ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΙΕΣΕΩΝ, ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΡΥΠΑΝΤΙΚΩΝ ΦΟΡΤΙΩΝ ΚΑΙ ΣΕΝΑΡΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙ ΑΣ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΙΕΣΕΩΝ, ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΡΥΠΑΝΤΙΚΩΝ ΦΟΡΤΙΩΝ ΚΑΙ ΣΕΝΑΡΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΕΓΟΡΙΤΙ ΑΣ Από τη ήµητρα Γ. ηµητρακοπούλου Εισαγωγή Η πολύπλευρη και πολυδιάσταση ανθρώπινη ύπαρξη προβάλλει το αίτηµα και επιβάλλει την αναγκαιότητα να επωφεληθεί πλήρως ο άνθρωπος από το φυσικό περιβάλλον και τους πόρους που διατίθονται από αυτό. Αποτέλεσµα της διηνεκούς πορείας ανάπτυξης του τεχνικού πολιτισµού αποτελεί η υποβάθµιση του περιβάλλοντος και συγκεκριµένα των υδατικών πόρων. Κρίνεται συνεπώς απαραίτητη µια ορθολογιστική διαχείριση των υδάτινων αποθεµάτων, που να προάγει την εξέλιξη της ανθρωπότητας στα πλαίσια πάντα της βιώσιµης ανάπτυξης. Στην παρούσα µεταπτυχιακή εργασία πραγµατοποιήθηκε η περιγραφή της υφιστάµενης κατάστασης της λεκάνης απορροής της λίµνης Βεγορίτιδας, που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τµήµα της Ελλάδας, ο υπολογισµός των ρυπαντικών φορτίων που καταλήγουν στη λίµνη, των εισροών και εκροών από αυτή και η διερεύνηση της κατάστασής της µε την εφαρµογή ενός εµπειρικού-στατιστικού και ενός µαθηµατικού µοντέλου. Εξετάστηκε επίσης η µεταβολή της ποιοτικής κατάστασης της λίµνης µέσα από την εφαρµογή κάποιων σεναρίων, σύµφωνα µε τα οποία µειώνονται τα φορτία από τους διάφορους τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Νοµοθεσία Η ανάγκη της ολοκληρωµένης διαχείρισης των υδατικών πόρων εκφράστηκε σε Κοινοτικό επίπεδο µε τη νοµοθέτηση και ισχύ της Οδηγίας Πλαισίου για τα νερά 2000/60 Ε.Ε., που θέτει ως βασικό στόχο την καταγραφή όλων των υδάτινων συστηµάτων των χωρών µελών, ώστε να διαπιστωθεί η οικολογική τους κατάσταση και να ληφθούν µέτρα για την βελτίωση και µη περαιτέρω επιδείνωση των ποιοτικών τους παραµέτρων. Η συγκεκριµένη οδηγία δηµοσιεύτηκε το 2000 και εναρµονίσθηκε στην ελληνική νοµοθεσία το 2003 µε το νόµο 3199 (ΦΕΚ Α 280/9.12.2003) και το προεδρικό διάταγµα Π..51/8.3.2007 (Α 54). Όλες οι δράσεις που προτείνονται έχουν ως στόχο την αξιολόγηση και κατηγοριοποίηση των υδατίνων σωµάτων ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, την πρόταση µέτρων για τη µείωση της ρύπανσης και αναβάθµιση των υδάτων, καθώς και τη σύνταξη και υλοποίηση κατάλληλων προγραµµάτων παρακολούθησης. 1

Συγκεκριµένα, παρουσιάζεται η ανάγκη για καταγραφή των γεωµορφολογικών, στατιστικών και υδρολογικών στοιχείων που περιγράφουν την υφιστάµενη αλλά και προηγούµενη κατάσταση της περιοχής µελέτης και προσδιορίζονται τα όρια στις τιµές ποιοτικών παραµέτρων, µε σκοπό τη διατήρηση της περιοχής σε καλή οικολογική κατάσταση. Επιπρόσθετα, έχει πραγµατοποιηθεί ειδικό πρόγραµµα µείωσης της ρύπανσης των Λιµνών Βεγορίτιδας και Πετρών και του ποταµού Σουλού από απορρίψεις ορισµένων επικίνδυνων ουσιών, που αποσκοπεί στην εξειδίκευση του γενικού προγράµµατος µείωσης της ρύπανσης των υδάτινων απoδεκτών από τις απορρίψεις των ως άνω ουσιών, σύµφωνα µε το Φύλλο αριθµού 797 της Eφηµερίδας της Κυβερνήσεως, 25 Ιουνίου 2001. Στο συγκεκριµένο πρόγραµµα θέτονται οι ποιοτικοί στόχοι για τη λίµνη Βεγορίτιδα, τη λίµνη Πετρών και το ρέµα Σουλού και προβλέπεται η σύσταση επιτροπής µε την ονοµασία "Επιτροπή Παρακολούθησης Ειδικού Προγράµµατος για την προστασία των Λιµνών Βεγορίτιδας και Πετρών και Ποταµού Σουλού". Το νοµοθετικό πλαίσιο συµπληρώνεται µε την οδηγία 91/271/EOK, που εναρµονίστηκε µε την ελληνική νοµοθεσία µε την απόφαση 567/1997 ΦΕΚ Β 192 (14/3/97). Η εν λόγω οδηγία ορίζει την ελάχιστη αναγκαία τεχνική υποδοµή σε δίκτυα αποχέτευσης και εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων που πρέπει να διαθέτουν οι πόλεις και οι οικισµοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανάλογα µε τον ισοδύναµο πληθυσµό και τον αποδέκτη των επεξεργασµένων λυµάτων και διακρίνοντας τους υδάτινους αποδέκτες στους οποίους καταλήγουν τα αστικά λύµατα σε τρεις κατηγορίες: σε κανονικούς, ευαίσθητους και λιγότερο ευαίσθητους. Επίσης, στην τροποποίηση της πρώτης απόφασης (ΦΕΚ Β'1811 29.9.1999 Αριθ.19661/1982 Τροποποίηση της 5673/400/1997 Κοινής Υπουργικής Απόφασης "Μέτρα και όροι για την επεξεργασία αστικών λυµάτων" (Β'192) - Κατάλογος ευαίσθητων περιοχών για την διάθεση αστικών λυµάτων σύµφωνα µε το άρθρο 5 (παρ. 1) της απόφασης αυτής) αναφέρεται συµπληρωµατικά ο κατάλογος των τελικών και ενδιάµεσων ευαίσθητων αποδεκτών (λίµνες, ποτάµια, εκβολές ποταµών και παράκτια ύδατα) στην Ελλάδα. Στον κατάλογο αυτό έχουν καταχωρηθεί ο ποταµός Σουλού και η λίµνη των Πετρών. Σε αυτό το σηµείο θα ήταν παράλειψη να µην αναφερθούµε στο γεγονός ότι οι ποιοτικοί στόχοι καθορίζονται από τις χρήσεις των υδάτων της λίµνης, που είναι η αλιεία και η κολύµβηση. 2

Υπολογισµός φορτίων Έχουν υπολογιστεί οι ποσότητες του οργανικού φορτίου, του ολικού αζώτου και του ολικού φωσφόρου που εισρέουν στη λίµνη και που προέρχονται από τα αστικά λύµατα, τα βιοµηχανικά και κτηνοτροφικά απόβλητα και τις επιφανειακές απορροές από τις διάφορες χρήσεις γης. Παρακάτω παρουσιάζονται οι πίνακες µε τις υπολογισµένες ποσότητες των ρυπαντικών φορτίων ανά προέλευση και είδος. Προέλευση λυµάτων ΒΟD (tn/y) αστικά λύµατα 807 κτηνοτροφικά λύµατα 6.343 βιοµηχανικά λύµατα 31 ΣΥΝΟΛΟ 7.180 Πίνακας 1: Συνολικές ετήσιες ποσότητες οργανικού φορτίου ανά προέλευση. Προέλευση λυµάτων TN (tn/y) αστικά λύµατα 179 κτηνοτροφικά λύµατα 264 επιφαν.απορροές 713 βιοµηχανικά λύµατα 4,2 ΣΥΝΟΛΟ 1.160 Πίνακας 2: Συνολικές ετήσιες ποσότητες αζώτου ανά προέλευση. Προέλευση λυµάτων TΡ (tn/y) αστικά λύµατα 62 κτηνοτροφικά λύµατα 8 επιφαν.απορροές 50 βιοµηχανικά λύµατα 1,4 ΣΥΝΟΛΟ 121 Πίνακας 3: Συνολικές ετήσιες ποσότητες φωσφόρου ανά προέλευση. 3

Εκτίµηση επιπτώσεων Εφαρµογή εµπειρικού-στατιστικού µοντέλου Vollenveider Εφαρµόστηκε το εµπειρικό-στατιστικό µοντέλο Vollenweider, που χρονολογείται από το 1975 και συσχετίζει τη φόρτιση του φωσφόρου σε έναν αποδέκτη µε την γενική αποδοχή του για σκοπούς αναψυχής. Παρακάτω παρουσιάζεται το διάγραµµα του εν λόγω µοντέλου και η κατάταξη της λίµνης Βεγορίτιδας. Φόρτ. P (grp/m 2 *έτος) 10 Λίµνη Βεγορίτιδα Εξέχον Επιτρεπτό 1 0,1 Ευτροφική Μεσοτροφική Ολιγοτροφική Λίµνη Βεγορίτιδα 0,01 0,1 1 10 100 1000 Μέσο βάθος/υδραυλικός (m/έτος) ιάγραµµα 1: Κατάταξη λίµνης Βεγορίτιδας, µε βάση το µοντέλο Vollenveider. Προκύπτει ότι η Βεγορίτιδα έχει αυξηµένη φόρτιση φωσφόρου, συνεπώς παρουσιάζει πρόβληµα ευτροφισµού. 4

Εφαρµογή µαθηµατικού µοντέλου Λέρνη Με σκοπό την πιο ακριβή εκτίµηση των επιπτώσεων των ρυπαντικών φορτίων κρίνεται απαραίτητη η εφαρµογή ενός µαθηµατικού µοντέλου. Συγκεκριµένα, εφαρµόστηκε το µοντέλο δίαιτας ρύπων σε λίµνες Λέρνη, που δηµιουργήθηκε από το Εργαστήριο Υγειονοµικής Τεχνολογίας της Σχολής των Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Η Λέρνη είναι ένα ποιοτικό µοντέλο ευτροφισµού διαλυµένου οξυγόνου µε το οποίο γίνεται εκτίµηση της ποιοτικής κατάστασης µιας λίµνης συναρτήσει διαφόρων σεναρίων εισροών εκροών. Η πρώτη εφαρµογή του µοντέλου αφορά στη σηµερινή κατάσταση της λίµνης, ενώ η λίµνη επιβαρύνεται µε τα ρυπαντικά φορτία που έχουν υπολογιστεί. Αναφέρεται ότι η βροχόπτωση, η εξάτµιση, τα όµβρια από την υπολεκάνη της Άρνισσας, το ρέµα Σουλού, η άρδευση και τα ρυπαντικά φορτία εισάγονται στο µοντέλο ως χρονοσειρές, αφού µεταβάλλονται κατά τη διάρκεια του έτους. Παρακάτω παρατίθονται τα διαγράµµατα που προέκυψαν από την εφαρµογή του µοντέλου για το αρχικό σενάριο. ΚΑΜΠΥΛΗ ΥΨΟΜΕΤΡΟΥ ΛΙΜΝΗΣ υψόµετρο (m) 508 507 506 505 504 503 502 ιάγραµµα 2: Καµπύλη υψοµέτρου λίµνης (αρχικού σεναρίου). 5

ΚΑΜΠΥΛΗ ΟΓΚΟΥ ΛΙΜΝΗΣ όγκος (m 3 ) 900.000.000 850.000.000 800.000.000 750.000.000 700.000.000 650.000.000 ιάγραµµα 3: Καµπύλη όγκου λίµνης (αρχικού σεναρίου). Η στάθµη της λίµνης έπειτα από τη διέλευση πέντε χρόνων θα υποχωρήσει κατά 2,8 µέτρα (από τα 507,5 στα 504,7), δηλαδή θα υπάρχει πτώση στάθµης ίση µε 0,56 µέτρα το χρόνο. Ο όγκος της λίµνης από τα 860 εκ. κυβικά µέτρα θα µειωθεί στα 747 εκ. κυβικά µέτρα. Παρατηρούµε ότι τόσο ο όγκος όσο και η επιφάνεια της λίµνης κατά τη διάρκεια του έτους αυξοµειώνονται. Το καλοκαίρι έχουµε αισθητή µείωση της στάθµης, που αυξάνεται κατά ένα ποσοστό το χειµώνα που ακολουθεί, κάτι που εξηγείται δεδοµένου ότι το καλοκαίρι µειώνονται οι εισροές στη λίµνη λόγω µείωσης της βροχόπτωσης και αυξάνονται οι απολήψεις νερού από αυτή για αρδευτικούς σκοπούς. ΚΑΜΠΥΛΗ ΙΑΛΥΜΕΝΟΥ ΟΞΥΓΟΝΟΥ διαλυµ.οξυγόνο (mg/l) 14 12 10 8 ιάγραµµα 4: Καµπύλη διαλυµένου οξυγόνου (αρχικού σεναρίου). 6

Όσον αφορά στο διαλυµένο οξυγόνο, παρατηρούµε εποχιακή διακύµανση, δηλαδή έχουµε µια µείωση της συγκέντρωσής του το καλοκαίρι και εν συνεχεία µια αύξησή της το χειµώνα. Αύξηση της θερµοκρασίας επιφέρει µείωση της συγκέντρωσης του διαλυµένου οξυγόνου και το αντίστροφο. Σηµειώνεται ότι η ελάχιστη τιµή του διαλυµένου οξυγόνου προσδιορίζεται γύρω στο 9 και η µέγιστη γύρω στα 12mg/l, τιµές που είναι ανώτερες της συγκέντρωσης κορεσµού του διαλυµένου οξυγόνου (9mg/l), οπότε συµπεράινουµε ότι στη λίµνη επικρατούν αερόβιες συνθήκες. ΚΑΜΠΥΛΗ ΟΡΓΑΝΙΚΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ οργ.άνθρακας (mg/l) 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 ιάγραµµα 5: Καµπύλη οργανικού άνθρακα (αρχικού σεναρίου). ΚΑΜΠΥΛΗ ΝΙΤΡΙΚΟΥ ΑΖΩΤΟΥ νιτρικό άζωτο (mg/l) 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 ιάγραµµα 6: Καµπύλη νιτρικού αζώτου (αρχικού σεναρίου). 7

ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΜΜΩΝΙΑΚΟΥ ΑΖΩΤΟΥ αµµωνιακό άζωτο (mg/l) 0,0040 0,0035 0,0030 0,0025 0,0020 0,0015 0,0010 0,0005 0,0000 ιάγραµµα 7: Καµπύλη αµµωνιακού αζώτου (αρχικού σεναρίου). ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΝΟΡΓΑΝΟΥ ΦΩΣΦΟΡΟΥ ανόργ. φώσφορος (m g/l) 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 ιάγραµµα 8: Καµπύλη ανόργανου φωσφόρου (αρχικού σεναρίου). ΚΑΜΠΥΛΗ ΟΡΓΑΝΙΚΟΥ ΦΩΣΦΟΡΟΥ οργαν. φώσφορος (m g/l) 0,0012 0,0010 0,0008 0,0006 0,0004 0,0002 0,0000 ιάγραµµα 9: Καµπύλη οργανικού φωσφόρου (αρχικού σεναρίου). 8

ΚΑΜΠΥΛΗ ΧΛΩΡΟΦΥΛΛΗΣ χλωροφύλλη (m g/l) 0,006 0,005 0,004 0,003 0,002 0,001 0,000 ιάγραµµα 10: Καµπύλη χλωροφύλλης (αρχικού σεναρίου). Η εποχιακή διακύµανση της χλωροφύλλης ακολουθεί µε όµοιο τρόπο τη µεταβολή του διαλυµένου οξυγόνου. Με βάση τις ανωτέρω τιµές, φαίνεται η συγκέντρωση της χλωροφύλλης να είναι µικρότερη του ορίου (5µg/l µέση τιµή και 15µg/l µέγιστη µηνιαία τιµή για τη λίµνη Βεγορίτιδα), κάτι που έρχεται σε αντίθεση µε το αποτέλεσµα που διεξάχθηκε µε εφαρµογή του µοντέλου Vollenveider. Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι το µοντέλο Vollenveider βασίζεται µόνο στη φόρτιση της λίµνης µε φώσφορο, χωρίς να λαµβάνει υπ όψιν το γεγονός ότι η ανάπτυξη των αλγών (δείκτης των οποίων είναι η χλωροφύλλη) πραγµατοποιείται και µε την κατανάλωση αµµωνιακού και νιτρικού αζώτου. Αναφέρεται επίσης ότι ο περιοριστικός παράγοντας σε έναν αποδέκτη µεταβάλλεται ανάλογα µε τις συνθήκες (για παράδειγµα τη νύχτα περιοριστικός παράγοντας είναι η ακτινοβολία). Η συγκέντρωση του νιτρικού αζώτου κυµαίνεται από 0,025 έως 0,20 mg/l και του αµµωνιακού από 0,0005 έως 0,0035 mg/l. Όσον αφορά τον ανόργανο φωσφόρο, φαίνεται ότι συνεχώς αυξάνεται η συγκέντρωσή του. Σηµειώνεται ότι ποιοτικός στόχος για τον φώσφορο έχουν οριστεί τα 15 µg/l, oπότε βλέπουµε ότι η συγκέντρωση του ανόργανου φωσφόρου είναι αρκετά αυξηµένη, οπότε η λίµνη είναι ευαίσθητη προς τον ευτροφισµό. Η συγκέντρωση του οργανικού φωσφόρου κυµαίνεται από 0,0002 έως 0,0010 mg/l. Η συγκέντρωση του οργανικού άνθρακα κυµαίνεται από 0,10 έως 0,30 mg/l. Παρατηρείται µια αύξηση των µέγιστων τιµών της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης µε την πάροδο των ετών. Αυτή η αύξηση της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης οφείλεται στη µείωση του όγκου της λίµνης. Κάθε χρόνο αναµένεται να χειροτερεύει η ποιοτική κατάσταση της λίµνης εξ αιτίας της πτώσης της στάθµης της, δεδοµένου ότι τα φορτία που εισρέουν είναι τα ίδια. 9

Εκτός από το αρχικό σενάριο της λίµνης, διερευνήθηκε η µεταβολή της ποιοτικής κατάστασης της λίµνης µέσω επεξεργασίας όλων των αστικών λυµάτων των οικισµών που βρίσκονται στη λεκάνη απορροής, µέσω µείωσης του οργανικού φορτίου των κτηνοτροφικών αποβλήτων και µέσω µείωσης του αζώτου και του φωσφόρου από τις επιφανειακές απορροές. Παρακάτω παρουσιάζονται σε ένα διάγραµµα οι καµπύλες της χλωροφύλλης, που είναι το πιο χαρακτηριστικό µέγεθος για την ποιοτική κατάσταση της λίµνης, για όλα τα σενάρια που εξετάστηκαν για τη λίµνη. ΚΑΜΠΥΛΗ ΧΛΩΡΟΦΥΛΛΗΣ 0,006 χλωροφύλλη (mg/l) 0,005 0,004 0,003 0,002 0,001 0,000 χωρίς µείωση µείωση Ν,Ρ απ ό χρήσεις γης 20% µείωση Ν,Ρ απ ό χρήσεις γης 50% µείωση Ν,Ρ απ ό χρήσεις γης 80% µείωση ΟC 50% απ ό κτην. επεξεργασία αστικών λυµάτων ιάγραµµα 11: Καµπύλη χλωροφύλλης (όλα τα σενάρια). Παρακάτω παρουσιάζεται πίνακας και διαγράµµατα µε τις µέγιστες και µέσες τιµές της χλωροφύλλης, του ολικού αζώτου και του ολικού φωσφόρου που προκύπτουν για κάθε σενάριο, καθώς και τα αντίστοιχα όρια για την κάθε παράµετρο. 10

Χλωροφύλλη Ολικό άζωτο Ολικός φώσφορος σενάρια µέγιστη µέση µέγιστη µέση µέγιστη µέση όριο όριο τιµή τιµή τιµή τιµή τιµή τιµή όριο (µg/l) (µg/l) (µg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) αρχικό σενάριο 5,5 2,3 0,21 0,08 0,68 0,36 επεξεργασία αστικών λυµάτων 5,1 2,2 0,18 0,07 0,52 0,28 µείωση κτηνοτροφικού 10 (JRC) 0,030 (JRC) οργανικού φορτίου κατά 50% 5,5 2,3 0,21 0,08 0,68 0,36 µείωση απορροών από 1 (JRC) χρήσεις γης κατά 20% 4,9 2,1 15(ΦΕΚ 797) 0,17 0,06 0,64 0,34 0,015(ΦΕΚ 797) µείωση απορροών από χρήσεις γης κατά 50% 4,0 1,7 0,12 0,05 0,56 0,30 µείωση απορροών από χρήσεις γης κατά 80% 3,0 1,3 0,10 0,03 0,49 0,26 Πίνακας 4: Συγκεντρωτικά στοιχεία όλων των σεναρίων. Χλωροφύλλη όριο 10µg/l (JRC) - 15µg/l (ΦΕΚ 797) 6,0 5,0 4,0 (µg/l) 3,0 2,0 1,0 0,0 µέγιστη τιµή µέση τιµή αρχικό σενάριο επ εξεργασία αστικών λυµάτων µείωση κτηνοτροφικού οργανικού φορτίου κατά 50% µείωση απ ορροών απ ό χρήσεις γης κατά 20% µείωση απ ορροών απ ό χρήσεις γης κατά 50% µείωση απ ορροών απ ό χρήσεις γης κατά 80% ιάγραµµα 12: Μεταβολή συγκέντρωσης χλωροφύλλης για όλα τα σενάρια. 11

Ολικό άζωτο όριο 1mg/l (JRC) 0,25 0,20 (mg/l) 0,15 0,10 0,05 0,00 µέγιστη τιµή µέση τιµή αρχικό σενάριο επ εξεργασία αστικών λυµάτων µείωση κτηνοτροφικού οργανικού φορτίου κατά 50% µείωση απ ορροών απ ό χρήσεις γης κατά 20% µείωση απ ορροών απ ό χρήσεις γης κατά 50% µείωση απ ορροών απ ό χρήσεις γης κατά 80% ιάγραµµα 13: Μεταβολή συγκέντρωσης ολικού αζώτου για όλα τα σενάρια. Ολικός φώσφορος όριο 0,030mg/l (JRC) - 0,015mg/l (ΦΕΚ 797) 0,8 0,6 (mg/l) 0,4 0,2 0,0 µέγιστη τιµή µέση τιµή αρχικό σενάριο επ εξεργασία αστικών λυµάτων µείωση κτηνοτροφικού οργανικού φορτίου κατά 50% µείωση απ ορροών απ ό χρήσεις γης κατά 20% µείωση απ ορροών απ ό χρήσεις γης κατά 50% µείωση απ ορροών απ ό χρήσεις γης κατά 80% ιάγραµµα 14: Μεταβολή συγκέντρωσης ολικού φωσφόρου για όλα τα σενάρια. 12

Συµπεραίνουµε ότι η επεξεργασία των αστικών λυµάτων και η µείωση του οργανικού φορτίου των κτηνοτροφικών αποβλήτων δεν θα επιφέρουν σηµαντική µεταβολή στην ποιοτική κατάσταση της λίµνης. Μεγάλη µείωση στη συγκέντρωση της χλωροφύλλης έχουµε µε τη µείωση των επιφανειακών απορροών. Αναφέρεται ότι θα περιµέναµε µεγαλύτερη µείωση της συγκέντρωσης της χλωροφύλλης µε µείωση των επιφανειακών απορροών, που αποτελούν την κύρια πηγή ρύπανσης. Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι κατά την εφαρµογή του µαθηµατικού µοντέλου η λίµνη θεωρήθηκε σαν στοιχείο πλήρους µίξης, ενώ στην πραγµατικότητα υπάρχει στρωµάτωση, µε συνέπεια να µην υπάρχει πλήρης ανάµιξη µεταξύ των ανώτερων και των κατώτερων στρωµάτων. Σε αυτό το σηµείο κρίνεται σκόπιµη µια σύγκριση των τιµών που προέκυψαν από την εφαρµογή των µοντέλων µε τις µετρήσεις πεδίου στη λίµνη Βεγορίτιδα. Η συγκέντρωση της χλωροφύλλης στη λίµνη έχει µετρηθεί ίση µε 2-12µg/l, που συµφωνεί µε το αποτέλεσµα του µαθηµατικού µοντέλου (µέγιστη τιµή 5,5µg/l). Η συγκέντρωση του φωσφόρου έχει προσδιοριστεί µέσω µετρήσεις πεδίου γύρω στα 20µg/l, ενώ από το µοντέλο προέκυψε πολύ µεγαλύτερη τιµή. Οι µετρήσεις για το ολικό άζωτο έχουν δείξει αυξηµένη συγκέντρωση στη λίµνη (8,5mg/l), ενώ µέσω εφαρµογής του µοντέλου έχουν προκύψει µικρότερες τιµές (0,21mg/l), κατώτερες του ορίου. Αναφέρεται ότι οι µετρήσεις πεδίου δεν είναι συνεχείς, οπότε δεν θα µπορούσαµε να στηριχτούµε ολοκληρωτικά σε αυτές για την περιγραφή της ποιοτικής κατάστασης της λίµνης. Συµπεράσµατα Σε αυτό το σηµείο καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι κύριος ρυπαντής της λίµνης αποτελούν οι απορροές από τις διάφορες χρήσεις γης και ιδιαίτερα από τις καλλιεργήσιµες εκτάσεις. Η αλλαγή των χρήσεων γης και η µείωση των καλλιεργήσιµων εκτάσεων δεν προτείνεται, καθώς κάτι τέτοιο κρίνεται αρκετά δύσκολο να υλοποιηθεί και θα έπληττε όσους ασχολούνται µε τη γεωργία. Προτείνεται η καλλιέργεια εναλλακτικών ειδών ή ποικιλιών, που χρειάζονται λιγότερο αναλογικά νερό για την ανάπτυξή τους. Χαρακτηριστικά αναφέρονται τα δηµητριακά, οι δεντροκαλλιέργειες, τα αµπέλια ως είδη µε µικρότερες αναλογικά ανάγκες σε νερό, σε αντίθεση µε τα λαχανικά. Σηµειώνεται φυσικά ότι η εφαρµογή της εν λόγω πρότασης δεν θα ξεκινήσει σε τοπικό επίπεδο, αλλά θα πρέπει να προκύψει ύστερα από την εφαρµογή µιας εθνικής πολιτικής που να συνάδει µε τις αρχές της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να προωθεί την ανάπτυξη του γεωργικού τοµέα στα πλαίσια πάντα της ορθολογιστικής διαχείρισης των υδατικών πόρων. Τα προγράµµατα επιχορήγησης στον αγροτικό τοµέα πρέπει να προωθούν εναλλακτικές καλλιέργειες, µε σκοπό να συµβαδίσουν µε τους περιορισµούς που τίθονται πλέον από τα διαθέσιµα αποθέµατα 13

ύδατος. Σε αυτό το σηµείο προτείνεται η προσοµοίωση ενός σεναρίου ποσοτικής διαχείρισης της λίµνης, αν φυσικά διατίθονταν στοιχεία λεπτοµερή για τα είδη των καλλιεργειών που βρίσκονται στην περιοχή της Βεγορίτιδας και αρδεύονται από αυτή και στοιχεία σχετικά µε την κατανάλωση νερού ανά είδος καλλιέργειας. Με αυτό τον τρόπο θα ήµασταν σε θέση να γνωρίζαµε τη µεταβολή της ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασής της, σε κάθε περίπτωση αλλαγής των καλλιεργούµενων ειδών. Προτείνεται επίσης η εφαρµογή ορθολογιστικών µεθόδων καλλιέργειας της γης, µε τη χρήση οργανικών λιπασµάτων. Μία λύση, µέσω της οποίας θα µειώνονταν και τα ρυπαντικά φορτία από την εκτροφή ζώων, είναι η χρήση των κτηνοτροφικών αποβλήτων έπειτα από κατάλληλη προεπεξεργασία, ως λίπασµα στις καλλιεργήσιµες εκτάσεις. Επίσης, αναφέρεται ότι η εφαρµογή διαφυλλικής λίπανσης θα µείωνε την ποσότητα των θρεπτικών που απορρέουν επιφανειακά, καθώς τα θρεπτικά θα λαµβάνονταν κατευθείαν από το φύλλωµα των φυτών µέσω του ψεκασµού. Επιπρόσθετα, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δωθεί στο γεγονός ότι η στάθµη της Βεγορίτιδας προκύπτει να µειώνεται κάθε χρόνο. Εξ αιτίας της δραµατικής πτώσης της στάθµης της τις τελευταίες δεκαετίες η.ε.η. έχει σταµατήσει την απόληψη υδάτων για λειτουργία του υδροηλεκτρικού σταθµού και για ψυκτικούς σκοπούς. Μόνη λύση µείωσης των ποσοτήτων που εκρέουν από τη λίµνη, δεδοµένου ότι δεν µπορούµε να ελέγξουµε τις υπόγειες διαφυγές, είναι η µείωση των ποσοτήτων που αποµακρύνονται από τη λίµνη για αρδευτικούς σκοπούς. Είναι δύσκολο να µειωθούν οι ανάγκες σε νερό από τη γεωργία, αλλά είναι δυνατή η εφαρµογή µεθόδων άρδευσης που να εξοικονοµούν νερό. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η τοπική και στάγδην άρδευση, σε αντίθεση µε τον καταιονισµό, όπου γίνεται σπατάλη µεγάλης ποσότητας νερού, καθώς αυτό εξατµίζεται πριν φτάσει στο έδαφος. Στα πλαίσια µιας ολοκληρωµένης διαχείρισης της λίµνης, προτείνεται επίσης η µείωση των αστικών ρυπαντικών φορτίων, µέσω της κατασκευής εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυµάτων στους οικισµούς της περιοχής µελέτης και η επεξεργασία των βιοµηχανικών αποβλήτων. Σε αυτό το σηµείο θα ήταν παράλειψη να µην αναφερθούµε στο γεγονός ότι µε το ειδικό πρόγραµµα µείωσης της ρύπανσης των Λιµνών Βεγορίτιδας και Πετρών και του ποταµού Σουλού από απορρίψεις ορισµένων επικίνδυνων ουσιών, σύµφωνα µε το Φύλλο αριθµού 797 της Eφηµερίδας της Κυβερνήσεως έχει συσταθεί επιτροπή µε την ονοµασία "Επιτροπή Παρακολούθησης Ειδικού Προγράµµατος για την προστασία των Λιµνών Βεγορίτιδας και Πετρών και Ποταµού Σουλού". Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούµενο κεφάλαιο της εργασίας, η εν λόγω επιτροπή έχει συσταθεί, αλλά δεν έχει επιτελέσει ουσιώδες έργο σχετικό µε την προστασία της λίµνης. Προτείνεται λοιπόν η συστηµατική παρακολούθηση της κατάστασης της λίµνης από τη συγκεκριµένη επιτροπή και η λήψη κατάλληλων µέτρων για την προστασία της. 14

Επιπρόσθετα η λίµνη Βεγορίτιδα γεωγραφικά ανήκει σε τρεις νοµαρχίες, τη νοµαρχία Πέλλης, Φλώρινας και Κοζάνης, κάτι που στο παρελθόν δυσχέραινε τη διαχείρισή της. Σύµφωνα µε το νόµο 3199, που ψηφίστηκε το 2003 σε περίπτωση που ένα υδάτινο σώµα ανήκει σε ένα ή περισσότερα υδατικά διαµερίσµατα, πρέπει να οριστεί ποια θα είναι η υπεύθυνη περιφέρεια για αυτό. Η Βεγορίτιδα ανήκει σε ένα υδατικό διαµέρισµα, οπότε αυτό έχει δηµιουργήσει πιο οµαλές συνθήκες για τη διαχείρισή της. Αξίζει να σηµειωθεί βέβαια ότι ακόµα δεν έχει εφαρµοστεί αυτό, καθώς δεν έχει δραστηριοποιηθεί ο αρµόδιος φορέας διαχείρισης της λίµνης. 15