Αξιολόγηση της παρούσας κατάστασης των περιοχών έρευνας από δασοκομική και οικοφυσιολογική άποψη

LIFE + AdaptFor Αξιολόγηση της παρούσας κατάστασης των περιοχών έρευνας από δασοκομική και οικοφυσιολογική άποψη Επίδραση της κλιματικής αλλαγής στα Δασικά οικοσυστήματα Καλλιόπη Ραδόγλου & Γαβριήλ Σπύρογλου Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, ΕΘΙΑΓΕ

LIFE + AdaptFor Αξιολόγησητηςπαρούσαςκατάστασης τωνπεριοχώνέρευνας Εκτίμηση της δομής, σύνθεσης και εξέλιξης του δάσους Εκτίμηση ζωτικότητας των δένδρων Εκτίμηση της φυσικής αναγέννησης Εκτίμηση της υδατικής καταπόνησης (διάρκεια καλοκαιρού)

LIFE + AdaptFor Κλιματικές προβλέψεις Μείωση των βροχοπτώσεων + Αύξηση των θερμοκρασιών = Ξηρασία Ακραία καιρικά φαινόμενα (Καύσωνες, θύελλες )

Επίδραση της κλιματικής αλλαγής Μεταβολέςσταόριαεξάπλωσηςτωνδασικώνειδών Μεταβολές στη σύνθεση Μείωση της αύξησης Υποβάθμιση μερικών δασικών οικοσυστημάτων Αύξησητουκινδύνουπυρκαγιών Απώλεια ειδών LIFE + AdaptFor Φαινολογικές αλλαγές Αλλαγές στη φυσιολογία και στο μεταβολισμό

LIFE + AdaptFor Αλληλεπιδράσεις Επίδραση της κλιματικής αλλαγής Εξελικτικές μεταβολές στα Δασικά οικοσυστήματα Ανθρωπογενείς επιδράσεις Δύσκολο να διαχωριστούν μεταξύ τους Ιδιαιτέρα δύσκολο να διαχωριστούν οι ανθρωπογενείς επιδράσεις από την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στα Μεσογειακά δασικά οικοσυστήματα

LIFE + AdaptFor Αξιολόγηση των μεταβολών στα οικοσυστήματα Δράσεις: Αξιολόγηση της παρούσας κατάστασής των περιοχών έρευνας Ανάλυση της προηγούμενης κατάστασης των οικοσυστημάτων (δύσκολο λόγω έλλειψης στοιχείων- μακροχρόνιων παρατηρήσεων)

LIFE + AdaptFor Περιοχές Έρευνας Δάσος Ρητίνης-Βρίας στα Πιέρια Όρη Δάσος Ασπροποτάμου Καλαμπάκας Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας Δάση Ανατολικού Ταΰγετου

LIFE + AdaptFor Μέθοδος, επιφάνεια απογραφής Απογραφή βιομετρικών χαρακτηριστικών (ιστάμενα ζωντανά και νεκρά, κατακείμενα) Όροφος θάμνων Αναγέννηση Εκτίμηση ζωτικότητας Εκτίμηση υδατικής καταπόνησης

LIFE + AdaptFor Πιέρια όρη, δάση Ρητίνης-Βρίας, Ελατοχωρίου και καταφύγιου Κοζάνης Αμιγείς συστάδες δασικής πεύκης (Pinus sylvestris) νοτιότερο άκρο εξάπλωσης της. Μικτές συστάδες Δασικής και Μαύρης πεύκης Υπάρχουν νεκρώσεις της Δασικής πεύκης από το 1999

Μετεωρολογικοί σταθμοί Βελβενδού & Μόρνας Βροχόπτωση 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 y = -4,3468x + 593,14 R 2 = 0,138 Βελβενδό 500m, 40 ο 15 09 N, 22 o 05 03 E ΧΡΟΝΟΣΕΙΡΑ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗΣ 100,0 0,0 1200 1000 y = -3,421x + 784,86 R 2 = 0,0239 1960 1963 1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 Φωτεινά (Μόρνα) 650 m, 40 ο 11 N, 22 ο 12 E 800 mm 600 400 200 0 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008

Πιέρια

LIFE + AdaptFor

Πιέρια Όρη, Επιφάνεια 2 1724m, κλίση 20%, έκθεση Νότια Αμιγής αραιή συστάδα Δασικής πεύκης, 130 ετών Παράμετρος N o G V t V d συνολικά V d Νεκρό Ιστάμενο V d Νεκρό Κατακείμενο D m Τιμή 250 /Ηα 72,6 m 2 /Ηα 620,5 m 3 /Ηα 128,9 m 3 /Ηα 59,6 m 3 /Ηα (9,6%) 69,3 m 3 /Ηα (11,2%) 59,1 cm. H m 23,2 m.

Κατανομή του αριθμού κορμών σε βαθμίδες διαμέτρου

Κατανομή του όγκου σε βαθμίδες διαμέτρου

Κάτοψη σχετικών διαμέτρων προφίλ Ψευδο-τρισδιάστατη απεικόνιση των δέντρων με τον προσομοιωτή δάσους MOSES. Με: Κόκκινο χρώμα τα νεκρά δέντρα Ανοιχτόμπλεκαιτριγωνικήκόμηη δασική πεύκη.

Πιέρια 2, Ζωτικότητα Ζωτικότητα μέτρια με αποχρωματισμό των βελονών 32% τωνζωντανώνδένδρων, τα περισσότερα ήταν προσβεβλημένα με τον μύκητα της σκωρίασης (Peridermium sp.). Το μεγάλο ποσοστό του κατακείμενου νεκρού ξύλου οφείλεται στα υπολείμματα υλοτομιών των νεκρών δένδρων της τελευταίας 15ετίας.

Πιέρια 2, Θάμνοι

Πιέρια Όρη 2, Αναγέννηση Αρτίφυτα (1-3 ετών) Νεόφυτα (μέχρι 0.5m) Πυκνόφυτα (0.5 ως 2 m) Δεν υπάρχει ικανοποιητική αναγέννηση Αρτίφυτα δασικής πεύκης: 400/Ha, Αρτίφυτα οξυάς : 100 /Ηα, Νεόφυτα αρκεύθου: 1500 /Ηα, Το Χορτοβριθές έδαφος δεν επιτρέπει την εγκατάσταση φυσικής αναγέννησης Έλλειψη δασοκομικών μέτρων

Πιέρια Όρη, Επιφάνεια 5 1.790 m, κλίση 55%, έκθεση Νότια, Αμιγής ομήλικη Δασική Πεύκη 130 ετών Παράμετρος N o G V t V d συνολικά V d Νεκρό Ιστάμενο V d Νεκρό Κατακείμενο D m 240 /Ηα Τιμή 55,2 m 2 /Ηα 399,5 m 3 /Ηα 127,9 m 3 /Ηα 27,5 m 3 /Ηα (6,8%) 100,4 m 3 /Ηα (25,1%) 51,9 cm. H m 19 m.

Κατανομή του αριθμού κορμών σε βαθμίδες διαμέτρου

Κατανομή του όγκου σε βαθμίδες διαμέτρου

Κάτοψη σχετικών διαμέτρων προφίλ Ψευδό-τρισδιάστατη απεικόνιση των δέντρων της επιφάνειας 5 (δεξιά) με τον προσομοιωτή δάσους MOSES Με: Κόκκινο χρώμα απεικονίζονται τα νεκρά δέντρα Ανοιχτό μπλε και τριγωνική κόμη η δασική Πεύκη.

Πιέρια 5 Ζωτικότητα 15% των δένδρων έχουν αποχρωματισμό της κόμης και πτώση των βελονών 12% είναι προσβεβλημένα από μύκητα (Peridermium sp.) 51,5 % των δένδρων εμφανίζουν σφάλματα (διχαλώσεις, τριχαλώσεις, σπασμένες κορυφές) Δεν παρατηρήθηκε υδατική καταπόνηση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού

Πιέρια 5, Θάμνοι

Πιέρια 5, Αναγέννηση Αρτίφυτα (1-3 ετών) Νεόφυτα (μέχρι 0.5m) Πυκνόφυτα (0.5 ως 2 m) Δεν υπάρχει ικανοποιητική αναγέννηση Νεόφυτα δασικής Πεύκης: 100/Ηα, Πυκνόφυτα δασικής πεύκης: 1.100/Ηα Πολύ λίγα για την ηλικία της συστάδας Το χορτοβριθές με φτέρη, αγρωστώδη και μύρτιλα (Vaccinium myrtillus) έδαφος δεν επιτρέπει την εγκατάσταση φυσικής αναγέννησης Δεν υπάρχει βόσκηση

Πιέρια Όρη, δάσος Ρητίνης, - Βρίας, Ελατοχωρίου και καταφυγίου Κοζάνης Ομήλικες αραιές συστάδες Δασικής Πεύκης, μεγάλης ηλικίας κακής μορφής, χαμηλής ζωτικότητας, με προβλήματα αναγέννησης. Εμφανή συμπτώματα υποβάθμισης. Απειλούμενα και σε κρίσιμη κατάσταση οικοσυστήματα, ανασφαλής η διατήρησή τους. Απαιτούνται δασοκομικά - διαχειριστικά μέτρα (ενίσχυσης της αναγέννησης).

Δάσος Ασπροποτάμου-Καλαμπάκας Μικτά δάση φυλλοβόλων πλατύφυλλων ειδών, όπως καστανιά (Castanea sativa), ευθύφλοια δρυς (Quercus cerris), ελάτη (Abies borissi regis) και μαύρη πεύκη (Pinus nigra). Εισβολή κωνοφόρων (Ελάτης, μαύρης πεύκης) σε επιφάνειες πλατύφυλλων ειδών (Καστανιάς, πλατύφυλλης δρυός). Πιο συγκεκριμένα, LIFE + AdaptFor Στο δάσος καστανιάς του Δημοτικού δάσους Καστανιάς παρατηρείται εισβολή ελάτης και μαύρης πεύκης. Στο δάσος πλατύφυλλης δρυός του Δημοσίου δάσους Καστανιάς παρατηρείται εισβολή ελάτης και Στο δάσος ευθύφλοιας δρυός του δάσους Ασπροποτάμου παρατηρείται εισβολή ελάτης.

Καστανιά, Ασπροπόταμος

Μετεωρολογικός σταθμός Περτουλίου 1.140m, 39 ο 33 Ν, 21 ο 28 Ε Βροχόπτωση 2500 2000 1500 y = -2,2726x + 1528,4 R 2 = 0,0193 1000 500 0 1950 1954 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006

Δάσος Καλλιρρόης Ασπροποτάμου Επιφάνεια 2 1.177m, κλίση 41%, Βορειοδυτική Ομήλικη, μονόροφη συστάδα Ελάτης, ευθύφοιλας Δρυός και ψευδοπλατάνου Παράμετρος Είδος Ελάτη Δρυς N o 640 40 /Ηα G 40,7 0,85 m 2 /Ηα V t 368,8 5,5 m 3 /Ηα V d συνολικά V d Νεκρό Ιστάμενο V d Νεκρό Κατακείμενο 23,5 13,0 m 3 /Ηα (3,5%) 22,8 m 3 /Ηα (6,1%) D m 26,5 cm. 16,7 H m 17,8 m. 14,3 0,9 m 3 /Ηα

Κατανομή του αριθμού κορμών σε βαθμίδες διαμέτρου

Κατανομή του όγκου σε βαθμίδες διαμέτρου

Κάτοψη σχετικών διαμέτρων προφίλ Ψευδο-τρισδιάστατη απεικόνιση των δέντρων της επιφάνειας με τον προσομοιωτή δάσους MOSES. Με: κόκκινο χρώμα απεικονίζονται τα νεκρά δέντρα σκούρο πράσινο και κλιμακωτή κόμη η ελάτη σκούρο πράσινο και στρογγυλή κόμη ηδρυς(quercus cerris)

Δάσος Καλλιρρόης Ασπροποτάμου Ζωτικότητα Υπάρχει ισχυρός ανταγωνισμός (υπάρχουν νεκρά άτομα ελάτης) Συγκόμωση 95% Πρόσφατες υλοτομίες δεν παρατηρήθηκαν

Δάσος Καλλιρρόης Ασπροποτάμου Επιφάνεια 2, Θάμνοι

Δάσος Καλλιρρόης Ασπροποτάμου Αναγέννηση Αρτίφυτα (1-3 ετών) Νεόφυτα (μέχρι 0,5m) Πυκνόφυτα (0,5 ως 2 m) Υπάρχει ικανοποιητική αναγέννηση Νεόφυτα ελάτης: 50.400/Ha Νεόφυτα ευθύφλοιας δρυός: 3.000 /Ha Νεόφυτα ψευδοπλατάνου και πεδινού σφενδάμου: 1.000 /Ha Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει αναγέννηση ελάτης, δρυός και ψευδοπλατάνου στο στάδιο της πυκνοφυτείας

Δημοτικό Δάσος Καστανιάς Επιφάνεια 5 1.020 m, κλίση 28%, Ανατολική Μικτή συστάδα μαύρης πεύκης και Ελάτης Παράμετρος Είδος Μ. πεύκη Ελάτη N o 480 320 /Ηα G 22,8 15,9 m 2 /Ηα V t 142,9 18,2 m 3 /Ηα V d συνολικά V d Νεκρό Ιστάμενο V d Νεκρό Κατακείμενο 2,7 1,8 m 3 /Ηα 1,8 m 3 /Ηα (0,7%) 2,7 m 3 /Ηα (1,0%) D m 21,8 cm. 20,6 H m 13,7 m. 11,4

Κατανομή του αριθμού κορμών σε βαθμίδες διαμέτρου

Κατανομή του όγκου σε βαθμίδες διαμέτρου

Κάτοψη σχετικών διαμέτρων προφίλ Ψευδο-τρισδιάστατη απεικόνιση των δέντρων της επιφάνειας 5 με τον προσομοιωτή δάσους MOSES. Με: κόκκινο χρώμα απεικονίζονται τα νεκρά δέντρα, σκούρο πράσινο και κλιμακωτή κόμη η ελάτη ανοιχτόμπλεκαιτριγωνικήκόμηημαύρη πεύκη.

Δημοτικό Δάσος Καστανιάς, επιφάνεια 5, Θάμνοι

Δημοτικό Δάσος Καστανιάς Ζωτικότητα Υπάρχει ισχυρός ανταγωνισμός (υπάρχουν νεκρά άτομα Μ. πεύκης) Καλή ανάπτυξη Ελάτης Πιο κακόμορφη η Μ. πεύκη (13% παρουσιάζουν διχάλωση) Η ελάτη κερδίζει με τη δυναμική της την Μ. πεύκη Πρόσφατες υλοτομίες δεν παρατηρήθηκαν, ούτε ίχνη βόσκησης

Δημοτικό Δάσος Καστανιάς Αναγέννηση Αρτίφυτα (1-3 ετών) Νεόφυτα (μέχρι 0.5m) Πυκνόφυτα (0.5 ως 2 m) Υπάρχει ικανοποιητική αναγέννηση Νεόφυτα και πυκνόφυτα ελάτης: 121.800/Ha Νεόφυτα αποδίσκου δρυός: 3.400/Ha Νεόφυτα καστανιάς: 3.600/Ha Νεόφυτα μαύρης πεύκης: 2.400/Ha Νεόφυτα σφενδάμου: 800/Ha Νεόφυτα πυξού: 400/Ha Νεόφυτα prunus sp. 600/Ha Όλα τα φυτάρια της αναγέννησης είναι σπορόφυτα και δεν υπάρχουν ζημιές από φυτοφάγα ζώα

Δάσος Ασπροποτάμου-Καλαμπάκας Οικοσυστήματα με υψηλή ζωτικότητα και μεγάλο δυναμικό αναγέννησης, Παρουσία μεγάλου αριθμού δασοπονικών ειδών Μεγάλος βαθμός ανταγωνισμού μεταξύ των ειδών Σταθερά οικοσυστήματα με δυνατότητα να ανταπεξέλθουν στις κλιματικές αλλαγές με μεταβολές στην σύνθεση Τα εφαρμοζόμενα δασοκομικά διαχειριστικά μέτραπρέπειναακολουθούντηνφύση

LIFE + AdaptFor Δάσος Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας Κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica) σε αμιγείςήμικτέςσυστάδεςμεχαλέπιοπεύκη (Pinus halepensis), άρκευθο (Juniperus oxycedrus) και αείφυλλη πλατύφυλλη θαμνώδη βλάστηση. Έχει παρατηρηθεί ξήρανση ατόμων ελάτης.

Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας

Μετεωρολογικός σταθμός Τατοϊου 235m, 38 ο 60 Ν, 23 ο 47 Ε Βροχόπτωση 900,0 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 y = -1,295x + 506,05 R 2 = 0,0157 1960 1963 1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002

Δάσος Πάρνηθας, Επιφάνεια 2 1.180 m, 23%, έκθεση Βόρεια Αμιγής, κηπευτοειδής συστάδα Ελάτης με άτομα πεύκης Παράμετρος Είδος Ελάτη Μ. πεύκη N o 880 40 /Ηα G 42,35 1,38 m 2 /Ηα V t 176,9 5,3 m 3 /Ηα V d συνολικά V d Νεκρό Ιστάμενο V d Νεκρό Κατακείμενο 18,1 6,4 m 3 /Ηα (3,5%) 11,7 m 3 /Ηα (6,4%) D m 22,2 cm. 21,0 H m 7,7 m. 9,9 0,0 m 3 /Ηα

Κατανομή του αριθμού κορμών σε βαθμίδες διαμέτρου

Κατανομή του όγκου σε βαθμίδες διαμέτρου

Κάτοψη σχετικών διαμέτρων προφίλ Ψευδο-τρισδιάστατη απεικόνιση των δέντρων της επιφάνειας 2 με τον προσομοιωτή δάσους MOSES. Με: Κόκκινο χρώμα απεικονίζονται τα νεκρά δέντρα Σκούρο πράσινο και κλιμακωτή κόμη η ελάτη Μπλε η μαύρη Πεύκη.

Δάσος Πάρνηθας, επιφάνεια 2 Θάμνοι

Δάσος Πάρνηθας, επιφάνεια 2 Ζωτικότητα 26% των δένδρων παρουσιάζει μέτρια ζωτικότητα (πτώση βελονών, παρουσία ιξού) 15% των δένδρων παρουσιάζει μεγάλα σφάλματα (Ισχυρή διχάλωση, στρεβλούς κορμούς και σπασμένες κορυφές) Δεν παρατηρήθηκαν ίχνη βόσκησης

Δάσος Πάρνηθας, επιφάνεια 2 Αναγέννηση Υπάρχει πλούσια αναγέννηση Αρτίφυτα ελάτης: 6.400/Ha Νεόφυτα ελάτης: 10.600/Ha Νεόφυτα αρκεύθου: 600/Ha Νεόφυτα πουρναριού: 600/Ha δεν υπάρχουν ζημιές από φυτοφάγα ζώα

Δάσος Πάρνηθας, Επιφάνεια 5 1.190 m, 28%, έκθεση Βορειοδυτική Αμιγής, υποκηπευτοειδής συστάδα Ελάτης Παράμετρος N o G V t V d συνολικά V d Νεκρό Ιστάμενο V d Νεκρό Κατακείμενο D m 620/Ηα Ελάτη 24,16 m 2 /Ηα 103,3 m 3 /Ηα 95,2 m 3 /Ηα 23,9 m 3 /Ηα (23,1%) 71,2 m 3 /Ηα (68,9%) 22,3 cm. H m 10,1 m.

Κατανομή του αριθμού κορμών σε βαθμίδες διαμέτρου

Κατανομή του όγκου σε βαθμίδες διαμέτρου

Κάτοψη σχετικών διαμέτρων προφίλ Ψευδο-τρισδιάστατη απεικόνιση των δέντρων της επιφάνειας 2 (δεξιά) με τον προσομοιωτή δάσους MOSES. Με: Κόκκινο χρώμα απεικονίζονται τα νεκρά δέντρα Σκούρο πράσινο και κλιμακωτή κόμη η ελάτη.

Δάσος Πάρνηθας, επιφάνεια 5 Θάμνοι

Δάσος Πάρνηθας, επιφάνεια 5 Ζωτικότητα Το σύνολο των δένδρων παρουσιάζει καλή ζωτικότητα (μικρότερη πτώση βελονών και λιγότερη παρουσία ιξού) 18% των δένδρων παρουσιάσουν μεγάλα σφάλματα (ισχυρή διχάλωση, στρεβλούς κορμούς)

Δάσος Πάρνηθας, επιφάνεια 5 Αναγέννηση Υπάρχει ικανοποιητική αναγέννηση Αρτίφυτα ελάτης: 1.600/Ha Νεόφυτα ελάτης: 5.100/Ha Δεν υπάρχουν ζημιές από φυτοφάγα ζώα

Δάσος Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας Οικοσυστήματα που μπορούν να διατηρηθούν Απαιτείται προστασία Οι αναδασώσεις με μαύρη Πεύκη ενισχύουν την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων (μετά από φωτιά)

LIFE + AdaptFor Δάση Ανατολικού Ταΰγετου Κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica) σε αμιγείς ή μικτές συστάδες με μαύρη πεύκη (Pinus nigra), άρκευθο (Juniperus sp.) και πλατύφυλλα σκληρόφυλλα είδη. Νοτιότερο όριο εξάπλωσης του είδους στην Ελλάδα. Έχουν παρατηρηθεί προσβολές ατόμων ελάτης από φλοιοφάγα έντομα τα οποία προκαλούν τη ξήρανσή τους.

Ανατολικός Ταΰγετος

LIFE + AdaptFor Προσαρμογή της Διαχείρισης των δασών στην κλιματική αλλαγή Πρώτη προσέγγιση- Γενικές αρχές Διατήρηση των οικοσυστημάτων με ενίσχυση των ανθεκτικών ειδών (φυσική αναγέννηση) Ανόρθωση της δομής των οικοσυστημάτων Προστασία από ανθρωπογενείς δραστηριότητες Ελάττωση της επίδρασης άλλων παραγόντων εκτός των κλιματικών αλλαγών (προστασία από πυρκαγιές) Εφαρμογή δασοκομικών διαχειριστικών μέτρων ακολουθώντας την φύση