ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΧΝ ΥΟΛΗ ΑΝΘΡΧΠΙΣΙΚΧΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΧΝΙΚΧΝ ΔΠΙΣΗΜΧΝ ΠΑΙΓΑΓΧΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΓΗΜΟΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ

ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΧΝ ΥΟΛΗ ΑΝΘΡΧΠΙΣΙΚΧΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΧΝΙΚΧΝ ΔΠΙΣΗΜΧΝ ΠΑΙΓΑΓΧΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΓΗΜΟΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ηνπ ιεμηινγίνπ κε έκθαζε ζηελ ειιεληθή σο δεύηεξε γιώζζα ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ηεο Διέλεο Βιάρνπ Σξηκειήο εμεηαζηηθή Δπηηξνπή: Δπηβιέπνπζα : θ. Άλλα Ηνξδαλίδνπ Καζεγήηξηα ηνπ ΠΣΓΔ Παηξψλ θ. Γεψξγηνο Νηθνιάνπ Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο ΠΣΓΔ Παηξψλ θ. Άλλα Φηεξληάηε Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα ΠΣΓΔ Παηξψλ Πάηξα, 2017

Πεξίιεςε ηφρνο ηεο εξγαζίαο είλαη λα αληρλεχζεη ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ πηνζεηνχλ νη καζεηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ειιεληθή σο πξψηε θαη σο δεχηεξε γιψζζα, φζνλ αθνξά ηελ εθκάζεζε θαη ηελ θαηαλφεζε ηνπ ιεμηινγίνπ ζηνλ γξαπηφ ιφγν, αιιά θαη λα πξνζδηνξηζηνχλ νη πξαθηηθέο κε ηηο νπνίεο δηεπθνιχλεηαη ε θαηαλφεζε ηνπ ιεμηινγίνπ. Δπίζεο, εξεπλήζεθε αλ ππάξρεη δηαθνξά ζηελ επηινγή ησλ ζηξαηεγηθψλ ιεμηινγίνπ αλάκεζα ζηνπο θπζηθνχο νκηιεηέο ηεο ειιεληθήο θαη ηνπο δίγισζζνπο θαη αλ ππάξρεη ζρέζε κεηαμχ θχινπ, ειηθίαο θαη πηνζεηνχκελσλ ζηξαηεγηθψλ. Ζ έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε ζε ζρνιεία ηεο πεξηνρήο ηεο Αραΐαο. Γεληθά, βξέζεθε πσο νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξν θάπνηεο ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθέο ιεμηινγίνπ. Δπίζεο, παξαηεξήζεθε πσο ππάξρνπλ θάπνηεο δηαθνξέο ζηελ επηινγή ζηξαηεγηθψλ ιεμηινγίνπ αλάκεζα ζηνπο θπζηθνχο νκηιεηέο ηεο ειιεληθήο θαη ηνπο δίγισζζνπο καζεηέο, ελψ δελ παξαηεξήζεθε ζεκαληηθή ζρέζε κεηαμχ θχινπ, ειηθίαο θαη πηνζεηνχκελσλ ζηξαηεγηθψλ. Λέξειρ-Κλειδιά: ζηξαηεγηθέο κάζεζεο, ζηξαηεγηθέο ιεμηινγίνπ, πξώηε-κεηξηθή γιώζζα, δεύηεξε γιώζζα, δηγισζζία Abstract The objectives of this paper are to identify the vocabulary strategies used by students who used Greek as a first or as a second language as well the effective practices, which aim in developing vocabulary skills. Moreover, the study is concerned with gender and age differences as far as vocabulary learning strategies. The survey was carried out in schools of Achaia. In general, it was found that students used more some specific vocabulary strategies. It was also observed some differences between native students and bilingual students. Also, the findings revealed that there was not a significant difference in the overall use of strategies between male and female students and the age of them. Finally, the pedagogical implications and suggestions for future research are further discussed. Keywords: language learning strategies, vocabulary learning strategies, first language, second language, bilinguism 2

3

Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ 1. Ειςαγωγή...6 2. Βιβλιογραφική Αναςκόπηςη...8 2.1. Ο όροσ «γλϊςςα»...8 2.2 Ρρϊτθ/Μθτρικι Γλϊςςα (First Language/ Mother Tongue)...9 2.3 Δεφτερθ Γλϊςςα (Second Language)... 10 2.4 Ξζνθ Γλϊςςα (Foreign Language)... 11 2.5 Διγλωςςία... 12 2.6 Ραράγοντεσ που επθρεάηουν τθν απόκτθςθ τθσ γλϊςςασ... 15 2.6.1 Αηνκηθνί Παξάγνληεο...15 Γισζζνγλσζηηθέο ηθαλόηεηεο...15 Πξνζσπηθόηεηα...16 Βηνινγηθνί Παξάγνληεο...16 Φύιν......16 Ηιηθία.17 2.6.2 Μαζεζηαθφ Ύθνο (Learning Style)...17 2.6.3 πλαηζζεκαηηθνί Παξάγνληεο...18 Κίλεηξα........18 Αυτόαποτελεςματικότητα... 19 2.7 Στρατθγικζσ Μάκθςθσ... 21 2.7.1 Γισζζηθέο ηξαηεγηθέο κάζεζεο (Language Learning Strategies- LLSs)...21 2.7.2 Πιενλεθηήκαηα ησλ γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ κάζεζεο...24 2.7.3 Στρατθγικζσ εκμάκθςθσ λεξιλογίου... 26 2.8 Αναςκόπθςθ των προθγοφμενων ερευνϊν... 31 3. θνπόο ηεο έξεπλαο-δξεπλεηηθά Δξσηήκαηα...35 4. Μεζνδνινγία...36 4.1 πκκεηέρνληεο...36 4.2 Δξγαιείν...39 4

4.3 Γηαδηθαζία...40 5. Ραρουςίαςθ και Ανάλυςθ Ερευνθτικϊν Δεδομζνων... 41 5.1 Πξνηηκήζεηο ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ...41 5.2 Διαφορά ςτρατθγικϊν εκμάκθςθσ λεξιλογίου ανάμεςα ςτουσ φυςικοφσ και τουσ δίγλωςςουσ μακθτζσ... 46 5.3 ρέζε κεηαμχ ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ θαη θχινπ...51 5.4 ρέζε κεηαμχ ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ θαη ειηθίαο...52 6.1 Συμπεράςματα... 54 6.2 Ρεριοριςμοί Ζρευνασ... 59 6.3 Ρροτάςεισ για ιδαςκαλία των ςτρατθγικϊν εκμάκθςθσ λεξιλογίου... 59 6.4 Ρροτάςεισ για τθν ευκολότερθ εκμάκθςθ και τθν καλλιζργεια των ςτρατθγικϊν λεξιλογίου... 65 Ραράρτθμα... 70 Βιβλιογραφία... 73 Διιελφγισζζε Βηβιηνγξαθία...73 Ξελφγισζζε Βηβιηνγξαθία...75 Γηαδίθηπν...82 5

1. Δηζαγσγή Σα ηειεπηαία ρξφληα, ην πξφζσπν ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο έρεη αιιάμεη. Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη ε δηαθνξεηηθφηεηα ραξαθηεξίδνπλ φρη κφλν ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία δνχκε, αιιά θαη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Ζ ζπλχπαξμε καζεηψλ πνπ είλαη θπζηθνί νκηιεηέο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη δίγισζζσλ καζεηψλ (καζεηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ειιεληθή σο δεχηεξε/μέλε γιψζζα) είλαη πιένλ δεδνκέλε ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο. Γηα ηελ νκαιή, φκσο, έληαμε ησλ καζεηψλ ζηελ ηάμε, πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη ε εθκάζεζε ηεο γιψζζαο θαη ηδηαίηεξα ηνπ ιεμηινγίνπ, πνπ απνηειεί έλαλ απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο παξάγνληεο γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ επηπέδνπ ηεο γλψζεο ηεο γιψζζαο, ηφζν γηα ηνπο θπζηθνχο νκηιεηέο φζν θαη γηα ηνπο κε θπζηθνχο (Schmitt, 2007 Nation, 2001). Ζ εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ έρεη επηζεκαλζεί θαηά θαηξνχο σο πξνβιεκαηηθή γηα ηνπο καζεηέο (βι. ελδεηθηηθά Kalajahi, 2012). Απηφ ίζσο εμεγείηαη απφ ην φηη ε γλψζε ησλ ιέμεσλ απνηειεί έλα πνιπζχλζεην θαηλφκελν, ην νπνίν γισζζηθά εθηείλεηαη ζε ηξεηο δηαζηάζεηο: ηε κνξθή, ηε ζεκαζία θαη ηε ρξήζε (Coady & Huckin, 1997: 157-73). Μέζα απφ ην ιεμηιφγην δελ κεηαθέξεηαη απιψο κηα πιεξνθνξία, αιιά παξέρνληαη θαη άιιεο ζπληαθηηθέο, πξαγκαηνινγηθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο πιεξνθνξίεο νη νπνίεο ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ θαηαλφεζε ηνπ γξαπηνχ θεηκέλνπ (Gu & Johnson, 1996). Καηά ζπλέπεηα, ε δηδαζθαιία ηνπ ιεμηινγίνπ απνηειεί κηα ηδηαίηεξα απαηηεηηθή δηαδηθαζία, ηδηαίηεξα φζνλ αθνξά ηε δεχηεξε/μέλε γιψζζα. Γη απηφ, πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη ζπζηεκαηηθά θαη κεζνδηθά, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο εθαξκνζκέλεο γισζζνινγίαο (Nation, 2001). Λακβάλνληαο ππφςε ηε ζπνπδαηφηεηα ηνπ ιεμηινγίνπ θαη ηελ αλαγθαηφηεηα κεζνδεπκέλεο δηδαζθαιίαο γηα ηε δηεχξπλζε ηνπ ιεμηινγίνπ ησλ καζεηψλ, θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε ελ ιφγσ δηαδηθαζία είλαη απαξαίηεην λα εληζρχεηαη κε εηδηθέο ηερληθέο θαη ηξφπνπο. εκαληηθφ ξφιν, ινηπφλ, ζε απηή ηε δηαδηθαζία θαηέρνπλ νη γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο (Language Learning Strategies-LLS) θαη πην ζπγθεθξηκέλα νη ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ (Vocabulary Learning Strategies-VLS). Ζ γλψζε απηψλ ησλ ζηξαηεγηθψλ ζεσξείηαη φρη κφλν απαξαίηεηε γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ αιιά πξέπεη λα απνηεινχλ κέξνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ (Behbahani, 2015).

ηελ παξνχζα εξγαζία, ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηηο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο, θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηηο ζηξαηεγηθέο ιεμηινγίνπ πνπ πηνζεηνχλ νη καζεηέο πνπ είλαη θπζηθνί νκηιεηέο ηεο ειιεληθήο θαζψο θαη νη καζεηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ειιεληθή σο δεχηεξε/μέλε γιψζζα. Δηδηθφηεξα, ζην πξψην κέξνο γίλεηαη πξνζπάζεηα λα απνζαθεληζηνχλ έλλνηεο-φξνη πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ζέκα θαη ζεσξνχληαη απαξαίηεηα ελλνηνινγηθά εξγαιεία γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο εξγαζίαο. Γίλεηαη, επίζεο, κηα ελλνηνινγηθή επηζθφπεζε ησλ γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ (LLS) θαη ζηξαηεγηθψλ ιεμηινγίνπ (VLS). ην ζεσξεηηθφ κέξνο ηεο εξγαζίαο γίλεηαη έλαο ελλνηνινγηθφο δηαρσξηζκφο ησλ φξσλ «γιψζζα», «πξψηε/κεηξηθή γιψζζα», «δεχηεξε γιψζζα» «μέλε γιψζζα» θαη «δηγισζζία». Παξνπζηάδνληαη, επηπιένλ, νη παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ γηα ηελ απφθηεζε κηαο δεχηεξεο γιψζζαο θαη δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο «γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο» θαη ηηο «ζηξαηεγηθέο ιεμηινγίνπ». ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο, πξαγκαηνπνηείηαη αξρηθά κηα επηζθφπεζε πξνεγνχκελσλ εξεπλψλ ζην ζέκα. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο- κειέηε πεξίπησζεο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο ε έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε ζε 155 καζεηέο θαη καζήηξηεο Δ θαη η ηάμεο ησλ ζρνιείσλ ηεο πεξηνρήο ηεο Αραΐαο, απφ ηνπο νπνίνπο νη 56 αλήθαλ ζηελ ηδηαίηεξε πιεζπζκηαθή κεηνλφηεηα ησλ ξνκά (ηζηγγάλσλ) θαη ησλ κεηαλαζηψλ δεχηεξεο γεληάο. ηφρνο ηεο κειέηεο είλαη λα αληρλεχζεη ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ πηνζεηνχλ νη καζεηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ειιεληθή σο πξψηε θαη σο δεχηεξε γιψζζα, φζνλ αθνξά ηελ εθκάζεζε θαη ηελ θαηαλφεζε ηνπ ιεμηινγίνπ ζην γξαπηφ ιφγν αιιά θαη λα πξνζδηνξηζηνχλ νη πξαθηηθέο κε ηηο νπνίεο δηεπθνιχλεηαη ε θαηαλφεζή ηνπ. Δπίζεο, εξεπλάηαη αλ ππάξρεη δηαθνξά ζηελ επηινγή ησλ ζηξαηεγηθψλ ιεμηινγίνπ αλάκεζα ζηνπο θπζηθνχο νκηιεηέο ηεο ειιεληθήο θαη ηνπο δίγισζζνπο θαη αλ ππάξρεη ζρέζε κεηαμχ θχινπ, ειηθίαο θαη πηνζεηνχκελσλ ζηξαηεγηθψλ. Χο εξγαιείν ηεο κειέηεο ρξεζηκνπνηήζεθε εξσηεκαηνιφγην ζηξαηεγηθψλ ιεμηινγίνπ είθνζη (20) εξσηήζεσλ κε θιεηζηέο εξσηήζεηο ηχπνπ Likert. Γηα ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ρξεζηκνπνηήζεθε ην Statistical Package for Sciences (S.P.S.S 23.0). ην ηέινο ηεο εξγαζίαο, αθνινπζνχλ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο θαη γίλνληαη θάπνηεο πξνηάζεηο ζρεηηθά κε ηε ρξήζε θαη εθαξκνγή ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ ζηελ ηάμε. 7

2. Βηβιηνγξαθηθή Αλαζθόπεζε 2.1. Ο όξνο «γιώζζα» Όπσο είλαη γλσζηφ, ν φξνο «γιψζζα» παξαπέκπεη ζε έλα πνιπδηάζηαην θαηλφκελν πνπ ζπλδέεηαη κε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο. Δμαηηίαο απηήο ηεο πνιππινθφηεηαο, είλαη δχζθνιν λα απνδνζεί ζχληνκα θαη πεξηεθηηθά έλαο πιήξεο νξηζκφο. Πεξηεθηηθά, ζα κπνξνχζε λα επηζεκαλζεί πσο ε γιψζζα απνηειεί απνθιεηζηηθφ πξνλφκην ηνπ αλζξψπνπ, θαζψο ε απφθηεζε, ε αλάπηπμε θαη ε ρξήζε ηεο είλαη απνθιεηζηηθά κηα αλζξψπηλε ηθαλφηεηα θαη έλα βαζηθφ δηαθνξνπνηεηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αλζξψπνπ απφ ηνπο δσηθνχο νξγαληζκνχο. Όπσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ν Feldman (2009: 217), γιώζζα είλαη ε ζπζηεκαηηθή θαη νξγαλσκέλε δηάηαμε ζπκβόισλ πνπ πξνζθέξεη ηε βάζε γηα επηθνηλσλία κε άιια πξόζσπα. Δίλαη ην θπξηφηεξν κέζν κέζα απφ ην νπνίν ν άλζξσπνο επηθνηλσλεί, καζαίλεη, επεμεξγάδεηαη θαη θαηαλνεί θαιχηεξα ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν δεη. Καηά ηνλ Lewis (1993: 50-51), ε γιψζζα είλαη έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν απηνπξνζδηνξηζκνχ θαη έλαο ηζρπξφο δεκηνπξγφο ηεο αηνκηθήο θαη εζληθήο ηαπηφηεηαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ εηδηθψλ ζθνπψλ ηνπ αηφκνπ. Ζ κάζεζε θαη ε θαηάθηεζε ηεο γιψζζαο είλαη κηα αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία πνπ πξαγκαηνπνηείηαη θπζηνινγηθά ζε φινπο ηνπο αλζξψπνπο, φηαλ βξεζνχλ ζε θαηάιιειν πεξηβάιινλ. Χζηφζν, είλαη κηα πνιχπινθε δηαδηθαζία θαζψο ζπλίζηαηαη ζηελ απφθηεζε ησλ ηξηψλ ζπζηεκάησλ ή επηπέδσλ πνπ ηελ απαξηίδνπλ, ηνπ θσλνινγηθνχ, ηνπ κνξθνινγηθνχ θαη ηνπ ζεκαζηνινγηθνχ. Σα ηξία δνκηθά επίπεδα απηά ηζρχνπλ γηα φιεο ηηο γιψζζεο. Μέζα απφ απηά, γίλεηαη ζαθήο ε πνιππινθφηεηα ηεο γιψζζαο σο θαηλνκέλνπ αιιά θαη ε ζπνπδαηφηεηα θαη ε αλαγθαηφηεηά ηεο γηα ηελ χπαξμε θνηλσλίαο. Γηαθαίλεηαη, επίζεο, ε άκεζε ζχλδεζή ηεο κε ηνλ πνιηηηζκφ θαη θαη επέθηαζε κε ηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα ηνπ αηφκνπ. ην επφκελν ππνθεθάιαην ζα επηρεηξήζνπκε λα αλαιχζνπκε ηνλ φξν πξψηε/κεηξηθή γιψζζα. 8

2.2 Πξώηε/Μεηξηθή Γιώζζα (First Language/ Mother Tongue) Κάζε θπζηνινγηθφ παηδί είλαη εγγελψο πξνδηαηεζεηκέλν λα θαηαθηήζεη ιφγν θαη νκηιία αλ βξεζεί ζε θαηάιιειν πεξηβάιινλ. Ζ γιψζζα ηελ νπνία καζαίλεη θάπνηνο πξψηα, ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο δσήο ηνπ, απνηειεί ηελ «πξψηε γιψζζα» (L1). Δίλαη απηή πνπ γλσξίδεη θαιχηεξα θαη πνπ ρξεζηκνπνηεί ζπλήζσο πεξηζζφηεξν, αιιά φρη θαηά θαλφλα (Skutnabb-Kangas, McCarty, 1981: 7). Καηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία, ζπληειείηαη έλα κεγάιν κέξνο ηεο κάζεζεο απηήο. πλψλπκνο κε ηνλ φξν «πξψηε γιψζζα» είλαη ν φξνο «κεηξηθή γιψζζα». Ο φξνο «κεηξηθή» γιψζζα ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε γιψζζα ηεο κεηέξαο, θαζψο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ε γιψζζα ηεο κεηέξαο είλαη απηή πνπ αλαπηχζζεη ην παηδί, ρσξίο βέβαηα απηφ λα είλαη θαλφλαο. ε θάζε πεξίπησζε, πάλησο, νη θνηλσληθέο επηδξάζεηο πνπ δέρεηαη ην παηδί πξνέξρνληαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ηελ νηθνγέλεηα, γη απηφ ν ξφινο ησλ γνλέσλ είλαη θαζνξηζηηθφο ζηελ γισζζηθή αλάπηπμε θαη θαη επέθηαζε ζηε ζρνιηθή επηηπρία ηνπ παηδηνχ (Πφξπνδαο, 2011: 308 Mehrpour, Forutan, 2015: 30). Ζ Skutnabb-Kangas (1981: 20) επηζεκαίλεη πσο ε πξψηε/κεηξηθή γιψζζα είλαη απηή κε ηελ νπνία ν άλζξσπνο ζθέθηεηαη, νλεηξεχεηαη θαη ππνινγίδεη. Δίλαη επίζεο ε γιψζζα κε ηελ νπνία ηαπηηδφκαζηε θαη καο ηαπηίδνπλ νη άιινη. ηελ πξνζπάζεηα ηεο λα νξίζεη ηνλ φξν, θαηαιήγεη ζε ηέζζεξα θξηηήξηα δηάθξηζεο ηεο πξψηεο/κεηξηθήο γιψζζαο (L1). Δηδηθφηεξα, ηελ νξίδεη σο πξνο: ηελ πξνέιεπζε, δειαδή ηνλ ρξφλν πνπ θαηαθηάκε ηε γιψζζα, θαζψο είλαη απηή πνπ καζαίλνπκε πξψηα. Σε γισζζηθή επάξθεηα, αθνχ είλαη ε γιψζζα πνπ γλσξίδνπκε θαη ρεηξηδφκαζηε θαιχηεξα. Σε ιεηηνπξγία, θαζψο είλαη ε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχκε πεξηζζφηεξν. Σηο ζηάζεηο απέλαληη ζε άιιεο γιώζζεο. χκθσλα θαη κε ηα παξαπάλσ, δηαπηζηψλνπκε ηε ζπνπδαηφηεηα πνπ δηαδξακαηίδεη ε θαηάθηεζε ηεο πξψηεο/κεηξηθήο γιψζζαο. Θα κπνξνχζακε λα πνχκε πσο απνηειεί ην πην ζεκαληηθφ ζηνηρείν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθήο, θνηλσληθήο θαη εζληθήο ηαπηφηεηαο ηνπ αηφκνπ. Δηδηθφηεξα, κπνξεί λα ζεσξεζεί ην κέζν ηεο πξώηεο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ παηδηνύ αιιά θαη έλα από ηα θπξίαξρα ραξαθηεξηζηηθά έθθξαζεο ηεο εζληθήο ηαπηόηεηαο ηνπ (Hammar, 1981, φπσο αλαθέξεηαη ζε 9

Γεσξγνγηάλλεο, 2008: 460). Πνιινί, φκσο, είλαη απηνί πνπ κηινχλ πεξηζζφηεξεο απφ κία γιψζζεο, θάηη πνπ νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ν άλζξσπνο απφ ηε θχζε ηνπ κπνξεί, αλ βξεζεί ζε θαηάιιειεο ζπλζήθεο, λα απνθηήζεη κηα δεχηεξε ή μέλε γιψζζα. 2.3 Γεύηεξε Γιώζζα (Second Language) Ζ δεχηεξε γιψζζα (L2) είλαη απηή πνπ ρξνλνινγηθά αθνινπζεί ηελ πξψηε. Σν άηνκν ηε καζαίλεη αθνχ έρεη θαηαθηήζεη πιήξσο ηε κεηξηθή ηνπ γιψζζα ή ηαπηφρξνλα κε ηελ θαηάθηεζε απηήο. Ζ εθκάζεζε δεχηεξεο γιψζζαο απαηηεί βαζηά γλψζε, εθάκηιιε ηεο γλψζεο ηεο κεηξηθήο θαη απηφ εμαξηάηαη πεξηζζφηεξν απφ ην θίλεηξν γηα εθκάζεζε δεχηεξεο γιψζζαο παξά απφ ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα ή ηπρφλ παηδαγσγηθνχο παξάγνληεο (Hogg, Vaughan, 2010:715). χκθσλα κε ηελ Oxford (2003: 272), ε δεχηεξε γιψζζα κπνξεί λα νξηζηεί σο κηα γιψζζα πνπ κειεηάηαη ζε έλα πεξηβάιινλ φπνπ είλαη ην θχξην φρεκα ηεο θαζεκεξηλήο επηθνηλσλίαο, είλαη ζπλήζσο απαξαίηεηε γηα ηελ επηβίσζε, θαη σο εθ ηνχηνπ, ηα θίλεηξα γηα ηελ εθκάζεζε ηεο είλαη ζπλήζσο ηζρπξά. Ο γλσζηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο (cognitive orientation) ηνπ νξηζκνχ πεξηγξάθεη ηελ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο σο κηα ζχλζεηε γλσζηηθή ηθαλφηεηα, ε νπνία, κνηάδεη κε άιιεο δεμηφηεηεο, απαζρνιεί ηα γλσζηηθά ζπζηήκαηα (φπσο ηελ αληίιεςε θαη ηελ επεμεξγαζία πιεξνθνξηψλ) πξνθεηκέλνπ λα μεπεξάζεη ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο αλζξψπηλεο δηαλνεηηθήο ηθαλφηεηαο πνπ κπνξεί λα παξεκπνδίζνπλ ηηο γισζζηθέο επηδφζεηο (Ellis 2000, Višnja, 2008 φπσο αλαθέξεηαη ζε Asgari, 2011: 85). Πνιιέο έξεπλεο έρνπλ αζρνιεζεί κε ηε ζχγθξηζε αλάκεζα θαηάθηεζε ηεο πξψηεο/κεηξηθήο γιψζζαο κε κηα δεχηεξε γιψζζα (Ipek, 2009 Ellis, 1994 Bley- Vroman, 1989 Tripp, 1974 Dulay & Burt, 1974 Lane, 1974 θ. ά.). Οη κειέηεο απηέο δείρλνπλ πσο ηφζν θαηά ηελ εθκάζεζε ηεο πξψηεο/κεηξηθήο φζν θαη ηεο δεχηεξεο γιψζζαο αθνινπζείηαη έλα πξφηππν αλάπηπμεο πνπ παξνπζηάδεη πνιιέο νκνηφηεηεο. Ο Ellis (1994) θαιχπηεη ιεπηνκεξψο ηελ ηδέα ησλ αλαπηπμηαθψλ αθνινπζηψλ θαη πεξηγξάθεη ηξία αλαπηπμηαθά ζηάδηα πνπ παξαηεξνχληαη θαηά ηελ απφθηεζε ηφζν ηεο πξψηεο/κεηξηθήο (L1) φζν θαη ηεο δεχηεξεο γιψζζαο (L2). Απηά είλαη ε ζησπεξή πεξίνδνο, ε ζηεξενηππηθή νκηιία θαη ε θαηαζθεπαζηηθή θαη ζεκαζηνινγηθή απινπνίεζε. 10

Καηά ηελ Ipek (2009), ηφζν απηνί πνπ καζαίλνπλ ηελ πξψηε/κεηξηθή γιψζζα φζν θαη νη καζεηέο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο πεξλνχλ απφ έλα παξφκνην αξρηθφ ζηάδην, ηε ζησπεξή πεξίνδν, φπνπ αθνχλ ηε γιψζζα θαη πξνζπαζνχλ λα αλαθαιχςνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο. ε απηφ ην ζηάδην δελ απαηηείηαη ζπλήζσο ε άκεζε παξαγσγή ηεο γιψζζαο. ηε ζπλέρεηα, ν ηχπνο ηεο νκηιίαο νξίδεηαη ζπλήζσο απφ εθθξάζεηο πνπ απνηεινχληαη απφ ιέμεηο πνπ καζαίλνληαη σο απνκλεκνλεπκέλα θνκκάηηα (πξφηππα). Σέινο, ζην ηξίην ζηάδην ν εθπαηδεπφκελνο πξαγκαηνπνηεί θάπνηεο δηαξζξσηηθέο θαη ζεκαζηνινγηθέο απινπνηήζεηο ζηε γιψζζα. Πξφθεηηαη ζπλήζσο γηα δνκηθέο θαη ζεκαζηνινγηθέο απινπζηεχζεηο, φπσο γηα παξάδεηγκα παξάιεηςε αληηθεηκέλσλ, βνεζεηηθψλ ξεκάησλ θαζψο θαη παξάιεηςε ιέμεσλ πεξηερνκέλνπ φπσο ξήκαηα θαη νπζηαζηηθά. Δίλαη φκσο θαη απφ ηελ βηβιηνγξαθία απνδεθηφ (βι. ελδεηθηηθά Krashen, 1982) πσο ε θαηάθηεζε ηεο πξψηεο/κεηξηθήο θαη ηεο δεχηεξεο γιψζζαο είλαη δχν δηαθνξεηηθά θαηλφκελα θαη φηη ε κάζεζε δελ κεηαηξέπεηαη απηφκαηα ζε θαηάθηεζε. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο σο δεχηεξε γιψζζα ζεσξείηαη νπνηαδήπνηε γιψζζα καζαίλεηαη κε ηε ζπκβνιή ή θαη ηελ παξεκβνιή, είηε γλσζηηθή είηε ζπκπεξηθνξηθή, ηεο ήδε θαηαθηεκέλεο κεηξηθήο γιψζζαο. πλνπηηθά, ε δεχηεξε γιψζζα ρξεζηκνπνηείηαη φηαλ νη ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο είλαη άκεζεο θαη αλαγθαίεο γηα ηε δηαβίσζε θαη εθηφο απφ ηελ πξψηε/κεηξηθή γιψζζα δηαθέξεη θαη απφ ηελ μέλε γιψζζα, ε νπνία παξνπζηάδεηαη ζηε ζπλέρεηα. 2.4 Ξέλε Γιώζζα (Foreign Language) Ξέλε γιψζζα ζεσξείηαη ε γιψζζα πνπ κειεηάηαη ζε έλα πεξηβάιινλ φπνπ δελ είλαη ν πξσηαξρηθφο θνξέαο γηα ηελ θαζεκεξηλή αιιειεπίδξαζε θαη ε ζπκβνιή ζηε γιψζζα απηή είλαη πεξηνξηζκέλε. Γελ είλαη ζπλήζσο απαξαίηεηε γηα ηελ επηβίσζε, θαη σο εθ ηνχηνπ, ην θίλεηξα γηα ηελ εθκάζεζε ηεο κπνξεί λα είλαη αξθεηά κεηαβαιιφκελα (Oxford, 2003: 272). πλήζσο ε εθκάζεζή ηεο γίλεηαη κε θξνληηζηεξηαθά καζήκαηα κε βάζε ηελ επηζπκία ηνπ αηφκνπ. Καηά ηελ εθκάζεζε κηαο μέλεο γιψζζαο δελ είλαη απαξαίηεηε ε επαθή ηνπ αηφκνπ κε θάπνηνλ θπζηθφ νκηιεηή ηεο γιψζζαο (Μαλίθα, 2005: 11). Παξά ηελ ελλνηνινγηθή ηνπο δηαθνξνπνίεζε, ζηε βηβιηνγξαθία πνιιέο θνξέο νη φξνη «δεχηεξε» θαη «μέλε» γιψζζα ζπγρένληαη (βι. ελδεηθηηθά Firth, Wagner, 2007 Oxford, 1993 Dunkel, 1991). Οη φξνη απηνί, παξ φιν πνπ δελ ηαπηίδνληαη, ζα 11

κπνξνχζαλ λα έρνπλ ηελ ίδηα ζεκαζία ζηελ πεξίπησζε πνπ θάπνηνο πνπ έρεη κάζεη κηα μέλε γιψζζα απνθαζίζεη λα κείλεη γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ζηε ρψξα φπνπ απηή ρξεζηκνπνηείηαη. Έλαο άιινο ιφγνο πνπ κπνξεί λα αηηηνινγεί απηή ηε ζχγρπζε ησλ ελλνηψλ, είλαη ίζσο ην γεγνλφο πσο γηα ηε δηδαζθαιία ηνπο ρξεζηκνπνηνχληαη νη ίδηεο ζπλήζσο κέζνδνη. Μεηά ηε δηάθξηζε ησλ φξσλ «πξψηε», «δεχηεξε» θαη «μέλε» γιψζζα γίλεηαη αλαθνξά ζηνλ φξν «δηγισζζία», δεδνκέλνπ φηη ζηελ παξνχζα έξεπλα ζπκκεηέρνπλ θαη καζεηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ δχν γισζζηθά ζπζηήκαηα: ηε κεηξηθή ηνπο θαη ηελ ειιεληθή σο δεχηεξε γιψζζα. 2.5 Γηγισζζία Καηά ηνλ Fishman (1976), πεξίπνπ ν κηζφο πιεζπζκφο ηεο γεο είλαη δίγισζζνο. Ζ δηγισζζία δελ είλαη έλα θαηλφκελν πξφζθαην. Καηά θαηξνχο έρνπλ δηαηππσζεί δηάθνξνη νξηζκνί γηα ηνλ φξν. Γελ ππάξρεη, φκσο, έλαο νξηζκφο πνπ λα έρεη θαζνιηθή ηζρχ θαη είλαη γεληθά απνδεθηφο. Ζ δηγισζζία είλαη έλα θπζηνινγηθφ θαηλφκελν πνπ εκθαλίδεηαη φηαλ δπν γιψζζεο έξρνληαη ζε επαθή (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 41). Καηά ηελ Moradi (2014: 107), δίγισζζν ζεσξείηαη έλα άηνκν πνπ ρξεζηκνπνηεί ηνπιάρηζηνλ δχν γιψζζεο κε θάπνην βαζκφ επάξθεηαο. χκθσλα κε ηνλ Haugen (1956), δηγισζζία είλαη ε ηθαλφηεηα παξαγσγήο θαινζρεκαηηζκέλσλ κε λφεκα εθθσλεκάησλ ζε δχν ή πεξηζζφηεξεο γιψζζεο, ελψ δίγισζζνο είλαη απηφο πνπ είλαη ηθαλφο λα ζρεκαηίζεη, ελ γλψζεη ηνπ, εθθσλήκαηα κε ζπγθεθξηκέλν λφεκα ζε κηα άιιε γιψζζα πέξαλ ηεο κεηξηθήο ηνπ. Αλ θαη ζε θαζεκεξηλή ρξήζε δίγισζζν ζεσξείηαη, ζπλήζσο, ην άηνκν πνπ κπνξεί λα κηιήζεη, λα αιιειεπηδξάζεη, λα δηαβάζεη ή λα θαηαιάβεη δχν γιψζζεο εμίζνπ θαιά, ην επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ κεηαηνπίδεηαη θπξίσο ζηηο κέξεο καο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο επάξθεηαο θαη ζηελ επηζήκαλζε δηαθφξσλ εηδψλ δηγισζζίαο. Αλάινγα κε ηα θξηηήξηα πνπ ζέηεη θάπνηνο, κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ δηάθνξα είδε δηγισζζίαο. Σα θξηηήξηα απηά είλαη ηα εμήο (Σξηάξρε- Hermann, 2000: 57-58): θξηηήξηα εθκάζεζεο/θαηάθηεζεο, δειαδή νη ζπλζήθεο, θάησ απφ ηηο νπνίεο θαηαθηήζεθε ε δηγισζζία, π.ρ. ε ειηθία ή ν ηξφπνο εθκάζεζεο/θαηάθηεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο 12

γισζζνινγηθά θξηηήξηα, δειαδή: α) ν ηξφπνο ζχλδεζεο ησλ γισζζηθψλ ζπκβφισλ θαη ησλ ζεκαζηνινγηθψλ ελλνηψλ β) ν βαζκφο θαηνρήο ηνπ θάζε γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο γ) ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν θαη ν βαζκφο ζηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηεί θάπνηνο ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα ρεηξίδεηαη δχν γιψζζεο δ) ε εμέιημε ηεο δηγισζζηθήο θαηάθηεζεο θαη θξηηήξηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επίδξαζε ηνπ θνηλσληθνύ, πνιηηηθνύ θαη πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο, ζηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ θαη ηηο επηδξάζεηο, ηηο νπνίεο επηθέξεη ε δηγισζζία ζηε γισζζηθή, ηε γλσζηηθή, ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη ηελ θνηλσληθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ. Καηά ηνπο (Baker, 2001 Σξηάξρε - Herrmann, 2000 Αζαλαζίνπ θαη Γθφηνβνο, ππφ έθδνζε: 4-5) ππάξρνπλ αξθεηά είδε δηγισζζίαο: πξσηνγελήο/δεπηεξνγελήο, πξώηκε/όςηκε, αξθηηθή, ηζόξξνπε ή ακθηδύλακε, εκηγισζζία ή δηπιή εκηγισζζία, αηνκηθή θαη θνηλσληθή δηγισζζία, αηνκηθή αιιά όρη θνηλσληθή θαη θνηλσληθή αιιά όρη αηνκηθή δηγισζζία, θνηλνηηθή, νηθνγελεηαθή θ.ά.. ηε ζπλέρεηα, αλαιχνληαη νη ηχπνη ηεο «θνηλνηηθήο δηγισζζίαο» θαη ηεο «νηθνγελεηαθήο δηγισζζίαο» θαζψο ν καζεηηθφο πιεζπζκφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο πνπ ρξεζηκνπνηεί ηελ ειιεληθή σο δεχηεξε γιψζζα κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη αλήθεη απηνχο. Δηδηθφηεξα, ζε πνιιέο θνηλσλίεο, φπσο ε ειιεληθή, είλαη πηζαλφ λα παξαηεξεζνχλ γισζζηθέο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ κεηνλνηηθψλ θνηλνηήησλ. Απηέο νη κεηνλνηηθέο θνηλφηεηεο είλαη επίζεο γισζζηθέο κεηνλφηεηεο θαη δελ είλαη απνιχησο απνμελσκέλεο απφ ην γισζζηθφ, νηθνλνκηθφ, πνιηηηθφ θαη εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο θνηλσλίαο. Σα κέιε ηνπο κπνξνχλ ζπλήζσο λα ρεηξίδνληαη δχν γιψζζεο: ηε κεηνλνηηθή γιψζζα θαη ηελ θνηλή γιψζζα. Ο βαζκφο θαηάθηεζεο θαη ρξήζεο ησλ γισζζψλ εμαξηάηαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο φπσο ε γισζζηθή θνηλσληθνπνίεζε, ην κέγεζνο ηεο γισζζηθήο θνηλφηεηαο θαη ε γισζζηθή πνιηηηθή ηεο θνηλσλίαο. Σα άηνκα απηά ραξαθηεξίδνληαη «θνηλνηηθά δίγισζζα» (Αζαλαζίνπ, Γθφηνβνο, ζε έθδνζε: 7). Μηα ηέηνηα κεηνλνηηθή θνηλφηεηα είλαη απηή ησλ Ρνκά/Σζηγγάλσλ, απφ φπνπ πξνέξρεηαη έλα κέξνο ησλ ζπκκεηερφλησλ καζεηψλ ζηελ έξεπλα. Οη καζεηέο Ρνκά πξνέξρνληαη απφ κία θνπιηνχξα ζπγθξνηεκέλε κε θαλφλεο πξνθνξηθφηεηαο Παπαρξήζηνο θ.ά., 2012 φπσο αλαθέξεηαη ζε θνχξηνπ, 2016: 97). Ζ δηγισζζία ηνπο ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί σο εμαίξεζε, θαζψο ε γιψζζα ξνκαλί είλαη κηα πξνθνξηθή γιψζζα, αξθεηά δηαθνξνπνηεκέλε αλά πεξηνρή (δηαιεθηηθέο παξαιιαγέο). 13

Ζ ρξήζε ηεο ειιεληθήο ζηελ θνηλφηεηά ηνπο δελ είλαη εληαία αιιά εμαξηάηαη απφ ην πφζν εληαγκέλε είλαη ε θνηλφηεηά ηνπο ζηελ θνηλσλία. Απφ ηελ άιιε, ν πην ζπλεζηζκέλνο ηχπνο «νηθνγελεηαθήο δηγισζζίαο» θαίλεηαη λα είλαη εθείλνο ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ζηελ νηθνγέλεηα ρξεζηκνπνηνχληαη δχν δηαθνξεηηθέο γιψζζεο. Σέηνηεο γισζζηθέο ζπλζήθεο επηθξαηνχλ ζε νηθνγέλεηεο κεηαλάζηεο δεχηεξεο γεληάο, θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο αθφκε θαη ηεο πξψηεο, νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχλ θαηά θαλφλα ηε γιψζζα ηεο ρψξαο ππνδνρήο, αιιά θαη ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαηά επηθνηλσλία ηνπο κεηαμχ ηνπο ή κε ηα παηδηά ηνπο (Αζαλαζίνπ, Γθφηνβνο, ζε έθδνζε: 7). ε απηφλ ηνλ ηχπν δηγισζζίαο αλήθεη έλα άιιν κέξνο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ ηεο έξεπλαο, κε ηνπο γνλείο ηνπο λα πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ηελ Αιβαλία θαη Πνισλία. 14

2.6 Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ απόθηεζε ηεο γιώζζαο Απνηειεί θνηλή παξαδνρή πσο ηα άηνκα πνπ καζαίλνπλ ηελ πξψηε/κεηξηθή ηνπο γιψζζα αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν κηα δεχηεξε ή μέλε γιψζζα δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο ζε κεγάιν βαζκφ ηφζν ζηνλ ηξφπν εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο, φζν ζηνλ ξπζκφ εθκάζεζεο θαη ηνλ ηειηθφ βαζκφ θαηάθηεζεο απηήο. Σν απνηέιεζκα, επνκέλσο, ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαζνξίδεηαη απφ πνηθίινπο παξάγνληεο πνπ αθνξνχλ δηάθνξνπο αηνκηθνύο παξάγνληεο, ην καζεζηαθό ύθνο, ηνπο δηάθνξνπο ζπλαηζζεκαηηθνύο παξάγνληεο θαη ηηο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο (Ehrman, Leaverb & Oxford, 2003: 313). Δίλαη πςίζηεο ζεκαζίαο, επνκέλσο, κηα ζπλνπηηθή αλαθνξά ζε απηνχο. 2.6.1 Αηνκηθνί Παξάγνληεο Οη αηνκηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εθκάζεζε θπξίσο ηεο ειιεληθήο σο δεχηεξεο/μέλεο γιψζζαο αθνξνχλ πεξηζζφηεξν ηηο γισζζνγλσζηηθέο ηθαλόηεηεο ηνπ αηφκνπ θαη ηελ πξνζσπηθόηεηα ηνπ. Γλωζζογνωζηικέρ ικανόηηηερ Οη ηθαλφηεηεο απηέο, ζχκθσλα κε ηνλ Skehan (1991: 277), κπνξνχλ λα δηαρσξηζηνχλ ζε: Ιθαλόηεηα θσλνινγηθήο θσδηθνπνίεζεο, φπνπ είλαη ε ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ φρη κφλν λα θάλεη δηαθξίζεηο ζηνλ ήρν αιιά θαη λα θσδηθνπνηεί κε ηέηνην ηξφπν ηνπο μέλνπο ήρνπο έηζη ψζηε λα κπνξεί λα ηνπο αλαθαιέζεη αξγφηεξα. Παξακέηξνπο πνπ αθνξνύλ ηε ιεηηνπξγία ηεο ζπλεηξκηθήο κλήκεο, πνπ αθνξνχλ ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα θάλεη ηηο ζπλδέζεηο αλάκεζα ζηα εξεζίζκαηα πνπ έρεη απφ κεηξηθή ηνπ γιψζζα θαη ηηο απαληήζεηο πνπ δίλεη ζηε γιψζζα πνπ καζαίλεη. Γξακκαηηθή επαηζζεζία φπνπ είλαη ε ηθαλφηεηα λα αλαγλσξίδεη ηνλ ιεηηνπξγηθφ ξφιν πνπ έρνπλ νη ιέμεηο κηαο πξφηαζεο θαη ηέινο, Δπαγσγηθή ηθαλόηεηα εθκάζεζεο ηεο γιώζζαο, φπνπ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί ε ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα επεμεξγάδεηαη ην δηδαθηηθφ πιηθφ πνπ ηνπ δίλεηαη θαη απφ απηφ λα παξαηεξεί, λα εληνπίδεη θαη λα επηζεκαίλεη 15

ηελ θαηλνχξηα γλψζε πνπ απνθηά θαη ηηο ζρέζεηο πνπ αθνξνχλ ην λφεκα ή ηε ζπληαθηηθή κνξθή ηνπο. Πποζωπικόηηηα ηνπο αηνκηθνχο παξάγνληεο εληάζζεηαη, επίζεο, θαη ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ. πγθεθξηκέλα, θάζε άηνκν έρεη κηα μερσξηζηή πξνζσπηθφηεηα, κε ηδηαίηεξεο ηθαλφηεηεο θαη δηαθνξεηηθέο εκπεηξίεο. Σα παηδηά, σζηφζν, πνπ έρνπλ κηα ηζνξξνπεκέλε πξνζσπηθφηεηα έρνπλ ηελ ηάζε λα μεπεξλνχλ ην γισζζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ ζνθ πνπ κπνξεί λα πθίζηαληαη θαηά ηελ επαθή ηνπο κε ηε λέα γιψζζα πην γξήγνξα θαη λα δέρνληαη ηα μέλα ζηνηρεία ρσξίο θφβνπο γηα ηπρφλ αιινίσζε ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο (Μαλίθα, 2005: 38). Βιολογικοί Παπάγονηερ Οη βηνινγηθνί παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ ζηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία είλαη θπξίσο ην θύιν θαη ε ειηθία ηνπ καζεηή πνπ καζαίλεη ηε γιψζζα. Φύλο ρεδφλ ζε φιεο ηη γισζζηθέο κειέηεο πνπ αζρνινχληαη κε ηε γισζζηθή αλάπηπμε επηζεκαίλεηαη θάπνηα ππεξνρή ησλ θνξηηζηψλ έλαληη αγνξηψλ, φζνλ αθνξά ηηο γισζζηθέο δεμηφηεηεο, ε νπνία εκθαλίδεηαη λσξίο θαη ζπλερίδεηαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο αλάπηπμεο (Hutt, 1972 Nash, 1973 Μπινχλαο, 1977 φπσο αλαθέξεηαη ζε Πφξπνδαο, 2011: 323). Αλ θαη πνιιέο θνξέο νη δηαθνξέο απηέο δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο παξαηεξνχληαη ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο (Πφξπνδαο, 2011: 323). Δηδηθφηεξα, έρεη παξαηεξεζεί πσο ηα θνξίηζηα δείρλνπλ κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ γηα επηθνηλσλία κε παηδηά πνπ κηινχλ ηε γιψζζα, παξ φιν πνπ πηζαλφλ ρξεηαζηεί λα ρξεζηκνπνηήζνπλ πεξηζζφηεξα εμσγισζζηθά ζηνηρεία γηα λα εληζρχζνπλ ηελ επηθνηλσλία. Αληίζεηα, ζηα αγφξηα δελ παξαηεξνχληαη ηδηαίηεξεο πξνζπάζεηεο γηα εκπινθή ζε ζπλαλαζηξνθέο κέζσ ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Πξνηηκνχλ ζπλήζσο ηηο ζπλαλαζηξνθέο κε ζπλνκήιηθνπο θαη νκφγισζζνχο ηνπο (Πφξπνδαο, 2011: 323, Μαλίθα, 2005: 37). Πνιιέο κειέηεο επηζεκαίλνπλ δηαθνξέο θχινπ ζηε ρξήζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Αμηνζεκείσηε είλαη ε κεγάιεο θιίκαθαο έξεπλα ησλ Slik, Hout & Schepens (2015) ε νπνία δηεμήρζε ζε 88 ρψξεο θαη εμέηαζε ηηο δηαθνξέο θχινπ φζνλ αθνξά ηελ 16

απφθηεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Ζ έξεπλα απηή έδεημε, κεηαμχ άιισλ, κηα ππεξνρή ησλ γπλαηθψλ ζηελ νκηιία θαη ζηελ επάξθεηα θαηάθηεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. ε έξεπλα ε Catalan (2003), επηζεκαίλεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά, φζνλ αθνξά ηνλ αξηζκφ θαη ηελ επηινγή ησλ ζηξαηεγηθψλ, πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη άληξεο θαη νη γπλαίθεο. Ηλικία εκαληηθφ ξφιν ζηελ εθκάζεζε γιψζζαο δηαδξακαηίδεη θαη ε ειηθία θαηά ηελ νπνία απηή πξαγκαηνπνηείηαη. πγθεθξηκέλα, ε ειηθία ηεο πξψηεο έθζεζεο ζηε γιψζζα, φζνλ αθνξά ηε δεχηεξε/μέλε γιψζζα, πνπ ζπλήζσο ηαπηίδεηαη κε ηελ ειηθία άθημεο ζηε ρψξα ππνδνρήο, απνηειεί θαζνξηζηηθφ παξάγνληα ζην βαζκφ μεληθήο πξνθνξάο θαζψο θαη ζηελ αθξίβεηα παξαγσγήο ζπγθεθξηκέλσλ ζπκθψλσλ θαη θσλεέλησλ ηεο γιψζζαο. Μειέηεο κάιηζηα δείρλνπλ πσο ε απνηειεζκαηηθή θαηάθηεζε κηαο γιψζζαο γιψζζαο πεξηνξίδεηαη ζε κηα θξίζηκε ειηθηαθή πεξίνδν, γεγνλφο πνπ ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ παξαδνρή φηη ν εγθέθαινο, κφιηο σξηκάδεη, ράλεη ηελ πιαζηηθφηεηά ηνπ (Flege, Yeni- Komshian & Liu, 1999: 79). Άιινη πάιη ζεσξεηηθνί πξνηείλνπλ πσο νη αιιαγέο πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηελ ειηθία ζηελ αλάπηπμε θπξίσο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο πξνέξρνληαη απφ ηε θχζε θαη ην κέγεζνο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ δχν γισζζψλ. Τπνζέηεη δειαδή ζησπεξά φηη, φηαλ ηα γισζζηθά ζπζηήκαηα είλαη ζε φια ηα άιια ηα επίπεδα ίζα, φζν πην νινθιεξσκέλν είλαη ην γισζζηθφ ζχζηεκα ηεο πξψηεο γιψζζαο, φηαλ μεθηλήζεη ε εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, ηφζν πεξηζζφηεξν ε κεηξηθή γιψζζα ζα επεξεάζεη ηε δεχηεξε (Flege, Yeni-Komshian & Liu, 1999: 79). 2.6.2 Μαζεζηαθό Ύθνο (learning style) Οη καζεηέο καζαίλνπλ κε πνιινχο ηξφπνπο. Κάπνηνη καζαίλνπλ κέζα απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπο θαη ηελ αιιειεπίδξαζε κε ην γλσζηηθφ αληηθείκελν, ελψ άιινη αθνινπζνχλ ηνλ ινγηθφ ζπιινγηζκφ ή θαη ηε δηαίζζεζε. Άιινη πάιη γηα ηελ εθκάζεζε ελφο γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ηερληθή ηεο απνκλεκφλεπζεο ελψ άιινη βνεζηνχληαη κέζα απφ ηελ απεηθφληζε θαη ηε ζρεκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ. Σέινο, πνιινί καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ 17

έλαλ ζπλδπαζκφ απφ ηηο κεζφδνπο πνπ πξναλαθέξζεθαλ γηα ηελ εθκάζεζε ελφο γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ. Δηδηθφηεξα νη πξνηεηλφκελεο δηαζηάζεηο ζην καζεζηαθφ χθνο κπνξνχλ λα νξηζηνχλ κε βάζε ηηο απαληήζεηο ζηηο αθφινπζεο εξσηήζεηο: 1. Ση είδνπο πιεξνθνξίεο ν καζεηήο θαηά πξνηίκεζε αληηιακβάλεηαη κέζα απφ νπηηθά εξεζίζκαηα, ήρνπο, ηηο θπζηθέο αηζζήζεηο ηνπ, ή κέζα απφ ελζηηθηψδεηο αλακλήζεηο, ηδέεο θαη απφςεηο; 2. Πφηε ν καζεηήο αληηιακβάλεηαη πην απνηειεζκαηηθά ηηο αηζζεηεξηαθέο πιεξνθνξίεο: κέζα απφ νπηηθέο εηθφλεο, δηαγξάκκαηα, γξαθηθέο παξαζηάζεηο, επηδείμεηο, κέζα απφ ηνλ πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ ιφγν ή απφ πξνθνξηθέο ιέμεηο θαη ηνπο ηχπνπο; 3. Πψο ν καζεηήο πξνηηκά λα επεμεξγαζηεί πιεξνθνξίεο: ελεξγά κέζσ ηεο ζπκκεηνρήο ζε ζσκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, κέζα απφ ζπδεηήζεηο ή κέζα απφ ελδνζθφπεζε; (Felder, Heririques, 1995: 21). 2.6.3 πλαηζζεκαηηθνί Παξάγνληεο Οη ζπλαηζζεκαηηθνί παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ ζηελ εθκάζεζε ηεο γιψζζαο πεξηιακβάλνπλ κεηαμχ άιισλ ηα θίλεηξα ηνπ καζεηή, ηελ απηναπνηειεζκαηηθόηεηά ηνπ, ηελ αλνρή ηεο αζάθεηαο θαη ην άγρνο (Ehrman, Leaverb, Oxford, 2003: 320). ηε ζπλέρεηα, αλαιχνληαη ζπλνπηηθά ηα θίλεηξα θαη ε απην-απνηειεζκαηηθφηεηα. Κίνηηπα Ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1950, εκθαλίδνληαη πνιιέο ζεσξίεο θαη κνληέια θηλήηξσλ ζηε βηβιηνγξαθία γηα ηελ εθκάζεζε ηεο γιψζζαο. Καηά ην θνηλσληθν-εθπαηδεπηηθφ κνληέιν εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο (Socio-Educational Model of Language Learning) ππάξρνπλ δχν είδε θηλήηξσλ: ην ελνπνηεηηθό (integrative orientation) θαη ην νξγαληθό (instrumentally oriented). Σν ελνπνηεηηθφ είδνο θηλήηξνπ πεξηιακβάλεη κηα ζεηηθή ζηάζε ηνπ αηφκνπ απέλαληη ζηνλ μέλν πνιηηηζκφ θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ επηζπκία λα ζπκκεηάζρεη σο κέινο ηεο. Αληίζεηα, ην νξγαληθφ είδνο θηλήηξνπ ζέηεη σο ζηφρν ηνπ αηφκνπ λα θαηαθηήζεη ηε γιψζζα, πξνθεηκέλνπ λα ηε ρξεζηκνπνηήζεη 18

γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ, φπσο γηα παξάδεηγκα γηα ηελ εμέιημε ηεο ζηαδηνδξνκίαο ή ηελ είζνδν ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. ηνλ αληίπνδα απηνχ ηνπ κνληέινπ, πξνηάζεθε θαη ρξεζηκνπνηήζεθε επξέσο ζηελ εθπαηδεπηηθή ςπρνινγία ην κνληέιν ησλ Deci θαη Ryan (1985), φπνπ γίλεηαη ιφγνο γηα εγγελή (Intrinsic motivation) θαη εμσγελή θίλεηξα (Extrinsic motivation) Δηδηθφηεξα, ελδνγελή θίλεηξα ραξαθηεξίδνληαη απηά πνπ πξνέξρνληαη απφ ην ίδην ην άηνκν θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ ηαπηφηεηα ηνπ αηφκνπ θαη ηελ αίζζεζε ηεο επεκεξίαο. Οη καζεηέο έρνπλ εγγελή θίλεηξα φηαλ ε κάζεζε είλαη έλαο ζηφρνο πνπ έρνπλ ζέζεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ. Δπηπιένλ, ληψζνπλ ηα θαζήθνληά ηνπο ελδηαθέξνληα θαη ζεσξνχλ αληακνηβή ηελ απφιαπζε ηεο ίδηαο ηεο δξαζηεξηφηεηαο ή ην αίζζεκα επάξθεηαο (selfefficacy) φηαλ θάλνπλ απηφ πνπ πξέπεη (Ehrman, Leaverb, Oxford, 2003, ζ. 320). Αμίδεη, σζηφζν, λα ζεκεησζεί πσο κε ηελ παξνρή καζεζηαθψλ εκπεηξηψλ πνπ αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ θαη θαιιηεξγνχλ ηελ επάξθεηα, ηελ απηνεθηίκεζε, θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπο, νη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα απμήζνπλ ηα εγγελή θίλεηξα ζηνπο καζεηέο θαη λα ηνπο δψζεη επηινγέο. Οη εθπαηδεπηηθνί, επίζεο, κπνξνχλ ζπρλά λα εληζρχζνπλ ηφζν ηελ επηκνλή φζν θαη ηελ αίζζεζε ηεο απηνλνκίαο ησλ καζεηψλ. Δπνκέλσο, ηα θίλεηξα εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην πιαίζην, ηνπο αλζξψπνπο πνπ εκπιέθνληαη ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, θαη άιιεο εηδηθέο πεξηζηάζεηο (Ehrman, Leaverb, Oxford, 2003, ζ. 320). Αςηό-αποηελεζμαηικόηηηα Έξεπλεο έρνπλ δείμεη πσο ζε γεληθέο γξακκέο, καζεηέο κε πςειά θίλεηξα έρνπλ θαη πςειέο απνδφζεηο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί δηαζέηνπλ ζε κεγάιν βαζκφ απηφαπνηειεζκαηηθφηεηα. Γηαζέηνπλ δειαδή κηα εζσηεξηθή πεγή ειέγρνπ θαη έρνπλ ηελ πεπνίζεζε φηη ειέγρνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηελ επίδνζε ηνπο. Δπίζεο πηζηεχνπλ πσο ε επηηπρία ηνπο δελ είλαη εμσηεξηθά ειεγρφκελε απφ ηε κνίξα, ηνλ δάζθαιν, ή άιινπο παξάγνληεο αιιά εμαξηάηαη άκεζα απφ απηνχο. Δπίζεο, νη καζεηέο κε πςειά πνζνζηά απηφ-απνηειεζκαηηθφηεηαο έρνπλ ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηε κάζεζε, ληψζνπλ ηελ αλάγθε γηα επίηεπμε παξαθηλνχκελνη απφ εζσηεξηθά θίλεηξα θαη ηέινο έρνπλ ηελ επηζπκία ηφζν ηεο θνηλσληθνπνίεζεο φζν θαη απην-θαηεχζπλζε ή απηνλνκία (Ehrman, Leaverb, Oxford, 2003, ζ. 320). 19

Οη παξαπάλσ παξάγνληεο κπνξνχλ ζε κεγάιν βαζκφ λα επεξεάζνπλ ηελ απφθηεζε ηεο γιψζζαο ηδηαίηεξα ηεο δεχηεξεο ή μέλεο, γη απηφ πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε θαηά ηε δηδαζθαιία ηεο. Χζηφζν, εμαηηίαο ηνπ κεγάινπ βαζκνχ ππνθεηκεληθφηεηαο πνπ έρνπλ, δελ είλαη ηφζν εχθνιν λα ζπζηεκαηνπνηεζνχλ ψζηε λα εληαρζνχλ ζε έλα πξφγξακκα δηδαζθαιίαο. Απφ ηελ άιιε, ην ελδηαθέξνλ πνιιψλ εξεπλεηψλ πνπ αζρνινχληαη κε ηε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο ηφζν ηεο κεηξηθήο φζν ηεο δεχηεξεο/μέλεο γιψζζαο επηθεληξψλεηαη ζηηο γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο, νη νπνίεο βνεζνχλ ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ αλάπηπμε ηεο επειημίαο θαη ηεο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ φζνλ αθνξά ηελ θαηάθηεζε ηεο γιψζζαο (Mitits, Psaltou-Joycey, Sougari, 2014). Δθηελήο αλαθνξά ζηηο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο πξαγκαηνπνηείηαη ζην επφκελν θεθάιαην. 20

2.7 Στρατηγικέσ Μάθηςησ 2.7.1 Γλωςςικέσ Στρατηγικέσ μάθηςησ (Language Learning Strategies- LLSs) Οη γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο νξίδνληαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν απφ πνιινχο εξεπλεηέο. Οη πεξηζζφηεξνη επηθεληξψλνληαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ιακβάλνπλ πιεξνθνξίεο νη καζεηέο θαη ζην είδνο ησλ ζηξαηεγηθψλ πνπ θάζε θνξά ρξεζηκνπνηνχλ (Hardan, 2013). Ο Rubin (1975: 43) ραξαθηεξίδεη ηηο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο σο ηερληθέο ή ζπζθεπέο ηηο νπνίεο έλαο καζεηήο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη γηα λα απνθηήζεη γλώζεηο. Οη O'Malley θαη Chamot (1990: 1) νξίδνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο σο εηδηθέο ζθέςεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ ηα άηνκα ρξεζηκνπνηνύλ γηα λα ηνπο βνεζήζνπλ λα θαηαιάβνπλ, λα κάζνπλ ή λα δηαηεξήζνπλ ηε λέα πιεξνθνξία. Ζ Oxford (1990: 8) ζεσξεί ηηο ζηξαηεγηθέο εηδηθέο πξάμεηο- βήκαηα θαη ζπκπεξηθνξέο ή ηερληθέο πνπ νη καζεηέο, ζπρλά ζθόπηκα, ρξεζηκνπνηνύλ γηα λα βειηηώζνπλ ηελ πξόνδό ηνπο ζηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ ζηε Γεύηεξε Γιώζζα. Σέινο, ν Purpura (1999: 23) ζεσξεί ηηο γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο ζπγθεθξηκέλεο ελέξγεηεο, δξαζηεξηόηεηεο ή ζπκπεξηθνξέο, νη νπνίεο ζπλδένληαη άκεζα κε θάπνην ζηάδην επεμεξγαζίαο ηεο γισζζηθήο εθκάζεζεο, ρξήζεο ή αμηνιόγεζεο. Ζ έξεπλα ζρεηηθά ην ζέκα ησλ γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ μεθίλεζε ζπζηεκαηηθά ηε δεθαεηία ηνπ 1970 ζην πιαίζην ελδηαθέξνληνο γηα ην πψο νη ελέξγεηεο ησλ καζεηψλ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ απφθηεζε γιψζζαο, δεδνκέλνπ φηη ε ηθαλφηεηα δελ είλαη απνθιεηζηηθφο θαζνδεγεηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ επηηπρία (Schmitt, 1997). Αξρηθά, ν Stern (1975) αλέπηπμε κηα ιίζηα κε δέθα ζηξαηεγηθέο βαζηζκέλεο ζηελ ελδνζθφπεζε. Οη πεξηζζφηεξνη φκσο εξεπλεηέο πξνζπάζεζαλ λα πξνζδηνξίζνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη «θαινί καζεηέο» (Rubin, 1975, Naiman θ. ά, 1978 Wong-Fillmore, 1979 φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Schmitt, 1997). Ο Skehan (1991) απφ ηελ άιιε, ππνζηήξημε πσο φινη νη καζεηέο ρξεζηκνπνηνχλ ζηξαηεγηθέο. Απηφ πνπ θάλνπλ φκσο νη «θαινί καζεηέο» είλαη λα δηαιέγνπλ ηελ θαηάιιειε ζηξαηεγηθή θάζε θνξά (Πεηξνγηάλλεο, Γαβξηειίδνπ θ.α, 2014: 97). Παξάιιεια, ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλεηψλ επηθεληξψζεθε ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ζηξαηεγηθψλ έηζη ψζηε λα κπνξνχλ λα πεξηγξαθνχλ επαξθψο. Οη O'Malley θαη Chamot (1990) δηέθξηλαλ ηηο ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο ζε ηξεηο βαζηθέο ππνθαηεγνξίεο: ηηο κεηαγλσζηηθέο (ζηξαηεγηθέο πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηε ζθέςε φζνλ 21

αθνξά ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, ηε ιήςε απνθάζεσλ γηα απνηειεζκαηηθφ ζρεδηαζκφ θαη ξχζκηζε ησλ καζεζηαθψλ δηαδηθαζηψλ), ηηο γλσζηηθέο (ζηξαηεγηθέο πνπ έρνπλ ζαλ άκεζν ζηφρν ηελ απφθηεζε ή ηε δηαηήξεζε απηψλ ησλ πιεξνθνξηψλ) θαη ηηο θνηλσληθέο/ζπλαηζζεκαηηθέο ζηξαηεγηθέο (ζηξαηεγηθέο πνπ αζρνινχληαη κε ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη κε ηνλ έιεγρν ησλ ζπλαηζζεκάησλ). Κάζε κηα απφ απηέο ηηο θαηεγνξίεο πεξηγξάθεη έλαλ κεγάιν αξηζκφ ζηξαηεγηθψλ, ν νπνίνο παξνπζηάδεηαη ζπλνπηηθά ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. Πίλαθαο 1: Σαμηλόκεζε ηξαηεγηθώλ O'Malley θαη Chamot (1990) (Πεηξνγηάλλεο, Γαβξηειίδνπ θ.α, 2014, : 101-102) Ζ Oxford (1990) απφ ηελ άιιε, επηρείξεζε έλα απφ ηα πην νινθιεξσκέλα ζπζηήκαηα ηαμηλφκεζεο κέρξη ζήκεξα. Αξρηθά, δηέθξηλε ηηο ζηξαηεγηθέο ζε άκεζεο θαη έκκεζεο αλάινγα κε ηελ εκπινθή ηνπο ζηελ εθκάζεζε ηεο γιψζζαο. Έηζη, νη άκεζεο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο είλαη απηέο πνπ εκπιέθνληαη άκεζα ζηε δηαδηθαζία κάζεζεο ηεο γιψζζαο ελψ νη έκκεζεο, φπσο ππνδειψλεη θαη ε ίδηα ε ιέμε ππνζηεξίδνπλ ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο ρσξίο ηελ άκεζε εκπινθή ηεο γιψζζαο πνπ δηδάζθεηαη. ηε ζπλέρεηα, ππνδηαίξεζε απηέο ηηο δχν απηέο βαζηθέο θαηεγνξίεο ζε γλσζηηθέο, κλήκεο θαη επαλνξζσηηθέο ζηξαηεγηθέο (άκεζεο) θαη ζε κεηαγλσζηηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θνηλσληθέο ζηξαηεγηθέο (έκκεζεο). Δηδηθφηεξα : Οη γλσζηηθέο ζηξαηεγηθέο (Cognitive strategies) αθνξνχλ ηελ ηθαλφηεηα 22

επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηψλ θαη ηεο δνκήο ηνπο. Οη ζηξαηεγηθέο κλήκεο (Memory Strategies) έρνπλ ζρέζε κε ην πφζν θαιά ζπκάηαη ν καζεηήο πιεξνθνξίεο κέζα απφ ζπλδέζεηο πνπ θάλεη κεηαμχ ηνπο. Οη κεηαγλσζηηθέο ζηξαηεγηθέο (Metacognitive Strategies) αλαθέξνληαη ζηε δηαρείξηζε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Οη επαλνξζσηηθέο (Compensation Strategies) αθνξνχλ ην πφζν θαιά ν καζεηήο αληηζηαζκίδεη ηε γλψζε. Οη ζπλαηζζεκαηηθέο ζηξαηεγηθέο (Affective Strategies) έρνπλ ζηφρν λα εληνπίδνπλ ηα ζπλαηζζεκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζεηή θαη έηζη λα κπνξνχλ λα δηαρεηξηζηνχλ ηηο αληηδξάζεηο ηνπ. Οη θνηλσληθέο ζηξαηεγηθέο (Social Strategies) αλαθέξνληαη ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ καζεηή λα καζαίλεη απφ θαη/ή κε άιινπο. Κάζε κία απφ απηέο ηηο κεγάιεο θαηεγνξίεο πεξηγξάθεη έλαλ κεγάιν αξηζκφ ζηξαηεγηθψλ. Δπνκέλσο, κπνξνχλ λα γίλνπλ πην ιεπηνκεξείο ηαμηλνκήζεηο (Oxford, 1990 ζ.ζ. 37-50). ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδνληαη ζε κνξθή πίλαθα θάπνηεο απφ απηέο, φπσο κεηαθξάζηεθαλ απφ ηνπο Πεηξνγηάλλε, Γαβξηειίδνπ θ.α, (2014: 100-101). Πίνακασ 2: Άμεςεσ Στρατηγικζσ τησ Oxford (1990) 23

Πίνακασ 3: Ζμμεςεσ Στρατηγικζσ τησ Oxford (1990) 2.7.2 Πλεονεκτήματα των γλωςςικών ςτρατηγικών μάθηςησ Σα πιενλεθηήκαηα θαηά ρξήζε γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ κάζεζεο είλαη πνιιά. χκθσλα κε ηελ Oxford (1990: 9), νη ζηξαηεγηθέο κάζεζεο ζπκβάιινπλ απνηειεζκαηηθά ζηνλ θχξην ζηφρν, πνπ είλαη ε θαηάθηεζε ηεο γιψζζαο, ε απφθηεζε επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ θαη ε αληαπφθξηζε ζηηο επηθνηλσληαθέο αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο. Όζν ην ελδηαθέξνλ ηνπ καζεηή απμάλεηαη γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο γιψζζαο, νη ζηξαηεγηθέο κπνξνχλ λα ηνλ βνεζήζνπλ θαηαιπηηθά ζηε δηαρείξηζε ησλ γξακκαηηθψλ θαηλνκέλσλ ηεο γιψζζαο αιιά θαη ζε θνηλσληνγισζζνινγηθφ επίπεδν. Γηα παξάδεηγκα, νη ζηξαηεγηθέο κλήκεο, φπσο ε ρξήζε ηεο εηθφλαο θαη ηεο 24

δνκεκέλεο θξηηηθήο θαη νη γλσζηηθέο ζηξαηεγηθέο, φπσο ε αθαηξεηηθή αηηηνιφγεζε θαη ε θξηηηθή αλάιπζε ζπκβάιινπλ ζηελ γξακκαηηθή επάξθεηα. Δπίζεο, νη ζηξαηεγηθέο επηηξέπνπλ ζηνπο εθπαηδεπφκελνπο λα γίλνπλ πην απηφθαηεπζπλφκελνη, λα κπνξνχλ δειαδή λα θαηεπζχλνπλ κφλνη ηνπο ηνλ εαπηφ ηνπο. Σν ζηνηρείν απηφ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ γηα ηνπο καζεηέο, θαζψο δελ είλαη δπλαηφλ πάληα λα έρνπλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα ηνπο θαηεπζχλεη, κηαο θαη θαινχληαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα θαη εθηφο ηάμεο. Δθηφο απηνχ, ε απηφ-θαηεχζπλζε ζπκβάιιεη απνηειεζκαηηθά ζηελ ελεξγφ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηα ζηελ θαηλνχξηα γιψζζα. ησλ ζηξαηεγηθψλ είλαη λα νδεγήζνπλ ηνλ καζεηή ζηελ αλάπηπμε ησλ θαηάιιεισλ δεμηνηήησλ έηζη ψζηε λα κπνξεί κφλνο ηνπ, απηφλνκα, λα ρξεζηκνπνηεί ηα θαηάιιεια εξγαιεία θαη λα έρεη πξφζβαζε ζηε γλψζε. Παξάιιεια, έλα άιιν βαζηθφ πιενλέθηεκα ησλ γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ κάζεζεο είλαη φηη δηεπξχλνπλ ηνλ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Παξαδνζηαθά, ν εθπαηδεπηηθφο ζεσξνχληαλ σο «απζεληία» πνπ ζπκπιήξσλε ηνλ ξφιν ηνπ γνλέα, θαζνδεγεηή, αξρεγνχ, θξηηή, ππνινγηζηή, δηακεζνιαβεηή, αθφκα θαη ηνπ γηαηξνχ ν νπνίνο έπξεπε λα «ζεξαπεχζεη» ηελ άγλνηα ησλ καζεηψλ. Ο λένο ξφινο φκσο πνπ ν εθπαηδεπηηθφο λα αθνινπζήζεη είλαη δηαθνξεηηθφο, θαζψο είλαη απηφο πνπ ζα δψζεη ηα θαηάιιεια εθφδηα θαη ην έλαπζκα θαη ζα παξαθηλήζεη ηνπο καζεηέο λα αλαθαιχςνπλ ηε γλψζε. Δπηπιένλ, νη γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο πξνζαλαηνιίδνληαη θάζε θνξά ζην «πξφβιεκα». Δηδηθφηεξα, νη ζηξαηεγηθέο είλαη εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη επεηδή ππάξρεη θάπνην πξφβιεκα γηα επίιπζε, θάηη πνπ ρξεηάδεηαη λα επηηχρνπκε, γηα λα κάζνπκε θάπνην αληηθείκελν ή γηα λα επηηχρνπκε έλα ζηφρν πνπ έρνπκε ζέζεη. Γηα παξάδεηγκα, νη ζηξαηεγηθέο κλήκεο ρξεζηκνπνηνχληαη ζε πεξηπηψζεηο πνπ ρξεηάδεηαη θάηη λα απνκλεκνλεχζεηο. Παξάιιεια, είλαη ζπγθεθξηκέλεο ελέξγεηεο ή ζπκπεξηθνξέο πνπ αθνινπζνχλ νη καζεηέο έηζη ψζηε λα βνεζεζνχλ ζηε κάζεζε ηεο γιψζζαο. Δπηπξφζζεηα, νη γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο δελ πεξηνξίδνληαη κφλν ζε γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο αιιά εκπιέθνπλ πνιιέο πηπρέο ηνπ καζεηεπφκελνπ, φπσο γηα παξάδεηγκα ηνλ ζρεδηαζκφ, ππνινγηζκνχο αιιά ζπλαηζζεκαηηθέο θαη θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο. Δθηφο απηνχ, φπσο πξναλαθέξζεθε, ππνζηεξίδνπλ ηε κάζεζε ηφζν άκεζα φζν θαη άκεζα (βι. παξαπάλσ άκεζεο θαη έκκεζεο ζηξαηεγηθέο). Αμίδεη, επίζεο, λα ζεκεησζεί 25

πσο νη γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο δελ είλαη πάληα παξαηεξήζηκεο, φπσο γηα παξάδεηγκα νη κλεκνληθέο ζηξαηεγηθέο (δελ κπνξνχλ λα παξαηεξεζνχλ νη εγθεθαιηθέο ζπζρεηίζεηο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα). Οη ζηξαηεγηθέο είλαη ελέξγεηεο ζπλεηδεηέο πνπ κπνξνχλ λα δηδαρζνχλ θαη λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο αλάγθεο ηνπ θάζε καζεηή. Αθφκα θαη νη πην θαινί καζεηέο κπνξνχλ λα βειηηψζνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ κέζα απφ ηελ θαηάιιειε εθπαίδεπζε θαη λα βνεζεζνχλ ψζηε λα θάλνπλ πην ζπλεηδεηή ρξήζε απηψλ αλάινγα κε ηηο αλάγθεο θάζε θνξά. Απηφ αλαδεηθλχεη θαη ην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο επειημίαο. πγθεθξηκέλα, νη καζεηέο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα επηιέμνπλ, λα ζπλδπάζνπλ θαη λα ζπλζέζνπλ ηελ θαηάιιειε γη απηνχο ζηξαηεγηθή, αλάινγα κε ηελ πεξίζηαζε. Σέινο, ε γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο επεξεάδνληαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο, φπσο ν βαζκφο γλψζεο ηεο γιψζζαο, ην θχιν, ε ειηθία, νη απαηηήζεηο ηεο εξγαζίαο, ε εζληθφηεηα, ην γεληθφ καζεζηαθφ ζηηι, ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ καζεηή, ηα θίλεηξα θαη ν ζθνπφο κάζεζεο ηεο γιψζζαο (βι. εθηελή αλαθνξά παξαπάλσ). ηξαηεγηθέο ρξεζηκνπνηνχληαη ηφζν γηα ηελ εθκάζεζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο (L1) φζν θαη γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο δεχηεξεο θαη μέλεο (L2 θαη L3 αληίζηνηρα). Χζηφζν, νη έξεπλεο δελ ζπγθιίλνπλ γηα ην αλ απηέο νη ζηξαηεγηθέο ζα πξέπεη λα ηαπηίδνληαη ή λα δηαθέξνπλ (Εάγθα, 2007: 1206). Έλα απφ ηα αληηθείκελα ηεο παξνχζαο έξεπλαο ζα είλαη λα εμεηάζεη θαηά πφζν νη ζηξαηεγηθέο κάζεζεο ιεμηινγίνπ ρξεζηκνπνηνχληαη εμίζνπ απφ ηνπο θπζηθνχο νκηιεηέο ηεο ειιεληθήο θαη απφ ηνπο καζεηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ειιεληθή σο δεχηεξε γιψζζα (βι. παξαθάησ εξεπλεηηθά εξσηήκαηα). ηε ζπλέρεηα, ε εζηίαζε δίλεηαη ζηηο ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ θαζψο απηή ε επηκέξνπο θαηεγνξία ζεσξείηαη κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο θαη πην απαηηεηηθέο θαηά ηελ εθκάζεζε ηφζν ηεο κεηξηθήο φζν θαη ηεο δεχηεξεο/μέλεο γιψζζαο. 2.7.3 Στρατηγικέσ εκμάθηςησ λεξιλογίου Σν ιεμηιφγην παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζε φιεο ηηο γιψζζεο θαη ηδηαίηεξα ζηελ ειιεληθή, πνπ αθφκα θαη νη ζπλψλπκεο ιέμεηο έρνπλ ιεπηέο ελλνηνινγηθέο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ηνπο. Οη ιέμεηο ζεσξνχληαη ζπρλά ηα δνκηθά ζηνηρεία πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ επηηπρία θαη ζηελ απφθηεζε ηεο γισζζηθήο επάξθεηαο. Ο βαζκφο 26

θαηάθηεζεο ηνπ ιεμηινγίνπ έρεη βξεζεί φηη είλαη έλαο αμηφπηζηνο δείθηεο κέηξεζεο ηεο «πλεπκαηηθήο ειηθίαο» αιιά θαη έλαο απφ ηνπο θαιχηεξνπο ηξφπνπο κέηξεζεο ηεο λνεκνζχλεο (Langer, 1967, φπσο αλαθέξεηαη ζε He, 2010). Παξάιιεια, ε βαζηά θαη πινχζηα γλψζε ησλ ιέμεσλ κπνξεί λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα κεηαθέξνπλ ην κήλπκά ηνπο απνηειεζκαηηθά θαη λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηεηηθέο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο πνπ επηβάιιεη ε θνηλσλία. Χζηφζν, ε εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ δελ είλαη εχθνιε ππφζεζε, θαζψο γισζζηθά εθηείλεηαη ζε ηξεηο δηαζηάζεηο: ηε κνξθή, ηε ζεκαζία θαη ηε ρξήζε (Coady & Huckin, 1997: 157-73). Ζ εθκάζεζε, επνκέλσο, ζα πξέπεη λα εληζρχεηαη κε κηα ζεηξά απφ εηδηθνχο ηξφπνπο θαη ηερληθέο δηδαζθαιίαο, πνπ θπξίαξρν ξφιν δηαδξακαηίδνπλ νη «ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ηνπ ιεμηινγίνπ». Πνιινί εξεπλεηέο ηνλίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο ρξήζεο ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ηνπ ιεμηινγίνπ απφ δηάθνξεο πξννπηηθέο θαη επηζεκαίλνπλ ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο. Υαξαθηεξηζηηθά ε Oxford (1990) αλαθέξεη, πσο νη καζεηέο πξέπεη λα ελζαξξχλνληαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο. Πξνζζέηεη, επίζεο, πσο, κέζα απφ ηηο ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ηνπ ιεμηινγίνπ, νη καζεηέο γίλνληαη πεξηζζφηεξν απηφλνκνη θαη αλαιακβάλνπλ ηελ επζχλε ηεο δηθήο ηνπο κάζεζεο. Παξάιιεια, ν Benson (2001) πηζηεχεη φηη ε ξεηή δηδαζθαιία ηνπ ιεμηινγίνπ κέζα απφ ηε ρξήζε ζηξαηεγηθψλ ιεμηινγίνπ απμάλεη ην επίπεδν αλεμαξηεζίαο ησλ καζεηψλ. Ο Nation (1990), επίζεο, ππνζηεξίδεη πσο ε γλψζε θαη ε ρξήζε ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ είλαη ν πην ζεκαληηθφο ηξφπνο εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο. Σέινο, νη Schmitt θαη Schmitt (1995) επηζεκαίλνπλ θαη απηνί ηε ζπνπδαηφηεηα ησλ ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ηνπ ιεμηινγίνπ. Πξνηείλεηαη λα δίλεηαη έκθαζε φρη κφλν ζηελ εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ αιιά ζηελ απφθηεζε ηξφπσλ γηα απνηειεζκαηηθή κάζεζε ησλ λέσλ ιέμεσλ (Behbahani, 2015). Γηα ηνλ ιφγν απηφ, νη ζηξαηεγηθέο απηέο ζα πξέπεη λα απνηεινχλ κέξνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ. Καηά θαηξνχο έρνπλ δηαηππσζεί θαη ρξεζηκνπνηεζεί πνιιέο ζηξαηεγηθέο. Ο Schmitt (1997) ζεσξεί πσο ν ιφγνο πνπ ζπκβαίλεη απηφ είλαη επεηδή νη ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ηνπ ιεμηινγίνπ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ επθνιφηεξα ζε ζχγθξηζε κε άιιεο γισζζηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε πςειφηεξε ρξήζε ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ εθκάζεζε ιεμηινγίνπ ζα κπνξνχζε, επίζεο, λα νθείιεηαη ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ζπνπδαηφηεηαο ηνπ ιεμηινγίνπ ζηε δηαδηθαζία εθκάζεζεο 27

γιψζζαο (Eder, 2006). Χζηφζν, αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο δελ ππάξρεη θάπνηνο πεξηεθηηθφο θαηάινγνο ή κηα ηαμηλφκεζε ζηξαηεγηθψλ πνπ λα ρξεζηκνπνηείηαη απνθιεηζηηθά ζηνλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ζηε ζπλέρεηα, ζα γίλεη πξνζπάζεηα λα παξνπζηαζηνχλ νη ζεκαληηθφηεξεο παξαδνρέο θαη ηαμηλνκήζεηο πνπ ηζρχνπλ, φζνλ αθνξά ηηο ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ηνπ ιεμηινγίνπ. Ο Nation (2001: 217) επηζεκαίλεη φηη νη ζηξαηεγηθέο κάζεζεο ιεμηινγίνπ απνηεινχλ κέξνο ησλ γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ κάζεζεο, νη νπνίεο κε ηε ζεηξά ηνπο απνηεινχλ κέξνο ησλ γεληθψλ ζηξαηεγηθψλ κάζεζεο. Δπηζεκαίλεη, επίζεο, ηε δπζθνιία θαζνξηζκνχ ησλ ζηξαηεγηθψλ κάζεζεο θαη παξαπέκπεη ζηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξέπεη λα έρνπλ νη ζηξαηεγηθέο κάζεζεο ιεμηινγίνπ. Δηδηθφηεξα, νη ζηξαηεγηθέο κάζεζεο ιεμηινγίνπ ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ επηινγέο, δειαδή λα δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο λα επηιέμνπλ, λα είλαη πνιχπινθεο, δειαδή λα απνηεινχληαη απφ επηκέξνπο βήκαηα, λα απαηηνχλ γλψζε θαη ν καζεηήο λα επσθειείηαη απφ ηελ ρξήζε απηψλ θαη λα απμάλεηαη ε απνδνηηθφηεηά ηνπ ζηνλ ιεμηινγηθφ ηνκέα. Ζ ηαμηλφκεζε ησλ ζηξαηεγηθψλ πνπ πξνηείλεηαη απφ ηνλ Nation (2001: 217-218) παξνπζηάδεηαη ζπλνπηηθά ζηε ζπλέρεηα. πγθεθξηκέλα, Ζ πξψηε νκάδα ζηξαηεγηθψλ ζρεηίδεηαη κε ηνλ ζρεδηαζκφ θαη εζηηάδεη ζηηο ιέμεηο πνπ πξφθεηηαη λα δηδαρζνχλ. Ζ δεχηεξε νκάδα ζηξαηεγηθψλ έρεη ζρέζε κε ηηο πεγέο άληιεζεο πιεξνθνξηψλ γηα ηηο ιέμεηο (φπσο αλάιπζε ηεο ιέμεο ζηα επηκέξνπο κέξε ηεο, θαηαλφεζε ηνπ λνήκαηνο απφ ηα ζπκθξαδφκελα, ρξήζε ιεμηθνχ θ.α). Ζ ηξίηε νκάδα εζηηάδεη ζηηο δηαδηθαζίεο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ εδξαίσζε ηνπ ιεμηινγίνπ πνπ δηδάρζεθε. O Gu (2003) ππνζηεξίδεη πσο νη ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ ζηξαηεγηθέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε «ρξήζε» αιιά θαη κε ηε «γλψζε» κηαο ιέμεο. Δηδηθφηεξα, νη ζηξαηεγηθέο ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ απνκλεκφλεπζε ησλ ιέμεσλ φζν θαη κε ηελ ηθαλφηεηα ρξήζεο ζε έλα επξχ θάζκα γισζζηθψλ πιαηζίσλ φηαλ ππάξρεη αλάγθε. Έλαο άιινο ηξφπνο γηα ηελ εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ είλαη λα ζεσξεζεί σο κηα δηαδηθαζία ζρεηηθψλ επηκέξνπο εξγαζηψλ (Gu, 2003). Γηα παξάδεηγκα, φηαλ νη καζεηέο ζπλαληήζνπλ κηα λέα ιέμε γηα πξψηε θνξά, κπνξεί λα καληέςνπλ ην λφεκα 28

θαη ηε ρξήζε ηεο απφ δηαζέζηκα ζηνηρεία. Κάπνηνη καζεηέο κπνξνχλ λα πξνρσξήζνπλ ζηελ αλαδήηεζε ηεο ιέμεο ζην ιεμηθφ. Άιινη, κπνξεί λα θξαηήζνπλ ζεκεηψζεηο ζην πεξηζψξην, κεηαμχ ησλ γξακκψλ, ή ζε θάπνην μερσξηζηφ ηεηξάδην γηα ην ιεμηιφγην. Μεξηθνί καζεηέο ζα επαλαιάβνπλ ηε λέα ιέμε αξθεηέο θνξέο κέρξη ληψζνπλ φηη ηελ έρνπλ θαηαθηήζεη, ελψ άιινη κε κηα απιή επαλάιεςε κπνξεί λα απνθηήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα ηελ ρξεζηκνπνηνχλ. Σα παξαπάλσ ζηάδηα, ζχκθσλα κε ηνλ Gu (2003), απνηεινχλ ζηάδηα πνπ απαηηνχλ κεηαγλσζηηθή θξίζε αιιά θαη επηινγή θαη αλάπηπμε γλσζηηθψλ ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ εθκάζεζε ιεμηινγίνπ. Έηζη θάζε ζηξαηεγηθή πνπ ρξεζηκνπνηεί έλαο καζεηήο κπνξεί ζε κεγάιν βαζκφ λα θαζνξίζεη θαηά πφζν θαιά γλσξίδεη ηε ιέμε. Μηα άιιε πξφζθαηε ηαμηλφκεζε ησλ ζηξαηεγηθψλ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνπο Cohen, Oxford & Chi (2002). Ζ ηαμηλφκεζε απηή ησλ ζηξαηεγηθψλ βαζίδεηαη ζην εξσηεκαηνιφγην πνπ αλέπηπμαλ γλσζηφ σο Language Strategy Use Inventory and Index (LSUII) ζε κηα πξνζπάζεηά ηνπο γηα κηα πξψηε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ζηξαηεγηθψλ ζχκθσλα κε ηηο ηέζζεξηο καθξνδεμηφηεηεο (θαηαλφεζε θαη παξαγσγή γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ ιφγνπ), ηελ εθκάζεζε ιεμηινγίνπ θαη ηηο κεηαθξαζηηθέο ηθαλφηεηεο. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδεηαη φ, ηη αθνξά ηηο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ κε ζθνπφ λα γίλεη έλαο ιεπηνκεξήο πξνζαλαηνιηζκφο ησλ ιεμηινγηθψλ ζηξαηεγηθψλ ησλ καζεηψλ. Οη ππνδηαηξέζεηο αθνξνχλ ηελ εθκάζεζε, ηελ επαλάιεςε, ηελ αλάθιεζε θαη ηε ρξήζε λέσλ ιέμεσλ: ηξαηεγηθέο γηα ηελ εθκάζεζε λέσλ ιέμεσλ Πξνζέρσ ηε δνκή κηαο λέαο ιέμεο. πάσ ηε ιέμε ζε θνκκάηηα γηα λα κπνξψ λα ηελ αλαγλσξίζσ. πάσ ηε ιέμε ζε θνκκάηηα γηα λα κπνξψ λα ηελ θαηαιάβσ. Οκαδνπνηψ ιέμεηο ζχκθσλα κε ηα κέξε ηνπ ιφγνπ (π.ρ. νπζηαζηηθά, ξήκαηα). Υξεζηκνπνηψ ξίκεο γηα λα ζπκάκαη λέεο ιέμεηο. Κάλσ κηα εηθφλα λέσλ ιέμεσλ. Βάδσ ηηο λέεο ιέμεηο ζε κηα ιίζηα κε άιιεο ζρεηηθέο ιέμεηο. Υξεζηκνπνηψ ηηο λέεο ιέμεηο ζε πξνηάζεηο ψζηε λα βγαίλεη λφεκα. Αλαπαξηζηψ λέα ξήκαηα πνπ δειψλνπλ ελέξγεηα. Υξεζηκνπνηψ θάξηεο γηα λα κάζσ λέεο ιέμεηο. 29

ηξαηεγηθέο γηα επαλάιεςε ιεμηινγίνπ Φάρλσ λα βξσ ηε λέα ιέμε ζε θείκελα, φηαλ ηε πξσηνκαζαίλσ, γηα λα ηε ζπκάκαη. Κάλσ επαλάιεςε ζπρλά ηε λέα ιέμε γηα λα κελ ηε μεράζσ. ηξαηεγηθέο γηα ηελ αλάθιεζε ιεμηινγίνπ Γίλσ ζεκαζία ζηα μερσξηζηά θνκκάηηα κηαο ιέμεο (πξφζεκα, επίζεκα) γηα λα ζπκεζψ ηη ζεκαίλεη ε ιέμε Πξνζέρσ ηα μερσξηζηά θνκκάηηα ηεο ιέμεο γηα λα ζπκεζψ ηη ζεκαίλεη ε ιέμε. Πξνζπαζψ λα ζπκεζψ πνχ άθνπζα ή πνχ είδα ηε ιέμε γηα πξψηε θνξά γξακκέλε. Οπηηθνπνηψ ζην κπαιφ κνπ ηελ νξζνγξαθία ησλ λέσλ ιέμεσλ ηξαηεγηθέο γηα ηε ρξήζε ηνπ λένπ ιεμηινγίνπ Πξνζπαζψ λα ρξεζηκνπνηψ ηε λέα ιέμε κε δηάθνξνπο ηξφπνπο Δμαζθνχκαη ζηε ρξήζε γλσζηψλ κνπ ιέμεσλ κε δηάθνξνπο ηξφπνπο Πξνζπαζψ λα ρξεζηκνπνηψ ηδησκαηηθέο εθθξάζεηο ζηε γιψζζαζηφρν. Άιιεο κειέηεο πξνηείλνπλ ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ ιεμηινγίνπ κέζα απφ ηε ρξήζε ζηξαηεγηθψλ πνπ βαζίδνληαη ζηελ απνκλεκφλεπζε, ηε ζπκβνιηθή αλαπαξάζηαζε, ηελ ηπραία εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ κέζα απφ ηελ αλάγλσζε, ή θαη κέζα απφ ζπκβνπιεπηηθέο πεγέο αλαθνξάο (βι. He, 2010). ρεδφλ φιεο νη κειέηεο, φκσο, ζπκθσλνχλ ζην φηη ε ζπλεηδεηή θαη ζπληνληζκέλε ρξήζε απηψλ ησλ ζηξαηεγηθψλ κάζεζεο ζπλδέεηαη κε ηελ απφθηεζε γισζζηθψλ επηηεπγκάησλ θαη ηελ θαιιηέξγεηα ησλ ιεμηινγηθψλ ηθαλνηήησλ ησλ καζεηψλ. ηελ παξνχζα εξγαζία κειεηήζεθαλ νη ζηξαηεγηθέο, φπσο θαηεγνξηνπνηνχληαη ζην εξσηεκαηνιφγην ησλ Cohen, Oxford & Chi (2002), θαζψο ζεσξνχληαη πην ζπλνπηηθέο θαη πεξηζζφηεξν εζηηαζκέλεο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. 30

2.8 Αναςκόπηςη των προηγούμενων ςχετικών ερευνών Σα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ δηεμαρζεί πνιιέο κειέηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο θαη κε ηελ εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ κε έκθαζε ζηε δεχηεξε/μέλε γιψζζα. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδνληαη ζπλνπηηθά θάπνηεο απφ απηέο, πνπ ζεσξνχληαη ζεκαληηθέο θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ παξνχζα έξεπλα. Μηα πνιχ ζεκαληηθή κειέηε ζρεηηθά κε ζηξαηεγηθέο κάζεζεο, πνπ είλαη ζεκείν αλαθνξάο ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία, είλαη απηή ησλ Πεηξνγηάλλε θαη Γαβξηειίδνπ (2016). Ζ έξεπλα (THALES: 379335), δηήξθεζε απφ ην 2012 σο ην 2015 θαη είρε ζηφρν ηελ επηθαηξνπνίεζε ησλ ζηξαηεγηθψλ κάζεζεο (S.I.L.L.), φπσο απηέο δηακνξθψζεθαλ απφ ηελ Oxford, ζηελ ειιεληθή θαη ζηελ ηνπξθηθή γιψζζα. Δπίζεο, ζηφρεπε ζηε ζπιινγή δεδνκέλσλ ζρεηηθά κε ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε ρξήζε ησλ γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ. Ζ έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε ζε 1308 καζεηέο, ζε 16 ζρνιεία πνπ εθπξνζσπνχλ 5 λνκνχο θαη 4 πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη ζηξαηεγηθέο απηέο (29 θαηεγνξίεο) είλαη ιεηηνπξγηθέο ηφζν γηα ηνπο καζεηέο ηεο πξσηνβάζκηαο φζν θαη ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηεο Διιάδαο. Δπίζεο, παξαηεξήζεθαλ δηαθνξέο αλάκεζα ζην θχιν θαη ην ζρνιηθφ επίπεδν. Ζ Chamot (2005) επηρείξεζε κηα επηζθφπεζε ησλ κεζφδσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ζηξαηεγηθψλ ησλ καζεηψλ θαη λα ζπλνςίζεη φζα έρνπλ δηαηππσζεί απφ ηνλ κεγάιν αξηζκφ πεξηγξαθηθψλ κειεηψλ ησλ γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ. Όζνλ αθνξά ηελ εθκάζεζε ιεμηινγίνπ ζε κηα δεχηεξε γιψζζα, ππνζηεξίδεη πσο απηή είλαη κηα ζπλερήο δηαδηθαζία. Πην απνηειεζκαηηθέο ζεσξνχληαη νη ζηξαηεγηθέο βαζηάο επεμεξγαζίαο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε ζπζρέηηζε, θαη φρη ηφζν νη ζηξαηεγηθέο επαλάιεςεο. ε κηα πεξηγξαθηθή κειέηε ιεμηινγίνπ ησλ θνηηεηψλ ηνπ Υνλγθ Κνλγθ θαηά ηελ εθκάζεζε αγγιηθψλ, ε Fan (2003) εληφπηζε ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηε δηδαζθαιία ηεο ζηξαηεγηθήο. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ νη καζεηέο αληηιήθζεθαλ φηη κηα ζηξαηεγηθή ήηαλ ρξήζηκε, ηελ ρξεζηκνπνίεζαλ πην ζπρλά απφ ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ δελ ζεσξνχζαλ ρξήζηκεο. Χζηφζν, νη θνηηεηέο κε πςειφηεξε δεμηφηεηα ιεμηινγίνπ ρξεζηκνπνίεζαλ ζηξαηεγηθέο πνιχ πην ζπρλά αθφκα θαη φηαλ δελ ηηο αληηιήθζεθαλ σο ρξήζηκεο. Απηφ ην εχξεκα δείρλεη φηη νη καζεηέο ζα κπνξνχζαλ λα 31

ρξεζηκνπνηήζνπλ πεξηζζφηεξεο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο εάλ νη δάζθαινη πξψηα πείζνπλ ηνπο καζεηέο γηα ηε ρξεζηκφηεηά ηνπο. Ο Gu (2003) επηρείξεζε κηα επηζθφπεζε ησλ ηειεπηαίσλ εξεπλψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ θαη εληνπηζκφ ησλ ζηνηρείσλ πνπ ρξεηάδνληαη πεξηζζφηεξε δηεξεχλεζε. Γηαπίζησζε πσο, φζνλ αθνξά ηε ρξήζε ζηξαηεγηθψλ, δελ παξαηεξείηαη θάπνηνο θαλφλαο, παξ φιν ην κεγάιν επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ γηα εμεχξεζε πξνηχπσλ. Ζ επηινγή, ε ρξήζε θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ ζηξαηεγηθψλ είλαη ππνθεηκεληθή θαη εμαξηάηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο, φπσο ε δξαζηεξηφηεηα πνπ ιακβάλεη ρψξα, απφ ηνλ καζεηή θαη ην γισζζηθφ πιαίζην πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ηφζν θαηά ηε δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο φζν θαη θαηά ηε δηδαζθαιία ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. χκθσλα κε ηνλ Brown (1994) ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επηινγή ησλ ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ δηαδξακαηίδεη ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ καζεηή, ε θχζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ηνπ καζεηή θαη ε γλψζε απηήο, ν βαζκφο θαηάθηεζεο ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, ην κνξθσηηθφ επίπεδν αιιά θαη ην θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν ηνπ καζεηή. Δπίζεο, εμέρνληα ξφιν ζηελ επηινγή ζηξαηεγηθψλ δηαδξακαηίδεη ε νκνηφηεηα ηεο θχζεο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο κε ηελ δεχηεξε γιψζζα. ε ζπλέρεηα απηήο ηεο έξεπλαο, νη Laufer & Hulstijn (2001) επηζεκαίλνπλ πσο ζπκπεξάζκαηα, φζνλ αθνξά ηελ εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ, ζα πξέπεη λα εμάγνληαη θαηά πεξίπησζε θαη λα ιακβάλνληαη ππφςε παξάγνληεο φπσο ην θνηλσληθνπνιηηηζκηθφ θαη εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, ε ειηθία θαη ην θχιν. Δπηπιένλ, ζεκαληηθή κειέηε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηνλ ειιεληθφ καζεηηθφ πιεζπζκφ θαη αθνξά ηηο γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο είλαη απηή ησλ Φάιηνπ, νχγθαξε, Αγαζνπνχινπ θαη Αιεμίνπ (2014), νη νπνίνη αλέπηπμαλ έλα πξφηππν πξνζαξκνγήο ησλ γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ ηεο Oxford (SILL) ζηα ειιεληθά έηζη ψζηε λα απεπζχλνληαη ηφζν ζε κνλφγισζζνπο φζν θαη ζε πνιχγισζζνπο καζεηέο. Ζ εθαξκνγή έγηλε ζε καζεηέο ειηθίαο 12-15 εηψλ ζε ζρνιεία ηεο Θξάθεο. Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη ε ειηθία είλαη ν ζεκαληηθφηεξνο παξάγνληαο φζνλ αθνξά ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο καζεηέο ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα κε ηνπο κηθξφηεξνπο λα ρξεζηκνπνηήζνπλ έλα επξχηεξν θάζκα ζηξαηεγηθψλ ζε ζρέζε κε ηνπο κεγαιχηεξνπο. Δπίζεο, ην θχιν δε βξέζεθε λα επεξεάδεη ηε ρξήζε ησλ ζηξαηεγηθψλ αιιά νχηε θαη ε έθζεζε ζε ζηξαηεγηθέο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, φπσο παξνπζηάδνληαη ζηα ζρνιηθά βηβιία. Ζ κειέηε απηή έδεημε, 32

επίζεο, πσο ε ρξήζε ησλ ζηξαηεγηθψλ είλαη ζε κεζαία επίπεδα, θάηη πνπ ππνδεηθλχεη ηελ αλάγθε γηα παηδαγσγηθή παξέκβαζε κε ηε κνξθή δηδαζθαιίαο γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ. Ζ Μίηηηο (2016) δηεξεχλεζε ηηο πηζαλέο δηαθνξέο ζηε ρξήζε ησλ γισζζηθψλ ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ εθκάζεζε γισζζψλ (LLS) κεηαμχ κνλφγισζζσλ θαη πνιχγισζζσλ καζεηψλ. Οη ζπκκεηέρνληεο ήηαλ καζεηέο γπκλαζίνπ (932 κνλφγισζζνη θαη 307 πνιχγισζζνη) πνπ νινθιήξσζαλ έλα πξνζαξκνζκέλν εξσηεκαηνιφγην απηνειέγρνπ ζρεηηθά κε ηηο γισζζηθέο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ εθκάζεζε ηεο αγγιηθήο γιψζζαο (Oxford, 1990). Σα επξήκαηα έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ κνλφγισζζσλ θαη πνιχγισζζσλ καζεηψλ, φζνλ αθνξά ηηο κεκνλσκέλεο ζηξαηεγηθέο κε ηνπο δίγισζζνπο λα ππεξηεξνχλ ζηε ρξήζε ζηξαηεγηθψλ. Ζ Ρνπζνπιηψηε (2005), ηέινο, πξνζπάζεζε λα αληρλεχζεη ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ πηνζεηνχλ νη δηδαζθφκελνη πνπ έρνπλ ηελ ειιεληθή σο δεχηεξε γιψζζα ζηηο ηξαηησηηθέο ρνιέο Αμησκαηηθψλ σκάησλ ζηελ Διιάδα (Α) κε ζθνπφ λα θαηαλνήζνπλ ην ιεμηιφγην ζηνλ γξαπηφ ιφγν. Σα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο έδεημαλ φηη ηα ζπκθξαδφκελα θαη νη γεληθφηεξεο γλψζεηο πνπ έρεη ν δηδαζθφκελνο ζηε δεχηεξε ή μέλε γιψζζα ζρεηηθά κε έλα ζέκα παίδνπλ ηνλ πην ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ θαηαλφεζε ηνπ ιεμηινγίνπ. Απηφ ην ζπκπέξαζκα πηζαλφλ εληζρχεη ηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ ιεμηινγίνπ. Δπίζεο, δε δηαπηζηψζεθε δηαθνξά κεηαμχ θχινπ φζνλ αθνξά ηελ θαηαλφεζε ηνπ ιεμηινγίνπ. Απφ ηελ άιιε, ηα απνηειέζκαηα ηε έξεπλαο ησλ Kaur θαη Embi (2011), πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 ζηε Μαιαηζία, έδεημαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά, φζνλ αθνξά ζπλνιηθά ηε ρξήζε ησλ ζηξαηεγηθψλ ηεο γιψζζαο, αλάκεζα ζηνπο άληξεο θαη ηηο γπλαίθεο, κε ηηο γπλαίθεο λα ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλφηεξα ζηξαηεγηθέο εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο. Σν εξσηεκαηνιφγην πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ άληιεζε ησλ δεδνκέλσλ είλαη ην Language Strategy Use Inventory ησλ Cohen, Oxford and Chi (2002). Όπσο θαίλεηαη θαη παξαπάλσ, ην ζέκα ησλ ζηξαηεγηθψλ κάζεζεο θαη πην ζπγθεθξηκέλα, ησλ ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ έρεη γίλεη αληηθείκελν κειέηεο ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη έρνπλ δηεμαρζεί ζεκαληηθά ζπκπεξάζκαηα πνπ κπνξνχλ, αλ αμηνπνηεζνχλ, λα βνεζήζνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Χζηφζν, ην 33

ελδηαθέξνλ ζπλερίδεη λα ππάξρεη εμαηηίαο ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ θαη ησλ ηδηαίηεξσλ εθπαηδεπηηθψλ αλαγθψλ πνπ ππάξρνπλ θάζε θνξά. ην επφκελν θεθάιαην, παξνπζηάδεηαη αλαιπηηθά ην αληηθείκελν κειέηεο ηεο παξνχζαο έξεπλαο. 34

3. Σκοπόσ τησ έρευνασ-ερευνητικά Ερωτήματα Κχξηνο ζθνπφο ηεο έξεπλαο είλαη λα αληρλεχζεη ηηο ζηξαηεγηθέο ιεμηινγίνπ πνπ πηνζεηνχλ νη θπζηθνί νκηιεηέο ηεο ειιεληθήο θαη νη δίγισζζνη καζεηέο (καζεηέο πνπ έρνπλ ηελ ειιεληθή σο δεχηεξε γιψζζα) θαη λα γίλεη ζχγθξηζε απηψλ έηζη ψζηε λα πξνζδηνξηζηνχλ εθείλεο νη πξαθηηθέο κε ηηο νπνίεο δηεπθνιχλεηαη ε θαηαλφεζε ηνπ ιεμηινγίνπ. Ζ έξεπλα, επηπιένλ, εζηηάδεη ζην αλ ππάξρεη θάπνηα ζρέζε κεηαμχ θχινπ θαη πηνζεηνχκελσλ ζηξαηεγηθψλ αιιά θαη αλ ε επηινγή ζηξαηεγηθψλ έρεη ζρέζε κε ηελ ειηθία. Ηδηαίηεξα επηρεηξείηαη λα δνζεί απάληεζε ζηα εμήο εξεπλεηηθά εξσηήκαηα: 1. Πνηεο ζηξαηεγηθέο ιεμηινγίνπ ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξν νη καζεηέο; 2. Τπάξρεη δηαθνξά ζηελ επηινγή ησλ ζηξαηεγηθψλ ιεμηινγίνπ αλάκεζα ζηνπο θπζηθνχο νκηιεηέο ηεο ειιεληθήο, θαη ηνπο δίγισζζνπο (καζεηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ειιεληθή σο δεχηεξε γιψζζα); 3. Τπάξρεη ζρέζε κεηαμχ θχινπ θαη πηνζεηνχκελσλ ζηξαηεγηθψλ; 4. Τπάξρεη ζρέζε κεηαμχ ειηθίαο ηνπ καζεηή θαη πηνζεηνχκελσλ ζηξαηεγηθψλ; 35

4. Μεθοδολογία 4.1 Συμμετέχοντεσ Χο πιεζπζκφο ηεο έξεπλαο νξίζηεθε ην ζχλνιν ησλ καζεηψλ Δ θαη η Γεκνηηθνχ (10-13 ρξνλψλ), πνπ θνηηνχλ ζηα ζρνιεία ηεο πεξηνρήο ηεο Κάησ Αραΐαο θαη αγεΐθσλ (λνκφο Αραΐαο). Ζ επηινγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πεξηνρψλ δελ είλαη ηπραία θαζψο ζηηο πεξηνρέο απηέο είλαη κφληµα εγθαηεζηεκέλνη ή εγθαζίζηαληαη πεξηνδηθά καζεηέο πνπ αλήθνπλ ζηελ επάισηε θνηλσληθά νκάδα ησλ Ρνκά/Σζηγγάλσλ (Υαηδεζαββίδεο, 1996). χκθσλα κε ην Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο (Δ.Κ.Κ.Α.) ζηελ πεξηνρή ηεο Κάησ Αραΐαο ππνινγίδεηαη φηη είλαη εγθαηεζηεκέλνη ζε νηθηζκνχο 4800 Ρνκά, ελψ ζηελ πεξηνρή ησλ αγεΐθσλ 208. Δθηφο απηνχ, ζηα ζρνιεία απηά θνηηνχλ καζεηέο πνπ αλήθνπλ ζηηο νκάδεο κεηαλαζηψλ δεχηεξεο γεληάο, κε ηνπο γνλείο ηνπο λα πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ηελ Αιβαλία θαη Πνισλία. Δηδηθφηεξα, φζνλ αθνξά ηελ νκάδα ησλ καζεηψλ Ρνκά/Σζηγγάλσλ, αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο, κέρξη θαη ζήκεξα, κειέηεο αλαδεηθλχνπλ πσο νη καζεηέο Ρνκά/ηζηγγάλνη θαη θαη επέθηαζε ε θνηλφηεηά ηνπο δελ είλαη νκαιά εληαγκέλε ζηελ θνηλσληθή δσή (βι. ελδεηθηηθά Γθφηνβνο, 2004). Χο βαζηθή παξάκεηξνο ζεσξείηαη ε δηαθνξεηηθφηεηα πνπ ηνπο ραξαθηεξίδεη. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε θνηλφηεηα ηνπο δελ απνηειεί κηα απφιπηα νκνηνγελή νκάδα, αιιά δηαθνξνπνηείηαη ζε θπιέο. Οη θπιέο απηέο παξνπζηάδνπλ θάπνηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά ζηελ νξγάλσζή ηνπο, φπσο ην παηξνγξακκηθό ζύζηεκα ηνπ γέλνπο, πνπ ππνδηαηξείηαη ζε κηθξφηεξεο νκάδεο, νη νπνίεο δηαθιαδίδνληαη ζε επηκέξνπο δηεπξπκέλεο νηθνγέλεηεο. Σν θάζε γέλνο ινγίδεηαη απφ ηελ πιεπξά ηνπ παηέξα θαη ηα κέιε ηνπ θάζε γέλνπο δηαθξίλνληαη απφ ην νηθνγελεηαθφ φλνκα (Νφβα-Καιηζνχλε, 2004: 2). Δπίζεο, ν ηξφπνο δσήο ηνπο είλαη δηαθνξεηηθφο θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ δηαθνξεηηθφ αμηαθφ ζχζηεκα, κε δηαθνξεηηθά έζηκα, αληηιήςεηο γηα ηνλ ξφιν ησλ θχισλ, ηνλ γάκν, ην ρξήκα, ηελ εμνπζία θαη ηελ εθπαίδεπζε (Παληαδήο, Μαπξνπιή: 2011 Υαηδεζαββίδεο, 1996). Όζνλ αθνξά ηα επαγγέικαηα πνπ αζθνχλ, απηά ζρεηίδνληαη κε ην εκπφξην πεξηζζφηεξν θαη ζπαληφηεξα κε παξνδηθέο κηζζσηέο εξγαζίεο. Αμίδεη βέβαηα λα ζεκεησζεί, πσο νη Ρνκά πνπ θαηνηθνχλ ζηελ πεξηνρή ηεο Κάησ Αραΐαο βξίζθνληαη ζε θαιχηεξε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ζε ζρέζε κε ηνπο Ρνκά πνπ δνπλ ζηα αγέηθα, θαζψο 36

ειέγρνπλ έλα κεγάιν κέξνο ηεο εµπνξηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ αζθείηαη απφ ηνπο Ρνµά. Ηδηαίηεξε αλαθνξά, ηέινο, ρξεηάδεηαη λα γίλεη ζηε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ, γλσζηή σο ξνκαλί ή ξνκαλέο. Ζ γιψζζα απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα ηεξάζηηα πνηθηιία ηφζν ζην ιεμηιφγην φζν θαη ζηε θσλεηηθή, ηε κνξθνινγία θαη ηε ζχληαμε. χκθσλα κε ηνλ Υαηδεζαββίδε (1996) απηή ε δηαθνξνπνίεζε νθείιεηαη ζηνλ δηαθνξεηηθό ηόπν θαηαγσγήο θαη δηαµνλήο ηνπο, ζην βαζµό επίδξαζεο ηεο ειιεληθήο, ζηελ έιιεηςε νξγαλσµέλεο εθπαίδεπζεο, ζηε µε θσδηθνπνίεζε ηεο γιώζζαο ηνπο θαη ζηε µε ρξήζε ηεο γξαπηήο κνξθήο ηεο. Χζηφζν, ε επηθνηλσλία ησλ δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ δελ είλαη αδχλαηε. Ζ γισζζηθή πνηθηιία ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί σο ηδηψκαηα ηεο ξνκαλί, κεξηθά απφ ηα νπνία είλαη ξνπµέιηθα, ηα θηηζίξθα, ηα εξιίθα θαη ηα ξφµθα (Υαηδεζαββίδεο, 1996). Απφ γισζζνινγηθή άπνςε, ε γιώζζα ηνπο κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο κηα ηλδνεπξσπατθή γιώζζα ζηνηρεία ησλ αξρηθώλ γισζζώλ ησλ Ρνµ (ζαλζθξηηηθά, ρίληη, παληάµπη θ.ά), θαζώο θαη πνιιά ζηνηρεία από ηελ πεξζηθή, ηελ ηνπξθηθή, ηε ξνπµάληθε, ηε αξµεληθή, ηε βνπιγαξηθή θαη, θπζηθά, ηελ ειιεληθή γιώζζα (Υαηδεζαββίδεο, 1996). Δπνκέλσο, νη Ρνκά/Σζηγγάλνη καζεηέο, φπσο αλαθέξζεθε θαη ζην Κεθάιαην 2.5, ζεσξνχληαη δίγισζζνη θαη ζπγθεθξηκέλα, «θνηλσληθά δίγισζζνη» (Αζαλαζίνπ, Γθφηνβνο ππφ έθδνζε: 7) πξνεξρφκελνη απφ κία θαζεκεξηλή θνπιηνχξα ζπγθξνηεκέλε κε θαλφλεο πξνθνξηθφηεηαο (Παπαρξήζηνο θ.ά., 2012 φπσο αλαθέξεηαη ζε θνχξηνπ, 2016: 97). Έλα άιιν κέξνο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ ησλ ζρνιείσλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ε έξεπλα, κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη αλήθεη ζηελ νκάδα ησλ κεηαλαζηψλ δεχηεξεο γεληάο. χκθσλα κε ηνλ Θεξηαλφ (2010), «κεηαλάζηεο δεχηεξεο γεληάο» κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί ην άηνκν απηφ πνπ δεη ζηε ρψξα ππνδνρήο ηνπιάρηζηνλ ηα ηειεπηαία πέληε ρξφληα, έρεη κεηαλαζηεχζεη ζε κηθξή ειηθία ζε απηή θαη ηνπιάρηζηνλ ν έλαο γνλέαο ηνπ είλαη μέλνο. Οη γνλείο ησλ καζεηψλ «κεηαλαζηψλ δεχηεξεο γεληάο» ηεο παξνχζαο έξεπλαο πξνέξρνληαλ θπξίσο απφ ηελ Αιβαλία θαη ηελ Πνισλία. Όζνλ αθνξά ηελ αιβαληθή γιψζζα, αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο αλήθεη ζηηο ηλδνεπξσπατθέο γιψζζεο. Ζ αιβαληθή έρεη άκεζεο ζρέζεηο θαη κε ηελ ειιεληθή θαζψο αξθεηέο ιέμεηο έρνπλ δηεηζδχζεη ζηε Νέα Διιεληθή, σο δάλεηα, ιφγσ ηεο παξνπζίαο ηνπ αξβαλίηηθνπ ζηνηρείνπ ζηελ Διιάδα. Παξαηεξνχληαη, επίζεο, θνηλά δάλεηα απφ ηξίηεο γιψζζεο φπσο ηα ηνπξθηθά, ηα ελεηηθά, ηα ζιαβηθά θαη ιαηηληθά 37

(πχξνπ, 2003: 11-13). ε ζπλέρεηα, ε πνισληθή γιψζζα αλήθεη θαη απηή ζηηο ηλδνεπξσπατθέο γιψζζεο αιιά ζηελ ηδηαίηεξε νκάδα ησλ ζιαβηθψλ γισζζψλ θαζψο πξνέξρεηαη θαηά θχξην ιφγν απφ ζιαβηθέο δηαιέθηνπο κε επηξξνέο θαη απφ άιιεο γιψζζεο φπσο ηα ιαηηληθά, ειιεληθά, ηζέρηθα, γαιιηθά, γεξκαληθά θαη ξσζηθά. Οη καζεηέο ηεο παξνχζαο έξεπλαο θαίλεηαη λα γλσξίδνπλ απηέο ηηο γιψζζεο πξνθνξηθά θαη φρη νινθιεξσκέλα κέζα απφ ηελ επηθνηλσλία κε ηνλ έλα, ζπλήζσο, απφ ηνπο δχν γνλείο. Θεσξνχληαη, επνκέλσο, δίγισζζνη θαη εηδηθφηεξα αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ «νηθνγελεηαθά δίγισζζσλ» αηφκσλ (Αζαλαζίνπ, Γθφηνβνο ππφ έθδνζε: 7), φπσο αλαθέξζεθε θαη ζην Κεθάιαην 2.5. Όζνλ αθνξά ηελ επηινγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ειηθηαθψλ νκάδσλ ησλ καζεηψλ απηή δελ ήηαλ ηπραία. Ζ επηινγή ησλ ηειεπηαίσλ ηάμεσλ έγηλε επεηδή ζεσξήζεθε πσο νη καζεηέο ζε απηή ηελ ειηθία έρνπλ θάπνηεο πην μεθάζαξεο πξνηηκήζεηο, φζνλ αθνξά ηηο ζηξαηεγηθέο θαηάθηεζεο ηνπ ιεμηινγίνπ, πνπ ρξεζηκνπνηνχλ. πλνιηθά, νη ζπκκεηέρνληεο ήηαλ 155 καζεηέο θαη καζήηξηεο. Απφ απηνχο ηα 89 ήηαλ αγφξηα (57%) θαη ηα 66 θνξίηζηα (42,5%). Οη ζπκκεηέρνληεο δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ηε γιψζζα επηθνηλσλίαο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζην ζπίηη. Δηδηθφηεξα, 101 καζεηέο (65,2%) ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ειιεληθή, 35 καζεηέο (22,6%) ηε ξνκαλί θαη 19 απφ απηνχο (12,3%) άιιε γιψζζα (θπξίσο αιβαληθά θαη ηα πνισληθά). Συμμετζχοντεσ-Φφλο αγόρια κορίτςια 43% 57% Γράφημα 1: Συμμετζχοντεσ τησ ζρευνασ ςε ςυνάρτηςη με το φφλο 38

Συμμετζχοντεσ- Γλϊςςα Άλλθ 12% ομανί 23% Ελλθνικι 65% Γράφημα 2: Συμμετζχοντεσ τησ ζρευνασ ςε ςυνάρτηςη με τη γλϊςςα που χρηςιμοποιοφν κατά την επικοινωνία τουσ ςτο ςπίτι 4.2 Εργαλείο Γηα ηε ζπιινγή δεδνκέλσλ ρξεζηκνπνηήζεθε έλα εξσηεκαηνιφγην ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ είθνζη (20) εξσηήζεσλ κε θιεηζηέο εξσηήζεηο ηχπνπ Likert. Σν εξσηεκαηνιφγην απηφ ζηεξίδεηαη απφ ζεσξεηηθή άπνςε ζηελ ηαμηλνκία ησλ ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ ζηε δεχηεξε γιψζζα, φπσο απηή δηακνξθψζεθε απφ ηνπο Cohen, Oxford & Chi (Cohen, Weaver, 2005: 55). Ζ αξρηθή κνξθή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (Inventory Language Use by Cohen, Oxford θαη Chi,2002) απνηεινχληαλ απφ 90 πξνηάζεηο- ζηξαηεγηθέο, ζχκθσλα κε ηηο ηέζζεξηο καθξνδεμηφηεηεο (θαηαλφεζε θαη παξαγσγή γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ ιφγνπ), ηελ εθκάζεζε ιεμηινγίνπ θαη ηηο κεηαθξαζηηθέο ηθαλφηεηεο. Δπηπιένλ, γηλφηαλ κηα ππνδηαίξεζε απηψλ ζε έμη επηκέξνπο ππνθαηεγνξίεο (ζηξαηεγηθέο θαηαλφεζεο ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ, ιεμηινγίνπ, γξαθήο, αλάγλσζεο, παξαγσγήο πξνθνξηθνχ ιφγνπ θαη κεηάθξαζεο) γηα έλαλ πην ιεπηνκεξή πξνζαλαηνιηζκφ ησλ καζεηψλ (Πεηξνγηάλλεο, Γαβξηειίδνπ θ.α., 2014: 105-106). Σν επίπεδν αμηνπηζηίαο ηνπ εξγαιείνπ είλαη ηζρπξφ κε ζπληειεζηή Cronbach alpha 0,91 (Yoong 2010). ηελ παξνχζα έξεπλα αμηνπνηήζεθε ην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ απηνχ πνπ αθνξά ηελ εθκάζεζε ηνπ ιεμηινγίνπ. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο έξεπλαο, νη εξσηήζεηο δηαζθεπάζηεθαλ θαη δηακνξθψζεθαλ έηζη ψζηε λα απεπζχλνληαη ζην καζεηηθφ πιεζπζκφ. Ζ θιίκαθα Likert πνπ ρξεζηκνπνηείηαη, πεξηιακβάλεη ηέζζεξηο πεξηγξαθηθέο θαηεγνξίεο (Ναη, ην θάλσ ζπλέρεηα θαη κε βνεζάεη, κε βνεζάεη κεξηθέο 39

θνξέο θαη ζα ην μαλαθάλσ, δελ ην έρσ θάλεη πνηέ αιιά ζα ην δνθηκάζσ, φρη, δε κε βνεζάεη). To πξψην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ απνηειείηαη απφ δεθαηέζζεξηο (14) πξνηάζεηο- ζηξαηεγηθέο εθ ησλ νπνίσλ νη επηά (7) ζρεηίδνληαη κε ηελ εθκάζεζε λέσλ ιέμεσλ, δχν (2) γηα ηελ επαλάιεςε ηνπ ιεμηινγίνπ, ηξεηο (3) κε ηελ αλάθιεζε ηνπ ιεμηινγίνπ θαη δχν (2) κε ηε ρξήζε ηνπ λένπ ιεμηινγίνπ. Σν δεχηεξν κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ απνηειείηαη απφ έμη (6) πξνζσπηθέο εξσηήζεηο (βι. παξάξηεκα). 4.3 Διαδικαςία Αξρηθά, ην LSUII δηαζθεπάζηεθε θαη πξνζαξκφζηεθε έηζη ψζηε λα απεπζχλεηαη ζην καζεηηθφ πιεζπζκφ E θαη η Γεκνηηθνχ. ηε ζπλέρεηα, δφζεθε ζε φινπο ηνπο καζεηέο απηψλ ησλ ειηθηαθψλ νκάδσλ ζηα ζρνιεία ησλ πεξηνρψλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ, ην δηάζηεκα απφ 3/04/2017 έσο 1/05/2017. Σα πνζνηηθά ζηνηρεία πνπ ζπιιέρζεθαλ απνηέιεζαλ ηε βάζε γηα ηηο αλαιχζεηο πνπ παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα. Οη κέζνδνη ηεο έξεπλαο κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ απφ επηζηεκνληθή εγθπξφηεηα θαη αμηνπηζηία θαζψο έξρνληαη ζε ζπκθσλία κε ηε βηβιηνγξαθία (Robson, 2010). 40

5. Παρουςίαςη και Ανάλυςη Ερευνητικών Δεδομένων Γηα ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ρξεζηκνπνηήζεθε ην Statistical Package for Sciences (SPSS ver. 23). Χο εμαξηεκέλεο κεηαβιεηέο νξίδνληαλ θάζε θνξά νη πξνηάζεηοζηξαηεγηθέο ιεμηινγίνπ θαη σο αλεμάξηεηεο ην θχιν, ε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη καζεηέο ζην ζπίηη θαη ε ειηθία. Αξρηθά, ηα πεξηγξαθηθά ζηαηηζηηθά ππνινγίζηεθαλ γηα ηηο ζπρλφηεηεο θαη ηα ζπλνιηθά πνζνζηά ρξήζεο ησλ ζηξαηεγηθψλ ιεμηινγίνπ. ηε ζπλέρεηα, γηα ηε δηεπθφιπλζε ζχγθξηζεο ησλ ζηξαηεγηθψλ, νκαδνπνηήζεθαλ νη 14 ζηξαηεγηθέο ζε 4 βαζηθέο «ηξαηεγηθέο γηα ηελ εθκάζεζε λέσλ ιέμεσλ», «ηξαηεγηθέο γηα επαλάιεςε ιεμηινγίνπ», «ηξαηεγηθέο γηα ηελ αλάθιεζε ιεμηινγίνπ», θαη «ηξαηεγηθέο γηα ηε ρξήζε ηνπ λένπ ιεμηινγίνπ» (Cohen, Weaver, 2005: 55). Τπνινγίζηεθε, ζηε ζπλέρεηα, ε ζρέζε κεηαμχ ησλ ζηξαηεγηθψλ θαη ησλ αλεμάξηεησλ κεηαβιεηψλ κέζα απφ ηε ζχγθξηζε Μέζσλ Όξσλ (Μ.Ο) θαη κέζα απφ αλαιχζεηο ζπζρεηίζεσλ (correlations) (Καηζίιιεο, 2005). 5.1 Προτιμήςεισ ςτρατηγικών εκμάθηςησ λεξιλογίου Σα πεξηγξαθηθά ζηαηηζηηθά ππνινγίζηεθαλ ζηελ πξνζπάζεηα λα απαληεζεί ην πξψην εξεπλεηηθφ εξψηεκα ζρεηηθά κε ηηο πξνηηκήζεηο ησλ ζηξαηεγηθώλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ ησλ καζεηώλ. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά νη πξνηηκήζεηο ησλ καζεηψλ (Πίλαθαο 4). Πίνακασ 4: Στρατηγικζσ λεξιλογίου: Συχνότητα και ποςοςτό χρήςησ ηξαηεγηθέο Λεμηινγίνπ Ναη, ην θάλσ ζπλέρεηα θαη κε βνεζάεη πρλόηεηα (Frequency) Με βνεζάεη κεξηθέο θνξέο θαη ζα ην μαλαθάλσ Γελ ην έρσ θάλεη πνηέ, αιιά ζα ην δνθηκάζσ Όρη, δε κε βνεζάεη Ναη, ην θάλσ ζπλέρεηα θαη κε βνεζάεη Με βνεζάεη κεξηθέο θνξέο θαη ζα ην μαλαθάλσ Πνζνζηό (Percent) Γελ ην έρσ θάλεη πνηέ, αιιά ζα ην δνθηκάζσ Όρη, δε κε βνεζάεη 1. Ρσηάσ ηη ζεκαίλεη ε ιέμε. 2. πάσ ηε ιέμε ζε θνκκάηηα γηα λα κπνξώ λα ηελ θαηαιάβσ. 104 42 5 3 67,1 27,1 3,2 1,9 40 36 45 33 25,8 23,2 29 21,3 41

3. Πξνζπαζώ λα θαηαιάβσ ηη κέξνπο ηνπ ιόγνπ είλαη. 4. Βξίζθσ αλ ππάξρεη γλσζηή κνπ ζπλώλπκε ιέμε. 5. Κάλσ εηθόλα ζην κπαιό κνπ ηη ζεκαίλεη ε λέα ιέμε. 6. Υξεζηκνπνηώ ηε λέα ιέμε ζε πξνηάζεηο ώζηε λα βγαίλεη λόεκα. 45 67 22 17 29 43,2 14,2 11 46 53 28 22 29,7 34,2 18,1 14,2 50 31 30 42 32,3 20 19,4 27,1 55 39 33 27 35,5 25,2 21,3 17,4 7. πλδέσ ηνλ ήρν ηεο λέαο ιέμεο κε ηνλ ήρν κηαο ιέμεο πνπ ήδε μέξσ. 25 35 39 52 16,4 23,2 25,2 33,5 8. Φάρλσ λα βξσ ηε λέα ιέμε ζε θείκελα, όηαλ ηε πξσηνκαζαίλσ, γηα λα ηε ζπκάκαη. 59 54 25 17 38,1 34,8 16,1 11 70 37 20 25 45,2 23,9 12,9 16,1 9. Κάλσ επαλάιεςε ζπρλά ηε λέα ιέμε γηα λα κελ ηε μεράζσ. 10. Πξνζέρσ ηα μερσξηζηά θνκκάηηα ηεο ιέμεο γηα λα ζπκεζώ ηη ζεκαίλεη ε ιέμε. 40 44 46 23 25,8 28,4 29,7 14,8 11. Πξνζπαζώ λα ζπκεζώ πνύ άθνπζα ή πνύ είδα ηε ιέμε γηα πξώηε θνξά. 12. Έρσ ζην κπαιό κνπ ηελ νξζνγξαθία ηεο λέαο ιέμεο. 13. Πξνζπαζώ λα ρξεζηκνπνηώ ηε λέα ιέμε κε δηάθνξνπο ηξόπνπο. 14. Πξνζπαζώ λα ρξεζηκνπνηώ ηε λέα ιέμε κέζα ζε εθθξάζεηο πνπ έρσ αθνύζεη. 64 47 23 20 41,3 30,3 14,8 12,9 86 44 15 8 55,5 28,4 9,7 5,2 68 49 27 9 43,9 31,6 17,4 5,8 49 48 37 18 31,6 31 23,9 11,6 42

Όπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα 4, φζνλ αθνξά ζηηο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ εθκάζεζε λέσλ ιέμεσλ, ζηελ πξφηαζε- ζηξαηεγηθή «Ρσηάσ ηη ζεκαίλεη ε ιέμε» ην 67,1% ησλ καζεηψλ ζεκείσζαλ φηη λαη, ην θάλνπλ ζπλέρεηα θαη όηη ηνπο βνεζάεη, ελψ ην 27,1% φηη ηνπο βνεζάεη κεξηθέο θνξέο θαη ζα ην μαλαθάλνπλ. ηελ ζηξαηεγηθή «πάσ ηε ιέμε ζε θνκκάηηα γηα λα κπνξώ λα ηελ θαηαιάβσ» δελ ππήξρε κηα νκφθσλε απάληεζε, κε ην 29% ησλ καζεηψλ λα δειψλνπλ φηη δελ ην έρνπλ θάλεη πνηέ, αιιά ζα ην δνθηκάζνπλ θαη ην 25,8% λα ζεκεηψλνπλ φηη λαη, ην θάλνπλ ζπλέρεηα θαη όηη ηνπο βνεζάεη. ηε ζπλέρεηα, ην 43% ησλ καζεηψλ κεξηθέο θνξέο, κφιηο βιέπνπλ κηα άγλσζηε ιέμε, πξνζπαζνύλ λα θαηαιάβνπλ ηη κέξνπο ηνπ ιόγνπ είλαη, ελψ ην 29% φηη ηνπο βνεζάεη πάληα θαη ην θάλνπλ ζπλέρεηα. ηελ πξφηαζεζηξαηεγηθή «Βξίζθσ αλ ππάξρεη γλσζηή κνπ ζπλώλπκε ιέμε» ην 34,2% ησλ καζεηψλ ζεκείσζαλ ηνπο βνεζάεη κεξηθέο θνξέο θαη ζα ην μαλαθάλνπλ, ελώ ην 29,7% φηη λαη, ην θάλνπλ ζπλέρεηα θαη όηη ηνπο βνεζάεη. Γελ ππήξρε κηα μεθάζαξε πξνηίκεζε ζηελ πξφηαζε- ζηξαηεγηθή «Κάλσ εηθόλα ζην κπαιό κνπ ηη ζεκαίλεη ε λέα ιέμε» αθνχ ην 32,3% δήισζαλ φηη ρξεζηκνπνηνύλ ζπλέρεηα απηή ηε ζηξαηεγηθή θαη όηη ηνπο βνεζάεη, ελψ ην 27,1% δήισζαλ φηη δελ ηνπο βνεζάεη. Δπίζεο, ην 35,5% ησλ καζεηψλ επηζήκαλαλ φηη ρξεζηκνπνηνύλ ζπλέρεηα κηα ιέμε, κόιηο ηε καζαίλνπλ, ζε πξνηάζεηο θαη φηη απηή ε ζηξαηεγηθή ηνπο βνεζάεη, ελψ ην 25,2% ηε ρξεζηκνπνηνχλ κεξηθέο θνξέο. ηε ζπλέρεηα, ε πξφηαζε- ζηξαηεγηθή «πλδέσ ηνλ ήρν ηεο λέαο ιέμεο κε ηνλ ήρν κηαο ιέμεο πνπ ήδε μέξσ» θαίλεηαη φηη δε βνεζάεη ηφζν ηνπο καζεηέο θαζψο ην 33,5% δήισζαλ φηη δελ ηνπο βνεζάεη θαζόινπ ελψ ην 25,2% φηη δελ ηελ έρνπλ δνθηκάζεη, αιιά ζα ηε δνθηκάζνπλ. Απφ ηελ άιιε, φζνλ αθνξά ηηο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ επαλάιεςε ιεμηινγίνπ, ε πξφηαζε- ζηξαηεγηθή «Φάρλσ λα βξσ ηε λέα ιέμε ζε θείκελα, όηαλ ηε πξσηνκαζαίλσ, γηα λα ηε ζπκάκαη» θαίλεηαη φηη είλαη πνιχ βνεζεηηθή θαζψο ην 38,1% ησλ καζεηψλ ζεκείσζαλ φηη ηε ρξεζηκνπνηνχλ ζπλέρεηα θαη ηνπο βνεζάεη, ελψ ην 34,8% φηη θάπνηεο θνξέο ηνπο έρεη βνεζήζεη θαη ζα ηελ μαλαρξεζηκνπνηήζνπλ. Παξάιιεια, ην 45,2% ησλ καζεηψλ θάλνπλ επαλάιεςε ζπλέρεηα ηε λέα ιέμε γηα λα κελ ηε μεράζνπλ ελψ ην 23,9% έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη απηή ηε ζηξαηεγηθή κεξηθέο θνξέο θαη ζα ηελ μαλαρξεζηκνπνηήζνπλ. ε ζπλέρεηα, φζνλ αθνξά ηηο πξνηάζεηο- ζηξαηεγηθέο γηα ηελ απνκλεκφλεπζε ησλ λέσλ ιέμεσλ, ην 29,7% ζεκείσζε φηη δελ ζπλεζίδεη λα πξνζέρεη ηα μερσξηζηά θνκκάηηα ηεο ιέμεο γηα λα ζπκεζεί ηη ζεκαίλεη ε ιέμε, αιιά ζα δνθίκαδε απηή ηε 43

ζηξαηεγηθή, ελψ ην 28,4% φηη κεξηθέο θνξέο ηνπο βνεζάεη απηή ε ζηξαηεγηθή. Απφ ηελ άιιε, ην 55,5% ησλ καζεηψλ επηζήκαλε φηη ηνπο βνεζάεη πνιύ λα έρεη ζην κπαιό ηνπ ηελ νξζνγξαθία ηεο λέαο ιέμεο πνπ καζαίλεη. Σέινο, φζνλ αθνξά ηηο πξνηάζεηο- ζηξαηεγηθέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ρξήζε ηεο λέαο ιέμεο, ην 41,3% ησλ καζεηψλ δήισζαλ φηη πξνζπαζνύλ λα ρξεζηκνπνηνύλ ηε ιέμε πνπ πξσηνκαζαίλνπλ όπνπ πηζηεύνπλ πσο ηαηξηάδεη ελψ ην 30,3% φηη ρξεζηκνπνηνχλ θάπνηεο θνξέο απηή ηε ζηξαηεγηθή, αιιά ηνπο έρεη βνεζήζεη. πλέρεηα ηεο πξνεγνχκελεο ζηξαηεγηθήο, ην 31,6% θαη 31% ησλ καζεηψλ επηζήκαλαλ φηη πξνζπαζνύλ λα ρξεζηκνπνηνύλ ηε λέα ιέμε κέζα ζε εθθξάζεηο πνπ έρνπλ αθνύζεη ζπλέρεηα θαη κεξηθέο θνξέο αληίζηνηρα. ην Γξάθεκα 3, θαίλεηαη ζπλνπηηθά ε ζπρλφηεηα ρξήζεο ησλ ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ. Συχνότητα χρήςησ ςτρατηγικϊν εκμάθηςησ λεξιλογίου 104 Ναι, το κάνω ςυνζχεια και με βοθκάει Δεν το ζχω κάνει ποτζ, αλλά κα το δοκιμάςω Με βοθκάει μερικζσ φορζσ και κα το ξανακάνω Πχι, δε με βοθκάει 86 42 5 3 45 40 36 33 67 53 45 46 28 22 22 17 50 42 31 30 55 39 33 27 52 39 35 25 59 54 25 17 70 37 25 20 46 44 40 23 64 47 23 20 68 49 49 48 44 37 27 18 15 8 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Γράφημα 3: Συχνότητα χρήςησ ςτρατηγικϊν λεξιλογίου Θα κπνξνχζακε, επνκέλσο, λα θαηαιήμνπκε πσο, απφ ηηο πξνηάζεηο- ζηξαηεγηθέο πνπ πξνηάζεθαλ, απηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξν νη καζεηέο, πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα, είλαη νη παξαθάησ: «Ρσηάσ ηη ζεκαίλεη ε ιέμε» (Πξφηαζε- ηξαηεγηθή 1), «Πξνζπαζώ λα θαηαιάβσ ηη κέξνπο ηνπ ιόγνπ είλαη» (Πξφηαζε- ηξαηεγηθή 3), 44

«Φάρλσ λα βξσ ηε λέα ιέμε ζε θείκελα, όηαλ ηε πξσηνκαζαίλσ, γηα λα ηε ζπκάκαη» (Πξφηαζε- ηξαηεγηθή 8), «Κάλσ επαλάιεςε ζπρλά ηε λέα ιέμε γηα λα κελ ηε μεράζσ» (Πξφηαζε- ηξαηεγηθή 9), «Πξνζπαζώ λα ζπκεζώ πνύ άθνπζα ή πνύ είδα ηε ιέμε γηα πξώηε θνξά» (Πξφηαζε- ηξαηεγηθή 11), «Έρσ ζην κπαιό κνπ ηελ νξζνγξαθία ηεο λέαο ιέμεο» (Πξφηαζε- ηξαηεγηθή 12), «Πξνζπαζώ λα ρξεζηκνπνηώ ηε λέα ιέμε κε δηάθνξνπο ηξόπνπο» (Πξφηαζε- ηξαηεγηθή 13). ην Γξάθεκα 4, παξνπζηάδνληαη ζρεκαηηθά ηα πνζνζηά ρξήζεο ησλ ζηξαηεγηθψλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηνπο καζεηέο. Πνζνζηά ρξήζεο ζηξαηεγηθώλ εθκάζεζεο ιεμηινγίνπ εηξά 3 Με βνεζάεη κεξηθέο θνξέο θαη ζα ην μαλαθάλσ Π ο ζ ο ζ η ό % 27,1 67,1 43,2 29 34,8 23,9 30,3 38,1 45,2 41,3 28,4 55,5 31,6 43,9 1. 3. 8. 9. 11. 12. 13. Σηπαηηγικέρ εκμάθηζηρ λεξιλογίος Γράφημα 4: Ποςοςτά χρήςησ ςτρατηγικϊν εκμάθηςησ λεξιλογίου που χρηςιμοποιοφν περιςςότερο οι μαθητζσ 45