LCC - Ε ι σ ή γ η σ η

LCC - Ε ι σ ή γ η σ η (Ι) Όπως γνωρίζετε, εδώ και αρκετά χρόνια, οι αεροπορικές εταιρείες χαµηλού κόστους (low cost carriers - LCC) έχουν µπει δυναµικά στην αγορά των αεροπορικών ταξιδιών και συναντούν την προτίµηση ενός µεγάλου αριθµού ταξιδιωτών, για τους οποίους η φθηνή τιµή του αεροπορικού εισιτηρίου είναι σηµαντικός παράγοντας για την επιλογή τους. Η πρώτη low cost εταιρεία ήταν η αµερικανική «Southwest Airlines (συνήθως από την Αµερική ξεκινούν όλα!), η οποία άρχισε τις πτήσεις της το 1971. Σήµερα δραστηριοποιείται και στην Ευρώπη ένας σηµαντικός αριθµός αεροπορικών εταιρειών χαµηλού κόστους. Είναι γνωστό επίσης ότι η γενικότερη φιλοσοφία των LCC είναι η δυνατότητα παροχής φθηνών εισιτηρίων µέσω της ύπαρξης λιγότερων διευκολύνσεων µέσα στο αεροσκάφος (µία µόνο θέση (class) επιβατών, απουσία γευµάτων, υπάλληλοι που καλύπτουν τα καθήκοντα περισσότερων της µιας θέσεων κλπ.), αλλά και µέσω διαφόρων άλλων πρακτικών (χρήση ενός τύπου αεροσκάφους για µείωση του κόστους εκπαίδευσης και συντήρησης, πτήσεις προς φθηνότερα και λιγότερο πολυσύχναστα δευτερεύοντα αεροδρόµια κλπ.). Από πληροφορίες που συγκεντρώσαµε από άλλα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου πετούν low cost εταιρείες, σε ορισµένες περιπτώσεις αυτές έχουν συνεισφέρει στην αύξηση (σε απόλυτους αριθµούς) των τουριστών που µετακινούνται από και προς τα κράτη αυτά. Η εµπειρία όµως έχει δείξει ότι, εκεί όπου εγκαθίστανται µε επιτυχία και αυξηµένους αριθµούς οι LCC, εκεί µειώνονται οι αριθµοί των άλλων «παικτών» της συγκεκριµένης αγοράς, δηλαδή των Tour Operators και των αεροπορικών εταιρειών charter, αλλά και των παραδοσιακών αεροπορικών εταιρειών. Η µη ισόρροπη ανάπτυξή τους οδηγεί τελικά σε σοβαρά προβλήµατα την αγορά 1

Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή εµπειρία καταδεικνύει και άλλου είδους προβλήµατα όσον αφορά τη λειτουργία των low cost εταιρειών, αφού - µεταξύ άλλων- παρατηρούνται πολύ συχνά παραβιάσεις από την πλευρά τους της Ευρωπαϊκής ταξιδιωτικής νοµοθεσίας, και ειδικά του Κανονισµού 261/2004 (DBC), αλλά και της νοµοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών. Είναι συχνό φαινόµενο οι ακυρώσεις πτήσεων χωρίς προηγούµενη ενηµέρωση και η εγκατάλειψη επιβατών σε άλλες χώρες, η διακοπή γραµµών χωρίς επαρκή χρόνο προειδοποίησης, µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται δυσκολίες σε επιβάτες που εξαρτώνται από συγκεκριµένη γραµµή, η µη εµφάνιση της τελικής τιµής στο εισιτήριο, ενώ αυτό επιβάλλεται από τη νοµοθεσία κλπ. (ΙΙ) Οι περισσότερες low cost εταιρείες εστιάζουν στις απ ευθείας πωλήσεις προς τον τελικό χρήστη, µέσω των ιστοσελίδων τους, στις οποίες συχνά υπάρχει η δυνατότητα αγοράς και άλλων υπηρεσιών, όπως καταλύµατος, ενοικίασης αυτοκινήτου κλπ. Κάποιες από τις LLC δεν επιτρέπουν στα τουριστικά γραφεία να πωλούν τα εισιτήριά τους, πολύ δε περισσότερο να τα καθιστούν µέρος των τουριστικών πακέτων τους. Στα κράτη µέλη της ΕΕ, πολλές φορές εταιρείες low cost έχουν βρεθεί αντιµέτωπες µε τουριστικά γραφεία στα δικαστήρια, οι δε αποφάσεις συνήθως ευνοούν τα τουριστικά γραφεία, θεωρώντας για παράδειγµα ότι είναι νόµιµο ένα τουριστικό γραφείο να αγοράζει εισιτήρια από την ιστοσελίδα µιας low cost εταιρείας για λογαριασµό πελάτη του, παρά το γεγονός ότι η ίδια η εταιρεία το απαγορεύει, ενώ είναι παράνοµο η συγκεκριµένη εταιρεία να θεωρεί άκυρα εισιτήριά της που δεν αγοράστηκαν από την ιστοσελίδα της ή από το τηλεφωνικό της κέντρο, αλλά από άλλη ιστοσελίδα. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι η αγωγή της Ryanair κατά του Τουριστικού Γραφείου ASTRAPALO που εκδικάσθηκε στις 21/1/2009 στην Βαρκελώνη όπου το δικαστήριο αναγνώρισε το δικαίωµα του Γραφείου να πωλεί εισιτήρια της Ryanair και πως αυτή η δραστηριότητα δεν συνεπάγεται ζηµία για την Εταιρεία. Τα παραπάνω, σε συνδυασµό µε το γεγονός ότι -όπως προαναφέρθηκε- η ανάπτυξη των low cost εταιρειών έχει σε πολλά κράτη µέλη περιορίσει τη λειτουργία των αεροπορικών εταιρειών charter, µε τις οποίες παραδοσιακά συνεργάζονταν οι Tour Operators για την πραγµατοποίηση των οργανωµένων ταξιδιών τους, δηµιουργούν προβλήµατα στους τελευταίους και στο οργανωµένο ταξίδι γενικότερα. 2

Η αδυναµία, στις περισσότερες περιπτώσεις, των TOs να περιλάβουν µεταφορές µε low cost εταιρείες στα πακέτα τους εσωτερικού τουρισµού (land packages) έχει ως συνέπεια τον περιορισµό των εσόδων της αντίστοιχης χώρας. Στην Ελλάδα δε, τα land packages είναι εκείνα που δηµιουργούν έσοδο και θέσεις εργασίας. Από την άλλη πλευρά, οι πελάτες των LCC, οι οποίοι ταξιδεύουν µε χαµηλό ναύλο, παρά τις προσδοκίες (ειδικά των ξενοδόχων) για το αντίθετο, είναι κατά τεκµήριο ταξιδιώτες λίγων ηµερών και δεν κατευθύνονται στα ξενοδοχεία, αλλά σε φθηνά καταλύµατα χαµηλότερων κατηγοριών. Αυτή η πρακτική πιθανόν να ευνοεί το real estate, αλλά όχι τον τουρισµό. Από εκτιµήσεις που µπορέσαµε να συγκεντρώσουµε από άλλα κράτη µέλη (διότι στατιστικά στοιχεία δεν υπάρχουν διαθέσιµα, για να σάς τα παρουσιάσουµε), οι εµπειρίες τους από τη λειτουργία low cost εταιρειών στο έδαφός τους έχουν ως εξής: Στο Ηνωµένο Βασίλειο, οι επιβάτες µετακινήθηκαν γενικά από τις παραδοσιακές και charter αεροπορικές εταιρείες στις εταιρείες χαµηλού κόστους, µε αποτέλεσµα οι πρώτες να έχουν περιορίσει τη λειτουργία τους και να µην εξυπηρετούν πλέον προορισµούς που εξυπηρετούσαν πριν. Στην Καταλωνία (Ισπανία), οι low cost εταιρείες έχουν δηµιουργήσει προβλήµατα, καθώς παραβιάζουν συχνότερα από τις άλλες τον Κανονισµό 261/2004 (DBC) και τους κανόνες προστασίας των καταναλωτών. Στην Ολλανδία, η Ryanair προκαλεί προβλήµατα όσον αφορά την τιµολόγησή της, καθώς οι τιµές της δεν περιλαµβάνουν τις υποχρεωτικές προµήθειες των πιστωτικών καρτών. Στην Πορτογαλία, δεν υπήρξε σηµαντική αύξηση των τουριστών που φθάνουν στη χώρα. Απλώς, οι low cost εταιρείες κάλυψαν τη µείωση της λειτουργίας των charters. Στο Βέλγιο, παρατηρήθηκαν γενικά αρκετές ακυρώσεις πτήσεων, µε τις αναµενόµενες συνέπειες. Οι low cost εταιρείες συνεισέφεραν, πάντως, σηµαντικά στον εξερχόµενο τουρισµό (µεταφέροντας Βέλγους, Λουξεµβούργιους και Ολλανδούς επιβάτες που ταξιδεύουν στο εξωτερικό). Στη ανία, η Transavia αποτέλεσε χαρακτηριστικό παράδειγµα της συµπεριφοράς των αεροπορικών εταιρειών χαµηλού κόστους, όταν αποφάσισε να αποσυρθεί από τη ανική αγορά κάνοντας re-routing σε άλλη αεροπορική εταιρεία, αδιαφορώντας για τον Κανονισµό 261/2004 (DBC). Τα συµβόλαια που είχε µε κάποιες charter εταιρείες, τώρα ακυρώνονται. 3

Στη Γερµανία, οι LCC µεταφέρουν επισκέπτες για 1-2 ηµέρες, π.χ. για ψώνια κλπ. εν υπάρχουν όµως στατιστικές για το θέµα. Και στη χώρα αυτή έχουν παρατηρηθεί προβλήµατα, π.χ. µε τη Ryanair και την Easyjet, οι οποίες κατηγορήθηκαν ότι δεν κατέβαλαν αποζηµιώσεις στους επιβάτες, ως όφειλαν, µετά από ακυρώσεις εξαιτίας της στάχτης του ηφαιστείου της Ισλανδίας. Η Easyjet, επιπλέον, είχε µεγάλο πρόβληµα καθυστερήσεων και ακυρώσεων στο αεροδρόµιο Berlin Schoenefeld το καλοκαίρι. Η Ιρλανδία δεν εφάρµοσε ποτέ ευνοϊκές πολιτικές προς τις αεροπορικές εταιρείες χαµηλού κόστους, διότι θα ήταν παράνοµο να γίνει οποιαδήποτε διάκριση υπέρ µιας τέτοιας κατηγορίας αεροπορικών εταιρειών. Τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η χώρα αυτή µε τις LCC είναι ότι λειτουργούν έξω από τις παραδόσεις και υποχρεώσεις των άλλων αεροπορικών εταιρειών, αλλάζουν δροµολόγια και προγράµµατα αυθαίρετα, αναθεωρούν εµπορικές πολιτικές χωρίς χρονικά επαρκή προηγούµενη ενηµέρωση κλπ. Η Ουγγαρία αντιµετωπίζει επίσης θέµατα µε ακυρώσεις πτήσεων, αλλαγές των ωρών αναχώρησης, υψηλά κόστη για πελάτες που πληρώνουν µε πιστωτικές κάρτες, προµήθεια για τη χρήση κάρτας κλπ. Και στη Γαλλία, τέλος, υπάρχουν προβλήµατα µη συµµόρφωσης µε τον Κανονισµό 261/2004 (DBC). Εκεί, όµως, οι low cost εταιρείες δεν είχαν σηµαντική επιτυχία, διότι η Air France ήταν σε θέση να κάνει τις απαραίτητες προσαρµογές και να τις ανταγωνιστεί µε επιτυχία. (ΙΙΙ) Όπως είναι γνωστό, στις 21 Οκτωβρίου 2010 πραγµατοποιήθηκε µία συνάντηση µεταξύ εκπροσώπων των αεροπορικών εταιρειών χαµηλού κόστους, του Υφυπουργού Τουρισµού κ. Γιώργου Νικητιάδη, των περιφερειακών αρχών της χώρας µας και στελεχών της τουριστικής βιοµηχανίας. Οι LCC, και ιδιαίτερα η Ryanair, ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να αυξήσουν τις αφίξεις τους στην Ελλάδα (η Ryanair κατά 1,5 εκατ. ετησίως), ο δε Υφυπουργός κάλεσε όσους ήταν στη συνάντηση να συνεργαστούν στενότερα για το θέµα, προσφέροντας διαβεβαιώσεις ότι η κυβέρνηση θα στηρίξει αυτή την προσπάθεια. Η κύρια υποστήριξη, πάντως, για να διευκολυνθούν αυτές οι εταιρείες να πετάξουν σε συγκεκριµένους προορισµούς σχεδιάζεται να προέλθει από τις περιφερειακές αρχές και τους ξενοδόχους των συγκεκριµένων περιοχών. Το γεγονός αυτό, όµως, ενέχει επικινδυνότητα, διότι αν δεν υπάρχει ενιαία τουριστική πολιτική, η οποία να δίνει τις κατευθυντήριες γραµµές, η κάθε Περιφέρεια δύσκολα είναι σε θέση να αξιολογήσει σωστά τις καταστάσεις, µε αποτέλεσµα να κινδυνεύουν να γίνουν µοιραία λάθη. 4

Όπως φαίνεται από όσα ειπώθηκαν πιο πριν, η προσπάθεια µονοµερούς ανάπτυξης των low cost αεροπορικών εταιρειών στη χώρα µας, και µάλιστα µε επιδοτήσεις από τις Περιφέρειες, σε βάρος -ουσιαστικά- των Tour Operators, που φρόντισαν πριν πολλά χρόνια για την ένταξη των συγκεκριµένων περιοχών στα τουριστικά προγράµµατα (χωρίς υποστήριξη και βοήθεια, αλλά µε δικό τους οικονοµικό κίνδυνο!), αλλά και σε βάρος των εταιρειών charter και των παραδοσιακών αεροπορικών εταιρειών, θα ανέτρεπε τις ισορροπίες στη αγορά και θα ήταν λάθος. Επιπλέον, κάτι τέτοιο θα ήταν ήδη δύσκολο να συντονιστεί και να γίνει σωστά από την κεντρική διοίκηση. Πόσο µάλλον από τις Περιφέρειες, µε τις συνθήκες που θα υπάρχουν σ αυτές και τουλάχιστον µέχρι τον Ιούλιο του προσεχούς έτους όπου θα αρχίσουν ουσιαστικά να λειτουργούν. Αυτό φαίνεται να έχει γίνει πλέον κατανοητό και από τον Πρόεδρο της Πανελλήνιας Οµοσπονδίας Ξενοδόχων κ. Ανδρέα Ανδρεάδη, ο οποίος, σε πρόσφατη οµιλία του, στα πλαίσια της τουριστικής Έκθεσης Philoxenia, παραδέχθηκε ότι το ζήτηµα της ενθάρρυνσης των low cost εταιρειών να επιχειρούν σε µεγαλύτερο βαθµό προς και από την Ελλάδα θα πρέπει να εξετασθεί µε τη δέουσα ωριµότητα. Ας ληφθεί επιπλέον υπ όψιν, ότι η χώρα µας έχει ήδη δυσφηµιστεί µία φορά στον τοµέα αυτόν, όταν -στα πλαίσια συµφωνίας µε τους Tour Operators για επιµήκυνση της σαιζόν- προσέφερε (και µάλιστα εγγράφως!) ένα κίνητρο για κάθε καλυµµένη αεροπορική θέση, προσφορά την οποία απέσυρε στη συνέχεια, επειδή θεωρήθηκε ότι ήταν αντίθετη προς τους κανονισµούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο σηµείο αυτό θα ήθελα να αναφερθώ σε ορισµένες επισηµάνσεις που κάνει ο κ. Noel Josephides (CEO/ιδιοκτήτης του Tour Operator Sunvil στο Ηνωµένο Βασίλειο) σε πρόσφατο άρθρο του. Μεταξύ άλλων, αναφέρει ότι: Αυτό που είναι απαραίτητο, για την ισόρροπη και ορθολογιστική ανάπτυξη της συγκεκριµένης αγοράς στη χώρα µας, είναι οι ίσοι όροι ανταγωνισµού. Το παράδειγµα της περιοχής Algarve της Πορτογαλίας, στην οποία οι αφίξεις έπεσαν αυτή τη χρονιά κατά 30%, δείχνει καθαρά το αποτέλεσµα της µη ισόρροπης ανάπτυξης. Παρά το γεγονός ότι ένας σηµαντικός αριθµός αεροµεταφορέων χαµηλού κόστους πετούν στο Faro από πολλά βρετανικά αεροδρόµια, το Algarve βιώνει µια πτώση στον τουρισµό, διότι οι αεροπορικές εταιρίες χαµηλού κόστους έχουν αυξήσει τις θέσεις 5

τους, ενώ οι παραδοσιακοί Tour Operators έχουν αποσυρθεί. Οι ξενοδόχοι διαµαρτύρονται, ήταν όµως οι ίδιοι οι ξενοδόχοι της περιοχής που πίστευαν ότι οι εν λόγω αεροµεταφορείς θα τους έφερναν µεγάλο αριθµό πελατών και θα αντικαθιστούσαν τους «διαβολικούς» Tour Operators, που τούς ασκούσαν πιέσεις για να δώσουν χαµηλές τιµές. Αυτό που οι ξενοδόχοι φαίνεται πως δυσκολεύονται να κατανοήσουν είναι ότι οι παραδοσιακοί Tour Operators, οι οποίοι παρουσιάζουν τα ξενοδοχεία στις µπροσούρες τους, πωλούν κατ ευθείαν αυτές τις ιδιοκτησίες. Η πώληση του πακέτου είναι που φέρνει στον Tour Operator, στην αεροπορική εταιρεία, και στον ξενοδόχο τα οικονοµικά περιθώρια που χρειάζονται για να παραµείνουν κερδοφόροι. Οι ξενοδόχοι της Algarve παραπονούνται, επίσης, ότι η κίνηση των συνεδρίων και των ταξιδιών κινήτρων (MICE) µειώθηκε, λόγω του ότι τα παραδοσιακά charters σταµάτησαν να πετούν προς την περιοχή. Η κίνηση των MICE, όµως, χρειάζεται κρατήσεις αεροπορικών θέσεων στο αεροπλάνο µε τέτοιο τρόπο, που δεν είναι εύκολο να γίνει µε τις low cost εταιρείες.. Άλλα παραδείγµατα, από ολόκληρη της Ευρώπη, οδηγούν σε ανάλογα συµπεράσµατα. Ισπανοί ξενοδόχοι σε παραδοσιακά θέρετρα έχουν παρόµοια παράπονα. Ενώ νόµιζαν ότι οι χαµηλού κόστους αεροπορικές εταιρείες θα τούς έφερναν επιπλέον δουλειές, ανακάλυψαν ότι τόσο οι πληρότητές τους όσο και τα περιθώρια κέρδους τους έχουν µειωθεί. Όσο οι χαµηλού κόστους αεροµεταφορείς αύξαναν τις συχνότητες πτήσεων, τόσο οι παραδοσιακοί Tour Operators µείωναν τα charters τους, µε αποτέλεσµα τα κρεβάτια των ξενοδοχείων να µένουν κενά. Στην Κύπρο, οι επισκέπτες από το Ηνωµένο Βασίλειο έχουν µειωθεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Κι όµως υπάρχουν πολύ περισσότερες χαµηλού κόστους αεροπορικές εταιρίες που πετούν από το Ηνωµένο Βασίλειο, τόσο προς την Πάφο όσο και προς τη Λάρνακα. Υπάρχουν και δύο πρόσφατα παραδείγµατα από την Ελλάδα: H Easyjet βοηθήθηκε από τους τοπικούς δήµους και τους ξενοδόχους στη Ζάκυνθο και στα Χανιά, για να πετάξει στα νησιά από το Gatwick, µια διαδροµή που ήδη εξυπηρετείται επί σειρά ετών από Tour Operators. Το µόνο αποτέλεσµα ήταν ότι οι νέες αυτές πτήσεις, που προστέθηκαν, έκοψαν από το Gatwick άλλους αεροµεταφορείς, που παραδοσιακά εξυπηρετούσαν αυτούς τους προορισµούς. 6

Ποιος ωφελείται λοιπόν, τελικά, από τις αεροπορικές εταιρίες χαµηλού κόστους αν δεν ωφελούνται οι ξενοδόχοι; Κατά τα φαινόµενα, περισσότερο οι κατασκευαστικές εταιρίες παραθεριστικής κατοικίας, που ενοικιάζουν τις κατοικίες τους κυρίως µέσω του ιαδικτύου, και µεµονωµένοι πελάτες οι οποίοι γεµίζουν τα συγκεκριµένα αεροσκάφη. Και πάντως λιγότερο απ όλους η εθνική οικονοµία! Πιστεύουµε, ότι η µόνη προσέγγιση του ζητήµατος που προσφέρει πραγµατικές προοπτικές για την επέκταση της τουριστικής περιόδου, που είναι και το ζητούµενο εδώ, είναι η ορθολογική και ισορροπηµένη ανάπτυξη όλων των παραγόντων του τουρισµού, µε όρους υγιούς ανταγωνισµού, και σε καµία περίπτωση η µεµονωµένη και στοχευµένη διευκόλυνση των low cost αεροπορικών εταιρειών σε βάρος των υπόλοιπων «παικτών» στον τοµέα του αεροπορικού ταξιδιού και του τουρισµού γενικότερα. Βασικές παράµετροι -και επιβεβληµένες κινήσεις- για την επέκταση της τουριστικής περιόδου είναι: Η εξασφάλιση απ ευθείας, αν είναι δυνατόν, αεροπορικής σύνδεσης από τις χώρες-πηγές της τουριστικής κίνησης, αξιοποιώντας όλες τις δυνατότητες που υπάρχουν. Οι εναλλακτικοί τρόποι αεροµεταφοράς, όπως είναι γνωστό, είναι: - Η τακτική αεροµεταφορά, η οποία αποτελεί την πλέον πρόσφορη µορφή σύνδεσης της χώρας µας µε τις αγορές του εξωτερικού, αλλά περιορίζεται βέβαια στα µεγάλα αεροδρόµια της χώρας. Σοβαρό αντικίνητρο αποτελεί το υψηλό κόστος του αεροδροµίου «Ελευθέριος Βενιζέλος», και είναι κρίµα η Ελλάδα να αποποιείται το ρόλο της ως «κόµβο» στην Νοτιοανατολική Ευρώπη λόγω του υψηλού αυτού κόστους. Θα πρέπει να εξευρεθεί κάποια λύση, τουλάχιστον µε τη µορφή κινήτρου για τη χαµηλή τουριστική περίοδο. Ένα άλλο σοβαρό µειονέκτηµα είναι η έλλειψη απ ευθείας πτήσεων από τις περισσότερες υπερπόντιες αγορές (π.χ. Κίνα, Ινδία, Αυστραλία κλπ.). Θα πρέπει εδώ να σηµειωθεί ότι η τουριστική κίνηση από τις χώρες αυτές εξυπηρετεί τους στόχους της τουριστικής µας πολιτικής, γιατί ο κύριος όγκος των συγκεκριµένων τουριστών ταξιδεύει κατά την εκτός τουριστικής αιχµής περίοδο. - Οι έκτακτες πτήσεις (charter), που επί σειρά ετών λειτουργούν προς τη χώρα µας, συνδέοντας, µέσω της οργανωµένης τουριστικής αγοράς, απ ευθείας τους τουριστικούς µας προορισµούς µε ευρωπαϊκές αγορές. - Οι low cost carriers, που αναπτύσσουν προγράµµατα πτήσεων προς τουριστικούς προορισµούς συνήθως µε επιδοτήσεις ή, για να χρησιµοποιήσουµε τη σύγχρονη ορολογία, µε συνδιαφήµιση. 7

Η πολιτική «αεροµεταφορών» είναι ανάγκη να είναι ισόρροπη και να συνεκτιµώνται όλες οι παράµετροι. Εξ άλλου, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου και η ανάπτυξη ειδικών µορφών τουρισµού / τουρισµού ειδικών ενδιαφερόντων, που θα συµβάλλει σ αυτήν, είναι δυνατόν να επιτευχθούν ή και να αναπτυχθούν κατά βάση από την οργανωµένη τουριστική αγορά η οποία συνθέτει το προϊόν και το προωθεί στην αγορά µε τους µηχανισµούς που διαθέτει και προσεγγίζει συγκεκριµένες οµάδες/στόχους. Υπάρχουν άλλωστε πολλά που πρέπει να γίνουν ακόµη, πριν προσπαθήσουµε να αυξήσουµε τον αριθµό των αφίξεων στη χώρα µας. Η ακτοπλοΐα, οι υποδοµές, το περιβάλλον και η αειφορία, για παράδειγµα, είναι τοµείς που χρειάζονται όλες τις προσπάθειες και όλη τη συστηµατική φροντίδα της Πολιτείας, προκειµένου να προστατευθεί και να αναπτυχθεί ο Ελληνικός τουρισµός µακροπρόθεσµα. Οι low cost αεροπορικές εταιρείες, από µόνες τους, δεν αποτελούν πανάκεια για την ανάπτυξη του τουρισµού µας. Και από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να προσέξουµε πολύ τους κάθε µορφής «πειραµατισµούς», στους οποίους -ειδικά στις µέρες που διανύουµε- δεν έχουµε την πολυτέλεια να επιδιδόµαστε χωρίς ώριµη σκέψη και λεπτοµερή σχεδιασµό, µε γνώση σε βάθος όλων των παραµέτρων. Αν δεν θέλουµε, παρά τις περί του αντιθέτου εξαγγελίες των κρατικών υπευθύνων, να εξακολουθήσει η όµορφη χώρα µας να είναι ένας προορισµός of sun and sea where nothing ever happens. * * * * * * * 8