3ωρο διαγώννι ισµα ΟΝΟΜΑ : ΤΜΗΜΑ : ΜΑΘΗΜΑ : ιστορία θεωρητικής κατεύθυνσης γ λυκείου ΗΜ/ΝΙΑ : Εισηγήτρια θεµάτων : Σ τ α µ ο π ο ύ λ ο υ Ξ έ ν ι α - φιλόλογος Θ έ µ α ττ α Οµάδα Α 11.. Ναα εεξξηηγγήήσσεετεε τ ττι ιςς π ααρραακκάάττω έέννννοοι ιεεςς :: α) τανζιµάτ β) παθητικό εµπορικό ισοζύγιο γ) Μεγάλη Ιδέα 22.. Ναα σσυυννδδυυάάσσεεττεε τταα σσττοοιχχεεί ι ίαα ττηηςς αα σσττήήλληηςς µµεε εεκκεεί ίνναα ττηηςς ββ σσττήήλληηςς :: (µµοοννάάδδεεςς ( 11 22) ) αα σσττήήλληη ββ σσττήήλληη 1. 1870 α. α αγροτική µεταρρύθµιση 2. 1893 β. εκµετάλλευση µεταλλείων Λαυρίου από Σερπιέρι-Ρου 3. 1909 γ. αποπεράτωση της διώρυγας της Κορίνθου 4. 1841 δ. κύµα ίδρυσης νέων βιοµηχανικών επιχειρήσεων 5. 1866 ε. αποπεράτωση σιδηροδροµικού δικτύου στ. πτώχευση ζ. ίδρυση Εθνικής Τράπεζας (µµοοννάάδδεεςς ( 00 77) ) 33.. Αφοούύ εεπ ιλλέέξεεττεε ι ξ τ τηη σσωσσττήή ααπ π άάννττηησσηη ααπόό ττιςς ι πρροοττεει ινόόµµεεννεεςς,, ν νναα ααννααπ ττύύξξεεττεε ττοο ββ σσκκέέλλοοςς :: Α.. Στη δεκαετία του 1860 το παροικιακό κεφάλαιο δεν ανταποκρίνεται στις προσπάθειες του ελληνικού κράτους για προσέλκυσή του εξαιτίας : αα)) της αλλαγής των συνταγµατικών θεσµών της χώρας ββ)) της οικονοµικής κρίσης που πλήττει την Ευρώπη γγ)) των συνταγµατικών µεταρρυθµίσεων στην Οθωµανική αυτοκρατορία δδ)) της εµπλοκής της χώρας στις κρητικές επαναστάσεις του 1866-69
Β.. Να παρουσιάσετε τους λόγους για τους οποίους το ελληνικό εξωελλαδικό κεφάλαιο διακόπτει µε τρόπο απόλυτο τις δραστηριότητές του στην Ανατολική Μεσόγειο. (µµοοννάάδδεεςς ( 11 55) ) 44,, Ναα ααννααφέέρρεεττεε ττοουυςς πααρρωθθηηττι ικκοούύςς κκααι ι αανναασσττααλλττι κκαατταασσκκεευυήή ττουυ ο οοδδι ικκοούύ δδι ικκττύύοουυ κκααττάά ττοο ττεελλεευυττααί ικκοούύςς π ίοο ττέέττααρρττοο ττοουυ 1199 ο ο υυ ααι ααρράάγγοοννττεεςς γγι ιαα ττηηνν ι.. (µµοοννάάδδεεςς ( 00 88) ) 55.. Ναα δδι ιεερρεευυννήήσσεεττεε ττοουυςς λλόόγγοουυςς γγι ιαα ττοουυςς οοποοί ίοουυςς ηη δδηηµµι ιοουυρργγί ίαα ττρρααπεεζζι ικκοούύ σσυυσσττήήµµααττοοςς σσττηηνν Ελλλλάάδδαα ααποοττέέλλεεσσεε κκεεννττρρι ικκόό σσηηµµεεί ίοο σσττοουυςς κκυυββεερρννηηττι ικκοούύςς σσχχεεδδι ιαασσµµοούύςς.. Οµάδα Β (µµοοννάάδδεεςς ( 00 88) ) Β1.. 1 Μεε ββάάσσηη ττι ιςς πλληηρροφοορρί ο ίεεςς ττοουυ πααρρααθθέέµµααττοοςς ποου υ αακκοολλοουυθθεεί ί κκααι ι ττι ιςς ισσττοορρι ι ικέέςς κ σσααςς γγννώσσεει ιςς νναα πααρροουυσσι ιάάσσεεττεε ττι ιςς πρροοσσπ άάθθεει ιεεςς ττοουυ εελλλληννι η ικκοούύ κκρράάττοουυςς γγι ιαα δδι ιααννοοµµήή ττωνν εεθθννι ικκώνν κκττηηµµάάττωνν κκααττάά ττι ιςς πρρώττεεςς δδεεκκααεεττί ίεεςς ττηηςς Αννεεξξααρρττηησσί ίααςς κκααθθώςς κκααι ι ττοουυςς λλόόγγοουυςς ααποοττυυχχί ίααςς ττωνν πρροσσπααθθεει ο ιώνν ααυυττώνν µµέέχχρρι ι ττοο 11887700.. (µµοοννάάδδεεςς ( 22 55) ) Στις 26 Μαΐου 1835, µια εβδοµάδα µόνο µετά την ενηλικίωση του Όθωνος και το τέλος της Αντιβασιλείας, δηµοσιεύθηκε ο νόµος περί προικοδοτήσεως των ελληνικών οικογενειών. Ο νόµος αυτός έδινε το δικαίωµα στους αρχηγούς οικογενειών να ζητήσουν και να λάβουν από το κράτος από µια οµολογία ονοµαστικής αξίας 2.000 δραχµών, αποκλειστικά για την αγορά γης. Η αγορά γίνονταν υποχρεωτικά σε δηµόσιο πλειστηριασµό και αφορούσε µόνο τις εθνικές γαίες. Με την οµολογία µπορούσε να αγοραστεί ανάλογα µε την ποιότητα της γης οσηδήποτε έκταση, ως το ανώτατο επιτρεπόµενο όριο των 40 στρεµµάτων. Ο αγοραστής εθνικής γης ανελάµβανε την υποχρέωση έναντι του κράτους να εξοφλήσει στα επόµενα 36 χρόνια το ποσό που αντιστοιχούσε στην αξία της, καταβάλλοντας ετησίως το 9% της αξίας αυτής, ή 180 δραχµές περίπου, αν είχε καλύψει ολόκληρη την ονοµαστική αξία της οµολογίας. Εκτός των αυτοχθόνων αρχηγών οικογενειών, ανεξάρτητα από το αν είχαν πάρει µέρος ή όχι στον απελευθερωτικό αγώνα, τα οφέλη του νόµου επεκτείνονταν και σε όλους τους αλλοδαπούς και τους ετερόχθονες που είχαν πάρει µέρος στον Αγώνα και είχαν έκτοτε εγκατασταθεί στην Ελλάδα, καθώς και σε εκείνους από τους τελευταίους που δεν είχαν εγκατασταθεί στη χώρα, αρκεί να αποφάσιζαν να πράξουν τούτο µέσα στα πρώτα δύο χρόνια από τη δηµοσίευση του νόµου. Παρά τα αναµφισβήτητα πλεονεκτήµατά του ο νέος νόµος απέτυχε στο σκοπό του. Ως τα τέλη εκεµβρίου 1840, µόνο 6.124 αρχηγοί οικογενειών είχαν κάνει χρήση των προνοµίων του. Οι µεγάλοι γαιοκτήµονες είχαν επίσης σοβαρούς λόγους να αντιταχθούν στο νόµο διανοµής των εθνικών γαιών, γιατί από παράδοση διατηρούσαν το µονοπώλιο συλλογής των αγροτικών
φόρων, από τους οποίους αποκόµιζαν σηµαντικά κέρδη. Γιατί µόνο αυτοί είχαν, από οικονοµική και οργανωτική άποψη, τη δυνατότητα να πλειοδοτούν στους δηµόσιους πλειστηριασµούς για την ενοικίαση των φόρων, να καταβάλλουν την απαραίτητη προκαταβολή στο δηµόσιο µε την επιδίκαση της παραχωρήσεως του δικαιώµατος, και να φέρουν σε πέρας την πολύπλοκη διαδικασία που απαιτούσε η συλλογή καθαυτή. Είχαν εποµένως κάθε έννοµο συµφέρον να αντιταχθούν στο νοµοθέτηµα, από τη µια µεριά λόγω των νέων φορολογικών µέτρων και από την άλλη, ως ένα βαθµό, από φόβο µήπως χάσουν τους κολλήγους και ενοικιαστές των κτηµάτων τους. Ήταν εποµένως φυσικό να αντιπροτείνουν τη δωρεάν κατανοµή της γης και µέτρα που θα µπορούσαν να εξουδετερώσουν οποιαδήποτε θετική ανταπόκριση από µέρους των κολλήγων. Αλλά οι τελευταίοι δε χρειάζονταν τέτοιου είδους αποτροπές, γιατί οι ίδιοι είχαν ήδη αρκετούς λόγους για να παραµένουν σε αδράνεια. Με την έλλειψη ανταποκρίσεως από µέρους των αγροτών ο νόµος διανοµής περιέπεσε ουσιαστικά σε αδράνεια και το κράτος περιορίσθηκε να εφαρµόσει άλλου είδους µέτρα σε σχέση µε τις εθνικές γαίες, µερικά από τα οποία είχε ήδη προτείνει ο Thiersch. Στα µέτρα αυτά περιλαµβάνονταν η διεκδίκηση από το κράτος της γης που οι κάτοχοί της δεν είχαν να επιδείξουν επαρκείς τίτλους ιδιοκτησίας και η αξιοποίηση των εθνικών κτηµάτων ως µορφής κεφαλαίου, λόγω ελλείψεως ρευστού χρηµατικού κεφαλαίου. Αλλά και στις δύο αυτές περιπτώσεις τα αποτελέσµατα ήταν µέτρια, γιατί έλλειπε η απαραίτητη διοικητική οργάνωση που θα επέτρεπε στο κράτος να προχωρήσει στην απογραφή της γης ολόκληρης της χώρας, ή να εµποδίσει την καταπάτηση των εθνικών γαιών, πράγµα που συνέβαινε άλλωστε έστω και µε την ανυπαρξία τίτλων. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµος ΙΓ, σ. 98 Β2.. 2 Μεε ββάάσσηη ττοο κκεεί ίµµεεννοο ποουυ αακκοολλοουθθεεί υ ί κκααι ι ττι ιςς ισσττοορρι ι ικκέέςς σσααςς γγννώσσεει ιςς νναα χχααρραακκττηηρρί ίσσεεττεε ττηη σσχχέέσσηη αανάάµµεεσσαα ν σσττοο σσι ιδδηηρροοδδρροοµµι ικκόό δδί ίκκττυυοο κκααι ι ττηη ννααυυττι ιλλί ίαα.. (µµοοννάάδδεεςς ( 22 55) ) Άλλωστε η σύµπτωση της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης δεν επέτρεψε στην Ελλάδα ούτε καν τα ισχνά οφέλη από την κατασκευή των σιδηροδρόµων, που ήταν εφικτά µέσα στις υπανάπτυκτες συνθήκες της οικονοµίας της. Αυτά τα οφέλη χρησίµευσαν τελικά µόνο στο να µετριάσουν και να καθυστερήσουν κάπως τη ζηµιά της χώρας από τη διεθνή κρίση. Ένα είδος άθελης τονωτικής ένεσης. Ακόµα και στον τοµέα των µεταφορών η εισφορά του σιδηροδρόµου στην ανάπτυξη της χώρας δεν ήταν αποφασιστική, όχι µόνο γιατί το δίκτυο δεν είχε παντού το ίδιο πλάτος γραµµών αλλά και γιατί είχε κατασκευαστεί ώστε να εξυπηρετεί κυρίως παράλιες περιοχές. Ο ανταγωνισµός της ναυτιλίας θα ήταν ίσως µικρότερη απειλή σ εποχή οικονοµικής άνθησης έφτασε να είναι σοβαρό εµπόδιο στις συνθήκες οξύτατης κρίσης που είχαν προξενήσει έναν πόλεµο τιµών στην αγορά των ναυτικών µεταφορών. Πράγµατι, αν ο ανταγωνισµός µε τη ναυτιλία ήταν ζηµιογόνος για τους σιδηροδρόµους, ήταν ακόµα πιο πολύ για τη ναυτιλία. Οι σιδηρόδροµοι την ανταγωνίστηκαν όχι µόνο µε τη λειτουργία τους αλλά και µε το ίδιο γεγονός ότι κατασκευάστηκαν. Το στήσιµο τους απορρόφησε τεράστια κονδύλια, που διαφορετικά θα µπορούσαν ίσως να επενδυθούν έγκαιρα στον ναυτιλιακό τοµέα. Εκεί ήταν που η
Ελλάδα είχε κάποιο είδος συγκριτικού πλεονεκτήµατος. Γιατί µια ανανεωµένη ελληνική ναυτιλία δε θα βασιζόταν µόνο στην παράδοση το άλλο της στήριγµα θα ήταν οι οµογενείς επιχειρηµατίες, µε την παγκόσµια εµπορική και χρηµατιστική τους δραστηριότητα. Η ολική χωρητικότητα του ελληνικού στόλου έµεινε έτσι στάσιµη για µισό περίπου αιώνα (1860-1901) σε µια περίοδο τεράστιας ναυτιλιακής ανάπτυξης στη ύση. Μεταξύ 1850 και 1880 η Βρετανία αύξησε κατά 1600% τη χωρητικότητα του ατµοκίνητου στόλου της, ο υπόλοιπος κόσµος κατά 440%... Η εσφαλµένη επιλογή είναι λοιπόν ακόµα πιο οφθαλµοφανής στον συσχετισµό της µε τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της χώρας. Για µια χώρα όπως η Ελλάδα, που αφενός είχε µεγάλη ναυτική παράδοση και αφετέρου αντιµετώπιζε τεράστιες γεωφυσικές δυσχέρειες στην κατασκευή σιδηροδρόµων, ήταν σαφώς πρωθύστερη µια κρατική πολιτική, µε την οποία υποστηρίζονταν οι σιδηροδροµικές επενδύσεις µεταξύ 1880 και 1910, ενώ η υποστήριξη προς την ατµοκίνητη ναυτιλία ήταν ανέκαθεν συγκριτικά ασήµαντη, τόσο κατά την κρίσιµη περίοδο 1830-1870, όσο και µεταγενέστερα. Αυτή η αίσθηση λανθασµένων επιλογών δεν αλλάζει, αν δει κανείς και τις ειδικότερες απόψεις του προβλήµατος. Οι συνέπειες, π.χ. που είχε η απαρχαίωση των ελληνικών ιστιοφόρων στην ελληνική ναυτιλία και στη διεθνή ανταγωνιστικότητά της θα είχαν αµβλυνθεί, αν µέρος του απαρχαιωµένου δυναµικού µε τα πληρώµατά του έβρισκε απασχόληση στη λίγο - πολύ αναπτυσσόµενη τότε εσωτερική αγορά. Αυτός όµως θα ήταν δυνατό µόνο αν δεν υπήρχε ο ανταγωνισµός του παράλιου σιδηροδροµικού δικτύου. Το ότι αυτό δεν µπόρεσε να συµβεί, είχε µια παρενέργεια µε σηµαντικές µακροπρόθεσµες συνέπειες : αυτή η επιπόλαιη αχρήστευση υποτίµησε σε υψηλό βαθµό ένα µεγάλο µέρος του µικρού ολικού κεφαλαίου που είχε σωρεύσει η εγχώρια αστική τάξη, το µέρος εκείνο που είχε επενδυθεί στη ναυτιλία, και µείωσε δραστικά την ικανότητά του να γεννά κέρδη. Αυτός ήταν ένας από τους σηµαντικότερους λόγους, για τους οποίους ο πιο ελπιδοφόρος τοµέας της ελληνικής οικονοµίας και το πιο εύρωστο τµήµα της εγχώριας αστικής τάξης καταδικάστηκαν σε µια µακρόχρονη χειµέρια νάρκη. Γ. ερτιλής, «Κοινωνικός µετασχηµατισµός και στρατιωτική επέµβαση (1880-1909)» καλλή επιττυχί ία!!
ΕΝ ΕΙΙΚΤΙΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ Ομάδα Α 11.. τανζιμάτ : σχολ. βιβλ. σελ 41 & ΠΗΓΗ 1 : «συνταγματικές μεταρρυθμίσεις στην Οθωμανική αυτοκρατορία που έγιναν κάτω από την πίεση των ευρωπαϊκών δυνάμεων την επαύριο του Κριμαϊκού πολέμου έδιναν διευρυμένα δικαιώματα στους χριστιανούς της αυτοκρατορίας, δηλ. εξασφάλιζαν την ισότητα ιδιαίτερα των Ελλήνων». παθητικό εμπορικό ισοζύγιο : σχολ. βιβλ. σελ. 19 : «Το εξωτερικό εμπόριο της χώρας μέχρι το 1913 υπήρξε παθητικό, δηλ. η αξία των εισαγωγών ήταν μεγαλύτερη από την αξία των εξαγωγών». Μεγάλη Ιδέα : σχολ. βιβλ. σελ. 17 : «Η Μεγάλη Ιδέα που εκπορεύτηκε διεύρυνση των συνόρων». 22.. 1 α, δ 2 γ, στ 3 ε 4 ζ 5 β 33.. Α.. γ 33.. ΒΒ.. σχολ. βιβλ. σελ. 42-43 : «Σταθερότερη ήταν η συμπεριφορά οι δυνατότητές του είχαν διαφοροποιηθεί». 44.. σχολ. βιβλ. σελ. 34 : «Η πύκνωση του οδικού δικτύου σε πολύ μεγάλο τμήμα της χώρας». 55.. σχολ. βιβλ. σελ. 28-29 : «Με την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και όχι τοκογλυφίας» & «Οι προσπάθειες για την άρση ειδικών κοινωνικών ομάδων». Ομάδα Β Β11. ΣΣΥΝΤΤΟΜΗ ΕΕΙΙΣΣΑΓΓΩΓΓΗ : Αναφορά σε : α) εθνικοποίηση της γης από πλευράς κράτους ήδη από το 1828 β) στόχους κράτους να διανείμει τη γη αυτή (έσοδα κοινωνική αποκατάσταση ακτημόνων)
ΑΠΑΝΤΤΗΣΣΗ ΣΣΤΤΟ Α ΖΖΗΤΤΟΥΜΕΕΝΟ (ΑΠΟ( ΠΑΡΡΑΘΕΕΜΑ) ) : Προσπάθειες επίλυσης ( 1830-1870 ) : Νόμος Όθωνα περί «προκοδοτήσεως» ελληνικών οικογενειών όροι διανομής εθνικής γης : ανώτατο όριο 40 στρ. εξόφληση σε 36 χρόνια με δημόσιο πλειστηριασμό Έλληνες αυτόχθονες ή ετερόχθονες ή αλλοδαποί μόνιμοι κάτοικοι στόχοι : παγίωση μικρής και μεσαίας ιδιοκτησίας αποκατάσταση ακτημόνων αποκατάσταση προσφύγων (ετερόχθονες) κρατικά έσοδα αποτυχία επίλυσης προβλήματος / απόδειξη με στοιχεία εποχής ΑΠΑΝΤΤΗΣΣΗ ΣΣΤΤΟ ΒΒ ΖΖΗΤΤΟΥΜΕΝΟ Ε : (ΑΠΟ( ΣΣΧΟΛΙΙΚΟ ΒΒΙΙΒΒΛΙΙΟ) ) (ΑΠΟ( ΠΑΡΡΑΘΕΕΜΑ) ) (σελ. 26/ 2 η -3 η ) ανυπαρξία τίτλων απώλεια Στερεάς Ελλάδας καταπατήσεις ατασθαλίες οικονομική αδυναμία ακτημόνων ανυπαρξία τίτλων αντιδράσεις μεγαλογαιοκτησίας αίτια αδυναμία κράτους για απογραφή γης έλλειψη κτηματολογίου ΕΕΠΙΙΛΟΓΓΟΣΣ : Οριστική επίλυση ζητήματος με Α αγροτική μεταρρύθμιση 1870-71 Β22.. ΕΕΙΙΣΣΑΓΩΓΓΗ Γ (ΑΠΟ( ΓΓΕΝΙΙΚΕΕΣΣ Ε ΓΓΝΩΣΣΕΕΙΙΣΣ / ΣΣΧΟΛ.. ΒΒΙΙΒΒΛ..)) : Αναφορά σε : α) κατασκευή σημαντικών έργων υποδομής στα τέλη του 19 ου αι. σιδηροδρομικό δίκτυο / θεωρήθηκε έργο με μακροπρόθεσμα οφέλη / δεν εκπλήρωσε τις προσδοκίες / ισχνά οφέλη στην οικονομική ανάπτυξη β) ανοδική πορεία ναυτιλίας όλο το 19 ο αι. / πέρασμα σε εποχή του ατμού
Α ΑΠΑΝΤΤΗΣΣΗ ΣΣΤΤΟ ΖΗΤΤΟΥΜΕΕΝΟ (ΑΠΟ( Α ΠΑΡΡΑΘΕΕΜΑ) Μ ) : Σχέση σιδηροδρόμου ναυτιλίας ανταγωνιστική (τέλη 19 ου αι. αρχές 20 ου αι.) σε κρίσιμη περίοδο για πορεία ελληνικής οικονομίας αρνητικές συνέπειες για σιδηρόδρομο αρνητικές συνέπειες για ναυτιλία 1. δεν προώθησε την ανάπτυξη στο χώρο 1. χάνεται μέρος από τα κέρδη στο των μεταφορών / μη αποδοτικό έργο δεν απέδωσε γρήγορα το κόστος κατασκευής χώρο των μεταφορών εξαιτίας του σιδηροδρόμου 2. δέχτηκε των πόλεμο τιμών από τη ναυτιλία 2. σημαντικά δημόσια κονδύλια δεν επέφερε κέρδη διακοπή επενδύσεων στο χώρο ΕΕΠΙΙΛΟΓΓΟΣΣ : απορρόφησε κατασκευή σιδ/μου ζημία/ μειώθηκαν τα κεφάλαια που θα μπορούσαν να επενδυθούν στην αναπτυσσόμενη ήδη ναυτιλία 3. ομογενειακό κεφάλαιο στράφηκε σε δημόσια έργα / κόστος στις ναυτιλιακές επενδύσεις 4. μείωση διεθνούς ανταγωνιστικότ. ναυτιλίας 5. εμπόδια στην ανάπτυξη ναυτιλίας στις εσωτερικές μεταφορές μειωμένη ικανότητα να γεννά κέρδη Παρά την ανταγωνιστικότητα, οι δυο χώροι λειτούργησαν τελικά παράλληλα : α) ο σιδηρόδρομος προσέφερε και θετικά στη χώρα (σχολ. βιβλ. σελ. 37) β) η ναυτιλία ακολούθησε αναπτυξιακή πορεία μέχρι και τον Α Π.Π. (σχολ. βιβλ. σελ. 24)