«ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ»

Γενικό Λύκειο Ελάτειας Σχολικό έτος 2012-2013 1ο τετράµηνο ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» Την εργασία υλοποίησαν οι εξής µαθητές του 2 ου τµήµατος της Α Λυκείου : ΛΟΥΚΑ ΑΚΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΜΠΕΤΑ ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΛΙΤΣΑΡΙ ΜΑΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΕΛΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΙΜΠΙΛΑΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΠΑΠΑΝΤΖΙΜΑΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΟΥΛΙΟΥ ΑΝΝΑ ΣΤΑΥΡΟΥ ΜΙΡΕΛΑ ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΤΣΑΤΣΑΡΩΝΗ ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΑΡΓΥΡΩ ΤΣΕΤΣΟ ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΤΣΙΑΜΗ ΗΛΙΑΝΑ ΦΙΛΙΝΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΧΡΙΣΤΟ ΟΥΛΑΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟ ΟΥΛΑΚΟΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΨΕΥΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΨΕΥΤΗ ΦΡΕΙ ΕΡΙΚΗ Υπεύθυνοι καθηγητές : Σβώλη Κωνσταντίνα ΠΕ09 Βιλλιώτης Ανδρέας ΠΕ04

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 4 ΟΜΑ ΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ 5 1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ 1.1 ΑΝΤΙΠΡΑΓΜΑΤΙΣΜΟΣ - Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 6 1.2 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α 7 1.3 ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ 8 2 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 2.1 ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ 20 ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 9 2.2 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΑΧΜΗΣ 9 2.3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩ 9 2.4 ΤΑ ΤΡΑΠΕΖΟΓΡΑΜΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩ 10 2.5 ΤΑ ΚΕΡΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩ 10 3 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 3.1 ΜΕΣΟ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 11 3.2 ΜΟΝΑ Α ΜΕΤΡΗΣΗΣ 11 3.3 ΜΕΣΟ ΙΑΦΥΛΑΞΗΣ ΑΞΙΩΝ 11 3.4 ΜΕΣΟ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΛΗΡΩΜΩΝ 11 4 ΕΙ Η ΧΡΗΜΑΤΟΣ 4.1 ΤΑ ΚΕΡΜΑΤΑ 11 4.2 ΤΑ ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ 11 4.3 ΤΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟ ΧΡΗΜΑ 11 5 ΜΟΡΦΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 5.1 ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟ 12 5.2 ΨΕΥ ΟΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟ 13 5.3 ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΟ 14 5.4 ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΕΡΜΑΤΑ 14 5.5 ΕΠΙΤΑΓΕΣ 15 5.6 ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΕΣ 16 6 ΠΛΑΣΤΙΚΟ ΧΡΗΜΑ 6.1 ΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΑΡΤΑ 17 6.2 ΧΡΕΩΣΤΙΚΕΣ ΚΑΡΤΕΣ 18 6.3 ΠΡΟΠΛΗΡΩΜΕΝΕΣ 18 2

7 ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ 7.1 ΙΣΤΟΡΙΑ 20 7.2 ΚΡΙΤΙΚΗ 20 7.3 ΑΝΤΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ 21 8 ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ 8.1 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ 22 8.2 ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ 22 8.3 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ 22 8.4 ΠΡΑΣΙΝΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ 22 8.5 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΣΕ ΑΤΟΜΙΚΟ 22 8.6 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕ Ο 22 9 ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 9.1 ΤΡΑΠΕΖΑ 23 9.2 ΕΙ Η ΤΡΑΠΕΖΩΝ 23 9.3 TΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΛΑΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ 24 9.4 ΙΑΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΑΓΟΡΑ 24 9.5 ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑ 25 9.6 ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ 25 9.7 ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΣΕ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ 25 9.8 ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 27 9.9 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ 27 10 ΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ-ΕΥΡΩΖΩΝΗ 10.1 ΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΝΤ 31 10.2 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 33 10.3 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ 35 10.4 G7 / G8 KAI G20 36 10.5 ΕΥΡΩΖΩΝΗ 37 10.6 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ 37 11 ΞΕΠΛΥΜΑ ΜΑΥΡΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 11.1 ΜΑΥΡΟ ΧΡΗΜΑ 41 11.2 ΞΕΠΛΥΜΑ ΜΑΥΡΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 41 11.3 ΤΟ ΠΑΡΑΕΜΠΟΡΙΟ 43 11.4 ΤΟΚΟΓΛΥΦΙΑ 44 11.5 ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ 44 11.6 ΦΟΡΟ ΙΑΦΥΓΗ 45 11.7 ΣΩΜΑ ΙΩΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ 47 3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 49 Πρόλογος «Το χρήµα είναι κάτι το µοναδικό. Είναι µαζί µε την αγάπη η µεγαλύτερη πηγή χαράς για τον άνθρωπο και µαζί µε το θάνατο η µεγαλύτερη ανησυχία». Όλοι οι λαοί από τον καιρό της εµφάνισής του καταπιέζονται µε δύο τρόπους: είτε είναι άφθονο και πολύ αναξιόπιστο, είτε αξιόπιστο και πολύ σπάνιο. Για πάρα πολλούς όµως είναι και τα δύο: και αναξιόπιστο και σπάνιο. Η συνεχιζόµενη οικονοµική κρίση στη χώρα µας, σε συνδυασµό µε το αβέβαιο µέλλον και την ανασφάλεια, έχει στρέψει το ενδιαφέρον των πολιτών σε θέµατα που αφορούν την οικονοµία, τον τρόπο που λειτουργεί, τις τράπεζες, το χρήµα. Η κρίση έφερε την αφύπνιση. Η δηµοσιογράφος Μαρία Κατσουλάκη, σε άρθρο της στην εφηµερίδα «Καθηµερινή» παραθέτει τα λόγια του Χα Τζουν Τσανγκ, δηµοφιλή Νοτιοκορεάτη οικονοµολόγου που διδάσκει στο Κέιµπριτζ, ο οποίος χρησιµοποιεί µια πολύ εύστοχη µεταφορά για να επισηµάνει την στροφή του κόσµου στο διάβασµα και την ενδελεχή ενηµέρωση όσον αφορά τα θέµατα οικονοµίας. «Είναι σαν να έχουµε µια ωραία εσπρεσιέρα», τονίζει ο Χα-Τζουν, «Όσο λειτουργεί όλα πάνε καλά και κανείς δεν ενδιαφέρεται να καταλάβει τον µηχανισµό της. Αν όµως χαλάσει, τότε είµαστε υποχρεωµένοι να έχουµε µια γενική ιδέα για το πώς δουλεύει και τι µπορεί να προκάλεσε τη βλάβη. Το ίδιο γίνεται και µε την οικονοµία». Η οµάδα µας λοιπόν, προσπάθησε να ερευνήσει το θέµα της συγκεκριµένης εργασίας αντιλαµβανόµενη ότι σήµερα ένας συνειδητοποιηµένος πολίτης πρέπει να έχει γνώση για το τι συµβαίνει γύρω του. Ερευνήσαµε το θέµα µε τέτοιο τρόπο ώστε να πετύχουµε µια πρώτη προσέγγιση του και φυσικά µε στόχο τον τελικό αποτέλεσµα να αποτελέσει το πεδίο για µια καλύτερη εµβάθυνση στο µέλλον. Επίσης, θα πρέπει να τονίσουµε ότι, το αποτέλεσµα της προσπάθειάς µας κινήθηκε µέσα στα πλαίσια των περιορισµένων γνώσεων, χρόνου και µέσων που διαθέταµε. 4

ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑ Α: ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΑΤΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-2013 ΟΜΑ ΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΠΡΩΤΗ ΟΜΑ Α : Συνοπτική Ιστορία του Χρήµατος Σταύρου Μαρία Λεµονιά Στεργίου Κωνσταντίνα Χατζή Ευαγγελία Χριστοδουλάκος ηµήτρης Ψεύτη Βασιλική ΕΥΤΕΡΗ ΟΜΑ Α : Λειτουργίες Είδη Μορφές Χρήµατος Οικονόµου Ελένη Παπαντζίµας Χρυσόστοµος (Άκης) Τσιάµη Ηλιάνα Φιλίντας Κωνσταντίνος Ψεύτη Φρειδερίκη ΤΡΙΤΗ ΟΜΑ Α : Τραπεζικό Σύστηµα ιεθνείς Οικονοµικοί Οργανισµοί Ευρωζώνη Οικονόµου Μαρία Παπανικολάου Τριαντάφυλλος Τσατσαρώνη Πολυξένη-Αργυρούλα Τσέτσο Πηνελόπη Χριστοδουλάκος Γιώργος ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΜΑ Α : Ξέπλυµα Μαύρου Χρήµατος - Φοροδιαφυγή Λουκαδάκος Στέλιος Μπέτα Ιωάννα Μπιλιτσάρι Μάριος Πολυχρόνης ηµήτρης Σουλίου Άννα 5

Χρήμα αποτελεί καθετί που έχει τη γενική αποδοχή ως μέσο συναλλαγών και διακανονισμού χρεών. 1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Η φυσική µορφή των χρηµατικών στοιχείων µπορεί να διαφέρει, και διαφορετικές µορφές χρηµάτων έχουν υπάρξει ιστορικά. Για παράδειγµα, σε κάποιους αρχαίους πολιτισµούς χρησιµοποιούσαν κοχύλια ως χρήµα, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσµίου χρησιµοποιούσαν τσιγάρα ως χρήµα, και ούτω καθ εξής. 1.1. ΑΝΤΙΠΡΑΓΜΑΤΙΣΜΟΣ - Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Πριν από χιλιάδες χρόνια, κατά τη λίθινη εποχή, οι Ευρωπαίοι πρόγονοί µας ζούσαν ως κυνηγοί και αγρότες. Τα µέταλλα δεν είχαν ανακαλυφθεί και έτσι κυνηγούσαν και καλλιεργούσαν τη γη µε πέτρινα εργαλεία. Οι άντρες και οι γυναίκες της εποχής αυτής αντάλλασαν µεταξύ τους αγαθά: για παράδειγµα, ένας κυνηγός µπορούσε να ανταλλάξει δέρµατα ζώων µε καρπούς από έναν αγρότη, ή ένας ψαράς µπορούσε να ανταλλάξει διακοσµητικά κοχύλια µε ένα πέτρινο τσεκούρι από έναν κυνηγό. Η συναλλαγή αυτή είναι γνωστή ως αντιπραγµατισµός. Κατά τις συναλλαγές τους στην αρχαιότητα οι άνθρωποι είχαν καθιερώσει το ανταλλακτικό σύστηµα βάσει του οποίου ο παραγωγός ενός προϊόντος αντάλλαζε τα επιπλέον προϊόντα µε προϊόντα άλλου παραγωγού. Η µέθοδος της ανταλλαγής αγαθών χρονολογείται σε τουλάχιστον 100.000 χρόνια πριν, αν και δεν υπάρχει κανένα ιστορικό στοιχείο που να αποδεικνύει την ύπαρξη µιας κοινωνίας ή οικονοµίας που βασίζονταν µόνο στη µέθοδο αυτή. Πολλοί πολιτισµοί σε όλο τον κόσµο ανέπτυξαν τελικά τη χρήση χρηµάτων των οποίων η αξία βασίζονταν στην αξία του υλικού από το οποίο ήταν φτιαγµένα. Ο σίγλος ή σέκελ ήταν αρχικά µια µονάδα χρήµατος αλλά και µονάδα βάρους. Η πρώτη χρήση του όρου προήλθε από τη Μεσοποταµία γύρω στο 3000 π.χ. Κοινωνίες στην Αµερική, την Ασία, την Αφρική και την Αυστραλία άρχισαν να χρησιµοποιούν όστρακα ως χρήµα. Πολλά αντικείµενα έχουν χρησιµοποιηθεί ως χρήµατα, από τα φυσικά λιγοστά πολύτιµα µέταλλα έως κοχύλια και από τσιγάρα έως τα εξ ολοκλήρου τεχνητά χρήµατα όπως τα χαρτονοµίσµατα. 6

Τα πρώτα νοµίσµατα-κέρµατα κατασκευάστηκαν πριν περίπου 2.600 χρόνια στη Μικρά Ασία. Ήταν κατασκευασµένα αρχικά από χαλκό, κατόπιν από σίδηρο και αυτό επειδή ο χαλκός και ο σίδηρος ήταν ισχυρά υλικά που χρησιµοποιήθηκαν για την κατασκευή όπλων. Η χρηµατική αξία των νοµισµάτων προέκυπτε από την αξία του µετάλλου από το οποίο ήταν κατασκευασµένο. 1.2. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Μεταλλικά νοµίσµατα αρχίζουµε να συναντάµε από το 2000 π.χ. στην Μεσόγειο. Συνήθως ήταν κατασκευασµένα από µπρούντζο και είχαν την µορφή κάποιου κατοικίδιου ζώου. Τα νοµίσµατα αυτά διαδόθηκαν πολύ γρήγορα, πράγµα του µας κάνει να υποθέσουµε ότι χρησίµευαν στις εµπορικές ανταλλαγές, αφού το εµπόριο άνθιζε την εποχή εκείνη. Επειδή είχαν ένα σχεδόν σταθερό µέγεθος και βάρος, αποτελούσαν ένα πρωτόγνωρο µα και ιδανικό µέσο ανταλλαγής, αφού οι ανταλλαγές γίνονταν µε απλή µέτρησή τους όταν άλλαζαν χέρια. Τα πρώτα νοµίσµατα κυκλοφόρησαν στην Λυδία περίπου από το 650-620 π.χ. επί Βασιλέως Αλυάττη Β'. Είχαν σχήµα φυσικό, άµορφο, καθώς αποτελούντο από θρύµµατα κεχριµπαριού που έφεραν τη σφραγίδα του βασιλιά, και µέχρι το 620 π.χ. χωρίς άλλες απεικονίσεις. Μετά το 620 π.χ. εµφανίζονται τα πρώτα νοµίσµατα από χρυσό, σε διάφορα µεγέθη που χρησίµευαν ως µέσο πληρωµής των έµµισθων πολεµιστών. Η κατασκευή τους απαιτούσε µια προκαθορισµένη ποσότητα σκόνης χρυσού, που την έλιωναν και την σφράγιζαν µε την προτοµή του βασιλιά. Από την κυκλοφορία τέτοιων νοµισµάτων απόκτησε ο βασιλιάς Κροίσος την φήµη του, σύµφωνα µε την οποία είχε αµύθητα πλούτη στην διάθεσή του. ραχµή της Αίγινας, περ. 404 π.χ. Ασηµένια νοµίσµατα κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά το 550 π.χ. στην Μικρά Ασία, και στην Αίγινα. Είχαν επάνω τους µια προτοµή λιονταριού ή ταύρου στην Μικρά Ασία, και µια χελώνα στην Αίγινα. Τα πιο διαδεδοµένα νοµίσµατα στην αρχαία Ελλάδα ήταν οι «χελώνες» από την Αίγινα, τα «Ιππάρια» (πουλάρια) από την Κόρινθο και οι «Γλαύκες» (κουκουβάγιες) από την Αθήνα. Στις Ελληνικές αποικίες κόβονταν τοπικά νοµίσµατα, όπως στις Συρακούσες, στη Σικελία και αλλού. Μέχρι το 400 π.χ. τα νοµίσµατα έγιναν το κατεξοχήν µέσο συναλλαγής σε ολόκληρη την αρχαία Ελλάδα, χωρίς όµως να επιβάλλεται ένα συγκεκριµένο νόµισµα. Απλά, σε κάθε περιοχή χρησιµοποιούσαν κάποιο συγκεκριµένο νόµισµα περισσότερο από τα άλλα. Με την πάροδο του χρόνου άρχισε να επικρατεί το Τετράδραχµο της Αττικής που ζύγιζε 17 7

γραµµάρια καθώς και άλλα νοµίσµατα ονοµαστικής αξίας ενός Οβολού, δέκα και δώδεκα δραχµών. Ταυτόχρονα εξελίσσεται η καλλιτεχνική επεξεργασία των νοµισµάτων που τώρα τα διακοσµούσαν διάφορες µορφές θεών και ζώων. Η κοπή τους γίνεται µε την βοήθεια του σφυριού και του αµονιού, γιαυτό και πολλά από τα νοµίσµατα της εποχής αυτής δεν έχουν άρτια εικόνα, ενώ το σχήµα τους δεν είναι πάντα ακριβώς στρογγυλό. Η απεικόνιση του βασιλιά στην Ελλάδα αρχίζει να συνηθίζεται από την εποχή των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ως πρώτη ύλη συνέχισε να χρησιµοποιείται το ασήµι, ενώ τα µικρά νοµίσµατα ήταν από χαλκό και είχαν ονοµαστική αξία µεγαλύτερη της υλικής τους αξίας. Στην Ρωµαϊκή εποχή τα ελληνικά νοµίσµατα κατασκευάζονται από χαλκό ή µπρούντζο, ενώ ο άργυρος σπανίζει. Αυτά τα πρώιµα νοµίσµατα περιείχαν συγκεκριµένη ποσότητα µετάλλου µε ορισµένη αξία και για τη διασφάλιση της ποσότητάς τους, τα κέρµατα έφεραν τη σφραγίδα του βασιλιά ή της πόλης ή της χώρας που τα εξέδιδε. Τα κέρµατα ήταν πρακτικά γιατί µπορούσαν να µετρηθούν και να ζυγιστούν και αποτελούσαν ένα αξιόπιστο και αποτελεσµατικό µέσο ανταλλαγής. 1.3. ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ Στην αρχαία Ρώµη, η παραγωγή κερµάτων γινόταν στο ναό της Ήρας Μονήτας εξού και η αγγλική λέξη «money». Αργότερα, καθώς επεκτεινόταν η Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία, άνοιξαν και άλλα νοµισµατοκοπεία και τα ίδια ρωµαϊκά κέρµατα γίνονταν δεκτά σε όλη την Ευρώπη. Στη συνέχεια, µε την εµφάνιση των εθνών της Ευρώπης, κάθε χώρα ήλεγχε τα δικά της νοµίσµατα. 2. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Η µέθοδος της χρήσης νοµισµάτων, ως χρήµα, µε βάση την αξία του υλικού από το οποίο ήταν φτιαγµένα τελικά εξελίχθη στη µέθοδο του αντιπροσωπευτικού χρήµατος. Αυτό 8

συνέβη επειδή οι έµποροι χρυσού και αργύρου ή οι τράπεζες άρχισαν να εκδίδουν αποδείξεις στους καταθέτες εξαργυρώσιµες µε χρήµατα ουσιαστικής αξίας - τα οποία είχαν κατατεθεί. Τελικά, αυτές οι αποδείξεις έγιναν ευρέως αποδεκτές ως µέσο πληρωµής και ξεκίνησαν να χρησιµοποιούνται ως χρήµα. Τα χάρτινα χρήµατα ή τραπεζογραµµάτια χρησιµοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην Κίνα, κατά τη διάρκεια της υναστείας των Σονγκ. Αυτά τα τραπεζογραµµάτια, γνωστά ως "Jiaozi" εξελίχθηκαν από χρεόγραφο που είχαν χρησιµοποιηθεί από τον 7ο αιώνα µ.χ., ωστόσο, δεν είχαν σταµατήσει τη χρήση των νοµισµάτων ουσιαστικής αξίας. Στην Ευρώπη τα πρώτα τραπεζογραµµάτια εξεδόθησαν από τη Stockholms Banco το 1661 και χρησιµοποιήθηκαν παράλληλα µε κέρµατα. Η ευκολία των συναλλαγών που παρείχε η έκδοση των τραπεζογραµµατίων από τις τράπεζες καθιέρωσε τα χαρτονοµίσµατα σε ευρεία και κοινώς αποδεκτή συναλλακτική πρακτική. Μ αυτό το νοµισµατικό σύστηµα, όπου το µέσο συναλλαγής είναι χαρτιά, τα οποία µπορούν να µετατραπούν σε προκαθορισµένες, σταθερές ποσότητες χρυσού, αντικαταστάθηκε η χρήση των χρυσών νοµισµάτων ως χρήµατος µεταξύ του 17ου και 19ου αιώνα στην Ευρώπη. Αυτά τα πιστοποιητικά χρυσού νοµιµοποιήθηκαν ως χρήµα και η ρευστοποίησή τους σε χρυσό αποθαρρύνθηκε. Στις αρχές του 20ου αιώνα όλες σχεδόν οι χώρες υιοθέτησαν αυτό το σύστηµα όπου για τα πιστοποιητικά που εξέδιδαν, υπήρχε προκαθορισµένη ποσότητα χρυσού προς εξαργύρωση. Μετά τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο, µε τη διάσκεψη του Bretton Woods, οι περισσότερες χώρες υιοθέτησαν τα χρήµατα Fiat των οποίων η τιµή είχε καθοριστεί σύµφωνα µε το δολάριο ΗΠΑ. Το αµερικανικό δολάριο µε τη σειρά του καθορίστηκε σε σχέση µε το χρυσό. Το 1971, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έπαυσε τη µετατρεψιµότητα του δολαρίου ΗΠΑ σε χρυσού. Μετά από αυτό, πολλές χώρες ακολούθησαν το παράδειγµα των ΗΠΑ και η πλειονότητα των χρηµάτων παγκοσµίως σταµάτησε να υποστηρίζεται από αποθέµατα χρυσού. Αρχίζει η εποχή των κυµαινόµενων συναλλαγµατικών ισοτιµιών, οι οποίες προσδιορίζονται από τις συνθήκες αγοράς και ζήτησης στην αγορά συναλλάγµατος (προσφορά και ζήτηση νοµισµάτων). 2.1. ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ 20 ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Πριν από την εισαγωγή του Ευρώ, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είχαν τα δικά τους κέρµατα και χαρτονοµίσµατα, δηλαδή το δικό τους νόµισµα. Για τα ταξίδια και το εµπόριο µεταξύ των χωρών, ήταν απαραίτητη η µετατροπή χρηµάτων ταυτόχρονα µε την αλλαγή χώρας, Στην Ιταλία πλήρωνες µε λιρέτες, στη Γερµανία µε γερµανικά µάρκα κ.ο.κ. αλλά αν έφευγες και πήγαινες στην Αυστρία έπρεπε να µετατρέψεις τα µάρκα σε αυστριακά σελίνια! 2.2. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΑΧΜΗΣ Η δραχµή υπήρξε η νοµισµατική µονάδα των αρχαίων Ελλήνων και αντιστοιχούσε σε δέσµη σιδερένιων ή χάλκινων οβολών. Στις αρχές του 7ου αιώνα π.χ. ο Φείδων έκοψε στην Αίγινα νόµισµα που ισοδυναµούσε µε 6 οβολούς. Το νόµισµα αυτό ονοµάστηκε δραχµή γιατί οι 6 οβολοί που το αποτελούσαν γέµιζαν το ανθρώπινο χέρι (δραξ- χούφτα, το κοίλον της παλάµης). 9

http://www.blogger.com/post-edit.g?blogid=5923795904008434468&postid=1239718488886659987ο Φείδων αφιέρωσε στο ναό της θεάς 'Ήρας στο 'Αργος δέσµη οβολών ως συµβολική εκδήλωση της πρόθεσής του να αποσύρει τους οβολούς από την κυκλοφορία για χάρη του νέου νοµίσµατος. Αργότερα, περί τα τέλη του ιδίου αιώνα, οι 'Έλληνες της Μικράς Ασίας µαζί µε Λύδιους επινόησαν για πρώτη φορά το νόµισµα µε την µορφή που γνωρίζει σήµερα ο κόσµος. Στο νεότερο ελληνικό κράτος, µε το διάταγµα της 8ης Φεβρουαρίου 1833 επί αντιβασιλείας 'Οθωνος, εισήχθη η δραχµή για πρώτη φορά ως νοµισµατική µονάδα. Οι 'Έλληνες µαζί της διήνυσαν µία κοινή πορεία εκατοντάδων χρόνων. Το βράδυ της 31ης εκεµβρίου 2001 η δραχµή έφυγε οριστικά από τη ζωή µας και το ευρώ άρχισε τη δική του πορεία. 2.3. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩ Από την 1η Ιανουαρίου 1999 το ευρώ (σε λογιστική µορφή) υιοθετήθηκε ως το εθνικό νόµισµα έντεκα κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερµανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Λουξεµβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία και Φινλανδία). Τα έντεκα αυτά κράτη επιλέχθηκαν να συµµετάσχουν στην Ευρωπαϊκή Νοµισµατική Ένωση µε απόφαση του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις αρχές Μαΐου του 1998, αφού είχαν εκπληρώσει τα κριτήρια σύγκλισης που προβλέπονταν στη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Στις 19 Ιουνίου 2000, στο πλαίσιο της Συνόδου του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Santa Maria da Feira, η Ελλάδα έγινε δεκτή ως το δωδέκατο µέλος της ζώνης του ευρώ από την 1η Ιανουαρίου 2001, αφού εκτιµήθηκε ότι πληρούσε τα κριτήρια σύγκλισης. Ταυτόχρονα καθορίστηκε η αµετάκλητη ισοτιµία (τιµή) µετατροπής της δραχµής σε ευρώ (1 ευρώ = 340,750 δραχµές), η οποία ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 2001, και ταυτίζεται µε την κεντρική ισοτιµία της δραχµής έναντι του ευρώ στο Μηχανισµό Συναλλαγµατικών Ισοτιµιών η οποία ίσχυσε µετά τις 17 Ιανουαρίου 2000. Από την 1 η Μαρτίου 2002 όλες οι συναλλαγές γίνονται µόνο σε ΕΥΡΩ, ενώ η ΡΑΧΜΗ παύει οριστικά να κυκλοφορεί ως νόµιµο χρήµα. 10

2.4. ΤA ΤΡΑΠΕΖΟΓΡΑΜΜΑΤΙΑ ΕΥΡΩ Οι απεικονίσεις των τραπεζογραµµατίων ευρώ ανακοινώθηκαν το εκέµβριο του 1996 από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο. Υπάρχουν 7 τραπεζογραµµάτια σε διαφορετικά χρώµατα και µεγέθη, αξίας 500, 200, 100. 50, 20, 10 και 5 ευρώ. Τα τραπεζογραµµάτια αυτά έχουν ενιαία εµφάνιση σε όλη τη ζώνη του ευρώ, σε αντίθεση δηλαδή µε τα κέρµατα ευρώ, που δεν φέρουν εθνικές απεικονίσεις στη µία τους όψη. Οι απεικονίσεις στις 7 αξίες τραπεζογραµµατίων αφορούν αρχιτεκτονικούς ρυθµούς επτά διαφορετικών περιόδων της ευρωπαϊκής πολιτισµικής ιστορίας που αποδίδονται µε τρία βασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία: παράθυρα, πύλες και γέφυρες. Τα παράθυρα και οι πύλες συµβολίζουν το ανοιχτό πνεύµα συνεργασίας στην Ευρώπη, ενώ οι γέφυρες την επικοινωνία και αλληλεγγύη µεταξύ των ευρωπαϊκών λαών, καθώς και µεταξύ της Ευρώπης και όλων των άλλων χωρών του κόσµου. 2.5. ΤΑ ΚΕΡΜΑΤΑ ΕΥΡΩ Υπάρχουν οκτώ αξίες κερµάτων ευρώ (1, 2, 5, 10, 20, 50 λεπτά, 1 και 2 ευρώ). Τα κέρµατα ευρώ, σε αντίθεση µε τα τραπεζογραµµάτια που έχουν ενιαία εµφάνιση, έχουν µόνο µια όψη κοινή σε όλα τα κράτη-µέλη της ζώνης του ευρώ. Η άλλη όψη φέρει απεικονίσεις που σχετίζονται µε την εθνική ταυτότητα της κάθε χώρας. Όλα τα κέρµατα µπορούν να χρησιµοποιηθούν και στα 12 κράτη-µέλη της ζώνης του ευρώ ανεξάρτητα από την παράσταση της εθνικής όψης τους. Τα σχέδια της ενιαίας όψης των κερµάτων ευρώ επιλέχθηκαν το 1997, από προτάσεις που υπέβαλαν όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συµβολίζουν την ενότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η επιλογή των σχεδίων για την εθνική όψη έγινε το Μάιο 2000, από τον Υπουργό Εθνικής Οικονοµίας και τον ιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, ύστερα από εξέταση ενός αριθµού προτάσεων που είχαν επιλεγεί από Ειδική Γνωµοδοτική Επιτροπή και από το Συµβούλιο Νοµισµατικής Πολιτικής της Τράπεζας της Ελλάδος. Οι εθνικές όψεις των οκτώ ελληνικών κερµάτων φιλοτεχνήθηκαν από τον γλύπτη του Ιδρύµατος Εκτύπωσης Τραπεζογραµµατίων κα Αξιών (ΙΕΤΑ) της Τράπεζας της Ελλάδος, Γεώργιο Σταµατόπουλο, και περιλαµβάνουν θέµατα από την αρχαία και τη νεότερη ελληνική ιστορία. Κάθε ονοµαστική αξία έχει διαφορετικό σχέδιο. 11

Ορισµός Χρήµατος Με τον όρο χρήµα, εννοούµε καθετί που έχει τη γενική αποδοχή ως µέσο συναλλαγών και διακανονισµού χρεών. 3. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 3.1.Μέσο Συναλλαγών Το χρήµα είναι το µέσο συναλλαγής για τα αγαθά και τις υπηρεσίες. Είναι αποτελεσµατικότερο από τον αντιπραγµατισµό που κάνει σπατάλη πόρων. 3.2.Μονάδα Μέτρησης Το χρήµα είναι µονάδα στην οποία εκφράζονται οι τιµές και καταγράφονται οι λογαριασµοί 3.3.Μέσο ιαφύλαξης Αξιών Το χρήµα µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την πραγµατοποίηση µελλοντικών αγορών 3.4.Μέσο Πραγµατοποίησης Μελλοντικών Πληρωµών Το χρήµα είναι διαχρονική µονάδα µέτρησης: ίνει τη δυνατότητα δανείων και πιστώσεων. 4.ΕΙ Η ΧΡΗΜΑΤΟΣ ιακρίνουµε τρία είδη χρήµατος: 4.1.Τα κέρµατα: κατασκευάζονται στα νοµισµατοκοπεία, από µικρή ποσότητα µετάλλου, η αξία της οποίας είναι µηδαµινή σε σχέση µε την ονοµαστική αξία του κέρµατος. Τα κέρµατα της ευρωζώνης έχουν µία κοινή και µία εθνική όψη. 4.2.Τα χαρτονοµίσµατα: Τα χαρτονοµίσµατα που κυκλοφορούν στην ευρωζώνη είναι πανοµοιότυπα. Υπάρχουν 7 χαρτονοµίσµατα ευρώ, ονοµαστικής αξίας από 5 ως 500 ευρώ, που εκδίδονται από την κεντρική ευρωπαϊκή τράπεζα και από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες. 4.3.Το λογιστικό χρήµα: επιταγές, εµβάσµατα, πληρωµή µέσω τραπεζικών καρτών (ή άλλως πλαστικό χρήµα) κ.λπ. 12

5. ΜΟΡΦΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Βασικές µορφές χρήµατος ιαχρονικά, το χρήµα έχει πάρει διάφορες µορφές. Ο βαθµός εξέλιξης κάθε κοινωνίας, συνοδεύτηκε και µε τη χρήση διαφορετικών µέσων, που λειτούργησαν σαν µέσα συναλλαγών και πληρωµών. Οι τρεις βασικότερες µορφές του είναι: Περιεκτικό Ψευδοπεριεκτικό Παραστατικό Αναλυτική περιγραφή των µορφών 5.1. ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟ Η πρώτη εµφάνιση του χρήµατος είχε τη µορφή κάποιου φυσικού αγαθού ή εµπορεύµατος. Πρόκειται για το εµπορευµατικό ή περιεκτικό χρήµα ή χρήµα αγαθό. Ένα σηµαντικό πλήθος αγαθών (δέρµατα, ζώα, γεωργικά προϊόντα, αλάτι κ.ά.), χρησιµοποιήθηκε ως χρήµα, αλλά και µέταλλα και ιδιαίτερα πολύτιµα, όπως χρυσός και άργυρος. Η οικονοµία των κοινωνιών που βασίστηκε στην ανταλλαγή αγαθών είναι γνωστή ως ανταλλακτική οικονοµία ή αντιπραγµατισµός. Οι κοινωνίες, στη συνέχεια, αποδέχτηκαν χρηµατικά µέσα τα οποία είχαν την µορφή µετάλλων. Το γεγονός αυτό σηµείωσε την οριστική µετάβαση από µια φάση οικιακής (κλειστής) οικονοµίας, η οποία βασιζόταν στον αντιπραγµατισµό, σε µια νέα εποχή η οποία προσανατολιζόταν ολοένα και περισσότερο προς τον καταµερισµό της εργασίας, την ειδίκευση και τις εµπορικές συναλλαγές. Τα µεταλλικά νοµίσµατα (από χρυσό και άργυρο), ωστόσο, παρουσίαζαν αρκετά µειονεκτήµατα. Καθώς κάθε πολιτική οντότητα θεωρούσε την κοπή νοµίσµατος έκφραση της κυριαρχίας της, έφτασε να κυκλοφορούν συγχρόνως πάρα πολλά διαφορετικά νοµίσµατα µε διαφορετικό τίτλο, βάρος και προέλευση, γεγονός που δηµιουργούσε σοβαρές περιπλοκές στις εµπορικές συναλλαγές. Επιπλέον, η κιβδηλεία, η παραχάραξη και άλλα τεχνάσµατα που χρησιµοποιούσαν οι ιδιώτες, αλλά ενίοτε και οι ίδιες αρχές που 13

κατείχαν το µονοπώλιο της κοπής νοµίσµατος, εισήγαγαν στο οικονοµικό σύστηµα ένα νέο στοιχείο αβεβαιότητας, γιατί οι διάφοροι τύποι νοµίσµατος εµπόδιζαν τις συναλλαγές αντί να τις διευκολύνουν, συνυπολογιζόµενης και της δυσκολίας µεταφοράς και φύλαξης του πολύτιµου µετάλλου, οι οποίες απαιτούσαν πρόσθετα έξοδα, δυσβάστακτα σε ορισµένες ιστορικές περιόδους. Η χρήση πολύτιµων µετάλλων, ως χρηµατικό µέσο, παρ ότι αποτέλεσε σηµαντική καινοτοµία, στην πορεία του χρόνου, µε τις ανάγκες των συναλλαγών να διευρύνονται και να γίνονται περισσότερο ποικιλόµορφες δεν ήταν σε θέση να αντεπεξέλθει στις όλο και αυξανόµενες ανάγκες πληρωµών. Έτσι, µε πρωτοβουλία των τραπεζικών και των αργυραµοιβών, το µεταλλικό νόµισµα (χρυσού ή αργύρου) αντικαταστάθηκε από αντιπροσωπευτικούς τίτλους, δηλαδή από το λεγόµενο ψευδοπεριεκτικό χρήµα. 5.2. ΨΕΥ ΟΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟ Με τον όρο ψευδοπεριεκτικό ή αντιπροσωπευτικό χρήµα εννοούµε τίτλους κατοχής, αποδεικτικά δικαιώµατα, ή αξιόγραφα, µη οπισθογραφήσιµα, που η έκδοση τους γινόταν στον κοµιστή. Ως αξιόγραφο, χαρακτηρίζεται συγκεκριµένο έγγραφο, στο οποίο ενσωµατώνεται κάποιο δικαίωµα, που η ενάσκηση και η µεταβίβασή του είναι αδύνατη χωρίς τη κατοχή αυτού του εγγράφου. Στον τίτλο έγραφε ότι ο κοµιστής του είχε δικαίωµα να παρουσιασθεί στον εκδότη του τίτλου και να εισπράξει την αναγραφόµενη αξία. Το ψευδοπεριεκτικό χρήµα δεν είχε καµία εµπορευµατική αξία, αντιπροσώπευε αξία και ήταν µετατρέψιµο αµέσως και πλήρως σε περιεκτικό χρήµα, δηλαδή δεν χρειαζόταν ούτε χρόνος και ούτε είχε κάποιο κόστος η µετατροπή του αυτή. Τα πλεονεκτήµατά του 1) η αποφυγή δηµοσίων δαπανών για την κοπή κερµάτων, 2) περιορισµός νοθείας κερµάτων και 3) η εύκολη µεταφορά µεγάλων ποσών µε ένα απλό κοµµάτι χαρτί. Τα µειονεκτήµατά του 1) η ευκολία παραχαράξεώς του, 2) η δυνατότητα εκδόσεως τίτλων χωρίς αντίκρισµα και 3) η ταχύτερη φθορά του χαρτιού σε αντίθεση µε τα πολύτιµα µέταλλα. Η εκδιδόµενη και κυκλοφορούσα ποσότητα αυτού το είδους χρήµατος δεν έπρεπε να είναι ανεξέλεγκτη αλλά να βρίσκεται σε σταθερή αναλογία 1:1 µε την ποσότητα των κερµάτων ή του πολύτιµου µετάλλου που αντιπροσώπευε. Πολύ γρήγορα, όµως, η σχέση µεταξύ του µετάλλου και των χάρτινων αξιόγραφων, αντικαταστάθηκε µε άλλη πιο ελαστική. Η πείρα είχε διδάξει ότι, µε εξαίρεση τις περιόδους γενικευµένου πανικού, ήταν απίθανο όλοι οι κάτοχοι χαρτονοµισµάτων (ψευδοπεριεκτικό χρήµα) να παρουσιαστούν συγχρόνως στην τράπεζα για να ζητήσουν να ανταλλάξουν τους τίτλους τους µε χρυσό. Εποµένως, η τράπεζα δε θα διέτρεχε µεγάλους κινδύνους αν έβγαζε χάρτινα αξιόγραφα σε ποσότητα κάπως µεγαλύτερη από την ποσότητα χρυσού που είχε στο απόθεµά της. 14

Η ανακάλυψη αυτή σηµείωσε ουσιαστική µεταβολή στη νοµισµατική οικονοµία, µετατρέποντας αυτό που έως τότε ήταν απλή τεχνική πράξη, σε µια εξαιρετικής δυναµικής, πιστωτική ενέργεια. 5.3. ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΟ Παραστατικό χρήµα είναι αυτό του οποίου η αναγραφόµενη αξία αντιστοιχεί σε αξία µεγαλύτερη από την αξία του υλικού που το αποτελεί. Το παραστατικό χρήµα είναι στοιχείο του νεώτερου πολιτισµού και προϋποθέτει την ύπαρξη µιας πλήρως εµπορευµατικής οικονοµίας, µεγάλο αριθµό συναλλαγών, υψηλό καταµερισµό της εργασίας και φυσικά την εγγύηση του εκδότη του παραστατικού χρήµατος για την αναγραφόµενη αξία. Το παραστατικό χρήµα περιλαµβάνει: τα χαρτονοµίσµατα τα κέρµατα το πιστωτικό χρήµα το πλαστικό χρήµα (πιστωτικές κάρτες) επιταγές συναλλαγµατικές 5.4. ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΕΡΜΑΤΑ Τα χαρτονοµίσµατα είναι το χρήµα που εκδίδεται µε τη µορφή εγγράφου σε χαρτί, είτε απευθείας από το κράτος είτε ως τραπεζογραµµάτια από την εκδοτική τράπεζα. Σε αντίθεση µε τα µεταλλικά νοµίσµατα (περιεκτικό χρήµα) η αξία του δεν πηγάζει από το υλικό κατασκευής του αλλά από τη φερεγγυότητα του εκδότη του. Στη σύγχρονη εποχή, ο νόµος προσδίδει στα χαρτονοµίσµατα την ιδιότητα του νόµιµου χρήµατος, επιβάλλοντας την παραδοχή τους σε νόµιµη εξόφληση υποχρεώσεων. Τα σηµερινά χαρτονοµίσµατα, τα οποία είναι η βασικότερη και πιο εξυπηρετική µορφή παραστατικού χρήµατος, µπορούν να εξαργυρωθούν µόνο µε άλλα χαρτονοµίσµατα, που στο σύνολό τους αντιπροσωπεύουν την αντίστοιχη αξία. Η σηµαντικότερη διαφορά των σύγχρονων χαρτονοµισµάτων από τα χάρτινα αξιόγραφα (ψευδοπεριεκτικό χρήµα), που χρησιµοποιούνταν στο παρελθόν, είναι ότι τα δεύτερα µπορούσαν να εξαργυρωθούν για µια τυποποιηµένη ποσότητα χρυσού ή αργύρου. Το πρώτο χαρτονόµισµα στην Ελλάδα εκδόθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια µέσω της χρηµατιστηριακής τράπεζας. Νόµισµα (ή κέρµα) είναι ένα κοµµάτι από σκληρό υλικό, συνήθως µέταλλο, που πληροί τις εξής προδιαγραφές: έχει τυποποιηµένες διαστάσεις, βάρος και ποιότητα υλικού είναι τυπωµένη πάνω σε αυτό η αρχή που το παράγει εκδίδεται σε µεγάλες ποσότητες και χρησιµοποιείται ευρέως στις συναλλαγές. 15

Μαζί µε τα χαρτονοµίσµατα αποτελούν την πιο συνηθισµένη µορφή χρήµατος στις σύγχρονες κοινωνίες. εν πρέπει να συγχέονται µε τα µεταλλικά νοµίσµατα του περιεκτικού χρήµατος, καθώς η αναγραφόµενη αξία των σύγχρονων νοµισµάτων, δεν αντιστοιχεί σε καµία περίπτωση, µε την αξία του µετάλλου απ το οποίο είναι κατασκευασµένα. 5.5. ΕΠΙΤΑΓΕΣ Επιταγή είναι πιστωτικός τίτλος µε ασαφή ιστορική καταγωγή που γνώρισε ευρεία διάδοση από τις αρχές του 18ου αι. στη Μεγάλη Βρετανία, όταν απαγορεύτηκε στα πιστωτικά ιδρύµατα να εκδίδουν τραπεζογραµµάτια και παραχωρήθηκε το δικαίωµα της έκδοσης χαρτονοµίσµατος µόνο στην Τράπεζα της Αγγλίας. Η επιταγή είναι ένα έγγραφο που περιέχει τη χωρίς όρους εντολή προς µια τράπεζα να πληρώσει, στον κοµιστή της επιταγής, ένα καθορισµένο ποσό «σε διαταγή» ενός ορισµένου προσώπου. Η επιταγή εξοµοιώνεται προς τη συναλλαγµατική, αλλά διακρίνεται από αυτή, γιατί, ενώ η συναλλαγµατική είναι ένα πιστωτικό όργανο που επιτρέπει την πραγµατοποίηση εµπορικών πράξεων µε αναβολή της πληρωµής, η τραπεζική επιταγή είναι µέσο άµεσης πληρωµής και χρησιµοποιείται ως υποκατάστατο του χρήµατος. Οι επιταγές εκτός από µέσο πληρωµών µπορούν να είναι και µέσο ρευστοποίησης των τραπεζικών πιστώσεων, επειδή εκδίδονται όχι µόνο από εκείνον που έχει καταθέσει τα κεφάλαιά του σε µία τράπεζα αλλά και από εκείνον στον οποίο έχει χορηγηθεί ένα άνοιγµα πίστωσης από την τράπεζα. Είδη επιταγών Κλασική επιταγή: Επιταγή που σύρεται από τον εκδότη /καταθέτη σε βάρος του τραπεζικού του λογαριασµού. Η τράπεζα δεν φέρει καµία ευθύνη για την πληρωµή αυτής και αν δεν υπάρχουν διαθέσιµα στο λογαριασµό του εκδότη θα σφραγισθεί ως ακάλυπτη. Ο νόµος προβλέπει ποινικές κυρώσεις για αυτόν που εκδίδει ακάλυπτη επιταγή. Η κλασική επιταγή (αν δεν είναι δίγραµµη) µπορεί να µεταβιβαστεί από τον αρχικό δικαιούχο, σε κάποιον άλλο, που, µε τη σειρά του, µπορεί να τη µεταβιβάσει σε ένα επόµενο κ.ο.κ. εν υπάρχει περιορισµός στον αριθµό των µεταβιβάσεων. Η µεταβίβαση γίνεται µε οπισθογράφηση της επιταγής. Ο αρχικός δικαιούχος θέτει την υπογραφή του, στην πίσω όψη της επιταγής και στη συνέχεια υπογράφει ο επόµενος δικαιούχος εάν θελήσει να µεταβιβάσει και αυτός την επιταγή. Τραπεζική επιταγή: Επιταγή που σύρεται από µια τράπεζα επί αυτής της ίδιας, µετά από αίτηµα του πελάτη της για την πληρωµή του δικαιούχου (π.χ. σε περίπτωση της πώλησης ενός ακινήτου). Ο δικαιούχος στην περίπτωση αυτή µπορεί να είναι βέβαιος ότι το ποσό είναι διαθέσιµο και ότι θα πληρωθεί, διότι στην ουσία η τράπεζα όταν εκδίδει την επιταγή αυτή έχει ήδη χρεώσει τον λογαριασµό του πελάτη της µε το αντίστοιχο ποσό και το έχει αφαιρέσει λογιστικά από το λογαριασµό του. Απλώς, αντί να του παραδώσει τα χρήµατα σε µετρητά, του παραδίδει για λόγους διευκόλυνσης, ταχύτητας και ασφάλειας την επιταγή. 16

ίγραµµη επιταγή: Η δίγραµµη επιταγή διαφέρει εξωτερικά από την κοινή επιταγή διότι φέρει στην εµπρός της όψη δύο παράλληλες γραµµές, κάθετες ή διαγώνιες που σηµαίνουν ότι η επιταγή αυτή είναι πληρωτέα µόνο στον δικαιούχο, το όνοµα του οποίου αναγράφεται στην επιταγή και όχι σε οποιονδήποτε κοµιστή. Η επιταγή αυτή δεν µπορεί να µεταβιβαστεί µε οπισθογράφηση. Κάθε επιταγή µπορεί να γίνει δίγραµµη από τον εκδότη της µε απλή χάραξη δύο παράλληλων γραµµών µε µπλε στυλό. Λευκή επιταγή: Επιταγή υπογεγραµµένη εν λευκώ, δηλαδή χωρίς να έχει συµπληρωθεί το ποσό ή το όνοµα του δικαιούχου και µε τη συµφωνία να συµπληρωθούν τα στοιχεία αυτά, πριν την εµφάνιση για πληρωµή, στα πλαίσια των όσων συµφωνήθηκαν. εν εκδίδουµε, ποτέ, τέτοιου είδους επιταγής, γιατί οι τράπεζες δεν ελέγχουν τις συµφωνίες που έχουµε εµείς µε τον προµηθευτή µας. 5.6. ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΕΣ Οι συναλλαγµατικές (κοινώς γραµµάτια), είναι νόµιµα έγγραφα και δίνουν εντολή πληρωµής ορισµένου χρηµατικού ποσού, σε ορισµένο τόπο και χρόνο και σε ορισµένο δικαιούχο. Μπορεί δηλαδή ο δικαιούχος να αξιώσει σε καθορισµένη ηµεροµηνία, την πληρωµή του συγκεκριµένου ποσού, το οποίο αναγράφεται επάνω σε αυτήν από τον πληρωτή. Τα 8 τυπικά στοιχεία που πρέπει να αναγράφονται, για να δηµιουργεί υποχρέωση, είναι τα παρακάτω: Η ονοµασία "Συναλλαγµατική" Η εντολή πληρωµής ορισµένου ποσού Το όνοµα του πληρωτή (αυτός που οφείλει να πληρώσει) Το όνοµα του δικαιούχου (λήπτη) Η χρονολογία έκδοσης Η ηµεροµηνία λήξης Η χρονολογία και ο τόπος έκδοσης Η χειρόγραφη υπογραφή του εκδότη (αυτός που πρέπει να πληρωθεί) Ιδιαίτερα σηµαντικά είναι και τα ακόλουθα: Η λέξη "Συναλλαγµατική " δεν πρέπει να αντικατασταθεί µε καµιά άλλη, ειδάλλως είναι άκυρη. Η εντολή πληρωµής του συµφωνηµένου ποσού, δεν πρέπει να συνοδεύεται από οποιοδήποτε όρο ή επιφύλαξη. Στη συναλλαγµατική δεν πρέπει να αντικατασταθεί το χρηµατικό ποσόν µε κάποια ποσότητα πράγµατος. Σε αυτήν την περίπτωση είναι άκυρη. Είναι απαραίτητο να αναφέρεται η χρονολογία έκδοσης, διότι έτσι καταγράφεται η ικανότητα του εκδότη όσον αφορά στις υποχρεώσεις του. Εάν π. χ. πτωχεύσει και συνεχίζει να υπογράφει συναλλαγµατικές τότε αυτές είναι άκυρες. Η υπογραφή του εκδότη είναι πάντοτε χειρόγραφη, ενώ τα στοιχεία µπορεί να είναι τυπωµένα. Οι συναλλαγµατικές έχουν ρητή ηµεροµηνία λήξης, η οποία δεν είναι απαραίτητο να συµπίπτει µε αυτή της πληρωµής της. Αν π.χ. πέσει σε αργία, πληρώνεται στην αµέσως επόµενη εργάσιµη. 17

Ο τόπος πληρωµής πρέπει να αναγράφεται. Αν δεν σηµειώνεται, ο νόµος θεωρεί, ως τόπο πληρωµής, τον τόπο κατοικίας του πληρωτή, που είναι σηµειωµένος δίπλα στο όνοµά του. ιαφορετικά η συναλλαγµατική είναι άκυρη. Επίσης και ο τόπος έκδοσης πρέπει να αναγράφεται. Εάν όχι, τότε θεωρείται αυτός που είναι γραµµένος δίπλα από το όνοµά του εκδότη. ιαφορές Επιταγής - Συναλλαγµατικής 1. Η επιταγή εκδίδεται "στον κοµιστή", η συναλλαγµατική όχι. 2. Στην επιταγή ο πληρωτής είναι η Τράπεζα, στη συναλλαγµατική µπορεί να είναι οποιοσδήποτε. 3. Στην επιταγή υπεύθυνοι είναι µόνο οι "υπόχρεοι από αναγωγή", ενώ στη συναλλαγµατική, υπόχρεος είναι και ο πληρωτής. 6. ΠΛΑΣΤΙΚΟ ΧΡΗΜΑ Ένας πολύ διαδεδοµένος τρόπος πληρωµής είναι οι κάρτες, που εκδίδουν διάφορα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα. Οι κάρτες αποτελούν το λεγόµενο «πλαστικό χρήµα». Η πρώτη κάρτα «γεννήθηκε», το 1957, στις Η.Π.Α.. Ήταν η Diners Club, η οποία σύντοµα ακολουθήθηκε, από την American Express και τη Visa. Οι πρώτες κάρτες πληρωµής εµφανίζονται, στην Ευρώπη, µία δεκαετία, περίπου αργότερα, αρχικά, µε µαγνητική ταινία και στη συνέχεια, µε µικροτσίπ. Είδη καρτών Σήµερα, οι τραπεζικές κάρτες είναι διαφόρων ειδών και δυνατοτήτων. Καλό είναι να γνωρίζουµε κάποιες βασικές αρχές, για να τις χρησιµοποιούµε, σωστά. 6.1. ΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΑΡΤΑ Η πιστωτική κάρτα είναι η πλαστική κάρτα που εκδίδεται από µια τράπεζα σε συνεργασία µε έναν διεθνή οργανισµό-φορέα εκκαθάρισης συναλλαγών πιστωτικής κάρτας, η οποία παρέχει στον κάτοχο ένα πιστωτικό όριο για πραγµατοποίηση αγορών καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών ή αναλήψεις πιστώσεων από ΑΤΜ µέσω της κάρτας. Αποτελεί τη µορφή του λεγόµενου "πλαστικού χρήµατος", σύγχρονου και διαδεδοµένου τρόπου συναλλαγών, που παρέχει τη δυνατότητα αγοράς αγαθών ή υπηρεσιών χωρίς άµεση εκταµίευση µετρητών για πληρωµή της αξίας τους. Οι πιστωτικές κάρτες εκδίδονται κυρίως από πιστωτικά ιδρύµατα (π.χ. τράπεζες) και µεταξύ άλλων η χρήση τους παρέχει και τα ακόλουθα πλεονεκτήµατα: α) ευκολία στις συναλλαγές σε όσες περιπτώσεις ο κάτοχος της κάρτας δεν έχει ή δεν θέλει να έχει µαζί του µετρητά, γεγονός 18

που προσφέρει ασφάλεια στις συναλλαγές, γιατί δεν υπάρχει ο κίνδυνος να τα χάσει, β) εξασφάλιση περιόδου χάριτος αρκετών ηµερών (π.χ. 25 ή 40 ηµέρες) χωρίς τόκο από την ηµεροµηνία έκδοσης του λογαριασµού έως την ηµεροµηνία πληρωµής, γ) παροχή της δυνατότητας στους κατόχους τους να διενεργούν τραπεζικές πράξεις µέσω των Αυτόµατων Ταµειολογιστικών Μηχανών (ΑΤΜ) όπως αναλήψεις, καταθέσεις, µεταφορά ποσών από λογαριασµό σε λογαριασµό κ.ά. (κάρτες ηλεκτρονικών συναλλαγών). Τα τελευταία χρόνια η ευρεία διάδοση των πιστωτικών καρτών και ο τραπεζικός ανταγωνισµός, έχουν οδηγήσει σε µια συνεχή επέκταση των παρεχόµενων υπηρεσιών, διευρύνοντας έτσι την κλασική λειτουργία της κάρτας ως µέσου πληρωµών. Έτσι, προστέθηκαν ασφαλιστικές καλύψεις (ταξιδιωτική ασφάλιση, ιατρική και νοµική βοήθεια), καταρτίστηκαν ειδικά προγράµµατα συνεργασίας τραπεζών µε επιχειρήσεις, ώστε να παρέχονται εκπτώσεις για την αγορά αγαθών ή υπηρεσιών, και τελευταία άρχισαν να εφαρµόζονται προγράµµατα σύνδεσης πιστωτικών καρτών µε οργανισµούς, σωµατεία, λέσχες, φιλανθρωπικές ή οικολογικές οργανώσεις κ.ά. Η προσπάθεια αυτή εµπλουτισµού των πιστωτικών καρτών µε στοιχεία που δεν σχετίζονται άµεσα µε την κύρια λειτουργία τους, αποσκοπεί κυρίως στη διεύρυνση της πελατείας του τραπεζικού φορέα, στην εξυπηρέτηση και ικανοποίηση του πελάτη και στην προβολή του συνεργαζόµενου φορέα (π.χ. ποδοσφαιρικό ή φιλανθρωπικό σωµατείο). 6.2. ΧΡΕΩΣΤΙΚΕΣ ΚΑΡΤΕΣ: Είναι πλαστικές κάρτες, οι οποίες επιτρέπουν, στους κατόχους τους να αγοράσουν αγαθά και να τα πληρώσουν, µόνον εφόσον έχουν τα απαραίτητα χρήµατα στο λογαριασµό τους. εν είναι δάνειο, είναι σα να καταβάλλουµε µετρητά. Και οι δύο τύποι καρτών µας επιτρέπουν να κάνουµε αναλήψεις µετρητών, από τις αυτόµατες ταµειακές µηχανές (ATM). 6.3. ΠΡΟΠΛΗΡΩΜΕΝΕΣ ΚΑΡΤΕΣ: Είναι πλαστικές κάρτες, που µας επιτρέπουν να αγοράσουµε και να πληρώσουµε αγαθά, µέχρι ένα ποσό χρηµάτων, το οποίο έχει εκ των προτέρων «φορτωθεί» (πιστωθεί), στη συγκεκριµένη κάρτα. Τέτοιες κάρτες µπορεί να αποτελούν δώρο για παιδιά, υπαλλήλους κ.λπ. Είναι κάρτες που όταν εξαντληθεί το ποσό, που είχαµε προκαταβάλει, µπορούν να «ξαναφορτωθούν» µε χρήµατα. Τώρα τελευταία, στο εξωτερικό οι τράπεζες εκδίδουν κάρτες, προπληρωµένες, οι οποίες δεν έχουν τη γνωστή µορφή των πλαστικών καρτών. Είναι ένα χαρτί µε έναν αριθµό. Είναι κάρτες που µπορούν να χρησιµοποιηθούν, µόνο για αγορές, µέσω διαδικτύου, έχουν πολύ σύντοµη διάρκεια και πολύ σπάνια µπορούµε να τις ξαναφορτώσουµε. Οι προπληρωµένες κάρτες (και µε τις δύο µορφές) αποτελούν έναν ασφαλή τρόπο πληρωµής, για τα ψώνια µας, στο Internet. Που χρησιµοποιούνται οι κάρτες Οι κάρτες πιστωτικές, χρεωστικές και προπληρωµένες, µπορούν να χρησιµοποιηθούν για αγορές ειδών καθηµερινής χρήσης, ηλεκτρικών οικιακών συσκευών, ρούχων, παπουτσιών, παιχνιδιών κ.λπ. Μπορούµε να πληρώσουµε λογαριασµούς ρεύµατος, τηλεφώνου κ.λπ. Μπορούµε να πληρώσουµε το λογαριασµό του εστιατορίου, της καφετέριας κ.λπ. Εκείνο που πρέπει να προσέξουµε είναι αν το κατάστηµα δέχεται 19

κάρτες, όπως αυτές που έχουµε εµείς. Συνήθως, στις βιτρίνες των καταστηµάτων, υπάρχουν τα σήµατα των καρτών, που δέχεται ένα κατάστηµα. Τις κάρτες µας µπορούµε να τις χρησιµοποιήσουµε και στο εξωτερικό. Μάλιστα, εάν βρισκόµαστε, σε χώρα, µε νόµισµα διαφορετικό, από το δικό µας, η χρήση της κάρτας µας απαλλάσσει, από τη φροντίδα να έχουµε συνάλλαγµα. Προσοχή, όµως, γιατί υπάρχουν χρεώσεις (προµήθειες και έξοδα), που θα εισπράξουν οι τράπεζες και θα χρεώσουν, στην κάρτα µας, για την αλλαγή του νοµίσµατος. Στη συγκεκριµένη περίπτωση η πληρωµή, µε άτοκες δόσεις, σηµαίνει ότι το ποσό πληρωµής θα εµφανιστεί, στο µηνιαίο λογαριασµό, σε µηνιαίες δόσεις και ότι δεν υπάρχει επιτόκιο, για το χρόνο, που περνάει ανάµεσα στην αγορά και την εµφάνιση του ποσού στο λογαριασµό. Από την άλλη, είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε ότι σε περίπτωση που δεν πληρωθεί όλο το ποσό της δόσης, το υπολειπόµενο ποσό θα τοκιστεί µε ιδιαίτερα υψηλό επιτόκιο, και µάλιστα από την ηµεροµηνία πραγµατοποίησης της συναλλαγής. Για παράδειγµα: Αγοράζουµε µια τηλεόραση αξίας 300 σε τρεις (3) άτοκες δόσεις. Αυτό σηµαίνει ότι τον πρώτο µήνα θα πληρώσουµε µέσω του λογαριασµού της κάρτας 100, το δεύτερο το ίδιο και τον τρίτο άλλα 100. Αν όµως δεν πληρώσουµε τον πρώτο µήνα 100 αλλά 50, τα υπόλοιπα 50 θα τοκιστούν από την ηµεροµηνία αγοράς, και το δεύτερο µήνα θα πρέπει να πληρώσουµε 100 (δόση δεύτερου µήνα) + 50 επί το επιτόκιο του µήνα (υπόλοιπο πρώτου µήνα). Επειδή δηµιουργήθηκαν πολλά προβλήµατα, σε καταναλωτές, που µήνες ή χρόνια µετά την εξόφληση των καρτών τους λάµβαναν ειδοποιήσεις χρεών από τις τράπεζες τους, η τράπεζα της Ελλάδος επεσήµανε: Ειδικότερα, για τις πιστωτικές κάρτες: α) Θα πρέπει, κατά την αίτηση ακύρωσης, σε οποιοδήποτε κατάστηµα της τράπεζας, να ενηµερώνονται οι συναλλασσόµενοι, για το συνολικό υπόλοιπο της οφειλής, προκειµένου να έχουν τη δυνατότητα να εξοφλούν, ολοσχερώς και να λήγει η συµβατική τους σχέση, µε την τράπεζα. β) Σε περίπτωση που αυτό δεν καθίσταται δυνατό, θα πρέπει να διευκρινίζεται, επαρκώς, ο σχετικός όρος, τόσο προσυµβατικά όσο και κατά την υποβολή της αίτησης ακύρωσης, έτσι ώστε να προκύπτει, µε σαφήνεια, ότι το ποσό, που οι συναλλασσόµενοι καταβάλλουν, για την εξόφληση του υπολοίπου, λόγω της ακύρωσης της κάρτας τους, ενδέχεται να µην ταυτίζεται, µε το οριστικό υπόλοιπο του λογαριασµού, µε τον οποίο αυτή συνδέεται, αλλά να υπάρχουν περαιτέρω, οφειλές σε εκκρεµότητα. Για τις εν λόγω οφειλές, οι συναλλασσόµενοι θα πρέπει να ενηµερώνονται, αναλυτικά, µε το επόµενο αντίγραφο του λογαριασµού, η εξόφληση του οποίου θα σηµαίνει την οριστική εξόφληση της εκ της συµβάσεως οφειλής. Σηµειώνεται ότι, αφού έχει προηγηθεί η ακύρωση του πιστωτικού δελτίου, δε νοείται ανανέωση της ετήσιας συνδροµής». 20

7. ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ Ο καταναλωτισµός είναι όρος που χρησιµοποιείται για να περιγράψει την τάση της εξίσωσης της προσωπικής ευτυχίας µε την απόκτηση υλικών αγαθών και την κατανάλωση. Συχνά συνδέεται µε την κριτική έναντι στη κατανάλωση, την οποία εξέφρασαν πρώτοι οι Καρλ Μαρξ και Θόρνσταϊν Βέµπλεν. Χρονολογείται από τους πρώτους ανθρώπινους πολιτισµούς. Στα οικονοµικά, ο καταναλωτισµός µπορεί επίσης να αναφέρεται στις οικονοµικές πολιτικές που δίνουν έµφαση στην κατανάλωση και την πεποίθηση ότι η ελεύθερη επιλογή των καταναλωτών πρέπει να υπαγορεύει την οικονοµική δοµή µιας κοινωνίας. 7.1. ΙΣΤΟΡΙΑ Παρόλο που ο καταναλωτισµός συνήθως συνδέεται µε τον καπιταλισµό και τον υτικό κόσµο, εντούτοις είναι πολυπολιτισµικός και µη γεωγραφικός, όπως φαίνεται σήµερα π.χ. στο Τόκιο, τη Σιγκαπούρη, το Χονγκ Κονγκ, την Ταϊπέι, το Τελ Αβίβ και το Ντουµπάι. Ο καταναλωτισµός µε την έννοια της αγοράς και κατανάλωσης υλικών αγαθών πέρα από τις βασικές ανάγκες είναι όσο παλιός είναι και οι παλαιότεροι πολιτισµοί (πχ. Αρχαία Αίγυπτος, Βαβυλώνα και Αρχαία Ρώµη). Από τότε που έκανε την εµφάνισή του ο καταναλωτισµός, πολλοί άνθρωποι και οµάδες αναζήτησαν συνειδητά εναλλακτικούς τρόπους µέσω µιας πιο απλής ζωής. Αν και ο καταναλωτισµός δεν είναι καινούργιο φαινόµενο, επεκτάθηκε ευρέως τον 20ό αιώνα και ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες, υπό την επίδραση του νεοφιλελευθερισµού και της παγκοσµιοποίησης. Πρέπει να σηµειωθεί ότι ο καταναλωτισµός, µε την έννοια της κατανάλωσης αγαθών πέρα από τις βασικές ανάγκες, συνήθως δεν συνδέεται µε τους λεγόµενους "πρωτόγονους" λαούς. 7.2. ΚΡΙΤΙΚΗ Σε κριτικό πλαίσιο, ο καταναλωτισµός αναφέρεται στην τάση των ανθρώπων να ταυτίζονται έντονα µε τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που καταναλώνουν, ιδίως µε προϊόντα που είναι γνωστές µάρκες και εµφανή σύµβολα κοινωνικού στάτους, π.χ. ένα ακριβό αυτοκίνητο, ακριβά κοσµήµατα. Μια κοινωνία όπου έχει διεισδύσει καλά ο καταναλωτισµός ονοµάζεται καταναλωτική κοινωνία. Επικριτές του καταναλωτισµού υποστηρίζουν ότι οι πολλές πολυτέλειες και τα αχρείαστα καταναλωτικά αγαθά είναι κοινωνικά σύµβολα που επιτρέπουν στους ανθρώπους να αναγνωρίζουν άτοµα παρόµοιας νοοτροπίας µέσω της κατανάλωσης και επίδειξης σχετικών προϊόντων. Μερικοί πιστεύουν ότι οι σχέσεις µε ένα προϊόν ή µια µάρκα είναι υποκατάστατα των υγιών ανθρώπινων σχέσεων που απουσιάζουν από τη δυσλειτουργική 21

σύγχρονη κοινωνία και ότι µαζί µε τον ίδιο τον καταναλωτισµό αποτελούν µέρος της γενικής διαδικασίας κοινωνικού ελέγχου και πολιτισµικής ηγεµονίας στη σύγχρονη κοινωνία. Η φιλοσοφία του "ξεπερνώντας τον καταναλωτισµό" επικεντρώνεται στην ενεργό αντίσταση στον καταναλωτισµό. Χρησιµοποιείται από πολλά πανεπιστήµια ως όρος για ύλη του µαθήµατος και ως εισαγωγή στη µελέτη της εµπορικής εκµετάλλευσης (marketing) µε µία µη παραδοσιακή προσέγγιση. Ο κωµικός Μπιλ Χικς και ο σκηνοθέτης Πιερ Πάολο Παζολίνι ήταν µεγάλοι πολέµιοι του καταναλωτισµού. Ένας άλλος επικριτικός όρος είναι η θρησκεία του καταναλωτισµού, ο οποίος µπορεί να υποδηλώνει ότι ο καταναλωτισµός βασίζεται σε µια παράλογη πεποίθηση και όχι στη λογική, ή να φέρνει τον συνειρµό της θρησκευτικής έννοιας της ειδωλολατρίας. Σηµαντική συνεισφορά στην κριτική ενάντια στον καταναλωτισµό έχει κάνει ο Γάλλος φιλόσοφος Μπερνάρ Στιγκλέ, αλλά πολύ µικρό µέρος του έργου του έχει µεταφραστεί σε άλλες γλώσσες. Ο Στιγκλέ υποστηρίζει ότι ο καπιταλισµός σήµερα κυβερνάται όχι από την παραγωγή, αλλά από την κατανάλωση, και ότι οι διαφηµιστικές τεχνικές που χρησιµοποιούνται για τον έλεγχο της καταναλωτικής συµπεριφοράς οδηγούν στην καταστροφή της ψυχικής και συλλογικής ατοµοποίησης. Η εκτροπή της σεξουαλικής ενέργειας προς την κατανάλωση καταναλωτικών αγαθών, υποστηρίζει, έχει ως αποτέλεσµα τον εθιστικό κύκλο της κατανάλωσης, ο οποίος οδηγεί σε υπερκατανάλωση, την εξάντληση του πόθου, και την κυριαρχία της συµβολικής µιζέριας. Ταυτόχρονα. όµως, δεν πιστεύει ότι η απλή αντιπαράθεση µε τον καπιταλισµό αποτελεί βιώσιµη στρατηγική. 7.3. ΑΝΤΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ Παρόλο που δεν υπάρχει συγκεκριµένο κίνηµα διανοουµένων που να υποστηρίζει και να προωθεί τον καταναλωτισµό, εντούτοις τα τελευταία χρόνια υπάρχει κάποια έντονη κριτική στο αντικαταναλωτικό κίνηµα. Η περισσότερη από αυτή προέρχεται από τη φιλελεύθερη σχολή. Για παράδειγµα, το περιοδικό Reason το 1999 επιτέθηκε στο αντικαταναλωτικό κίνηµα, υποστηρίζοντας ότι µαρξιστές ακαδηµαϊκοί παρουσιάζονται πλέον ως αντικαταναλωτιστές. Ο Τζέιµς Τουίτσελ, καθηγητής στο Πανεπιστήµιο της Φλόριντα και δηµοφιλής συγγραφέας, αναφέρθηκε στα επιχειρήµατα του αντικαταναλωτισµού ως "λάιτ µαρξισµός". Η φιλελεύθερη επίθεση στο αντικαταναλωτικό κίνηµα βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στην αντίληψη ότι πρόκειται για ελιτισµό. Συγκεκριµένα, οι φιλελεύθεροι θεωρούν ότι κανείς δεν έχει το δικαίωµα να αποφασίσει για άλλους ποια αγαθά είναι απαραίτητα στη ζωή και ποια όχι, ή ότι οι πολυτέλειες είναι οπωσδήποτε σπατάλη, και έτσι υποστηρίζουν ότι ο αντικαταναλωτισµός είναι πρόδροµος της ελεγχόµενης οικονοµίας ή της απολυταρχικής κοινωνίας. Πολλοί αντικαταναλωτιστές πιστεύουν ότι µια σύγχρονη κοινωνία καταναλωτών δηµιουργείται από την εκτεταµένη διαφήµιση και την επίδραση των ΜΜΕ, και όχι από τις φυσικές ιδέες των ανθρώπων για το τι χρειάζονται. Με άλλα λόγια, οι αντικαταναλωτιστές τείνουν να πιστεύουν ότι ο καταναλωτισµός είναι ένα τεχνητό δηµιούργηµα το οποίο συντηρείται από τεχνητές κοινωνικές πιέσεις, ενώ οι φιλελεύθεροι τείνουν να πιστεύουν 22

ότι ο καταναλωτισµός είναι φυσικός και ότι ο µόνος τρόπος να εξαλειφθεί είναι µε τεχνητές κοινωνικές πιέσεις. 8. ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ Αειφόρος ή βιώσιµη παραγωγή αγαθών και καταναλωτικών προϊόντων είναι η παραγωγική διαδικασία που σχεδιάζεται και υλοποιείται λαµβάνοντας υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος και επιδιώκει την αξιοποίηση των φυσικών πόρων χωρίς να διακόπτει την φυσική ανανέωση αυτών των πόρων. Αειφόρος κατανάλωση είναι η κατανάλωση που ακολουθεί έναν ελεγχόµενο ρυθµό ώστε να µην εξαντλεί τις πρώτες ύλες και τους φυσικούς πόρους και να αφήνει χρόνο στην φυσική διαδικασία για να τους ανανεώνει συνεχώς. 8.1. Κατανάλωση: χρησιµοποίηση αγαθών και υπηρεσιών για την ικανοποίηση ανθρώπινων αναγκών. 8.2.Υπερκατανάλωση: η παραπάνω από τα επιτρεπτά ή αναγκαία όρια κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. 8.3.Υπεύθυνη κατανάλωση είναι οι καταναλωτικές επιλογές, οι οποίες είναι φιλικότερες προς το περιβάλλον. 8.4.Πράσινη κατανάλωση είναι η καταναλωτική συµπεριφορά που προστατεύει το περιβάλλον, δεν το επιβαρύνει µε ρύπανση και µόλυνση και συµβάλει στην αειφόρο κατανάλωση. 8.5.Κατανάλωση σε ατοµικό,οικογενειακό και παγκόσµιο επίπεδο Κατανάλωση σε ατοµικό επίπεδο είναι η κατανάλωση που γίνετε από το άτοµο για να καλύψει αυτές που θεωρεί προσωπικές του ανάγκες. Κατανάλωση σε οικογενειακό επίπεδο είναι η κατανάλωση εκείνη που εξυπηρετεί τις ανάγκες της οικογένειας. Κατανάλωση σε παγκόσµιο επίπεδο είναι η κατανάλωση που καλύπτει τις ανάγκες της παγκόσµιας κοινωνίας. Το 20% του παγκόσµιου πληθυσµού ζει σε βάρος του υπόλοιπου 80%.Το 20% του παγκόσµιου πληθυσµού είναι κυρίως ο λεγόµενος δυτικός κόσµος,ο οποίος έχει υψηλό βιοτικό επίπεδο και αντίστοιχα υψηλό κατά κεφαλήν εισόδηµα σε σχέση µε τον υπόλοιπο κόσµο. Αυτά στηρίζονται στην υπερκατανάλωση αγαθών και εποµένως στη σπατάλη ενέργειας και πρώτων υλών. Η απληστία του 20% καλύπτεται από την λεηλασία του υπόλοιπου 80%του πλανήτη, που έχει οδηγήσει στην εξαθλίωση. 23

9.ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 9.1.ΤΡΑΠΕΖΑ Τράπεζα ονοµάζεται µια επιχείρηση, η οποία ασχολείται µε χρηµατικές και πιστωτικές συναλλαγές. Υπάρχουν διάφορα είδη τραπεζών. Ανάλογα µε το είδος τους, µπορούν να δέχονται καταθέσεις, να χορηγούν δάνεια, να φυλάσσουν και να διαχειρίζονται αξιόγραφα, να µεσολαβούν στην αγορά χρήµατος κα. Το τραπεζικό σύστηµα είναι ό,τι είναι το κυκλοφορικό σύστηµα για έναν οργανισµό. Μέσω αυτού συντηρείται αλλά και αναπτύσσεται το εθνικό σώµα. Άρα είναι πολύ σηµαντικό να είναι ενταγµένο σε µια γενική εθνική πολιτική, που στόχο έχει να κατανέµει τους εθνικούς πόρους µε τέτοιον τρόπο ώστε από τη µία να διατηρούνται οι υπάρχουσες δραστηριότητες και από την άλλη να αναπτύσσονται καινούριες. ραστηριότητες που θα δηµιουργήσουν θέσεις εργασίας και θα συντελέσουν όχι µόνον στην ανάπτυξη αλλά και στη γενικότερη κοινωνική λειτουργία. εν έχει σηµασία αν αυτό το σύστηµα συντίθεται από ιδιωτικές ή κρατικές τράπεζες. Αυτό το οποίο έχει σηµασία είναι να ελέγχεται στη λειτουργία του. εν έχει σηµασία δηλαδή ποιος εισπράττει το τραπεζικό κέρδος. Σηµασία έχει να µην χάνει τον προσανατολισµό του ως σύστηµα. 9.2.ΕΙ Η ΤΡΑΠΕΖΩΝ Kεντρική Τράπεζα. Αποτελεί τον τραπεζίτη του δηµοσίου. Είναι υπεύθυνη για τη ρύθµιση του νοµισµατικού και πιστωτικού συστήµατος, τη συγκέντρωση των δηµοσίων εσόδων και την εκτέλεση των δηµοσίων δαπανών. Επίσης, διατηρεί τις καταθέσεις των εµπορικών τραπεζών, ελέγχει τον διατραπεζικό δανεισµό, ρυθµίζει το βασικό επιτόκιο και τους κανόνες χορήγησης δανείων από τις εµπορικές τράπεζες στους ιδιώτες και τέλος, τη τιµή του συναλλάγµατος. Είναι η προϊσταµένη όλων των τραπεζών. Εµπορικές Τράπεζες Είναι επιχειρήσεις που ασχολούνται µε το εµπόριο του χρήµατος. έχονται καταθέσεις από φυσικά πρόσωπα, επιχειρήσεις ή οργανισµούς και δίνουν δάνεια σε καταναλωτές, επιχειρήσεις και το κράτος. Τα κέρδη τους βασίζονται κυρίως στην διαφορά ανάµεσα στο επιτόκιο δανεισµού και στο επιτόκιο καταθέσεων, παρ όλα αυτά αποκοµίζουν χρήµατα και κέρδη και από άλλες πηγές όπως επενδύσεις, προµήθειες κλπ. 24

Επενδυτικές Τράπεζες ίνουν εγγυητικές επιστολές για πώληση µετοχών και χρεογράφων και συµβουλεύουν για τυχόν συγχωνεύσεις (Goldman Sachs, J.P.Morgan). Συνεταιριστικές Τράπεζες Αποτελούν πρωτοβουλίες τοπικού χαρακτήρα µε σκοπό την ενίσχυση για παράδειγµα των τοπικών παραγωγών γεωργικών προϊόντων. Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο. Συνδέεται µε το εθνικό ταχυδροµικό σύστηµα. Private Banking. Ασχολείται µε λογαριασµούς πελατών µε µεγάλη οικονοµική επιφάνεια. Corporate Banking. Αφορά τραπεζικά προϊόντα που απευθύνονται σε επιχειρήσεις και εταιρείες. Στόχοι ενός χρηµατοπιστωτικού συστήµατος είναι: Η αντιµετώπιση, η αποφυγή και η διάχυση του κινδύνου. Η άριστη κατανοµή των πόρων Η παρακολούθηση της διοίκησης των εταιρειών και ο έλεγχος των επιχειρήσεων Η κινητοποίηση των αποταµιεύσεων Η διευκόλυνση της ανταλλαγής αγαθών και υπηρεσιών 9.3.ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΛΑΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ. Είναι ένα είδος συστήµατος, κατά το οποίο η τράπεζα δεν κρατάει όλες τις καταθέσεις ενός πελάτη αλλά µέρος αυτών δίνονται σαν δάνεια σε άλλους πελάτες. Αυτό σηµαίνει ότι τα διαθέσιµα κεφάλαια (τα τραπεζικά αποθέµατα) είναι µόνο ένα κλάσµα (γνωστό ως ποσοστό αποθεµατικών) της συνολικής ποσότητας των καταθέσεων στην τράπεζα. Καθώς οι περισσότερες τραπεζικές καταθέσεις αντιµετωπίζονται ακριβώς σαν χρήµα, το τραπεζικό σύστηµα κλασµατικών αποθεµάτων αυξάνει την παροχή χρήµατος, και έτσι οι τράπεζες ουσιαστικά δηµιουργούν νέο χρήµα. 9.4. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΙΑΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΑΓΟΡΑ Η διατραπεζική αγορά είναι η κορυφαία αγορά συναλλάγµατος, όπου πάνω από 1000 τράπεζες ή άλλου είδους πιστωτικά ιδρύµατα µπορούν να ανταλλάξουν διαφορετικά συναλλάγµατα. Οι τράπεζες µπορούν είτε να πραγµατοποιούν συναλλαγές άµεσα η µία µε την άλλη, είτε µέσω ηλεκτρονικής µορφής πλατφόρµες, που παίζουν το ρόλο µεσάζοντα. Στις συναλλαγές αυτές δεν συµµετέχουν επενδυτές του λιανικού εµπορίου και µικρότερου µεγέθους εµπορικές οµάδες. Μπορούµε να την περιγράψουµε αλλιώς σαν ένα δίκτυο τραπεζών, που ανταλλάσσουν µεταξύ τους συναλλάγµατα. Η κύρια διαφορά µεταξύ της διατραπεζικής και της λιανικής αγοράς είναι το επιτόκιο των δανειζόµενων ποσών. Το επιτόκιο εξαρτάται: 25