ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΚΑΠΝΟΥ

T.E.I. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΙΗ\Ρ:ΐΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΚΑΠΝΟΥ β ΕΠΙΒΑΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Ε.Καταραχιά ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: Τσιλεπή Βασιλική {AM: 2423) ΚΑΒΑΛΑ 2003

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ολοκλαρώνοντας ταν πτυχιακή pou εργασία θα ή,θελα να εοχαριστι\,σω θερμά τ^ν καθαγά,τρκι μου κ. Καταραχιά, που δέχτηκε να συνεργαστώ μαζί της, για την πραγματοποίηση τη,ζ εργασίας, δίνοντάς μου την ευκαιρία να μελετή,σω και να αναλύσω ένα τόσο σημαντικό θέμα όπως είναι η αλυσίδα προσφοράς του μεταποιημένου καπνού στον Ελλαδικό χώρο. Επίσης θα άθελα να ευχαριστάσω τους υπαλλάλους του Εθνικού Οργανισμού Καπνού (περιφερειακή, διεύθυνση Ν. Καβάλας ) και ιδιαίτερα τον προϊστάμενο του Τμή,ματος Καπνοπαραγωγή,ς κ. Νέρο Βασίλη YLQ την πολύτιμη βοή,θειά του στην συγκέντρωση των στοιχείων. Τέλος, ευχαριστώ τους υπαλλάλους της καπνοβιομηχανίας ΣΕΚΑΠ, και ιδιαίτερα τον κ. Αργυριάδη, Προϊστάμενο Λογιστηρίου, για την βοήθειά του και τον κ. Κασκαμπανιώτη για την συνέντευζη που μου παραχώρησε, όπως επίσης και για το χρόνο που μου αφιέρωσε στο χώρο της ΣΕΚΑΠ, δίνοντάς μου την ευκαιρία και την δυνατότητα, να δω από κοντά και να κατανοή,σω καλύτερα την όλη διαδικασία της μεταποίησης του καπνού. :? / / / / Ι

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 1 ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Α Σ Τ Ο ΙΧ Ε ΙΑ 1.1 Η ιστορία του κατινού... 7 1.2 Τύτιοι καπνού στην Ελλάδα... 8 1.3 Ποικιλίες καπνού... 9 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 2 Σ Τ Α Τ ΙΣ Τ ΙΚ Α Σ Τ Ο ΙΧ Ε ΙΑ 2.1 Εξέλιξη καλλιέργειας καπνού Ανατολικού τύπου... 13 2.2 Εξέλιξη καλλιέργειας κατινού τύπου Βιρτζίνια... 15 2.3 Εξέλιξη καλλιέργειας καπνού τύπου Μπέρλεϋ... 17 2.4 Απορρόφηση της εσοδείας 2001 και το εισόδημα των παραγωγών... 19 2.5 Εξαγωγές Ελληνικών καπνών... 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΤΑΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ Μ ΕΤΑΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΠΝΟΥ 3.1 Αγροτικό Μαρκετινγ... 27 3.2 Φορείς εμπορίας καπνού... 27 3.3 Στάδια παραγωγής καπνού... 28 3.3.1 Σπορίου Καπνού... 29 3.3.2 Καλλιεργητικές φροντίδες των αγρών... 29 3.3.3 Αποξήρανση καπνού... 30 3.3.4 Χωρικές αποθήκες... 31 3.4 Χωρική επεξεργασία... 32 3.4.1 Τρόπος πώλησης... 32 3.4.2 Η αγορά καπνού... 32 3.4.3 Βαθμολόγηση, ποιοτικός έλεγχος... 33 3.5 Εμπορική επεξεργασία... 34 3.5.1 Ζύμωση και ωρίμανση... 36 3.5.2 Χαρμάνια... 37 3.6Τσιγαροποίηση-Πακετάρισμα... 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΑΑ 4.1 Καπνός και οικονομία... 40

4.2 Κατινός και απασχόληση... 41 4.3 Η σημασία του καπνού στην Ελλάδα... 43 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 5 Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Τ Ο Υ Κ Α Π Ν Ο Υ 5.1 Η πολιτική του καπνού μέχρι τα μέσα του 1950... 47 5.2 Πολιτική καπνού πριν την ένταξη της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση... 48 5.3 Πολιτική καπνού μετά την ένταξη της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση... 49 5.4 Συνέπειες της μεταρρύθμισης στον τομέα του καπνού... 52 5.5 Καθεστώς Πριμοδότησης... 52 5.6 Καθεστώς Ποσοστώσεων... 55 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 6 Τ Ο Μ Ε Λ Λ Ο Ν Τ Ο Υ Κ Α Π Ν Ο Υ Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α 6.1 Εναλλακτικές δραστηριότητες στην παραγωγή καπνού στην Ελλάδα... 57 6.2 Το μέλλον των Ελληνικών επιχειρήσεων καπνού... 58 6.3 Η αντικαπνιστική εκστρατεία και η συνέπειές της για την Ελλάδα... 60 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 62 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 66 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 71

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μεγαλώνοντο^ σε μια πόλη σαν την Καβάλα και ανακαλύπτοντας το πόσο στενά είναι δεμένη με τον καπνό, δηλαδή το πόσο οι άνθρωποι όσο και η οικονομία εξαρτώνται από αυτόν, θέλησα να ασχοληθώ και να διερευνήσω τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η παραγωγή, η μεταποίηση του καπνού, όπιος επίσης και την σημασία του για το Ελληνικό Κράτος. Στα πλαίσια της μελέτης αυτής, πραγματο^ιείται προσέγγιση των οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων που συνδέονται με την ακολουθούμενη πολιτική, στην παραγωγική διαδικασία αλλά και στην βιομηχανική επεξεργασία που εφαρμόζεται στον τομέα του κατινού. Ετιίσης τονίζεται ότι η αγορά του επεξεργασμένου και εμπορεύσιμου καπνού καλύπτει ένα μεγάλο τμήμα της διεθνούς αγοράς και έχει μέγιστη οικονομική σημασία για τις χώρες στις οτιοίες αποτελεί αντικείμενο παραγωγής και διακίντισης. Ο κατινός ανήκει στα βιομηχανικά φυτά. Είναι μονοετές και καλλιεργείται σε πολλές χώρες του κόσμου. Είναι από τα αρχαιότερα διεγερτικά που γνωρίζει και έχει καλλιεργήσει η ανθρωπότητα'. Η επισττιμονικι'τ του ονομασία NICOTIANNA TABACUM αποδίδεται στο Γάλλο διπλωμάτη JEAN NICOT (1530-1600). Όντας πρεσβευτής της Γαλλίας στην αυλή της Αισσαβόνας, έστειλε στην Αικατερίνη των Μεδίκων φύλλα καπνού με εκτενή περιγραφή των ιδιοτήτων τους. Από τότε ο JEAN NICOT συνέδεσε για πάντα το όνομά του με αυτό το φυτό. Αυτό το φυτό με τα ροδόχροα λουλούδια υτιάρχει σε 800 περίπου ποικιλίες, οι πιο σημαντικές από τις οποίες καλλιεργούνται στη Βόρεια, Κεντρική και Νότια Αμερική, την Ασία, την Αφρική και τις χώρες τις Μεσογείου. Ο καπνός ήταν άγνωστος στους Ευρωπαίους μέχρι την ανακάλυψη του νέου κόσμου. Ο Χριστόφορος Κολόμβος τιαρατι)ρησε με έκπληξη τους Ιθαγενείς ττις Αμερικι'ις να καίνε ξερά φύλλα, ενός άγνωστου φυτού σε ειδικά κατασκευασμένα όργανα (καπνοσύριγγες) και να εισπνέουν το κατινό που αναδυόταν. Βέβαια γι αυτούς το κάπνισμα δεν ήταν ζήτημα μόδας. Πίστευαν ότι ο κατινός είχε θερατιευηκές ιδιότητες, γγ αυτό το χρησιμοποιούσαν και ως αφέψι^μα, καθώς και με τη μορφή καταπλάσματος. Σύμφωνα με μια άποψη η λέξη (ταμπάκ) ταμπάκο, που επικράτησε διεθνώς για τον καπνό, προέρχεται από τους ιθαγενείς και δήλωνε το κάπνισμα και όχι το ίδιο το φυτό. Οι πρώτοι ιεραπόστολοι και εξερευνητές της Νέας Ηπείρου, όταν www.papaslrdios.gr

ετιέστρεφαν στην Ισπανία διηγούνταν ενθουσιασμένοι τις εντυπώσεις τους από τη χρήση του θαυματουργού φυτού που δημιουργούσε ευχάριστη διάθεση. Τα πρώτα φύλλα καπνού εισήχθησαν στην Ευρώπη και μάλιστα στην Ισπανία το 1519 και οι πρώτοι στιόροι 1959-60. Στην Ελλάδα, πολλοί ιστορικοί υτιοστηρίζουν 0U ο καπνός ήρθε από τον Εύξεινο Πόντο (Σαμψούς) στην Κεντρική Μακεδονία και από τα παράλια της Μικράς Ασίας στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (Μπασμάς),στις αρχές του 18 αιώνα^. Τα πρώτα χρόνια η διάδοση και η χρήση κατινού προκάλεσε σ< )θδρές αντιδράσεις και καταπολεμήθηκε από την εκκλησία και το κράτος. Παρ όλη όμως την καταδίωξη ο καπνός επιβλήθηκε και συνέχισε να καλλιεργείται έως και σήμερα. Σήμερα καλλιεργείται και καταναλώνεται στις πέντε ηττείρους και αποτελεί πηγή πλούτου για τις χώρες που τον καλλιεργούν. Οι άνθρωποι καπνίζουν για διάφορους λόγους φυσιολογικούς και ψυχολογικούς. Με τη νικοτίνη το κάπνισμα προκαλεί ευχάριστο φυσιολογικό αίσθημα, τόσο διεγερτικό όσο και κατευναστικό. Αυτό αντιδρά χημικά στο αίμα και επηρεάζει το νευρικό σύστημα του καπνιστή. Η ανάπτυξη των θεμάτων της εργασίας γίνεται σε έξη μέρη τα οποία συνοπτικά είναι τα εξής : Στο πρώτο μέρος, γίνεται μια ιστορική αναδρομή. Επίσης αναφέρονται οι τύτκη και οι ποικιλίες καπνού που καλλιεργούνται στην Ελλάδα. Στο δεύτερο μέρος, δίνονται όλα τα στατιστικά στοιχεία όπως η εξέλιξη καλλιέργειας για κάθε τύπο καπνού ξεχωριστά, για την απορρόφηση της εσοδείας 2001 και τις εξαγωγές των ελληνικών καπνών. Στο τρίτο μέρος, αναφερόμαστε τα στάδια επεξεργασίας του καπνού και στην αλυσίδα εμπορίας του. Στο τέταρτο κεφάλαιο, ^ριγράφουμε το πόσο σημαντικός είναι ο καπνός τόσο για τιιν κοινωνία όσο και για την οικονομία της χώρας μας. Στο πέμπτο κεφάλαιο, αναφέρονται όλες οι πολιτικές του καπνού λίγο πριν από το 1950 έως και σήμερα. Στο έκτο και τελευταίο μέρος, περιγράφεται το μέλλον των Ελληνικών εγχειρήσεων, οι συνέπειες τι^ς αντικαπνιστικιίς εκστρατείας και το αν υπάρχουν εναλλακτικές δραστηριότητες στην παραγωγή του καττνού. Έτσι έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα για τη αλυσίδα εμπορίας του μεταποιημένου καπνού και για το πόσο σημαντικός τελικά είναι για την χώρα μας. Βασιλειάδης, Γ.Β. Λόλας, 1996 "Οδηγός καλλιέργειας καπνού : ανατολικά - Βιρτζίνια - Μπέρλεϋ, Δράμα : γραφικές τέχνες,2236

ΚΡΦΑΛΑΙΟ 1 : ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1.1 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Κατά τον 18 αιώνα λέγεται ότι ο καπνός, μετά το βαμβάκι, υπήρξε ο πλουσιότερος κλάδος της Ελληνικής εξαγωγής. II γη καπνοφυτεμένη έδινε κατ έτος ακαθάριστο προϊόν συνήθως διπλάσιο ατιό εκείνο που έδινε η σιτοκαλλιέργεια. Μετά την Ελληνική επανάσταση η παραγωγή του καπνού έφτασε μόλις τους 5ΘΘ-ΘΘ0 τόννους, το 1912 όμως κατάφερε να φτάσει τους 12000 τόννους και με την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Θράκης, συνεχίστηκε η αυξητική πορεία της παραγωγής. Ενώ μετά την Μικρασιατική καταστροφή, το 1923 η παραγωγή έφτασε τους 56000 τόννους^. Μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο συνέχισε να αποτελεί σημαντικό προϊόν και να κατέχει εξέχουσα κοινωνική, συναλλαγματική και δημοσιονομική σημασία. Συγκεκριμένα στην δεκαετία του 50, ο καπνός εξασφάλιζε απασχόληση και εισόδημα σε περίπου 200 χλιάδες οικογένειες καπνοπαραγωγών και δημιουργούσε πρόσθετη απασχόληση σε περίπου 40.000 καπνεργάτες και σε 10.000 άτομα απασχολούμενα επιπλέον με τις καπνοβιομηχανίες και καπνεμπόριο. Παράλληλα ο καπνός αποτελούσε το σημαντικότερο εξαγωγικό προϊόν της Ελληνικής οικονομίας στην περίοδο εκείνη. Το 1954, οι εξαγωγές της χώρας έφτασαν τα 151 εκ. δολάρια, εκ των ο^ίων το 50% περίπου προερχόταν από τις εξαγωγές καπνού. Στην καλλιέργεια των καπνών εσοδείας 2001 απασχολήθηκαν 58.697 παραγωγοί οι οποίοι καλλιέργησαν 118.039 τόννους. Ενώ οι εξαγωγές κατά το 2001 ανήλοαν σε 84.426 τόννους Ο καπνός όπως προκύπτει από τα παραπάνω ιστορικά στοιχεία, υτιήρξε διαχρονικά παραδοσιακό και σημαντικής σημασίας προϊόν για την Ελληνική Γεωργία. Βασικά αίτια που ευνόησαν την εξάπλωση της καπνοκαλλιέργειας θεωρούνται αφ ενός μεν οι ευνοϊκές εδαφοκλιματολογικές συνθήκες της χώρας, αφ ετέρου δε τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής Γεωργίας και συγκεκριμένα ο μικρός κλήρος και η πλεονάζουσα εργασία στο γεωργικό τομέα. Οι ιδιαίτερα υψηλές απαιτήσεις της καπνοκαλλιέργειας σε εργασία, εξασφάλιζαν απασχόληση και σημαντικό αριθμό ημερομισθίων στις γεωργικές οικογένειες, δεδομένου ότι όπως

αναφέρεται, σχεδόν τα 2/3 του κόστους ^ραγο)γής του καττνού ήταν κόστος ημερομισθίων. 1.2 ΤΥΠΟΙ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Τα καττνά που καλλιεργούνται σε όλο τον κόσμο κατατάσσονται, με βάση τα διάφορα κριτήρια σε κλάσεις και σε τύπους. Τα κυριότερα από τα κριτήρια αυτά είναι ο τρόπος με τον οποίο αποξηραίνονται τα καπνά, η βιομηχανική χρήση τους και η περιοχή στην οποία παράγονται. Από την χημική πλευρά τα καπνά μπορούν να διακριθούν σε τρεις ομάδες : 1. Όξινος ομάδα, όπου ανήκουν τα καπνά κατάλληλα για τα τσιγάρα (Ανατολικά, Βιρτζίνια) 2. Αλκαλική ομάδα, που περιλαμβάνει τα καπνά των πούρων (Havana, Brasilia κ.λ.π.) 3. Ουδέτερη ομάδα που περιλαμβάνει τα καπνά (Μπέρλαϋ, Μαίρυλαντ) II διάκριση αυτή στηρίζεται κυρίως στους χαρακτήρες γεύσεων και κυρίως στη δράση της νικοτίνης. II επικρατέστερη ταξινόμηση διεθνώς των κατινών γίνεται κυρίως ανάλογα με τον τρόπο αποξήρανσή τους'*. Έτσι τα καπνά, με βάση την μέθοδο αποξήρανσής ταξινομούνται σε κλάσεις και τύπους. Κλάση: ομάδα καπνών με τα ίδια γνωρίσματα που οφείλονται στη ποικιλία, στις εδαφοκλιματικές συνθήκες και στις μεθόδους καλλιέργειας, συλλογής, αποξήρανσης. Τύπος: ομάδα καπνών μέσα στην κλάση, που έχουν ίδια χαρακτηριστικά ( χημικά, φυσικά κ.α.) ποιότητες, χρώμα και μορφολογία. ' Γολόπουλος, Α.Σ.,1996. οδηγός καλλιέργειας καπνού: ανατολικά-virginia-burley, Δράμα: Γραφικές Τέχνες,2236

Κλάιτη Τύπος Χρήση 1) Sun-cured (ηλιοαποξηραμένα) Ανατολικά Τσιγάρα, καπνά που αποξηραίνονται στον ήλιο Βιρτζίνια καττνός πίπας 2) Flue-cured (θερμοαποξηρενόμενα) Βιρτζίνια Τσιγάρα, καπνά που αποξηραίνονται σε ειδικούς Amarello κατινός πίπας κλιβάνους με θερμότητα 3)Air-cured (αεροαποξηρενόμενα) Μπέρλεϋ Τσιγάρα, καπνά που αποξηραίνονται στον αέρα Μαίρυλαντ κ.α πούρα και κάτω από σκιά καπνός πίπας 4)Fire-cured Βιρτζίνια καπνός ττίπας καπνά που αποξηραίνονται με φωτιά 5)Cigar -w rapper καπνά περιτυλίγματος πούρα πούρων 6)Cigar-filler καττνά γεμίσματος πούρων πούρα 1.3 ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΑΠΝΟΥ Στην Ελλάδα οι ιτυριότεροι τύποι καπνού είναι: 1. Καπνός ανατολικού τύπου, που περιλαμβάνει τις ποικιλίες : Μπασμάς Κατερίνη Καμπά Κουλάκ Κλασικά Μυρωδάτα Τσεμπέλια Μαύρα 2. Καπνός μη ανατολικού τύπου, που περιλαμβάνει τις ποικιλίες: Μπέρλεϋ Βιρτζίνια Ο καπνός Ανατολικού τύπου περιλαμβάνει πολλές ποικιλίες που (,οωρούν να καλλιεργηθούν σε διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες. Υπάρχουν περίπου 80 ποικιλίες και βιότυποι που καλλιεργούνται στην Ελλάδα. Μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή οικονομική κοινότητα (ΕΟΚ), οι ποικιλίες αυτές ταξινομήθηκαν σε οκτώ διαιρορετικές ομάδες ποικιλιών καπνού ανατολικού τύπου, σύμφωνα με τον κανονισμό 2501/87. Στον παρακάτω πίνακα αναφέρεται συνοπτικά η

ταξινόμηση των βασικών τιοικιλιών ανατολικού τύττου, με τη λατινική ι Ελληνική ονομασία. Μπασμάς Κατερίνη Ποικιλίες ανατολικού τύπου στην Ελλάδα ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΤΥΠΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗ Καμπάκ Κουλάκ Κλασικά Και Ελασσόνα Καμπάκ Κουλάκ μη κλασικά Μυρωδάτα Σμύρνης, Τραπεζούς, Θεσσαλία Κ63 Μυρωδάτα Ζιχνομυρωδάτα Τσεμπέλια Μαύρα Μπασμάς Ξάνθης Θράκη - Δυτ. Μακεδονία (BasmaXanthi) Μπασμάς Μακεδονίας Αοιπή Μακεδονία (Macedonian Basma) Ζίχνα (Zihna) Νοτιοδυτικό Παγγαίο όρος Κατερίνη Σαμψούς Νομός Πιερίας {Katerini S53 (Samposous)} (Μακεδονία) Κατερίνη Σ79 (Katerini Σ79 ) Μακεδονία και λοιπή Ελλάδα Καμπά Κουλάκ Μακεδονίας Γρεβενά, Κοζάνη, Κιλκίς, (Macedonian Kaba-Koulak) Καστοριά Καμπάκ Κουλάκ Καρατζόβης ΠέUα (Kaba-koylak of Karatzova) Κοντούλα (Kontoula) Θεσσαλονίκη Ελασσόνας Θεσσαλία (Elassona-mavra Elassonas) Καμπάκ Κουλάκ Μη Κλασικά Φθιώτιδα, Μακεδονίας Αιτωλοακαρνανία, (Macedonian Kaba-Koulak) Ήπειρος, Πελοπόννησος, Θεσσαλία Δυτικής Μακεδονίας Κ63 Δυτική Μακεδονία (West Macedonian Κ63) Μυρωδάτα Σμύρνης Βοιωτία, Αιγαίο (Myrodata Smymis ) Τραπεζούς (Trarezous) Φθιώτιδα Μυρωδάτα Αγρινίου Αιτωλοακαρνανία (Myrodata Agriniou) Ζιχνομυρωδάτα Καρδίτσα (Zihnomirodata) (δεν συνεχίζεται) Τσεμπέλια Αγρινίου Αιτωλοακαρνανία, (Tsebelia Agriniou) Φθιώτιδα, Ήπειρος Μαύρα Θεσσαλίας Θεσσαλία (Mavra of Thessaly) Μαύρα Υπάτης (Mavra of Φθιώτιδα Ypati) Μαύρα Αργους Πελοπόννησος (Mavra of Argous) Πηγι'ι: Κανονισμός ΕΟΚ

Τα Ανατολικά καπνά, τιου τιαλαιότερα κυριαρχούσαν στην γεύση ειδικά των ελ>,ηνικών τσιγάρων, είναι μια ποικιλία μικρών ςτύλ^αην που ξηραίνονται στον ήλιο. Είναι καπνά γευστικά και αρωματικά. Οι ποικιλίες Μπασμάς, Κάμπα Κουλάκ Κλασικά, Μυρωδάτα και Ζιχνομυρωδάτα έχουν χαρακτηριστικό άρωμα και χρησιμοποιούνται κυρίως στην παραγωγή τσιγάρων με χαρμάνι αμερικανικού τύπου^. Οι ποικιλίες αυτές καλλιεργούνται από την συντριπτικτί πλειονότητα των ^ραγωγών ( πάνω από 45% του συνολικού αριθμού των παραγιογών ) με παραγωγή σχεδόν στο 45% του συνολικού όγκου παραγωγής του κατινού στην Ελλάδα. Οι ποικιλίες Τσεμπέλια, Μαύρα και Κάμπα Κουλάκ Μη Κλασικά χρησιμοποιούνται ως «γέμ ισ μ α» για τσιγάρα με ελληνικό χαρμάνε Λυτές οι ποικιλίες δεν έχουν το ιδιαίτερο άρωμα και την γεύση των άλλων, ανατολικού τύπου ποικιλιών (Μπασμάς κ.λ.π.). καλλιεργούνται σχεδόν από το 28,5% του συνολικού αριθμού των παραγωγών και συναστούν το 25,5% της συνολικής παραγωγής καπνού στην Ελλάδα. Τα καπνά Μπέρλεϋ έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρα και ξηραίνονται στον αέρα. II προέλευσή τους δεν είναι ξεκάθαρη ενώ το άρωμά τους θυμίζει πούρο. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται ως «γ έμ ισ μ α». Καλλιεργείται από ορισμένο αριθμό παραγωγών ( σχεδόν 2%), συνιστά όμως το 6% της συνολικι'ις παραγωγής καπνού. Τέλος, η ποικιλία Βιρτζίνια όπως δηλώνει και το όνομά τους, καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά στην πολιτεία Virginia τΐ]ς Αμερικής και ξηραίνονται με θερμό αέρα. Παραμένουν μέχρι σήμερα το κυριότερο αγροτικό προϊόν της πολιτείας αυτής αλλά καλλιεργούνται και σ άλλες ηλιόλουστες περιοχές του κόσμου. Στην Ελλάδα καλλιεργήθηκε πρόσφατα (1981) και χρησιμοποιείται ως «γ έμ ισ μ α» χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στη γρι'ίγορη επέκταση της ποικιλίας αυττ)ς συντέλεσαν διάφοροι λόγοι. Η ποιότητα βελτιώθηκε και η ποικιλία διατίθεται τώρα σε πολύ απαιτιμικές αγορές. Είναι αξιοστιμείωτο ότι μόλις το 6% των παραγωγών παράγουν περισσότερο του 24% της συνολικής παραγωγιις καπνού. ' Ευθαλία Δημορά-Δημήτριος Σκούρας Ή καλλιέργεια του καπνού στην Ελλάδα" Αθήνα 1997 www.papaslratos.gr

ΚΡΦΑΛΑΙΟ 2 : ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2.1 ΕΞΕΑΙΞΗ ΚΑΑΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΠΝΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ Εξετάζοντας την εξέλιξη της καπνοτιαραγωγής Ανατολικού τύτιου καπνού στην χώρα μας 1980-2000, βλέτιουμε ότι η σταδιακή μείωση της καλλιεργούμενης έκτασης είναι εμφανέστατη, αντιθέτως με τη παραγωγή σε τόννους που είναι μεγαλύτερη. Δηλαδή ενώ το 1980 η καλλιεργούμενη έκταση καπνού ανατολικού τύπου έφτανε τα 841.000 στρέμματα, τα οποία απέδιδαν 98.900 τόννους, την αμέσως επόμενη χρονιά το 1981, και σύμφωνα με τον πίνακα 1, είχαμε μείωση της καλλιεργούμενης έκτασης (838.000στρ.), και η παραγωγή έφτανε τους 103.100 τόννους. Κι ενώ η μείωση της καλλιεργούμενης έκτασης συνεχίζεται βλέπουμε ότι το 1986 έχουμε μια ξαφνική άνοδο της καλλιεργούμενης έκτασης σε 926.133 στρ. όπου η παραγωγή έφτασε τους 128.136 τόννους. Από το 1986 αρχίζει πάλι η μείωση της καλλιεργούμενης έκτασης και φτάνουμε στο 2000 όπου η καλλιεργούμενη έκταση φτάνει τα 437.744 στρ. και η παραγωγή τους 76.981 τόννους. Η στρεμματική απόδοση και η τιμή ανά κιλό είχαν μια αυξητική πορεία. Έτσι ενώ το 1980 η στρεμματική απόδοση ήταν 108 (κιλά / στρ.) και η τιμή 186,30 δρχ./κιλό το 1990 η στρεμματική απόδοση έφτανε τα 139 (κιλά/στρ.) και η τιμή 893,80 δρχ./κιλό. Με αποτέλεσμα το 2000 η στρεμματική απόδοση να είναι 176 (κιλά/στρ.) και η τιμή 1033.70 δρχ./κιλό. Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι εκτός ότι η ποικιλία είναι η πιο σημαντική στην χώρα μας, ενώ μειώνεται η καλλιεργούμενη έκταση η παραγωγή είναι σχετικά ικανοποιητική. Γενικά η καλλιέργεια καπνού στην χώρα μας, ότκος θα δούμε παρακάτω και από U άλλες ποικιλίες, έχει μια φθίνουσα πορεία η οποία οφείλεται στο ό τι: Για την καλλιέργεια καπνών απαιτούνται πολλά εργατικά χέρια, δηλαδή υψηλό κόστος για κάποιον που δεν απασχολούνται μέλη της οικογένειάς του ή απασχολούνται όλα τα μέλη με τον καπνό χωρίς να έχουν εισόδημα από άλλη εργασία. Ο μέσος όρος ηλικίας των ατόμων που καλλιεργούν καπνό είναι τιάνω από 50 ετών. Οι νέοι δεν ενδιαφέρονται για την καλλιέργεια καπνού αλλά δεν τους παρέχονται και κίνητρα για να ενδιαφερθούν. πολλοί από τους καπνοκαλλιεργητές έχουν βγει στην σύνταξη κι έτσι έπαψαν να δραστηριοτιοιούνται.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Εξέ)αξη της κα)αιεργειας καπνού Ανατολικού τύπου στην Ελλάδα Εσοδεία ΕΚΤΑΣΗ (στρέμματα) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (τόννοι) ΣΤΡΕΜ. ΑΠΟΔΟΣΗ (κιλά/στρέμμα) ΤΙΜΗ Δρχ/κιλό 1980 841.000 98.900 108 186,30 1981 838.000 103.100 123 231,10 1982 856.520 108.190 126 289,40 1983 830.640 84.180 101 352,20 1984 821.116 110.685 135 423,10 1985 885.900 117.750 133 467,40 1986 926.133 128.136 138 457,40 1987 887.367 132.186 151 522,10 1988 834.530 120.720 145 648,70 1989 867.652 109.525 126 694,10 1990 663.144 91.979 139 893,80 1991 650.639 97.590 150 899,20 1992 684.000 101.500 148 1018.90 1993 580.980 81.317 140 1017,80 1994 526.585 78.143 148 1116,80 1995 493.570 77.681 157 1406,30 1996 482.970 82.900 172 1560,60 1997 488.641 83.281 170 1631,50 1998 484.911 83.510 172 1508,20 1999 473.733 83.382 176 970,70 2000 437.744 76.981 176 1033,70 Πηγή : ΕΟΚαπνού και ΟΠΕΚΕΠΕ

2.2. ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΠΝΟΥ ΤΥΠΟΥ ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ Ο τύτως καττνού Βιρτζίνια είναι ο πρώτος σε στιουδαώτητα κατηγορία ξενικών καπνών που καλλιεργείται στην χώρα μας. Η μη διάδοση - εξάπλωση των Βιρτζίνια προπολεμικά μάλλον θα πρέπει να αποδοθεί στην μη ενθάρρυνση από μέρους των ξένων αγοραστών, παρά το αρχικό τους ενδιαφέρον, καθώς και στην ανεύρεση άλλων ττηγών που προσέφεραν κατινό σε πολύ χαμηλές τιμές^. Η πρώτη προσπάθεια για την καλλιέργειά τους σε εμπορική μορφή έγινε από ξένες εταιρείες ( Commercial κ.α.) στην περίοδο 1960-1965, σε περιοχές της Κομοτηνής, της Ξάνθης, της Δράμας και της Αρτας. Η προσπάθεια αυτή όμως δεν απέδωσε τα αναμενόμενα, κυρίως λόγω ποιότητας και τιμών, και εγκαταλείφθηκε. Νέα προσπάθεια έγινε από τον ΕΟΚ στην περίοδο 1972-1975 με την ίδρυση τεσσάρων πρότυπων κέντρων καλλιέργειας - αποξήρανσης Βιρτζίνια στην Χρυσούπολη, στη Δράμα, στο Στίβο, στο Λαγκαδά και στον Πυργετό Λάρισας. Και αυτή η προσπάθεια κυρίως λόγω τιμών αυτή τη φορά, δεν πέτυχε να εισάγει και να διαδώσει την καλλιέργεια των Βιρτζίνια στην χώρα μας. Λυτό έγινε με την νέα προσπάθεια του ΕΟΚ και την οικονομική υποστήριξη από την Ε.Ε το 1982-1983. Με την ισχυρή πριμοδότηση από την Ε.Ε, τόσο των κλιβάνων αποξήρανσης μέχρι 66%, όσο και της τιμής του καπνού μέχρι 95%, η καλλιέργεια των Βιρτζίνια ξεκίνησε πολύ δειλά. Οπως μπορούμε να δούμε στον τήνακα 2, η έκταση και η ετήσια παραγιογή αυξανόταν συνεχώς μέχρι το 1992, έτος με ρεκόρ παραγωγής 71.500 τόννους σε 219.000 στρ. οπότε η καλλιέργεια των Βιρτζίνια έπαψε να είναι ελεύθερη. Το 1992 αποφασίστηκε να ισχύει από το 1993 το σύστημα των ποσοστώσεων και η συνολική παραγωγή άρχισε να μειώνεται αισθητά όπου το 2000 είχαμε 32.467 τόννους παραγωγή σε 98.701 στρέμματα καλλιεργούμενης έκτασης. Οι κυριότερες περιοχές καλλιέργειας των Βιρτζίνια σήμερα στην Ελλάδα είναι : Αγρίνιο, Τιθορέα, Λαμία, Καρδίτσα, Κρύα Βρύση, Τούμπα-Κιλκίς, Στίβος -Περιστερώνα, Παρανέστι (Δράμα), Ξάνθη, Κομοτηνι) και Ορεσηάδα. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ,Γ.Β.,ΛΟΛΑΣ 1996 ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΑΑ1ΕΡΓΕ1ΑΣ ΚΑΠΝΟΥ ΑΝΑΤΟΑΙΚΑ- Β1ΡΤΖ1Ν1Α- ΜΠΕΡΑΠΥ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ,2236

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Εξέλιξη της καλλιέργειας καπνού τύπου Βιρτζίνια στην Ελλάδα Εσοδεία 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 ΕΚΤΑΣΗ (στρέμματα) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (τόννοι) ΣΤΡΕΜ. ΑΠΟΔΟΣΗ (κιλά/στρέμμα) ΤΙΜΗ Δρχ/κιλό 520 58 112 114,7 407 72 177 145,2 269 42 156 166,30 578 86 149 193,90 724 140 193 286,90 1.639 401 245 357,60 4.328 993 229 408,40 6.630 1.690 255 465,60 15.737 4.455 283 535,00 35.968 8.300 231 709,20 83.290 26.457 318 702,70 150.259 39.802 265 793,60 219.000 71.500 326 751,00 124.100 37.882 305 762,50 113.679 29.747 262 818,50 104.317 30.626 294 943,30 114.670 30.890 269 1.138,90 107.571 30.700 285 1.245,40 102.030 30.700 301 1.072,50 94.608 30.725 325 877,60 98.701 32.467 329 934,80 Πηγή ; ΕΟΚαπνού και ΟΠΕΚΕΠΕ

2.3 ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΠΝΟΥ ΤΥΠΟΥ ΜΠΕΡΛΕΫ Ο τύπος καπνού Μτιέρλεϋ είναι η δεύτερη σε στιουδαιότητα κατηγορία ξενικών καπνών που καλλιεργείται στην Ελλάδα. Πρωτοκαλλιεργήθηκε δοκιμαστικά το 1960 οι αποδόσεις και η ποιότητα του καπνού ήταν τόσο ικανοποιηηκές, από τα πρώτα έτη, ώστε η καλλιέργειά τους διαδόθηκε πολύ γρήγορα. Ότιως βλέτιουμε και από τον παραπάνω τήνακα το 1980 η καλλιεργούμενη έκταση έφτανε μόλις τα 52.000 στρ. και η παραγωγή του τους 17.700 τόννους. Το 1984 είχαμε μια αύξηση της καλλιεργούμενης έκτασης που ήταν και η μεγαλύτερη στις δυο δεκαετίες 80 και 90, που έφτανε τα 105.307 στρ. με ατιοτέλεσμα αύξηση της τιαραγωγής σε 32.486 τόννους. Έπειτα σημειώθηκα μια αισθητή μείωση όπου το 1990 είχαμε μόλις 16.202 στρ. καλλιεργούμενης έκτασης και η παραγωγή μειώθηκε στους 3.835 τόννους. Στην συνέχεια σημειώθηκε μια άνοδο όπου το 1995 η καλλιεργούμενη έκταση ήταν 38.882 στρ. και η παραγωγή 11.733 τόννοι. Το 2000 η καλλιεργούμενη έκταση έφτασε τα 31.810 στρ. και η παραγωγή μόλις τους 12.273 τόννους. Η στρεμματική απόδοση και τιμή ανά κιλό μπορούμε να πούμε ότι ήταν σχετικά ικανοποιητική σε σχέση με την καλλιεργούμενη έκταση. Η στρεμματική απόδοση το 1980 ήταν 340 κιλά/ στρ. και η τιμή έφτανε τις 109,40 δρχ./κιλό. Το 1984 όπου είχαμε και την μεγαλύτερη καλλιεργούμενη έκταση και παραγωγή, η στρεμματική απόδοση ήταν 308 κιλά/στρ. και η τιμή έφτασε τις 212,70 δρχ./κιλό. Το 2000 είχαμε στρεμματική απόδοση 386 (κιλά/στρ.) και η τιμή 756 δρχ./κιλό.. ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Εξέλιξη της καλλιέργειας καπνού τύπου Βιρτζίνια στην Ελλάδα Εσοδεία ΕΚΤΑΣΗ (στρέμματα) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (τόννοι) ΣΤΡΕΜ. ΑΠΟΔΟΣΗ (κιλά/στρέμμα) ΤΙΜΗ Αρχ/κιλό 1980 52.000 17.700 340 109,40 1981 63.100 19.800 314 165,80 1982 73.540 24.200 329 156,00 1983 96.060 26.284 274 185,70 1984 105.307 32.486 308 212,70 1985 99.553 30.340 305 186,20

1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Πηγή : ΕΟΚαπνού και ΟΠΕΚΕΠΕ Σήμερα η παραγωγή Μπέρλεϋ αποτελεί το 10% της συνολικής ετήσιας παραγωγής καπνού στην χώρα μας, οι παραγωγοί το 3,5% και η έκταση το 5,5%. Οι κυριότερες τιεριοχές καλλιέργειας τους σήμερα είναι : Γιαννιτσά, Ημαθία, Πιερία, Καρδίτσα, με πρώτα σε στιουδαιότητα τα Γιαννιτσά και την Καρδίτσα. Τέλος κατινά πούρων* δοκιμάστηκαν τιειραματικά στο Κατινολογικό Ινστιτούτο της Ελλάδος (Κ.Ι.Ε) στην Δράμα από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. εμπορικά σε μεγάλη έκταση δεν καλλιεργήθηκαν παρά μόνο περιστασιακά στην περιοχή Αλεξάνδρειας σε έκταση μέχρι 217 στρ. για λίγα χρόνια (1985-1991) από την εταιρεία ΕΞΕΛΚΑ. 1Ε,2000 -ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΜΝ ΕΛΛΑΔΑ

2.4. Α Π Ο Ρ Ρ Ο Φ Η Σ Η Τ Η Σ Ε Σ Ο Δ Ε ΙΑ Σ 2001 Κ Α Ι Τ Ο Ε ΙΣ Ο Δ Η Μ Α ΤΩ Ν Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Ω Ν Η συνολική παραγωγή των καπνών της εσοδείας 2001 ανήλθε σε 118.039 τόννους, εξ αυτών 117.871 τόννοι εντός των ποσοστώσεων που χορηγήθηκαν στους παραγωγούς και έλαβαν το κοινοτικό πριμ, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΠΕΚΕΓΤΕ και 168 τόννοι σύμφωνα με στοιχεία του ΕΟΚ. Στην καλλιέργεια των καττνών εσοδείας 2001 απασχολήθηκαν 58.697 παραγοϊγοί, οι οποίοι καλλιέργησαν 54.762 εκτάρια γης και παρήγαγαν 118.039 τόννους, έναντι 60.818 παραγωγών, 56.925 εκταρίων γης και 123.455 τόννιον παραγωγής στην εσοδεία 200. το συνολικό ακαθάριστο εισόδημα των παραγωγών ανήλθε σε 541,2 εκατ. Ευρώ έναντι 523,1 εκατ. Ευρώ της εσοδείας 2000. Η μέση τιμή ανήλοε σε 4,58 Ευρώ /κιλό της εσοδείας 2000, δηλαδή υπήρξε αύξηση της μέσης τιμής κατά 8 % στην οποία συμπεριλαμβάνονται η τιμή αγοράς και το πριμ (σταθερό - μεταβλητό). Η πώληση του ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ καπνών, 69.880 τόννων, της εσοδείας 2001 πραγματοποιήθηκε με μέση τιμή 5,40 Ευρώ/ κιλό της εσοδείας 200, δηλαδή παρουσίασε αύξηση 12,5%. Συνολικά οι παραγωγοί εισέπραξαν 377,3 εκατ. Ευρώ έναντι 378,2 εκατ. Ευρώ και ποσότητας 78.713 τόννων της εσοδείας 2000. Το μέσω ακαθάριστο εισόδημα ανά εκτάριο ανατολικού τύπου καπνών ανήλθε σε 9.195 Ευρώ έναντι 8.621 Ευρώ της εσοδείας 2000. Από την πώληση των καττνών εσοδείας 2001 της ποικιλίας Μτΐέρλεΰ, 12.310 τόννων, που έγινε με μέση τιμή 2,83 Ευρώ/κιλό έναντι 2,79 Ευρώ/κιλό της εσοδείας 2000, αύξηση 1,4% οι παραγωγοί εισέπραξαν 34,8 εκατ. Ευρώ έναντι 34,4& εκατ. Ευρώ από την εσοδεία 2000. το μέσο ακαθάριστο εισόδημα ανά εκτάριο ανήλθε σε 11.299 Ευρώ έναντι 10.769 Ευρώ της εσοδείας 2000. Οι παραγωγοί από την πώληση 35.849 τόννων Βφτζίνια εσοδείας 2001, που πραγματοποιήθηκε με μέση ημή 3,60 Ευρώ/κιλό έναντι 3,41 Ευρώ/κιλό της εσοδείας 2000, αύξηση 5,6 %, εισέπραξαν 129,1 εκατ. Ευρώ έναντι 110,7 εκατ. Ευρώ της εσοδείας 2000. το μέσο ακαθάριστο εισόδημα ανά εκτάριο διαμορφώθηκε σε 12.127 Ευρώ έναντι 11.212 Ευρώ της εσοδείας 2000. Κατά ποικιλία οι μεταβολές των μέσων ημών της εσοδείας 2001, σε σύγκριση με τις αντίστοιχες της εσοδείας 2000 παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. ΕΟΚ, ΚΑΒΑΛΑ 2002

ΓΥΝΟΑΟή ΜΟ Καπρινη (ΣΥΝΟΛΟ) 5941 1.33 3294 O.iS Πηγή; ΕΟΚαπνού και ΟΠΕΚΕΠΕ 2.5. ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΠΝΩΝ Οι εξαγωγές κατά το έτος 2001, σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ανήλθαν σε 84.426 τόννους έναντι 86.974 τόννων το 2000. Η συνολική αξία των εξαγωγών μειώθηκε σε 86,4 δισεκ. Δρχ. το 2001 από 94,3 δισεκ. Δρχ. το 2000. η μέση τιμή διαμορφώθηκε σε 1.024 δρχ/κιλό έναντι 1.084 δρχ./κιλό το 2000. η μείωση αυτή στις εξαγωγές παρατηρείται κυρίως στις ενδοκοινοπκές παραδόσεις ( 19.911 τόννοι το 2000 και 17.326 τόννοι το 2001 σε σύγκριση με 38.174 τόννους το 1999). Βέβαια τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται με επιφύλαξιι διότι δεν είναι αποδεδειγμένο όη οι πωλήσεις στις Ευρωπαϊκές καπνοβιομηχανίες παρουσίασαν μείωση της τάξης του 50%. Για να εκημηθεί πλήρως η εισροή συναλλάγματος στη χώρα μας, πρέπει να ληφθούν υπ όψη και τα ποσά των κοινοτικών επιδοτήσεων και ενισχύσεων που εισπράχθηκαν από το FEOGA, και υπολογίζονται σε 128,2 δισεκ. Δρχ. το 2001 έναντι 124,7 δισεκ. Δρχ. το 2000.

Κατά μεγάλες γεαιγραφικές τιεριοχές οι εξαγωγές κατά έτη 2001 και 2000 παρουσιάζονται στο παρατιθέμενο πίνακα. Από τιλευράς αξίας, το 2001, την πρώτη θέση κατέλαβαν οι Η.Π.Α., και ακολουθούν η Ρωσία, η Ιαπωνία, η Ν.Κορέα, η Γερμανία, η Ινδονησία, οι Κάτω Χώρες, η Αίγυπτος, το Βέλγιο, το Ηνωμ. Βασίλειο, η Αλγερία, το Αζερμπαϊτζάν, το Ισραήλ, η Σερβία & Μαυροβούνιο, η Ιταλία, η Ουρουγουάη, το Μεξικό και η Πορτογαλία. Η εισροή συναλλάγματος από τις 18 αυτές χώρες ανήλθαν στο 80% του συνόλου. Από πλευράς ποσότητας οι κυριότερες χώρες εξαγωγής, οι οποίες και απορρόφησαν το 80% περίπου του συνόλου των εξαγωγών κατά το 2001, είναι κατά σειρά : η Ρωσία, η Αίγυπτος, οι Η.Π.Α, η Γερμανία, η Ιαπωνία, η Ν.Κορέα, η Ινδονησία, η Αλγερία, το Ηνωμ. Βασίλειο, Το Αρζεμπαϊστάν, οι Κάτω Χώρες η Σερβία & Μαυροβούνιο, η Ουρουγουάη, το Βέλγιο, η Ιταλία, το FYROM, η Τυνησία, και η Σινγκαμπούρη. Κατά τύπους καπνών το 2001 οι χώρες τις Ε.Ε.απορρόφησαν 11.243 τόννους Ανατολικών καπνών, με κυριότερους αγοραστές τη Γερμανία, τι Κάτω Χώρες, το Βέλγιο, την Πορτογαλία και την Ιταλία, ενώ 40.009 τόννοι εξήχθησαν σε Τρίτες Χώρες, με κυριότερους αγοραστές την Ρωσία, τις Η.Π.Α. την Νότια Κορέα, την Ιαπωνία, την Ινδονησία, ην Αίγυπτο, την Αλγερία και την Τυνησία. Επίσης το 2001, οι χώρες της Ε.Ε αγόρασαν 1.826 τόννους καπνά Μπέρλεϋ, ενώ 6.940 τόννοι εξήχθησαν σε Τρίτες Χώρες και κυρίως στην Αίγυτιτο. Τέλος, το 2001 οι χώρες της Ε.Ε αγόρασαν 3.463 τόννους καπνά Βιρτζίνια, με κύριους αγοραστές το Ηνωμ. Βασίλειο, την Γερμανία και Ιταλία, ενώ 16.800 τόννοι εξήχθησαν σε Τρίτες χώρες και κυρίως στην Ρωσία, στο Αρζεμπαϊτζάν, στην Ιαπωνία, στις Η.Π.Α., στην Αλγερία, στην Σερβία & Μαυροβούνιο, στην Σινγκαμπούρη και στη Αίγυπτο. Στον ττίνακα 4 που ακολουθεί μπορούμε να δούμε τις εξαγωγές Ελληνικών καπνών για κάθε τύπο ξεχωριστά, κατά τα έτη 1980-2001.

ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΠΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ 1980-2001 Μίση Τιμή Μίση Τιμή ECU- /ma6 &ρχ/κια6 5oWwAdECU^iA6 ΔοΑΛιιΑό ECU- /«ia6 54 680 3333 16092 2.216 66109 3,308 2.970 20909 2.722 65 766 2 965 3035 7183 2.829 2.896 73494 2379 2576 8 356 2.800 3.149 1984 83 711 2 024 2,576 15135 2,576 3.279 Μ 6ρος 1980-84 Μ732 2,735 2,814 13.535 2,589 2,942 85168 2 250 4 304 2.116 2.766 104 781 2218 5 744 2.277 2.318 1989 Μ όρος 1Μ5-8» 1992 1993 1994 Μ όρος 1990 94 1995 1996 1997 1998 1999 Μ, όρος 1995 W 2000 200Γ 103 183 94 733 97 738 97120 106 368 84 771 79489 91430 63145 85041 78 043 85 574 58 192 60631 75603 73.589 54 058 51252 2332 2.974 2518 2 335 2.121 2,394 2,288 2.113 3230 2 612 3 802 2.940 3.032 2,593 3590 3.033 3,289 2,658 3.212 2.484 3.337 2.664 3.673 3.735 3.920 3678 3,781 3,247 3.555 3.859 4.145 3,712 6 906 18 844 6 025 8.770 10 738' 16 560 10 624 5 202 10087 10.842 6 624 5 481 7 594 9913 5 826 7.088 5 568 8 766 1324 1.235 2239 2.430 2,148 1,888 1,610 1.931 2,151 2.383 2.329 2,081 1.948 1,940 1.148 1,045 2,078 1.814 1,527 1,905 2.125 2.186 1,800 2,115 1,737 5075 2.080 3 884 14 494 23 289 18 052 26110 17.182 30 487 29445 19 069 20 514 20 488 24.001 21 441 20 263 2.522 2.187 1,880 1.591 2.842 2.581 2,415 2,120 2,871 2,253 3.176 2 568 2.858 2210 1,051 1.554 2,Χ2 2.717 2.563 2 343 2,179 2.386 2.497 2.406 2285 2.196 f,893 2 590 2,236

Οι παρακάτω ττίνακες 5 και 6 τιαρουσιάζουν τις εξαγοογές των Ελληνικών καπνών κατά τα αντίστοιχα έτη 2000 και 2001. ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΑΑΗΝΙΚΩΝ ΚΑΠΝΩΝ ΚΑΤΑ ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ ΕΤΟΣ 2000 ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ ΠΟΣΟΤΉΤ ΑΚΙΛΑ ΑΞΙΑ ΔΡΧ. Μ. ΤΙΜΗ ΔΡΧ./ΚΙΛΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ 29.121.394.643 1.463 19.910.548 ΓΑΛΛΙΑ 1.790.033 1.963.865.593 1.097 ΒΕΛΓΙΟ 537.019 56.904.437 1.054 ΚΑΤΩ ΧΩΡΕΣ 2.274.732 4.246.809.047 1.867 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 9.859.969 13.754.949.748 1.395 ΙΤΑΛΙΑ 1.779.977 3.452.929.544 1.940 ΗΝΩΜ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ 1.519.695 1.509.182.822 993 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 216.954 568.752.422. 2.622 ΔΑΝΙΑ 335.925 610.731.023 1.818 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 665.650 1.044.948.514 1.570 ΙΣΠΑΝΙΑ 435.040 823.414.702 1.893 ΣΟΥΗΔΙΑ 204.809 429.409.134 2.097 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 6.999 6.150.191 879 ΑΥΣΤΡΙΑ 283.747 144.347.461 509 ΥΠΟΛ. ΔΥΤ. ΕΥΡΩΠΗ 634.704 906.110.163 1.428 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 91.319 96.779.685 1.060 ΕΛΒΕΤΙΑ 543.385 809.330.478 1.489 ΜΑΛΤΑ 0 0 ΚΕΝΤΡ. & ΑΝΑΤ. 25.152.512 19.026.522.351 756 ΕΥΡΩΠΗ ΑΖΕΡΜΠΑΪΣΤΑΝ 156.110 84.495.787 541 ΑΛΒΑΝΙΑ 0 0 - ΓΕΩΡΓΙΑ 1.698.423 956.440.771 563 ΠΟΛΩΝΙΑ 199.413 251.579.310 1.262 ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΤΣΕΧΙΑΣ 371.990 610.045.430 1.640 ΣΛΟΒΑΚΙΑ 1.119.101 919.782.241 822 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 1.259.570 1.292.454.528 1.026 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 722.957 569.317.950 787 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 1.235.744 760.517.508 615 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 313.202 257.916.420 823 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ 127.687 257.504.858 2.017 ΟΥΚΡΑΝΙΑ 1.020.632 873.972.870 856 ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΑ 403.960 255.244.494 632 ΜΟΛΔΑΒΙΑ 282.014 220.457.950 782 ΡΩΣΙΑ 11.610.100 8.943.954.827 770 ΚΙΡΓΙΖΙΑ 78.117 55.624.100 712 Πηγιί: ΕΟΚαπνού και ΟΠΕΚΕΠΕ

ΠΙΝΑΚΑΣ 6 : ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΑΑΗΝΙΚΩΝ ΚΑΠΝΩΝ ΚΑΤΑ ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ ΕΤΟΣ 2001 ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΚΙΛΑ ΑΞΙΑ ΔΡΧ. Μ. ΤΙΜΗ ΔΡΧ./ΚΜΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ 17.325.831 20.950.634.563 1.209 ΓΑΛΛΙΑ 939.018 437.462.968 466 ΒΕΛΓΙΟ 1.399.803 2.641.809.242 1.887 ΚΑΤΩ ΧΩΡΕΣ 2.587.423 4.393.733.473 1.698 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6.090.993 7.118.379.425 1.169 ΙΤΑΛΙΑ 1.169.516 1.298.343.616 1.110 ΗΝΩΜ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ 2.934.046 2.148.006.400 732 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 350.991 445.689.472 1.270 ΔΑΝΙΑ 275.549 454.210.439 1.648 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 755.805 1.066.384.319 1.411 ΙΣΠΑΝΙΑ 437.979 593.276.531 1.355 ΣΟΥΗΔΙΑ 57.184 121.367.341 2.122 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 66.600 50.854.052 764 ΑΥΣΤΡΙΑ 260.924 181.117.285 694 ΥΠΟΑ. ΔΥΤ. ΕΥΡΩΠΗ 535.635 900.416.995 1.681 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 107.353 133.143.724 1.240 ΕΛΒΕΤΙΑ 428.282 767.273.271 1.792 ΜΑΛΤΑ 0 0 ΚΕΝΤΡ. & ΑΝΑΤ. 23.173.883 16.470.235.628 711 ΕΥΡΩΠΗ ΑΖΕΡΜΠΑΐΣΤΑΝ 2.666.499 1.479.766.553 555 ΑΛΒΑΝΙΑ 120.918 154.668.562 1.279 ΓΕΩΡΓΙΑ 220.733 171.470.602 777 ΠΟΛΩΝΙΑ 254.523 246.986.856 970 ΔΙΙΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ 523.899 452.933.799 865 ΤΣΕΧΙΑΣ ΣΛΟΒΑΚΙΑ 256.983 209.627.972 816 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 870.412 839.195.040 964 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 415.355 266.597.931. 642 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 300.014 211.394.026 705 ΛΕΤΤΟΝ1Α 304.062 263.875.102 868 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ 80.761 46.292.243 573 ΟΥΚΡΑΝΙΑ 577.160 568.948.914 986 ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΑ 219.346 107.638.748 491 ΜΟΛΔΑΒΙΑ 555.156 305.667.444 551 ΡΩΣΙΑ 11.913.134 8.519.989.524 715 ΚΙΡΓΙΖΙΑ 0 0 Πηγι'ι: ΕΟΚαπνού και ΟΠΕΚΕΠΕ

Η Ευρίοτιαϊκή Ένωση εισάγει τιάνω από 500.000 τόννους μεταποιημένου καπνού, δηλαδή τα Υα περίπου των καταναλωτικών της αναγκών, είναι εισαγόμενο προϊόν. Έτσι παρά το γεγονός όπ κατέχει την Τρίτη θέση στην παγκόσμια παραγωγή, μετά την Κίνα και της ΙΙ.Π.Λ είναι ελλειμματική. Η Ελλάδα παράγει το 40% της κοινοτικής παραγωγής ενώ το 80% της Ελληνικής καπνοπαραγωγής συγκεντρώνεται στα γεωγραφικά διαμερίσματα της Μακεδονίας, της Θράκης και της Στερεάς Ελλάδας. Έτσι η Ελληνική καπνοπαραγωγή αποδεικνύεται σημαντική και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο καπνός και βιομηχανοποιημένα υποκατάστατά του αποτελούν από τα σημαντικότερα εξαγώγιμα ελληνικά προϊόντα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΤΑΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΠΝΟΥ 3.1 ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Με τον όρο marketing, ονομάζεται ένα σύνολο τεχνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται από τη στιγμή που τα προϊόντα παράγονται από τους παραγωγούς μέχρι τη στιγμή που τιαραδίδονται στα χέρια των καταναλω τώ νμ έσα σε αυτές τις δραστηριότητες περιλαμβάνεται και η καθοδήγηση της αγροτικής παραγωγής προς τα προϊόντα εκείνα που ζητούν οι καταναλωτές. Από τον ορισμό αυτό του marketing γίνεται φανερό πως αυτό δεν ασχολείται μόνο με την διάθεση των αγροτικών προϊόντων με την στενή έννοια του όρου, δηλαδή με την πώληση των αγροτικών προϊόντων. Ασχολείται με μια σειρά από δραστηριότητες που αλλάζουν την μορφή και τη φύση των προϊόντων ώστε να φτάσουν στα χέρια του καταναλωτή έτοιμα και προσιτά για κατανάλωση. Τέτοιες δρασττιριότητες είναι η μεταποίηση, οι μεταφορές, η αποθήκευση, η έρευνα αγοράς, η τυποποίηση, η συσκευασία, η διαφήμιση, η πώληση, η τιμολόγηση κ.α που αποτελούν και τις βασικές λειτουργίες του marketing. Βέβαια εκτός από τις λειτουργίες του marketing στο ιράσμα των αντικειμένων περιλαμβάνονται και άλλα σπουδαία αντικείμενα της λειτουργίας της αγοράς όπως είναι : η διαμόρφωση των τιμών και το κόστος marketing των αγροτικών προϊόντων, η συμπεριφορά του καταναλωηί, η δομή αγοράς, οι ςχιρείς marketing και άλλα. Σε αυτό το κεφάλαιο θα ασχοληθούμε, κατά κάποιο τρόπο, με το marketing, και ειδικά με το βιομηχανικό marketing, δηλαδή με τον τρόπο παραγωγι^ς, αγοράς, μεταποίησης και πώλησιις του καπνού. 3.2 ΦΟΡΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΚΑΠΝΟΥ Οι φορείς εμπορίας των καπνών είναι ιδιώτες. Το κράτος δεν έχει κάποια δημόσια επιχείρηστι που να διακινεί τα κατινά. Οι εισαγωγείς έρχονται σε επαφή με ιδιώτες, οι οποίοι είναι οι καπνέμποροι. Οι καπνέμποροι αγοράζουν από τους παραγωγούς τα καπνά τα δίνουν στις καπνικές ΣΕΜΟΣ Α.Β. "ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟιΟΝΤΩΝ" 2001 27

επαχεφήσεις για ετιεξεργασία και από εκεί τα εξάγουν ή τα μετατρέπουν < εμπόρευμα πχ. Τσιγάρα, πούρα. Η αλυσίδα δηλαδή της εμπορίας έχει ως εξής : καττνοτιαραγωγός (φυτώριο, συγκομιδή, δεματοτιοίηση) καπνέμπορας (αγορά, βαθμολόγηση ποιότητας,) καπνικές επιχειρήσεις (επεξεργασία) < βιομηχανοποίηση (τσιγαροποίηση) 3.3 ΣΤΑΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΠΝΟΥ Οι εργασίες που απαιτούνται για την καλλιέργεια και την παραγωγή του καπνού από τον παραγωγό, ολοκληρώνονται σε τέσσερα στάδια τα οποία διαδέχονται το ένα το άλλο. Το κάθε ένα από αυτά τα στάδια παίρνει το όνομά του από τον χώρο όπου γίνονται οι σχετικές εργασίες ;α) το σπορείο, β) ο αγρός, γ) το ξηραιττίριο και δ) η χωραφική αποθήκη.

3.3.1 ΣΠΟΡΕΙΟ ΚΑΠΝΟΥ Είναι γνωστό ότι ο καπνός είναι φυτό μεταφυτεύσιμο,. χρειάζεται δηλαδή να αλλάξει τόπο σε κάποιο στάδιο I ; της ανάπτυξής του. Στο σπορείο παράγονται καπνοφυτάρια τα οποία μεταφυτεύονται στον αγρό. Η I ποιότητα των καπνοφυταρίων επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη της καλλιέργειας. Όλες οι εργασίες και οι φροντίδες που γίνονται στο σπορείο έχουν σκοπό να παραχθούν κατάλληλα καπνοφυτάρια, άφθονα και στην εποχή που τα θέλουμε. Η ε^χή της σποράς αρχίζει μετά τις 20 Φεβρουαρίου μέχρι τον Μάρτιο. Ενώ η εποχή που αρχίζει το φύτεμα είναι 15-20 Μαΐου. Μετά την σπορά ακολουθούν οι φροντίδες στα σπορεία : ποτίσματα, απολύμανση του εδάφους κ.λ.π. Ανάλογα με το τρόπο κατασκευής τους, τα καπνοσπορεία διακρίνονται σε μόνιμα ή πρόχειρα, σε ζεστά ή κρύα και σε καλυμμένα ή ακάλυπτα. 3.3.2. ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΦΡΟΝΤΙΔΕΣ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟ Το χωράφι όπου καλλιεργείται ο καπνός, μαζί με το ξηραντήριο, θεωρούνται τα στάδια της παραγωγής του καπνού, γιατί στον αγρό παράγεται το προϊόν, ενώ στο ξηραντήριο διαμορφώνεται η ποιότητά " ΠΑΣΧΑΛΙΔίΙΧ, Μ. 1985.Ό ΚΑΠΝΟΙ ΚΑΙ 11 ΚΑΛΑ1ΕΡΓΕ1Α ΤΟΥ' ΑΘ11ΝΑ

Στο χωράφι λοιπόν ασχολούμαστε κατά κύριο λόγο με την βιολογία του καπνού και με την παραγωγή του χλωρού προϊόντος των φύλλων του καπνού, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται και τα δυο στοιχεία ποιότητα και ποσότητα. Έτσι οι προσπάθειες μας στον αγρό αποβλέπουν στην εναρμόνιση των δυο αυτών, συνήθως αντιμαχόμενων, θηρίων κάθε παραγωγής, με τελικό σκοπό το άριστο αποτέλεσμα. Βλέπουμε λοιπόν πόσο μεγάλη σημασία αποκτούν όλες οι εργασίες που γίνονται στον αγρό. Ο καπνός που είναι μονοκαλλιέργεια, καλλιεργείται στο ίδιο χωράφι με όλα τα αρνητικά αποτελέσματα (εξάντληση αγρού, υποβάθμιση της υφής του, εμφάνιση ασθενειών κλπ.) σε περιοχές με μεγαλύτερο γεωργικό κλήρο και για να αποφεύγονται όλα τα προηγούμενα αρνητικά αποτελέσματα της συνεχούς μονοκαλλιέργειας καπνών ανατολικού τύπου, συνηθίζεται η αμειψισπορά καπνός - σιτάρι ή διάφορες παραλλαγές της. Η κατάλληλη καλλιερ σιτική τεχνική πρέπει να αποβλέπει στην διατήρηση ισορροπίας μεταξύ της παραγόμενης ποσότητας και της ποιότητας. Έτσι γύρω στον Ιούνιο αρχίζει το "σπάσιμο " δηλαδή το μάζεμα του καπνού. Έπειτα ακολουθεί το "βελόνιασμα" και μετά ο καττνός οδηγείται στο ξηραντήριο του παραγωγού. 3.3.3 ΑΠΟΞΗΡΑΝΣΗ ΚΑΠΝΟΥ Στο ξηραντήριο αποξηραίνονται τα νωπά φύλλα που συλλέγονται από τον αγρό και διαμορφώνεται η ποιότητα του ξηρού προϊόντος. Με την κατάλληλη τεχνική αποξήρανσης μπορεί να βελτιωθεί κάπως η ποιότητα του προϊόντος που παρήχθη στον αγρό, μπορεί όμως και να υποβαθμιστεί τόσο, ώστε το προ'ίόν να μην είναι εμπορεύσιμο*^. Η αποξήρανση των καπνών όλων των τύπων πραγματοποιείται σε τρεις φάσεις που είναι : το κιτρίνισμα των φύλλων, η σταθεροποίηση του χρώματος και η αποξήρανση των νεύρων. Βέβαια η διαδικασία είναι διαφορετική για κάθε τύπου καπνού. '' ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Μ. 1985.Ό ΚΑΠΝΟΣ ΚΑΙ Η ΚΑΑΑΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΘΗΝΑ 30

*Στα Ανατολικά καττνά η συλλογή αρχίζει συνήθως 45-55 μέρες μετά τη μεταφύτευση και διαρκεί άλλες 40-55. Είναι από τις εργασίες που γίνεται υποχρεωτικά χειρονακτικά από τον παραγωγό. Μετά ; ακολουθεί το αρμάθιασμα, που γίνεται είτε στο χωράφι είτε I στο σπίτι του παραγωγού. Είναι απαραίτητη εργασία γιατί στην διάρκειά της γίνεται διαλογή των φύλλιον με ταυτόχρονη απόρριψη των άχρηστων, αλλά και συγκεντρώνονται και ταξινομούνται κατάλληλα τα χλωρά καπνόφυλλα που έχει συλλέξει ο παραγωγός. Τα καπνά αυτού του τύπου αποξηραίνονται στον ήλιο την περίοδο του καλοκαιριού. * Τα καπνά Βιρτζίνια αρχίζουν να ωριμάζουν 70 ημέρες περίπου μετά την μεταφύτευση. Η συλλογή των φύλλων γίνεται κι εδώ με το "χέρι". Μετά την συλλογή τα φύλλα πρέπει το πολύ σε 5-6 ώρες να μπουν σε κασέτα και μετά στον φούρνο, για να μην "ανάψει ο καπ'ν'ός. Τα καπνά Βιρτζίνια αποξηραίνονται σε ειδικά ξηραντήρια γνωστά ως κλίβανος με τεχνητές συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας και αερισμού και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. ϊ* Τα καπνά Μπέρλεϋ ωριμάζουν περίπου 60-70 ημέρες μετά την μεταφύτευση. Στην χώρα μας η συλλογή γίνεται με το χέρς ενώ σε άλλες χώρες γίνεται κοπή καπνοφύτων από την βάση και αποξήρανση ολόκληρου του φυτού, το αρμάθιασμα τον φύλλων γίνεται την ημέρα που συλλέ-?ονται για να μην "ανάψει το φύλλο. Αποξηραίνονται στην σκιά, σε ειδικά μόνιμα ξηραντήρια, με φυσικό αερισμό. 3.3.4. ΧΩΡΙΚΕΣ ΑΠΟΘΗΚΕΣ Τέλος στην αποθήκη του παραγωγού (χωρική αποθήκη) φυλάσσονται τα αποξηραμένα φύλλα και στην συνέχεια, την κατάλληλη εποχή, γίνεται η διαλογή τους σε ποιότητες, η συσκευασία σε χωριστά δεμάτια και η συντήρησή τους μέχρι να αγοραστούν από τους καπνέμπορους. Με τις εργασίες αυτές στην αποθι'ικη γίνεται ανάδειξη της ποιότητας και διαμορφώνονται καπνικές ενότητες δηλαδή ορισμένη ποσότητα καπνού που έχει ορισμένιι ποιότητα. Η διαδοχή όλων των εργασιών παραγωγής του καπνού μοιάζει με αλυσίδα, κάθε κρίκος της οποίας είναι απαραίτητος για την συνοχή της, ώστε ακόμη και η πιο ασήμαντη εργασία της παραγωγικής διαδικασίας να διατηρεί την σημασία της. 31

Βέβαια η καλλιεργητική τεχνική που ακολουθείται στον καπνό διαφέρει ανάλογα με τον τύπο καπνού και την χώρα καλλνιέργειας. 3.4 ΧΩΡΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Είναι το σύνολο των εργασιών που γίνονται από τον καπνοπαραγοογό μετά την αποξήρανση και μέχρι τον χρόνο της εμπορίας του καπνού. Οι εργασίες αυτές είναι η φύλαξη των καπνών, η ποιοτική διαλογή, η συσκευασία και στην συνέχεια η συντήρηση. Οι τρεις πρώτες εργασίες αποβλέπουν στην διαμόρφωση των λεγομένων "καπνικών ενοτήτων" (ορισμένη ποσότητα καπνού που έχει ορισμένη ποιότητα) και η τέταρτη αποβ>.έπει στην συντήρηση αυτών των ποιοτήτων χωρίς υποβάθμισή τους, μέχρι το χρόνο εμπορίας. 3.4.1 ΤΡΟΠΟΣ ΠΩΛΗΣΗΣ Ισχύει η ελεύθερη διαπραγμάτευση των χωρικών καπνών μεταξύ καπνοπαραγωγού και καπνεμπόρων, σύμφωνα πάντα με τους κανονισμούς της Κοινότητας. 3.4.2 Π ΑΓΟΡΑ ΚΑΠΝΟΥ Το κύκλωμα αποθήκευσης και διακίνησης είναι αρκετά πολύπλοκο και ο κύκλος που ξεκινάει με την σύμβαση της εταιρείας με τους παραγωγούς για την αγορά του καπνού και καταλήγει στην εξαγωγή και πώληση των ετοίμων προϊόντων, διαρκεί δυο χρόνια. Το εμπόριο καπνού στην Ελλάδα αρχίζει τον Ιανουάριο και τελειώνει τον Μάιο και αφορά την παραγωγή του προηγούμενου έτους. Μεταξύ του χρόνου παραγωγής και της περιόδου εμπορίας, ο καπνός αποθηκεύεται από τον παραγωγό σε αποθήκες'^. Το εμπόριο του καπνού βασίζεται σε συμβόλαια μεταξύ παραγωγών και εμπόρων που συμφωνούνται πριν από την καλλιεργητική περίοδο. Τα συμβόλαια μπορεί να συμφωνηθούν μεταξύ ενός αγοραστή (καπνέμπορα) ή βιομηχάνου Ε. ΔΗΜΑΡΑ -Δ. ΣΚΟΥΡΑΣ «Η ΚΑΑΑΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΑΘΗΝΑ 1997 32

τσιγάρων και του καλλιεργητή καπνού. Το συμβόλαιο τιεριέχει τρία σημαντικά στοιχεία: > Την τιμή που πρόσφερε ο αγοραστής για τις διάφορες τωιότητες καπνού > Τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή που ο αγοραστής θα μεταφέρει το προϊόν από την αποθήκη του παραγωγού στην δική του και > Μια υποκειμενική πρόβλεψη της ποιοτικής ταξινόμησης της παραγωγής καπνού. Η ποιοτική ταξινόμηση του καπνού του παραγωγού βασίζεται στην υποκειμενική εκτίμηση του αγοραστή. Σε περίπτωση διαφωνίας, παρεμβαίνει μια ειδική ετητροπή του Εθνικού Οργανισμού Καπνού και πραγματοποιεί μια ανεξάρτητη τε)ακή εκτίμηση του προϊόντος. Η παραλαβή, η ζύγιση και οι υπό?χ*ιπες διαδικασίες παράδοσης των χωρικών δεμάτων γίνεται πάντοτε παρουσία ε>α:γκτών του Οργανισμού Καπνού. Ο παραγωγός ή η ομάδα οφείλει να παραδώσει το σύνολο της τιοσότητας στον αγοραστή την συγκεκριμένη ημερομηνία, για την οποία ενημερώνεται εγγράφως από τον αγοραστή, αλλιώς χάνει το δικαίωμα πριμοδότησης. Μέσα σε ένα μήνα, μετά το πέρας της παράδοσης, καταβά>^ιεται από τον αγοραστή υποχρεωτικά με τραπεζικό ή ταχυδρομικό έμβασμα το ποσό της τιμής αγοράς. Η σύμβαση καλλιέργειας υπογράφεται πάντοτε σε τρία αντίτυπα. Ένα παίρνει ο παραγωγός, ένα η επιχείρηση μεταποίησης και ένα το τοπικό Γραφείο Εθνικού Οργανισμού Καπνού. 3.4.3 ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ, ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Ποιότητα στον κατινό ορίζεται: το σύνολο των φυσικών, οργανοληπτικών, οικονομικών και χημικών ιδιοτήτων, οι οποίες τον κάνουν επιθυμητό ή όχι για ένα συγκεκριμένο σκοπό ή χρήση. Ο ποιοτικός έλεγχος γίνεται σε πρώτη φάση από τον παραγωγό, έπειτα από τον καπνέμπορα, την βιομηχανία και τέλος από τον καταναλωτή. Η εκτίμηση της ποιότητας αποτελεί τέχνη και εμπειρία και έχει το στοιχείο της υποκειμενικότητας, στην οποία η επιστήμη μπορεί να συμβάλει ελάχιστα.

Στο τέλος του φθινοπώρου ή αρχή του χειμώνα γίνεται η πρώτη ποιοτική διαλογή των χωρικών καπνών από τους ίδιους τους παραγωγούς. Οι ποιότητες σε αυτό το στάδιο διαλογής είναι δυο : Ρ ποιότητα και 2'' ποιότητα. Στην συνέχεια γίνεται βαθμολόγηση από τον καπνέμπορα. Παλαιότερα γτνόταν από τον Εθνικό Οργανισμό Καπνού. Τώρα ο Οργανισμός επεμβαίνει μόνο σε περίπτωση ένστασης όταν υπάρχει δηλαδή διαιρωνία ως προς την ποιότητα και την τιμή αγοράς. Η επίσκεψη του καπνέμπορα γίνεται στην αποθήκη του παραγωγού και αρχίζει τον Μάρτιο. Ο καπνέμπορας, ελέγχει τα δέματα ένα προς ένα και τα βαθμολογεί. Η βαθμολόγηση γίνεται κρυπτογραφικά, χωρίς να ξέρει ο παραγωγός την I τελική βαθμολόγηση που έκανε ο καπνέμπορας την στιγμή της επίσκεψής του. Χαρτί με την ποιοτική εκτίμηση και την τιμή αγοράς στέλνει σε καθορισμένη χρονική περίοδο ο καπνέμπορας στον παραγωγό. Οι ποιότητες της εμπορικής βαθμολόγησης είναι : ποιότητα 1, 2, 3 και 4.. Σε κάθε βιομηχανία όμως υπάρχει ειδικό προσωπικό που είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο τον καπνών. Δοκιμάζουν, βλέπουν, μυρίζουν και νιώθουν τις διαφορές που αργότερα θα δεχτεί ο αγοραστής. Με αυτόν τον τρόπο αναζητούν τα φύλλα του καπνού που θα καθορίσουν τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά γεύσης του δεματιού όταν θα έχει τελειώσει η επεξεργασία του. Ωστόσο ο ποιοτικός έλεγχος είναι ο πρώτος σε μια μακρά αλυσίδα επιθεωρήσεων και ελέγχων στους οποίους υποβάλλονται τα καπνά πριν γίνουν τσιγάρα. Σε όλες τις φάσεις παραγωγής με δειγματολητπικους ελέγχους εττιβεβαιώνεται η σωστή λειτουργία όλων των αυτοματισμό ελέγχου. Εττίσης σχεδόν όλες οι μηχανές παραγωγής διαθέτουν αυτόματους ελέγχους με απόρριψη όσων προϊόντων δεν πληρούν τις προκαθορισμένες προδιαγραφές, ετητρέποντας να περάσουν στην συσκευασία μόνο προϊόντα άριστης ποιότητας. 3.5 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Τα καττνά μετά την πώληση από τους καττνοπαραγωγούς, μεταφέρονται στις εμπορικές καπναποθήκες όπου ακολουθεί νέα διαλογή, επεξεργασία και δεματοποίηση του

προϊόντος, με σκοπό την τιαρασκευή των " εμπορικών μεριδίων" ανάλογα με τις επιθυμίες των αγοραστριών καπνοβιομηχανιών. Η εργασία αυτή γίνεται συνήθως την θερινή περίοδο ( μετά τον Μάιο) το δε χειμώνα και φθινόπωρο ακολουθούν οι εξαγωγές. Έτσι ο καπνός χρειάζεται ένα έτος παραγωγής και ένα δεύτερο έτος επεξεργασίας και εμπορίας και συνήθως το τρίτο έτος καταλήγει στην βιομηχανία για αξιοποίηση. Τα καπνά Μπέρλεϋ κυρίως και άλλοι τύποι καπνού, όπως τα Βιρτζίνια, μετά την αγορά τους από το καπνεμπόριο υφίστανται ειδική επεξεργασία που λέγεται αναξύρανση. Δεν συνίσταται στα κλασικά ανατολικά καπνά. Η αναξήρανση αποβλέπει στην απολύμανση (αποστείρωση) και τεχνητή ρύθμιση της υγρασίας του ξηρού προϊόντος στο 1θ-11%. Μετά την αναξήρανση, στα Μπέρλεϋ συνήθως και λιγότερο στα Βιρτζίνια, γίνεται απομίσχωση. Αφαιρείται δηλαδή η κεντρική νεύρωση των φύλλων, η οποία είναι χονδρή και ξυλώδεις και δεν μπορεί να κοπεί μαζί με το έλασμα κατά την βιομηχανοποίηση. Τα φύλλα στη συνέχεια συμπιέζονται σε βαρέλια, ερμητικά κλειστά, όπου παραμένουν για ένα -δυο χρόνια υφιστάμενα ορισμένες μεταβολές. Από το βαρέλια διεξάγεται ο καπνός για να χρησιμοποιηθεί στη διαμόρφωση των διαφόρων μειγμάτων ("χαρμάνια ")τα οποία προορίζονται για την παρασκευή των τσιγάρων. Μέχρι την τελική συλλογή και αποστολή των εμπορικών δεμάτων στους πελάτες αυτά παρακολουθούνται και συντηρούνται για να εξασφαλιστεί η σωστή υγρασία τους μέσω της αλαμπούρας που είναι το αναποδογύρισμα των δεμάτων μετά από κάποιο χρονικό διάστημα για να αεριστούν και να μη σαπίσουν. Η μετάδοση υγρασίας μεταξύ των δεμάτων μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα τόσο των χωρικών όσο και των εμπορικών δεμάτων με αποτέλεσμα να σαπίσουν. Κι αυτό μπορεί να γίνει πολύ γρήγορα, δηλαδή η μετάδοση της υγρασίας από ένα σαπισμένο δέμα σε όλα τα γύρω δέματα, λόγω του υφιστάμενου αποθηκευτικού συστήματος, όπου υπάρχει μικρή έως και καθόλου απόσταση μεταξύ τους. ΓΤ αυτό τον λόγο ο καπνός θα πρέπει να αποθηκεύεται κάτω από ειδικές συνθήκες θερμοκρασίας, φωτισμού και υγρασίας, να εξασφαλίζεται ο επαρκής αερισμός του και να επιτρέπεται η πρόσβαση των δεμάτων για την εκτέλεση δειγματοληπτικών ελέγχων και μετρήσεων. Οι μονάδες διακίνησης και αποθήκευσης είναι δέματα από λινάτσα για να χάνουν τι^ν υγρασία τους με φυσικό τρόπο έτσι ώστε να μπορεί ο καπνός να αναπνέει.

3.5.1. ΖΥΜΩΣΗ ΚΑΙ ΩΡΙΜΑΝΣΙΙ Τα φύλλα μετά την αποξήρανση δεν είναι κατάλληλα για να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή καπνιστικών προϊόντων, γιατί δίνουν καυστικό και ερεθιστικό κάπνισμα. Πρέ^ι να υποστούν ζύμωση και ωρίμανση για να αποκτήσουν ελαφρύ και αρωματικό κάπνισμα. Ζύμωση είναι το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο το ξηρό προϊόν του καπνού υφίσταται μια σειρά μεταβολών, οι οποίες γίνονται σχετικά γρήγορα κάτω από ορισμένες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας. Η ωρίμανση ακολουθεί την εμπορική δεματοποίηση και αποθήκευση και κατ' αυτήν συμβαίνουν ανάλογες μεταβολές με την ζύμωση αλλά με πολύ βραδύτερο ρυθμό. Έντονη ζύμωση υφίσταται τα καπνά πούρων και κάπως ηπιότερη τα ανατολικά. Η ζύμωστ] ακολουθείται από ωρίμανση. Τα καπνά Μπέρλεϋ και τα Βιρτζίνια υφίσταται ωρίμανση στα βαρέλια ή κιβώτια όπου τοτιοθετούνται συμπιεσμένα μετά την αναξήρανσή τους. Στον καπνό η ζύμωστ] είναι μια πολύπλοκτι διαδικασία που διαφέρει μεταξύ ποικιλιών και ποιοτήτων στον ίδιο τύπο. Στα Ανατολικά καπνά η ζύμωση αρχίζει την άνοιξη (Μάρτιο) με την άνοδο της θερμοκρασίας και τελειώνει μέσα στο κα)>οκαίρι. Δεύτερη, πολύ ελαφρά ζύμωση μπορεί να επαναληφθεί την άνοιξη του επόμενου έτους. Η ζύμωσιι είναι μια από τις πιο επικίνδυνες και σπουδαιότερες επεξεργασίες του καπνού, που γίνεται μέσα στα φύλλα. Είναι μια οξείδωση και αποξείδωση, τις οποίες παθαίνουν τα φύλλα με ττ]ν αυτοθέρμανση και οι οποίες έχουν μεγάλη επίδραση στην τελική αξία του καπνού. Αν πραγματοποιηθεί σωστά η ζύμωση τα καπνά καλυτερεύουν στο χρώμα, ττ^ν μυρωδιά και γενικότερα στην ποιότιμα. Αν όμως δεν γίνει όπως πρέ^ι τότε τα καπνά ανάβουν, μουχλιάζουν, μαυρίζουν και στο τέλος σαπίζουν. Π ζύμωσιι θα πρέτιει να διαρκεί όσον το δυνατόν περισσότερες εβδομάδες, γιατί τότε τα χημικά φαινόμενα ενεργούν σιγά σιγά, δεν παρουσιάζονται απότομα αποτελέσματα και έχουν ασφαλή πορεία. Η πετυχημένη ζύμωση η οποία διαρκεί 20-30 μέρες το πολύ, χαρίζει στον καπνό άρωμα. Στην ζύμωση των καπνών πούρων η θερμοκρασία είναι υψηλότερη από τα ανατολικά και η υγρασία των φύλλων πολύ υψι^λή. Οι μεταβολές που συμβαίνουν στα φύλλα είναι παρόμοιες με αυτές των ανατολικών καπνών, αλλά η έντασή τους είναι μεγαλύτερη.