MEMO/05/248 Βρυξέλλες, 11 Αυγούστου 2005 Ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά µε την πολιτική της ΕΕ για ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απορρίµµατα 1) Ποιο είναι το πρόβληµα µε τα ηλεκτρικά και τα ηλεκτρονικά απορρίµµατα; Τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απορρίµµατα προέρχονται από τεράστια σειρά προϊόντων. Περιλαµβάνουν µικρές και µεγάλες οικιακές συσκευές, υλικό πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, υλικó φωτισµού και αγαθά ευρείας κατανάλωσης όπως ραδιόφωνα, συσκευές τηλεόρασης, συσκευές λήψης εικόνας και συστήµατα ήχου υψηλής πιστότητας. Το υλικό αυτό αποτελείται από πολλές διαφορετικές ύλες και συστατικά µέρη, µερικά από τα οποία είναι επικίνδυνα. Για το λόγο αυτό τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απορρίµµατα είναι δυνατόν να προκαλέσουν µείζονα περιβαλλοντικά προβλήµατα κατά τη διάρκεια της φάσης της διαχείρισής τους και ειδικότερα την υγειονοµική ταφή και την αποτέφρωση, εφόσον δεν έχουν υποστεί την κατάλληλη επεξεργασία. Όντως, κάθε ηλεκτρικό και ηλεκτρονικά στοιχείο υλικού αποτελείται από συνδυασµό διάφορων βασικών κατασκευαστικών µερών όπως κάρτες/συγκροτήµατα κυκλωµάτων, καλώδια, σειρίδες και σύρµατα, πλαστικά που περιέχουν επιβρανδυτές φλόγες, διακόπτες υδραργύρου, υλικό απεικόνισης όπως σωλήνες καθοδικών ακτινών και οθόνες υγρού κρυστάλλου, συσσωρευτές και στήλες, συσκευές φωτισµού, πυκνωτές κλπ. Οι προβληµατικές για το περιβάλλον ουσίες στα συστατικά αυτά στοιχεία περιλαµβάνουν ορισµένα βαρέα µέταλλα (υδράργυρος, µόλυβδος, κάδµιο και χρώµιο) και αλογονωµένες ουσίες (CFC, PCB, PVC και βρωµιούχους επιβραδυντές φλόγας). Πολλές από τις ουσίες αυτές είναι δυνατόν να είναι τοξικές και µπορεί να προκαλέσουν κινδύνους στην ανθρώπινη υγεία όταν αφεθούν ελεύθερες. Ο µόλυβδος παραδείγµατος χάρη είναι δυνατόν να προκαλέσει ζηµίες στο νευρικό σύστηµα και να έχει δυσµενείς επιπτώσεις στο καρδιαγγειακό σύστηµα και στα νεφρά. Επίσης το κάδµιο επηρεάζει τη λειτουργία των νεφρών και είναι δυνατόν να προκαλέσει ζηµίες στον εγκέφαλο. Μέχρι τώρα περισσότερο από το 90% των ηλεκτρικών κα ηλεκτρονικών αποβλήτων ενταφιάζεται, αποτεφρώνεται ή ανακτάται χωρίς προηγούµενη επεξεργασία, οπότε οι ρύποι θα ήταν δυνατόν να ελευθερωθούν στο περιβάλλον και να µολύνουν τον ατµοσφαιρικό αέρα, το νερό και το έδαφος. Σύµφωνα µε βασικά δεδοµένα για τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απορρίµµατα (ΑΗΗΕ) από το έτος 1998, παράγονται 14 κιλά ανά κάτοικο ετησίως συνολικά, δηλαδή 6 περίπου εκατοµµύρια τόνοι ετησίως (4% του συνόλου των αστικών απορριµµάτων). Τα ΑΗΗΕ εκτιµάται ότι αυξάνονται κατά 3-5% ετησίως έτσι ώστε αποτελούν το ταχύτερα αυξανόµενο ρεύµα, µε ρυθµό αύξησης τρεις φορές µεγαλύτερο σε σχέση µε το µέσο ρεύµα απορριµµάτων. Σήµερα θεωρείται ότι οι πολίτες παράγουν µεταξύ 17 και 20 kg κατά κεφαλή και έτος.
2) Τι κάνει η ΕΕ για τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απορρίµµατα; Η ΕΕ έχει εκδώσει δύο οδηγίες σχετικές µε το πρόβληµα των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών απορριµµάτων. Την οδηγία σχετικά µε τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (οδηγία ΑΗΗΕ) 1, που έχει ως στόχο την αποτροπή της παραγωγής ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών απορριµµάτων και την προώθηση της επαναχρησιµοποίησης, της ανακύκλωσης και άλλων µορφών ανάκτησης ώστε να µειωθεί η ποσότητα των απορριµµάτων αυτών που αποµένουν προς διάθεση µέσω υγειονοµικής ταφής ή αποτέφρωσης. Συνεπώς η οδηγία απαιτεί τη συλλογή των ΑΗΗΕ, την ανάκτηση και την επαναχρησιµοποίηση/ανακύκλωση. Εφόσον είναι δυνατόν, πρέπει να δίδεται προτεραιότητα στην επαναχρησιµοποίηση ολόκληρης της συσκευής. Την οδηγία σχετικά µε τον περιορισµό της χρήσης ορισµένων επικίνδυνων ουσιών σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (Οδηγία ΠΕΟ) 2, που επιδιώκει την υποκατάσταση του µολύβδου, του υδραργύρου, του καδµίου, του εξασθενούς χρωµίου, των πολυβρωµιούχων διφαινυλίων (ΠΒ - PBB) και των πολυβρωµιούχων διφαινυλαιθέρων (ΠΒ Α - PBDE) σε ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό υλικό στις περιπτώσεις όπου υφίστανται εναλλακτικές λύσεις, προκειµένου να διευκολυνθεί η ασφαλής ανάκτηση και να προλαµβάνονται προβλήµατα κατά τη φάση διαχείρισης των απορριµµάτων. (Υπάρχει άλλη κοινοτική νοµοθεσία που ασχολείται µε τα CFC, PCB και PVC.) 3) Ποίες οι βασικές διατάξεις και καταληκτικές ηµεροµηνίες στην οδηγία για ΑΗΗΕ; Οι οδηγίες άρχισαν να ισχύουν στις 13 Φεβρουαρίου 2005 και τα κράτη µέλη όφειλαν να τις µεταφέρουν στο εθνικό δίκαιο εντός ενός και µισού έτους - µέχρι τις 13 Αυγούστου 2004. 2005: Τα κράτη µέλη πρέπει να δηµιουργήσουν και να διατηρούν µητρώα παραγωγών και να διαβιβάζουν ανά διετία στην Επιτροπή πληροφορίες σχετικά µε τις ποσότητες προϊόντων που τοποθετήθηκαν στην αγορά, συλλέχθηκαν, ανακτήθηκαν, επαναχρησιµοποιήθηκαν και ανακυκλώθηκαν. Κάθε τριετία τα κράτη µέλη πρέπει να διαβιβάζουν έκθεση σχετικά µε την εφαρµογή της οδηγίας. 13 Αυγούστου 2005: Μέχρι την ηµεροµηνία αυτή τα κράτη µέλη εξασφαλίζουν τη διαθεσιµότητα συστηµάτων συλλογής και ότι οι παραγωγοί ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού υλικού φροντίζουν για τη χρηµατοδότηση της συλλογής, της επεξεργασίας, της ανάκτησης και της περιβαλλοντικώς ασφαλούς διάθεσης. Συλλογή σηµαίνει ότι οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να παραδίδουν το παλαιό ηλεκτρικό ή ηλεκτρονικό τους υλικό σε βάση 1:1 κατά την αγορά νέου προϊόντος. Επιπλέον, θα υπάρχουν άλλα σηµεία συλλογής όπου καθένας που έχει στην κατοχή του ΑΗΗΕ καθώς και οι διανοµείς θα µπορούν να τα επιστρέφουν δωρεάν. Η δηµιουργία αυτών των σηµείων συλλογής πρέπει να λαµβάνει υπόψη την προσβασιµότητα και την πυκνότητα του πληθυσµού. 1 Οδηγία 2002/96/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 27 ης Ιανουαρίου 2003, σχετικά µε τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού [Επίσηµη Εφηµερίδα L 37 της 13.02.2003], όπως έχει τροποποιηθεί µε την οδηγία 2003/108/ΕΚ [Επίσηµη Εφηµερίδα L 345 της 31.12.2003]. 2 Οδηγία 2002/95/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβούλιο και του Συµβουλίου, της 27 ης Ιανουαρίου 2003, σχετικά µε τον περιορισµό της χρήσεως ορισµένων επικίνδυνων ουσιών σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού [Επίσηµη Εφηµερίδα L 37 της 13.02.2003]. 2
Όλα τα προϊόντα που τοποθετούνται στην αγορά µετά τις 13 Αυγούστου 2005 πρέπει να φέρουν το σήµα διαγραµµένου µε «Χ» δοχείου απορριµµάτων, όποτε οι καταναλωτές θα γνωρίζουν ότι δεν µπορούν απλώς να απορρίπτουν τα προϊόντα αυτά. Τα συστήµατα χρηµατοδότησης θα εξασφαλίζουν τη χρηµατοδότησης της συλλογής, της επεξεργασίας, της ανάκτησης και της τελικής διάθεσης ΑΗΗΕ. Όταν οι παραγωγοί θέτουν στην αγορά νέο προϊόν µετά τις 13 Αυγούστου 2005, πρέπει να προβλέπουν οικονοµική διασφάλιση (π.χ. ασφάλεια, χρηµατικό ποσό σε δεσµευµένο λογαριασµό ή συµµετοχή σε συλλογικό πρόγραµµα) που θα καλύπτει τις δαπάνες αυτές. Έτσι θα αποτρέπεται η εγκατάλειψη "ορφανών προϊόντων", δηλαδή παλαιών ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών προϊόντων των οποίων οι παραγωγοί δεν υπάρχουν πλέον. Όσον αφορά τη µεταχείριση "ιστορικών ΑΗΗΕ", δηλαδή προϊόντων τα οποία τοποθετήθηκαν στην αγορά πριν από τις 13 Αυγούστου 2005, οι παραγωγοί πρέπει να συστήσουν κοινό σύστηµα. Η συλλογική χρηµατοδότηση είναι δυνατόν να λάβει τη µορφή κατ αποκοπή εισφοράς ή τέλους για νέο υλικό. 31 εκεµβρίου 2006: Μέχρι την ηµεροµηνία αυτή τα κράτη µέλη εξασφαλίζουν ποσοστό ξεχωριστής συλλογής 4 kg ανά κάτοικο ετησίως. Οι παραγωγοί επιτυγχάνουν διάφορους στόχους ανάκτησης και ανακύκλωσης/επαναχρησιµοποίησης για ΑΗΗΕ που αποστέλλονται για επεξεργασία, όπως υπολογίζεται µε βάση το µέσο βάρος των εν λόγω συσκευών. Προτεραιότητα δίδεται στην επισκευή του υλικού έτσι ώστε να είναι δυνατή η επαναχρησιµοποίησή του. Στις περιπτώσεις που αυτό δεν είναι δυνατό, η οδηγία για ΑΗΗΕ θέτει στόχους για την επαναχρησιµοποίηση των συστατικών µερών και για την ανακύκλωση και ανάκτηση των υλικών που περιέχουν. Παραδείγµατος χάρη, το ποσοστό ανάκτησης στην περίπτωση µεγάλων οικιακών συσκευών, όπως ψυγείων και φούρνων µικροκυµάτων, είναι τουλάχιστον 80% ενώ το ποσοστό επαναχρησιµοποίησης/ανακύκλωσης των συστατικών, υλικών και ουσιών τους ανέρχεται σε 75%. Το ποσοστό ανάκτησης για µικρές οικιακές συσκευές, συσκευές φωτισµού, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία, παιγνίδια, υλικό ψυχαγωγίας και αθλοπαιδιών και όργανα παρακολούθησης και ελέγχου ανέρχεται σε 70% ενώ το ποσοστό επαναχρησιµοποίησης/ανακύκλωσης των συστατικών τους µερών, υλικών και ουσιών ανέρχεται σε 50%. Ανά κατηγορία καθορίζονται διάφοροι στόχοι ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης/ανακύκλωσης. Νέα κράτη µέλη: Στα δέκα κράτη µέλη τα οποία προσχώρησαν στην ΕΕ την 1 η Μαΐου 2004 δόθηκε 24µηνη παράταση προθεσµίας (Σλοβενία: 12 µήνες) για το στόχο συλλογής 4 kg/κάτοικο και έτος καθώς και τους στόχους ανάκτησης και επαναχρησιµοποίησης προς ανακύκλωση. 4) Ποίες οι βασικές διατάξεις και καταληκτικές ηµεροµηνίες στην οδηγία για ΠΕΟ; 1 Ιουλίου 2006: Από την ηµεροµηνία αυτή και µετά οι παραγωγοί δεν θα επιτρέπεται πλέον να τοποθετούν στην αγορά ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό υλικό που περιέχει τις επικίνδυνες ουσίες µόλυβδο, υδράργυρο, κάδµιο, εξασθενές χρώµιο, πολυβρωµιούχα διφαινύλια (ΠΒ ) και πολυβρωµιούχους διφαινυλαιθέρες (ΠΒ Α). 3
Το παράρτηµα της οδηγίας περιέχει κατάλογο εξαιρέσεων από τις απαγορεύσεις ουσιών για τις οποίες δεν υφίσταται εναλλακτική λύση. Η οδηγία επίσης επιτρέπει τροποποιήσεις του παραρτήµατος µε σκοπό την προσαρµογή του καταλόγου εξαιρέσεων στην επιστηµονική και τεχνική πρόοδο σε περίπτωση που η απάλειψη της επικίνδυνης ουσίας είναι τεχνικώς ή οικονοµικώς ανέφικτη ή εάν οι αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον, την υγεία και τον καταναλωτή που προκαλούνται από την υποκατάσταση εξουδετερώνουν τα οφέλη για το περιβάλλον, την υγεία ή τους καταναλωτές. 5) Ποίοι οι ρόλοι των διάφορων παραγόντων κράτη µέλη, καταναλωτές, Ευρωπαϊκή Επιτροπή; Κράτη µέλη: Ο ρόλος των κρατών µελών είναι η µεταφορά των διατάξεων των οδηγιών για ΑΗΗΕ και για ΠΕΟ στην εθνική νοµοθεσία (βλ. 7). Επιπλέον, πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι παραγωγοί τηρούν τις υποχρεώσεις τους (βλ. 3 και 4). Καταναλωτές: Οι καταναλωτές επιβάλλεται να µην απορρίπτουν απλώς πλέον το παλαιό ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό υλικό. Από τις 13 Αυγούστου 2005 πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να το επιστρέφουν σε βάση 1:1 σε καταστήµατα κατά την αγορά νέου προϊόντος καθώς και σε άλλα σηµεία συλλογής, και στις δύο περιπτώσεις δωρεάν. Από την ίδια ηµεροµηνία και µετά τα νέα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά προϊόντα πρέπει να φέρουν σήµανση µε δοχείο απορριµµάτων που διαγράφεται µε "Χ" ώστε οι καταναλωτές να πληροφορούνται ότι δεν µπορούν να διαθέτουν το υλικό αυτό µε τα µη διαχωριζόµενα απορρίµµατα (βλ. 3). Με διαχωρισµένη συλλογή του ΑΗΗΕ και προσκόµισή του σε σηµεία συλλογής οι πολίτες θα συµβάλλουν στην ασφαλή επαναχρησιµοποίηση, ανακύκλωση και άλλες µορφές ανάκτησης. Επιτροπή: Η Επιτροπή υποστηρίζει την εφαρµογή των δύο οδηγιών. Παρέχει στα κράτη µέλη κατευθυντήριες γραµµές για θέµατα ερµηνείας σχετικά µε τις οδηγίες. Προς το σκοπό αυτό έχει καταρτισθεί έγγραφο οδηγιών µε µορφή "Ερωτήσεις που τίθενται συχνά", το οποίο δηµοσιεύεται στον ιστότοπο της Γ Περιβάλλοντος: http://europa.eu.int/comm/environment/waste/weee_index.htm Το έτος 2003 η Επιτροπή εξέδωσε τροποποίηση της οδηγίας για ΑΗΗΕ όπου διευκρινίζονται οι υποχρεώσεις χρηµατοδότησης για ΑΗΗΕ από χρήστες άλλους από τους οικιακούς καταναλωτές. 3 Το έτος 2004 εξέδωσε απόφαση µε αντικείµενο ερωτηµατολόγιο αναφοράς στο οποίο τα κράτη µέλη έπρεπε να απαντήσουν ενηµερώνοντας την Επιτροπή σχετικά µε την πρόοδο όσον αφορά την εφαρµογή της οδηγίας για ΑΗΗΕ 4. Το έτος 2005 εξέδωσε απόφαση σχετικά µε το µορφότυπο δεδοµένων. Επί του παρόντος η Επιτροπή προχωρεί στην έκδοση και άλλων αποφάσεων για την τροποποίηση της οδηγίας για ΠΕΟ ώστε να είναι δυνατές περαιτέρω εξαιρέσεις απαγορευµένων ουσιών και να τεθούν µέγιστες τιµές συγκέντρωσης για τις επικίνδυνες ουσίες που καλύπτονται µε βάση την οδηγία για ΠΕΟ. 3 Η τροποποίηση αυτή, η οδηγία 2003/108/ΕΚ [Επίσηµη Εφηµερίδα L 345 της 31.12.2003], αφορά τη χρηµατοδότηση του ΑΗΗΕ από χρήστες άλλους εκτός από οικιακούς. Για το ΑΗΗΕ που τίθεται στην αγορά µετά το έτος 2005 οι παραγωγοί πρέπει να καλύπτουν τις δαπάνες τις σχετικές µε τη διαχείριση του. Για ιστορικά απορρίµµατα, οι παραγωγοί θα χρηµατοδοτούν τις δαπάνες εφόσον έχουν αντικαταστήσει το προϊόν µε προϊόν ισοδύναµο ή άλλο που εκτελεί τις ίδιες λειτουργίες. Πάντως οι ρυθµίσεις περιλαµβάνουν και τη δυνατότητα για οικονοµική ευθύνη του χρήστη. Για τα λοιπά ιστορικά απορρίµµατα η χρηµατοδότηση καλύπτεται από τους χρήστες. 4 Απόφαση αριθ. 2004/249/ΕΚ. 4
6) Ποίο το κόστος εφαρµογής των δύο οδηγιών; Θα έχει επιβλαβείς συνέπειες για την ανταγωνιστικότητα της βιοµηχανίας; Θα αυξηθούν για το λόγο αυτό οι τιµές ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού υλικού; Οι διατάξεις των δύο οδηγιών εφαρµόζονται χωρίς διάκριση για παραγωγούς της ΕΕ και εκτός ΕΕ. Παροµοίως, το κόστος υποκατάστατων για επικίνδυνες ουσίες που καλύπτει η οδηγία για ΠΕΟ φέρουν κατά τρόπο όµοιο και παραγωγοί της ΕΕ και παραγωγοί εκτός ΕΕ. Έτσι ο ανταγωνισµός δεν θίγεται. Το συνολικό κόστος της συµµόρφωσης προς την οδηγία για ΑΗΗΕ εκτιµάται ότι ανέρχεται σε 500-900 εκατ. ετησίως για ολόκληρη την ΕΕ. Από τις δαπάνες αυτές 300-600 εκατ. θα δαπανηθούν για τη συλλογή ενώ 200-300 εκατ. για την ανάκτηση, επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση. Η σχετική αύξηση τιµών εκτιµάται ότι κυµαίνεται από 1% για το µεγαλύτερο µέρος του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού υλικού έως 2-3% για τα ψυγεία, τους δέκτες τηλεόρασης και τις οθόνες. Οι αυξήσεις κόστους και τιµών φαίνονται δικαιολογηµένες, αν ληφθούν υπόψη τα οφέλη που θα προσφέρουν οι δύο αυτές οδηγίες. Ο πρωταρχικός τους στόχος είναι η προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος. Η ανακύκλωση όµως ΑΗΗΕ θα συµβάλει επίσης στην εξοικονόµηση ενέργειας χονδρικά ισοδύναµης προς 2,8 εκατ. τόνους ισοδύναµου πετρελαίου ετησίως. Για το λόγο αυτό θα µειωθούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που συνδέονται µε χρησιµοποίηση πόρων. Επιπλέον οι δύο οδηγίες θα έχουν ως αποτέλεσµα χαµηλότερα κόστη παραγωγής για παρθένα υλικά και εξοικονόµηση κόστους διάθεσης. 7) Ποία η κατάσταση από άποψη µεταφοράς των δύο οδηγιών στο δίκαιο των κρατών µελών; Οι οδηγίες για ΑΗΗΕ και για ΠΕΟ τέθηκαν σε ισχύ στις 13 Φεβρουαρίου 2003 ενώ η καταληκτική ηµεροµηνία για τα κράτη µέλη προκειµένου να τις µεταφέρουν στην εθνική νοµοθεσία ήταν η 13 η Αυγούστου 2004. Μέχρι στιγµής, όλα τα κράτη µέλη πλην της Γαλλίας, της Μάλτας, της Πολωνίας και του Ηνωµένου Βασιλείου έχουν ανακοινώσει στην Επιτροπή τα µέτρα που έχουν λάβει όσον αφορά τη µεταφορά της οδηγίας για ΑΗΗΕ. Σχετικά µε την οδηγία για ΠΕΟ, όλα τα κράτη µέλη πλην της Γαλλίας και του Ηνωµένου Βασιλείου έχουν πράξει οµοίως. Επί του παρόντος η Επιτροπή εξετάζει κατά πόσο τα µέτρα που έχουν κοινοποιηθεί µεταφέρουν σωστά τις υποχρεώσεις των οδηγιών. Η Επιτροπή έχει τη διακριτική ευχέρεια να κινεί διαδικασίες για παράβαση κατά των κρατών µελών που έχουν µεταφέρει εσφαλµένα τις οδηγίες. Τον Ιούλιο 2005, η Επιτροπή κίνησε διαδικασίες επί παραβάσει κατά οκτώ κρατών µελών που δεν είχαν ακόµη µεταφέρει στην έννοµη τάξη τους τις οδηγίες. 5
Περαιτέρω πληροφορίες σχετικά µε τις οδηγίες για ΑΗΗΕ και για ΠΕΟ παρέχονται στη διεύθυνση: http://europa.eu.int/comm/environment/waste/weee_index.htm Οι ενδιαφερόµενοι για λεπτοµέρειες όσον αφορά τα συστήµατα που έχουν τεθεί σε εφαρµογή στα κράτη µέλη καλούνται να ανατρέχουν, παραδείγµατος χάρη: Στο σύστηµα επιστροφών Βελγίου: http://www.recupel.be, που λειτουργεί από την 1 η Ιουλίου 2001 Στα συστήµατα επιστροφής Κάτω Χωρών: http://www.nvmp.nl που λειτουργούν από την 1 η Ιανουαρίου 1999. Στο σύστηµα επιστροφών της Σουηδίας: http://www.el-kretsen.se/index-e.htm που λειτουργεί από την 1 η Ιουλίου 2001. 6