Μέσα από διάφορες διαδικασίες έχει γίνει μια επιλογή από ένα πλήθος κόμπων. Η εκπαίδευση στους κόμπους αυτούς γίνεται για την αποφυγή συγχύσεων και ατυχημάτων. Βασικά κριτήρια στην επιλογή των κόμπων είναι: α) Η αντοχή του σχοινιού. Οι περισσότεροι κόμποι μειώνουν την αντοχή του σχοινιού στο σημείο εκείνο. Η αντοχή δίνεται σε ποσοστό τοις εκατό της αντοχής καινούργιου σχοινιού. Παράγοντες όπως παλαιότητα, βρεγμένο σχοινί, κακό δέσιμο και άλλα μειώνουν την αντοχή. Δεν πρέπει να γίνεται χρήση ενός κόμπου στα όρια της αντοχής του σχοινιού. Στα δεσίματα δεν έχει σημασία η αντοχή. β) Η ευκολία κατασκευής. Ένας απλός κόμπος απομνημονεύεται εύκολα και είναι δυνατόν να δεθεί υπό δύσκολες συνθήκες όπως σκοτάδι, με το ένα χέρι, μέσα στα νερά ενός καταρράκτη κ.τ.λ. γ) Η ευκολία ρυθμίσεων. Δένοντας έναν κόμπο θα χρειαστεί πολλές φορές να ρυθμιστούν αποστάσεις και άλλα. Αν ρυθμίζεται εύκολα αποφεύγουμε να τον ξαναφτιάξουμε κερδίζοντας σε κόπο και χρόνο. δ) Η ευκολία λυσίματος μετά από την χρήση. Μετά από μια τάση που θα δεχθεί ο κόμπος θα πρέπει να λύνεται εύκολα ώστε να ξαναχρησιμοποιηθεί το σχοινί. Με αυτά τα κριτήρια επιλέχθηκαν οι παρακάτω κόμποι για να λειτουργήσουν ως φρένο, θηλιά, ένωση και δέσιμο. 1) Οχτάρι-Ακρόδεσμος Τον χρησιμοποιούμε στις άκρες του σχοινιού ως κόμπο φρένου ώστε να εξασφαλίσουμε ότι δεν θα φύγει ο καταβατήρας από το σχοινί όταν αυτό είναι μικρότερο από το βάραθρο, οδηγώντας σε ατύχημα με ελεύθερη πτώση. Είναι καλύτερος από άλλους γιατί δεν γλιστράει στο σχοινί και λύνεται εύκολα μετά. Όταν παραλαμβάνουμε τα σχοινιά κάνουμε τον κόμπο και στα δυο άκρα και τα τοποθετούμε στην κορυφή του σάκου ο έλεγχος έτσι είναι ευκολότερος και μειώνεται η πιθανότητα ατυχήματος. Είναι ο πιο απλός κόμπος στην σπηλαιολογία και η βάση για πολλούς άλλους. Κατασκευή: Κάνουμε μια στροφή γύρω από το σταθερό μέρος και μόλις έρθουμε μπροστά περνάμε μέσα από το «μάτι» που έχει σχηματιστεί. www.animatedknots.com 29

Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας Οχτάρι θηλιά 2) Οχτάρι θηλιά και οχτάρι θηλιά περαστό Είναι ο πιο συνηθισμένος κόμπος στην σπηλαιολογία για την δημιουργία θηλιάς σε οποιοδήποτε μέρος του σχοινιού. Χρησιμοποιείται όπου θέλουμε μια θηλιά που θα φορτιστεί κάθετα. Μπορεί να λάβει φορτίο και στα τρία σημεία που εξέρχονται από τον κόμπο, θηλιά και άκρα. Αν φορτίζονται και τα δύο άκρα θα πρέπει η γωνία να μην ξεπερνάει τις ενενήντα μοίρες γιατί θα αλλάξει ο κόμπος. Γι αυτό δεν κάνει για απομόνωση φθαρμένου σχοινιού. Το άκρο που περιμένουμε να φορτιστεί το φτιάχνουμε στην μεγάλη καμπύλη που βγαίνει από τον κόμπο γιατί έχει μεγαλύτερη αντοχή και θα λύνεται ευκολότερα. Όταν τον χρησιμοποιούμε στην άκρη του σχοινιού για αρμάτωμα δένουμε το ελεύθερο άκρο γύρω από το σταθερό για αποφυγή ατυχήματος (λύσιμο κόμπου, κατάβαση χωρίς σχοινί). Κατασκευή: Γίνεται όπως το οχτάρι αλλά για κινητό μέρος έχουμε μια τσάκιση του σχοινιού ανάλογη του κόμπου που θέλουμε να φτιάξουμε. Αντοχή: 65-75%. www.chockstone.org Οχτάρι θηλιά περαστό Ίδιος με το οχτάρι θηλιά αλλά με άλλο τρόπο κατασκευής, έχει εφαρμογή όταν θέλουμε να τοποθετήσουμε την θηλιά μας γύρω από ένα αντικείμενο και δεν φτάνουμε ή δεν έχει άκρο (δέντρο, κολώνα). Κατασκευή: Υπολογίζουμε την περίμετρο του αντικειμένου και φτιάχνουμε ένα οχτάρι χαλαρό στο σταθερό τμήμα του σχοινιού αφήνοντας αρκετό για να περαστεί γύρω από το αντικείμενο και να ακολουθήσει την πορεία του σχοινιού στον κόμπο. Ακολουθώντας με το κινητό το σταθερό άκρο προσέχουμε το σχοινί που θα φορτίζεται να είναι το εξωτερικό όπως και στο οχτάρι θηλιά και μετά σφίγγουμε τον κόμπο. www.animatedknots.com 30

Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας 3) Εννιάρι θηλιά Έχει τις ίδιες χρήσεις με το οχτάρι θηλιά αλλά μεγαλύτερη αντοχή και πιο εύκολο λύσιμο. Στα λεπτά σχοινιά προτιμάται από το οχτάρι θηλιά. Απαιτεί περισσότερο μήκος σχοινιού αλλά αυτό δεν είναι σημαντικό μειονέκτημα όταν τα φορτία είναι μεγάλα. Αντίθετα από το οχτάρι θηλιά το σταθερό άκρο είναι εσωτερικά. Κατασκευή: Όπως το οχτάρι θηλιά, αλλά αντί να τελειώσουμε περνώντας την τσάκιση μέσα από το μάτι κάνουμε μια στροφή γύρω από την μια πλευρά του και μετά μέσα. Αντοχή: 70-85%. www.animatedknots.com 4) Καντηλίτσα Κόμπος για δημιουργία θηλιάς στο άκρο του σχοινιού. Μόνο το ένα άκρο μπορεί να φορτισθεί με τάση. Ασφαλίζουμε το ελεύθερο άκρο γύρω από το σταθερό προσθέτοντας έτσι αντοχή στον κόμπο. Δεν έχει την αντοχή που έχει το οχτάρι θηλιά, αλλά για κάποιες συγκεκριμένες εφαρμογές αυτό δεν είναι τόσο σημαντικό. Οι δύο σημαντικότερες εφαρμογές του είναι: α) Στην θηλιά του ποδοστηρίου μας, γιατί σε αντίθεση με το οχτάρι θηλιά είναι πάντα ανοικτή και ρυθμίζεται εύκολα προσφέροντας άμεσα πάτημα. β) Αντικαθιστά το οχτάρι περαστό όταν η διάμετρος του αντικειμένου είναι μεγάλη κάνοντας τις γωνιές απαγορευτικές και προσφέρει την ευκολία ότι δεν χρειάζεται να υπολογίσεις το μήκος του σχοινιού για να έρθει ο κόμπος στο σωστό σημείο. Κατασκευή: Στον κορμό του σχοινιού κάνουμε μια στροφή και συνεχίζουμε φέρνοντας την άκρη μέσα από την στροφή από κάτω προς τα πάνω. Μετά ολοκληρώνουμε περνώντας την άκρη γύρω από τον λαιμό και ξανά μέσα στην στροφή. Σφίγγουμε και έχουμε την καντηλίτσα μας. Αντοχή: 60-70%. www.outdoors.org 31

Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας 5) Αλπική πεταλούδα Ο κόμπος αυτός σχηματίζει μια μονή θηλιά στο μέσο ενός σχοινιού χωρίς πρόσβαση στα άκρα του. Έχει εφαρμογές σε τραβέρσες και κάποια αρματώματα. Μια ακόμη χρήση είναι για να απομονώσουμε προσωρινά ένα φθαρμένο τμήμα του σχοινιού αλλά θέλει προσοχή να μην ασφαλιστεί κάποιος στην θηλιά. Με διαδοχικούς κόμπους πεταλούδας μπορούμε να σχηματίσουμε μια σκάλα σε ώρα ανάγκης. Έχει την ικανότητα να παίρνει τάση στη θηλιά και στα δυο άκρα του σε γωνιές μέχρι 180 μοίρες. Γι αυτό αντικαθιστά σε μερικά σημεία το οχτάρι θηλιά, παρόλο που δεν έχει την αντοχή του. Ο κόμπος της αλπικής πεταλούδας αντέχει μεγάλες τάσεις και λύνεται εύκολα μετά. Φτιάχνεται εύκολα με πολλούς τρόπους, σε μερικούς με ένα χέρι. Δεν πρέπει να συγχέεται με άλλους κόμπους πεταλούδας που υπάρχουν και έχουν άλλα χαρακτηριστικά. Κατασκευή: Κάνουμε τρεις στροφές το σχοινί γύρω από την παλάμη μας. Φέρνουμε την τρίτη στην μέση. Παίρνουμε την καινούργια τρίτη και την περνάμε πάνω και μέσα από τις άλλες δύο. Τέλος σφίγγουμε τον κόμπο. Αντοχή: 60-70%. 6) Οχτάρι διπλή θηλιά «μίκυ μάους» www.animatedknots.com Είναι μια παραλλαγή του κόμπου οχτάρι θηλιά για να έχουμε δυο θηλιές να αρματώσουμε. Χρησιμοποιείται συνήθως στην αρχή του βαράθρου για να μοιράσουμε το βάρος οι δυο θηλιές ρυθμίζονται και μετά σφίγγουμε τον κόμπο. Σε μεγάλες δυνάμεις οι θηλιές θα ρυθμιστούν μόνες τους. Τοποθετούμε έναν κρίκο μέσα από τις δυο θηλιές γιατί όταν πάρουν τάση τεντώνουν δυσκολεύοντας την ασφάλιση. Κατασκευή: Υπολογίζουμε πόσο σχοινί θα χρειαστούμε και φτιάχνουμε ένα οχτάρι θηλιά. Στην τελευταία κίνηση βγάζουμε την θηλιά έξω από τον κόμπο σαν να θέλαμε μια μεγάλη θηλιά αλλά σταματάμε εκεί. Περνάμε τις δύο θηλιές μέσα από την μικρή και την τοποθετούμε μαζί με τις κάτω καμπύλες του οχταριού. Τακτοποιούμε και σφίγγουμε τον κόμπο. Αντοχή: 65-75%. www.chockstone.org 32

Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας 7) Καντηλίτσα διπλή θηλιά Ένας ακόμη κόμπος που μας επιτρέπει να έχουμε δυο θηλιές. Δεν έχει την αντοχή του «μίκυ μάους», όμως έχει άλλα πλεονεκτήματα. Είναι πιο μικρός σε όγκο, χρειάζεται λιγότερο μήκος σχοινιού, έχει αυτορυθμιζόμενες θηλιές που μοιράζονται το βάρος, είναι εύκολη η ασφάλιση και από τις δυο θηλιές χωρίς την παρουσία κρίκου. Κατασκευή: Φτιάχνουμε το σχοινί διπλό, κάνουμε στροφή και περνάμε την θηλιά μέσα από τις θηλίτσες της στροφής. Φέρνουμε αυτή την θηλιά πάνω από τις στροφές και περνάμε από μέσα την μεγάλη διπλή θηλιά. Βάζουμε την θηλίτσα στο σημείο που ξεκίνησε κάτω από τον κόμπο και τραβάμε τις μεγάλες θηλιές να σφίξει ο κόμπος. Αντοχή: 60%. www.animatedknots.com 8) Διπλός και τριπλός ψαρόκομπος - ορμιόδεσμος Ίδιοι κόμποι με μόνη διαφορά μια πρόσθετη στροφή. Έχει εφαρμογή όταν θέλουμε να ενώσουμε δυο σχοινιά με διαφορά διαμέτρου μικρότερη των δυο χιλιοστών ή να ενώσουμε τις άκρες του ίδιου σχοινιού κάνοντας λανιέρες «κλειστή αρτάνη». Έχει πολύ μεγάλη αντοχή και δεν γλιστράει ακόμα και με υγρά και λεία σχοινιά. Λύνεται δύσκολα μετά από μεγάλες τάσεις. Υπάρχουν τροχαλίες ειδικά για να περνάει ο συγκεκριμένος κόμπος. Στην κατάβαση ενώνουμε τα σχοινιά αφήνοντας μεγαλύτερο άκρο από το πάνω σχοινί για να κάνουμε θηλιά ασφάλισης. Κατασκευή: Όπως έρχονται αντίθετα τα σχοινιά κάνουμε στροφές με το ένα γύρω από το άλλο. Δυο για τον διπλό, τρεις για τον τριπλό. Όταν ολοκληρώσουμε τις στροφές γυρνάμε πίσω το άκρο και περνάμε από μέσα σφίγγοντας τον κόμπο. Επαναλαμβάνουμε το ίδιο με το δεύτερο σχοινί. Φέρνουμε τους δυο κόμπους κοντά και σφίγγουμε. Αντοχή: διπλός75-95%, τριπλός 80-100%. www.animatedknots.com 33

Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας 9) Διπλά αντίθετα οχτάρια και τριπλά αντίθετα οχτάρια Χρησιμοποιούνται όταν θέλουμε να ενώσουμε σχοινιά της ίδιας διαμέτρου. Το τριπλό οχτάρι είναι για κατάβαση και η θηλιά είναι για ασφάλιση στο πέρασμα του κόμπου. Η μέθοδος κατασκευής είναι όπως στο οχτάρι θηλιά περαστό. Στο τριπλό προσέχουμε το κάτω σχοινί να είναι στην εξωτερική καμπύλη για μεγαλύτερη αντοχή. Κατασκευή: Φτιάχνουμε ένα οχτάρι απλό για τα διπλά οχτάρια, ένα οχτάρι θηλιά για τα τριπλά. Συνεχίζουμε όπως στο οχτάρι θηλιά περαστό, φέρνοντας το δεύτερο σχοινί γύρω από τα οχτάρια με άλλη φορά. Τακτοποιούμε και σφίγγουμε τον κόμπο. Αντοχή: διπλά 65-75%, τριπλά 70-80%. 10) Ένωση ιμάντων www.animatedknots.com Για να ενώσουμε δύο ίδιους ιμάντες ή τα άκρα ενός. Τα άκρα πρέπει να ασφαλίζονται με ταινία ή λάστιχο. Μετά από μεγάλες τάσεις λύνει δύσκολα. Κατασκευή: Κάνουμε έναν απλό κόμπο στον ιμάντα αφήνοντας αρκετό ελεύθερο άκρο. Με τον άλλον ιμάντα ακολουθούμε τον πρώτο αντίθετα αφήνοντας πάλι αρκετό άκρο. Σφίγγουμε τον κόμπο και ασφαλίζουμε τα άκρα. Αντοχή. 55-65%. www.animatedknots.com 34

Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας 11) Ψαλιδιά Ο κόμπος αυτός ασφαλίζει το σχοινί γύρω από κάποιο αντικείμενο, συνήθως κρίκο. Όταν η τάση δεν είναι σταθερή γλιστράει. Είναι ο μικρότερος κόμπος και χρειάζεται ελάχιστο σχοινί. Η αντοχή του σχοινιού με αυτόν τον κόμπο εξαρτάται από την διάμετρο του αντικειμένου γύρω από το οποίο τυλίγεται, για κρίκους είναι περίπου 50%. Γι αυτό δεν πρέπει να προτιμάται από το οχτάρι θηλιά στην κατάβαση και την πεταλούδα στις τραβέρσες. Κατασκευή: Φτιάχνουμε διαδοχικά δυο αντίθετες στροφές στο σχοινί. Φέρνουμε τη μια πάνω από την άλλη και περνάμε από μέσα τους το αντικείμενο. 12) Μισή ψαλιδιά knotalotsailing.wordpress.com Ένας κόμπος με πολλές εφαρμογές χρησιμοποιείται ως τροχαλία ή ως μηχανισμός ασφαλείας, σε τυρολέζικες τραβέρσες με τάση, και σε περίπτωση ανάγκης ως καταβατήρας. Το φορτίο τοποθετείται στο σταθερό άκρο που βγαίνει προς τα κάτω. Το άλλο άκρο φρενάρει το σχοινί ανάλογα με την θέση του, οι ρόλοι μπορεί να αλλάξουν μεταξύ των δύο άκρων φτιάχνοντας έναν ίδιο ανάποδο κόμπο. Η μισή ψαλιδιά μπορεί να ασφαλιστεί με έναν μουλαρόκομπο με κρίκο ή χωρίς. Δουλεύει καλύτερα με κρίκους οβάλ ή αχλάδι, κυκλικής διατομής. Για να αποφύγουμε φθορά του κρίκου από την τριβή με το σχοινί, ειδικά το λερωμένο, μεταχειριζόμαστε ατσάλινο κρίκο. Το φορτίο που μπορεί να συγκρατήσει εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που συμβάλλουν στην τριβή μέσα στον κόμπο. Κατασκευή. Φτιάχνουμε δυο αριστερόστροφες αγκύλες. Στρίβουμε την δεύτερη και την τοποθετούμε πάνω από την πρώτη. Περνάμε τον κρίκο μέσα από τις δύο θηλιές. Το σταθερό άκρο είναι από την πλευρά της πρώτης αγκύλης. snowguide.gr 35

Απλοί κόμποι σπηλαιολογίας 13) Προύσικ Αυτοσφιγγόμενοι κόμποι Ένας κόμπος με πολλές παραλλαγές που εφαρμόζεται όταν θέλουμε ένα αντιολισθητικό δέσιμο γύρω από ένα σχοινί. Έχει χρήση φρένου στην ανάβαση ή την ανύψωση βάρους. Ο απλός προύσικ είναι ο μόνος που δουλεύει αμφίδρομα. Άλλοι κόμποι τύπου προύσικ που χρησιμοποιούμε είναι ο Κλέμχαϊστ, ο Μπάχμαν και ο Μπλέηκ. Υπάρχουν τροχαλίες που χρησιμοποιούν τον προύσικ ως φρένο ώστε να κινείται το σχοινί προς μια κατεύθυνση. Γενικότερα για τους κόμπους τύπου προύσικ ισχύουν οι παρακάτω κανόνες: α) Η διάμετρος του σχοινιού που τυλίγεται είναι 2/3 ή και μικρότερη του σχοινιού στο οποίο θα τυλιχτεί. Όσο μικραίνει η διάμετρος μεγαλώνει το σφίξιμο αλλά μικραίνει η αντοχή. Μόνο ο «Μπλέηκ» είναι εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα και γίνεται με το ίδιο σχοινί. β) Αν υπάρχει ένωση στο σχοινάκι την κρατάμε εκτός κόμπου σε ευθεία. γ) Σε υγρά ή παγωμένα σχοινιά αχρηστεύεται ο κόμπος και γλιστράει παραπάνω στροφές δεν ωφελούν. Κατασκευή: Κάνουμε μια θηλιά με το μικρό σχοινί γύρω από το μεγάλο. Ξαναπερνάμε άλλη μια φορά και σφίγγουμε προσέχοντας να μην επικαλύπτονται οι στροφές. www.animatedknots.com Άγγελος Κανάριος 36

3. Αρμάτωμα σπηλαίων Βασικές αρχές αρματώματος O Δεκάλογος του ασφαλούς αρματώματος 1. Σίγουρη κεντρική δεσιά 2. Αρματώνουμε την ζώνη επικινδυνότητας 3. Απομακρύνουμε τις σαθρές πέτρες 4. Μας καθοδηγεί ο «Παράγοντας Πτώσης». 5. Αποφεύγουμε τις τριβές - Προβλέπουμε τις τριβές. 6. Αποφεύγουμε τα νερά, τις πέτρες και τα σαθρά τμήματα των τοιχωμάτων - επιλογή διαδρομής. 7. Αρματώνουμε ψηλά. 8. Αρματώνουμε ΑΠΛΑ - Με «καθαρές» γραμμές. 9. Αρματώνουμε άνετα 10. Αρματώνουμε με φαντασία Παραδείγματα 37

Βασικές αρχές αρματώματος Εικόνες: Αρματώματα, σημειώσεις ΣΠΕΛΕΟ 2007 38

Ασφάλεια εκτεθειμένης ζώνης Βασικές αρχές αρματώματος Το αρμάτωμα ενός σπηλαίου συνήθως ξεκινά πριν την είσοδό του, προκειμένου να εξασφαλίσει την ασφαλή πρόσβαση μέχρι αυτήν. Ακόμη κι όταν το σπήλαιο είναι οριζόντιο, ενδέχεται η διαδρομή προς την είσοδό του να είναι επικίνδυνη (σε γκρεμό κλπ), οπότε θα πρέπει να ασφαλιστεί. Σε κάθε περίπτωση, η ασφάλιση πρέπει να ξεκινά πριν από το πρώτο σημείο πλησίον του σπηλαίου όπου υπάρχει έστω και η παραμικρή πιθανότητα ολίσθησης του σπηλαιολόγου. Επίσης, πριν συνεχίσουμε με το καθαυτό αρμάτωμα του σπηλαίου, θα πρέπει να απομακρύνουμε από την εκτεθειμένη ζώνη τυχόν υλικά που μπορεί να απειλήσουν την ασφάλεια του αρματώματος και των σπηλαιολόγων, όπως κλαδιά (τα οποία μπορούν να παρασυρθούν και να μπλεχτούν στο σχοινί) ή πέτρες (οι οποίες μπορούν να παρασυρθούν και να τραυματίσουν το σχοινί ή και τον σπηλαιολόγο). Ας σημειώσουμε εδώ ότι το ίδιο θα πρέπει να κάνουμε και μέσα στο σπήλαιο, όπου μπορεί και πάλι να συναντήσουμε σημεία με αποσπώμενο υλικό (σαθρά τοιχώματα, πέτρες έτοιμες να ξεκολλήσουν κλπ). Αν δεν γνωρίζουμε το σπήλαιο, ή γνωρίζουμε εκ των προτέρων ότι υπάρχουν τέτοια σημεία, είναι φρονιμότερο να έχουμε το σχοινί πάνω μας (σε σάκο) όταν αρματώνουμε (να μην το ρίξουμε, δηλαδή, μέσα στο σπήλαιο), ούτως ώστε να μπορούμε, αν χρειαστεί, ν απομακρύνουμε τυχόν επικίνδυνα υλικά χωρίς να το τραυματίσουμε. Σε περίπτωση που υπάρχει σάρα, είτε στην είσοδο είτε και στα ενδότερα του σπηλαίου, θα ήταν καλό, αν μπορούμε, να την αποφύγουμε, και ν αρματώσουμε από άλλο σημείο, καθώς ο εκάστοτε σπηλαιολόγος (ή και το σχοινί όσο χρησιμοποιείται) μπορεί να παρασύρει πέτρες ανά πάσα στιγμή. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε περίπτωση έντονης βροχόπτωσης, οπότε θα πρέπει να υπάρχει πάντα μετεωρολογική ενημέρωση πριν την οργάνωση μιας αποστολής. 39

Βασικές αρχές αρματώματος Εικόνες: Αρματώματα, σημειώσεις ΣΠΕΛΕΟ 2007 40

Βασικές αρχές αρματώματος Επιλογή της ιδανικής διαδρομής εντός του σπηλαίου Σε περίπτωση στεγνού οριζόντιου σπηλαίου: Όσον αφορά την προσωπική μας ασφάλεια, επειδή ένα ζωντανό σπήλαιο δεν είναι ποτέ εντελώς στεγνό, θα πρέπει να φροντίζουμε να περνάμε από τα σημεία που φαίνονται όσο το δυνατόν λιγότερο ολισθηρά. Σε περίπτωση οριζόντιου υπόγειου ποταμού: Ακόμη κι όταν είμαστε εξοπλισμένοι κατάλληλα (με στολές νεοπρέν κλπ), καλό θα ήταν να επιλέγουμε τα επιμέρους στεγνά μέρη του σπηλαίου και το πιο ρηχό μέρος του ποταμού, προκειμένου η διαδρομή μας να είναι πιο ξεκούραστη, αλλά και να βρεχόμαστε όσο το δυνατόν λιγότερο. Σε περίπτωση στεγνού κάθετου σπηλαίου: Εδώ η ιδανική διαδρομή ορίζεται από το ασφαλέστερο αρμάτωμα. Παρατηρούμε με προσοχή τα τοιχώματα του σπηλαίου (και τα ελέγχουμε με το σφυρί μας πριν αρματώσουμε), καθώς και τα επιμέρους σημεία όπου προσφέρεται η εναλλακτική του βραχοδεσίματος, η χρήση ενός σταλακτιτικού σχηματισμού για παράκαμψη κλπ. Σε κάθε περίπτωση προσέχουμε κυρίως να μην τρίβεται το σχοινί μας στο βράχο. Σε περίπτωση κάθετου σπηλαίου με υπόγειο ποτάμι: Κι εδώ ισχύουν όσα και στο στεγνό κάθετο σπήλαιο, μόνο που στην περίπτωση αυτή καλό θα είναι να προσπαθήσουμε ν αποφύγουμε όσο γίνεται το νερό, τόσο για τη δική μας άνεση όσο και για την προστασία των υλικών. Σε όλες τις περιπτώσεις: Όσον αφορά την προστασία του ίδιου του σπηλαίου, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ανεξερεύνητο σπήλαιο, οπότε και επιλέγουμε πρώτοι από πού θα περάσουμε, θα πρέπει να επιλέγουμε τη διαδρομή που θα επιφέρει όσο το δυνατόν λιγότερες φθορές στο σπήλαιο. Ειδικά όταν ο στολισμός είναι πυκνός και εύθραυστος, θα πρέπει οι σπηλαιολόγοι ν ακολουθούν την ίδια διαδρομή, προκειμένου να μην προκαλέσουν επιπλέον φθορές. Όσον αφορά την πανίδα του σπηλαίου, και ιδιαίτερα τις νυχτερίδες, θα πρέπει να φροντίζουμε να τις ενοχλούμε όσο γίνεται λιγότερο. Εννοείται ότι σε περίπτωση που χαρτογραφούμε ή φωτογραφίζουμε το σπήλαιο, θα πρέπει να καλύψουμε, ει δυνατόν, όλα τα μέρη του, οπότε σ αυτήν την περίπτωση χρειάζεται περισσότερη προσοχή. 41

Βασικές αρχές αρματώματος Ασφαλή δεσίματα Φυσικές ασφάλειες Δέντρα Στο αρμάτωμα πρόσβασης μπορούν να χρησιμοποιηθούν και δέντρα που βρίσκονται κοντά στην είσοδο του σπηλαίου. Σ αυτήν την περίπτωση θα πρέπει αφενός να βεβαιωθούμε ότι ο κορμός του δέντρου είναι ανθεκτικός (πράγμα που σχετίζεται με το πάχος του ή και με το είδος του δέντρου, ενώ πρέπει ν αποφεύγονται τα ξεραμένα δέντρα) και αφετέρου να εξετάσουμε το έδαφος γύρω από το δέντρο, προκειμένου να αποκλείσουμε την πιθανότητα τυχόν εκρίζωσής του. Βράχοι Τόσο στο αρμάτωμα πρόσβασης όσο και μέσα στο σπήλαιο μπορούν να χρησιμοποιηθούν και βραχοδεσίματα. Και πάλι θα πρέπει να βεβαιωθούμε τόσο για την ποιότητα του βράχου (αναζητούμε σκληρά και συμπαγή πετρώματα) όσο και για τη θέση του στο σπήλαιο, προκειμένου να αποκλείσουμε την πιθανότητα τυχόν αποκόλλησης μέρους ή και ολόκληρου του βράχου αντίστοιχα. Alpine caving techniques 42

Βασικές αρχές αρματώματος Τεχνητές ασφάλειες Επιθεωρούμε τον χώρο και εντοπίζουμε τα πιο ασφαλή σημεία για αρμάτωμα (αποφεύγουμε, ει δυνατόν, τα σημεία κοντά σε σάρες, σαθρά τοιχώματα, ροή νερού κλπ), από τα οποία επιλέγουμε εκείνο που μας εξασφαλίζει την πιο απρόσκοπτη μετάβαση προς το σημείο που, από πάνω τουλάχιστον, φαίνεται ως πιο πιθανό για την επόμενη αγκύρωση (εφόσον, βέβαια, το κατέβασμα δεν καταλήγει σε πατάρι, ή ενδεχομένως και στον πάτο του σπηλαίου). Αφού επιλέξουμε το σημείο αγκύρωσης, πριν τρυπήσουμε, χτυπάμε τον βράχο με το σφυρί μας. Αν ο ήχος παραπέμπει σε κούφιο πέτρωμα, επιλέγουμε κάποιο άλλο σημείο. Αν ο ήχος από το χτύπημα του σφυριού παραπέμπει σε συμπαγές πέτρωμα, τότε μπορούμε να τρυπήσουμε. Η πρώτη αγκύρωση είναι πάντα διπλή. Το ίδιο συμβαίνει και με οποιαδήποτε αγκύρωση πάνω από μεγάλα κατεβάσματα, καθώς και με την τελευταία κατάβαση πριν από τον πάτο ενός σπηλαίου. 43

Βασικές αρχές αρματώματος 44

Βασικές αρχές αρματώματος Αλλαγές Προκειμένου να αποφύγουμε το τρίψιμο του σκοινιού με το βράχο ή κάποιο εμπόδιο γενικότερα, δημιουργούμε αλλαγές ή παρακάμψεις. Στο αρμάτωμα θα πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας την επόμενη αλλαγή, πράγμα που σημαίνει ότι θα πρέπει να ελέγξουμε αν από το ένα σημείο στο άλλο τρίβει το σχοινί κλπ. Όταν δεν μπορούμε ν αποφύγουμε την τριβή, χρησιμοποιούμε συρματόσχοινο, dyneema, προφυλακτικό σχοινιού, ή τοποθετούμε κάποιον σάκο στο σημείο τριβής κλπ, ανάλογα με την περίπτωση, εφόσον βέβαια αποκλείσουμε την περίπτωση να δημιουργήσουμε παράκαμψη. Προσοχή χρειάζεται στην δημιουργία της λούπας στις αλλαγές. Αν είναι μικρή ενδέχεται να μην επαρκεί ώστε ο σπηλαιολόγος να μπορεί να κάνει πλήρη ασφάλιση στον καταβατήρα του. Αν είναι μεγάλη, αυτό σημαίνει μεγαλύτερη πτώση σε περίπτωση αστοχίας της αγκύρωσης στην οποία καταλήγει. Τέλος, εκτός από τις περιπτώσεις φθοράς του σκοινιού, αλλαγές τοποθετούμε σε μεγάλα κατεβάσματα, για να μειώσουμε τους χρόνους αναμονής της ομάδας, καθώς στο σκοινί μπορούν να ανέβουν ταυτόχρονα περισσότεροι σπηλαιολόγοι. (ένας ανά τμήμα σκοινιού ανάμεσα στις αλλαγές). 45

Βασικές αρχές αρματώματος 46

Βασικές αρχές αρματώματος Εικόνες: Αρματώματα, σημειώσεις ΣΠΕΛΕΟ 2007 47

Βασικές αρχές αρματώματος Αλλαγές με εκκρεμές Σκοπός τους είναι να μας βοηθήσουν α) να φτάσουμε σε σημεία που αποκλίνουν από την κάθετη διαδρομή για να έχουμε πρόσβαση σε τμήματα του σπηλαίου όπου δεν μπορούμε να πάμε με ευκολότερο τρόπο, β) να αποφύγουμε σημεία που βρίσκονται στην κάθετη διαδρομή, πχ για να αποφύγουμε βράχο που δεν είναι σταθερός, για να κάνουμε πιο σωστό το αρμάτωμα αποφεύγοντας πολλές άσκοπες κοντινές αλλαγές ή απλώς να αποφύγουμε το μπάνιο σε μια κρύα και βαθιά λίμνη. Η διαδικασία είναι αυτή που ακολουθούμε όταν κάνουμε κούνια. Με τον καταβατήρα κλειδωμένο ξεκινάμε την κίνηση α) σπρώχνοντας/ τραβώντας με τα πόδια ή τα χέρια τον τοίχο ή κάποιο άλλο σημείο του βράχου ή β) με τη βοήθεια του σπηλαιολόγου που ακολουθεί και βρίσκεται πιο πάνω. Κρίνουμε αν χρειάζεται διόρθωση της θέσης μας προς τα κάτω (ξεκινάμε από λίγο ψηλότερα επειδή διόρθωση θέσης προς τα επάνω απαιτεί περισσότερη προσπάθεια και χρόνο, εκτός αν χρησιμοποιούμε καταβατήρα STOP). Συνεχίζουμε να κερδίζουμε ορμή σε κάθε διαδρομή του εκκρεμούς μέχρι να φτάσουμε το επιθυμητό σημείο. Αν είναι εύκολο κρατάμε τη θέση που θέλουμε να δημιουργήσουμε την αλλαγή χρησιμοποιώντας τα πόδια μας. Αν αυτό είναι δύσκολο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα γάντζο όπως αυτόν της εικόνας. Αν υπάρχει η δυνατότητα δενόμαστε με ιμάντα από κατάλληλη προεξοχή ή τρύπα στο βράχο. Αλλαγή με εκκρεμές ακολουθούμενη από δύο παρακάμψεις προς αποφυγή κρύου ντούς. Vertical, κεφ. 4. Rigging Petzl Skyhook 48

Βασικές αρχές αρματώματος Σημεία προσοχής 1. Όταν κάνουμε εκκρεμές βεβαιωνόμαστε ότι το σκοινί δεν τρίβεται σε βράχο πιο πάνω! 2. Δεν κάνουμε μεγάλη οριζόντια απόσταση σε σχέση με την κατακόρυφη! Ένα γενικό όριο είναι το 25% - 5 μέτρα εκκρεμές για 20 μέτρα σκοινί πάνω από το σπηλαιολόγο. 3. Προσοχή ακόμα και σε μικρά εκκρεμή, μπορεί να χτυπήσουμε στον απέναντι τοίχο ο οποίος μπορεί να έχει αιχμηρές προεξοχές και δεν θα είναι πάντα με τα πόδια και τα χέρια η συνάντηση! 4. Ένας βαρύς σάκος δεμένος με σχετικά μακρύ κορδονέτο από τη ζώνη του σπηλαιολόγου δημιουργεί αντίθετες παλινδρομήσεις και ακυρώνει την προσπάθεια. Αν πρέπει να τον έχετε, τουλάχιστον δέστε τον όσο πιο κοντά σας μπορείτε πάνω στον κεντρικό κρίκο. 5. Συνήθως οι αλλαγές με εκκρεμές γίνονται με διπλή αγκύρωση. Αν είναι απλή αγκύρωση και αστοχήσει θα αλλάξει πολύ η διαδρομή του σκοινιού. 6. Πόσο σκοινί θα αφήσουμε; Πρέπει το σκοινί να αρκεί για να κατεβούν οι επόμενοι σπηλαιολόγοι. Λαμβάνουμε υπόψη μας την ελαστικότητα του μήκους σκοινιού που προηγείται (όπως και στις απλές αλλαγές) αλλά και την οριζόντια απόσταση από την κατακόρυφο. Παρακάμψεις Οι παρακάμψεις αποτελούν έναν εναλλακτικό τρόπο αποφυγής τριβής του σκοινιού με το βράχο αντί της αλλαγής. Είναι ταχύτερες στην κατασκευή τους σε σχέση με τις αλλαγές. Αρμάτωμα Η ασφάλεια παίρνει λιγότερη τάση απ ότι μια αλλαγή, έτσι μπορούμε να ασφαλίσουμε και σε σημεία που θα αποκλείαμε για αλλαγή Χρησιμοποιούμε πάντα απλό κρίκο Προσέχουμε τη γωνία που σχηματίζει το σκοινί. Αν είναι μικρότερη από 120 απαιτείται διπλό αρμάτωμα. Προσοχή στο μήκος του ιμάντα, να είναι εύκολα προσβάσιμος ο απλός κρίκος από τους σπηλαιολόγους Σε σχέση με τις αλλαγές + ταχύτερη υλοποίηση + ταχύτερο ανέβασμα και κατέβασμα + απαιτεί λιγότερο εξοπλισμό δεν μπορεί να μπει ο επόμενος στο σκοινί, μέχρι αυτός που ανεβαίνει/ κατεβαίνει βγει από το σκοινί. 49

Βασικές αρχές αρματώματος Ένωση σκοινιών Α. Ένωση σκοινιών στο μέσο της κατάβασης Με τριπλό οχτάρι Μόνο για σκοινιά ίδιας διαμέτρου Vertical 2007 Με διπλό ψαρόκομπο Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για σκοινιά διαφορετικών διαμέτρων Και στις δύο περιπτώσεις φροντίζουμε να αφήσουμε αρκετό σκοινί για να κάνουμε οχτάρι ώστε να μπορεί ο σπηλαιολόγος να περάσει τον κόμπο. Ακόμα καλύτερα είναι το πρώτο σκοινί κατάβασης, αυτό που τελειώνει, να έχει ήδη διπλό οχτάρι ώστε να είναι έτοιμο για την ένωση σκοινιών. Β. Ένωση σκοινιών στην αλλαγή Όταν βλέπουμε ότι το σκοινί τελειώνει σε μια αλλαγή, και προκειμένου να αποφύγουμε την ένωση των σκοινιών πολύ κοντά σε αυτήν προτιμάμε να ενώσουμε τα σκοινιά στον κρίκο της αλλαγής. Αυτό γίνεται με περαστό οχτάρι στο οχτάρι και τον κρίκο της αλλαγής. Προσοχή: Το σκοινί που τελειώνει πρέπει οπωσδήποτε να είναι μαζεμένο και δεμένο κοντά στην αλλαγή και να έχει κόμπο στο τέλος του! 50

Βασικές αρχές αρματώματος Τραβέρσες Οι τραβέρσες χρησιμοποιούνται κυρίως για την οριζόντια (ή με μικρή κλίση) μετακίνησή μας στα σπήλαια σε σημεία που είναι επικίνδυνα. Αυτά μπορεί να είναι πέρασμα πολύ κοντά σε βαθιά διάκλαση, προσέγγιση απέναντι σημείου πάνω από ένα βάραθρο κ.ά. Τραβέρσα προσέγγισης 1. Χρήση Σε μια εξερεύνηση πολλά σημεία του σπηλαίου δεν είναι προσπελάσιμα και χρειάζονται πρόσθετες τεχνικές για την προσέγγιση τους. Μια από τις τεχνικές αυτές είναι και η τραβέρσα προσέγγισης. Με τη χρήση αυτής της τεχνικής μπορούμε να αποφύγουμε σημεία, τα οποία θα ήταν επικίνδυνα για την ασφάλεια των σπηλαιολόγων π.χ. πτώση νερών, πετρών, αντικειμένων κ.λ.π. 2. Κατασκευή Ξεκινάμε το αρμάτωμα της τραβέρσας με δύο καρφιά (κόμπος διπλό οχτάρι). Η απόσταση μεταξύ των επόμενων σημείων θα πρέπει να είναι τουλάχιστον μισό μέτρο. Οι κόμποι που χρησιμοποιούμε για την κατασκευή της τραβέρσας είναι: α) πεταλούδα, κόμπος που λειτουργεί με τάση από τρία σημεία: μία στην λούπα, και δύο στις άκρες του κόμπου. β) ψαλιδιά. Το πλεονέκτημα αυτού του κόμπου είναι ότι με τη χρήση του μπορεί να τεντωθεί και να ρυθμιστεί πολύ εύκολα η τραβέρσα. Το μειονέκτημα είναι ότι μετά την τάση που θα πάρει λύνει πολύ δύσκολα. Για την κατασκευή της μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα ειδικά άγκιστρα (HOOKS) ώστε να έχουμε μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ των δύο σημείων. 3. Πέρασμα τραβέρσας 3.1. Κατά την κατάβαση Φτάνουμε στο ύψος των δύο καρφιών. Περνάμε την κοντή μας ασφάλεια στο σκοινί της τραβέρσας. Λύνουμε τον καταβατήρα και κρεμόμαστε στην κοντή μας ασφάλεια. Διπλώνουμε την μακριά μας ασφάλεια και την περνάμε στον κεντρικό κρίκο της ζώνης. Βάζουμε έναν κρίκο στη μέση της μακριάς ασφάλειας και τον περνάμε στο σκοινί της τραβέρσας. Βγάζουμε το ποδοστήριο από το φρένο χειρός (μανίλια) και το βάζουμε μπροστά από τις ασφάλειες μας (προς την πορεία μας) Πλησιάζοντας στο επόμενο καρφί πατάμε στο ποδοστήριο και περνάμε την μια ασφάλεια στο επόμενο σκοινί. Κάνουμε το ίδιο και με τη δεύτερη ασφάλεια. Επαναλαμβάνουμε όσες φορές χρειαστεί. Φτάνοντας στην έξοδο της τραβέρσας βάζουμε την κοντή μας ασφάλεια στον κρίκο της αλλαγής. Βγάζουμε την μακριά μας ασφάλεια από τον κεντρικό κρίκο και την βάζουμε στο φρένο χειρός (μανίλια), τοποθετούμε πάνω και το ποδοστήριο. Δένουμε τον καταβατήρα στο σκοινί και...φύγαμε! 51

Βασικές αρχές αρματώματος 3.2 Κατά την ανάβαση Φτάνουμε με τα φρένα μας κοντά στον κόμπο της αλλαγής. Περνάμε την κοντή μας ασφάλεια στον κρίκο του κόμπου. Διπλώνουμε την μακριά μας ασφάλεια και την περνάμε στον κεντρικό κρίκο της ζώνης. Βάζουμε έναν κρίκο στη μέση της μακριάς ασφάλειας και τον περνάμε στο σκοινί της τραβέρσας. Βγάζουμε το φρένο μέσης (κρολ). Βάζουμε την κοντή μας ασφάλεια στο σκοινί της τραβέρσας. Βγάζουμε το ποδοστήριο από το φρένο χειρός (μανίλια) και το βάζουμε μπροστά από τις ασφάλειες μας (προς την πορεία μας) Συνεχίζουμε όπως και στην κατάβαση. Φτάνοντας στο τέλος της τραβέρσας βγάζουμε την μακριά μας ασφάλεια από τον κεντρικό κρίκο και την βάζουμε στο φρένο χειρός (μανίλια), τοποθετούμε πάνω και το ποδοστήριο. Κάνουμε την αλλαγή και ανεβαίνουμε. ΠΡΟΣΟΧΗ Αντί να διπλώσουμε την μακριά μας ασφάλεια μπορούμε σαν δεύτερη ασφάλεια να χρησιμοποιήσουμε έναν κρίκο στον κεντρικό μας. Αυτό θα μας δώσει το πλεονέκτημα να είμαστε πιο κοντά στο σκοινί. Το ποδοστήριο και το φρένο χειρός (μανίλια) θα είναι συνδεμένα με τη μακριά μας ασφάλεια και έτσι δεν υπάρχει κίνδυνος να χαθούν. ΚΙΝΔΥΝΟΣ Δεν κρεμάμε ποτέ διπλή τη μακριά μας ασφάλειας χωρίς κρίκο στο σκοινί της τραβέρσας. Θα κοπεί το σκοινί. Τυρολέζικη τραβέρσα Χρήση Μερικές φορές χρειάζεται μέσα στο σπήλαιο να μετακινηθούμε από το ένα σημείο στο άλλο περνώντας πάνω από επικίνδυνα σημεία και στη διαδρομή της μετακίνησής μας δεν υπάρχει κοντινός βράχος για αρμάτωμα. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε την τυρολέζικη τραβέρσα. Η τυρολέζικη τραβέρσα: Τεντώνει από τη μια πλευρά. Χαλαρώνει και από τις δυο πλευρές. Το σύστημα στηρίζεται πάντα σε τρία αρματώματα με ισοσταθμισμένο ρελέ. Κατασκευή τυρολέζικης τραβέρσας Υπάρχουν δύο τεχνικές για την κατασκευή της τυρολέζικης τραβέρσας. α. Με τη χρήση καταβατήρα blocan Υλικά: Σκοινί λανιέρα, 6 καρφιά, 6 πλακέτες, 8 κρίκους ασφαλείας, 2 κρίκους απλούς. Για το παλάγκο 1 basic, 1 τροχαλία, 1 κρίκο ασφαλείας. 1η άκρη Στηρίζεται πάντα σε τρία αρματώματα (τραβέρσας) με ισοσταθμισμένο ρελέ. Αρματώνουμε τρία σημεία Φτιάχνουμε το ρελέ. Πάνω στον κρίκο του ρελέ κάνουμε μισή ψαλιδιά και ασφαλίζουμε (με κόμπο και κρίκο) 52

Βασικές αρχές αρματώματος 2η άκρη Αρματώνουμε τρία σημεία Φτιάχνουμε το ρελέ Βάζουμε τον καταβατήρα blocan στον κρίκο του ρελέ Περνάμε το σκοινί στον καταβατήρα Κάνουμε το παλάγκο για να τεντώσουμε την τραβέρσα. Μπορούμε να κάνουμε και δεύτερο παλάγκο για μεγαλύτερη ευκολία στο τέντωμα της τραβέρσας. Τεντώνουμε Ασφαλίζουμε τον καταβατήρα (ολόκληρη ασφάλεια, όπως στον απλό καταβατήρα) Ισοσταθμισμένο ρελέ Υλικά: Σκοινί Αρματώνουμε τρία καρφιά Περνάμε τη λανιέρα μέσα από τους τρεις κρίκους (ασφαλείας) α) κρατάμε τη μια άκρη της λανιέρας. β) τραβάμε τη λανιέρα ανάμεσα από τον 1ο και 2ο κρίκο και γυρίζουμε έτσι ώστε η λανιέρα να σχηματίσει ένα Χ. κρατάμε τις δύο άκρες μαζί. γ) τραβάμε τη λανιέρα ανάμεσα από τον 2ο και 3ο κρίκο, ακολουθούμε την ίδια διαδικασία. Ενώνουμε τις τρεις άκρες με έναν κρίκο ασφαλείας και ισοσταθμίζουμε το ρελέ. Για το ρελέ, εάν δεν έχουμε ιμάντα ή λανιέρα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το ίδιο σκοινί που θα κάνουμε την τραβέρσα απομονώνοντας το τμήμα που θα χρησιμοποιηθεί στο ισοσταθμισμένο ρελέ. Η διαδικασία είναι η εξής: Παίρνουμε τη μία άκρη του σκοινιού και κάνουμε θηλιά.( πεταλούδα, οχτάρι) Ακολουθούμε την παραπάνω διαδικασία και κάνουμε το ρελέ. Αφού κάνουμε το ρελέ, βάζουμε στον κρίκο του τα υλικά που θα χρησιμοποιήσουμε (καταβατήρα, τροχαλία) και αφήνουμε αρκετό μπόσικο σκοινί ανάμεσα στον κόμπο του ρελέ και τα υλικά (καταβατήρα, τροχαλία). Σταθεροποιούμε το σκοινί που θα γίνει η τραβέρσα. β. Με τη χρήση 5 κρίκων (χωρίς υλικά) Μισή ψαλιδιά Υλικά: Σκοινί λανιέρα, 6 καρφιά, 6 πλακέτες, 9 κρίκους ασφαλείας. Για το παλάγκο (τέντωμα τραβέρσας) 1 κρίκο ασφαλείας. 1η άκρη Στηρίζεται πάντα σε τρία αρματώματα (τραβέρσας) με ισοσταθμισμένο ρελέ. Αρματώνουμε τρία σημεία Φτιάχνουμε το ρελέ Πάνω στον κρίκο του ρελέ κάνουμε μισή ψαλιδιά και ασφαλίζουμε (με κόμπο και κρίκο) 53

Βασικές αρχές αρματώματος 2η άκρη Στηρίζεται πάντα σε τρία αρματώματα (τραβέρσας) με ισοσταθμισμένο ρελέ. Αρματώνουμε τρία σημεία Φτιάχνουμε το ρελέ Πάνω στον κρίκο του ρελέ κάνουμε μισή ψαλιδιά Στο σκοινί της τραβέρσας κάνουμε μια πεταλούδα την οποία θα χρησιμοποιήσουμε σαν παλάγκο Στην θηλιά της πεταλούδας βάζουμε έναν κρίκο Περνάμε μέσα από τον κρίκο το σκοινί που θα τεντώσουμε την τραβέρσα Τεντώνουμε Ασφαλίζουμε (με κόμπο και κρίκο). Πέρασμα τραβέρσας Με την κοντή μας ασφάλεια περασμένη στο σκοινί και την μακριά μας ασφάλεια στο σκοινί ασφαλείας. Με τροχαλία περασμένη στο σκοινί και με έναν κρίκο από τον κεντρικό μας και την κοντή μας ασφάλεια στο σκοινί ασφαλείας Με κρίκο περασμένο στον κεντρικό μας και την κοντή μας ασφάλεια στο σκοινί ασφαλείας. Με τα φρένα μας Είναι σίγουρο ότι η τραβέρσα, όσο καλά τεντωμένη και αν είναι, θα πάρει μπόσικα. Έτσι σε κάποιο σημείο θα κάνει κοιλιά, σε αυτή την περίπτωση βάζουμε τα φρένα μας και συνεχίζουμε. ΠΡΟΣΟΧΗ: Δεν χρησιμοποιούμε ψαλιδιά γιατί όταν πάρει τάση δεν λύνεται εύκολα. Σε αυτή την τεχνική υπάρχει πάντα σκοινί ασφαλείας. Σε κάθε τρόπο εάν υπάρχει έλλειψη υλικών μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα προσωπικά μας υλικά. Αντί για basic, το φρένο μέσης (κρολ), το φρένο χειρός (μανίλια), εάν έχουμε T- block, ακόμα και κόμπο (προυζικ) για το τέντωμα της τραβέρσας. Κεκλιμένη τραβέρσα (sloping) Χρήση Η κεκλιμένη καθοδηγούμενη τραβέρσα (guide γκιντέ) χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να αποφύγουμε ένα εμπόδιο (χάσμα, λίμνη) και ο βράχος δεν μας επιτρέπει να στήσουμε οριζόντια τραβέρσα προσέγγισης που θα προηγηθεί της κατάβασης. Στήσιμο 1. Αρματώνουμε την αρχή της τραβέρσας με δύο καρφιά (κόμπος διπλό οχτάρι). 2. Από ένα τρίτο καρφί, αρματώνουμε το σκοινί οδηγό. 3. Ο πρώτος που θα κατέβει και θα τη στήσει, κατεβαίνει κανονικά από το σκοινί της τραβέρσας. Θα πρέπει να φτάσει και να προσπεράσει με προσοχή το εμπόδιο, ίσως και να χρειαστεί να κολυμπήσει, αν σκοπός είναι η αποφυγή λιμνούλας, έχοντας μαζί του και το σκοινί οδηγό. 54

Βασικές αρχές αρματώματος Κατάβαση 1. Ο σπηλαιολόγος ασφαλίζεται με την κοντή του λανιέρα στην αλλαγή 2. Βάζει τον καταβατήρα του στο σκοινί κατάβασης της κεκλιμένης τραβέρσας και τον κλειδώνει. 3. Βγάζει την κοντή του λανιέρα από την αλλαγή και τη βάζει στο σκοινί οδηγό. Εναλλακτικά μπορεί να βάλει και τη μακριά του λανιέρα. 4. Ξεκλειδώνει τον καταβατήρα του και ξεκινάει την κατάβαση, ελέγχοντάς την με τον καταβατήρα του. ΠΡΟΣΟΧΗ: Πολύ αρχή κατάβαση μπορεί να «κρεμάσει» τον σπηλαιολόγο αν δεν είναι πολύ καλά τεντωμένο το σκοινί οδηγός. Σε αυτήν την περίπτωση ο σπηλαιολόγος πρέπει να βοηθήσει με τα χέρια του ή με τα φρένα του για να φτάσει στο τέλος της τραβέρσας. Ανάβαση Α τρόπος: Ο σπηλαιολόγος βάζει τα φρένα του στο σκοινί της τραβέρσας και τη κοντή λανιέρα του στο σκοινί οδηγό. Όταν το σκοινί ανάβασης αρχίζει πλέον να είναι κάθετο, βγάζει την κοντή λανιέρα και συνεχίζει την ανάβαση. Β τρόπος: Ο σπηλαιολόγος βάζει τo φρένο στήθους στο σκοινί της τραβέρσας και τη μανίλια (ενωμένη με τη μακριά λανιέρα) στο σκοινί οδηγό. Στο ίδιο σκοινί βάζει την κοντή λανιέρα μαζί με το ποδοστήριο. Ξαρμάτωμα σπηλαίου Υπάρχουν δύο τρόποι ξαρματώματος: 1ος τρόπος Ο τελευταίος ανεβαίνοντας λύνει όλους τους κόμπους και παίρνει τους κρίκους και τις πλακέτες μαζί. Το σκοινί το αφήνει να κρέμεται. Όταν βγει από το σπήλαιο, η υπόλοιπη ομάδα μαζεύει το σκοινί. 2ος τρόπος Ο τελευταίος ανεβαίνει κα βάζει τα υλικά στο σάκο χωρίς να λύσει τους κόμπους και χωρίς να βγάλει τους κρίκους και τις πλακέτες από αυτούς. Ανεβαίνει μαζί με το σάκο. Όταν βγει έξω η υπόλοιπη ομάδα βγάζει το σκοινί, λύνει τους κόμπους και μαζεύει τα υλικά. Αυτός ο τρόπος βοηθάει στη δημιουργία χαρτογράφησης αρματώματος. 55

Βασικές αρχές αρματώματος Παραδείγματα Σημειώσεις Β επιπέδου 2007 Ασφάλεια εκτεθειμένης ζώνης Γεωργοπούλου Ξένια Επιλογή της ιδανικής διαδρομής Γεωργοπούλου Ξένια Ασφαλή δεσίματα Γεωργοπούλου Ξένια Αλλαγές Γεωργοπούλου Ξένια Αλλαγές με εκκρεμές Αθανασόπουλος Βασίλης Παρακάμψεις Νικολαΐδου Χάρις Ένωση σκοινιών Νικολαΐδου Χάρις Τραβέρσα προσέγγισης Θεοδοσιάδης Θωμάς, Χατζή Γιάννα Τυρολέζικη τραβέρσα Θεοδοσιάδης Θωμάς, Χατζή Γιάννα Κεκλιμένη τραβέρσα Καρτέρης Λευτέρης, Νικολαΐδου Χάρις Ξαρμάτωμα Νικολαΐδου Χάρις 56

Αυτοδιάσωση 4. Αυτοδιάσωση Με τον όρο αυτοδιάσωση εννοούμε τις ενέργειες που κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε κάποια έκτακτη ανάγκη χωρίς να κινητοποιηθεί η σπηλαιοδιάσωση. Ανάβαση/Κατάβαση έκτακτης ανάγκης Κατάβαση χωρίς καταβατήρα Αν για κάποιο λόγο βρεθούμε χωρίς καταβατήρα μας έπεσε ή μας χάλασε το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να ξεκινήσουμε την ανάβαση και να σταματήσουμε την εξερεύνηση. Αν ωστόσο για κάποιον σημαντικό λόγο επιμένουμε να κατέβουμε αυτό μπορεί να γίνει χρησιμοποιώντας έναν κρίκο με μισή ψαλιδιά. Κατά προτίμηση ο κρίκος πρέπει να είναι HMS (αχλάδι). Η ασφάλιση της μισής ψαλιδιάς (για πέρασμα αλλαγών) γίνεται με μουλαρόκομπο. Προσοχή: κατεβαίνοντας με μισή ψαλιδιά, το σκοινί ανάμεσα στις αλλαγές βιρινιάζει! Κατάβαση σε τεντωμένο σχοινί Αν ένας σπηλαιολόγος για κάποιο λόγο χάσει τις αισθήσεις του και ακινητοποιηθεί πάνω στο σχοινί και χρειαστεί να κατέβουμε από πάνω για να τον βοηθήσουμε, θα δούμε ότι ο καταβατήρας μας δε δουλεύει σε τεντωμένο σχοινί. Για να το προσεγγίσουμε, υπάρχουν διάφοροι τρόπο: 1. Κατάβαση με τα φρένα Είναι ο πιο ασφαλής τρόπος και δεν απαιτεί ειδικές γνώσεις. Όμως αν ο σπηλαιολόγος που θέλουμε να προσεγγίσουμε βρίσκεται σε μεγάλο βάθος, τότε αυτή η μέθοδος είναι αργή. Για να τη χρησιμοποιήσουμε, βάζουμε μανίλια και φρένο στήθους. Στη συνέχεια πατάμε στο ποδοστήριο ώστε να χαλαρώσει το φρένο στήθους και το κατεβάζουμε. Ακολούθως, κατεβάζουμε τη μανίλια και επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία μέχρι να φτάσουμε στο σπηλαιολόγο. 2. Κατάβαση με τον καταβατήρα Αυτή η τεχνική επιτρέπει γρηγορότερο κατέβασμα, το οποίο είναι χρήσιμο αν τα μέτρα που έχουμε να κατέβουμε είναι πολλά. Για την πραγματοποίηση της, βγάζουμε τον καταβατήρα μας από τον κεντρικό και ακολουθούμε τα βήματα όπως φαίνονται στις ακόλουθες φωτογραφίες. Την κατάβαση τη ρυθμίζουμε, χαμηλώνοντας αργά το πάνω μέρος του καταβατήρα. Πάνω από τον καταβατήρα πρέπει να βάλουμε έναν αυτοσφιγγόμενο κόμπο (δείτε στο επόμενο κεφάλαιο) διότι υπάρχει μεγάλη πιθανότατα η κατάβαση να γίνει ανεξέλεγκτη. Είναι μια τεχνική που θέλει εξάσκηση σε λίγα μέτρα ελεγχόμενα. Σε περίπτωση που έχετε καταβατήρα με φρένο, πρέπει να μπλοκάρετε το φρένο για να λειτουργήσει. Επίσης θέλει προσοχή να μη σας φύγει ο καταβατήρας κάτω. 57

Αυτοδιάσωση Εικόνα 1 Εικόνα 2 Εικόνα 3 Σημείωση: Αν το κατέβασμα είναι μεγάλο, υπάρχει περίπτωση η θερμοκρασία του καταβατήρα να γίνει αρκετά υψηλή. Για αυτό μπορούμε να βάλουμε έναν κρίκο στη πάνω βίδα του καταβατήρα και να ρυθμίζουμε την κατάβαση κρατώντας τον κρίκο. Ανάβαση χωρίς μανίλια και φρένο στήθους Υπάρχουν κόμποι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ανάβαση/κατάβαση σε σχοινί όταν δεν έχουμε φρένα ανάβασης ή κάποια συσκευή κατάβασης. Η χρήση αυτών των κόμπων, που λέγονται αυτοσφιγγόμενοι, απαιτεί εξάσκηση και προπόνηση και καλό θα ήταν να μη χρησιμοποιηθούν σε πραγματικό περιστατικό αν δεν είμαστε σίγουροι για τη λειτουργία τους και τη φυσική μας αντοχή, καθώς απαιτούν πολύ χρόνο, αντοχή και γνώση των υλικών. Για να μπορέσουμε να ανέβουμε σε ένα σχοινί με τη χρήση αυτών των κόμπων, θα χρειαστούμε δύο κορδονέτα, όπου σε κάθε κορδονέτο οι άκρες του θα είναι ενωμένες με ψαρόκομπο (ώστε να έχουμε δύο λούπες). Η μία λούπα θα χρησιμοποιηθεί ως φρένο ανάβασης και η άλλη ως ποδοστήριο, στο οποίο θα πατάμε για να μπορούμε να ανεβάσουμε το χειροποίητο φρένο μας. Κάποιοι από τους αυτοσφιγγόμενους κόμπου είναι: 1. Κόμπος Prusik Είναι πολύ παλιός κόμπος και αναφέρεται συχνά σε συζητήσεις μεταξύ των ανθρώπων που συμμετέχουν σε διάφορα αθλήματα στο βουνό. Θέλει προσοχή γιατί αν το κορδονέτο με το οποίο τον φτιάξουμε είναι αρκετά λεπτό, υπάρχει περίπτωση να «πνίξει» το σχοινί και να κάνει την ανάβαση πολύ δύσκολη. Για να τον φτιάξουμε ακολουθούμε τα βήματα που φαίνονται στις παρακάτω φωτογραφίες: Εικόνα 4 Εικόνα 5 Εικόνα 6 58

Αυτοδιάσωση 2. Κόμπος Bachmann Ο Bachmann είναι ένας κόμπος που αρκετοί τον προτιμούν γιατί θυμίζει τη μανίλια. Είναι πιο εύχρηστος από τον Prusik καθώς έχεις λιγότερες τριβές και κινείται πιο εύκολα στο σχοινί. Αυτό βέβαια θέλει προσοχή όταν το σχοινί είναι βρεγμένο/ λασπωμένο διότι σε αυτή τη περίπτωση μπορεί να μην πιάσει καλά και να γλιστρήσει. Εικόνα 8 Εικόνα 7 Εικόνα 9 3. Κόμπος της καρδιάς (Garda Hitch, Alpine Clutch) Πρόκειται για ένα κόμπο που απαιτεί 2 ίδιους κρίκους, κατά προτίμηση οβάλ και μη ασφαλείας. Είναι άνετος στο ανέβασμα αλλά πρέπει να χρησιμοποιηθεί με κάποιον από τους προηγούμενους κόμπους που θα παίξει το ρόλο του ποδοστηρίου αλλά και της επιπλέον ασφάλειας, σε περίπτωση που το σχοινί βγει από κάποιον κρίκο. Πατώντας στο ποδοστήριο, τραβάμε την άκρη του σχοινιού προς τα πάνω και αυτομάτως το σχοινί «μαγκώνει» στους κρίκους. Εικόνα 10 Εικόνα 11 59

Αυτοδιάσωση Εικόνα 12 Εικόνα 13 4. Κόμπος του Ρεμύ Μια παραλλαγή του κόμπου της καρδιάς είναι ο κόμπος του Ρεμύ. Έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να μετατραπεί σε μισή ψαλιδιά αφαιρώντας τον έναν κρίκο. (εικόνες 14, 15, 16) Εικόνα 14 Εικόνα 15 Εικόνα 16 Όλοι οι παραπάνω κόμποι και τεχνικές, προϋποθέτουν ότι γνωρίζουμε ακριβώς τι κάνουμε, ποιοι είναι οι κίνδυνοι που υπάρχουν και ότι έχουμε προπονηθεί στη χρήση των τεχνικών, σε ελεγχόμενο περιβάλλον. 60

Αυτοδιάσωση Ασφάλιση σπηλαιολόγων Η ασφάλιση ενός σπηλαιολόγου από κάποιον άλλον γίνεται με ένα δεύτερο σκοινί (σκοινί ασφάλισης). Η άκρη του δένεται με ένα οχτάρι στον κεντρικό του σπηλαιολόγου που θα ασφαλίσουμε. Ο σπηλαιολόγος που ασφαλίζει (χειριστής) θα πρέπει να είναι ασφαλισμένος σε κάποιο σταθερό σημείο. Με το σκοινί ασφάλισης κάνει μισή ψαλιδιά σε έναν κρίκο στον κεντρικό του, ή σε έναν κρίκο ασφαλισμένο σε κάποιο άλλο σημείο. Εικ. 1 Ασφαλιζόμενος Το χέρι οδηγός δίνει ή μαζεύει σκοινί ενώ το χέρι συγκράτησης κρατάει ουσιαστικά το βάρος σε περίπτωση πτώσης ή στάσης και δεν πρέπει να φύγει ποτέ από το σκοινί. Εικ. 2 Χειριστής Το σκοινί ασφάλισης πρέπει να αφήνει περιθώριο στον ασφαλιζόμενο να κινηθεί άνετα και ο χειριστής πρέπει να μαζεύει ή να αφήνει σκοινί καθώς ο σπηλαιολόγος ανεβαίνει ή κατεβαίνει. Ο χειριστής πρέπει να έχει την προσοχή του αποκλειστικά στην ασφάλιση. Εικ. 3 Ασφάλιση (www.caveclimb.com) 61

Αυτοδιάσωση Απελευθερώσεις Κρολ με κρολ Δεν χρειάζονται επιπλέον υλικά Πλησιάζουμε το θύμα από κάτω. Ασφαλιζόμαστε προσωρινά με την κοντή στον κεντρικό του θύματος και περνάμε την μανίλια μας πάνω από το κρολ του. Αφαιρούμε την κοντή από τον κεντρικό του θύματος. Το κρολ μας πλησιάζει και σχεδόν αγγίζει το κρολ του. Ασφαλίζουμε το θύμα με τον καταβατήρα του Βγάζουμε την μανίλια του από το σχοινί. Τοποθετούμε το σώμα μας ανάμεσα από τα πόδια του θύματος και με τρόπο ώστε να κάθεται στους μηρούς μας. Βγάζουμε το κρολ από το σχοινί: Με το δεξί χέρι κρατάμε το σχοινί περίπου 30-40 εκ. πάνω από το κρολ του. Τον αριστερό αντίχειρα τον έχουμε στο πειράκι του κρολ του έτοιμοι για να το ανοίξουμε. Σε αυτή τη στάση ρίχνουμε το σώμα μας πίσω (σαν τίναγμα) ώστε οι μηροί με τα γόνατα να σπρώξουν και να σηκώσουν «κάπως» το θύμα με το βάρος του κορμού μας σαν τραμπάλα. Το δεξί χέρι αφού κρατά το σχοινί δημιουργεί πάνω σ αυτό μια ταλάντωση και στην επιστροφή του σχοινιού, στην αρχική θέση, ανοίγει το κρολ. Το θύμα κάθεται στα γόνατα μας. Το κατεβάζουμε σιγά σιγά ώστε να μείνει κρεμασμένο στον καταβατήρα. Κατεβαίνουμε με τα φρένα ώστε να ασφαλιστούμε πολύ κοντά (με 2 κρίκους ή με μισή κοντή λανιέρα κι έναν κρίκο) από το κεντρικό του θύματος (από την κάτω πλευρά). Βγάζουμε τα φρένα μας από το σχοινί. Κρεμόμαστε από το θύμα. Λύνουμε το καταβατήρα και κατεβαίνουμε με το θύμα. Απελευθέρωση με πάτημα στο ποδοστήριο Πλησιάζουμε το θύμα από κάτω. Σηκώνουμε το θύμα και το συγκρατούμε ώστε να μην πέφτει πίσω. Περνάμε τα φρένα μας πάνω από το κρολ του. (Ασφαλιζόμαστε προσωρινά με την κοντή μας στον κεντρικό του θύματος τη βγάζουμε μόλις περάσουμε τα φρένα μας πάνω από το κρολ του.) Ασφαλίζουμε το θύμα με τον καταβατήρα του όσο το δυνατόν πιο κοντά στο κρολ του. Βγάζουμε την μανίλια του από το σχοινί. Ασφαλιζόμαστε με τη κοντή μας λανιέρα ή με 2 κρίκους, κάνοντας την μισή, στον κεντρικό του (από την κάτω πλευρά). (Προσοχή όταν κρεμαστούμε από το θύμα να μην μπλέξουν τα σχοινιά και τρίβονται). Βγάζουμε την ασφάλεια της μανίλιας μας Βγάζουμε το κρολ μας. Πατάμε στο ποδοστήριο και παίρνουμε το βάρος του θύματος. (Τοποθετούμε την μανίλια σε κατάλληλο ύψος στο σχοινί ώστε να μπορέσουμε να την πάρουμε αφού έχουμε κατέβει πια χαμηλά). Βγάζουμε το κρολ του. Κατεβαίνουμε μέχρι να κρεμαστεί στον καταβατήρα. Κρεμόμαστε από το θύμα. Λύνουμε το καταβατήρα και κατεβαίνουμε με το θύμα. 62

Αυτοδιάσωση Απελευθέρωση με αντίβαρο Επιπλέον υλικά: 2 κρίκοι, σχοινάκι 3 μέτρα Πλησιάζουμε το θύμα από κάτω. Σηκώνουμε το θύμα και το συγκρατούμε ώστε να μην πέφτει πίσω. Περνάμε τα φρένα μας πάνω από το κρολ του. Ασφαλίζουμε το θύμα με τον καταβατήρα του όσο το δυνατόν πιο κοντά στο κρολ του. Στο κρολ του συνδέουμε κρίκο με σχοινάκι 5-6 χιλ. το οποίο περνά από κρίκο οβάλ στην μανίλια του και καταλήγει με κρίκο στο κεντρικό μας. Τοποθετούμε την μανίλια του σε κατάλληλο ύψος στο σχοινί ώστε να μπορέσουμε να βγάλουμε τον κρίκο από το κεντρικό μας όταν πλέον έχει φθάσει στον καταβατήρα. Βγάζουμε την ασφάλεια της μανίλιας μας. Την τοποθετούμε στο σχοινί πάνω από τον καταβατήρα. Κρεμόμαστε στο σχοινάκι και παίρνουμε το βάρος του θύματος. Βγάζουμε το κρολ του. Κατεβάζουμε το θύμα μέχρι να κρεμαστεί στον καταβατήρα. Τοποθετούμε πάλι το κρολ μας. Λύνουμε το σχοινάκι. Κατεβαίνουμε με τα φρένα κοντά στο θύμα. Ασφαλιζόμαστε πολύ κοντά από το κεντρικό του θύματος (από την κάτω πλευρά). Βγάζουμε τα φρένα μας από το σχοινί. Κρεμόμαστε από το θύμα. Λύνουμε τον καταβατήρα και κατεβαίνουμε με το θύμα. Απελευθέρωση με αντίβαρο ποδιού Επιπλέον υλικά: 1 κρίκος, σχοινάκι 3 μέτρα Πλησιάζουμε το θύμα από κάτω. Σηκώνουμε το θύμα και το συγκρατούμε ώστε να μην πέφτει πίσω. Περνάμε τα φρένα μας πάνω από το κρολ του. (Ασφαλιζόμαστε προσωρινά με την κοντή μας στον κεντρικό του θύματος τη βγάζουμε μόλις περάσουμε τα φρένα μας πάνω από το κρολ του.) Ασφαλίζουμε το θύμα με τον καταβατήρα του όσο το δυνατόν πιο κοντά στο κρολ του. Βγάζουμε την μανίλια του από το σχοινί. Στο κρολ του συνδέουμε κρίκο με σχοινάκι 5-6 χιλ. το οποίο περνά από κρίκο στην μανίλια μας και καταλήγει στο πόδι μας. (Τοποθετούμε την μανίλια σε κατάλληλο ύψος στο σχοινί ώστε να μπορέσουμε να βγάλουμε το πέλμα μας από την θηλιά αφού έχει κατέβει το θύμα και ανέβηκε η θηλιά.) Βγάζουμε την ασφάλεια της μανίλιας μας. Την τοποθετούμε στη ζώνη του θύματος. Πατάμε στη θηλιά από το σχοινάκι και παίρνουμε το βάρος του θύματος. Βγάζουμε το κρολ του. Κατεβάζουμε το θύμα μέχρι να κρεμαστεί στον καταβατήρα. Λύνουμε το σχοινάκι. Κατεβαίνουμε με τα φρένα κοντά στο θύμα. Ασφαλιζόμαστε πολύ κοντά από το κεντρικό του θύματος (από την κάτω πλευρά). Βγάζουμε τα φρένα μας από το σχοινί. Κρεμόμαστε από το θύμα. Λύνουμε τον καταβατήρα. Κατεβαίνουμε. 63

Αυτοδιάσωση Πέρασμα αλλαγών με το θύμα Αν υπάρχει αλλαγή πιο κάτω: πλησιάζουμε στην αλλαγή, ασφαλίζουμε το δικό μας καταβατήρα στο σκοινί κάτω από την αλλαγή, λύνουμε τον καταβατήρα του θύματος και συνεχίζουμε την κατάβαση. Στην επόμενη αλλαγή χρησιμοποιούμε τον καταβατήρα του θύματος στο σκοινί από κάτω κ.ο.κ. Απελευθέρωση με κόψιμο του σχοινιού Επιπλέον υλικά: 1 κρίκος οβάλ. Προϋπόθεση το σχοινί από κάτω να είναι ελεύθερο. Πλησιάζουμε το θύμα από κάτω. Σηκώνουμε το θύμα και το συγκρατούμε ώστε να μην πέφτει πίσω. Ασφαλίζουμε το θύμα με την κοντή λανιέρα μας από την κάτω πλευρά του κεντρικού. Από την μανίλια του θύματος βγάζουμε την ασφάλεια και το ποδοστήριο. Τραβάμε το σχοινί που κρέμεται. Κάνουμε σ αυτό θηλιά οκτάρι. Την περνάμε σ ένα κρίκο. Περνάμε τον κρίκο με την θηλιά, στη μανίλια του. (από τις 2 πάνω τρύπες). Ασφαλίζουμε το θύμα με τον καταβατήρα του στο σχοινί που έχουμε τοποθετήσει. Βγάζουμε τα φρένα μας από το σχοινί. Κρεμόμαστε από το κεντρικό του θύματος. Σπρώχνουμε την μανίλια όσο πιο πάνω μπορούμε ώστε να μην υπάρχουν καθόλου μπόσικα. Κόβουμε το σχοινί ακριβώς πάνω από το κρολ του. Λύνουμε τον καταβατήρα. Κατεβαίνουμε. Το σχοινί μπορεί να κοπεί με κοπίδι, με την φλόγα της ασετιλίνης ή και με το λεπτό σχοινάκι που έχουμε, αν το τρίψουμε πάνω από το κρολ. Σημεία προσοχής Όταν έχουμε απελευθερώσει το θύμα και είμαστε έτοιμοι α ασφαλιστούμε πολύ κοντά σε αυτό, χρησιμοποιούμε την κοντή μας λανιέρα μισή μαζί με έναν κρίκο ή 2 κρίκους και συνδεόμαστε στον κεντρικό του από την κάτω πλευρά. Προσέχουμε μην μας μείνει η μανίλια ψηλά και δεν μπορούμε να την πάρουμε. Προσέχουμε τα σκοινιά να είναι «καθαρά» ώστε όταν κρεμαστούμε από το θύμα να μην είναι μπλεγμένα και να μην τρίβουν. Όταν χρησιμοποιούμε κοπίδι για το κόψιμο του σκοινιού προσέχουμε να μην τραυματίσουμε το θύμα. 64

Αυτοδιάσωση Ισπανικό παλάγκο Το ισπανικό παλάγκο είναι μια τεχνική αντίβαρου για την ανύψωση σπηλαιολόγου ή βαρών γενικότερα, τραβώντας το σκοινί στο οποίο βρίσκεται. Προϋπόθεση είναι να μην είναι δεμένο το σκοινί στο κάτω μέρος. (π.χ. στο τελευταίο πηγάδι). Η τελική διάταξη του ισπανικού παλάγκου φαίνεται στη εικόνα 1. Απαιτούμενα υλικά (εκτός του βασικού εξοπλισμού): 2 ή 3 κρίκοι Στις επόμενες σελίδες περιγράφεται αναλυτικά η διαδικασία με τα εντελώς απαραίτητα υλικά. Στο τέλος περιγράφονται παραλλαγές του ισπανικού παλάγκου που όμως απαιτούν περισσότερα υλικά. 1. Ασφαλιζόμαστε με τη μακριά μας λανιέρα στην αλλαγή. Ιδανικά η ασφάλεια πρέπει να είναι διπλή και ισοσταθμισμένη εφόσον θα βρεθούμε 2 σπηλαιολόγοι στην ίδια αλλαγή. 2. Κρεμάμε αλυσίδα δύο ή τριών κρίκων στον κρίκο της αλλαγής. Ο τελευταίος κρίκος θα πρέπει να βρίσκεται χαμηλότερα από τον κόμπο της αλλαγής, αν αυτό ικανοποιείται με 2 κρίκους, φτιάχνουμε αλυσίδα με 2. κρίκους, αλλιώς χρησιμοποιούμε και τρίτο κρίκο. 3. Περνάμε το τεντωμένο σκοινί μέσα από τον τρίτο κρίκο. 4. Περνάμε το τεντωμένο σκοινί στον κρίκο της κοντής λανιέρας. Ο κρίκος της κοντής λανιέρας μας θα πρέπει να βρίσκεται πάνω από τον τρίτο κρίκο της αλυσίδας των 2 ή κρίκων. Αν δυσκολευόμαστε λόγω του βάρους του σκοινιού χρησιμοποιούμε τη μανίλια και το ποδοστήριο: Βάζουμε τη μανίλια στο τεντωμένο σκοινί με φορά προς τα κάτω. Περνάμε το ποδοστήριο μέσα από τον κεντρικό κρίκο. Ταυτόχρονα πατάμε το ποδοστήριο και τραβάμε τη μανίλια. Όταν έχουμε το σκοινί που χρειαζόμαστε βάζουμε τον κρίκο της κοντής λανιέρας στο σκοινί που τραβήξαμε. 5. Βάζουμε το φρένο στήθους πάνω από τον κρίκο της κοντής λανιέρας. Συνεχίζουμε να τραβάμε το σκοινί κι όταν βρεθεί χώρος βάζουμε το φρένο στήθους πάνω από τον κρίκο της κοντής λανιέρας. 6. Βάζουμε τη μανίλια πάνω από το φρένο στήθους. Συνεχίζουμε να τραβάμε το σκοινί, μέχρι να κατέβουμε στο σημείο που θα πάρει το βάρος μας η μακριά λανιέρα. Στο σημείο αυτό βάζουμε τη μανίλια πάνω από το φρένο στήθους. 65

Αυτοδιάσωση 7. «Ανεβαίνουμε» Με τα φρένα μας στο σκοινί ξεκινάμε να ανεβαίνουμε στατικά. Καθώς «ανεβαίνουμε» ο ακίνητος σπηλαιολόγος ανεβαίνει κι αυτός (τον σηκώνουμε εμείς). Συνεχίζουμε μέχρι να φτάσει ο σπηλαιολόγος στην αλλαγή. 8. Ασφαλίζουμε τον σπηλαιολόγο Αφού φτάσει ο σπηλαιολόγος στην αλλαγή, τον ασφαλίζουμε ή ασφαλίζεται μόνος του αν μπορεί. Παραλλαγές Για τη μείωση των τριβών μπορούμε στην αλυσίδα να αντικαταστήσουμε τον τρίτο κρίκο με τρεις κρίκους ή με τροχαλία. 3 κρίκοι μαζί Απαιτούμενα υλικά (εκτός του βασικού εξοπλισμού): 5 κρίκοι Σε αυτήν την περίπτωση αντί για έναν κρίκο χρησιμοποιούμε 3, τους οποίους περνάμε στον δεύτερο κρίκο. Το τεντωμένο σκοινί πρέπει να περάσει και από τους τρεις κρίκους. Τροχαλία Απαιτούμενα υλικά (εκτός του βασικού εξοπλισμού): 2 κρίκοι, 1 τροχαλία Σε αυτήν την περίπτωση αντί για τον τελευταίο κρίκο χρησιμοποιούμε μια τροχαλία. Το τεντωμένο σκοινί πρέπει περνάει από την τροχαλία. Παραλλαγή με 3 κρίκους Παραλλαγή με τροχαλία 66