18. Normale Endomorphismen

Σχετικά έγγραφα
Hauptseminar Mathematische Logik Pcf Theorie (S2A2) Das Galvin-Hajnal Theorem

3 Lösungen zu Kapitel 3

Mengenlehre. Kurzskript der Vorlesung im WS 2010/2011 von. Universität Freiburg

Übungen zu Teilchenphysik 2 SS Fierz Identität. Handout. Datum: von Christoph Saulder

Übung 7 - Verfahren zur Lösung linearer Systeme, Gittereigenschaften

Logik und Beweisbarkeit

Geometrische Methoden zur Analyse dynamischer Systeme

Klausur Strömungsmechanik II Dichte des Fluids ρ F. Viskosität des Fluids η F. Sinkgeschwindigkeit v s. Erdbeschleunigung g

1 Potentialströmungen

cos(2α) τ xy sin(2α) (7) cos(2(α π/2)) τ xy sin(2(α π/2)) cos(2α) + τ xy sin(2α) (8) (1 + ν) cos(2α) + τ xy (1 + ν) sin(2α) (9)

Niveau A1 & A2 PHASE 3 ΚΡΑΤΙΚΟ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ, ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Griechisches Staatszertifikat - Deutsch

Griechisches Staatszertifikat - Deutsch

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Mission Berlin 13 Βοήθεια εκ Θεού

Eselsbrücken für die Berechnung der Spur von Produkten von Gammamatrizen

ΚΡΑΤΙΚΟ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑΣ HÖRVERSTEHEN. Mai 2012

Gruppentheorie. Vorlesung im Wintersemester 1992/93. B. Külshammer. Ausarbeitung: Markus Deiml

Strukturgleichungsmodellierung

MATERIALIEN ZUR VORBEREITUNG AUF DIE KLAUSUR INFORMATIK II FÜR VERKEHRSINGENIEURWESEN ANTEIL VON PROF. VOGLER IM WINTERSEMESTER 2011/12

Aufgabe 1 Dreierkette Legt mit den Bild- und Wortkarten eine Dreierkette. Τρεις στη σειρά. Σχηματίστε τριάδες με εικόνες και λέξεις που ταιριάζουν.

Griechisches Staatszertifikat - Deutsch

α + ω 0 2 = 0, Lösung: α 1,2

Wenn ihr nicht werdet wie die Kinder...

Rotationen und Translationen

2

Griechisches Staatszertifikat - Deutsch

λ + ω 0 2 = 0, Lösung: λ 1,2

Griechisches Staatszertifikat - Deutsch

22 είκοσι δύο. Κύπρος. Ελλάδα. Ελβετία. Αυστρία. Γερμανία. Από πού είσαι; Είμαι από τη Γερμανία. Εσύ; Από την Κύπρο. Από πού είσαι; Είμαι από

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Mission Berlin 22 Έλα τώρα, κουνήσου

Weitere Tests bei Normalverteilung

PASSANT A: Ja, guten Tag. Ich suche den Alexanderplatz. Können Sie mir helfen?

Baryonspektroskopie 2-Körper-Endzustände

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Mission Berlin 26 Πειράµατα µε τον χρόνο

Griechische und römische Rechtsgeschichte

Formelsammlung zur sphärischen Trigonometrie

Το σύστημα των αξιών της ελληνικής κοινωνίας μέσα στα σχολικά εγχειρίδια της Λογοτεχνίας του Δημοτικού Σχολείου

Η προβληματική της Protention στη φαινομενολογία του χρόνου του Husserl

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Mission Berlin 14 Στο παρελθόν για το µέλλον

DIPLOMARBEIT / DIPLOMA THESIS. Weniger bekannte Beweise des quadratischen Reziprozitätsgesetzes. Titel der Diplomarbeit / Title of the Diploma Thesis

Εμπορική αλληλογραφία Ηλεκτρονική Αλληλογραφία

ΟΔΟΘ ΔΘΖΗΣΘΟΣ Θ,28-32

α + ω 0 2 = 0, Lösung: α 1,2

Optionsbewertung mit FFT


DEUTSCHE SCHULE ATHEN ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ

B(α, β) B(α + n, β + n x n) α 1 Modus der Be(α, β)-verteilung : α + β 2 α Erwartungswert der Be(α, β)-verteilung : α + β

ἀξιόω! στερέω! ψεύδομαι! συγγιγνώσκω!

Aspekte der speziellen Relativitätstheorie

Jörg Gayler, Lubov Vassilevskaya

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Mission Berlin 25 Απρόοπτες δυσκολίες

Intersection Types. Matthias Putz. Sommersemester 2011

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Mission Berlin 16 Παλιοί γνωστοί


2. Σε καθεμία από ηις παρακάηφ προηάζεις σπάρτει ένα οσζιαζηικό ζε αιηιαηική ή ζε δοηική. Υπογράμμιζε ηο και ζσμπλήρφζε ηο ζε ονομαζηική

Simon Schiffel Implizite Ausfallwahrscheinlichkeiten von Unternehmensanleihen

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Mission Berlin 17 Οδοφράγµατα

Bohrbild im Längsholz. Einstellbereich

Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land Geld abhebt

Dr. Christiane Döll Leiterin Luft & Lärm im Umweltamt

Preisliste AB JUNI 2019

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Mission Berlin 24 Το ρολόι χτυπάει

Klausur Strömungslehre

Harmonischer Oszillator: Bewegungsgleichung. Physik für Mechatroniker WiSe 2008/2009

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Bildung älterer Arbeitnehmer

FLASHBACK: Das Etui ist in Sicherheit. Niemand weiß, wo es ist. (teuflisches Lachen) Außer mir!

Ρ Η Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Ι Α Κ Ο Ι Ν Ω Σ Η

Weihnachtsbrief aus Kindergarten und Vorschule Χριστουγεννιάτικο γράμμα από το προνηπιακό/νηπιακό τμήμα

Griechische und römische Rechtsgeschichte

Mission Berlin. Deutsch lernen und unterrichten Arbeitsmaterialien. Mission Berlin 23 Θα τα πούµε µετά

Ordinalzahl-Registermaschinen und Modelle der Mengenlehre

Griechische und römische Rechtsgeschichte

Dozent: Alexander Shnirman Institut für Theorie der Kondensierten Materie

DEUTSCHE SCHULE ATHEN ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ

FLOTT 1 - LEKTION 1. 1 η. S.13, Übungen 1, 2. 2 η ώρα S. 18, Das bin ich! Hausaufgaben: ΑΒ Übungen 3, 4 S. 13 Übungen S S. 19, Ηörverstehen 1

Planheizkörper Carat 5.5. Planheizkörper Typ 11, 20, 21, 22, 33 und Typ 10, 11, 20 und 21 Vertikal /2013

Lektion 1. ich heißen wie telefon elefant bist hobby wer basketball 1. H 2. T 3.

Birger Petersen. [coconut road] Fünf Lieder nach Gedichten von Susanne Hennemann für Singstimme und Ensemble

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΒΕΡΝΗΣ Bern

Mathematik. Note. Fußball. Müsli. Stadion

1. Βρες το σωστό αντικείμενο και συμπλήρωσε το σε αιτιατική. 2. Μπορείς να το πεις κι αλλιώς. Χρησιμοποίησε τα ρήματα schmecken και gefallen

BIOABFALL. Beantworte folgende Fragen: 1. Welche Farbe hat die Biotonne a) blau b) grün c) gelb d) rot. 2. Was kommt in die Biotonne?

Στοιχεία του/της συζύγου ή του/ της συντρόφου του προσώπου που υποβάλλει την αίτηση

Απόδειξη. Η ιδιότητα(vi) του ορισμού δεν ισχύει στην πράξη αυτή. Πράγματι, έχουμε. 1 (x, y, z) =(1 x, 1 y, 2 1 z) =(x, y, 2z)

Slitherlink-Kurven Ein Zusammenspiel von Kombinatorik, Topologie und Geometrie

Auswandern Wohnen. Wohnen - Mieten. Θα ήθελα να ενοικιάσω ένα. Äußern dass man etwas mieten möchte. δωμάτιο Art der Unterbringung

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΗ GRIECHISCH-DEUTSCHE MONATSZEITUNG DEUTSCHLAND UND EUROPA

Hessisches Kultusministerium. Schulbücherkatalog. für den Unterricht in Herkunftssprachen in Verantwortung des Landes Hessen.

Εμπορική αλληλογραφία Ηλεκτρονική Αλληλογραφία

Präpositionen ΠΡΟΣ (Ερώτηση με wohin?) nach προς (χώρα χωρίς άρθρο, πόλη, ήπειρο) προς (τοπικό επίρρημα)

!#$%!& '($) *#+,),# - '($) # -.!, '$%!%#$($) # - '& %#$/0#!#%! % '$%!%#$/0#!#%! % '#%3$-0 4 '$%3#-!#, '5&)!,#$-, '65!.#%

: ΥΩΚΗΥςΗΗ &ΞΣ %& 7ΞΥΘΛΗΥ %ΡΡϑΛΗ :ΡΡϑΛΗ %7,

English PDFsharp is a.net library for creating and processing PDF documents 'on the fly'. The library is completely written in C# and based

English PDFsharp is a.net library for creating and processing PDF documents 'on the fly'. The library is completely written in C# and based

FLASHBACK: Der Mechanismus ist nicht komplett, verstehst du? Es fehlt ein Teil. Seit neunzehnhunderteinundsechzig.

Bewerbung Zeugnis. Zeugnis - Einleitung. Formell, männlicher Empfänger, Name unbekannt. Formell, weibliche Empfängerin, Name unbekannt

Vertretungsberechtigung. gegenüber der Bank 1 ικαίωµα εκπροσώπησης έναντι της Τράπεζας 1

Griechische und roemische Rechtsgeschichte

Higgs-Mechanismus in der Festkörperphysik

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΤΟΥ MAGNET neu A2

Transcript:

18. Normale Endomorphismen 18.1. Die adjungierte lineare Abbildung Seien V, W K-Vektorräume mit Skalarprodukt, V,, W Lemma: Sei φ Hom(V, W ). Falls Ψ Hom(W, V ) mit der Eigenschaft so ist Ψ hierdurch eindeutig bestimmt. φ(x), y W = x, Ψ(y) V x V, y W, Beweis: Sei Ψ : W V ein Homomorphismus mit derselben Eigenschaft = Für Ω := Ψ Ψ Hom(W, V ) gilt: x V, y W : x, Ω(y) V = x, Ψ(y) Ψ (y) V = x, Ψ(y) V x, Ψ (y) V = φ(x), y W φ(x), y W = 0 = Ω(y), Ω(y) V = 0 = Ω(y) = 0 y Also: Ω = 0, d.h. Ψ = Ψ. Definition: Falls Ψ existiert wie oben, so heißt Ψ der zu φ adjungierte Homomorphismus. Schreibe: Ψ =: φ Hom a (V, W ) := {φ Hom(V, W ) φ existiert} Beispiel: V = K n, W = K m mit Standardskalarprodukt. A K n m, φ := Λ A : x A x φ(x), y W = Ax, y W = y T Ax = (y A)x = (A y) = x, A y V = x, Λ A (y) Das heißt: (Λ A ) = Λ A. Insbesondere existiert die Adjungierte. Proposition: (1) Hom a (V, W ) Hom(V, W ) (2) Für die Abbildung : Hom a (V, W ) Hom(W, V ), φ φ gilt: Die Abbildung ist semilinear. (αφ + βψ) = αφ + βψ 41

18. Normale Endomorphismen (3) Aus φ Hom a (V, W ), Θ Hom a (W, U) folgt Θ φ Hom a (V, U) und (Θ φ) = φ Θ (4) Aus φ Hom a (V, W ) folgt φ Hom a (W, V ) und (φ ) = φ, sowie Kern φ = Bil(φ ). Beweis: (1) +(2) Sei φ, Ψ Hom a (V, W ), α, β C. αφ + βψ ist die Adjungierte zu αφ + βψ, denn (αφ + βψ)(x), y = α φ(x), y +β Ψ(x), y x,φ (y) x,ψ (y) = x, αφ (y) + βψ (y) (3) Für alle x V, y U gilt: Θ φ(x), y = Θ(φ(x)), y = φ(x), Θ (y) = x, φ (Θ (y)) (4) Es gilt φ (y), x = x, φ (y) = φ(x), y = y, φ(x) Das heißt φ hat die Adjungierte (φ ) = φ Weiterhin gilt: x Kern(φ) φ(x) = 0 y W : φ(x), y = 0 x,φ (y) x φ (w) Sei V ein Vektorraum mit Skalarprodukt,, φ End(V ) mit φ(x), y = x, φ (y). Lemma: Sei dim V <, φ End(V ). Dann gilt: λ Spec(φ) = λ Spec(φ ) Beweis: Sei u 0, φ(u) = λ u. Dann gilt für alle y V : 0 = (φ λ id)(u), y = u, e(φ λ id) (y) 42

18.2. Der Spektralsatz Nach Proposition gilt (φ λ id) = φ λ id. Dann ist 0 = u, (φ λ id)(y) (wegen der positiven Definitheit und u 0). u Daraus folgt: φ λ id ist nicht surjektiv φ λ id ist nicht injektiv v 0 : φ (v) = λv = λ Spec(φ ) 18.2. Der Spektralsatz Proposition: Sei φ End a (V ) (1) Für λ, µ Spec(φ) mit λ µ gilt: E λ (φ) E µ (φ) (2) Folgende Aussagen sind äquivalent: (a) φ φ = φ φ (b) x, y V : φ(x), φ(y) = φ (x), φ (y) φ heißt normal. (3) Ist φ normal, dann folgt Kern(φ) = Kern(φ ), insbesondere E λ (φ) = E λ (φ ). Beweis: (1) Seien u E λ (φ), v E µ (φ). Dann gilt λ u, v = λu, v = φ(u), v = u, φ (v) = u, µv = µ u, v Mit λ µ folgt u, v = 0 Satz 17 (Spektralsatz): Sei dim V <,, Skalarprodukt mit φ End(V ) normal. Im Fall K = R habe das charakteristische Polynom f φ (T ) nur reelle Nullstellen. Dann existiert eine Orthonormalbasis aus Eigenvektoren von φ. 43

18. Normale Endomorphismen Beweis: Sei n := dim V, λ 1 Spec(φ), b 1 0 E λ1 (φ). Ohne Beschränkung der Allgemeinheit sei b 1 = 1. Betrachte das orthogonale Komplement U := b 1. Es gilt V = b 1 U, wobei φ(u) U, φ (U) U ist, denn für alle u U gilt φ(u), b 1 = u, φ (b 1 ) = u, λ 1 b 1 = λ 1 u, b 1 = 0 =0 Daraus folgt φ(u) b 1, das heißt φ(u) b 1, damit folgt φ(u) U. Für φ ist die Vorgehensweise analog. Insbesondere ist φ U End(U). Ferner gilt (φ U ) = φ U, also Also ist φ normal. φ U φ U = (φφ ) U φ normal = (φ φ) U = φ U φ U Vollständige Induktion nach n: n 1 n: U hat eine Orthonormalbasis {b 2,..., b n } aus Eigenvektoren von φ U. Dann ist {b 1, b 2,..., b n } die gesuchte Orthonormalbasis. Lemma (Transfer zu Matrizen): Für beliebiges φ End(V ) sei s φ die Sesquilinearform s φ (x, y) := φ(x), y B sei eine Orthonormalbasis von V. Dann gilt: (1) D BB (φ ) = D BB (φ) (2) D BB (s φ ) = D BB (φ) (3) φ ist normal, genau dann wenn für A := D BB (φ) gilt: A A = A A Beweis: Sei B = {b 1,..., b n }. Erinnere: D BB (φ) = (x ij ) ist definiert durch φ(b ij ) = n α ijb i. 44

18.2. Der Spektralsatz Es gilt Damit folgt die Behauptung (2). Sei D BB (φ ) = (β ij ), das heißt Damit folgt die Behauptung (1). s φ (b j, b k ) = φ(b j ), b k n = α ij b i, b k =δ ik = α kj α ji = φ(b i ), b j = b j, φ(b i ) = φ (b j ), b i = β ij Es bleibt noch Behauptung (3) zu zeigen: φ φ D BB (φφ ) = D BB (φ φ) =AA =A A Korollar (zum Spektralsatz): Für λ Spec(φ) sei U λ := E λ (φ) und Π λ := Π Uλ (orthogonale Projektion). Dann gilt für p(t ) K[T ]: p(φ) = p(λ) Π λ λ Spec(φ) und φ = λ Π λ λ Beweis: Da U λ U µ für λ µ folgt Π λ Π µ = δ λµ Π λ. Spektralsatz: Aus V = λ U λ folgt id V = λ Π λ. Aus p(φ) Uλ = p(λ) id Uλ folgt p(φ) = λ p(λ)π λ. φ Uλ = λ id Uλ liefert φ = φ id Uλ = φ λ Π λ = λ φ Π λ = λ λπ λ 45

λ µ = µ 18. Normale Endomorphismen Satz 18: Seien φ, Ψ End(V ) normal und φ Ψ = Ψ φ. Falls in V eine Orthonormalbasis aus Eigenvektoren existiert und eine Orthonormalbasis aus Eigenvektoren zu Ψ, dann existiert eine Orthonormalbasis aus gemeinsamen Eigenvektoren zu φ und Ψ. Beweis: Seien V = λ U λ, U λ := E λ (φ). Zeige: Ψ(U λ ) U λ und Ψ Uλ sind diagonalisierbar. Dazu: u U λ = φ(u) = λu = Ψ(φ(u)) = Ψ(λu) = λψ(u) φ(ψ(u)) = λψ(u) = Ψ(u) U λ Analog: φ(e µ (Ψ)) E µ (Ψ). Da V = µ E µ (Ψ), gilt insbesondere für alle u U λ : u = µ x µ E µ (Ψ). Es gilt sogar: jedes x µ U λ, denn: φ(x µ =: x µ E µ (Ψ) xµ = λu = φ(u) = µ φ(x µ ) x µ Da die Summe direkt ist, folgt für alle µ λ x µ = x µ = φ(x µ ), das heißt x µ U λ. Insgesamt gezeigt: U λ = µ E µ (Ψ) U λ (d.h. Ψ Uλ ist diagonalisierbar). Damit folgt V = E µ (Ψ) E λ (φ) λ µ 46

18.3. Selbstadjungierte Endomorphismen 18.3. Selbstadjungierte Endomorphismen Definition: φ End(V ) heißt selbstadjungiert, falls φ = φ. Bemerkung: (1) φ ist selbstadjungiert impliziert φ ist normal. (2) Ist dim V <, B Orthonormalbasis und A := D BB (φ), dann ist φ selbstadjungiert genau dann wenn A = A, d.h. A ist hermitesch. Hintergrund: Viele Problem in Physik und Technik führen auf hermitesche Matrizen. Satz 19: (1) A C m m mit A = A impliziert Spec(A) R (oder: das charakteristische Polynom hat nur reelle Nullstellen). (2) Für hermitesche A gilt: A ist positiv definit λ Spec(A) : λ > 0 Beweis: (1) Sei λ Spec(A) und v 0 mit Av = λv. Dann: Also gilt λ = λ, das heißt λ R. λ v, v = λv, v = Av, v = v, A v = v, Av = v, λv = λ v, v = v 2 0 (2) A ist nach Definition genau dann positiv definit wenn s A (x, y) = x Ay positiv definit ist. Für eine Orthonormalbasis {b 1,..., b n } aus Eigenvektoren von A = A gilt Ab i = λb i und Basisdarstellung x = m α i b i x = m α i b i 47

18. Normale Endomorphismen und somit s A (x, x) = x Ay m = α i b i m j=1 α j Ab j λ j b j = i,j α i α j λ j b i bj Also: s A (x, x) = m α i 2 λ i. Dann folgt: = α i α j λ j b i, b j i,j =δ ij m = α i 2 λ i s A (x, x) 0 x λ i 0 und s A (x, x) = 0 = x = 0 genau dann, wenn alle λ i größer Null sind. Bemerkung: Für selbstadjungierte, reelle A ist die Extravoraussetzung im Spektralsatz immer erfüllt. Korollar: Ist V ein R-Vektorraum mit Skalarprodukt, dim V < und φ End(V ) selbstadjungiert, so besitzt V eine Orthonormalbasis aus Eigenvektoren zu φ. Definition: Sei V ein C-Vektorraum und φ End(V ). Dann heißt ρ(φ) := sup{ λ λ Spec(φ)} der Spektralradius von φ. Für A C m m setze ρ(a) := ρ(λ A ). Bemerkung: Auf K m n ist durch eine Norm definiert. A := sup{ A x K n, x 1} Satz 20: Es gilt A = ρ(a A). Falls m = n und A normal ist, gilt sogar A = ρ(a). 48

18.3. Selbstadjungierte Endomorphismen Beweis: A A ist selbstadjungiert, das heißt es gilt (A A) = A (A ) = A A. Dann existiert eine Orthonormalbasis {b 1,..., b n } aus Eigenvektoren, etwa A Ab i = µ i b i mit µ i R. Dann gilt: Außerdem: Ax 2 = Ax, Ax = x, A Ax x= n α ib i = = x, = n Ax 2 i α i 2 µ i =µ i n α i µ i b i α i 2 max{ µ i } =ρ(a A) = ρ(a A) x 2 Sei x = i α ib i die Basisdarstellung. Dann ist Ax 2 = i α i 2 µ i, also alle µ i 0. Weiterhin: A Ab i = µ i b i und ρ(a A) = µ max = µ i0, dazu b i0. Mit x := b i0 folgt Ax 2 = µ max. Speziell für normales A (m = n): Es gilt E λ (A) = E λ (A ). Dann: µ i = λ i λ i = λ i 2 und damit folgt A = µ max = ρ(a) Vorsicht: Im allgemeinen ist A ρ(a). Beispiel: mit ρ(a) = 0 aber A = 1. Es ist A = A = ( ) 0 1 0 0 ( ) 0 0, A A = 1 0 ( ) 0 0 0 1 49