γραπτή εξέταση στην ΙΣΤΟΡΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ κατεύθυνσης Τάξη: Γ Λυκείου Τμήμα: Βαθμός: Ονοματεπώνυμο: Καθηγητές: Ο μ ά δ α Α Α.1.1. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με αυτά της στήλης Β. ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β Α) άφιξη Διεθνούς Επιτροπής στην Κρήτη 1) 2-11-1905 Β) παραίτηση Πρίγκιπα Γεωργίου 2) 2-07-1905 Γ) τελεσίγραφο Δυνάμεων προς τους επαναστάτες 3) 14-08-1906 Δ) τέλος επανάστασης Θερίσου 4) Φεβρουάρ. 1906 Ε) ο Γεώργιος Α διορίζει τον Αρμοστή της Κρήτης 5) 12-09-1906 Στ) Συνθήκη του Λονδίνου 6) 14-02-1913 Ζ) ιδιαίτερη συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας 7) 30-05-1913 Η) επίσημη κήρυξη της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα 8)12-10-1912 Θ) άφιξη Δραγούμη ως Γενικού Διοικητή της Κρήτης 9)1-12-1913 Ι) αφαίρεση σημαιών Δυνάμεων Τουρκίας από τη Σούδα 10) 14-11-1913 Α.1.2. Να ορίσετε τις παρακάτω έννοιες : Α) Κοινωνιολογική Εταιρεία Β) Οργανικός Νόμος Γ) Ενωτικό Ψήφισμα (24 Σεπτεμβρίου 1908) Μονάδες 10 Μονάδες 15 Α.2.1. Τι γνωρίζετε για τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Μονάδες 13 Α.2.2. Τι γνωρίζετε για την στέγαση των αστών όπως αυτή διαμορφώθηκε σε συνοικισμούς και οικισμούς των πόλεων. Μονάδες 12 Ο μ ά δ α Β Β1. Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα και τον πίνακα που σας δίνονται και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναζητήσετε τους λόγους της μετανάστευσης των Ελλήνων, κυρίως στις Η.Π.Α., στα τέλη του 19ου αιώνα, και να εκτιμήσετε την έκταση και τα οφέλη που προέκυψαν για την ελληνική οικονομία ως τις αρχές του 20ου αιώνα. Μονάδες 25 α. Η παραγωγική έκρηξη και η κατάρρευση του εμπορίου της ελληνικής σταφίδας ενέτειναν την υπερατλαντική μετανάστευση από τις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές, καθώς και από τις γειτονικές, οι οποίες τους έστελναν εποχικούς εργάτες. Η ελληνική σταφιδοπαραγωγή είχε επωφεληθεί από την επιδημία φυλλοξήρας, που είχε πλήξει τα γαλλικά αμπέλια γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1860 και είχε αποδεκατίσει τη γαλλική παραγωγή. Η Ελλάδα κινήθηκε με τρόπο ώστε να καλύψει το κενό στην παγκόσμια αγορά, όπου οι τρεις κύριοι αγοραστές ήταν η Μεγάλη Βρετανία, η Γερμανία και η Ρωσία. Καθώς οι τιμές του εξαγόμενου προϊόντος ανέβηκαν στα ύψη, η σταφιδοκαλλιέργεια αντικατέστησε την ελαιοκαλλιέργεια όπως και την καλλιέργεια σιτηρών Η ευημερία αφορούσε πρωτίστως τους σταφιδεμπόρους και τους τοκογλύφους και έλαβε τέλος στη δεκαετία του 1890. (Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αι., Αλ. Κιτροέφ, «Η υπερατλαντική μετανάστευση», τ. Α 1 σ. 134). - 1 -
β. Μετανάστευση προς τις Η.Π.Α (1880-1920) Αριθμός Πληθυσμός των % μεταναστών χωρών το 1910 Ελλάδα 370.000 2.800.000 13,2 Ιταλία 4.776.000 34.700.000 12,7 Ισπανία 109.000 20.000.000 0,5 Πορτογαλία 203.000 5.500.000 3,7 Ρουμανία 85.000 7.200.000 1,2 Βουλγαρία 65.000 4.300.000 1,5 (Κ. Τσουκαλά, «Εξάρτηση και αναπαραγωγή», σ.σ. 148-149) γ. Στον πελοποννησιακό και αθηναϊκό Τύπο δημοσιεύονταν τακτικά ιστορίες, όπου περιγραφόταν ο πλούτος αγροτικών περιοχών, χάρη στα εμβάσματα ή την επιστροφή των ίδιων των μεταναστών. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι στα συγκεκριμένα παραδείγματα περιλαμβανόταν η παρακμή της τοκογλυφίας στις επαρχίες, χάρη στα διαθέσιμα σ αυτές τις περιοχές κεφάλαια, τα οποία στέλνονταν από το εξωτερικό. Στην Πελοπόννησο, τα εμβάσματα προκάλεσαν την αναγκαστική πτώση των επιτοκίων από 25% σε 6-8% και την ουσιαστική εξαφάνιση των δανειστών που είχαν αρχίσει να πλουτίζουν. Επίσης αυξήθηκε η αξία της γης και της εργασίας. (Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αι., Αλ. Κιτροέφ, «Η υπερατλαντική μετανάστευση», τ. Α 1 σ. 141-142) Β2. Αφού μελετήσετε τα κείμενα που δίνονται παρακάτω και λάβετε υπόψη τις ιστορικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε τους παράγοντες που οδήγησαν στη βαθμιαία αποδυνάμωση του ρωσικού κόμματος, κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας (1844-1864) Μονάδες 25 Κείμενο Α ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΗΣ 18 ΗΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1844 ΠΕΡΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ Άρθρον 1. Η επικρατούσα θρησκεία εις την Ελλάδα είναι η της Ανατολικής Ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας. Πάσα δε άλλη γνωστή θρησκεία είναι ανεκτή και τα της λατρείας αυτής τελούνται ακωλύτως υπό την προστασία των νόμων, απαγορευμένου του προσηλυτισμού και πάσης άλλης επεμβάσεως κατά της επικρατούσης θρησκείας. Άρθρον 2. Η Ορθόδοξος Εκκλησία της Ελλάδος, κεφαλήν γνωρίζουσα τον Κύριο ημών Ιησού Χριστόν, υπάρχει αναποσπάστως ηνωμένη δογματικώς μετά της εν Κωνσταντινουπόλει μεγάλης και πάσης άλλης ομοδόξου του Χριστού Εκκλησίας, τηρούσα απαραλλάκτως ως εκείναι τους τε ιερούς αποστολικούς και συνοδικούς κανόνας και τας ιεράς παραδόσεις. Είναι δε αυτοκέφαλος, ενεργούσα, ανεξαρτήτως πάσης άλλης Εκκλησίας, τα κυριαρχικά αυτής δικαιώματα, και διοικείται υπό τας Ιεράς Συνόδου Αρχιερέων. Κείμενο Β Από τον Κριμαϊκό πόλεμο η Ρωσία εξήλθε τόσο αποδυναμωμένη ώστε προς το παρόν ο ρόλος της ως ηγέτιδας δύναμης στην Ευρώπη είχε τελειώσει, και στους Έλληνες δεν διέφυγε η αδυναμία της μεγάλης ορθόδοξης δύναμης [ ]. Αφού πια το πρόγραμμα των Ναπαίων για την εσωτερική πολιτική είχε πραγματοποιηθεί ως προς τα κεντρικά του αιτήματα και η ορμητικότητά τους είχε παραλύσει, έχασε τώρα και ο προσανατολισμός της εξωτερικής πολιτικής του ρωσικού κόμματος την ελκυστικότητά του. Και πάλι παρατηρούμε πως οι πολιτικοί ενός κόμματος, ως επιφανείς προσωπικότητες, μπορούν και διατηρούν ένα μέρος των οπαδών τους και παραμένουν εν δράσει, το κόμμα τους όμως εξαφανίζεται από την πολιτική ζωή, επειδή έχουν χαθεί όλες οι προϋποθέσεις της ύπαρξής του. Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. Καλή επιτυχία - 2 -
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤHN ΙΣΤΟΡΙΑ Γ ' ΛΥΚΕΙΟΥ Ο μ ά δ α Α Θέμα Α1 Α.1.1. A 4 B 3 Γ 5 Δ 1 Ε 2 ΣΤ -7 Ζ 10 Η 9 Θ 8 Ι - 6 Α.1.2. α) Σχολικό βιβλίο σελ.: 93 Τα αριστερά κόμματα.. ιδρύσουν κόμμα. β) Σχολικό βιβλίο σελ.: 208 Ένα σοβαρό ζήτημα.. εγκατάστασής του. γ) Σχολικό βιβλίο σελ. : 216-217 Δύο μεγάλα εξωτερικά.. επίσημο ψήφισμα (24 Σεπτεμβρίου 1908). Θέμα Α2 Α.2.1. Σχολικό βιβλίο σελ.: 253-254 Είναι γνωστή η γενοκτονία.. οι Έλληνες του Πόντου. Α.2.2. Σχολικό βιβλίο σελ.: 158-159 Η αστική στέγαση.. για πολλά χρόνια. Ο μ ά δ α Β Θέμα Β1 Σχολικό βιβλίο σελ. : 48 Το 1910 οι πρόοδοι.. εμβασμάτων των μεταναστών. Στοιχεία πηγής : Β1. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα άνοιξαν οι δρόμοι προς την Αμερική και έτσι σημαντικός αριθμός Ελλήνων οδηγήθηκε στην υπερατλαντική μετανάστευση. Ενώ μέχρι τότε οι Έλληνες μετακινούνταν προς τα λιμάνια της Αν. Μεσογείου και Μαύρης Θάλασσας, προς το Δούναβη, τη Νότια Ρωσία, τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο, ξεκινά πλέον η υπερπόντια μετανάστευση, εξαιτίας της παραγωγικής έκρηξης και της σταφιδικής κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, η σταφίδα κατά το β μισό του 19ου αιώνα ήταν το πρώτο προϊόν της Ελλάδας σε εξαγωγές και ολοένα και περισσότεροι αγρότες ασχολούνταν με τη σταφιδοκαλλιέργεια η οποία αντικατέστησε σε πολλές περιπτώσεις την ελαιοκαλλιέργεια και την καλλιέργεια σιτηρών. Ευνοημένοι από αυτήν την έξαρση της σταφιδοκαλλιέργειας ήταν κυρίως οι σταφιδέμποροι, καθώς οι τιμές της σταφίδας συνεχώς αυξάνονταν αλλά και οι τοκογλύφοι, μιας που το πιστωτικό σύστημα της χώρας, ιδίως βέβαια κατά τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας, ήταν συνδεδεμένο με το εμπόριο των αγροτικών προϊόντων και ιδιαίτερα με τις εξαγωγές της σταφίδας. Γεγονός που βοήθησε την ελληνική - 1 -
Θέμα Β2 σταφιδοπαραγωγή ήταν η επιδημία φυλλοξήρας των γαλλικών αμπελιών στα τέλη της δεκαετίας του 1860 με αποτέλεσμα να δεχθεί ισχυρότατο πλήγμα η γαλλική παραγωγή. Το κενό λοιπόν που δημιουργήθηκε στην παγκόσμια αγορά προσπάθησε να το καλύψει η Ελλάδα, με βασικούς αγοραστές τη Μεγάλη Βρετανία (η οποία απορροφούσε το σύνολο σχεδόν των εξαγωγών της σταφίδας), τη Γερμανία και τη Ρωσία. Αυτή όμως η κατάσταση με τη διαρκή άνοδο της τιμής της σταφίδας έληξε τη δεκαετία του 1890, οπότε και παρατηρήθηκε απότομη πτώση της ζήτησης, άρα και της τιμής, της σταφίδας με συνέπεια την οικονομική καταστροφή των σταφιδοπαραγωγών. Η σοβαρή κρίση που δημιουργήθηκε οδήγησε, όπως προαναφέρθηκε, σε κύμα μετανάστευσης κυρίως προς τις Η.Π.Α. προερχόμενο από τις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές και από τις κοντινές σε αυτές, από όπου αντλούνταν εποχικοί εργάτες. Ο πίνακας που δόθηκε δείχνει χαρακτηριστικά το μέγεθος του μεταναστευτικού ρεύματος πέρα από τον Ατλαντικό. Η ολιγάνθρωπη Ελλάδα (2.800.000 κάτοικοι), συγκρινόμενη με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία, έχει πολύ μεγάλο ποσοστιαίο προβάδισμα (13,2%), το οποίο σε απόλυτους αριθμούς μεταφράζεται σε 370.000 μετανάστες. Οι υπόλοιπες χώρες έχουν ποσοστά που κυμαίνονται από μόλις 0,5% έως 3,7%. Η μόνη χώρα η οποία βρίσκεται σε ποσοστά κοντά στην Ελλάδα είναι η γειτονική φτωχή Ιταλία (12,7%) στην οποία υπάρχουν σχετικά παρεμφερείς οικονομικές συνθήκες με την Ελλάδα. Είναι βέβαια ενδιαφέρον ότι το ποσοστό 12,7% αντιστοιχεί στον αριθμό των περίπου 5.000.000 μεταναστών, μια που η Ιταλία είναι μια μεγάλη χώρα με σχεδόν 35.000.000 κατοίκους. Το μεταναστευτικό ρεύμα προς τις Η.Π.Α. προκάλεσε μια σειρά από θετικές συνέπειες στην ελληνική οικονομία ως τις αρχές του 20ου αιώνα και αυτό είναι φανερό από την εμφανή πρόοδο που έχει σημειώσει το 1910. Η υπερπόντια μετανάστευση όχι μόνο εκτόνωσε τις κοινωνικές εντάσεις που δημιούργησε η σταφιδική κρίση αλλά πολύ γρήγορα ενίσχυσε την οικονομία της υπαίθρου μέσω των πολύ σημαντικών εμβασμάτων των μεταναστών ή την επιστροφή των ίδιων των μεταναστών, κάτι που συχνά επισημαίνεται και από τον Τύπο της εποχής. Ακόμη η τοκογλυφία που σε προηγούμενες εποχές ανθούσε οδηγήθηκε σε παρακμή στις επαρχίες, χάρη στα προερχόμενα από το εξωτερικό κεφάλαια που υπήρχαν πλέον σ αυτές. Η πτώση των επιτοκίων στην Πελοπόννησο από 25% σε 6-8% χάρη στα εμβάσματα είναι ενδεικτική της νέας κατάστασης που δημιουργήθηκε και του πλήγματος που δέχθηκαν οι μέχρι τότε δανειστές. Τέλος, ως μια ακόμη θετική συνέπεια, θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυξήθηκε η αξία της γης και της εργασίας. Σχολικό βιβλίο σελ. : 73 Τα πολιτικά κόμματα.. επίκαιρα θέματα. σελ. : 75 Το ρωσικό κόμμα.. από την πολιτική σκηνή. Στοιχεία πηγής : Τα πολιτικά κόμματα, μολονότι μπορούσαν να αναπτυχθούν περαιτέρω μέσα στο νέο συνταγματικό καθεστώς που διαμορφώθηκε μετά το 1844, έδειξαν συμπτώματα στασιμότητας και δεν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες, κάτι που τα οδήγησε σε παρακμή. Στην περίοδο μεταξύ των δύο συνταγμάτων (1844-1864) ουσιαστικά ικανοποιήθηκαν όλα τα αιτήματα του ρωσικού κόμματος, τα οποία είχαν σχέση με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι Ναπαίοι προέβαλλαν σε κάθε περίπτωση τον κίνδυνο για την Ορθοδοξία, όμως στο σύνταγμα του 1844 η ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία αναγνωριζόταν ως επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα. Επίσης, αν και γίνονταν δεκτές οι άλλες γνωστές θρησκείες, απαγορεύονταν ρητά ο προσηλυτισμός και κάθε άλλη ενέργεια που θα μπορούσε να θεωρηθεί επέμβαση κατά της επικρατούσας ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας. Επιπλέον, αν και αναγνωριζόταν η δογματική ενότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος με τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, θεσπιζόταν το «αυτοκέφαλό» της, δηλαδή η διοικητική της αυτοτέλεια, η δυνατότητα της να διαχειρίζεται μόνη τα διοικητικά της θέματα. Έτσι, λοιπόν, καθώς όλα τα μεγάλα εκκλησιαστικά ζητήματα είχαν λυθεί και όλοι οι πολιτικοί πρέσβευαν το ορθόδοξο δόγμα, ένας από τους κύριους λόγους ύπαρξης του ρωσικού κόμματος δεν υπήρχε πλέον, ιδιαίτερα από τη στιγμή που το κόμμα αυτό δεν είχε θέσεις για πιο επίκαιρα θέματα. Το ρωσικό κόμμα είχε κάποια προσωρινά κέρδη μετά την υπόθεση Πατσίφικο, που μείωσε την επιρροή της Αγγλίας στην Ελλάδα, καθώς και κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, όταν ο αγγλογαλλικός ναυτικός αποκλεισμός σε βάρος της Ελλάδας είχε ως αποτέλεσμα το αγγλικό και γαλλικό κόμμα να χάσουν την εμπιστοσύνη αρκετών οπαδών τους. Όμως, η ήττα της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο - 2 -
την αποδυνάμωσε σε τόσο μεγάλο βαθμό ώστε δεν μπορούσε πλέον να παίζει το ρόλο ηγέτιδας δύναμης στην Ευρώπη. Οι Έλληνες αντιλήφθηκαν αμέσως αυτή την αδυναμία της. Έτσι, το ρωσικό κόμμα βρέθηκε πλέον αντιμέτωπο με δύο σοβαρά προβλήματα: από τη μία μεριά, οι κύριες επιδιώξεις του στο επίπεδο της εσωτερικής πολιτικής είχαν πλέον πραγματοποιηθεί, από την άλλη, ο προσανατολισμός της εξωτερικής πολιτικής του, είχε χάσει σε μεγάλο βαθμό την ελκυστικότητά του. Αν και ορισμένοι ρωσόφιλοι πολιτικοί κατάφεραν να διατηρήσουν κάποια επιρροή και να μείνουν ενεργοί. Το ίδιο το ρωσικό κόμμα εξαφανίστηκε από την πολιτική ζωή, επειδή είχαν πλέον εκλείψει όλοι οι λόγοι ύπαρξής του. - 3 -