ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΥΠΟ ΟΧΗΣ

ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΥΠΟ ΟΧΗΣ Εισηγητής: ΛΕΙΒΑ ΙΩΤΗΣ ΤΑΣΟΣ Εισαγωγή Αειφορικός τουρισµός Αρχές αειφορικού σχεδιασµού Ανάπτυξη προϊόντος Σχεδιασµός τουριστικού προϊόντος (παράµετροι) Σχεδιασµός χώρων και προσβάσεων Χρηµατοδότηση Μετάδοση τουρ. πληροφοριών / πολιτιστικών στοιχείων στους τουρίστες Marketing Marketing και αειφορία Έρευνα αγοράς Ανάπτυξη της Στρατηγικής marketing Παρακολούθηση, έλεγχος και αξιολόγηση Στρατηγική προώθησης του προορισµού Αρχές και παράµετροι σχεδιασµού Ανάλυση του τόπου προορισµού (πόροι, υποδοµές, εγκαταστάσεις) Πολιτική ανάπτυξης Περιβαλλοντικές στρατηγικές ΜΠΕ Συµµετοχή του τοπικού πληθυσµού Καθορισµός Φέρουσας Ικανότητας Οργανωτική δοµή και ιαχείριση τουρισµού Ηγεσία Σχεδιασµός οργανωτικής δοµής (φορείς και οργανισµοί, συνεργασίες) ιευθέτηση αντιπαραθέσεων Εκπαίδευση προσωπικού ΟΤΑ και ιδ. επιχ/σεων ιαχείριση και λειτουργία τουριστικών πόρων Περιβαλλοντική διαχείριση (Συστήµατα Ποιότητας) ιαφύλαξη πολιτιστικών πόρων 1

Αξιοθέατα ( ιαχείριση επισκεπτών, περιβάλλοντος χώρου, εγκαταστάσεων εξοπλισµού) Ασφάλεια επισκεπτών Αντιµετώπιση καταστροφών και εκτάκτων καταστάσεων και Ο ρόλος της ΑΝ.ΕΤ.ΧΑ Α.Ε. στην προώθηση και διαχείριση του τουρισµού στο Νοµό Χαλκιδικής. Το παράδειγµα της Κ.Π. Leader. 2

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ? Τις τελευταίες δεκαετίες έγινε κατανοητό από όλους ότι καµία ανθρώπινη δράση δεν γίνεται σε αποµόνωση από τα φυσικά συστήµατα και όλοι παραδέχονται την πραγµατικότητα ότι οι άνθρωποι εξαρτούνται από τους περιορισµένους φυσικούς πόρους της γης που µας φιλοξενεί. Η ιδέα της αειφορικής ανάπτυξης αποτελεί µια προσπάθεια της παγκόσµιας κοινότητας να ελέγξει την χρήση των φυσικών πόρων µέσω µια νέας τεχνοτροπίας που αφορά όλους τους τοµείς της οικονοµικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Ποιοι µπορεί να είναι οι στόχοι της αειφορικής ανάπτυξης? Σε οποιαδήποτε περίπτωση και σε οποιονδήποτε τόπο, η αειφορική ανάπτυξη αφορά: Την οικονοµία: ηλαδή την παραγωγή των προϊόντων και υπηρεσιών Το περιβάλλον: ηλαδή την διαφύλαξη αλλά και τη συνετή διαχείριση των φυσικών πόρων Την κοινωνία: ηλαδή την διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας ζωής µε κύριο χαρακτηριστικό την ισότητα στη διανοµή του πλούτου. Ποιες αποφάσεις πρέπει να ληφθούν από τους υπεύθυνους φορείς και τις αρχές για να εξασφαλιστεί η βιώσιµη ανάπτυξη? Κατ αρχάς πρέπει τόσο οι τοπικοί φορείς όσο και η τοπική κοινωνία να εργάζονται ως συνεργάτες µε κοινό σκοπό την αειφορική κοινότητα, και να λάβουν αποφάσεις µακροπρόθεσµες που θα στοχεύουν στην πρόληψη των προβληµάτων πριν αυτά εµφανιστούν παρά στη θεραπεία τους. Αρχές του Αειφορικού Τουρισµού Μερικές από τις πιο σηµαντικές αρχές για την ανάπτυξη του αειφορικού τουρισµού περιλαµβάνουν: Ο τουρισµός πρέπει να αναπτύσσεται µε την ευρύτατη συναίνεση της τοπικής κοινωνίας και αυτή πρέπει να διατηρεί τον έλεγχο της τουριστικής ανάπτυξης Ο τουρισµός πρέπει να προάγει την ποιότητα της εργασίας για τους κατοίκους και να συνδέεται µε τις τοπικές επιχειρήσεις. Ο τουρισµός πρέπει να παρακολουθείται συνεχώς ως προς τις επιπτώσεις του και να καθοριστούν τα όρια της ανάπτυξης του. 3

Πρέπει να καθιερωθούν εκπαιδευτικά προγράµµατα και προγράµµατα κατάρτισης για την βελτίωση και διαχείριση των φυσικών πόρων και της πολιτιστικής κληρονοµιάς του τόπου υποδοχής Στη συνέχεια, θα παρουσιαστούν αναλυτικά α) οι παράγοντες που πρέπει να υπολογιστούν και β) τα βήµατα που πρέπει να γίνουν, έτσι ώστε το όραµα του αειφορικού τουρισµού για ένα τόπο υποδοχής να γίνει πραγµατικότητα. Αυτό που πρέπει να τονιστεί εκ των προτέρων, είναι ότι δεν υπάρχουν µονόδροµοι ή µαγικές συνταγές, καθώς υπάρχουν πολλοί εναλλακτικοί τρόποι για να διαχειριστεί ένας προορισµός. Παρ όλα αυτά, η διαδικασία που περιγράφεται εδώ αποτελεί ένα πολύτιµο µοντέλο που προσπαθεί να ενσωµατώσει την πρωτοβουλία που πρέπει αν αναπτύσσεται από φορείς όπως είναι οι ΟΤΑ Α και Β βαθµού και τη στρατηγική σκέψη. 4

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Για να ξεκινήσει η διαδικασία διαχείρισης ενός τόπου προορισµού απαιτεί ο προορισµός να αναπτύσσει προϊόντα (πολιτιστικά ή φυσικά) για να ικανοποιήσει ανάγκες της αγοράς. εν πρέπει να υποθέτουµε ότι «αν κατασκευάσουµε τις εγκαταστάσεις η αγορά θα έρθει από µόνη της». Αντιθέτως, θα πρέπει να υπάρχει ξεκάθαρη σχέση µεταξύ της φύσης του προϊόντος και της αγοράς. Η πρόκληση είναι να επιτύχουµε µια αντιστοίχιση µεταξύ του προϊόντος και της αγοράς. Ένας ήµος, µια κοινότητα που θέλει να αναπτύξει ένα διακριτό και ανταγωνιστικό τουριστικό προϊόν θα πρέπει να αντιµετωπίσει τα παρακάτω ζητήµατα: 1. Του Σχεδιασµού του τουριστικού προϊόντος (παράµετροι) 2. Του Σχεδιασµού των χώρων και προσβάσεων 3. Της Χρηµατοδότησης 4. Της Μετάδοσης τουρ. πληροφοριών / πολιτιστικών στοιχείων στους τουρίστες Σχεδιασµός του τουριστικού προϊόντος Το τουριστικό ΠΡΟΙΟΝ είναι ένας όρος που περιλαµβάνει όλους τους τοπικούς πόρους (φυσικούς και πολιτιστικούς), τα αξιοθέατα και τις υπηρεσίες που µπορούν να «πουληθούν» στους επισκέπτες. Το προϊόν ενός προορισµού αποτελείται από αρχιτεκτονικά και φυσικά αξιοθέατα, πακέτα διακοπών, εκδροµές, υπηρεσίες για τουρίστες (όπως ψώνια, καταστήµατα εστίασης, καταλύµατα κλπ), αλλά και δραστηριότητες αναψυχής. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΧΕΙ ΜΕΓΑΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΠΟΥ ΑΙΟΤΗΤΑ, ΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΟΠΩΣ: Η µείωση της εξάρτησης του τόπου υποδοχής από τα εισαγόµενα αγαθά και τα ξένης προέλευσης επενδυτικά κεφάλαια Η δηµιουργία θέσεων εργασίας για τον τοπικό πληθυσµό Η µείωση του αποπληθυσµού της αγροτικής και ορεινής ζώνης Η καλύτερη χρονική κατανοµή των διακοπών, µέσω της ανάπτυξης συµπληρωµατικών ή εναλλακτικών τουριστικών δραστηριοτήτων Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του τοπικού πληθυσµού 5

Παρ όλα αυτά, το να προσεγγίζεις ένα τόπο ως προϊόν δεν σηµαίνει ότι πρέπει να αναπτυχθούν όλα τα στοιχεία εκείνα που διαθέτει ο τόπος και που µπορούν να προσελκύσουν επισκέπτες χωρίς να συνυπολογίζεται η καταλληλότητά τους για την τοπική κοινωνία. Οι τοπικοί φορείς πρέπει να εξασκούν έλεγχο έτσι ώστε να αποτραπούν ενέργειες που δεν ταιριάζουν στην τοπική κοινωνία και οι οποίες προκαλούν ανεπιθύµητες επιπτώσεις. Εξάλλου, ο κάθε Τόπος έχει το δικό του Μίγµα Προϊόντος, που βασίζεται σε διαφορετικούς πόρους, αξίες, ανάγκες και επιθυµίες. Το αποτέλεσµα πρέπει να είναι ένα αυθεντικό τοπικό τουριστικό προϊόν που θα προσελκύει επισκέπτες που αναζητούν την Φιλοξενία και µοναδικές εµπειρίες. Έτσι κατά τη διαδικασία σχεδιασµού του τουριστικού προϊόντος θα πρέπει να υπολογιστούν οι ακόλουθες αρχές: 1. ΝΑ ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΙ ΑΥΘΕΝΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΚΑΤΟΠΤΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ-ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 2. ΝΑ ΙΑΤΗΡΕΙΤΑΙ Η ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 3. ΝΑ ΕΞΑΣΦΑΛΙΖΕΤΑΙ ΟΤΙ ΟΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (Π.Χ. ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ) 4. ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΛΚΥΣΤΙΚΑ ΣΕ ΒΑΘΟΣ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΟΧΙ ΕΦΗΜΕΡΑ 5. ΝΑ ΕΠΙ ΙΩΚΕΤΑΙ Η ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΝΕΕΣ Ι ΕΕΣ ΣΕ ΕΝΑ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ 6. ΝΑ ΜΗΝ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΕΣ Ι ΕΕΣ ΑΠΟ ΑΛΛΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΓΙΑΤΙ Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΕΡΧΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΥΝΑΜΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ 7. ΝΑ ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΙ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ 8. ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΝΕΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ (Π.Χ. ΣΠΟΡ, ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ, ΕΚ ΗΛΩΣΕΙΣ) 9. ΝΑ ΠΑΡΕΧΕΤΑΙ Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΣΤΟΥΣ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΣΧΕ ΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 10. ΝΑ ΕΠΙ ΙΩΚΕΤΑΙ Η ΠΑΡΟΧΗ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ Αφού επιλεγούν οι πόροι, οι οποίοι θα αξιοποιηθούν και θα συγκροτήσουν το ΠΡΟΪΌΝ του τόπου υποδοχής, αµέσως µετά πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στον. 6

Σχεδιασµό των χώρων και των προσβάσεων Είναι γνωστό ότι οι τουρίστες επιθυµούν να επισκεφτούν τα αξιοθέατα µιας περιοχής και µέσα σε ένα λογικό χρόνο. Για αυτό τον λόγο πρέπει να τους παρέχεται η δυνατότητα α) να γνωρίσουν ποια είναι αυτά (µέσω της διανοµής ενηµερωτικού υλικού) και β) να αποφύγουν αυτά που δεν προσφέρονται για τουριστική χρήση. Έτσι, η ύπαρξη του Σχεδίου για τους χώρους και τις προσβάσεις τους είναι σηµαντικό για την διευθέτηση των τουριστικών ροών, την ικανοποίηση των επισκεπτών και τελικά την ανάπτυξη ενός ανταγωνιστικού τουριστικού προϊόντος στον τόπο υποδοχής. Παραδείγµατος χάρη, σε όλους τους οικισµούς του Νοµού µας υπάρχουν αρκετοί ελεύθεροι χώροι και συγκεκριµένα πλατείες και πάρκα. Το πρόβληµα που παρουσιάζεται είναι ότι οι περισσότερες πλατείες είναι αδιαµόρφωτες και τα πάρκα, σε όσους οικισµούς υπάρχουν, δεν έχουν την κατάλληλη υποδοµή για να εξυπηρετήσουν τόσο τους κατοίκους όσο και τους επισκέπτες των περιοχών αυτών (π.χ. παιδικές χαρές κ.λ.π.). Στην κυριότητα των ήµων ανήκουν ακίνητα όπως αγροτεµάχια, οικόπεδα και κτίρια, τα οποία αποτελούν σηµαντικό τµήµα της περιουσιακής τους κατάστασης. Κάθε προορισµός πρέπει να διαθέτει ένα σχέδιο για την ανάπτυξη και αξιοποίηση όλων αυτών των εγκαταστάσεων και υποδοµών. Σε αυτό το σχέδιο πρέπει να περιλαµβάνονται θέµατα που αφορούν Α) την διαχείριση των επισκεπτών και της ροής τους (π.χ. πεζόδροµοι µεταξύ οικισµών), Β) τα πάρκινγκ και Γ) την πρόσβαση σε αξιοθέατα. Όλοι οι σχεδιαζόµενες παρεµβάσεις πρέπει να είναι συµβατές µε την τοπική αρχιτεκτονική και κουλτούρα και να αναδεικνύουν την τοπική κληρονοµιά και τον τρόπο ζωής. Ο σχεδιασµός των χώρων και των προσβάσεων αναφέρεται στην χωροθέτηση των κατασκευών σε σχέση µε: Τις λειτουργίες που πρόκειται να επιτελέσουν Την αλληλεπίδραση τους µε το φυσικό περιβάλλον Τα ίδια τα χαρακτηριστικά του χώρου που τις περιβάλλει 7

Οι διαδικασίες Περιβαλλοντικών Αδειοδοτήσεων για έργα και κατασκευές όπως ορίζονται από την ΚΥΑ 69269/90 και η εξειδίκευση της για τις τουριστικές εγκαταστάσεις µε την ΚΥΑ 1661/94(Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Εγκρίσεις Περιβαλλοντικών Όρων) παρέχουν ένα κανονιστικό πλαίσιο για τον έλεγχο των αναπτυξιακών παρεµβάσεων σε σχέση µε το περιβάλλον ενός τόπου υποδοχής. Παρ όλα αυτά, σε τοπικό επίπεδο είναι χρήσιµο να καθοριστούν κάποια Standards, τα οποία µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την ελεγχόµενη ανάπτυξη του τουρισµού. Αυτά µπορούν να αφορούν είτε τους όρους δόµησης που ισχύουν ανά περιοχή (συντελεστής κάλυψης, ύψη κτιρίων), είτε κάποια βασικά standards που αφορούν το σχεδιασµό των κατασκευών µε όρους αισθητικής και είναι: Τοπικά αρχιτεκτονικά στοιχεία και µοτίβα Στέγες σπιτιών Χρήση τοπικών υλικών στις κατασκευές Αρχιτεκτονική τοπίου Μικρής κλίµακας κατασκευές Ιδιαίτερη βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στην ευθυγράµµιση των προτάσεων των τοπικών φορέων και τον ΟΤΑ µε το υπάρχον και το υπό σχεδίαση χωροταξικό θεσµικό και νοµικό καθεστώς και στην προώθηση των παρεµβάσεων µέσα από αυτό. Έτσι, στο προσεχές µέλλον θα πρέπει:! Να ληφθεί υπ όψη η υπό εκπόνηση Τοµεακή Μελέτη Τουρισµού που εκπονείται από την Π.Κ.Μ..! Να υπάρξει µέριµνα για ένταξη και εναρµόνιση των αναπτυξιακών προτάσεων µε την Ειδική Χωροταξική των παράκτιων περιοχών του Νοµού Χαλκιδικής που καθορίζει το καθεστώς για τους υγροβιότοπους και τους αρχαιολογικούς χώρους του Νοµού.! Να καταβληθούν συντονισµένες προσπάθειες από τους Ο.Τ.Α. για να ενταχθούν οι προτάσεις τους στα υπό εκπόνηση ή υπό ανάθεση Γενικά Πολεοδοµικά Σχέδια των ήµων του Νοµού µας, καθώς θα αποτελέσουν το κυρίαρχο εργαλείο εφαρµογής της χωροταξικής πολιτικής.) Τέλος, πρέπει να γίνουν ευρέως γνωστά τόσο το ΟΡΑΜΑ όσο και οι ΣΤΟΧΟΙ του Σχεδίου για την ανάπτυξη των νέων εγκαταστάσεων και υποδοµών α) σε όλους τους εµπλεκόµενους φορείς, β) τους επιχειρηµατίες της περιοχής, καθώς και γ) σε όλους όσους επηρεάζονται από την εφαρµογή του Σχεδίου. 8

Η συνεργασία µεταξύ των τοπικών φορέων και άλλων ενδιαφεροµένων είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις που αφορούν δίκτυα ή διαδροµές µε τουριστικό ενδιαφέρον που καλύπτουν ευρύτερες περιοχές. Ένα καλό παράδειγµα είναι η προσπάθεια της Ένωσης Ξενοδοχείων Χαλκιδικής (Ε.Ξ.Χ.) να διαφοροποιήσει το παρεχόµενο τουριστικό προϊόν στο Νοµό, και η χάραξη 20 µονοπατιών τα οποία διασχίζουν τις λιγότερο γνωστές περιοχές της Χαλκιδικής. Οι διαδροµές έχουν καθαριστεί και σηµανθεί και οι τουρίστες-περιηγητές έχουν την ευκαιρία να θαυµάσουν τα φυσικά τοπία, τα µνηµεία της φύσης και της ιστορίας, να γευτούν την τοπική κουζίνα και να γνωρίσουν τον τρόπο ζωής των ντόπιων από κοντά, όλα σύµφωνα µε τις αρχές του αειφορικού τουρισµού. Ταυτόχρονα έχουν εκδοθεί πληρέστατοι οδηγοί σε πολλές γλώσσες που εξασφαλίζουν την δηµοσιότητα και την προβολή αυτού του δικτύου στους επισκέπτες. Χρηµατοδότηση Η χρηµατοδότηση είναι ένα από τα κυριότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι υπεύθυνοι για τη διαχείριση των τουριστικών τόπων. Η εµπειρία δείχνει ότι τα βασικά έργα υποδοµής (οδικά δίκτυα, λιµάνια, ΧΥΤΑ, κλπ.) χρηµατοδοτούνται αποκλειστικά από ηµόσιους Πόρους. Αντίθετα, οι ηµόσιοι Πόροι δεν επαρκούν για να καλύψουν τα αυξηµένα κόστη από την ανάπτυξη του τουρισµού, όπως είναι η διάθεση των απορριµµάτων ή η διαχείριση και συντήρηση των ιστορικών τόπων ή άλλες µικρότερης κλίµακας παρεµβάσεις. Μια άλλη παράµετρος που πρέπει να ληφθεί υπ όψη αφορά την επικέντρωση των προσπαθειών σε στρατηγικές χρηµατοδότησης που ενισχύουν την τοπική συµµετοχή που επιτρέπουν τον έλεγχο της τουριστικής ανάπτυξης. Με αυτό τον τρόπο µειώνονται οι οικονοµικές διαρροές από την τοπική κοινότητα. Οι αρχές της Αειφορίας σε ότι αφορά την οικονοµία συνήθως προτείνουν την χρησιµοποίηση πολλαπλών πηγών χρηµατοδότησης που αυξάνουν το περιθώριο κέρδους και καλύπτουν τα λειτουργικά έξοδα και τα κόστη συντήρησης. Για όλες τις παρεµβάσεις που προωθούνται, το τρέχον αναπτυξιακό πλαίσιο δίνει τη δυνατότητα χρηµατοδότησής τους µέσω του νοµαρχιακού, περιφερειακού και εθνικού αναπτυξιακού προγραµµατισµού του 3 ου Κ.Π.Σ. 9

Συγκεκριµένα υπάρχει η δυνατότητα ένταξής τους στα ακόλουθα προγράµµατα χρηµατοδότησης: " ΠΕΠ ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Μέτρο 3.5. «Αναβάθµιση Τουριστικής Υποδοµής» Μέτρο 2.2. «ιαχείριση Φυσικού Περιβάλλοντος» Μέτρο 5.3. «Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης» Ο.Π.Α.Α.Χ. «Χολοµώντα-Οµβριανού» " Πρόγραµµα ενίσχυσης ΜΜΕ τουριστικών επενδύσεων (ΥΠ.ΑΝ) " Πρόγραµµα νεανικής επιχειρηµατικότητας (ΥΠ.ΑΝ) " ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΝΟΜΟΥ ΧΑΛΚΙ ΙΚΗΣ " ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ LEADER + Όπως όλοι γνωρίζουµε σύµφωνα µε τον Αναπτυξιακό Νόµο 2601/98, η Χαλκιδική χαρακτηρίζεται κορεσµένη περιοχή. Για αυτό το λόγο, πολλοί ΟΤΑ που θέλουν να προχωρήσουν στην αξιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων τους (π.χ. ηµοτικές εκτάσεις) βρίσκονται µπροστά στο πρόβληµα της έλλειψης πόρων, µιας και ούτε το κράτος διαθέτει κονδύλια για αυτό το σκοπό αλλά ούτε οι ίδιοι διαθέτουν τους πόρους ή τα µέσα για να το πράξουν µόνοι τους. Το πρόβληµα αυτό µπορεί να αντιµετωπιστεί µε τον συνδυασµό της οικονοµίας της αγοράς και των δηµοσίων παρεµβάσεων. Σε αυτό τον τύπο χρηµατοδότησης οι τοπικές αρχές διατηρούν την κυριότητα των πόρων τους (όπως εγκαταστάσεις ή ιστορικά κτίρια), αλλά η ευθύνη για την αξιοποίηση ή την ανάδειξη τους µεταβιβάζεται σε ιδιωτικές εταιρείες. ΜΟΝΤΕΛΟ «ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ-ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ». Παρ όλα αυτά, αυτές οι µεταβιβάσεις µπορούν να παρουσιάσουν κάποια προβλήµατα. Είναι γεγονός ότι, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις ενδιαφέρονται πρωτίστως για την ικανότητα των επενδύσεων να προσελκύσουν τουρίστες, κάτι το οποίο µπορεί να θέσει στο περιθώριο ζητήµατα όπως ο ευρύτερος ρόλος της επένδυσης µέσα στον τοπική κοινωνία ή ζητήµατα περιβαλλοντικού χαρακτήρα. Έτσι λοιπόν, σε κάθε προσπάθεια αυτού του τύπου πρέπει οι τοπικοί φορείς να έχουν την προνοητικότητα να συνάψουν συµβόλαια που δεσµεύουν τους ιδιώτες επενδυτές να σεβαστούν την τοπική κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον, ενώ ταυτόχρονα θα αποδίδουν ένα ικανοποιητικό περιθώριο κέρδους από την επένδυση. 10

Άλλες πηγές χρηµατοδότησης είναι: Η ενοικίαση καταστηµάτων σε δηµόσιες εκτάσεις ή εγκαταστάσεις, και το εισόδηµα που θα αποφέρουν να επανεπενδύεται στην διαρκή βελτίωση και προστασία αυτών των εκτάσεων ή εγκαταστάσεων. Εισιτήρια σε πάρκα ή σε άλλες εκδηλώσεις Οι δηµοτικοί φόροι και τα τέλη Οι χορηγίες ιδιωτικών επιχειρήσεων ή οργανισµών σε τοπικές εκδηλώσεις ή φεστιβάλ (π.χ. Φεστιβάλ Cosmote Κασσάνδρας) ή και σε καµπάνιες περιβαλλοντικές ή και σε εκδηλώσεις κοινωνικού χαρακτήρα. Εδώ πρέπει να σηµειώσουµε ότι οι χορηγίες αποσκοπούν να βελτιώσουν την εικόνα µιας επιχείρησης και για αυτό οι ενδιαφερόµενοι πρέπει να είναι ικανοί να διατηρούν τον έλεγχο τον όρων της εκάστοτε χορηγίας, έτσι ώστε να είναι αποδοτική για όλα τα εµπλεκόµενα µέρη. ωρεές για συγκεκριµένα έργα αναστήλωσης ή αναπαλαίωσης µπορούν να είναι διαθέσιµες από διεθνείς οργανισµούς ή άλλες οργανώσεις. Μετάδοση τουρ. πληροφοριών / πολιτιστικών στοιχείων στους τουρίστες Η µετάδοση πληροφοριών/πολιτιστικών στοιχείων στους τουρίστες αποσκοπεί να «µεταφράσει» την ιστορία ενός τόπου µε τέτοιο τρόπο ώστε α) ο τουρίστας να είναι καλύτερα ενηµερωµένος για τον προορισµό και την κουλτούρα του και β) να τον προετοιµάσει να σεβαστεί τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήµατα της κοινότητας. Αυτή η «Μετάφραση» παίρνει την ιστορία µιας κοινότητας και την συνδέει µε τις εµπειρίες των τουριστών µε την τέχνη, τα τοπικά προϊόντα, τα φυσικά τοπία και τα αξιοθέατα του τόπου. Μπορούµε να πούµε ότι είναι η τέχνη να εξιστορείς την ιστορία ενός τόπου. Αυτή η ιστορία είναι µια συλλογή από επιλεγµένα δεδοµένα και εµπειρίες στα οποία προσδίδεται µια αισθητική και συναισθηµατική χροιά, που στόχο έχει να παρακινήσει τον τουρίστα να εξερευνήσει περαιτέρω την τοπική κουλτούρα και τον τρόπο ζωής. Πολλοί τουρίστες αναζητούν κάτι περισσότερο από µια περιήγηση σε µια πόλη ή µερικές µέρες στην παραλία. Αυτό που αναζητούν είναι να ανακαλύψουν την ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ του τόπου που τους φιλοξενεί και µια σωστή «Μετάφραση» µπορεί να ενδυναµώσει αυτή την εµπειρία. 11

Παρόλα αυτά πρέπει να γνωρίζουµε ότι ο τουρίστας επισκέπτεται ένα τόπο για να περάσει καλά και όχι για να κάνει µάθηµα. εν θέλει να γίνει ειδήµων, αλλά να περάσει καλά ενώ ταυτόχρονα θα µαθαίνει κάτι. Οι ΤΕΧΝΙΚΕΣ που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για αυτή τη µετάφραση είναι: 1. ΕΚ ΟΣΕΙΣ a. Χάρτες b. Μπροσούρες c. Περιοδικά d. Φυλλάδια, οδηγοί 2. Πολιτιστικές διαδροµές 3. Προγράµµατα εκπαίδευσης τοπικών οδηγών ή ξεναγών (Youthstart) 4. Εκδροµές 5. Εκθέµατα, προθήκες εκθεµάτων 6. Φεστιβάλ 7. Παραστάσεις / Αναπαραστάσεις 8. Οπτικό-ακουστικές παρουσιάσεις (slides, video, Virtual reality) 9. Χρησιµοποίηση πολυµέσων (multimedia shows) 10. Κέντρα ενηµέρωσης / πληροφόρησης 12

MARKETING Marketing και αειφορία Το παραδοσιακό marketing δίνει έµφαση σε ΕΝΝΟΙΕΣ ΟΠΩΣ, ΟΙ ανάγκες και οι επιθυµίες των καταναλωτών ή πελατών. Αντίθετα, το marketing για την αειφορία ξεκινάει µε µια θεώρηση των αξιών και των στόχων µιας κοινότητας. Το να διατηρηθεί η φυσική και η περιβαλλοντική κληρονοµιά ενός τόπου είναι το θεµέλιο µιας τέτοιας προσέγγισης στο marketing. Ταυτόχρονα όµως πρέπει να διασφαλιστεί ότι Α) και οι τουριστικές επιχειρήσεις του τόπου θα είναι ανταγωνιστικές και βιώσιµες αλλά και Β) ο τοπικός πληθυσµός θα συνεχίζει να υποστηρίζει τον τουρισµό αλλά και τις αλλαγές που τυχόν αυτός θα φέρει. Αυτό που πρέπει να γνωρίζουµε είναι ότι οι τουρίστες δεν ενδιαφέρονται ΟΛΟΙ για την κουλτούρα ή το περιβάλλον ενός τόπου. Με τον ίδιο τρόπο, όλες οι µορφές τουρισµού δεν είναι ΣΥΜΒΑΤΕΣ / ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ µε τον κάθε τόπο υποδοχής και τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτόν. Η επικέντρωση των προσπαθειών marketing για την προσέλκυση υψηλής ποιότητας και οικονοµικής επιφάνειας τουρίστες µπορεί να ωφελήσει την τοπική κοινότητα πολύ περισσότερο από ένα µεγάλο πρόγραµµα προσέλκυσης µαζικού τουρισµού. Υπάρχουν πολλά παραδείγµατα προορισµών που ήταν πολύ επιτυχείς στο να προσελκύσουν µαζικό τουρισµό, αλλά το ΚΟΣΤΟΣ είναι µεγάλο και οι αρνητικές ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ µπορούν εύκολα να υποσκελίσουν τις ωφέλειες από αυτή τη µορφή τουρισµού. ΕΠΙΣΗΣ, η εισαγωγή µαζικού τουρισµού σε ένα τόπο είναι µια ΜΗ ΑΝΑΣΤΡΕΨΙΜΗ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ που συνήθως καταλήγει στην απώλεια του ελέγχου της ανάπτυξης και έχει σαν ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ οι τοπικές επιχειρήσεις και οι κάτοικοι να τεθούν στο περιθώριο. Μια εναλλακτική στρατηγική είναι, το «στοχευµένο marketing» ή το marketing που στόχο έχει να προσελκύσει αυτά τα τµήµατα της αγοράς που µπορούν να ικανοποιήσουν τους στόχους µιας κοινότητας που θέλει να αναπτύξει έναν αειφορικό τουρισµό. Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι µπορούν να προσελκυσθούν εύκολα σε ένα παραθαλάσσιο θέρετρο, κυρίως ΛΟΓΩ της παγκόσµιας απήχησης του τριπτύχου ΗΛΙΟΣ-ΘΑΛΑΣΣΑ-ΠΑΡΑΛΙΑ, αλλά ΌΛΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΝ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ παρατήρηση πουλιών ή τα τοπικά πανηγύρια. 13

Όσο περισσότερο ξεκάθαροι είναι οι στόχοι του marketing, τόσο περισσότερο µπορεί να ελεγχθεί η ανάπτυξη σε ένα προορισµό. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η τουριστική βιοµηχανία πρέπει να αναπτύσσεται και να προβάλλεται ακατάπαυστα, έτσι ώστε να διατηρήσει τα κέρδη της και τις θέσεις εργασίας που δηµιουργεί. Αυτό είναι λάθος. Ο µαζικός τουρισµός θερίζει τους καρπούς που αυτός σπέρνει και που δεν είναι άλλοι από τον φαύλο κύκλο της προσφοράς και της ζήτησης: o o o o Η αυξηµένη ζήτηση δηµιουργεί την υπερπροσφορά, Η υπερπροσφορά φέρνει χαµηλές πληρότητες Οι χαµηλές πληρότητες φέρνουν αναποτελεσµατικές και χαµηλής ποιότητας υπηρεσίες Τελικά, το προσφερόµενο τουριστικό προϊόν υποβαθµίζεται µε όλα τα συνακόλουθα για µια τοπική οικονοµία και µια αγορά εργασίας που βασίστηκε στον τουρισµό. Τα παραδείγµατα ΑΥΤΟΎ ΤΟΥ ΕΊ ΟΥΣ στο Νοµό µας είναι πολλά. Από την σκοπιά του τόπου προορισµού (και ειδικά από την σκοπιά των κατοίκων), καλύτερο είναι να στοχεύονται ΛΙΓΟΙ και ΠΟΙΟΤΙΚΟΙ στόχοι, για να αποφευχθούν οι παγίδες του µαζικού marketing. Με αυτό τον τρόπο και µε δεδοµένο ότι ο τουρισµός διαρκεί όλο το χρόνο, απαιτούνται µικρότερης κλίµακας τουριστικές εγκαταστάσεις και υπηρεσίες, αντίθετα από το να κατασκευάζονται συνεχώς νέες υποδοµές για να εξυπηρετήσουν µια ζήτηση που συγκεντρώνεται µόνο σε µια περιορισµένη τουριστική σαιζόν. Μια αειφορική προσέγγιση στο τουριστικό marketing δεν σηµαίνει ότι εγκαταλείπονται βασικές λειτουργίες του, όπως είναι α) µια καλή έρευνα αγοράς ή β) µια λεπτοµερής τµηµατοποίηση της αγοράς για να διακριθούν οι καλύτερες αγορές-στόχοι ή γ) η έµφαση στις ανάγκες και στις επιθυµίες του πελάτη ή δ) η παροχή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Η διαφορά µεταξύ της αειφορικής και της standard προσέγγισης είναι ότι το αειφορικό marketing ευνοεί πρωτίστως την κοινότητα και το περιβάλλον της. Οι επιχειρήσεις και ο τοπικός πληθυσµός πρέπει να επιλέξουν µαζί, ως συνεργάτες, τόσο τους στόχους όσο και τη διαδικασία του marketing. Αυτή η διαδικασία είναι η ίδια που ακολουθείται από επιχειρήσεις και οργανισµούς αλλά ο προσανατολισµός της είναι αρκετά διαφορετικός. Το αειφορικό τουριστικό marketing επικεντρώνεται και τονίζει τα ακόλουθα στοιχεία: Ικανοποίηση των αναγκών και των στόχων της τοπικής κοινότητας Αντιστοίχιση των τοπικά παραγόµενων προϊόντων και υπηρεσιών µε τα κατάλληλα τµήµατα της αγοράς 14

Προσέλκυση υψηλού εισοδήµατος και υψηλής ποιότητας επισκέπτες και όχι µεγάλους αριθµούς επισκεπτών Καλλιέργεια της κατάλληλης «εικόνας» που µπορεί να µεταδώσει τα περιβαλλοντικώς και πολιτισµικώς ευαίσθητα µηνύµατα στο κοινό Αποτελεσµατική επικοινωνία µε τους επισκέπτες και µόρφωση τους Χρησιµοποίηση τεχνικών περιβαλλοντικής και πολιτιστικής «Μετάφρασης» ιαχείριση της ροής των επισκεπτών και υιοθέτηση κανόνων συµπεριφοράς Αποφυγή της εποχικότητας και της υπέρ-χρήσης των πόρων Υψηλού επιπέδου αξιοθέατα και υπηρεσίες Έρευνα των καταλληλότερων τµηµάτων της αγοράς, της αποτελεσµατικότητας της επικοινωνίας και των επιπτώσεων της διαδικασίας ηµιουργία επαναλαµβανόµενης πελατείας (ο επαναλαµβανόµενος πελάτης κοστίζει 7 φορές λιγότερο, παρά να προσελκύσεις έναν που προσέρχεται για πρώτη φορά) Έρευνα αγοράς Η έρευνα αγοράς έχει βασικές επιδιώξεις, όπως: Να κατανοήσει αυτό που οι υπάρχοντες αλλά και οι δυνητικοί επισκέπτες αναζητούν σχετικά µε τις ωφέλειες και τις εµπειρίες που αποκοµίζουν ή τα επιθυµητά προϊόντα και υπηρεσίες Να αναγνωρίσει τα καταλληλότερα τµήµατα/στόχους της αγοράς Να συνταιριάξει συγκεκριµένα προϊόντα µε πιθανά τµήµατα της αγοράς Να ανακαλύψει το τι κάνουν οι ανταγωνιστές Να αποδώσει έµφαση σε αυτά τα στοιχεία του marketing mix που είναι σηµαντικά για την επιτυχία της στρατηγικής (π.χ. πόσο σηµαντική είναι η τιµή?) Στο marketing, το κλειδί είναι να είσαι πάντα συγκεντρωµένος σε αυτό που επιθυµούν, χρειάζονται και απαιτούν οι πιθανοί επισκέπτες. Έτσι, εάν ένας ήµος πχ θέλει να αναπτύξει τον οικοτουρισµό, η ερώτηση που προκύπτει είναι: «ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΑΓΟΡΑΣΕΙ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΚΕΤΑ? και Η ΖΗΤΗΣΗ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΗ ΓΙΑ ΝΑ ΙΑΚΑΙΟΛΟΓΗΣΕΙ ΤΗΝ ΕΠΕΝ ΥΣΗ?» Το στοχευµένο marketing προϋποθέτει ότι θα δοθεί µέγιστη προσοχή στην ΜΕΤΡΗΣΗ της πιθανής ζήτησης από τα τµήµατα-στόχους και των ΜΕΣΩΝ για να τους προσεγγίσεις. Η µέτρηση της πιθανής ζήτησης µπορεί να γίνει µε διάφορους τρόπους. Συνήθως, ξεκινάει µε µια έρευνα των τουριστικών τάσεων µε δεδοµένα που συλλέγονται από κυβερνητικούς οργανισµούς, συλλογικά όργανα ιδιωτών, επιµελητήρια ή εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Πιο δύσκολο είναι να συγκεντρωθούν δεδοµένα που αφορούν συγκεκριµένες περιοχές, κοινότητες ή επιχειρήσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η έρευνα πεδίου είναι ίσως η καλύτερη λύση. 15

Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι δεν είναι ΑΡΚΕΤΟ να γνωρίζουµε απλώς ότι η ζήτηση για ένα προϊόν ή µια εµπειρία υπάρχει και βρίσκεται κάπου. Αυτό που πρέπει να µας υποδείξει η έρευνα αγοράς ή µια µελέτη σκοπιµότητας είναι ότι η προτεινόµενες παρεµβάσεις µπορούν να συλλάβουν ένα ικανοποιητικό κοµµάτι αυτής της αγοράς. ΠΟΛΛΕΣ ΚΑΛΕΣ Ι ΕΕΣ ΑΠΕΤΥΧΑΝ ΕΠΕΙ Η ΑΚΡΙΒΩΣ ΥΠΕΘΕΣΑΝ ΛΑΘΟΣ ΟΤΙ Η ΖΗΤΗΣΗ ΘΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ. ΕΠΙΣΗΣ, ΠΑΝΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΟΤΙ Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ, ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ Ή ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΕΛΑΤΗ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΟΣ. Ανάπτυξη της Στρατηγικής marketing Marketing plan Ένα τυπικό marketing plan που εκπονεί ο φορέας που είναι υπεύθυνος για την προβολή ενός προορισµού έχει την ακόλουθη διάρθρωση: 1. Το όραµα και οι στόχοι για τον προορισµό 2. Γενικοί στόχοι του marketing plan 3. Ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης και έρευνα αγοράς 4. Αξιολόγηση των πόρων και της προσφοράς 5. Αξιολόγηση των αγορών 6. Στρατηγικές, γενικοί και ειδικοί στόχοι 7. Αναλυτικό Σχέδιο ράσης (action plan) και προϋπολογισµός 8. Αξιολόγηση των κρίσιµων σηµείων της αποδοτικότητας του marketing plan Α) Το γεγονός ότι η έρευνα αγοράς είναι µια συνεχής διαδικασία και Β) ότι το marketing plan αξιολογείται ως προς την αποτελεσµατικότητά του, σηµαίνει συνήθως ότι το marketing plan αναθεωρείται κάθε χρόνο Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι το marketing plan πρέπει να είναι µακροπρόθεσµο στην εφαρµογή του, καθώς πολύ λίγα στρατηγικά προγράµµατα µπορούν να υλοποιηθούν µέσα στο περιθώριο του ενός έτους. 16

Παρακολούθηση, έλεγχος και αξιολόγηση Τέλος, κάθε marketing plan πρέπει να ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΑΙ συνεχώς ως προς τα αποτελέσµατα του και να γίνονται βελτιώσεις όπου χρειάζεται. Συνήθως αυτό γίνεται είτε µε την καθιέρωση κάποιων εικτών αποδοτικότητας, είτε µέσω ΕΡΕΥΝΩΝ. Σκόπος της παρακολούθησης του marketing plan είναι να εξαχθούν συµπεράσµατα και να παρθούν αποφάσεις που αφορούν τους στόχους του τουρισµού και περιλαµβάνει θέµατα όπως ο καθορισµός των ορίων της ανάπτυξης, η αλλαγή των τµηµάτων των αγορώνστόχων και η αλλαγή του marketing mix (Product, place, price, promotion). Είναι ξεκάθαρο, ότι όλα αυτά τα θέµατα επηρεάζουν την συνολική στρατηγική και τη διαχείριση της ανάπτυξης ενός τόπου. Στρατηγική ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ του προορισµού Ειδικότερα, η ΠΡΟΩΘΗΣΗ του προορισµού έχει να κάνει µε την καλλιέργεια µιας «εικόνας» του προορισµού στις αγορές στόχους. Η εικόνα αυτή έχει τα χαρακτηριστικά ενός επικοινωνιακού µηνύµατος που θέλει να περάσει ένας προορισµός και συνήθως χρησιµοποιούνται ελκυστικά σύµβολά και φράσεις. Η δύναµη των εικόνων που χαρακτηρίζουν τους τουριστικούς τόπους αντιστοιχεί σε ένα είδος νοητικού εδάφους, όπου η πραγµατικότητα και οι µύθοι θα χρησιµεύσουν ως έρεισµα και κίνητρο για την ανακάλυψη και το ταξίδι. Αυτό που πρέπει να αποφεύγεται είναι η χρησιµοποίηση φράσεων Κλισέ όπως, «πράσινο», οίκο-τουρισµός», η «περιβαλλοντικά υπεύθυνο» κ.α.. Αντίθετα τα στοιχεία που πρέπει να τονίζονται είναι η αυθεντικότητα, η αποκλειστικότητα, η µοναδικότητα και οι ποιοτικές υπηρεσιών και διευκολύνσεις για τους επισκέπτες. Ταυτόχρονα οι προσπάθειες πρέπει να επικεντρώνονται στη δηµιουργία «εικόνας» για επακριβώς καθορισµένα τµήµατα-στόχους της αγοράς. Στόχος τους είναι η δηµιουργία µιας σαφούς «τοποθέτησης» (positioning) της περιοχής εφαρµογής, διακριτής από αυτής των ανταγωνιστών της, σε συνδυασµό µε ένα σαφές ελκυστικό προφίλ του προσφερόµενου τουριστικού προϊόντος. Μια προσέγγιση της ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ σύµφωνα µε τις αρχές της αειφορίας σηµαίνει ότι δίδεται βάρος σε παραµέτρους όπως: Η προώθηση πρέπει να είναι στοχευµένη και εξόχως πληροφοριακή, ειδάλλως θα δηµιουργήσει λανθασµένες εντυπώσεις 17

Οι ποιοτικοί τουρίστες είναι οι ενηµερωµένοι τουρίστες Τα ποιοτικά προϊόντα προωθούνται διαφορετικά από τα προϊόντα του µαζικού τουρισµού (π.χ. η αξία είναι πιο σηµαντική από την τιµή τους) Η µετάδοση των πολιτιστικών στοιχείων ή η «Μετάφραση» τους είναι σηµαντικά συστατικά της ταξιδιωτικής εµπειρίας 18

ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ Όπως σας ανέλυσα και πριν, η ανάπτυξη του τουρισµού σε ένα τόπο πρέπει να έχει την συγκατάθεση και την αποδοχή του τοπικού πληθυσµού, για να µπορεί να λέγεται αειφορικός. Ποια όµως είναι η διαδικασία, τα συγκεκριµένα βήµατα που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος που θέλει να σχεδιάσει την ανάπτυξη του τουρισµού σε ένα προορισµό. Μια πρώτη ενέργεια είναι να γίνει µια λεπτοµερής ανάλυση του τόπου προορισµού. Ανάλυση του τόπου προορισµού (πόροι, υποδοµές, εγκαταστάσεις Αυτή η ανάλυση αφορά κυρίως υποδοµές και τουριστικούς πόρους που διαθέτει ο ήµος και αν γίνει µε ένα ολοκληρωµένο τρόπο µπορεί να έχει πολλές ωφέλειες για όλους. Τι περιλαµβάνει όµως αυτή η Ανάλυση; Η ανάλυση αυτή επιδιώκει να δώσει απαντήσεις σε ερωτήµατα όπως:! Ποια τουριστικά αξιοθέατα διαθέτει ο ήµος και ποια από αυτά προσφέρονται για τουριστική εκµετάλλευση;! Ποιες είναι οι υποδοµές που διαθέτει ο ήµος για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών αλλά και των ίδιων των ηµοτών του;! Ποια η ποιότητα και η ελκυστικότητα του κάθ ενός τουριστικού πόρου και αξιοθέατου;! Είναι οι τουριστικοί πόροι και τα αξιοθέατα ώριµα για να δεχθούν τουρίστες (στην προκειµένη περίπτωση Αθλητές);! Εάν όχι, ποιες είναι οι άµεσες προτεραιότητες και ποιες οι ενέργειες για την ωρίµανσή τους (καθορισµός action plan, χρονοδιαγράµµατος); (Οι τουριστικοί πόροι, οι γενικές υποδοµές, οι τουριστικές υποδοµές απεικονίζονται στην οθόνη) + Χαρτές τουρ. Πόρων από ΕΠΕΜ-GIS-5.3.ΠΕΠ Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι δεν υπάρχει µια µόνο φόρµουλα για να σχεδιαστεί η ανάπτυξη του τουρισµού σε µια χωρική ενότητα. Όπως είναι φυσικό, κάθε τόπος έχει το δικό του κοινωνικό οικονοµικό περιβάλλον και ειδικά χαρακτηριστικά και ανάλογα διαφοροποιείται τόσο το περιεχόµενο όσο και οι στόχοι του σχεδιασµού. 19

Γενικά µιλώντας, για να αναπτυχθεί ο αειφορικός τουρισµός είναι απαραίτητο να γίνει µια προσπάθεια να συγκεντρωθούν όλες οι διάσπαρτες δραστηριότητες Σχεδιασµού και Προγραµµατισµού ΣΕ ΕΝΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟ, ΕΥΡΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΘΑ ΕΠΙΤΡΕΨΕΙ ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΕΝΑΝ ΤΟΠΟ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ. Επιδίωξη είναι να επιτευχθεί ΤΟ ΜΈΓΙΣΤΟ ΥΝΑΤΟ ΣΥΝΤΑΙΡΙΑΣΜΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Έτσι, ένα Στρατηγικό Σχέδιο περιλαµβάνει µια σειρά από ενέργειες που υλοποιούνται βήµα προς βήµα: Καθορισµός του Οράµατος για τον τόπο σε σχέση µε την επιθυµητή κατεύθυνση (π.χ. Να καταστεί ο ήµος ΧΨ ο γνωστότερος προορισµός στην Κεντ. Μακεδονία για τους λάτρεις των extreme sports) Ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης (υποδοµές, τουριστικοί πόροι, πολιτισµός, τοπική οικονοµία, εργατικό δυναµικό, περιβάλλον) Καθορισµός στρατηγικών στόχων (π.χ Ανάδειξη 4 περιοχών για την εξάσκηση των extreme sports, ηµιουργία 3 επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών, προσέλκυση 1000 αθλητών ετησίως κλπ.) Αξιολόγηση των εναλλακτικών τρόπων για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων (Με ποιους τρόπους µπορούν να υλοποιηθούν οι στόχοι, Ποιο σενάριο είναι πιο εφικτό ή ποιο σενάριο θα αποφέρει τις µεγαλύτερες ωφέλειες) Εφαρµογή των στρατηγικών για την επίτευξη των στόχων (Περιλαµβάνονται ποσοτικοί και ποιοτικοί στόχοι και επακριβώς καθορισµένα Σχέδια ράσης - action plans) Παρακολούθηση και έλεγχος της εφαρµογής της στρατηγικής και των επιµέρους ενεργειών Τροποποίηση των διαδικασιών ανάλογα µε τα συµπεράσµατα (feedback) από την παρακολούθηση τόσο του προγράµµατος όσο και του εξωτερικού περιβάλλοντος 20

(π.χ αλλαγές στην νοµοθεσία, στις προτιµήσεις των καταναλωτών, νέα προϊόντα ή εξοπλισµός για τους αθλητές κ.α) Όλες οι παραπάνω διαδικασίες αποτελούν µια αλληλουχία που πρέπει να εφαρµόσει ένας φορέας (π.χ. ήµοι, Νοµαρχία, Περιφέρεια, ΕΞΧ) που επιλέγει να αναπτύξει ένα τουριστικό προϊόν σε µια συγκεκριµένη χωρική ενότητα. Με απλά λόγια, ένα Στρατηγικό Σχέδιο πρέπει να είναι ικανό να απαντήσει στα παρακάτω ερωτήµατα: Ποίοι ενδιαφέρονται και ποίοι ωφελούνται από την ανάπτυξη; Τι έχουµε να προσφέρουµε; Ποιες είναι αγορές-στόχοι; Που βρισκόµαστε αυτή τη στιγµή ; Που θέλουµε να βρισκόµαστε σε 12 µήνες/3 χρόνια/5 χρόνια; Πως θα φτάσουµε εκεί; Πότε θα γίνει αυτό; Ποιος θα το κάνει; Πως θα γνωρίζουµε ότι οι προσπάθειες µας έχουν επιτυχία; Πολιτική ανάπτυξης του τουρισµού Η απόφαση για την ανάπτυξη τουριστικών προϊόντων σε ένα τόπο είναι µια εξόχως πολιτική απόφαση. Ένας τόπος που στοχεύει να αναπτύξει τουρισµό σύµφωνα µε τις αρχές της αειφορίας, έχει ανάγκη µιας ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΟΥ ΘΑ ΑΝΤΙΚΑΤΟΠΤΡΙΖΕΙ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΜΕΡΩΝ (Τοπικός πληθυσµός, επιχειρήσεις, άλλοι φορείς), ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΕΧΟΥΝ ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ. Το Στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη του αειφορικού τουρισµού πρέπει να είναι διαθέσιµο σε ΓΡΑΠΤΗ µορφή, και το οποίο, στις περιόδους µετά από εκλογές, θα πρέπει να υιοθετείται από τους νέους τοπικούς άρχοντες µε τη δέσµευση τους στο διατυπωµένο όραµα. Επίσης, µια πολιτική αυτού του είδους θα πρέπει να είναι ρεαλιστική και πραγµατοποιήσιµη και να είναι σύµφωνη µε τις περιφερειακές, εθνικές και παγκόσµιες πολιτικές ανάπτυξης του τουρισµού. (Agenda 21) Σε αυτό το σηµείο είναι πιθανό να υπάρχουν αντιπαραθέσεις καθώς πολλές φορές ο υπέρ-τοπικός σχεδιασµός θέτει διαφορετικές προτεραιότητες από αυτές των τοπικών αρχών. ΕΤΣΙ, ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ 21

ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΕΙ Α) ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΊ ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ ΚΑΙ Β) ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ Ή ΕΘΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΘΟΡΙΣΤΟΥΝ ΟΙ ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ. Περιβαλλοντικές στρατηγικές Όπως προείπαµε η έννοια της αειφορίας αφορά σε ένα µέγιστο βαθµό το φυσικό περιβάλλον και τη διαφύλαξη του για τις επόµενες γενιές. Οι εγκαταστάσεις διαµονής και οι άλλες τουριστικές ανωδοµές τείνουν να βρίσκονται τοποθετηµένες κοντά σε περιοχές φυσικού κάλλους, οι οποίες είναι και βασικά τουριστικά αξιοθέατα/πόροι, καθώς οι τουρίστες τείνουν να έλκονται από µερικά από τα πιο ευαίσθητα οικοσυστήµατα όπως είναι οι παραθαλάσσιες ζώνες, τα µικρά νησιά και περιοχές µε πλούσια χλωρίδα και πανίδα (οικοτουρισµός). Έτσι, αν και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες αποτελούν την βάση για την τουριστική ανάπτυξη και η αποτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του τουρισµού προβάλει επιτακτική, παρόλαυτα η οικονοµική σηµασία του περιβάλλοντος δεν γίνεται κατανοητή καθώς το φυσικό κάλλος δεν µετριέται εύκολα µε οικονοµικούς όρους. Καθώς, ένας οικονοµικά βιώσιµος τουρισµός στηρίζεται σε έναν οικολογικά βιώσιµο τουρισµό, επιχειρηµατολογείται ότι οι προσπάθειες όλων των εµπλεκοµένων (κράτος, τοπ. αρχές, ντόπιος πληθυσµός, επιχειρήσεις) στην αειφορική τουρ. ανάπτυξη της Χαλκιδικής πρέπει να επικεντρωθούν: # Στην διατήρηση της ποιότητας των περιβαλλοντικών πόρων στις νότιες θαλάσσιες περιοχές, και # Στην αποφυγή της περιβαλλοντικής υποβάθµισης από την αρχή, όταν γίνεται σχεδιασµός για τουρ. ανάπτυξη, στις βόρειες αγροτικές, ορεινές περιοχές του νοµού. Οι πρωτοβουλίες των κεντρικών κυβερνητικών αρχών που, ιστορικά, ανέλαβαν τον κυριότερο ρόλο στον σχεδιασµό της τουρ. ανάπτυξης είχαν περιορισµένα αποτελέσµατα σύµφωνα µε τους στόχους που είχαν θέσει. Στο επόµενο µέρος της εργασίας θα παρουσιαστούν δύο τοπικά µοντέλα (ένα για τις Νότιες και ένα για τις Βόρειες περιοχές) για την ανάπτυξη ενός περιβαλλοντικά υπεύθυνου µοντέλου τουρισµού, που µπορούν να υιοθετηθούν από τις τοπικές αρχές της Χαλκιδικής και πιθανώς αλλού ( στο πνεύµα της αποκέντρωσής), και που είναι σύµφωνα µε τους δεδηλωµένους στόχους και το πλαίσιο της εθνικής τουρ. πολιτικής. ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΡΕΙΝΗ ΒΟΡΕΙΑ & ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΧΑΛΚΙ ΙΚΗ 22

Οι Gill & Williams (1994) έδειξαν ότι σε γεωργικές και ορεινές περιοχές η επεξεργασία και ο σχεδιασµός της τουριστικής ανάπτυξης θα πρέπει πρωταρχικά να στοχεύει στην αύξηση του γεωργικού εισοδήµατος, έτσι ώστε ο τουρισµός να µην αντικαταστήσει τις παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες και το φαινόµενο του εκτοπισµού να µειωθεί στο ελάχιστο. Στην ορεινή βόρεια και κεντρική Χαλκιδική, οπού ο τουρισµός δεν παρουσιάζει ανάπτυξη, τα έντονα κοινωνικά και δηµογραφικά προβλήµατα απαιτούν άµεσες και εκτεταµένες πολιτικές για την ολοκληρωµένη χωρική ανάπτυξη του τόπου, καθώς τα προγράµµατα τουριστικής ανάπτυξης µόνα τους δεν µπορούν να απευθύνουν τα ζητήµατα της έλλειψης υποδοµών (πρόσβαση), κοινωνικών υπηρεσιών και της µετανάστευσης του πληθυσµού στο µητροπολιτικό κέντρο της Θεσσαλονίκης. ΣΤΟΧΟΙ ΕΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΕΝΑ ΟΡΕΙΝΟ ΗΜΟ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ: 1. Η µεγιστοποίηση της οικονοµικής υποστήριξης από την κεντρική κυβέρνηση και τα προγράµµατα της Ε.Ε. 2. Η υιοθέτηση των κατάλληλων πολιτικών για την υποστήριξη των τοπικών παραγωγικών δραστηριοτήτων και η σύνδεση τους µε τουρισµό µικρής κλίµακας. Η αποτελεσµατικότητα του σχεδίου δράσης θα εξαρτηθεί σε µεγάλο βαθµό από: τον βαθµό συνεργασίας µεταξύ των Ο.Τ.Α. και των τοπικών παραγωγών και τον βαθµό στον οποίο ο τοπικός πληθυσµός είναι ενηµερωµένος για τις νέες ευκαιρίες που παρουσιάζονται στην περιοχή τους και η προθυµία τους να δεσµευτούν στην αλλαγή. ΝΟΤΙΟΙ ΗΜΟΙ-ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΖΩΝΕΣ Είναι γεγονός ότι, η τουριστική ανάπτυξη που γνώρισε η νότια Χαλκιδική τα τελευταία 25 χρόνια παράγει σηµαντικά οικονοµικά οφέλη (όπως φαίνεται από τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν νωρίτερα στην εργασία), αλλά επίσης επηρεάζει σε σηµαντικό βαθµό την επάρκεια των φυσικών πόρων και την ποιότητα του περιβάλλοντος, η υποβάθµιση του οποίου απειλεί την αειφορική του ανάπτυξη. Από την άλλη, ο εποχικός πολλαπλασιασµός του πληθυσµού στους τουριστικούς προορισµούς επιφέρει σηµαντική επιβάρυνση στις υποδοµές (οδικά, αποχετευτικά, υδροδοτικά δίκτυα) και τους φυσικούς πόρους των παραθαλάσσιων ζωνών. Επί παραδείγµατι: Η ενεργειακή κατανάλωση αυξάνει δραµατικά προκαλώντας συχνά βλάβες σε αποµονωµένα ηλεκτρικά δίκτυα. Η ποιότητα του νερού επιβαρύνεται. Τα αποχετευτικά δίκτυα και οι βιολογικοί καθαρισµοί πρέπει να αντιµετωπίσουν αυξηµένο όγκο λυµάτων που συχνά φτάνουν στην θάλασσα χωρίς να ολοκληρωθούν επαρκείς διαδικασίες καθαρισµού τους. 23

Τα στερεά απορρίµµατα επίσης αυξάνουν αναλογικά, συχνά υπερκαλύπτοντας την φέρουσα χωρητικότητα των τοπικών χωµατερών. Γενικά, οι φυσικοί πόροι, η ενέργεια, τα απορρίµµατα και οι αστικές ροές εµφανίζουν σηµαντικές αυξοµειώσεις κατά την διάρκεια του έτους επηρεάζοντας σηµαντικά τις περιβαλλοντικές συνθήκες της ευρύτερης περιοχής. Η ευκαιρία να µειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις µέσω ενός σηµαντικού εκµεταλλεύσιµου δυναµικού είναι παρούσα αλλά και απαραίτητη για την βιώσιµη ανάπτυξη της περιοχής και την διατήρηση της ανταγωνισιµότητας της σε σχέση µε άλλους προορισµούς. ΣΤΟΧΟΣ ΕΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΕΝΑ ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΟ ΗΜΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ: Η εγκατάσταση επαρκών περιβαλλοντικών µεθόδων management, για να επιτευχθεί η περιβαλλοντικά υπεύθυνη τουριστική, οικονοµική και χωρική ανάπτυξη. Η διαδικασία της διοικητικής αποκέντρωσής παρουσιάζει ευκαιρίες στις τοπικές αρχές, οι οποίες πρέπει να παίξουν σηµαντικό ρόλο στην υιοθέτηση περιβαλλοντικών στρατηγικών management τόσο από τους ίδιους, όσο και από την υπεύθυνη τουριστική βιοµηχανία. ΜΠΕ Οι διαδικασίες Περιβαλλοντικών Αδειοδοτήσεων για έργα και κατασκευές ορίζονται από την ΚΥΑ 69269/90 και η εξειδίκευση της για τις τουριστικές εγκαταστάσεις µε την ΚΥΑ 1661/94 (Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Εγκρίσεις Περιβαλλοντικών Όρων) και παρέχουν το κυρίαρχο κανονιστικό πλαίσιο για τον έλεγχο των αναπτυξιακών παρεµβάσεων σε σχέση µε το περιβάλλον ενός τόπου υποδοχής. Αυτό που πρέπει να σηµειώσουµε είναι ότι οι ΜΠΕ αφορούν ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ παρεµβάσεις (κατασκευές, έργα), καθώς εξετάζουν τις επιπτώσεις της εκάστοτε παρέµβασης στο οικοσύστηµα και το ευρύτερο περιβάλλον του τόπου προορισµού. Αυτό που λείπει είναι µια ΣΥΝΟΛΙΚΗ αποτίµηση των επιπτώσεων που προκύπτουν ΑΠΟ ΟΛΕΣ τις παρεµβάσεις σε ένα τόπο, και ΓΙΑ ΑΥΤΟ ΤΟ ΛΟΓΟ µια λύση θα ήταν να χρησιµοποιηθούν περιβαλλοντολόγοι για να εκπονήσουν ΜΠΕ που θα αφορούν ΟΛΗ ΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ και τις επιπτώσεις της στον ευρύτερο χώρο. (Π.Χ. Μια επένδυση που αφορά την κατασκευή ενός ξενοδοχείου στην Καλλιθέα µπορεί να έχει ελάχιστες δυσµενείς επιπτώσεις στην ποιότητα των νερών του Τορωναίου, αλλά 20 24

τέτοιες επενδύσεις ΕΑΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΟΥΝ ΑΘΡΟΙΣΤΙΚΑ µπορούν να έχουν πολύ σοβαρότερες επιπτώσεις στην ποιότητα των νερών του Κόλπου). Στοιχεία αυτών των στρατηγικών, τα οποία αφορούν την αλληλεπίδραση µεταξύ τουρισµού και περιβάλλοντος θα είναι: Ο έλεγχος των χρήσεων γής Η θέσπιση αυστηρών κανόνων για τις νέες κατασκευές και η καταπολέµηση της ανέγερσης αυθαιρέτων οικοδοµών Η ρύθµιση της κυκλοφορίας ιδιωτικών αυτοκινήτων προς και από τις τουριστικές περιοχές Η διαφοροποίηση του τουρισµού Η αυστηρή εφαρµογή και τήρηση των περιβαλλοντικών προτύπων για τον θόρυβο, το πόσιµο νερό, τα ύδατα κολύµβησης, τα λύµατα και τις εκποµπές στην ατµόσφαιρα ( συµπεριλαµβανοµένων και των εκποµπών στις ζώνες γύρω από τις τουριστικές περιοχές, µε αρνητικές επιπτώσεις στις περιοχές αυτές ) Η δηµιουργία προστατευτικών ζωνών γύρω από ευαίσθητες περιοχές, όπως είναι οι υγρότοποι και οι αµµοθίνες, η καλύτερη κατανοµή των θερινών διακοπών Η αύξηση της συνειδητοποιήσεως και η εκπαίδευση του τοπικού πληθυσµού και των τουριστών καθώς και η εκπαίδευση και επαγγελµατική κατάρτιση αυτών που είναι υπεύθυνοι για τη διαχείριση των τουριστικών περιοχών. Η παραπάνω προσέγγιση διατυπώνεται κατ' αυτό τον τρόπο στο πέµπτο πρόγραµµα δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη του τουρισµού. Αποτελεί µια ολοκληρωµένη αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της δραστηριότητας την οποία σήµερα προσπαθούµε να προσεγγίσουµε σαν χώρα, µέσω των Ειδικών Χωροταξικών Μελετών ή Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών οι οποίες φθάνουν µέχρι την έκδοση Προεδρικού ιατάγµατος. Η παρουσίαση αυτή αναφέρεται στις επιπτώσεις των Τουριστικών Έργων. Με το τίτλο αυτό, η σκέψη ανατρέχει σε : Μαρίνες, Ξενοδοχειακά καταλύµατα, Βιολογικούς καθαρισµούς για την επεξεργασία λυµάτων, Χώρους Υγειονοµικής Ταφής, Έργα και δραστηριότητες σε περιοχές ιδιαιτέρου φυσικού κάλους (προστατευόµενες περιοχές - περιοχές NATURA 2000 ), οδοποιία, σε έργα πρόσβασης και διαχείρισης ακτών. Το σύνολο αυτό των έργων αναπτύσσεται κυρίως πλησίον των παράκτιων ζωνών και αποτελεί ένα πλέγµα απαραίτητο για την ανάπτυξη του τουρισµού που σαφώς προκαλεί περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Συµµετοχή του τοπικού πληθυσµού Ο τοπικός πληθυσµός επίσης ΟΦΕΙΛΕΙ και είναι υποχρεωµένος να συµµετέχει όχι µόνο στο σχεδιασµό της πολιτικής εκφράζοντας τις επιθυµίες του, αλλά και στην ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΤΗΣ. 25

Έτσι, θα πρέπει να αποτελεί ο ίδιος παράδειγµα προς µίµηση, είτε µε τη συµµετοχή του σε καµπάνιες περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, είτε στον καθαρισµό π.χ. παραλιών, είτε στην συνετή χρήση του νερού, είτε, ως επιχειρηµατίες, στην µείωση της περιβαλλοντικής όχλησης από την δραστηριότητα των επιχειρήσεων τους. Καθορισµός Φέρουσας Ικανότητας Σύµφωνα µε τη ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία η φέρουσα ικανότητα ορίζεται ως «ο µέγιστος αριθµός ατόµων οι οποίοι µπορούν να φιλοξενηθούν σ ένα καθορισµένο χώρο (τόπο υποδοχής τουριστών) χωρίς να προκαλέσουν µια ανεπιθύµητη αλλοίωση στο φυσικό περιβάλλον και χωρίς να υπάρξει µείωση στην ποιότητα της εµπειρίας που απολαµβάνει ο επισκέπτης». H εκτίµηση της φέρουσας ικανότητας ενός τόπου υποδοχής συµβάλει στον καθορισµό των ορίων και του επιπέδου της ανάπτυξης ενός τόπου, πέρα από τα οποία αλλοιώνονται τα κοινωνικοοικονοµικά ή περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του. Επίσης, οδηγεί στην εξαγωγή συµπερασµάτων σχετικά µε τις αναπτυξιακές προοπτικές ενός τόπου υποδοχής και αποτελεί χρήσιµο εργαλείο για την χάραξη αναπτυξιακής στρατηγικής. Η ύπαρξη στο Νοµό µας ήµων που βρίσκονται σε ζώνες παραθαλάσσιου αλλά και ορεινού τουρισµού οδηγεί στην εκτίµηση της φέρουσας ικανότητας χρησιµοποιώντας διαφορετικά εργαλεία και µεθοδολογία. Για την κάθε ζώνη (παραθαλάσσια και ορεινή) ξεχωριστά χρησιµοποιούνται κριτήρια και δείκτες µε σκοπό να αποτυπωθούν οι δοµικές και χωρικές διαφοροποιήσεις που παρουσιάζονται κατά την ανάλυση της τουριστικής προσφοράς στην περιοχή εφαρµογής. Ο είκτης Τουριστικής Λειτουργίας Ο είκτης Τουριστικής Λειτουργίας (.Τ.Λ.) χρησιµοποιείται για να εκφράσει την ένταση του τουριστικού φαινοµένου, όπως αυτό εκδηλώνεται από την ταυτόχρονη συνύπαρξη δύο διαφορετικού τύπου πληθυσµών (τουρίστες και πληθυσµός υποδοχής) σε µια δεδοµένη χωρική ενότητα (τόπος υποδοχής). Σύµφωνα µε τις ενδείξεις του.τ.λ. (απόλυτες τιµές), οι τόποι υποδοχής ταξινοµούνται ως εξής: # Ένδειξη >500: Υπερτουριστικός σταθµός που δηµιουργήθηκε πρόσφατα. # Ένδειξη 100-500: Μεγάλος τουριστικός σταθµός # Ένδειξη 40-100: ήµος ή κοινότητα κατ εξοχήν τουριστικός # Ένδειξη 10-40: ήµος ή κοινότητα µε σηµαντική τουριστική δραστηριότητα (όχι κύρια) 26

# Ένδειξη <4: Σχεδόν ανύπαρκτη τουριστική δραστηριότητα Ο πίνακας που ακολουθεί είναι ενδεικτικός. ΠΙΝΑΚΑΣ 2. 54: ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ.. ΝΟΜΟΥ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ.Τ.Λ. ΗΜΟΤΙΚΟ ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΣΥΝΟΛ Ο ΚΛΙΝΕΣ ΞΕΝΟ Ο ΕΝΟΙΚ Χ.. ΕΝΟΙΚ. ΑΛΛΟΙ ΟΙΚΙΣΜ ΟΙ. ΑΝΘΕΜΟΥΝΤΑ CAMPIN G (Θέσεις) ΕΚΤΑΣΗ σε τετ. χλµ. ΠΛΗΘ. 2001.T.Λ.*.. Βάβδου 6 0 6 0 0 100,1 653 0,01.. Γαλαρινού 0 0 0 0 0 24,2 247 0,00.. Γαλατίστης 0 0 0 0 0 101,3 3144 0,00.. ουµπιών 0 0 0 0 0 23,4 640 0,00. ΑΡΝΑΙΑΣ.. Αρναίας 132 0 132 0 0 69,4 2250 0,08..Βαρβάρας 29 0 29 0 0 90,3 718 0,04.. Νεοχωρίου 4 0 4 0 0 21 847 0,02.. Παλαιοχωρίου 33 0 33 0 0 47,6 1501 0,05..Στανού 13 0 13 0 0 60,4 857 0,03. ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ.. Γεροπλατάνου 0 0 0 0 0 13,5 422 0,00.. Κρήµνης 0 0 0 0 0 9,9 557 0,00.. Μαραθούσσης 0 0 0 0 0 44,6 678 0,00.. Παλαιόχωρας 8 0 8 0 0 50 894 0,02.. Ριζών 0 0 0 0 0 21,5 603 0,00. ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΑΣ.. Αγ. Παύλου 0 0 0 0 0 13,7 576 0,00.. Λακκώµατος 0 0 0 0 0 20,5 777 0,00.. Ν. Γωνιάς 0 0 0 0 0 20,2 426 0,00.. Ν. Καλλικράτειας 789 659 130 0 0 24,2 7497 0,43.. Ν. Σιλάτων 66 0 66 0 0 30,3 1603 0,14. ΚΑΣΣΑΝ ΡΑΣ.. Αφύτου 2190 870 1320 0 0 23,8 1224 7,52.. Καλλάνδρας 1057 697 0 0 360 16,8 774 8,13.. Καλλιθέας 3630 3220 410 0 0 3,8 796 120,01.. Κασσανδρείας 3218 2343 442 433 0 61,1 3063 1,72.. Κασσανδρινού 103 103 0 0 0 36,7 467 0,60.. Κρυοπηγής 2793 1898 580 0 315 12,4 599 37,60.. Ν. Φώκαιας 2647 389 410 0 1848 32,5 2054 3,97.. Φούρκας 1679 844 75 760 0 19,1 1202 7,31. ΜΟΥ ΑΝΙΩΝ.. Αγ. Μάµα 1075 859 0 0 216 20,3 1342 3,95.. Αγ. Παντελεήµονα 0 0 0 0 0 10,1 452 0,00.. ιονυσίου 117 117 0 0 0 8,6 1303 1,04.. Ζωγράφου 0 0 0 0 0 5,7 385 0,00 27

.. Ν. Μουδανιών 990 180 320 490 0 16,1 6489 0,95.. Ν. Ποτίδαιας 923 131 792 0 0 17,7 1601 3,26.. Πορταριάς 22 22 0 0 0 20,7 1421 0,07.. Σηµάντρων 0 0 0 0 0 31,6 2526 0,00.. Φλογητών 351 144 207 0 0 10,9 1501 2,15. ΟΡΜΥΛΙΑΣ.. Μεταµόρφωσης 2255 867 601 0 787 27,8 710 11,42.. Ορµύλιας 1215 780 435 0 0 60,2 4043 0,50. ΠΑΛΛΗΝΗΣ.. Αγ. Παρασκευής 476 130 346 0 0 28 455 3,74.. Ν. Σκιώνης 1234 241 660 0 333 22,2 933 5,96.. Παλιουρίου 1257 714 243 0 300 30,8 858 4,76.. Πευκοχωρίου 4773 1729 2832 0 212 19,7 1738 13,94.. Πολυχρόνου 3666 1620 2046 0 0 17 1050 20,54.. Χανιώτης 4086 3334 752 0 0 10,4 913 43,03. ΠΑΝΑΓΙΑΣ.. Γοµατίου 68 0 68 0 0 75,6 639 0,14.. Μεγάλης Παναγίας 36 0 36 0 0 110 2749 0,01.. Πυργαδικίων 282 128 154 0 0 19,3 515 2,84. ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ.. Αγίου Προδρόµου 0 0 0 0 0 27,4 453 0,00.. Βραστάµων 4 0 4 0 0 110,2 1149 0,00.. Ολύνθου 16 16 0 0 0 20,7 1127 0,07.. Παλαιοκάστρου 0 0 0 0 0 28,8 217 0,00.. Πολυγύρου 2631 1793 423 205 210 199,4 6146 0,21.. Σανών 0 0 0 0 0 14,9 475 0,00.. Ταξιάρχου 154 0 154 0 0 69,6 1072 0,21. ΣΙΘΩΝΙΑΣ.. Αγ. Νικολάου 4671 741 751 1029 2150 90,7 2276 2,26.. Μεταγκιτσίου 0 0 0 0 42,1 784 0,00.. Ν. Μαρµαρά 7378 3243 2271 0 1864 118,5 2893 2,15.. Νικήτης 3419 1866 993 0 560 71,6 3048 1,57. ΣΤΑΓΙΡΩΝ-ΑΚΑΝΘΟΥ.. Αµµουλιανής 1297 334 451 0 512 12 564 19,16.. Ιερισσού 922 333 329 0 260 52,6 3138 0,56.. Ν. Ρόδων 1122 705 417 0 16,3 1247 5,52.. Ολυµπιάδας 688 88 324 0 276 13,5 656 7,77.. Ουρανούπολης 2044 1113 697 0 234 21,3 959 10,01.. Σταγίρων 0 0 0 0 0 43,3 376 0,00.. Στρατονίκης 0 0 0 0 0 86,2 745 0,00.. Στρατωνίου 45 19 24 2 0 12,4 1192 0,30. ΤΟΡΩΝΗΣ.. Σάρτης 3676 738 1916 0 1022 53,4 2871 2,40.. Συκιάς 6761 517 599 876 4769 140,6 1155 4,16 28

. ΤΡΙΓΛΙΑΣ.. Ελαιοχωρίων 0 0 0 0 0 13,1 244 0,00.. Κρήνης 0 0 0 0 0 14,1 548 0,00.. Ν. Πλαγίων 303 130 173 0 0 10,9 1451 1,92.. Ν. Τενέδου 0 0 0 0 0 25,1 356 0,00.. Ν. Τρίγλιας 0 0 0 0 0 49,4 2945 0,00.. Πετραλώνων 0 0 0 0 0 9,3 377 0,00 ΣΥΝΟΛΟ ΝΟΜΟΥ 76354 33655 22676 3795 16228 2918,1 105156 Πηγή: Έρευνα πεδίου, ιέυθυνση Τουρισµού Π.Κ.Μ., Ε.Σ.Υ.Ε. (*) ΕΝ ΥΠΟΛΟΓΙΖΕΤΑΙ Η ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ Από τον παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι η πλειονότητα των.. ανήκουν στην κατηγορία των τόπων µε σχεδόν ανύπαρκτη τουριστική δραστηριότητα καθώς εµφανίζουν ποσοστά κάτω του 4. Από όλα τα.. στο Νοµό µας, µόνο τα πέντε (5) ανήκουν στην κατηγορία των τόπων µε σηµαντική τουριστική δραστηριότητα αλλά όχι κύρια και αυτά χωροθετούνται στην παραθαλάσσια ζώνη της περιοχής εφαρµογής. Παραθαλάσσια ζώνη Ειδικά, για τα παραπάνω.., η φέρουσα ικανότητα υπολογίζεται χρησιµοποιώντας τον δείκτη τετραγωνικά µέτρα παραλίας ανά τουρίστα, µε βάση τον οποίο αποτυπώνεται η χωρητικότητα και ο βαθµός κορεσµού των πλαζ (παραλίες κατάλληλες για µπάνιο) και προκύπτουν συµπεράσµατα σχετικά µε τον µέγιστο δυνατό αριθµό κλινών σε αυτά τα... 29

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.55: ΒΑΘΜΟΣ ΚΟΡΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΠΛΑΖ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΛΙΝΕΣ Παραλία (µ²) Χωρητικότητα (*) Χρήστες (**) Βαθµός κορεσµού (***) ήµος Ορµύλιας.. Μεταµόρφωσης 2255 56400 3760 4936 1,31 ήµος Παναγίας 0.. Γοµατίου 68 100000 6667 343 0,05.. Πυργαδικίων 282 54400 3627 792 0,22 ήµος Πολυγύρου 0.. Πολυγύρου 2631 210600 14040 6225 0,44 ήµος Σιθωνίας 0.. Μεταγκιτσίου 0 2300 153 0 0,00 ήµος Σταγίρων-Ακάνθου.. Αµουλιανής 1297 17400 1160 2264 1,95.. Ιερισσού 922 293200 19547 5074 0,26.. Ν. Ρόδων 1122 131200 8747 3603 0,41.. Ολυµπιάδας 688 250000 16667 2101 0,13.. Ουρανούπολης 2044 133700 8913 5251 0,59.. Στρατονίκης 0 155000 10333 745.. Στρατωνίου 45 21300 1420 1287 0,91 ΣΥΝΟΛΟ 11354 1425500 95033 32621 0,34 Πηγή: Έρευνα πεδίου, Χωροταξική Μελέτη Envireg για το Ν. Χαλκιδικής (*) 15µ² ανά χρήστη (**) Κλίνες όλων των ειδών, η µερή σιοι επισκέπτες (***) Σε ηµέρα αιχµής Από τον πίνακα προκύπτει ότι ο βαθµός κορεσµού των πλαζ συνολικά για την παραλιακή ζώνη της περιοχής εφαρµογής είναι 0,34. Αυτό σηµαίνει ότι, σύµφωνα µε τον δείκτη αυτό, οι παραλίες µπορούν να φιλοξενήσουν 62.412 άτοµα επιπλέον, αν και ο υπολογισµός των ηµερήσιων χρηστών έγινε χωρίς να υπολογίζονται οι διαµένοντες σε παραθεριστική β κατοικία και ο ακριβής αριθµός του τοπικού πληθυσµού της ενδοχώρας που εισρέει ηµερησίως στις παραλίες της περιοχής εφαρµογής την περίοδο αιχµής. Συνεπώς ο βαθµός κορεσµού των πλαζ στην πραγµατικότητα είναι µεγαλύτερος και ίσως πλησιάζει το 0,50. Με δεδοµένη την τωρινή προσφορά των 11.564 κλινών, η φέρουσα ικανότητα για την παραθαλάσσια ζώνη της περιοχής εφαρµογής, σύµφωνα µε τον παραπάνω δείκτη, είναι περίπου διπλάσια της τρέχουσας, δηλαδή 22.000 κλίνες (µε την προϋπόθεση της βελτίωσης των τεχνικών και άλλων υποδοµών). Η χρήση του παραπάνω δείκτη δεν αποτελεί το µοναδικό εργαλείο υπολογισµού της φέρουσας ικανότητας για ένα τόπο υποδοχής. Ο δείκτης της τουριστικής πυκνότητας, δηλαδή η αναλογία κλινών ανά κάτοικο, αποτελεί ένα πρόσθετο εργαλείο υπολογισµού της φέρουσας ικανότητας. Θέτοντας ως τιµή βάσης (διεθνώς αναγνωρισµένο άριστο µέγεθος) του δείκτη την αναλογία 1,4 τουρίστες ανά έναν (1) κάτοικο, προκύπτει ότι για τα.. της παραλιακής 30