Βαςίλησ A. Πανταζήσ Μάθημα: Αντιρατςιςτική εκπαίδευςη Ι. ΒΑΙΚΑ ΣΟΙΦΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΟ Πανεπιςτόμιο χολό Σμόμα Σομϋασ Όνομα διδϊςκοντοσ Βαθμύδα: Αναπληρωτόσ Καθηγητόσ ΘΕΑΛΙΑ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΠΡΟΦΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΒΑΙΛΕΙΟ Α. ΠΑΝΣΑΖΗ Κωδ. Αριθμόσ Μαθόματοσ Προπτυχιακό / Μεταπτυχιακό Κωδικόσ Μαθήματοσ: ΠΔ1230 Μονάδεσ ECTS: 3,5 Εξάμηνο: 6 Σίτλοσ Μαθήματοσ Αντιρατςιςτικό εκπαύδευςη Ι.1 Περιγραφή Οι ϋννοιεσ «φυλό», «φυλετικϋσ προκαταλόψεισ» και «ρατςιςμόσ» εύναι αμφιλεγόμενεσ και αςαφεύσ. Kατϊ τη διϊρκεια των τελευταύων αιώνων μϊλιςτα ϋχουν δημιουργόςει ιδεολογικό ςύγχυςη και ϋχουν προκαλϋςει κοινωνικϋσ αναταραχϋσ. Ακόμη και πριν από τη γαλλικό επανϊςταςη, φιλόςοφοι όπωσ ο Μοντεςκιϋ και ο Βολταύροσ εύχαν θϋςει τα θεμϋλια τησ «επιςτημονικόσ» 1
ρατςιςτικόσ ιδεολογύασ. Εκεύνη την εποχό η Ευρώπη γνώριςε τεχνολογικό και επιςτημονικό εξϋλιξη που ςυνοδεύτηκε από μια ιςχυρό αύςθηςη ανωτερότητασ τησ λευκόσ «φυλόσ». Οι κοινωνικϋσ επιςτόμεσ φϋρουν τη ςφραγύδα τησ πατριαρχικόσ αλαζονεύασ τησ «ανώτερησ φυλόσ» μϋχρι και ςόμερα. Αργότερα, ςτισ αρχϋσ του περαςμϋνου αιώνα, η ανθρωπολογύα καθώσ και η εθνολογύα προςπϊθηςαν να τεκμηριώςουν επιςτημονικϊ την ευρωπαώκό κυριαρχύα και την υπεροχό των λευκών ανθρώπων. Ο ρατςιςμόσ εύναι ϋνα κοινωνικό φαινόμενο που εμφανύζεται μπροςτϊ μασ με διϊφορεσ μορφϋσ. Μϋλη τησ κοινωνύασ ςυμμετϋχουν ςυνειδητϊ ό μη ςυνειδητϊ ςτην αναπαραγωγό αυτόσ τησ ιδεολογύασ. Ο ρατςιςμόσ αποτελεύται από μορφϋσ διακρύςεων, για τισ οπούεσ οι ϊνθρωποι περιθωριοποιούνται, διακρύνονται, καταπιϋζονται, ταπεινώνονται ό ακόμη και διώκονται, επειδό ανόκουν ςε ϋνα ϋθνοσ, ςε μια εθνικότητα ό εξαιτύασ των εξωτερικών τουσ χαρακτηριςτικών, όπωσ το χρώμα του δϋρματοσ. Ο όροσ ρατςιςμόσ εμφανύςτηκε ςτισ αρχϋσ του 20ού αιώνα, ϋχοντασ ςτη βϊςη τησ ιδεολογύασ του τη λϋξη «φυλό». ύμφωνα με τη θεωρύα τησ «φυλόσ», οι ϊνθρωποι χωρύζονται ςε διϊφορεσ «φυλϋσ», με κριτόριο βιολογικϊ ςτοιχεύα. Η αντύληψη αυτό, ωςτόςο, δεν ϋχει επιςτημονικό βϊςη. Οι φυλετικϋσ θεωρύεσ αναπτύςςουν την επιχειρηματολογύα ότι οριςμϋνεσ «φυλϋσ» εξελύχθηκαν διανοητικϊ καλύτερα και ωσ εκ τούτου θεωρούνται ανώτερεσ από ϊλλεσ. Η ιδεολογύα του ρατςιςμού δεν θεωρεύ τουσ ανθρώπουσ ϊτομα αλλϊ μϋλη μιασ ομϊδασ. ε αυτϋσ τισ ομϊδεσ αποδύδονται οριςμϋνα γνωρύςματα και χαρακτηριςτικϋσ ιδιότητεσ, οι οπούεσ δεν ϋχουν ςχϋςη με την πραγματικότητα. Η ομϊδα που πιςτεύει ότι ςυγκεντρώνει αυτϋσ τισ ιδιότητεσ αιςθϊνεται πϊντα ανώτερη ϋναντι τησ καταπιεςμϋνησ ομϊδασ. Ο ρατςιςμόσ ςυμβϊλλει ςτον προςδιοριςμό τη «δικόσ μου» θϋςησ ϋναντι των «ϊλλων». Παρϋχει απλϋσ απαντόςεισ ςε πολλϊ αναπϊντητα ερωτόματα και επιλύει προβλόματα και εντϊςεισ που ϋχουν αρκετϊ διαφορετικϋσ αιτύεσ κατϊ την επικοινωνύα με τουσ «ξϋνουσ». Ο ρατςιςμόσ νομιμοποιεύ κυριαρχύα και ανιςότητα. Αυτό χρονικϊ ξεκινϊ από την εποχό τησ αποικιοκρατύασ, όταν για την αιτιολόγηςη τησ δημιουργύασ τησ οι καταπιεςμϋνοι ϊνθρωποι θεωρόθηκαν ωσ «κατώτερεσ φυλϋσ» από τουσ αποικιοκρϊτεσ, από την «ανώτερη ευρωπαώκό φυλό». Η διϊκριςη και ο αποκλειςμόσ κοινωνικών ομϊδων, για παρϊδειγμα 2
γυναικών, ομοφυλόφιλων, Ρομϊ, ατόμων με ειδικϋσ ανϊγκεσ, καθώσ και η εκμετϊλλευςη των εργαζομϋνων, «παρϊνομων» μεταναςτών νομιμοποιεύται μϋςα από ρατςιςτικϋσ καταςκευϋσ. Ο ρατςιςμόσ διαχειρύζεται κριτόρια που δεν ςτηρύζονται ςτην ανθρώπινη αξύα και την ατομικό επύδοςη και ϋτςι μπορεύ να αιτιολογεύ ϊδικεσ δομϋσ. Αυτό εγεύρει το ερώτημα αν το ςχολεύο εύναι ο θεςμόσ, ο φορϋασ, που μπορεύ να αναλϊβει δρϊςη εναντύον αυτόσ τησ ιδεολογύασ, να αντιμετωπύςει το πρόβλημα μϋςω εκπαιδευτικών προγραμμϊτων ό αν αυτόσ εύναι απλώσ ϋνα ϊλλοθι. Ένα τϋτοιο ερώτημα εύναι πλόρωσ δικαιολογημϋνο, γι αυτό θεωρεύται αναγκαύο το ςύνολο τησ κοινωνύασ να ςυμμετϋχει και να εργαςτεύ από κοινού, με ςκοπό την καταπολϋμηςη του ρατςιςμού και την εξϊλειψη των προκαταλόψεων. Φρειϊζεται να αντιληφθούμε γιατύ ϋχουμε κϊποιεσ εικόνεσ ςτο μυαλό μασ, να αναρωτηθούμε για τον τρόπο και την αιτύα που εντϊχθηκαν εκεύ όςο και γιατύ εύναι τόςο δύςκολο να ανεχτούμε την ποικιλομορφύα, χωρύσ να δημιουργούμε ανιςότητεσ. Η αντιρατςιςτικό εκπαύδευςη (antiracist education) ςτην αγγλόφωνη ϋκδοςη ςτρεφόταν κυρύωσ κατϊ του δομικού ρατςιςμού με ςκοπό τον πολιτικό διαφωτιςμό. Αντύςτοιχεσ προςεγγύςεισ αναπτύχθηκαν κυρύωσ ςτη Γερμανύα για την εργαςύα των νϋων που ανόκαν ςε ακροδεξιϋσ εξτρεμιςτικϋσ οργανώςεισ, ϋχοντασ υπόψη τον καθημερινό ρατςιςμό. Οι αγγλικϋσ προςεγγύςεισ εύχαν ςυμπεριλϊβει και ςτοιχεύα τησ θεωρύασ Diversity, η οπούα επικεντρώνεται ςτην πολλαπλότητα τησ διαφορϊσ και τησ ετερογϋνειασ των ταυτοτότων και εύναι ςυνδεδεμϋνη με το ζότημα τησ εξουςύασ και τησ εξϊρτηςησ. Αυτό εύναι πολύ ςημαντικό, ιδύωσ ςτην περύπτωςη των θεμϊτων ιςότητασ των φύλων. Η αντιρατςιςτικό εκπαύδευςη θεωρεύται ςόμερα, περιςςότερο από ποτϋ, μια πρϊξη εξιςορρόπηςησ. Ση χωρύζει μια λεπτό γραμμό ανϊμεςα ςτην ενδυνϊμωςη των ομϊδων που υφύςτανται διακρύςεισ και την προςπϊθεια να αποδομηθεύ η διαύρεςη ςε κατηγορύεσ, ενώ βρύςκεται μεταξύ κριτικόσ των νόμων και των πρακτικών των κυβερνόςεων, αποφυγόσ του κινδύνου των «πολυπολιτιςμικών» φολκλόρ, τησ δόθεν αρμονύασ και τησ προώθηςησ μιασ περιϋργειασ ςχετικϊ με τουσ «ξϋνουσ». Η αντιρατςιςτικό εκπαύδευςη δεν αρνεύται τισ πολιτιςμικϋσ διαφορϋσ. Αλλϊ εύναι ςαφώσ κατϊ τησ προβολόσ και τησ εξύμνηςησ αυτών και δεν επιδιώκει τη μεύωςη των κοινωνικών θεμϊτων που απαςχολούν όλουσ τουσ πολύτεσ. 3
χετικϊ με την αντιμετώπιςη των καθημερινών μορφών αποκλειςμού, εύναι ςημαντικό να εντϊξουμε κϊθε μϋλοσ τησ κοινωνύασ ςτην ιςτορύα τησ αποικιοκρατύασ, του ρατςιςμού, του ναζιςμού και τησ ευρωπαώκόσ ανωτερότητασ. 1.1 Περιεχόμενα 1. ΠΑΙΔΑΓΨΓΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΕΙ ΣΗ ΤΓΦΡΟΝΗ ΚΟΙΝΨΝΙΑ 1.1 Παιδαγωγικό και πολιτικό 1.2 Παιδαγωγικό και ρατςιςμόσ 1.3 Δθπαίδεσζε κεηά ηο Άοσζβηης: Theodor W. Adorno 2. ΙΣΟΡΙΚΕ ΚΑΙ ΥΙΛΟΟΥΙΚΕ ΠΡΟΕΓΓΙΕΙ ΓΙΑ ΣΟΝ ΡΑΣΙΜΟ 2.1 Εννοιολογικϋσ προςεγγύςεισ 2.2 Η εποχό του «πρωτο-ρατςιςμού» 2.3 Η μετϊβαςη από τον Μεςαύωνα ςτον Διαφωτιςμό 2.3.1 Αποικιακόσ ρατςιςμόσ 2.3.2 Διαφωτιςμόσ 2.3.2.1 Ρατςιςμόσ και ςύγχρονη εποχό: W. D. Hund 2.3.2.2 Επιςτόμη και ρατςιςμόσ 2.3.3 Διαφωτιςμόσ, ρατςιςμόσ και οι ςυνϋπειϋσ τουσ 3. ΡΑΣΙΜΟ - «ΥΤΛΗ» - ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΟΠΟΙΗΗ 3.1 Ρατςιςμόσ και «φυλό» 3.2 Η ϋννοια τησ «φυλόσ» ςτισ κοινωνικϋσ επιςτόμεσ 3.2.1 Πολιτιςμικοπούηςη και βιολογικοπούηςη 3.3 Μετα-αποικιακρατύα - πολυπολιτιςμικότητα 4. ΘΕΨΡΙΕ ΣΟΤ ΤΓΦΡΟΝΟΤ ΡΑΣΙΜΟΤ 4.1 Εννοιολογικό προςϋγγιςη του ρατςιςμού (20όσ και 21οσ αιώνασ) 4.2 Ο ρατςιςμόσ ωσ ιδεολογύα 4.3 Οι πολλαπλού οριςμού του ρατςιςμού 4.4 Επιςκόπηςη των θεωριών για τον ρατςιςμό 4.4.1 Robert Miles 4.4.2 Albert Memmi 4.4.3 Stuart Hall 4
4.4.4 Étienne Balibar και Pierre-André Taguieff 4.4.5 Philip Cohen 4.4.6 Michel Foucault 5. ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΟ ΡΑΣΙΜΟ 5.1 Αναλυτικϋσ πτυχϋσ του ρατςιςμού 5.2 Διχοτόμηςη τησ κοινωνύασ μεταξύ του «εμεύσ» και οι «ϊλλοι» 5.3 Ο ρατςιςμόσ ωσ μηχανιςμόσ εξουςύασ για ομοιογενό ςχηματιςμό 5.4 Ο ρατςιςμόσ ωσ κοινωνικό πρόβλημα 5.5 Πολυπλοκότητα του ρατςιςμού 5.6 Καθημερινόσ ρατςιςμόσ 5.6.1 Ο ρατςιςμόσ ωσ «ομαλότητα» 5.7 Θεςμικόσ ρατςιςμόσ 5.7.1 Διϊκριςη - Μορφϋσ διϊκριςησ 5.7.1.1 Θεςμικό διϊκριςη ςτο ςχολεύο 6. ΠΡΟΚΑΣΑΛΗΧΕΙ ΕΦΘΡΟΣΗΣΑ ΚΑΣΑ ΣΟΤ ΑΛΛΟΤ 6.1 Εννοιολογικό προςϋγγιςη 6.1.1 Σα τρύα ςτϊδια τησ προκατϊληψησ 6.2 Εμφανεύσ και κρυφϋσ προκαταλόψεισ 6.3 Ρατςιςτικϋσ «φυλετικϋσ» προκαταλόψεισ 6.4 Ατομικϋσ και κοινωνικϋσ ςυνϋπειεσ των προκαταλόψεων 6.5 Εχθρότητα κατϊ ομϊδων ανθρώπων 6.5.1 Ξενοφοβύα 6.5.2 Αντιςημιτιςμόσ 6.5.3 Ιςλαμοφοβύα 6.5.4 Ομοφοβύα 6.5.5 Προκαταλόψεισ κατϊ των γυναικών 6.5.5.1 Βύα κατϊ των γυναικών 6.5.5.2 εξιςμόσ 6.5.6 Προκαταλόψεισ κατϊ των Ρομϊ 6.5.6.1 Οι Ρομϊ ςτην Ελλϊδα 6.5.7 Άτομα με αναπηρύα 6.6. Ρατςιςμόσ, εθνοκεντριςμόσ, ακροδεξιόσ εξτρεμιςμόσ, εχθρότητα κατϊ του ϊλλου: Κριτικό αντιπαρϊθεςη 5
6.6.1 Εθνοκεντριςμόσ 6.6.2 Ακροδεξιόσ εξτρεμιςμόσ 6.6.3 Κριτικό αντιπαρϊθεςη των εννοιών 7. ΑΝΘΡΨΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΨΜΑΣΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΕΙ 7.1 Διεθνεύσ εκκλόςεισ για απόρριψη του όρου «φυλό» 7.2 Ανθρώπινα δικαιώματα 7.3 Διεθνόσ προςταςύα των ανθρωπύνων δικαιωμϊτων ανθρωποδικαώκό απαγόρευςη των διακρύςεων 7.4 Ανθρώπινα δικαιώματα - ελευθερύα - ιςότητα 7.5 Ανθρώπινη αξιοπρϋπεια 8. ΠΑΙΔΑΓΨΓΙΚΗ ΣΨΝ ΑΛΛΟΔΑΠΨΝ - ΔΙΑΠΟΛΙΣΙΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ - ΑΝΣΙΡΑΣΙΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ 8.1 Παιδαγωγικό των αλλοδαπών - διαπολιτιςμικό εκπαύδευςη 8.2 Αντιρατςιςτικό εκπαύδευςη 8.2.1 Οι απαρχϋσ του αντιρατςιςτικού κινόματοσ 8.2.2 Αντιρατςιςτικϊ εκπαιδευτικϊ προγρϊμματα 8.2.3 Αντιρατςιςτικό εκπαύδευςη - υςτατικϊ ςτοιχεύα του curriculum 8.2.3.1 Βαςικϋσ αρχϋσ τησ αντιρατςιςτικόσ εκπαύδευςησ 8.2.4 Ο ρόλοσ του ςχολεύου ςτη ςύγχρονη κοινωνύα (μετανϊςτευςη - παιδιϊ πρόςφυγεσ εθνικό κρϊτοσ και ςχολεύο) 8.2.4.1 Μετανϊςτευςη 8.2.4.2 Αςυνόδευτοι ανόλικοι πρόςφυγεσ 8.2.4.3 Εθνικό κρϊτοσ και ςχολεύο 8.2.4.4 Νϋοσ προςδιοριςμόσ του ςχολεύου 8.2.4.5 Αντιρατςιςτικό εκπαύδευςη ςτο ςχολεύο 8.2.4.5.1 Αρχϋσ για ϋνα αντιρατςιςτικό ςχολεύο 8.2.4.6 O πολιτιςμόσ ςε διαπολιτιςμικϊ και αντιρατςιςτικϊ προγρϊμματα 8.2.4.7 Αντιρατςιςτικό δραςτηριότητα 9. ΑΝΣΙΡΑΣΙΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ 9.1 Εκπαύδευςη και εκπαιδευτικόσ 9.2 Αντιρατςιςτικό εκπαύδευςη εκπαύδευςη και κατϊρτιςη των εκπαιδευτικών 9.3 Αντιρατςιςτικό πληρότητα ωσ θϋμα ςτην εκπαύδευςη εκπαιδευτικών 6
9.3.1 Αναγκαιότητα τησ αντιρατςιςτικόσ πληρότητασ 9.3.2 Παρϊγοντεσ αντιρατςιςτικόσ πληρότητασ 9.4 Εκπαιδευτικόσ και μαθητϋσ ςτο πλαύςιο τησ αντιρατςιςτικόσ εκπαύδευςησ Ι.2 Μαθηςιακοί ςτόχοι Η αντιρατςιςτικό παιδαγωγικό δεν επιδιώκει μια επιφανειακό εξϊλειψη των φαινομϋνων, αλλϊ αςχολεύται με τισ αιτύεσ και τισ ρύζεσ του ρατςιςμού. Η αντιρατςιςτικό εκπαύδευςη δεν εύναι δυνατό χωρύσ την πρόςβαςη ςτη ςυςτημικό φύςη τησ ρατςιςτικόσ βύασ. Δεν αποτελεύ ςκοπό των εκπαιδευτικών προςπαθειών η καταςτολό ατομικών ςυμπεριφορών ό η βελτύωςό τουσ αλλϊ η απόκτηςη εικόνασ για τουσ μηχανιςμούσ αποκλειςμού και αυτούσ επιδιώκει να αλλϊξει. Μια τϋτοια επιδύωξη φϋρνει την αντιρατςιςτικό παιδαγωγικό ςε ςύγκρουςη με κυβερνητικϋσ πολιτικϋσ που αντιτύθενται ό αδιαφορούν απϋναντι ςε ρατςιςτικϊ φαινόμενα και μορφϋσ διϊκριςησ. Θα πρϋπει να ληφθεύ υπόψη ότι η κρατικό πρακτικό αποκλειςμού των μεταναςτών και των προςφύγων αποτελεύ το ςημαντικότερο κομβικό ςημεύο, γύρω από το οπούο παρϊγεται ϋνα «ξενοφοβικό κλύμα». Δεν επιδιώκεται η καταπολϋμηςη τησ ςυμπεριφορϊσ των ατόμων αλλϊ η γνωςτοπούηςη των δομών και των λειτουργιών του ρατςιςμού, των προκαταλόψεων και του κοινωνικού αποκλειςμού. 1.3 ΔΙΔΑΚΣΙΚΟ ΤΓΓΡΑΜΜΑ: Πανταζόσ, Β. (2015). Αντιρατςιςτικό Εκπαύδευςη. ύνδεςμοσ Ελληνικων Ακαδημαώκων Βιβλιοθηκών, Εθνικό Μετςόβιο Πολυτεχνεύο, www.kallipos.gr, ISBN: 978-960-603-197-7 ΓΚΟΒΑΡΗ, Φ. (2001). ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗ ΔΙΑΠΟΛΙΣΙΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΑΘΗΝΑ. Ατραπόσ. 7
1.4 Διδακτικά Βοηθήματα Άντερςον, Μπ.: Υανταςιακϋσ κοινότητεσ. τοχαςμού για τισ απαρχϋσ και τη διϊδοςη του εθνικιςμού (μτφρ. Π. Φαντζαρούλα). Αθόνα, Νεφϋλη, 1997. Banks, M.: Εθνοτιςμόσ. Ανθρωπολογικϋσ καταςκευϋσ (μτφρ. Υ. Αποςτόλου). Αθόνα, Ελληνικϊ Γρϊμματα, 2005. Gellner, E.: Έθνη και Εθνικιςμόσ (μτφρ. Δ. Λαφαζϊνη). Αθόνα, Αλεξϊνδρεια, 1992. Goffman, E.: τύγμα. ημειώςεισ για τη διαχεύριςη τησ φθαρμϋνησ ταυτότητασ. Αθόνα, Αλεξϊνδρεια, 2001. Hobsbawm, E.J.: Έζλε θαη εζληθηζκός από ηο 1780 κέτρη ζήκερα. Πρόγρακκα, κύζος, πραγκαηηθόηεηα (κηθρ. Χ. Νάληρης). Αζήλα, Καρδακίηζα, 1994. Hroch M., Δζληθό θίλεκα θαη Βαιθάληα, Θεκέιηο, Αζήλα, 1996. Kedourie Elie, Ο Εθνικιςμόσ, Κατϊρτι, 1999 Smith, A.D.: Εθνικό ταυτότητα (μτφρ. Ε. Πϋππα). Αθόνα, Οδυςςϋασ, 2000. Taylor, T.S.: Πολυπολιτιςμικότητα. Αθόνα, Πόλισ, 1998. Βερϋμησ, Θ.: Εθνικό ταυτότητα και εθνικιςμόσ ςτη Νεότερη Ελλϊδα. Αθόνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικόσ Σρϊπεζασ, 1997 Βερνύκοσ, Ν. &. Δαςκαλοπούλου, Πολυπολιτιςμικότητα. Οι διαςτϊςεισ τησ πολιτιςμικόσ ταυτότητασ. Αθόνα: Κριτικό, 2002. Γκότοβοσ, Α.: Εκπαύδευςη και Ετερότητα. Ζητόματα διαπολιτιςμικόσ παιδαγωγικόσ. Αθόνα, Μεταύχμιο, 2002. Γκότοβοσ, Α.: Ρατςιςμόσ. Κοινωνικϋσ, ψυχολογικϋσ και παιδαγωγικϋσ όψεισ μιασ ιδεολογύασ και μιασ πρακτικόσ. Αθόνα, 1996. Δαμανϊκησ Μ: H εκπαύδευςη των παλιννοςτούντων και αλλοδαπών μαθητών ςτην Eλλϊδα. Eκδόςεισ Gutenberg, Aθόνα 2006. Καζηκάηε, Κ: Κοινωνικός αποκλειζμός: η ελληνική εμπειρία. Αζήλα, Gutenberg, 1998. Κηηροκειίδες Παζτάιες, Προζέζεης θαη δεηούκελα ζηελ αλάισζε ηοσ Δζληθηζκού. Στόιηο ζηελ εηζήγεζε ηοσ A. D. Smith: Δζληθηζκός θαη Γηεζλείς Σσγθρούζεης, Ίζηωρ, η. 6, Γεθ. 1993. Κογθίδοσ, Γ.: Νεολαία και Πολιηική, εθδ. Δπίθεληρο, Θεζζαιολίθε 2005. Λέθθας Παληειής, Η Εθνικιζηική Ιδεολογία, Καηάρηη, 1996. 8
Σςιϊκαλοσ, Γ.: Οδηγόσ Αντιρατςιςτικόσ Εκπαύδευςησ. Αθόνα, Ελληνικϊ Γρϊμματα, 2000. Internetliste http://www.amnesty.org Amnesty International Ι.5 Αξιολόγηςη τησ επίδοςησ των φοιτητών ςτο μάθημα Σρόποι Αξιολόγηςησ: Οι φοιτητϋσ/φοιτότριεσ οφεύλουν να εκπονόςουν υποχρεωτικό εργαςύα ςε θϋμα που επιλϋγουν. κοπόσ αυτόσ τησ εργαςύασ εύναι η απόκτηςη βαθύτερησ γνώςησ ςτο αντικεύμενο και η εκπαύδευςη του φοιτητό ςε κϊποια πρώτα ερευνητικϊ βόματα. Η εργαςύα παρουςιϊζεται και ςτο μϊθημα ςε μορφό P.P.. Κατϊ τη διϊρκεια τησ παρουςύαςησ οι φοιτητϋσ/φοιτότριεσ ενθαρρύνονται να ςυμμετϋχουν ςτισ ςυζητόςεισ που γύνονται. Eπιδιώκεται ο διϊλογοσ και η ανταλλαγό επιχειρημϊτων ςε ςχϋςη με τα θϋματα που παρουςιϊζονται. - Οι εργαςύεσ διορθώνονται και επιςτρϋφονται. Ο/η φοιτητόσ/ φοιτότρια ϋχει την ευκαιρύα να ςυζητόςει την εργαςύα του/τησ ςτισ ώρεσ γραφεύου του διδϊςκοντα. ε οριςμϋνα βαςικϊ θϋματα του μαθόματοσ, η διδαςκαλύα ςυμπληρώνεται με ειδικϋσ ςυζητόςεισ κατϊ oμϊδεσ φοιτητών (tutorials). Για τισ ςυζητόςεισ αυτϋσ, διανϋμονται ϋγκαιρα ςτουσ φοιτητϋσ ερωτόςεισ, πρακτικϊ θϋματα και αςκόςεισ, τισ οπούεσ οι φοιτητϋσ επεξεργϊζονται μόνοι τουσ και παραδύδουν τισ απαντόςεισ ςτον καθηγητό. 1.6. ύνδεςη με την πράξη - Αντιμετώπιςη ρατςιςτικών προβλημϊτων με ϋμφαςη αυτών που εκδηλώνονται ςτην τϊξη και ςτο περιβϊλλον του νηπιαγωγεύου και του ςχολεύου (ςε ςυνεργαςύα ) 9
- Μελϋτη και παιδαγωγικό αντιμετώπιςη κρύςιμων περιςτατικών ρατςιςμού. Δυνατότητεσ παιδαγωγικόσ παρϋμβαςησ. - υμμετοχό ςε βιωματικϊ κοινωνικοπαιδαγωγικϊ προγρϊμματα π.χ. πρόγραμμα με ςτόχο την ανϊδειξη των διαςτϊςεων (των πολλών μορφών) τησ ετερότητασ, τησ μοναδικότητασ και τησ ταυτότητασ κϊθε ανθρώπου. 1.7 Εκπόνηςη επιςτημονικήσ εργαςίασ ςε αντιρατςιςτικά ζητήματα 10