«Χώροι για ανάπτυξη κοινωνικής συνοχής» Κύριοι Υπουργοί, του Χρήστου Πολυζογώπουλου Προέδρου της ΓΣΕΕ Κύριοι Βουλευτές, Κυρίες και κύριοι, Φίλες και φίλοι, Θα ήθελα καταρχήν εκ µέρους της ΓΣΕΕ να ευχαριστήσω το «Κέντρο θεσµικών µεταρρυθµίσεων» για την πρόσκληση συµµετοχής µας σ αυτή την Ηµερίδα, προκειµένου να διατυπώσουµε τους προβληµατισµούς και τις απόψεις µας για το ζήτηµα των πεδίων και των αναγκαίων πολιτικών κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης. Όπως όλοι µας αντιλαµβανόµαστε, στο υπόβαθρο του αντικειµένου αυτής της Ηµερίδας βρίσκεται το οξύτατο πρόβληµα της ανεργίας, της περιθωριοποίησης, της κοινωνικής ευπάθειας και του κοινωνικού αποκλεισµού. Ακριβώς, η ένταση αυτών των φαινοµένων κατά τα τελευταία χρόνια σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θα µπορούσε να αφήσει αδιάφορα τα συνδικάτα. Η αδυναµία των εφαρµοζόµενων πολιτικών να αποδοµήσουν τα προαναφερόµενα προβλήµατα, σε τµήµατα του πληθυσµού και του 1
εργατικού δυναµικού έχει δηµιουργήσει ένα τέτοιο πλέγµα σχέσεων το οποίο επιδεινώνει τη θέση των εργαζοµένων και εντείνει τις κοινωνικές ανισότητες. Πολλές µάλιστα φορές η ανεργία και ο κοινωνικός αποκλεισµός καταδικάζονται µε ιδεολογικούς και πολιτικούς όρους, που όµως δεν αρκούν για την αντιµετώπιση των κοινωνικών προβληµάτων που δηµιουργούν στο πεδίο της κοινωνικής συνοχής. Πράγµατι, η ανεργία για παράδειγµα στη χώρα µας παραµένει σε υψηλά επίπεδα (9-11%) κατά την τελευταία δεκαπενταετία, πλήττει ιδιαίτερα τους νέους αποφοίτους δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, τις γυναίκες και τους ηλικιωµένους(ες) που απολύονται και δεν έχει περιοριστεί µέχρι σήµερα µε τα µέτρα των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Τα µέτρα αυτά πολιτικής, όπως αποδεικνύουν τα διαθέσιµα στοιχεία και οι σχετικές έρευνες, λειτουργούν περισσότερο ως πολιτικές διευθέτησης της εργασίας παρά ως πολιτικές αύξησης της απασχόλησης. Επιπλέον, τα υψηλά επίπεδα επενδύσεων και οι δείκτες οικονοµικής µεγέθυνσης που επιτεύχθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία δεν στάθηκαν ικανά να εξασφαλίσουν ανάλογους ρυθµούς στη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας ώστε να περιοριστούν τα επίπεδα ανεργίας. Ούτε βέβαια είναι ικανά τα µέτρα Αγγλοσαξονικού ή και Ολλανδικού µείγµατος που υιοθετούνται πρόσφατα, να αυξήσουν τις θέσεις εργασίας µίας ασφαλούς και αξιοπρεπούς εισοδηµατικά απασχόλησης. Αντίθετα, όπως συνέβη ήδη στις χώρες που τα εφάρµοσαν, επειδεινώνουν τη θέση 2
των ανέργων και των εργαζοµένων και εντείνουν τα προβλήµατα φτώχειας, περιθωριοποίησης και κοινωνικού αποκλεισµού. Εάν µελετήσουµε τα πρακτικά ενός διεθνούς συνεδρίου που πραγµατοποιήθηκε πρόσφατα (2006) στο Βερολίνο, για τα µοντέλα απασχόλησης στην Ευρώπη, όπου µεταξύ των άλλων εµπεριέχονται και τα αποτελέσµατα των Ολλανδικών πολιτικών απασχόλησης, θα διαπιστώσουµε ότι οι νέες θέσεις εργασίας που δηµιουργήθηκαν ήταν µερικής απασχόλησης και µε µηνιαίο εισόδηµα που κυµαίνεται από 400-700 ευρώ.νοµίζω ότι κάτι τέτοιο δεν µπορεί να αποτελεί όραµα για καµία οικονοµική και κοινωνική πολιτική καθώς και για καµία πολιτική ανάπτυξης της κοινωνικής συνοχής. Η ΓΣΕΕ και οι έλληνες εργαζόµενοι υποστηρίζουµε ότι ο στόχος δεν πρέπει να περιορίζεται στη στατιστική µείωση της ανεργίας διαµέσου της εξαθλίωσης των εργαζοµένων αλλά θα πρέπει να εστιάζεται στην προώθηση της κοινωνικής συνοχής, µε την δηµιουργία, µεταξύ των άλλων, νέων, ασφαλών και αξιοπρεπών εισοδηµατικά θέσεων απασχόλησης. Αυτό προϋποθέτει αλλαγές στο παραγωγικό µας µοντέλο και στο µείγµα της εφαρµοζόµενης µακροοικονοµικής και κοινωνικής πολιτικής, όπου η έµφαση θα πρέπει να εστιάζεται στην προώθηση και την ενδυνάµωση Περιφερειακών παραγωγικών συµπλεγµάτων, µε 3
ταυτόχρονη ενίσχυση της περιφερειακής εξειδίκευσης της οικονοµίας µας. Στην κατεύθυνση αυτή είναι ενδιαφέρον να απαντηθεί το παρακάτω ερώτηµα: Στο νέο παραγωγικό µοντέλο των ολοκληρωµένων (κλαδικά και οριζόντια)συµπλεγµάτων δραστηριοτήτων, έχει θέση η κοινωνική οικονοµία, ως χώρος παραγωγής πλούτου και ανάπτυξης των συνθηκών κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης; Κατά τη γνώµη µας η κοινωνική οικονοµία µπορεί να διαδραµατίσει αξιόλογο ρόλο στην κοινωνική συνοχή και στην ένταξη ειδικών κατηγοριών εργαζοµένων στο σύστηµα της απασχόλησης και των αναδιανεµητικών λειτουργιών (εισοδηµατικών και κοινωνικών). Έτσι, ο χώρος της κοινωνικής οικονοµίας µπορεί να συµβάλλει στη µείωση της ανεργίας ειδικών κατηγοριών ανέργων ( π.χ. µακροχρόνια άνεργοι µεγαλύτερης ηλικίας, άνεργες γυναίκες χαµηλού µορφωτικού επιπέδου και µεγάλης σχετικά ηλικίας, Άτοµα µε αναπηρίες), συµπληρώνοντας τις κύριες πολιτικές οικονοµικής ανάπτυξης και απασχόλησης µε νέα κύτταρα εργασίας και υποστηρίζοντας την κοινωνική πολιτική και την πολιτική πρόνοιας ( π.χ. φροντίδα ηλικιωµένων, βοήθεια στο σπίτι, δραστηριότητες φροντίδας του περιβάλλοντος χώρου και των τοπικών πολιτισµικών στοιχείων). Όµως είµαστε κατά της αξιοποίησής του ως µέσου για την υποβάθµιση των συµβατικών κοινωνικών πολιτικών και των πολιτικών πρόνοιας. 4
Υποβάθµιση που κατά κύριο λόγο οδηγεί στην αντικατάσταση του κράτους πρόνοιας(welfare state) µε το κράτος εργασίας(workfare state). Επίσης είµαστε κατά της αντικατάστασης των συµβατικών θέσεων εργασίας µε δραστηριότητες απασχόλησης στον χώρο της κοινωνικής οικονοµίας, διότι τότε δεν παράγονται νέες θέσεις απασχόλησης αλλά αντικαθίστανται πιθανά µε περισσότερο υποβαθµισµένες και συχνά ανασφάλιστες θέσεις εργασίας. Τέλος, είµαστε κατά της χρησιµοποίησης του χώρου της κοινωνικής οικονοµίας, ως µοχλού για την απορρύθµιση των εργασιακών σχέσεων στους τοµείς και κλάδους που αυτός αναπτύσσεται. Υποστηρίζουµε, έχοντας βαθιά γνώση αυτής της θέσης µας, ότι ο χώρος της κοινωνικής οικονοµίας στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα πεδίο που µπορεί να αναπτυχθεί ακόµα περισσότερο και να δηµιουργήσει αρκετές θέσεις απασχόλησης, συµβάλλοντας αποτελεσµατικά στην προώθηση της κοινωνικής συνοχής, οµάδων του πληθυσµού (Νέοι, άνεργοι, ΑµεΑ, µετανάστες, άγαµες µητέρες, αποφυλακισµένοι, κλπ.) που πλήττονται από την κοινωνική ευπάθεια, την ανεργία και τον κοινωνικό αποκλεισµό. Όµως, θα πρέπει να προσδιοριστεί το είδος αυτών των θέσεων. Θα είναι θέσεις απασχόλησης που συµπληρώνουν την απασχόληση στον κοινωνικό τοµέα και τον τοµέα της πρόνοιας ή θα είναι θέσεις που ίσως περισσότερο ευέλικτα αλλά σίγουρα µε υποβαθµισµένες συνθήκες αµοιβής και εργασίας και µε 5
το ίδιο ή και µεγαλύτερο κοινωνικό κόστος θα καλύπτουν τις ίδιες κοινωνικές ανάγκες; Για να είµαστε πιο συγκεκριµένοι και πιο πρακτικοί, σας αναφέρω για παράδειγµα ότι από τον πρώτο κύκλο της Equal διατέθηκαν 8,32 εκ. ευρώ για τον κοινωνικό τοµέα. Πόσες όµως θέσεις εργασίας δηµιουργήθηκαν και µπορούν να λειτουργήσουν χωρίς την «αρωγή» της δηµόσιας χρηµατοδότησης; Επιπλέον αυτές οι θέσεις είναι περισσότερες και πιο βιώσιµες από τις θέσεις που θα δηµιουργούνταν αν αυτά τα ποσά προσανατολίζονταν απευθείας ως επιδότηση στους τελικούς δικαιούχους; Προφανώς, υπάρχουν πολλά επιτυχηµένα παραδείγµατα οικονοµικών µονάδων της κοινωνικής οικονοµίας που λειτουργούν υπέρ της κοινωνικής συνοχής και δηµιουργούν πραγµατικά νέες θέσεις απασχόλησης, διευρύνοντας τον παραγωγικό ιστό της κοινωνίας. Όµως, κατά κανόνα αυτές λειτουργούν στις χώρες όπου είναι διευρυµένο και ανεπτυγµένο το κοινωνικό κράτος, και δεν υποκαθιστούν αλλά συµπληρώνουν τις λειτουργίες του. Αυτά τα παραδείγµατα θα πρέπει να µας διδάξουν. Θα πρέπει όµως να µας διδάξει και η κατά βάση αρνητική εµπειρία που απεκόµισε µέχρι σήµερα η χώρα µας από τις προσπάθειες µηχανικής µεταφοράς επιτυχηµένων πρακτικών άλλων χωρών στην ελληνική πραγµατικότητα.(π.χ. Τοπικά Σύµφωνα Απασχόλησης, Προγραµµατικές Συµφωνίες Απασχόλησης, κλπ.). Πρωτοβουλίες και προσπάθειες που επιδιώχθηκαν µε ενθουσιασµό αλλά τελικά δεν 6
ευοδώθηκαν επειδή δεν προέκυψαν ως ουσιαστική κοινωνική ανάγκη και δεν ελάµβαναν υπόψη το ευρύτερο µακροοικονοµικό και κοινωνικό πλαίσιο, αλλά η κινητήρια δύναµή τους ήταν κυρίως η ευκολία άντλησης πόρων από τις Ευρωπαϊκές Ενισχύσεις. Κατά συνέπεια, αξιοποιώντας ουσιαστικά τον χώρο της κοινωνικής οικονοµίας για την ανάπτυξη της κοινωνικής συνοχής, θα πρέπει, οι απαιτούµενες παρεµβάσεις να είναι συστηµατικές και να αντιστοιχούν στις πραγµατικές ανάγκες συγκεκριµένων κοινωνικών κατηγοριών µε συγκεκριµένα κοινωνικο-οικονοµικά προβλήµατα. Η παρατήρηση αυτή αναγνωρίζει την αναγκαιότητα ολοκληρωµένων παρεµβάσεων αντιµετώπισης των προβληµάτων της ανεργίας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού, σε πέντε κυρίως επίπεδα: Συστηµατικός σχεδιασµός των ενεργειών στην βάση των πραγµατικών αναγκών συγκεκριµένων κοινωνικών κατηγοριών. Συντονισµός ενεργειών, ικτύωση και Επικοινωνία µεταξύ των φορέων, προκειµένου να αναπτυχθούν κατά συστηµατικό τρόπο οι αναγκαίες πολιτικές για την πρόληψη ή και την αντιµετώπιση συγκεκριµένων προβληµάτων. ιεύρυνση των κυρίαρχων σχηµάτων κατανόησης και αντίληψης του κοινωνικού αποκλεισµού, µε την έννοια ότι δεν αποτελεί µία κατάσταση σταθερή, µετρήσιµη και µε συγκεκριµένα αµετάβλητα χαρακτηριστικά αλλά αποτελεί µία δυναµική διαδικασία η οποία 7
ενεργοποιείται ανάλογα µε το συγκεκριµένο κοινωνικό, οικονοµικό και πολιτιστικό πλαίσιο. Βελτίωση της παροχής των υπηρεσιών, δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην άρση των δυσχερειών ή και των αδυναµιών πρόσβασης, οµάδων του πληθυσµού κοινωνικά αποκλεισµένων, στις προσφερόµενες υπηρεσίες. Προσανατολισµός σε συγκεκριµένες δράσεις που αντιστοιχούν σε προβλήµατα συγκεκριµένων κοινωνικών κατηγοριών. Η επίτευξη της στρατηγικής και η υλοποίηση του περιεχοµένου των ολοκληρωµένων αυτών παρεµβάσεων, απαιτεί εκτός από γνώση, πόρους και µεθοδικότητα, µία ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθή ανάγνωση, κατανόηση και διείσδυση στον χώρο του πεδίου και συνεπώς της πραγµατικότητας. Στην χώρα µας δυστυχώς οι όποιες αποσπασµατικές παρεµβάσεις, ακολουθούν περισσότερο την γνώση και την λύση της γραφειοκρατίας παρά την γνώση και την λύση της κοινωνίας. Κυρίες και κύριοι, Με τις σκέψεις αυτές αλλά και µε τις προϋποθέσεις που απαιτούνται, θεωρούµε ότι η κοινωνική οικονοµία µπορεί να συµβάλει στην ενδυνάµωση της κοινωνικής συνοχής χωρίς να υποβαθµίζεται το κοινωνικό κράτος και χωρίς να υποκαθίστανται άλλες παραγωγικές και 8
κοινωνικές λειτουργίες που ήδη επιτελούνται, είτε από το κράτος και την τοπική αυτοδιοίκηση, είτε από µικρές επιχειρήσεις του ιδιωτικού τοµέα. Για τον αυτό σκοπό απαιτείται να ρυθµιστεί το πλαίσιο της λειτουργίας τους. Βέβαια, αντιλαµβάνεστε, ότι ένα τέτοιο πλαίσιο αγγίζει πλευρές που άπτονται του ασφαλιστικού και του φορολογικού µας συστήµατος καθώς και του καθεστώτος των εργασιακών σχέσεων στη χώρα µας. Κατά συνέπεια η όποια ρύθµιση για τη λειτουργία της κοινωνικής οικονοµίας στην χώρα µας θα πρέπει να έχει ως βάση εκκίνησης την αναγκαιότητα ανάπτυξης του κοινωνικού κράτους, η οποία θα διασφαλισθεί µε συστηµατικό και σε βάθος χρόνου διάλογο µε τους κοινωνικούς συνοµιλητές, προκειµένου να καθοριστούν οι όροι οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνικής οικονοµίας, ως χώρου ανάπτυξης των συνθηκών κοινωνικής συνοχής και κοινωνικής αλληλεγγύης. Ευχαριστώ πολύ. 9