ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: ΕΣΠΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΙΔΡΥΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΓΩΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: KANAKAKH ΑΝΝΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ: ΛΕΜΠΕΣΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΘΗΝΑ - 2011

ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ Βασικό αντικείμενο της παρούσης εργασίας είναι η παρουσίαση και η μελέτη του θεσμού των Στεγών Υποστηριζόμενης Διαβίωσης (εφεξής ΣΥΔ) για τα άτομα με νοητική υστέρηση. Ο εν λόγω θεσμός κατέχει εξέχουσα θέση μεταξύ των πολιτικών πρόληψης ιδρυματισμού στη σημερινή εποχή, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και εφαρμόζεται, προς το παρόν περιορισμένα και πιλοτικά, στην Ελλάδα. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία αναδρομή στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο σχετικά με τις ΣΥΔ στον ελληνικό χώρο. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι πολιτικές πρόληψης ιδρυματισμού σε επίπεδο διεθνές και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δίδεται έμφαση στις αρχές πολιτικής και τα μοντέλα κοινωνικής προστασίας. Αναλύεται μια καλή πρακτική και υπάρχει μία μελέτη περίπτωσης από την Ελλάδα. Ακολούθως, κωδικοποιούνται οι απαραίτητες διαδικασίες για την ίδρυση ΣΥΔ και χρηματοδότηση στα πλαίσια του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) της Δ Προγραμματικής Περιόδου 2007-2013, και ειδικότερα η χρηματοδότηση ίδρυσης και πιλοτικής λειτουργίας από πόρους του Τομεακού Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρωπίνου Δυναμικού». Τέλος, αναλύονται τα δυνατά και αδύναμα στοιχεία της εφαρμογής του θεσμού, επισημαίνονται απειλές και ευκαιρίες και εξάγονται συμπεράσματα και προτάσεις (θεσμικό περιβάλλον, οργάνωση, πρακτικές) για την περεταίρω βελτίωση και επιτάχυνσή της. Η εργασία ολοκληρώνεται με πρακτική πρόταση πλαισίου επικοινωνιακών παρεμβάσεων για την ανάπτυξη του θεσμού των ΣΥΔ στη χώρα μας, με συγκεκριμένη στόχευση σε κρίσιμες ομάδες-στόχο (κοινή γνώμη, οικογένεια, τοπική κοινωνία κ.λπ.). Λέξεις-κλειδιά Άτομα με Νοητική Υστέρηση, Δικαιούχος, Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, Επικοινωνιακό Σχέδιο, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, Κοινό-Στόχος, Μέτοχοι, Πρόληψη Ιδρυματισμού, Στέγες Υποστηριζόμενης Διαβίωσης, Τομεακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρωπίνου Δυναμικού», Χρηματοδότηση. 2

EXECUTIVE SUMMARY The main purpose of this study is the presentation and study of the Assisted Living Accommodation (ALA) institution for people with mental disability. This institution is prominent among the prevention of institutionalization policies in both national and European level and it is being implemented, in a limited and pilot basis, in Greece. In the first chapter, there is a flashback to the existing institutional framework regarding the ALA in Greece. Secondly, the prevention policies of institutionalization at both global and EU-level are presented. The emphasis lies with the policy principles and the social protection models. A best practice is being analyzed and there is also a case study from Greece. Furthermore, there is a codification of the necessary procedures for the establishment of ALA and financing, within the National Strategic Reference Framework (NSRF) of the 4 th Programming Period 2007-2013, and especially the financing of establishment and pilot operation by resources of the Sectoral Operational Program Human Resources Development. Finally, the strengths and weaknesses of the institution s implementation are analyzed, threats and opportunities are labeled, and conclusions and proposals are formulated for the dissemination and enforcement of its implementation in terms of framework, organization and practices. In the end, the project concludes with a practical proposal for a framework of communication interventions for the development of the ALA institution in our country, with specific targeting to critical target groups (public opinion, family, community etc.). Key-Words People with Mental Disability, Beneficiary, National Strategic Reference Framework, Communication Plan, European Social Fund, Target Audience, Stakeholders, Prevention of Institutionalization, Assisted Living Accommodation, Sectoral Operational Program Human Resources Development, Funding. 3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ..6 1. Η επίκαιρη συζήτηση...6 2. Σκοποί και στόχοι της μελέτης...6 3. Μεθοδολογία της εργασίας...7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΣΤΕΓΩΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ 8 1.1. Θεσμικό πλαίσιο άμεσα αναφερόμενο στις ΣΥΔ....8 1.2. Θεσμικό πλαίσιο με έμμεσες αναφορές στις ΣΥΔ...11 Σύνοψη κεφαλαίου.15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΙΔΡΥΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. ΑΡΧΕΣ, ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΑΙ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ..16 2.1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ΑμεΑ.....16 2.2. Αρχές κοινωνικής φροντίδας στις ευρωπαϊκές χώρες.17 2.3. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αναπηρία 2010-2020...20 2.4. Τα κυρίαρχα ευρωπαϊκά μοντέλα κοινωνικής προστασίας 21 2.5. Παράδειγμα καλής πρακτικής από την Ιταλία: ο Οργανισμός Στέγασης του Τρεντίνο..24 2.6. Συμπεράσματα από την καλή πρακτική...26 Σύνοψη κεφαλαίου.28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΥΔ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΕΣΠΑ...29 3.1. Ίδρυση και λειτουργία ΣΥΔ από την υλοποίηση του θεσμού μέχρι σήμερα.29 3.2. Σχεδιασμός, ωρίμαση και χρηματοδότηση ίδρυσης Στέγης Υποστηριζόμενης Διαβίωσης στο ΕΣΠΑ 31 4

3.3. Διαδικασία ίδρυσης και λειτουργίας Στέγης Υποστηριζόμενης Διαβίωσης.42 3.4. Μελέτη περίπτωσης: οι ΣΥΔ «Κάρμεν» και «Ηλιάνθη» του Κέντρου κοινωνικής φροντίδας «ΕΣΤΙΑ»..45 3.5. Ευρήματα, παρατηρήσεις και συμπεράσματα από την εμπειρία υλοποίησης του θεσμού..51 3.6. Ανάλυση SWOT και προτάσεις.54 Σύνοψη κεφαλαίου.57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ..59 4.1. Ελάχιστες υποχρεώσεις δημοσιότητας (θεσμικό πλαίσιο)..59 4.2. Επικοινωνιακό κεφάλαιο μέχρι σήμερα...59 4.3. Πρόταση πλαισίου επικοινωνιακών δράσεων..61 4.4. Ανάλυση και τεκμηρίωση του επικοινωνιακού σχεδίου για τις ΣΥΔ 63 Σύνοψη κεφαλαίου.69 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 70 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ..75 I. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΔΙΗΜΕΡΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ «ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗ ΔΙΑΒΙΩΣΗ ΝΕΕΣ ΠΡΟΟΤΙΚΕΣ», 2-3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2011.76 II. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΦΟΡΕΩΝ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΟ ΔΙΗΜΕΡΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ «ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗ ΔΙΑΒΙΩΣΗ ΝΕΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»..82 III. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ «ΕΣΤΙΑ»..90 IV. ΠΡΟΣΥΜΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗΣ ΠΡΑΞΗΣ (ΤΔΠΠ) ΕΤΠΑ - ΤΑΜΕΙΟY ΣΥΝΟΧΗΣ ΕΚΤ...91 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Η επίκαιρη συζήτηση Με δεδομένες την προϊούσα οικονομική κρίση και τις περικοπές δημοσίων δαπανών, οι επιπτώσεις στο ούτως ή άλλως ελλειμματικό στην Ελλάδα κοινωνικό κράτος είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς και σοβαρές. Από την άλλη, η υιοθέτηση και η ανάπτυξη πολιτικών πρόληψης ιδρυματισμού έχουν καταστεί στις μέρες μας λειτουργικά προαπαιτούμενα μιας σύγχρονης κοινωνίας, ενώ αποτελούν και επιταγή πολλών θεσμικών κειμένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Στο πλαίσιο αυτό, οι ΣΥΔ είναι μία από τις προτεραιότητες του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΥΥΚΑ) σε ό,τι έχει να κάνει με την πρόληψη του ιδρυματισμού και του στιγματισμού των Ατόμων με Αναπηρία (ΑμεΑ). Οι Στέγες Υποστηριζόμενης Διαβίωσης αποτελούν χώρους μόνιμης κατοικίας ατόμων με νοητική υστέρηση και, δευτερογενώς, με αισθητηριακές ή ψυχικές παθήσεις. Τα άτομα αυτά είναι αδύνατο να διαβιώσουν αυτόνομα χωρίς την απαραίτητη υποστήριξη από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον. Οι ΣΥΔ, λοιπόν, έχουν ως στόχους την υγιεινή και ασφαλή διαμονή τους, τη μέριμνα για την εξασφάλιση εξειδικευμένης ιατρικής φροντίδας, καθώς και την ψυχαγωγία και συμμετοχή τους σε κοινωνικές εκδηλώσεις (Ειδική Υπηρεσία Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 2011β [online], διαθέσιμο στη διεύθυνση http://www.ygeia-pronoia.gr/uploads/new/2011/ 24.03.2011_Enimerotiko_Simeioma.pdf, πρόσβαση 19 Ιουλίου 2011). 2. Σκοποί και στόχοι της μελέτης Σκοποί της παρούσης μελέτης είναι η παρουσίαση της υφιστάμενης κατάστασης γύρω από τις ΣΥΔ στον ελληνικό χώρο, η αξιολόγηση δυνατοτήτων, ευκαιριών, αδυναμιών και απειλών και η κατάθεση προτάσεων βελτίωσης μέσα από την ανάλυση αρχών και καλών πρακτικών από το εξωτερικό. Ειδικότεροι στόχοι της μελέτης είναι οι ακόλουθοι: Η καταγραφή και η παρουσίαση του θεσμικού πλαισίου που διέπει τις Στέγες Υποστηριζόμενης Διαβίωσης στην Ελλάδα. Η αναδρομή στις αρχές κοινωνικής φροντίδας της ΕΕ και τα κυρίαρχα μοντέλα κοινωνικής προστασίας. Η παράθεση καλής πρακτικής από το εξωτερικό. Η κωδικοποίηση των διαδικασιών ίδρυσης και χρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ μίας Στέγης και 6

Η ανάλυση της μέχρι σήμερα εμπειρίας από την εφαρμογή του θεσμού των ΣΥΔ και η εξαγωγή συμπερασμάτων και προτάσεων για την επιτάχυνσή της με έμφαση στις επικοινωνιακές δράσεις που πρέπει να αναληφθούν (πρόταση επικοινωνιακού σχεδίου). 3. Μεθοδολογία της εργασίας Για την εκπόνηση της παρούσης εργασίας χρησιμοποιήθηκαν βιβλιογραφικές και διαδικτυακές πηγές, με επικέντρωση στους ιστοτόπους του ΥΥΚΑ και της Ειδικής Υπηρεσίας του Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΥΤΥΚΑ). Επιπλέον, με την ευκαιρία του διημέρου εργαστηρίου «Υποστηριζόμενη Διαβίωση Νέες Προοπτικές» (2-3 Απριλίου 2011), η οποία πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις του Συλλόγου Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων ΑμεΑ «Το Εργαστήρι», υλοποιήθηκε έρευνα με στοχευμένο δομημένο ερωτηματολόγιο και έγινε ανάλυση των ευρημάτων. Συγκεντρώθηκαν 97 απαντήσεις από τους συνολικά 136 συμμετέχοντες στην εκδήλωση (ανταποκρισιμότητα 71,3%). Το ποσοστό κρίνεται ως εξαιρετικά υψηλό, καθότι ο μέσος όρος σε παρόμοιες εκδηλώσεις κυμαίνεται γύρω στο 60%. Για την εξαγωγή των εν λόγω στατιστικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν οι νέες τεχνολογίες, και συγκεκριμένα η εφαρμογή του προγράμματος SPSS. Ακόμη, στα πλαίσια μελέτης περίπτωσης (case study), πραγματοποιήθηκε ημι-δομημένη συνέντευξη για τις ΣΥΔ «Κάρμεν» και «Ηλιάνθη» του κέντρου κοινωνικής φροντίδας «ΕΣΤΙΑ» με υπεύθυνο του φορέα. Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν αποτελούν τη συνεισφορά της παρούσης εργασίας σε επίπεδο συλλογής και παρουσίασης πρωτογενούς υλικού. Συνεπώς, για την παρούσα εργασία εκπονήθηκε τόσο βιβλιογραφική και διαδικτυακή, όσο και ποσοτική και ποιοτική έρευνα. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΣΤΕΓΩΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Μια ευρεία γκάμα νόμων και υπουργικών αποφάσεων των τελευταίων 20 ετών εμπεριέχουν άμεσες ή έμμεσες αναφορές στο θεσμό των Στεγών Υποστηριζόμενης Διαβίωσης (Αμίτσης Γ. και συν., 2011). Επισημαίνεται πως τα πρώτα νομικά κείμενα έκαναν λόγο για «Στέγες Αυτόνομης Διαβίωσης ΑμεΑ». Τα κυριότερα σημεία παρουσιάζονται συνοπτικά αμέσως παρακάτω. 1.1. Θεσμικό πλαίσιο άμεσα αναφερόμενο στις ΣΥΔ Άρθρο 30 του Ν. 2072/1992 «Ρύθμιση επαγγέλματος ειδικού τεχνικού προθετικών και ορθωτικών κατασκευών και λοιπών ειδών αποκατάστασης και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 125/1992 τ. Α): στο άρθρο 30 («Στέγες αυτόνομης διαβίωσης για άτομα με ειδικές ανάγκες»), παράγραφος 1, αναφέρεται πως με Απόφαση του Υπουργού Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, φυσικά ή νομικά πρόσωπα μπορούν να ιδρύουν και να έχουν σε λειτουργία στέγες αυτόνομης διαβίωσης μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ή με μορφή ιδιωτικών επιχειρήσεων για άτομα με ειδικές ανάγκες. Στη δεύτερη παράγραφο του αυτού άρθρου καθορίζεται ότι με Κοινή Απόφαση των Υπουργών Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Οικονομικών και Εργασίας και του εκάστοτε αρμόδιου Υπουργού, ρυθμίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις για την ίδρυση και λειτουργία στεγών αυτόνομης διαβίωσης, και κυρίως το αναγκαίο προσωπικό, τα στεγαζόμενα ή περιθαλπόμενα άτομα, οι αναγκαίοι πόροι και ο κανονισμός εσωτερικής λειτουργίας. Υπουργική Απόφαση (εφεξής ΥΑ) Π4Β/οικ.4681/1996 «Προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας Στέγης Αυτόνομης Διαβίωσης Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήρα» (ΦΕΚ 825/1996 τ. Β): σύμφωνα με το άρθρο 1 της ΥΑ, ως Στέγη Αυτόνομης Διαβίωσης Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (ΣΑΔ-ΑμεΑ) ορίζεται το σύνολο των χώρων που διατίθενται για διαβίωση ατόμων με αναπηρίες (νοητική υστέρηση, κινητικές ή αισθητηριακές αναπηρίες), τα οποία μπορούν να ζουν αυτόνομα, αλλά χρήζουν απαραίτητα βοηθητικών υπηρεσιών. Ο θεσμός των ΣΑΔ βασίζεται στην αρχή της ανεξάρτητης διαβίωσης και του καθορισμού του ατόμου ως 8

βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, με στόχο την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και ικανοτήτων των ΑμεΑ ώστε να διαβιούν πιο αυτόνομα και ενεργά στο κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον ανεξάρτητα από το βαθμό αναπηρίας, το φύλο, την ηλικία κ.λπ. Η ΣΑΔ οφείλει να εξασφαλίζει ορισμένες παροχές στους φιλοξενουμένους της, όπως υγιεινή, άνετη και ασφαλή διαβίωση, διασφάλιση τροφής και ιατρική στήριξη. Περαιτέρω, στο άρθρο 2 καθορίζονται τα απαραίτητα πιστοποιητικά για την έκδοση άδειας ίδρυσης, στο άρθρο 3 τα αντίστοιχα για την άδεια λειτουργίας, ενώ στο 5 προσδιορίζεται η δομή μίας ΣΑΔ με μέγιστη δυναμικότητα 36 ατόμων. ΥΑ Γ4α/Φ.201/1791/1998 «Προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας Στέγης Αυτόνομης Διαβίωσης Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήρα» (ΦΕΚ 517/1998 τ. Β): η συγκεκριμένη Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) των Υπουργών Οικονομικών, Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Υγείας-Πρόνοιας καθορίζει εκ νέου τις προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας ΣΑΔ ατόμων με αναπηρίες. Εν προκειμένω, στο άρθρο 5 προβλέπεται ότι κάθε Στέγη μπορεί να εξυπηρετεί έως 36 άτομα και αποτελείται από Διαμερίσματα 3 ατόμων το μέγιστο, από Μονάδες (καθεμία εκ των οποίων περιλαμβάνει 2-6 Διαμερίσματα με κοινόχρηστους χώρους) και από Ενότητες (1-6 Μονάδες με κεντρική διοικητική και οργανωτική υποστήριξη). Επιπλέον, αναφέρεται ότι η άδεια ίδρυσης ΣΑΔ χορηγείται από τη Διεύθυνση ή το Τμήμα Κοινωνικής Πρόνοιας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης σε φυσικά πρόσωπα, Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήρα, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και Εκκλησία. Άρθρο 22 του Ν. 3329/2005 «Εθνικό Σύστημα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ 81/2005 τ. Α): το κεφάλαιο Δ του εν λόγω Νόμου περιλαμβάνει ρυθμίσεις θεμάτων κοινωνικής αλληλεγγύης. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 22 αντικαθιστά τις διατάξεις του άρθρου 30 του Ν. 2072/1992 και τίθεται, πλέον, το βασικό θεσμικό πλαίσιο των ΣΥΔ. Στην παράγραφο 1 προβλέπεται, λοιπόν, ότι με ΚΥΑ των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας και Οικονομίας και Οικονομικών καθορίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις, η διαδικασία, το απαραίτητο προσωπικό και οι πόροι για την ίδρυση και λειτουργία ΣΥΔ Ατόμων με Αναπηρία (ΣΥΔ-ΑμεΑ), είτε για το σύνολο των ΑμεΑ είτε για κατηγορίες αυτών, όπως άτομα με νοητική υστέρηση, προς το σκοπό της πρόληψης της ιδρυματοποίησης των ΑμεΑ. Στη δεύτερη παράγραφο αναφέρεται πως οι φορείς που μπορούν να ιδρύουν, να λειτουργούν και να παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης ΣΥΔ 9

είναι είτε φυσικά πρόσωπα είτε νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, με κερδοσκοπικό ή μη χαρακτήρα, ενώ υποχρεούνται να έχουν άδεια λειτουργίας ως φορείς παροχής οργανωμένων κοινωνικών υπηρεσιών (παράγραφος 3). Τέλος, σύμφωνα με τα γραφόμενα στην τέταρτη παράγραφο, οι ΣΥΔ αποτελούν υποχρεωτικά μικρές μονάδες και, πιο λεπτομερώς, οι ΣΥΔ-διαμερίσματα προορίζονται για τη διαβίωση 1-4 ατόμων, ενώ οι ΣΥΔ-οικοτροφεία για τη διαβίωση μέχρι 9 ατόμων. ΥΑ Π3β/Φ.ΓΕΝ/Γ.Π.οικ.3394/2007 «Προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας Στεγών Υποστηριζόμενης Διαβίωσης Ατόμων με Αναπηρία που χαρακτηρίζονται από νοητική υστέρηση» (ΦΕΚ 74/2007 τ. Β): πρόκειται για Κοινή Απόφαση των Υφυπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Οικονομίας και Οικονομικών και Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας η οποία θέτει το κανονιστικό πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας ΣΥΔ Προσώπων με Νοητική Υστέρηση (ΠΝΟΥ) και, πιθανώς, κινητικές ή αισθητηριακές αναπηρίες ή δευτερογενείς ψυχικές παθήσεις και διαταραχές, τα οποία δεν μπορούν να διαβιώσουν αυτόνομα χωρίς τη δέουσα υποστήριξη. Σύμφωνα με το πρώτο άρθρο του Νόμου, ως ΣΥΔ ορίζεται το σύνολο των χώρων που διατίθενται για τη μόνιμη διαβίωση ΠΝΟΥ με κατάλληλα οργανωμένη υποστήριξη. Το άρθρο 2 του Νόμου καθορίζει τις βασικές αρχές, τους σκοπούς και τους στόχους της Υποστηριζόμενης Διαβίωσης ως εξής: Η Υποστηριζόμενη Διαβίωση εξυπηρετεί το πρωταρχικό δικαίωμα για ανεξάρτητη διαβίωση κάθε ατόμου, στοχεύοντας παράλληλα στην ανάπτυξη και διατήρηση στο μέγιστο βαθμό των δεξιοτήτων και ικανοτήτων των κατοίκων, ώστε να διαβιούν κατά το δυνατόν πιο αυτόνομα και ενεργά στο κοινωνικό περιβάλλον. Η Υποστηριζόμενη Διαβίωση στοχεύει στην αποφυγή «περιθωριοποίησης» ή «ιδρυματοποίησης» των ΠΝΟΥ. Επιπλέον, οι ΣΥΔ αποτελούν «κατοικίες» και η διαβίωση των ΠΝΟΥ σε αυτές δε θεωρείται επ ουδενί «κλειστή περίθαλψη» ή «νοσηλεία». Περαιτέρω, τα άρθρα 3-12 της Απόφασης ρυθμίζουν θέματα όπως είναι οι υποχρεώσεις και η οργανωτική διάρθρωση του εκάστοτε Φορέα, οι γενικές προδιαγραφές των κτιρίων και των χώρων, ο κανονισμός λειτουργίας, η άδεια ίδρυσης και λειτουργίας και οι πόροι του Φορέα. Τέλος, το άρθρο 13 της ΥΑ ορίζει πως 10

προηγούμενες Αποφάσεις περί της αυτόνομης διαβίωσης ΑμεΑ, στο μέτρο που αφορούν στην εδώ προβλεπόμενη Υποστηριζόμενη Διαβίωση των ΠΝΟΥ, καταργούνται. Άρθρο 20 του Ν. 3863/2010 «Νέο Ασφαλιστικό Σύστημα και συναφείς διατάξεις, ρυθμίσεις στις εργασιακές σχέσεις» (ΦΕΚ 115/2010 τ. Α): το άρθρο αυτό («Αμοιβή και παρακράτηση εισφορών περιστασιακά απασχολούμενων») εντάσσει υποχρεωτικά στην ασφάλιση ειδικών μορφών απασχόλησης το προσωπικό που παρέχει εξαρτημένη εργασία ή υπηρεσίες, μεταξύ άλλων, σε ΣΥΔ Ατόμων με Αναπηρία, τα οποία χαρακτηρίζονται από νοητική υστέρηση. Άρθρο 46 του Ν. 3918/2011 «Διαρθρωτικές αλλαγές στο σύστημα Υγείας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 31/2011 τ. Α): το συγκεκριμένο άρθρο του πρόσφατου Νόμου παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, καθότι για πρώτη φορά γίνεται ρητή πρόβλεψη για καθορισμό ύψους νοσηλίου-τροφείου στις ΣΥΔ Ατόμων με Αναπηρία από τους Ασφαλιστικούς Οργανισμούς. 1.2. Θεσμικό πλαίσιο με έμμεσες αναφορές στις ΣΥΔ Ν. 2345/1995 «Οργανωμένες υπηρεσίες παροχής προστασίας από φορείς κοινωνικής πρόνοιας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 213/1995 τ. Α): το άρθρο 1 του Νόμου προβλέπει ότι απλοί ιδιώτες και ιδιωτικοί φορείς που ασκούν κοινωνική πρόνοια (σωματεία, ιδρύματα, ΝΠΙΔ κ.λπ.) επιτρέπεται να παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες μόνο κατόπιν έκδοσης σχετικής άδειας λειτουργίας από την οικεία νομαρχιακή αυτοδιοίκηση. Οι προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας φορέων κοινωνικής πρόνοιας ιδιωτικού δικαίου ορίζονται με αποφάσεις του Υπουργού Υγείας-Πρόνοιας και αφορούν στο περιεχόμενο των υπηρεσιών, τα εξυπηρετούμενα πρόσωπα, τις εγκαταστάσεις, τη στελέχωση και τα απαιτούμενα προσόντα του προσωπικού κ.ά. Επίσης, με Απόφαση του νομάρχη, σε κάθε νομαρχιακή αυτοδιοίκηση ορίζεται ένας κοινωνικός επιστήμων ως κοινωνικός σύμβουλος με αρμοδιότητες επίβλεψης και συνεχούς παρακολούθησης των παρεχομένων από τους ιδιώτες υπηρεσιών. Στο ίδιο άρθρο, τέλος, καθορίζονται τα όρια των προστίμων που επιβάλλονται στις περιπτώσεις που δεν εξασφαλίζεται ανεκτό επίπεδο περίθαλψης και μεταχείρισης των περιθαλπομένων, η αύξηση των οποίων βρίσκεται στη διακριτική ευχέρεια του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας. 11

Ν. 2646/1998 «Ανάπτυξη του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 236/1998 τ. Α): ο Νόμος αυτός (άρθρο 5) θέτει ως απαραίτητη προϋπόθεση ένταξης των ιδιωτικών οργανώσεων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα στο Εθνικό Σύστημα Κοινωνικής Φροντίδας την ειδική πιστοποίησή τους από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας και την εγγραφή τους στο σχετικό Μητρώο του Υπουργείου. ΥΑ 9287/2001 «Όροι, προϋποθέσεις, διαδικασία, ενιαία κριτήρια και λοιπά στοιχεία που απαιτούνται προκειμένου να χορηγηθεί η Ειδική Πιστοποίηση σε φορείς παροχής υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας του ιδιωτικού τομέα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα» (ΦΕΚ 1268/2001 τ. Β): θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για εξειδίκευση του προαναφερθέντος Νόμου, εφόσον εδώ προσδιορίζονται οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι φορείς που ενδιαφέρονται να υποβάλουν αίτηση αναγνώρισης ως Ειδικώς Πιστοποιημένοι Φορείς του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας. Για την αίτηση απαιτείται μία σειρά εγγράφων, μεταξύ των οποίων βεβαιώσεις φορολογικής και ασφαλιστικής ενημερότητας, αντίγραφα αδειών και μελέτη σκοπιμότητας και βιωσιμότητας. Με τον τρόπο αυτόν, προκύπτει η υπαγωγή των ιδιωτικών, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, φορέων στο Ειδικό Μητρώο Πιστοποιημένων Φορέων Παροχής Υπηρεσιών Κοινωνικής Φροντίδας. Οι πιστοποιημένοι φορείς υπόκεινται σε συνεχή παρακολούθηση, αξιολόγηση και βαθμολόγηση από το Υπουργείο Υγείας-Πρόνοιας ή τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. Ν. 3106/2003 «Αναδιοργάνωση του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 30/2003 τ. Α): το άρθρο 11 («Προγραμματικές συμβάσεις Προγράμματα Κοινωνικής Φροντίδας Ειδικά Προγράμματα Εθελοντισμού») επιτρέπει τη σύναψη προγραμματικών συμβάσεων μεταξύ οποιουδήποτε Υπουργείου, Περιφέρειας, Περιφερειακού Συμβουλίου Υγείας και Πρόνοιας (ΠεΣΥΠ) και ΟΤΑ με οποιοδήποτε δημόσιο ή ιδιωτικό Φορέα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ο οποίος έχει πιστοποιηθεί σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 5 του Ν. 2646/1998. Με τις συμβάσεις αυτές επιδιώκεται η αποτελεσματικότερη παρέμβαση σε ζητήματα όπως η κοινωνική επανένταξη και ενσωμάτωση ατόμων, καθώς και η μελέτη και εκτέλεση προγραμμάτων κοινωνικής φροντίδας. Ν. 3699/2008 «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (ΦΕΚ 199/2008 τ. Α): ο εν λόγω Νόμος στο πρώτο άρθρο του εισάγει τον όρο «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση» (ΕΑΕ), αντικαθιστώντας τον όρο 12

«Ειδική Αγωγή». Παράλληλα, το άρθρο 3 (παράγραφος 1) εξειδικεύει τους δικαιούχους της ΕΑΕ ως τους μαθητές εκείνους που για ολόκληρη ή ορισμένη περίοδο της σχολικής τους ζωής εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες μάθησης εξαιτίας αισθητηριακών, νοητικών, γνωστικών και αναπτυξιακών προβλημάτων, καθώς και ψυχικών διαταραχών οι οποίες επηρεάζουν τη διαδικασία σχολικής προσαρμογής και μάθησης. Ακολούθως, καταγράφονται λεπτομερώς οι σχετικές περιπτώσεις αναπηρίας: νοητικές αναπηρίες, αναπηρίες όρασης, αναπηρίες ακοής, κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας και λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσορθογραφία), σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού), ψυχικές διαταραχές και πολλαπλές αναπηρίες. Παράλληλα, στο άρθρο 8 προσδιορίζονται αναλυτικά οι Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ), στις οποίες φοιτούν οι μη αυτοεξυπηρετούμενοι μαθητές που δεν παρακολουθούν τις παραδόσεις μαθημάτων στις σχολικές τάξεις ή τα Τμημάτων Ένταξης (βλ. παράγραφο 7) των Γενικών Σχολείων. Όσον αφορά στο ζήτημα της Υποστηριζόμενης Διαβίωσης ΑμεΑ, ιδιαίτερης σημασίας καινοτομία αποτελεί η δυνατότητα που δίδεται σε πιστοποιημένα ΝΠΙΔ να παρέχουν Εκπαίδευση, Κατάρτιση και Συμβουλευτικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες απολύτως ισότιμα με τις ΣΜΕΑΕ του Υπουργείου Παιδείας σε άτομα άνω των 15 ετών με βαριά νοητική υστέρηση και συνοδές αναπηρίες (αρ. 6, παρ. 4). 13

Σχεδιάγραμμα 1: Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις Στέγες Υποστηριζόμενης Διαβίωσης Είναι εμφανές, πλέον, πως το θεσμικό πλαίσιο που σχετίζεται με τις ΣΥΔ γίνεται όλο και πιο σύνθετο και λεπτομερές τα τελευταία 20 χρόνια. Το γεγονός αυτό αποτελεί σαφή ένδειξη της συνεχούς αύξησης της σημασίας του εν λόγω θεσμού στη διοικητική πραγματικότητα της χώρας, και συγκεκριμένα στον τομέα της Πρόνοιας. Άλλωστε, οι ανοιχτές δομές αποτελούν προτεραιότητα των κοινωνικών πολιτικών σε διεθνές επίπεδο, κάτι που παρατηρείται, για παράδειγμα και στο χώρο της Ψυχικής Υγείας, εδώ και αρκετά χρόνια. Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι, σύμφωνα με το άρθρο 186 («Αρμοδιότητες Περιφερειών») του Νόμου 3852/2010 (ΦΕΚ 87/20100 τ. Α, πρόκειται για τον περίφημο «Καλλικράτη»), η ευθύνη εποπτείας των ΣΥΔ περνάει από τις καταργηθείσες Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις στις Διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας των 13 Περιφερειών της χώρας. 14

Σύνοψη κεφαλαίου Στα υποκεφάλαια 1.1 και 1.2 αναφέρθηκαν, συνολικά, 8 Νόμοι και 4 Υπουργικές Αποφάσεις που κάνουν άμεση ή έμμεση αναφορά στις Στέγες Υποστηριζόμενης Διαβίωσης. Η πλειοψηφία των νομικών κειμένων αφορά στον καθορισμό των προϋποθέσεων ίδρυσης και λειτουργίας ΣΥΔ, ενώ τα τελευταία χρόνια αρχίζει να γίνεται λόγος και για ειδικότερα θέματα, όπως το εργασιακό καθεστώς του προσωπικού και ο καθορισμός ύψους νοσηλίου-τροφείου (Ν. 3863/2010 και Ν. 3918/2011, αντίστοιχα). Επίσης, πολύ σημαντική είναι η νομοθετική πρόβλεψη για ειδική πιστοποίηση των ΝΠΙΔ και ένταξή τους στο Μητρώο του Υπουργείου Υγείας (Ν. 2646/1998 και ΥΑ 9287/2001), όπως και η εξασφάλιση της δυνατότητας παροχής υπηρεσιών εκπαίδευσης σε άτομα με βαριά νοητική υστέρηση άνω των 15 ετών, σε ισότιμη βάση με τις δημόσιες ΣΜΕΑΕ (Ν. 3699/2008). 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΙΔΡΥΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. ΑΡΧΕΣ, ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΑΙ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ 2.1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ΑμεΑ Αν και με καθυστέρηση, τα δικαιώματα των ΑμεΑ έλαβαν θεσμική αναγνώριση σε παγκόσμια βάση με τη Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), που υπογράφηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2006 και τέθηκε σε ισχύ στις 4 Μαΐου 2008. Στο πρώτο άρθρο της «Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία» αναφέρονται ως σκοποί αυτής η προαγωγή, η προστασία και η διασφάλιση της πλήρους και ισότιμης απόλαυσης όλων των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών από όλα τα ΑμεΑ, καθώς και η προώθηση του σεβασμού της εγγενούς αξιοπρέπειας. Επιπλέον, προσδιορίζονται λεπτομερώς οι κατηγορίες ΑμεΑ, μεταξύ των οποίων, φυσικά, και τα άτομα με νοητική υστέρηση. Περαιτέρω, γίνεται αναφορά στην υποχρέωση των κρατών-μελών του Οργανισμού να μεριμνήσουν νομοθετικά για την εφαρμογή των δικαιωμάτων που αναγνωρίζει η Σύμβαση και για την εξάλειψη των διακρίσεων, ταυτόχρονα, όμως, διευκρινίζεται πως τυχόν εθνικές διατάξεις περισσότερο αποτελεσματικές ως προς την προστασία των δικαιωμάτων των ΑμεΑ. Επιπλέον, να τονιστεί ότι γίνεται και ξεχωριστή μνεία (άρθρα 6-7) στις γυναίκες και τα παιδιά με αναπηρία (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, 2006 [online], διαθέσιμο στη διεύθυνση http://www.un.org/disabilities/documents/convention/crpd_greek.doc, πρόσβαση 27 Ιουλίου 2011). Η εν λόγω Σύμβαση αποτελεί διεθνές κείμενο εξεχούσης σημασίας, εφόσον τα ΑμεΑ αποτελούν μία πληθυσμιακή ομάδα που αριθμεί 650 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως, εκ των οποίων τα 150 εκατομμύρια είναι παιδιά. Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με άλλα λόγια οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων των κρατώνμελών της ΕΕ, ενέκρινε τη σύναψη της Σύμβασης από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΕΚ) στις 24/11/2009. Η δε Ευρωπαϊκή Επιτροπή την είχε υπογράψει ήδη από τις 30/3/2007. Συνεπώς, εγκρίθηκε με αυτόν τον τρόπο σε επίπεδο ΕΕ ένα σημαντικό έγγραφο, το οποίο αναγνωρίζει σε μία μεγάλη κατηγορία ανθρώπων θεμελιώδη κοινωνικά 16

δικαιώματα, όπως την εκπαίδευση, την υγεία και την κοινωνική ασφάλιση (Καφετζής Γ.Ν., 2009). 2.2. Αρχές κοινωνικής φροντίδας στις ευρωπαϊκές χώρες Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται σημαντική ιδεολογική μεταστροφή, τουλάχιστο στην πλειοψηφία των ευρωπαϊκών κρατών, σχετικά με την παροχή κοινωνικής φροντίδας στα Άτομα με Αναπηρία: από το παραδοσιακό μοντέλο πατερναλιστικής προστασίας, που θεωρούσε τα ΑμεΑ ως μία παθητική ομάδα ατόμων στην οποία έπρεπε απλά να εξασφαλίζεται μια σειρά κοινωνικών υπηρεσιών (μεταξύ των οποίων και η στέγαση), πλέον τα κράτη έχουν οδηγηθεί στην επιλογή ενεργητικών πολιτικών στήριξής των ατόμων αυτών. Όπως προαναφέρθηκε, εξάλλου, και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών επιτάσσει την υιοθέτηση όλων των αναγκαίων μέτρων για την ισότιμη απόλαυση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών από πλευράς ΑμεΑ. Στο πλαίσιο αυτό, καθίσταται απαραίτητη η ύπαρξη ποιοτικών υπηρεσιών πρωτοβάθμιας κοινωνικής φροντίδας, η ανταπόκρισή τους στις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες των εκάστοτε χρηστών, αλλά και η προσαρμογή τους στις μεταβαλλόμενες συνθήκες (Αμίτσης Γ. και συν., 2011). Άλλωστε, τα βασικά ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα κατοχυρώνονται, πλέον, ουσιαστικά σε όλα τα Συντάγματα των χωρών της Γηραιάς Ηπείρου. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕυρΣΔΑ) και ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ περιλαμβάνουν στις διατάξεις τους τις εξής βασικές νομικές αρχές (Assembly of European Regions Committee B, 2005 [online], διαθέσιμο στη διεύθυνση http://www.aer.eu/fileadmin/user.../healthsocial/.../gb-glossary- FINAL.doc, πρόσβαση 16 Αυγούστου 2011) 1 : Την αρχή της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, 1 Ενδεικτικά βλ. και: Department of Health, UK, 2011 [online], διαθέσιμο στη διεύθυνση http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/@dh/@en/documents/digitalasset/dh_ 4081443.pdf, πρόσβαση 16 Αυγούστου 2011, και Kautto M., Heikkila M. et al., (ed.), 1999 [online], διαθέσιμο στη διεύθυνση http://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=94igjqan3rsc&oi=fnd&pg= PR7&dq=Nordic+Social+Policy+%E2%80%93+Changing+Welfare+States,+1999.&ots=_egNnUydrZ&s ig=swdubo7pflfktulacqo5pb4iacc#v=onepage&q=nordic%20social%20policy%20%e2%80%93% 20Changing%20Welfare%20States%2C%201999.&f=false, πρόσβαση 16 Αυγούστου 2011. 17

Την αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Αμίτσης Γ. και συν., 2011). Δεδομένου ότι, με τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισαβόνας από το Δεκέμβρη του 2009, ο Χάρτης έχει, πλέον, την ίδια νομική δεσμευτικότητα με τις συνθήκες της ΕΕ, γίνεται εύκολα αντιληπτή η σημασία της κατοχύρωσης των προαναφερθεισών αρχών σε αυτόν. Όσον αφορά στην ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη, η αρχή αυτή επιβάλλει την ισότιμη μεταχείριση όλων των ατόμων και την παροχή ίσων ευκαιριών για την κοινωνικο-οικονομική τους ανέλιξη, μέσω των αναγκαίων μηχανισμών αναδιανομής εισοδήματος. Ως προς τα ζητήματα της πρωτοβάθμιας κοινωνικής φροντίδας, η αρχή της ισότητας εξειδικεύεται στις αρχές της προσβασιμότητας των υπηρεσιών (accessibility of services), της διαθεσιμότητας των υπηρεσιών (availability of services), της κοινωνικής ένταξης (social inclusion), της πρόληψης των κοινωνικών αναγκών και του αποκλεισμού (prevention) και, τέλος, στην αρχή της στόχευσης των διαθέσιμων πόρων (resource targeting) (Αμίτσης Γ. και συν., 2011). Η αρχή της προσβασιμότητας σχετίζεται με τη χωρική κατανομή των υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας και, συνεπώς, με την κατά το δυνατόν ισόρροπη ανάπτυξή τους σε όλες τις περιοχές της επικράτειας. Η εγγύτητα αποτελεί ιδιαιτέρως κρίσιμο στοιχείο για την αποτελεσματική παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, καθότι οι αποδέκτες αυτών είναι συνήθως άτομα με σημαντικές δυσκολίες σε ό,τι αφορά στην αυτοεξυπηρέτηση και τη μετακίνησή τους. Η δε αρχή της διαθεσιμότητας αναφέρεται στην επάρκεια των υπαρχουσών υπηρεσιών σε σχέση με τις εκάστοτε υφιστάμενες ανάγκες, επομένως ο ορθός σχεδιασμός έχει να κάνει με την ισοσκέλιση της προσφοράς με τη ζήτηση (Αμίτσης Γ. και συν., 2011). Όσον αφορά στην κοινωνική ένταξη, η αρχή αυτή συνεπάγεται το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να συμμετέχει ισότιμα στην κοινωνική ζωή της χώρας. Κατ επέκταση, επιβάλλεται ο σχεδιασμός εκείνων των υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας που αίρουν τα υπάρχοντα εμπόδια και προάγουν την κοινωνικοποίηση των ευάλωτων ατόμων, ενισχύοντας τις ευκαιρίες για ανάπτυξη κοινωνικών επαφών και καλλιέργεια δεξιοτήτων (Αμίτσης Γ. και συν., 2011). Η αρχή της πρόληψης των κοινωνικών αναγκών και του αποκλεισμού αφορά στην έγκαιρη διάγνωση των αναγκών αυτών και στην πρόληψη των δυνητικών κρίσεων και του αποκλεισμού μέσω της λήψης των αναγκαίων μέτρων και παρεμβάσεων, με σκοπό την εξασφάλιση της σταθερότητας και την αποτροπή των 18