Μετάφραση στην Ελληνική: Luís de Camões, Os Lusíadas, Canto primeiro, vers.1-40 Πέτρος Βιτόπουλος Φιλόλογος Προπτυχιακός Φοιτητής ΑΠΘ petrosvitopoulos@gmail.com Περίληψη: Το πορτογαλικό κείμενο που μεταφράζεται εδώ είναι τα πέντε πρώτα οκτάστιχα από το επικό ποίημα Os Lusíadas του Πορτογάλου εθνικού ποιητή Luís de Camões, το οποίο περιγράφει το ταξίδι του θαλασσοπόρου Βάσκο ντα Γκάμα προς τις Ινδίες. Το ποίημα αυτό ολοκληρώθηκε πιθανότατα το 1556, τρία χρόνια μετά την επιστροφή του ποιητή από τις χώρες της Ανατολής και τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1572. Η επιλογή των συγκεκριμένων στίχων έγινε γιατί αποτελούν την αρχή του έργου και δίνουν στον αναγνώστη να καταλάβει τις ομοιότητες που έχει με διάφορα έργα της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής γραμματείας: Υπάρχει επίκληση του ποιητή στις Τέγιδες (τις κόρες του ποταμού Ταγού που βρίσκεται στην Πορτογαλία) για να του δώσουν έμπνευση, κατ αντιστοιχία της επίκλησης που έκαναν στις Μούσες οι αρχαίοι Έλληνες ποιητές, προϊδεάζεται ο αναγνώστης ότι ο Πορτογάλος ποιητής έχει εμπνευστεί από το ταξίδι του Οδυσσέα και τέλος οι πρώτοι στίχοι θυμίζουν πολύ τους αντίστοιχους πρώτους της Αινειάδας του Βιργιλίου. Λίγα λόγια για τον ποιητή LUIS DE CAMÕES Εθνικός ποιητής της Πορτογαλίας. Θεωρείται μια από τις σημαντικότερες μορφές τόσο της πορτογαλικής λογοτεχνίας, όσο και της πορτογαλικής παράδοσης. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή του. Γεννήθηκε το 1524 πιθανότατα στη Λισσαβώνα από μια οικογένεια κατώτερων ευγενών. Για τη μόρφωσή του, αλλά και γενικότερα για τη νεότητά του, μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε, αλλά πιθανότατα θα έλαβε μια κλασική παιδεία βασιζόμενη κυρίως στη γνώση της λατινικής λογοτεχνίας και ιστορίας, αρχαίας και σύγχρονης. Ίσως και να σπούδασε στο
πανεπιστήμιο της Κοΐμπρα. Συχνάζοντας στην αυλή του Ιωάννη Γ, ξεκίνησε την καριέρα του σαν λυρικός ποιητής και, σύμφωνα με την παράδοση, συνήψε ερωτικές σχέσεις με κυρίες της αριστοκρατίας, αλλά ενδεχομένως και του λαού. Γενικά, ζούσε μια ζωή μποέμικη και ταραγμένη. Λέγεται ότι εξαιτίας μιας άτυχης αγάπης του, κατατάχτηκε στο στρατό και πήγε στην Αφρική, όπου έχασε ένα μάτι του σε μια μάχη κοντά στη Θέουτα του Μαρόκο. Έτσι, γύρισε στη Λισσαβώνα και άρχισε να συχνάζει και πάλι στο παλάτι, όπου όμως μια μέρα διαπληκτίστηκε με έναν υπάλληλο του παλατιού, τον τραυμάτισε και συνελήφθη. Όμως πήρε χάρη από τον βασιλιά και στάλθηκε το 1553 στις Ινδίες για βασιλική υπηρεσία. Εκεί έμεινε αρκετά χρόνια, αντιμετώπισε πολλές αντιξοότητες πολεμώντας σαν στρατιώτης του πορτογαλικού στρατού και έγραψε το πιο φημισμένο του έργο, το εθνικό έπος «Os Lusíadas» (Οι Λουσιάδες), στο οποίο περιγράφει το ταξίδι του θαλασσοπόρου Βάσκο ντα Γκάμα προς τις Ινδίες. Κατά τις περιπλανήσεις του στις Ινδίες ναυάγησε κοντά στις εκβολές του ποταμού Μεκόνγκ που χύνεται στη Νότια Σινική θάλασσα. Κατά το ναυάγιο αυτό αγωνίστηκε για να διασώσει το χειρόγραφο του έπους του. Τελικά επέστρεψε στην Πορτογαλία το 1567 με μια ενδιάμεση στάση στη Μοζαμβίκη. Στη Λισσαβώνα εξέδωσε τους «Λουσιάδες». Επιπλέον, ο βασιλιάς Σεβαστιανός του χορήγησε μια σύνταξη για τις υπηρεσίες του προς το Στέμμα, η οποία όμως ήταν πολύ μικρή με αποτέλεσμα να περάσει δύσκολα τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Λίγο μετά το θάνατό του το λυρικό έργο του συγκεντρώθηκε σε μια συλλογή με τον τίτλο Rimas (=ποιήματα). Εκτός από αυτά, άφησε και τρία έργα του κωμικού θεάτρου (Ο βασιλιάς Σέλευκος, ο Φιλόδημος και οι Αμφιτρίωνς) και φυσικά και το Os Lusíadas. Όσο ζούσε, το έργο του προσήλκυσε ελάχιστη προσοχή και μάλιστα παραπονέθηκε αρκετές φορές γι αυτό και ο ίδιος ο Camões. Μετά το θάνατό του όμως, το 1580, το έργο του αναγνωρίστηκε τόσο στην Πορτογαλία, όσο και σε ολόκληρη την Ευρώπη για την υψηλή αισθητική του και για την ανανέωση της πορτογαλικής γλώσσας. Ο Camões έγινε ένα από τα ισχυρότερα σύμβολα της ταυτότητας της πατρίδας του και αποτελεί σημείο αναφοράς για κάθε διεθνή πορτογαλόφωνη κοινότητα. Σήμερα θεωρείται μία από τις μεγάλες λογοτεχνικές μορφές της δυτικής παράδοσης, το έργο του έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχει γίνει αντικείμενο πολλών μελετών.
Η μετάφραση έγινε από την πηγή: https://pt.wikipedia.org/wiki/luís_de_camões (Πορτογαλική wikipedia) CANTO PRIMEIRO (ΑΣΜΑ ΠΡΩΤΟ) 1 ο οκτάστιχο. As armas e os Barões assinalados Que da Ocidental praia Lusitana Por mares nunca de antes navegados Passaram ainda além da Taprobana, Em perigos e guerras esforçados Mais do que prometia a força humana, E entre gente remota edificaram Novo Reino, que tanto sublimaram; Τα όπλα και τους διακεκριμένους άντρες 1, που από τη δυτική ακτή της Πορτογαλίας μέσα από θάλασσες που ποτέ πριν δεν διασχίσθηκαν πήγαν ακόμα και πέρα από την Ταπροβάνη 2. Σε κινδύνους και πολέμους δυνατούς 1 Εννοείται «υμνώ ή τραγουδώ». 2 Θυμίζει πολύ τους δυο πρώτους στίχους του προοιμίου της Αινειάδας του Βιργιλίου: «Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris Italiam fato profugus Laviniaque venit litora. (Τραγουδώ τα όπλα και τον άντρα που πρώτος από τις ακτές της Τροίας έφτασε στην Ιταλία και στις ακτές του Λαβινίου σπρωγμένος από τη μοίρα)». Όσο για την Ταπροβάνη, είναι η αρχαία ονομασία του νησιού Σρι Λάνκα ή Κεϋλάνη.
περισσότερο απ ό,τι υποσχόταν μια ανθρώπινη δύναμη και ανάμεσα σε απομακρυσμένους ανθρώπους έκτισαν Νέο Βασίλειο, που τόσο επαινέθηκε! 2 ο οκτάστιχο. E também as memórias gloriosas Daqueles Reis que foram dilatando A Fé, o Império, e as terras viciosas De África e de Ásia andaram devastando, E aqueles que por obras valerosas Se vão da lei da Morte libertando, Cantando espalharei por toda parte, Se a tanto me ajudar o engenho e arte. Και ακόμη τις ένδοξες αναμνήσεις αυτών των βασιλιάδων που αύξησαν την πίστη, την Αυτοκρατορία και κατέστρεψαν τα φαύλα εδάφη 3 της Αφρικής και της Ασίας και εκείνους που με τα άξια έργα τους ελευθερώθηκαν από το νόμο του θανάτου τραγουδώντας θα τους διαδώσω σε κάθε μέρος, αν τόσο με βοηθήσουν στην ευφυΐα και στην τέχνη. 3 ο οκτάστιχο. Cessem do sábio Grego e do Troiano As navegações grandes que fizeram; Cale-se de Alexandro e de Trajano A fama das vitórias que tiveram; 3 Εννοεί τις μη χριστιανικές χώρες.
Que eu canto o peito ilustre Lusitano, A quem Neptuno e Marte obedeceram. Cesse tudo o que a Musa antiga canta, Que outro valor mais alto se alevanta. Ξεπερνάνε τον Έλληνα σοφό και τον Τρώα 4 τα μεγάλα ταξίδια που έκαναν. Αποσιωπά τον Αλέξανδρο και τον Τραϊανό η φήμη των νικών που πέτυχαν. Τραγουδώ την ένδοξη πορτογαλική καρδιά, στην οποία υπάκουσαν ο Ποσειδώνας και ο Άρης. Ξεπερνάει κάθε τι που η αρχαία Μούσα 5 τραγουδά, καθώς με άλλη τιμή, πιο μεγάλη, ανυψώνεται. 4 ο οκτάστιχο. E vós, Tágides minhas, pois criado Tendes em mim um novo engenho ardente, Se sempre em verso humilde celebrado Foi de mim vosso rio alegremente, Dai-me agora um som alto e sublimado, Um estilo grandíloco e corrente, Por que de vossas águas Febo ordene Que não tenham enveja às de Hipocrene. Και εσείς, Ταγίδες μου 6, δημιουργείστε 4 Πρόκειται για τον Οδυσσέα και τον Αινεία αντίστοιχα. 5 Η Καλλιόπη, η προστάτιδα της ποίησης. 6 Πρόκειται για τις Νύμφες, κόρες του ποταμού Τάγου, που διασχίζει την Ισπανία και την Πορτογαλία. Ο ποιητής τις πλάθει στη φαντασία του κατ αναλογία με τις Νηρηίδες, κόρες του
μέσα στο μυαλό μου ένα οξύ ταλέντο, αν πάντα σε στίχο ταπεινό γιορτάζοντας ο ποταμός σας σε μένα χαρούμενα ήρθε, δώστε μου τώρα έναν ήχο δυνατό κι επαινεμένο, ένα ύφος ηχηρό και συνεχές, γιατί τα νερά σας που ο Φοίβος επιβλέπει δεν χρειάζεται να ζηλεύουν τα νερά της Ιπποκρήνης 7. 5 ο οκτάστιχο Dai-me üa fúria grande e sonorosa, E não de agreste avena ou frauta ruda, Mas de tuba canora e belicosa, Que o peito acende e a cor ao gesto muda; Dai-me igual canto aos feitos da famosa Gente vossa, que a Marte tanto ajuda; Que se espalhe e se cante no universo, Se tão sublime preço cabe em verso. Δώστε μου μια έμπνευση μεγάλη και ηχηρή και όχι άγρια βρώμη ή τραχιά φλογέρα 8, αλλά μια τρομπέτα μελωδική και πολεμοχαρή, που το στήθος μου θα ανάψει και μ ένα νεύμα θα αλλάξει την καρδιά μου. Δώστε μου ένα τραγούδι ίδιο μ αυτά που δημιούργησε το ξακουστό σας γένος, που τόσο βοηθά τον Άρη. θαλασσινού θεού Νηρέα. Επίσης, τις επικαλείται για να του χαρίσουν έμπνευση, στο πρότυπο των αρχαίων Ελλήνων ποιητών που επικαλούνταν τη Μούσα για τον ίδιο λόγο. 7 Η πηγή, από την οποία ξεπήδησε ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο. Η αναφορά δεν είναι τυχαία, καθώς ο Πήγασος συμβολίζει την έμπνευση των ποιητών. 8 Η φλογέρα του βοσκού.
Τραγούδι που να διαδίδεται και να τραγουδιέται στο σύμπαν, αν τόσο έξοχη τιμή μπορεί να αποδοθεί στο στίχο. Πηγή: https://archive.org/details/oslusiadasdeluis00cam