Ο παιδικός καταρράκτης και η θεραπεία του

TOMOΣ 7 TEYXOΣ 4 ISSN 1791-0072 Ο παιδικός καταρράκτης και η θεραπεία του ΑΘΗΝΑ 2014 28ο Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ 31ο συνέδριο της ευρωπαϊκής εταιρείας καταρράκτη και διαθλαστικής χειρουργικής στο Αμστερνταμ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΝΔΟΦΑΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΘΛΑΣΤΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ 42, 175 61 Π. ΦΑΛΗΡΟ Η επανάσταση του ενδοθηλίου του κερατοειδούς

editorial Παντελής Α. Παπαδόπουλος επικοινωνία: eyedoc@hol.gr Αγαπητοί συνάδελφοι, Εδώ και μερικά χρόνια συζητάμε για την οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις της στο επάγγελμα μας. Υπήρξαν αρκετές εναλλαγές στο κλίμα και την ψυχολογία, άλλοτε προς το καλύτερο, άλλοτε προς το χειρότερο. Μας δόθηκε αρκετές φορές η εντύπωση πως δεν θα μπορούσε να ήταν χειρότερα. Και όμως, αν ακούσει κανείς αυτές τις μέρες, τι σχεδιάζεται στο Υπουργείο Υγείας για τους γιατρούς, δεν θα πιστέψει ότι βρίσκεται σε Ευρωπαϊκή χώρα με υποτιθέμενο κεντροδεξιό καθεστώς! Η απαξίωση του ιατρικού επαγγέλματος πλέον είναι εμφανής στο δημόσιο άλλα και στον ιδιωτικό τομέα. Οι γιατροί με δεκάδες χρόνια σπουδών που προσφέρουν της υπηρεσίες τους σε ένα επάγγελμα πολύ υψηλής ευθύνης, αναγνωρίζουν πλέον ότι είναι ο αδύναμος και τελευταίος κρίκος του χώρου της Υγείας. Με ένα ανύπαρκτο συνδικαλιστικό φορέα, ο οποίος συνήθως ενεργοποιείται μόνο όταν συμβαίνει κάτι στο ΕΣΥ, οι γιατροί βάλλονται από παντού και βρίσκονται στο έλεος του κάθε υπουργού Υγείας, του κάθε κλινικάρχη, του κάθε ασφαλιστικού ταμείου και της κάθε ιδιωτικής ασφαλιστικής εταιρείας. Έφτασαν στο σημείο να εκλιπαρούν για μια σύμβαση με τον ΕΟΠΥΥ, με αμοιβή επίσκεψης τα 10 ευρώ! Κυρίως οι νέοι συνάδελφοι που ξεκινούν τώρα την καριέρα τους, είναι αυτοί που βρίσκονται σε απελπιστική κατάσταση. Η μετανάστευση στο εξωτερικό, για όσους μπορούν, έχει αρχίσει εδώ και μερικά χρόνια και όπως φαίνεται θα συνεχιστεί για πολύ ακόμα. Και το χειρότερο είναι ότι πολλοί από αυτούς δεν θα θελήσουν να ξαναγυρίσουν ποτέ πίσω. Ταυτόχρονα όμως, αρκετοί γιατροί του δημοσίου (ΕΣΥ και Πανεπιστημιακοί), επωφελούμενοι από την αύξηση των ασθενών στα κρατικά νοσοκομεία, συνεχίζουν το βιολί με το φακελάκι και τα παράνομα ιατρεία και αρκετοί ιδιώτες της περιφέρειας συνεχίζουν να μην κόβουν αποδείξεις. Ο χαμηλός μισθός για τους πρώτους και η χαμηλή τιμή επίσκεψης για τους δεύτερους, ως δικαιολογία, δεν γίνεται αποδεκτή. Eχω πει πολλές φορές στο παρελθόν, ότι όλοι θα πρέπει να παίζουν με τους κανόνες του παιχνιδιού. Θα πρέπει να αλλάξουν νοοτροπία και να αφήσουν τις τακτικές του παρελθόντος πίσω τους. Και βεβαίως, αυτοί που δεν συμμορφώνονται θα πρέπει να καταγγέλλονται στους αρμόδιους φορείς. Πρέπει να καταλάβουμε ότι όσο συνεχίζονται αυτά τα φαινόμενα, το κύρος και η καταξίωση του γιατρού θα συνεχίζει να γκρεμίζεται. Είναι στο χέρι μας να αντιστρέψουμε την καταστροφική αυτή πορεία. Στο τεύχος αυτό παρουσιάζεται ένα αναλυτικό και εμπεριστατωμένο άρθρο του καθηγητή Ιωάννη Ασπρούδη, από το Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων, για τον παιδικό καταρράκτη και την αντιμετώπισή του στις σελίδες 5-7. Πληροφορίες για το 28ο Διεθνές Συνέδριο της ΕΕ- ΕΦΔΧ, που θα πραγματοποιηθεί στις 20-23 Φεβρουαρίου 2014, θα βρείτε στις σελίδες 8-11. Διαβάστε για το 31ο Ετήσιο Συνέδριο της ESCRS στο Αμστερνταμ στις σελίδες 12-15. Ακολουθεί ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με θέμα «Η επανάσταση του Ενδοθηλίου του Κερατοειδούς» από τον κ. Βασίλη Λιαράκο (σελ. 16-19), ενώ στη συνέχεια ο κ. Απόστολος Μανιατέας κάνει μία ανασκόπηση του πολύ επιτυχημένου 1ου Eastern European Ophthalmic Summer Academy που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο στη Βουλιαγμένη. Στη μόνιμη στήλη του «Με άλλο μάτι», ο κ. Πέτρος Ράσογλου μας ξεναγεί στην 4η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, ενώ στη στήλη «Ζωή δεν είναι μόνο η Οφθαλμολογία» θα βρείτε το 2ο μέρος του άρθρου του κ. Μάριου Κοκκώνη για την καθημερινότητα στην Κατοχή. Σας εύχομαι καλή δύναμη και καλό κουράγιο! Παντελής Α. Παπαδόπουλος Πρόεδρος Συντακτικής Επιτροπής Ιδιοκτησία Eλληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής Ποσειδώνος 42, 175 61 Π. Φάληρο Τηλ.: 6974 47 99 06, Fax: 210 98 48 505 Διοικητικό Συμβούλιο ΕΕΕΦΔΧ Πρόεδρος: Ιωάννης Παναγόπουλος Αντιπρόεδρος: Παντελής Α. Παπαδόπουλος Γενική Γραμματέας: Δημήτρης Κυρούδης Ταμίας: Μίλτος Μπαλίδης Μέλη: Σπύρος Γεωργαράς Βασίλης Καραμπατάκης, Κωνσταντίνα Κουφαλά Γεώργιος Κυμιωνής, Βασίλης Τσίγκος Συντακτική Επιτροπή Πρόεδρος Π. Α. Παπαδόπουλος Μέλη Μ. Ασπιώτης Δ. Παπαδάκος Ι. Ασπρούδης Ι. Πούλας Σπ. Γεωργαράς Π. Ράσογλου Χ. Καλογερόπουλος Α. Ρουμελιώτης Β. Καραμπατάκης Δ. Σιγανός Κ. Κουφαλά Χ. Σιγανός Γ. Κυμιωνής Μ. Στεφανιώτου Δ. Κυρούδης Μ. Τραγάκης Μ. Μπαλίδης Β. Τσίγκος Ι. Παλληκάρης Μ. Τσιλιμπάρης Ι. Παναγόπουλος Συμβουλευτική Επιτροπή Τρ. Αργυρόπουλος Σ. Λάκε Γρ. Γεωργαρίου Ζ. Μπισογιάννης Ν. Γεωργιάδης Θ. Μπουφίδης Σ. Γκοτζαρίδης Α. Νικολακόπουλος Δ. Δερεκλής Ι. Ντούντας Σ. Δημητράκος Π. Οικονομίδης Στ. Δημόπουλος Ν. Παπαδόπουλος Κ. Καραμπάτσος Α. Πετούνης Β. Κοζομπόλης Ι. Τσινόπουλος Α. Κώνστας Α. Χαρώνης Εκδότης Παντελής Α. Παπαδόπουλος Σχεδιασμός Επιμέλεια Παραγωγής ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΚΤΥΝΝΑ ΕΠΕ Ευφρονίου 25, 116 34 Αθήνα Τηλ.: 210-7228614, 210-7228624 Γραμματεία ΕΕΕΦΔΧ Β. Τόλιου, Ρ. Χριστοδουλοπούλου Λεωφ. Ποσειδώνος 42, 175 61 Π. Φάληρο Τηλ.: 6974 47 99 06, E-mail: info@hsioirs.org Copyright 2013 Απαγορεύεται η μερική ή ολικ αναδημοσίευση καθώς και αντιγραφή του τρόπου παρουσίασης της περιεχόμενης ύλης χωρίς γραπτή άδεια της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής και της Εκδοτικής Εταιρείας. ISSN 1791-0072

η στήλη του Προέδρου περιεχόμενα ΤΟΜΟΣ 7, TEYXOΣ 4, 5 Ο παιδικός καταρράκτης και η θεραπεία του 8 AΘΗΝΑ 2014: 28o Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ Ιωάννης Παναγόπουλος Πρόεδρος ΕΕΕΦΔΧ Αγαπητοί Συνάδελφοι, Η Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής τα τελευταία χρόνια έχει δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην ανάγκη που υπάρχει για την εκπαίδευση των οφθαλμιάτρων στον τομέα της Διαθλαστικής Χειρουργικής. Πρόσφατα διοργάνωσε Ημερίδα Διαθλαστικής Χειρουργικής στη Θεσσαλονίκη σε συνεργασία με την Οφθαλμολογική Εταιρεία Βορείου Ελλάδος, ενώ το 28ο Ετήσιο Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ θα ξεκινήσει - όπως έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια - με μία Ημερίδα, η οποία αυτή τη χρονιά θα έχει θέμα τη Διαθλαστική Χειρουργική. Η απουσία επαρκούς εκπαίδευσης στη Διαθλαστική Χειρουργική στα περισσότερα δημόσια νοσοκομεία, έχει σαν αποτέλεσμα η πλειονότητα των οφθαλμιάτρων να τελειώνει ειδικότητα με βασικές μόνο γνώσεις στον τομέα αυτό. Η ανάπτυξη της Διαθλαστικής Χειρουργικής στον ιδιωτικό τομέα έχει πάρει μεγάλη διάσταση τα τελευταία χρόνια και η χώρα μας παίζει σημαντικό ρόλο παγκοσμίως, ιδίως μετά την εισαγωγή του LASIK από τον καθηγητή Ι. Παλλήκαρη. Δυστυχώς, ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης έχει ελαττωθεί πολύ η ζήτηση για διαθλαστικές επεμβάσεις. Δεδομένου ότι το κόστος αγοράς και συντήρησης των σχετικών μηχανημάτων είναι πολύ υψηλό, η λύση βρίσκεται στη συνένωση δυνάμεων στον οφθαλμολογικό χώρο, κάτι που το βλέπουμε να συμβαίνει όλο και περισσότερο τελευταία. Το ζητούμενο είναι η δημιουργία όλων αυτών των καινούργιων μονάδων, να διέπεται από υγιή ανταγωνισμό, προς όφελος κυρίως του ασθενούς και από κανόνες ιατρικής δεοντολογίας. Η πρακτική της συνεργασίας, που είναι διαδεδομένη πάρα πολύ σε χώρες του εξωτερικού, όπως οι ΗΠΑ, όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται και στον ελληνικό Οφθαλμολογικό χώρο. Ο George Waring είναι ένας αναγνωρισμένος ερευνητής και δάσκαλος, με μεγάλη προσφορά στο χώρο της Διαθλαστικής Χειρουργικής. Έχει επανειλημμένα στηρίξει με την παρουσία του την Ελληνική οφθαλμολογία και μετά από απόφαση του ΔΣ της ΕΕΕΦΔΧ θα παραλάβει, στο πλαίσιο του ετήσιου συνεδρίου της Εταιρείας, το Βραβείο Fyodorov. Η προετοιμασία για το συνέδριό μας είναι, όπως κάθε χρόνο αυτή την περίοδο, εντατική. Μπορούμε να υποσχεθούμε και φέτος ένα συνέδριο με πλούσιο και ενδιαφέρον πρόγραμμα, με πολλά καινούργια, νεωτεριστικού χαρακτήρα, στοιχεία. 12 31ο συνέδριο της ευρωπαϊκής εταιρείας καταρράκτη και διαθλαστικής χειρουργικής στο Αμστερνταμ 16 Η επανάσταση του ενδοθηλίου του κερατοειδούς 20 1ο Eastern European Ophthalmic Summer Academy 23 Με άλλο μάτι: 4η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης 25 Ζωή δεν είναι μόνο η Οφθαλμολογία: Η καθημερινότητα στην Κατοχή, Μέρος ΙΙ 5 12 8 16 20 23 25 Με συναδελφικούς χαιρετισμούς, Γιάννης Παναγόπουλος Πρόεδρος ΕΕΕΦΔΧ 4 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

καταρράκτης Ο παιδικός καταρράκτης και η θεραπεία του Ο παιδικός καταρράκτης αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα, στα πλαίσια της παιδικής ηλικίας, σε όλες τις χώρες του κόσμου. Η συχνότητα ποικίλλει σύμφωνα με διάφορες μελέτες, αλλά στο Ηνωμένο Βασίλειο η adjusted cumulative incidence στην ηλικία του 1 έτους είναι 3 περιστατικά στις 10.000 γεννήσεις και αυξάνεται στα 3,5 περιστατικά στην ηλικία των 15 ετών. Οι αμφοτερόπλευρες περιπτώσεις είναι συχνότερες από τις ετερόπλευρες. Ο καταρράκτης στην παιδική ηλικία μπορεί να είναι μεμονωμένο εύρημα ή μέρος κάποιας συστηματικής πάθησης, μπορεί να είναι συγγενής ή επίκτητος. Το γεγονός ότι ο παιδικός καταρράκτης και ιδιαίτερα ο συγγενής είναι δυνατόν να προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη στην όραση (αμβλυωπία λόγω αποστέρησης του οπτικού ερεθίσματος), σημαίνει ότι απαιτείται πρώιμη διάγνωση αλλά και έγκαιρη θεραπευτική αντιμετώπιση. Η παρατήρηση του red reflex ήδη από τις πρώτες ημέρες της γέννησης είναι δυνατόν να διαγνώσει ένα συγγενή καταρράκτη. Παιδιά με ετερόπλευρο καταρράκτη είναι δυνατόν να μην εμφανίσουν συμπτώματα ή είναι δυνατόν να παρουσιάσουν βαθιά αμβλυωπία και στραβισμό όταν ο καταρράκτης είναι «οπτικά σημαντικός». Αντίθετα, παιδιά με αμφοτερόπλευρο πυκνό καταρράκτη παρουσιάζουν ελαττωματική οπτική συμπεριφορά. Η εμφάνιση νυσταγμού αποτελεί δυσμενή προγνωστικό παράγοντα για την ανάπτυξη της όρασης. Η μορφολογία του παιδικού καταρράκτη προσφέρει σημαντικές πληροφορίες τόσο για την ηλικία εμφάνισής του, όσο και για την πρόγνωση της όρασης. Ετσι λοιπόν ο πρόσθιος πολικός (Εικ. 1), ο ζωνοειδής (Εικ. 2) και ο πρόσθιος φακόκωνος (Εικ. 3) έχουν την καλύτερη πρόγνωση για την τελική αποκατάσταση της όρασης, ενώ αντίθετα οι πυκνοί, κεντρικοί και οπίσθιοι καταρράκτες έχουν χειρότερη πρόγνωση. Επίσης, οι επίκτητοι καταρράκτες έχουν καλύτερη πρόγνωση σε σχέση με τους συγγενείς όσον αφορά στην τελική οπτική οξύτητα. Ακόμη συγκεκριμένοι τύποι παιδικού καταρράκτη συνδυάζονται συχνά και με άλλες οφθαλμικές ανωμαλίες. Ετσι οι πυρηνικοί καταρράκτες συνδυάζονται με μικρόφθαλμο, ενώ ο πρόσθιος πολικός Ιωάννης Ασπρούδης Αναπλ. Καθηγητής Οφθαλμολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων επικοινωνία: asproudisi@yahoo.gr συνδυάζεται με «cornea guttata» και αστιγματισμό. Τέλος, ο πρόσθιος καψικός και ο πρόσθιος υποκαψικός καταρράκτης συνδυάζονται με παθήσεις του δέρματος. Αιτιολογία Αμφοτερόπλευρος καταρράκτης Η αιτιολογία του ανευρίσκεται στο 50% περίπου των περιπτώσεων και είναι συνήθως το κληρονομικό ιστορικό (αυτοσωματικός επικρατής χαρακτήρας). Λιγότερο συχνά αίτια είναι η τρισωμία 21, το σύνδρομο Lowe και η ερυθρά σε χώρες με χαμηλό υγειονομικό επίπεδο. Στις επίκτητες περιπτώσεις ενοχοποιούνται ο σακχαρώδης διαβήτης, η χρήση στεροειδών και η θεραπεία με εξωτερική ακτινοβολία. Ετερόπλευρος καταρράκτης Σπάνια συνδυάζεται με συστηματικά νοσήματα ενώ αρκετές περιπτώσεις συνδυάζονται με το «σύνδρομο της εμμένουσας εμβρυϊκής αγγείωσης». Στις επίκτητες περιπτώσεις το συχνότερο αίτιο είναι το τραύμα (ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με βλάβες της ίριδας ή ουλές του κερατοειδούς). Πολύ σπάνια μπορεί να εμφανιστεί και μετά από θεραπεία με Diode laser φωτοπηξία σε πρόωρα με αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας. Ιστορικό Κατά τη λήψη του ιστορικού θα πρέπει να αναζητήσει κανείς την ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού παιδικού καταρράκτη, τη χρήση στεροειδών, το τραύμα και τη θεραπεία με ακτινοβολία στην περιοχή του οφθαλμικού κόγχου. Ακόμη σε συνεργασία με τον παιδίατρο την πιθανότητα ύπαρξης συστηματικής πάθησης. Σημαντική, επίσης, πληροφορία από το ιστορικό είναι το χρονικό σημείο που έγινε αντιληπτή η λευκοκορία ή ο στραβισμός ή σε αμφοτερόπλευρες περιπτώσεις ο νυσταγμός. Τέλος, κάποιες παλιές φωτογραφίες του παιδιού είναι δυνατόν να μας αποκαλύψουν μια ασύμμετρη «ροδίνη αντανάκλαση» σε ετερόπλευρο καταρράκτη. Κλινική εξέταση Λήψη οπτικής οξύτητας: σε παιδιά άνω των 3-4 ετών αυτή θα πρέπει να γίνεται με βάση το οπτότυπο. Στα μικρότερης ηλικίας παιδιά πρέπει να εξετάζεται η ικανότητα προσήλωσης και παρακολούθησης με κάθε μάτι ξεχωριστά. Εξέταση κορικού αντανακλαστικού: η αποκάλυψη afferent pupillary defect επηρεάζει αρνητικά την πρόγνωση της θεραπείας. Εξέταση οφθαλμικής κινητικότητας: η τυχόν ύπαρξη τροπίας ή και μικροτροπίας καταδεικνύει ίσως βαθιά αμβλυωπία. Εξέταση στη σχισμοειδή λυχνία: με αυτήν αξιολογούμε την κατάσταση του κερατοειδούς, της ίριδας και φυσικά τη μορφολογία του καταρράκτη. Βυθοσκόπηση με το έμμεσο οφθαλμοσκόπιο: εξετάζουμε την κατάσταση του οπτικού νεύρου και του αμφιβληστροειδούς γενικότερα. β-υπερηχογραφία: μας δίνει χρήσιμες κλινικές πληροφορίες για την κατάσταση των οφθαλμικών βολβών, ιδιαίτερα όταν η πυκνότητα του καταρράκτη είναι σημαντική. Τέλος, η εξέταση του κρυσταλλοειδούς φακού των γονέων στη σχισμοειδή λυχνία μπορεί να καταδείξει ασυμπτωματικούς καταρράκτες και να επιβεβαιώσει την κληρονομικότητα του προβλήματος. Εργαστηριακός έλεγχος Ετερόπλευρος καταρράκτης: συνήθως δεν επιβάλλεται συστηματικός έλεγχος, αφού αποτελούν μεμονωμένο οφθαλμολογικό πρόβλημα Αμφοτερόπλευρος καταρράκτης: στις περιπτώσεις αυτές ο εργαστηριακός έλεγχος μπορεί να καταδείξει την αιτιολογία του, στα πλαίσια μια πιθανής συστηματικής νόσου, ενός συνδρόμου ή πολλαπλών συγγενών ανωμαλιών. NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 5

καταρράκτης Εικόνα 1. Πρόσθιος πολικός καταρράκτης. Εικόνα 2. Ζωνοειδής καταρράκτης. Εικόνα 3. Πρόσθιος φακόκωνος. Αίτια παιδικού καταρράκτη Α. Αμφοτερόπλευρος καταρράκτης Ιδιοπαθής Κληρονομικός Χρωμοσωμικές ανωμαλίες Μεταβολικά νοσήματα Ενδομήτριες λοιμώξεις Οφθαλμικές ανωμαλίες Τοξικός (φάρμακα, ακτινοβολία) Β. Ετερόπλευρος καταρράκτης Ιδιοπαθής Οφθαλμικές ανωμαλίες Τραυματικός Σε παιδιά με αμφοτερόπλευρο καταρράκτη και ενδείξεις ενδομήτριας λοίμωξης επιβάλλεται η συνεργασία με παιδίατρο. Σε παιδιά με καταρράκτες και υποψία μεταβολικής νόσου χρειάζεται και η συνεργασία με γενετιστή. Στις περιπτώσεις ασφαλώς όπου υπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό, θα μπορούσε ο έλεγχος να επεκταθεί και στην εύρεση γονιδίων υπεύθυνων για αυτοσωματικό επικρατούντα συγγενή καταρράκτη. Αντιμετώπιση παιδικού καταρράκτη Η αντιμετώπιση είναι βασικά χειρουργική. Η συντηρητική αντιμετώπιση αφορά συγκεκριμένους μορφολογικά τύπους καταρράκτη και πολλές φορές αποτελεί προστάδιο της χειρουργικής θεραπείας. Γίνεται με διαστολή της κόρης του πάσχοντα οφθαλμού και μερικού χρόνου κάλυψη του άλλου. Η πρόγνωση όσον αφορά στην όραση στους αμφοτερόπλευρους μερικούς καταρράκτες είναι περισσότερο συνάρτηση της πυκνότητας της θόλωσης παρά τους μεγέθους της. Μια σημαντική κλινική παρατήρηση είναι η εξής: εάν κατά τη βυθοσκόπηση δε μπορεί να δει κανείς μέσω της θόλωσης τα μεγάλα αγγεία του βυθού, τότε η βλάβη της όρασης θα είναι μεγάλη. Η χειρουργική ή συντηρητική αντιμετώπιση του παιδικού καταρράκτη αποτελεί λοιπόν το πρώτο δίλλημα στην αντιμετώπισή του. Χειρουργική αντιμετώπιση Η χειρουργική αντιμετώπιση του «οπτικά σημαντικού» συγγενή καταρράκτη πρέπει να γίνεται μέσα στις πρώτες εβδομάδες μετά τη γέννηση. Πολλοί χειρουργοί (μεταξύ των οποίων και ο συγγραφέας του άρθρου) προτιμούν να περιμένουν μέχρι και την 4η εβδομάδα, από τη στιγμή που υπάρχουν αυξημένα ποσοστά γλαυκώματος όταν η εγχείρηση πραγματοποιείται τον 1ο μήνα. Η εγχείρηση γίνεται είτε ταυτόχρονα και στα δύο μάτια είτε ξεχωριστά, συνεκτιμώντας παράγοντες όπως η γενική κατάσταση του βρέφους, η γενική αναισθησία, ο κίνδυνος μιας πιθανής ενδοφθαλμίτιδας, η αμβλυωπία και άλλους. Χειρουργικές τεχνικές Σε βρέφη ηλικίας μέχρι ενός έτους, καταλληλότερη τεχνική θεωρείται η pars plana φακεκτομή και πρόσθια βικτρεκτομή μέσω κλειστού συστήματος, χωρίς την ένθεση ενδοφθάλμιου φακού. Η τεχνική της οπίσθιας καψουλοτομής και ταυτόχρονης πρόσθιας βικτρεκτομής ελαττώνει την πιθανότητα δευτερογενούς θόλωσης ενώ διατηρεί καθαρό τον οπτικό άξονα, γεγονός που διευκολύνει τη σκιασκοπία και τη βυθοσκόπηση που είναι απαραίτητες για την οπτική διόρθωση του άφακου ματιού. Στην παιδική ηλικία το περιεχόμενο του κρυσταλλοειδούς φακού είναι πολύ «μαλακό» και έτσι δεν απαιτείται η χρήση φακοθρυψίας. Η αναρρόφηση και μόνο αρκεί για την αφαίρεση του περιεχομένου του φακού. Η οπτική διόρθωση της αφακίας στις παραπάνω περιπτώσεις γίνεται είτε με γυαλιά είτε με φακούς επαφής. Τα γυαλιά αποτελούν την ασφαλέστερη μέθοδο, η ισχύς τους αντικαθίσταται εύκολα, δεν είναι όμως η ιδανική περίπτωση για την ετερόπλευρη αφακία ενώ παρουσιάζουν τα μειονεκτήματα της μεγέθυνσης, της σφαιρικής εκτροπής και της μείωσης του οπτικού πεδίου. Η ισχύς των διορθωτικών γυαλιών προκύπτει μετά από σκιασκοπία, ενώ μέχρι να δοθούν διπλοεστιακα ( +2,5 για την κοντινή διόρθωση) πρέπει να καθιστούν το παιδί ελαφρό μύωπα. Οι φακοί επαφής αποτελούν δημοφιλέστερη λύση και ιδανική για τις ετερόπλευρες περιπτώσεις αφακίας. Προτείνονται συνήθως μαλακοί φακοί παρατεταμένης χρήσης ή φακοί σιλικόνης. Οσον αφορά την ισχύ του φακού επαφής, ακολουθούμε τουν εξής κανόνα: σε παιδιά ηλικίας ενός μηνός εφαρμόζεται φακός 35D, σε δύο μηνών 30D, σε τριών μηνών 25D και σε 4 μηνών 20D. Μετά την ηλικία αυτή η ισχύς του φακού επαφής προκύπτει από τη σκιασκοπία προσθέτοντας +2,5 για την ενίσχυση της κοντινής όρασης. Οι φακοί επαφής δίνουν καλύτερη ποιότητα όρασης σε ένα αναπτυσσόμενο οπτικό σύστημα, ενώ παρουσιάζουν και τα γνωστά μειονεκτήματα μια πιθανής μόλυνσης της πρόσθιας επιφάνειας των ματιών όπως και τη δυσκολία εφαρμογής της στις πολύ μικρές αυτές ηλικίες. Στα παιδιά ηλικίας ενός έτους ή και παραπάνω η αναρρόφηση του καταρρακτικού φακού μπορεί να γίνει με μικρή τομή στη 12η ώρα και πρόσθια καψουλοτομή. Η τελευταία χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και εμπειρία λόγω της μεγάλης ελαστικότητας του περιφακίου στις ηλικίες αυτές. Η αφαίρεση του πρόσθιου περιφακίου απαιτεί ιδιαίτερη τεχνική όπως φαίνεται στην Εικόνα 4. Στη συνέχεια διενεργείται οπίσθια καψουλοτομή και πρόσθια βικτρεκτομή αφού προηγηθεί η ένθεση ιξωδοελαστικού. Σε σχετικά μεγάλα παιδιά μπορεί κανείς να αποφύγει τη διενέργεια οπίσθιας καψουλοτομής και 6 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

καταρράκτης Εικόνα 4. Πρόσθια καψουλόρηξη σε ενήλικες. Εικόνα 5. Πρόσθια καψουλόρηξη σε παιδιά. πρόσθιας βικτρεκτομής κατά τη διάρκεια του χειρουργείου και αν χρειαστεί να αντιμετωπίσει τη δευτερογενή θόλωση με YAG-Laser αργότερα. Στα παιδιά 1 έτους η οπτική διόρθωση γίνεται σήμερα με την τοποθέτηση σε πρώτο χρόνο ενδοφθάλμιου φακού. Ο υπολογισμός της διαθλαστικής ισχύος του ενδοφθάλμιου φακού (ΕΟΘ) που θα τοποθετηθεί γίνεται με βάση τον παρακάτω πίνακα: Ηλικία Ενδοφθάλμιος φακός Παιδιά<2 ετών ΕΟΘ < κατά 4D παιδιά 2-4 ετών ΕΟΘ < κατά 3D παιδιά 4-6 ετών ΕΟΘ < κατά 2D παιδιά > 6 ετών ΕΟΘ σύμφωνα με τη μέτρηση Κάποιοι προτιμούν να τοποθετούν ΕΟΘ συγκεκριμένης διαθλαστικής ισχύος και να συμπληρώνουν την οπτική διόρθωση με γυαλιά. Μετεγχειρητικές επιπλοκές Είναι πιο συχνές σε σχέση με τους ενήλικες και οφείλονται συνήθως είτε στην αυξημένη φλεγμονώδη αντίδραση του παιδικού ιστού είτε στη συνύπαρξη και άλλων συγγενών ανωμαλιών του ματιού. Θόλωση του οπτικού άξονα: η συχνότητα της έχει ελαττωθεί με τη διενέργεια οπίσθιας καψουλοτομής, πρόσθιας βικτρεκτομής και εγκλωβισμό του οπτικού τμήματος του ενδοφακού στο άνοιγμα της οπίσθιας καψουλοτομής. Γλαύκωμα: το μετεγχειρητικό ποσοστό του γλαυκώματος ανέρχεται περίπου στο 30% των περιπτώσεων. Μπορεί να εμφανιστεί κατά την άμεση μετεγχειρητική περίοδο ή χρόνια αργότερα. Σύμφωνα με όλες τις μελέτες το ποσοστό του μετεγχειρητικού γλαυκώματος είναι ιδιαίτερα υψηλό στα παιδιά που χειρουργούνται κατά τη διάρκεια του πρώτου μήνα της ζωής. Χρήζει άμεσης διάγνωσης και θεραπείας που συνήθως είναι αρκετά δύσκολη. Στραβισμός: κάποια παιδιά εμφανίζουν μετεγχειρητικά συνήθως εσωτροπία που σχετίζεται άμεσα με τον βαθμό της συνυπάρχουσας αμβλυωπίας. Τέλος, μετεγχειρητική ενδοφθαλμίτιδα και αποκόλληση αμφιβληστροειδούς είναι εξαιρετικά σπάνιες επιπλοκές. Οπτικά αποτελέσματα με τη χειρουργική θεραπεία του παιδικού καταρράκτη Το οπτικό αποτέλεσμα σε αυτές τις περιπτώσεις εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία εμφάνισης του καταρράκτη, ο χρόνος της χειρουργικής διόρθωσης, το είδος της οπτικής διόρθωσης και ασφαλώς η θεραπεία της αμβλυωπίας. Ο τελευταίος παράγοντας θεωρείται πολύ σημαντικός αφού ακόμη και σε παιδιά με συγγενή καταρράκτη που χειρουργήθηκαν μετά τον 3ο μήνα, η σωστή μετεγχειρητική υποστήριξη απέδωσε σε αρκετές περιπτώσεις καλά αποτελέσματα. Επίσης, παιδιά με αμφοτερόπλευρο καταρράκτη έχουν καλύτερη οπτική πρόγνωση σε σχέση με εκείνα που χειρουργούνται για ετερόπλευρο καταρράκτη. Βιβλιογραφία 1. Pediatric Ophthalmology and Strabismus, 4th edition by Greig S Hoyt & David Taylor 2. Άτλας Παιδοφθαλμολογίας, Πέτρου Παϊκου 3. Birch EE, Stager DR. The critical period for surgical treatment of dense congenital unilateral cataract. Invest Ophthalmol Vis Sci. 1996 Jul;37(8):1532-8. 4. VanderVeen DK, Nizam A, Lynn MJ, Bothun ED, Mc- Clatchey SK, Weakley DR, DuBois LG, Lambert SR; Predictability of intraocular lens calculation and early refractive status: the Infant Aphakia Treatment Study. Infant Aphakia Treatment Study Group. Arch Ophthalmol. 2012 Mar;130(3):293-9 5. Lambert SR, Plager DA, Lynn MJ, Wilson ME. Visual outcome following the reduction or cessation of patching therapy after early unilateral cataract surgery. Arch Ophthalmol. 2008 Aug;126(8):1071-4. 6. Paediatric Ophthalmology and Strabismus. American Academy of Ophthalmology, 6th Edition. NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 7

ΑΘΗΝΑ 2014 28ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕΕΦΔΧ 28o Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής 20-23 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014 Το 28 Διεθνές Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ θα πραγματοποιηθεί στις 20 23 Φεβρουαρίου 2014 στην Αθήνα, στο ξενοδοχείο Hilton. Το επιστημονικό πρόγραμμα θα περιλαμβάνει, όπως κάθε χρόνο, διαλέξεις από διακεκριμένους οφθαλμιάτρους από όλο τον κόσμο, στρογγυλές τράπεζες, κλινικά φροντιστήρια, πειραματικά χειρουργεία, ελεύθερες ανακοινώσεις, προβολή βίντεο και ηλεκτρονικά poster. Την πρώτη ημέρα του Συνεδρίου θα πραγματοποιηθεί Ημερίδα Διαθλαστικής Χειρουργικής με πλούσιο πρόγραμμα, ενώ σε ειδική τελετή θα απονεμηθεί το 8ο Βραβείο Fyodorov. Αποδέκτης του φετινού Βραβείου Fyodorov θα είναι ο διακεκριμένος οφθαλμίατρος Καθηγητής George O. Waring III. Το 28ο Ετήσιο Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ είναι αφιερωμένο στη μνήμη του εκλιπόντος πρώην προέδρου της, Γιάννη Αλεξάκη 8 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΑΘΗΝΑ 2014 28ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕΕΦΔΧ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΧΩΡΟΣ Το 28ο Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ θα πραγματοποιηθεί στο Ξενοδοχείο Hilton στην Αθήνα, από 20 έως 23 Φεβρουαρίου 2014. ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Οι επίσημες γλώσσες του Συνεδρίου είναι η ελληνική και η αγγλική με ταυτόχρονη μετάφραση στις περισσότερες συνεδριάσεις. ΕΚΘΕΣΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου θα λειτουργήσει Εμπορική Εκθεση φαρμακευτικών, χειρουργικών προϊόντων και διαγνωστικών μηχανημάτων, σε χώρο ειδικά διαμορφωμένο και σε άμεση πρόσβαση με τους χώρους διεξαγωγής όλων των διαλέξεων. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Τελετή Εναρξης Τελετή Απονομής βραβείου Fyodorov 2014 Δεξίωση προς τιμήν των Συνέδρων ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟ ΔIOIKHTIKO ΣYMBOYΛIO THΣ EΛΛHNIKHΣ ETAIPEIAΣ ENΔOΦAKΩN KAI ΔIAΘΛAΣTIKHΣ XEIPOYPΓIKHΣ Πρόεδρος: Αντιπρόεδρος: Γενικός Γραμματέας: Ταμίας: Mέλη: Ιωάννης Παναγόπουλος Παντελής Α. Παπαδόπουλος Δημήτρης Κυρούδης Μίλτος Μπαλίδης Σπύρος Γεωργαράς Βασίλης Καραμπατάκης Κωνσταντίνα Κουφαλά Γεώργιος Κυμιωνής Βασίλης Τσίγκος ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ Amar Agarwal Ινδία Beatrice Cochener Γαλλία Tamer O Gamaly Αίγυπτος Vardhaman Kankariya Ινδία Rupert Menapace Αυστρία Ιωάννης Παλλήκαρης Ελλάδα Matteo Piovella Ιταλία Manfred Tetz Γερμανία George O. Waring III ΗΠΑ NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 9

ΑΘΗΝΑ 2014 28ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕΕΦΔΧ Γραμματεία Συνεδρίου: MEDLINE Υπεύθυνη: Χριστίνα Τσαρούχα Γράμμου 20, 152 35 Βριλήσσια, Τηλ.: 210-68.28.708, 210-68.28.278, Fax: 210-68.28.771 e-mail: medline@otenet.gr ΚΟΣΤΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Ειδικευμένοι, Μέλη ΕΕΕΦΔΧ: 130 (+ 50 Ετήσια Συνδρομή Μέλους) Ειδικευμένοι: 200 Μη Ειδικευμένοι:* 90 Παραϊατρικό Προσωπικό:* 80 Νοσηλευτές-Νοσηλεύτριες:* 60 Συνοδά μέλη: 50 Φοιτητές Ιατρικής:* Δωρεάν Οσοι ανήκουν στις ειδικές κατηγορίες με* θα πρέπει να πιστοποιούν την ιδιότητά τους (επιστολή από τον διευθυντή της κλινικής στην οποία κάνουν ειδικότητα ή εργάζονται ως νοσηλευτές, φοιτητική ταυτότητα). Σημείωση: Στην κατηγορία των Φοιτητών Ιατρικής (δωρεάν εγγραφή) ανήκουν μόνο οι προπτυχιακοί φοιτητές. Μεταπτυχιακοί φοιτητές, επί διδακτορικώ κ.λπ. ανήκουν στην κατηγορία των Μη ειδικευμένων. Το κόστος Συμμετοχής περιλαμβάνει: - Παρακολούθηση Επιστημονικού προγράμματος συμπεριλαμβανομένων και των Κλινικών Φροντιστηρίων - Υλικό Συνεδρίου - Βεβαίωση Παρακολούθησης με τη μοριοδότηση - Συμμετοχή στη δεξίωση προς τιμή των Συνέδρων - Καφέ στα διαλείμματα - Πρόσβαση στην έκθεση ΧΟΡΗΓΙΑ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Η Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής (ΕΕΕΦΔΧ) έχει εξουσιοδοτηθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τη Συνεχή Ιατρική Εκπαίδευση (European Accreditation Council for Continuing Medical Education EACCME), για τη χορήγηση Μονάδων εκπαίδευσης (Credit Points) κατά τα: Κλινικά Φροντιστήρια Πειραματικά Χειρουργεία Στρογγυλές Τράπεζες Διαλέξεις που περιλαμβάνονται στο Επιστημονικό Πρόγραμμα του Ετήσιου Συνεδρίου της. Σημειώνεται ότι οι μονάδες που χορηγούνται με εξουσιοδότηση από το EACCME αναγνωρίζονται και από την Αμερικανική Εταιρεία (American Medical Association), ενώ η έγκριση δίνεται κάθε χρόνο στο Συνέδριο της ΕΕΕΦΔΧ από τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο (ΠΙΣ). 10 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΑΘΗΝΑ 2014 28ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕΕΦΔΧ ΠΡΟΕΓΓΡΑΦΗ Για προεγγραφή στο 28 Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής, με σκοπό τη συντομότερη εξυπηρέτησή σας, συμπληρώστε το Online Δελτίο Εγγραφής μέσω της ιστοσελίδας της ΕΕΕΦΔΧ (www.hsioirs.org) ή επικοινωνήστε με τη Γραμματεία του Συνεδρίου MEDLINE. ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Πέμπτη 20/2/2014 16:00-20:00 Ημερίδα Διαθλαστικής Χειρουργικής Πειραματικά Χειρουργεία Κλινικά Φροντιστήρια Παρασκευή 21/2/2014 09:00-19:00 Τελετή Εναρξης / Τελετή Απονομής Βραβείου Fyodorov Ελεύθερες Ανακοινώσεις Διαλέξεις Στρογγυλές Τράπεζες Κλινικά Φροντιστήρια / Φροντιστηριακές Στρογγυλές Τράπεζες Πειραματικά Χειρουργεία Δορυφορικά Συμπόσια Χορηγών Σάββατο 22/2/2014 09:00-19:00 Ελεύθερες Ανακοινώσεις / Βίντεο Διαλέξεις Στρογγυλές Τράπεζες Μαγνητοσκοπημένα και Ζωντανά Χειρουργεία Κλινικά Φροντιστήρια / Φροντιστηριακές Στρογγυλές Τράπεζες Πειραματικά Χειρουργεία Δορυφορικά Συμπόσια Χορηγών Κυριακή 23/2/2014 09:00-14:00 Ελεύθερες Ανακοινώσεις / Βράβευση Εργασιών Κλινικά Φροντιστήρια Πειραματικά Χειρουργεία NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 11

συνέδριο 31ο συνέδριο της ευρωπαϊκής εταιρείας καταρράκτη και Διαθλαστικής Χειρουργικής στο Αμστερνταμ Παντελής Α. Παπαδόπουλος Χειρουργός Οφθαλμίατρος επικοινωνία: eyedoc@hol.gr Το Αμστερνταμ υποδέχτηκε τον περασμένο Οκτώβριο περισσότερους από 7.400 οφθαλμιάτρους για το μεγαλύτερο οφθαλμολογικό συνέδριο που διοργανώνεται στην ευρωπαϊκή ήπειρο κάθε χρόνο: το 31ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καταρράκτη και Διαθλαστικής Χειρουργικής. Το υψηλό επίπεδο των παρουσιάσεων, η πλούσια έκθεση, τα αξιοθέατα της πόλης και ο καλός καιρός επιβράβευσαν σε μεγάλο βαθμό αυτούς που συμμετείχαν. Το συνεδριακό κέντρο RAI, είναι ίσως ένα από τα καλύτερα του είδους του, διότι όλες οι αίθουσες και η έκθεση είναι συγκεντρωμένες γύρω από τα δύο μεγάλα αμφιθέατρα και έτσι ο επισκέπτης δεν χρειάζεται να διανύει μεγάλες αποστάσεις. Το RAI βρίσκεται σε απόσταση 25 λεπτών από το κέντρο της πόλης, αλλά το καλό δίκτυο των μέσων μαζικής μεταφοράς έκανε την πρόσβαση εύκολη από οποιοδήποτε σημείο. Το 31ο Συνέδριο διοργανώθηκε σε συνεργασία με το 4ο Eucornea Congress. Στα πλαίσια του ιδίου συνεδρίου έλαβε χώρα και ημερίδα της Παγκόσμιας Εταιρείας Παιδοφθαλμολογίας και Στραβισμού. Το βραβείο Binkhorst απονεμήθηκε στον Αμερικανό χειρουργό οφθαλμίατρο Douglas Koch κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης την Κυριακή. Ο τίτλος της διάλεξης του ήταν: The Ablated Cornea: what have we done? Ο Ιάπωνας Makoto Kishimoto κέρδισε το βραβείο Michael Βlumenthal για το καλύτερο βίντεο με τίτλο: New type torsional phaco tip advantages. Οι στρογγυλές τράπεζες για τα καυτά θέματα ήταν πολλές και τράβηξαν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των συνέδρων. Ως κύριο θέμα, επικράτησε και φέτος η εξέλιξη στον τομέα της χειρουργικής καταρράκτη με femtosecond. Πάντως, πολλοί συνάδελφοι, κυρίως από την Ευρωπαϊκη ήπειρο, εξέφρασαν δημοσίως τον προβληματισμό τους για το επιπρόσθετο κόστος με το οποίο θα επιβαρύνει η νέα τεχνολογία κάθε χειρουργείο. Αυτό φαινόταν και στον τίτλο που δόθηκε στο κεντρικό Συμπόσιο: Femto-assisted cataract surgery: Euphoria Amid Skepticism & Financial Restraints (υποβοηθούμενη από Femtolaser χειρουργική καταρράκτη: Ευφορία εν μέσω σκεπτικισμού και οικονομικής αυτοσυγκράτησης»). Οι υπόλοιπες κεντρικές στρογγυλές τράπεζες είχαν θέμα τη διόρθωση της υψηλής μυωπίας και υπερμετρωπίας, καθώς και του αστιγματισμού. Η έκθεση εργαλείων και μηχανημάτων ήταν μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά, αδιαφορώντας κυριολεκτικά για την οικονομική κρίση. Στη φετινή έκθεση, κυριάρχησε η παρουσίαση του νέου μηχανήματος φακοθρυψίας της Alcon, Centurion. Η μεγάλη καινοτομία του εστιάζεται στη ρύθμιση της ενδοφθάλμιας πίεσης διεγχειριτικά, η οποία επιτυγχάνεται όχι με τη μετακίνηση της φιάλης BSS πάνω κάτω, αλλά με μια εσωτερική αντλία αέρος (Active FluidicsTM). Οι αισθητήρες που κάθε στιγμή μετρούν την πίεση στον πρόσθιο θάλαμο, μεταφέρουν στον επεξεργαστή του Centurion τις πληροφορίες, ο οποίος στη συνέχεια δίνει εντολές στην αντλία αέρα για αυξομείωση της ΕΟΠ. Μια άλλη καινοτομία στο μηχάνημα αυτό είναι τα καμπυλωτά μαχαιρίδια φακοθρυψίας, τα οποία σύμφωνα με την κατασκευάστρια εταιρεία αποδίδουν ακόμη καλύτερα με την τεχνολογία Ozil. Το Centurion περιλαμβάνει βεβαίως και το αυτόματο σύστημα ένθεσης ενδοφακών, το Autosert. Τις προαναφερθείσες καινοτομίες έρχεται να συμπληρώσει και η συνεργασία του Centurion με το σύστημα VerionTM Image Guided System, το οποίο προβάλλει εικόνες μέσω του μικροσκοπίου της Alcon για τη θέση του κυρτότερου αστιγματικού άξονα, της καψουλοτομής κ.ά. Είναι προφανής η προσπάθεια της Alcon να δημιουργήσει μια πλατφόρμα συνεργασίας μεταξύ όλων των μηχανημάτων της για τη χειρουργική του καταρράκτη. Τα δεδομένα μεταφέρονται από το σύστημα λήψης (Verion) στο LenSx, στο Centurion και στο νέο μικροσκόπιο της Alcon, το LuxORTM, ώστε ανάλογα με τη φάση του χειρουργείου να προβάλλεται η αντίστοιχη εικόνα στο μικροσκόπιο και να ελέγχεται μέσω των ποδοδιακοπτών του εκάστοτε μηχανήματος. Στο συνέδριο, είχαμε τη δυνατότητα να δοκιμάσουμε το σύστημα αυτό σε πειραματικό χειρουργείο και ομολογουμένως μας εντυπωσίασε. Είναι ίσως η μεγαλύτερη εξέλιξη στη χειρουργική του καταρράκτη τα τελευταία χρόνια. Το επόμενο συνέδριο της ESCRS θα γίνει στο Λονδίνο, από 13 εως 17 Σεπτεμβρίου 2014. 12 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

συνέδριο Το συνεδριακό κέντρο RAI όπου έλαβε χώρα το 31ο Συνέδριο της ESCRS. Άποψη από την μεγάλη εμπορική έκθεση του Συνεδρίου. NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 13

συνέδριο Καθημερινά οι κύριες αίθουσες του συνεδρίου ήταν κατάμεστες με συνέδρους. Το βραβείο Binkhorst παρέλαβε ο Dr. Douglas Koch. Το σύστημα Verion χρησιμεύει στον εντοπισμό του αστιγματικού άξονα για την τοποθέτηση των τορικών ενδοφακών. Το νέο μηχάνημα φακοθρυψίας Centurion της Alcon. 14 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

κερατοειδής Η επανάσταση του ενδοθηλίου του κερατοειδούς Τελικά το ενδοθήλιο του κερατοειδούς αναγεννάται; Μήπως το μέλλον έγινε ήδη παρελθόν; (DMEK): Το παρόν και το μέλλον Guttata και δυστροφία του ενδοθηλίου πόσο συχνά τα υποτιμούμε (;) Η δυσλειτουργία του ενδοθηλίου (Εικόνα 1) συχνά υποεκτιμάται ή διαλάθει της προσοχής στην καθημερινή κλινική πράξη. Τις περισσότερες φορές διαγιγνώσκεται όταν πλέον έχει δώσει σοβαρά ευρήματα από τον κερατοειδή, όπως εγκατεστημένο οίδημα, θόλωση, φυσαλιδώδη επιθηλιοπάθεια και συμπτώματα όπως πόνο και φωτοφοβία. Εάν διαγνωστεί σε πιο πρώιμα στάδια χαρακτηρίζεται συνήθως ως guttata, που αποτελεί κατά βάση εύρημα και όχι πάθηση. Ετσι η guttata μπορεί να αποτελεί την εκδήλωση μιας ενδοθηλιακής δυστροφίας του Fuchs (συνηθέστερα) ή ίσως κάποιας άλλης ενδοθηλιακής δυστροφίας. Τα αποτελέσματα της «μη διερεύνησης / διάγνωσης» της δυσλειτουργίας του ενδοθηλίου τα βλέπουμε τελικά συνήθως μετά από ένα χειρουργείο καταρράκτη, οπότε μπορεί να εκδηλωθεί φυσαλιδώδης κερατοειδοπάθεια. Τις περισσότερες φορές προϋπάρχει φτωχή ενδοθηλιακή λειτουργία η οποία δεν είχε διαγνωστεί. Αντίστοιχα μπορεί να είναι τα αποτελέσματα μετά από κάποιο άλλο χειρουργείο ή παρέμβαση όπως η ένθεση φακικού ενδοφακού ή ένα YAG laser. Σε αυτές τις περιπτώσεις η έγκαιρη θεραπεία με μεταμόσχευση ενδοθηλίου αποτελεί την ενδεδειγμένη λύση. Η αναβολή και καθυστέρηση με προσωρινές και ανεπαρκείς θεραπείες όχι μόνο ταλαιπωρούν τον ασθενή αλλά και επιδεινώνουν την πρόγνωση της μεταμόσχευσης εάν και όποτε αποφασιστεί. Descemet Membrane Endothelial Keratoplasty (DMEK) Μεταμόσχευση Δεσκεμετείου-Ενδοθηλίου: απαιτητική αλλά και εντυπωσιακή Η ομάδα μας, με επικεφαλής τον Gerrit Melles, πρωτοπόρο των μεταμοσχεύσεων κερατοειδούς και Βασίλης Σ. Λιαράκος Χειρουργός Οφθαλμίατρος επικοινωνία: vsliarakos@yahoo.com εφευρέτη πολλών χειρουργικών τεχνικών, μεταξύ των οποίων και της DMEK, έχει τυποποιήσει πλέον τη χειρουργική τεχνική, μετά από μια σειρά άνω των 700 χειρουργείων εδώ και 7 περίπου χρόνια (Εικόνα 2). Πρόσφατα περιγράψαμε νέες αναλυτικές τεχνικές που αφορούν το χειρουργείο της DMEK 1 και επεκτείναμε τις ενδείξεις, πέρα από την ενδοθηλιακή δυστροφία του Fuchs ( guttata ) και τη μετεγχειρητική φυσαλιδώδη κερατοειδοπάθεια, στο συγγενές γλαύκωμα (βούφθαλμο) 2, την ανεπάρκεια προηγούμενης DSEK 3 ή μοσχεύματος διαμπερούς κερατοπλαστικής 4 και την φυσαλιδώδη κερατοειδοπάθεια συνεπεία ενδοφακού πρόσθιου θαλάμου 5. Η εκλεκτική μεταμόσχευση του ενδοθηλίου (DMEK), ιδιαίτερα όταν εφαρμόζεται σε περιστατικά με δυστροφία του Fuchs, επιδεικνύει εντυπωσιακά αποτελέσματα από τις πρώτες ήδη μετεγχειρητικές ημέρες. Ο κερατοειδής είναι δυνατόν να διαυγάσει ήδη από την πρώτη κι όλας μετεγχειρητική ημέρα (Εικόνα 3) επιτρέποντας την ποσοτική και ποιοτική αξιολόγηση του μεταμοσχευθέντος ενδοθηλίου. Σε μερικούς ασθενείς η όραση αγγίζει ακόμη και τα 10/10 ήδη σε 1-4 εβδομάδες μετά το χειρουργείο. Αιτία είναι η επακριβής ανατομική αποκατάσταση του κερατοειδούς και η ελάχιστα επεμβατική τεχνική της DMEK. Η απουσία ραμμάτων και το ιδιαίτερα λεπτό μόσχευμα (15-20μm) αποτελούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της DMEK που την καθιστούν ιδιαίτερα «λεπτή» επέμβαση. Η ταχεία και σχεδόν πλήρης οπτική αποκατάσταση την καθιστούν ιδιαίτερα προσφιλή στους ασθενείς. Πρόσφατα έχουν περιγραφεί από την ομάδα μας ιδιαίτερες τεχνικές που μπορεί να βοηθήσουν τον χειρουργό στον χειρισμό του μοσχεύματος 1. Επιπλέον, περιστατικά με ιδιαίτερους περιορισμούς ως προς την ανατομία του πρόσθιου θαλάμου και τα οποία αποτελούσαν (σχετική) αντένδειξη για τη διενέργεια ενδοθηλιοπλαστικής, μπορούν πλέον να αντιμετωπιστούν επιτυχώς με τη μέθοδο της DMEK 5. Η υποτιμημένη δυναμική των ενδοθηλιακών κυττάρων Παρά τα εντυπωσιακά και ενθαρρυντικά αποτελέσματα της DMEK όμως, ιδιαίτερα στην ενδοθηλιακή δυστροφία, εγείρεται το «αιρετικό» ερώτημα: είναι η «δυστροφία» των ενδοθηλιακών κυττάρων πραγματική «δυστροφία»; Τελικά τα ενδοθηλιακά κύτταρα μπορούν να πολλαπλασιαστούν; Ποια είναι η δυναμική τους; Καταρχάς να σημειωθεί ότι η πρώτη περιγραφή έγινε στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Ernst Fuchs, ο οποίος περιέγραψε τη βλάβη ως «δυστροφία». Αρχικά δόθηκε ο όρος «επιθηλιακή δυστροφία», μετά «συνδυασμένη δυστροφία» και αργότερα «ενδοθηλιακή δυστροφία». Η πραγματικότητα όμως πιθανόν να διαφέρει από την «παγιωμένη» γνώση. Μέχρι πρόσφατα πιστεύαμε ότι τα 16 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

κερατοειδής ενδοθηλιακά κύτταρα δεν είχαν καμία αναπλαστική / αναγεννητική ικανότητα. Κατά συνέπεια, η «απώλεια» ενός ενδοθηλιακού κυττάρου «καλύπτεται» από την αναδιάρθρωση / αναδιαμόρφωση / μετακίνηση των γειτονικών του κυττάρων. Oμως, μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι το περιφερειακό ενδοθήλιο (κοντά στο ΣΚΟ) περιλαμβάνει ένα απόθεμα κυττάρων με ιδιαίτερη δυναμική, τα οποία «μοιάζουν» με πολυδύναμα βλαστοκύτταρα (stem-cells), και τα οποία μπορούν να αντικαθιστούν τα νεκρά ενδοθηλιακά κύτταρα με μια διαρκή κεντρομόλο μετανάστευση. 6 (Εικόνα 4 B, C). Αυτά τα «δυναμικά» κύτταρα (τύπου βλαστοκυττάρων) πιθανόν προφυλάσσονται από το οξειδωτικό στρες επωφελούμενα από την προστατευμένη θέση τους στην άκρα περιφέρεια του κερατοειδούς. Oμως, μετά τη μετανάστευσή τους προς το κέντρο του κερατοειδούς, εκτίθενται και αυτά στους ίδιους παράγοντες οξειδωτικού στρες που οδηγούν σε σταδιακή φθορά και τελικά απόπτωση. Αυτός ακριβώς ο «επουλωτικός» μηχανισμός του υγιούς κερατοειδούς πιθανόν παρακωλύεται σε παθήσεις του ενδοθηλίου, όπως η δυστροφία του Fuchs, εξαιτίας της παρουσίας μορφολογικών (και άλλων) ανωμαλιών της μεμβράνης του Descemet. Οι ανωμαλίες αυτές δρουν ως φυσικό εμπόδιο στη μετανάστευση των κυττάρων από την περιφέρεια προ το κέντρο (Εικόνα 4 E), με αποτέλεσμα τελικά, με την πάροδο του χρόνου, ο κεντρικός κερατοειδής να αποστερείται υγιών ενδοθηλιακών κυττάρων. Αυτό δικαιολογεί την πρωτοεμφάνιση των αλλοιώσεων στον κεντρικό κερατοειδή καθώς επίσης και την ανεύρεση πιο «φυσιολογικών» και πιο πυκνών κυττάρων στην περιφέρεια σε σχέση με τον κεντρικό κερατοειδή. Με την επιδείνωση της μορφολογίας της μεμβράνης του Descemet (π.χ. αύξηση των guttae ), η μετανάστευση των κυττάρων από την περιφέρεια παρεμποδίζεται περαιτέρω. Τελικά, ο κεντρικός (αρχικά) κερατοειδής «αποσυμπιέζεται» και εξοιδαίνεται λόγω της ανεπάρκειας (και της απόπτωσης) των ενδοθηλιακών κυττάρων (Εικόνα 4 F). Πιθανοί μηχανισμοί κερατοειδικής διαύγασης μετά από DMEK Η διενέργεια διαμπερούς κερατοπλαστικής θεωρητικά μπορεί να άρει το πρόβλημα της ανώμαλης Δεσκεμετείου και κατά συνέπεια να επιτρέψει τη μετανάστευση των «πολυδύναμων» περιφερειακών ενδοθηλιακών κυττάρων και την ανάμειξή τους με τα κύτταρα του μοσχεύματος. (Εικόνα 4 G, H). 7 Αυτή η θεωρία εξηγεί την επί μακρότερον επιβίωση μοσχευμάτων με υψηλή πυκνότητα ενδοθηλιακών κυττάρων στην περιφέρεια 8 καθώς και την ταχύτερη (μερικές φορές) διαύγαση του περιφερειακού σε σχέση με τον κεντρικό κερατοειδή μετά από DMEK 9 ή τη διαύγαση περιφερειακών περιοχών που δεν καλύπτονται από μόσχευμα 10 (Εικόνα 5 A-C). Eικόνα 1. Σχηματική απεικόνιση των στιβάδων του κερατοειδούς. Μεταξύ του στρώματος και της Δεσκεμετείου. Θα χρειαστεί (ίσως) να προσθέσουμε και τη στιβάδα του Dua, μετά την πρόσφατη περιγραφή της. Εικόνα 2. Διεγχειρητική εικόνα μοσχεύματος Δεσκεμετείου ενδοθηλίου λίγο πριν την ένθεση. (Αρχείο Β. Σ. Λιαράκου). Κατά συνέπεια, τα ενδοθηλιακά κύτταρα δεν είναι κατ ανάγκη «δυστροφικά» (όπως περιγράφει ο αρχικός όρος) αλλά πιθανόν «δυσλειτουργικά», χωρίς να χάνουν παντελώς την αναγεννητική ικανότητά τους. Εικόνα 3. Αμεση διαύγαση κερατοειδούς ασθενούς που υπεβλήθη σε DMEK, ήδη από την 1η μετεγχειρητική ημέρα (η φυσαλίδα αέρα στον πρόσθιο θάλαμο απορροφάται εντός 2-3 ημερών μετά το χειρουργείο). (Αρχείο Β. Σ. Λιαράκου). Η αμφισβήτηση φέρνει την επανάσταση τι επιφυλάσσει το μέλλον; Ηδη καινούριες επαναστατικές θεραπείες διαφαίνονται στον ορίζοντα. Η ομάδα μας (ομάδα Melles, Rotterdam) ήδη αναζητά τεχνικές που θα μπορέσουν να διαδεχθούν την DMEK. Αυτοακυρωνόμαστε; Ισως ναι, ίσως όχι. Πρόσφατα περιγράψαμε την ιδιαίτερη σημασία και συμμετοχή του θεωρητικά «δυστροφικού» εδοθηλίου στην «επανενδοθηλιοποίηση» μετά από αφαίρεση της Δεσκεμετείου και του ενδοθηλίου. 9,11 (Εικόνα 6). Ολο και περισσότεροι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες περιγράφονται τελευταία. Επιπλέον πρέπει να προσδιοριστεί εάν (και σε ποιο βαθμό) επηρεάζονται όλα τα ενδοθηλιακά κύτταρα. Σε ορισμένες περιπτώσει θα μπορούσε ίσως να χρησιμοποιηθεί κάποια φαρμακευτική αγωγή για την επιβράδυνση ή ανάσχεση της απόπτωσης. Θα μπορούσαμε ίσως να παρέμβουμε πιο αποτελεσματικά σε κάποιο πρωιμότερο στάδιο της νόσου και πιο είναι αυτό; Εάν αποδειχθεί ότι υπάρχουν αρκετά περιφερειακά ενδοθηλιακά κύτταρα ικανά NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 17

κερατοειδής Εικόνα 4. Η έκθεση των ενδοθηλιακών κυττάρων στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV) προκαλεί οξειδωτικό στρες και απόπτωση (Α). Η κεντρική περιοχή του κερατοειδούς είναι περισσότερο εκτεθειμένη. Το κενό που δημιουργείται από την απόπτωση των κεντρικών ενδοθηλιακών κυττάρων καλύπτεται από τη μετακίνηση (ή και αναγέννηση;) των περιφερειακών κυττάρων (Β, C). Σε περίπτωση δυστροφίας (όπως η δυστροφία του Fuchs) ο ρυθμός απώλειας είναι υψηλότερος (D) ενώ τα περιφερειακά ενδοθηλιακά κύτταρα δεν μπορούν ή δεν «προλαβαίνουν» να αναπληρώσουν το κενό (E, F) γι αυτό και με την πάροδο της ηλικίας εκδηλώνεται ανεπάρκεια η οποία ξεκινάει χαρακτηριστικά από την κεντρική περιοχή του κερατοειδούς. Μετά από μεταμόσχευση ενδοθηλίου (G) αποκαθίσταται η ακεραιότητα του κεντρικού ενδοθηλίου και υποβοηθάται η μετακίνηση των περιφερειακών κυττάρων (Η). (Bruinsma M, Tong M, Melles G, submitted). να αποκαταστήσουν τη βλάβη, τότε θα μπορούσε ίσως η θεραπεία να περιοριστεί στην αφαίρεση μόνον της Δεσκεμετείου μεμβράνης κεντρικά, χωρίς την ένθεση μοσχεύματος, αφήνοντας έτσι τα περιφερειακά ενδοθηλιακά κύτταρα να καλύψουν το κενό. (Εικόνα 5 D-F). Είναι όμως αυτή η τεχνική επαρκής; Ή μήπως χρειάζεται και μια επιπρόσθετη «διέγερση» των κυττάρων; Σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η τεχνική της «μεταφοράς ενδοθηλιακών κυττάρων», γνωστή ως Descemet membrane endothelial transfer (DMET) 11 (Εικόνα 5 A-C). Εναλλακτικά θα μπορούσαν να μεταμοσχευθούν «καλλιεργημένα» ενδοθηλιακά κύτταρα ή διαφοροποιημένα βλαστοκύτταρα είτε πάνω σε μόσχευμα Δεσκεμετείου (ως φορέα) είτε απλώς εγχεόμενα εντός του πρόσθιου θαλάμου μαζί με κάποιο πρόσθετο που θα βοηθήσει στην προσκόλλησή τους επί του στρώματος του δέκτη. Η ομάδα του Kinoshita προχώρησε πολύ πρόσφατα (μόλις τον προηγούμενο μήνα) στην ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της εφαρμογή της θεραπείας με αναστολέα της Rho-κινάσης σε έναν ασθενή με δυστροφία του Fuchs και κεντρικό οίδημα κερατοειδούς. Προηγήθηκε κεντρική κρυοπηξία του κερατοειδούς για την «καταστροφή» των κεντρικών ενδοθηλιακών κυττάρων και επικουρική αγωγή με αναστολέα της Rho-κινάσης για υποστήριξη / επαγωγή ανάπλασης των περιφερειακών ενδοθηλιακών κυττάρων. 12 Κατά τη διάρκεια του ESCRS (Αμστερνταμ, Οκτώβριος 2013), ο καθηγητής Gabriel van Rij που έδωσε το EuCornea Medal Lecture αναφέρθηκε ακριβώς σε αυτή τη δυναμική των ενδοθηλιακών κυττάρων και υποστήριξε τα ευρήματα της ομάδας του Melles. Στο ίδιο συνέδριο, ο Shigeru Kinoshita περιέγραψε την τεχνική της καλλιέργειας (και πολλαπλασιασμού) κερατοειδικών ενδοθηλιακών κυττάρων. Αυτά μπορούν στη συνέχεια να μεταμοσχευθούν στους υποψήφιους δότες με μια απλή έγχυση εντός του πρόσθιου θαλάμου. Σημειωτέον ότι με αυτή την τεχνική μπορεί να δημιουργηθεί «Τράπεζα» ενδοθηλιακών κυττάρων, καθώς από έναν δότη κερατοειδούς μπορούν να «παραχθούν» (καλλιεργη- 18 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

κερατοειδής Εικόνα 5. Έχει παρατηρηθεί «επανενδοθηλιοποίηση» μετά από απομάκρυνση της Δεσκεμετείου είτε σε συνδυασμό με ένθεση «ελεύθερου» μοσχεύματος ενδοθηλιακών κυττάρων (Δεσκεμέτειος μεμβράνη ως φορέας ενδοθηλιακών κυττάρων) είτε χωρίς καθόλου μεταμόσχευση ενδοθηλίου. Εικόνα 6. Εικόνα ανάπτυξης ενδοθηλιακών κυττάρων (in vivo) 6 μήνες μετά από αφαίρεση της Δεσκεμετείου / ενδοθηλίου, χωρίς επικάλυψη με μόσχευμα Δεσκεμετείου / ενδοθηλίου. Τα ενδοθηλιακά κύτταρα προφανώς προέρχονται από αναδιάταξη / μετακίνηση (ή και πολλαπλασιασμό;) των περιφερειακών ενδοθηλιακών κυττάρων. (Melles Cornea Clinic, Rotterdam). θούν) ενδοθηλιακά κύτταρα τα οποία επαρκούν για 240 περίπου δέκτες! Για την πιο αποτελεσματική λειτουργία των καλλιεργημένων ενδοθηλιακών κυττάρων μπορεί να χρησιμοποιηθεί υλικό προερχόμενο από πολυδύναμα μεσεγχυματικά κύτταρα (όπως περιέγραψε και ο Harminder Dua στο ίδιο συνέδριο) καθώς και αναστολή του TGF-β και της Rho-κινάσης (Okumura et al και Nakahara et al 2013, in press, από την ομάδα του Kinoshita). Η πρώτη μεταμόσχευση καλλιεργημένων ενδοθηλιακών κυττάρων σε άνθρωπο θα πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβριο του 2013 από την ομάδα του Kinoshita. Μήπως βρισκόμαστε στη χαραυγή μιας θεραπείας με σταγόνες ή ενέσεις που θα υποκαταστήσουν τη μεταμόσχευση; Ισως είναι πολύ νωρίς για συμπεράσματα. Μέχρι τότε όμως η DMEK εξαπλώνεται όλο και περισσότερο χάρη στα άμεσα και εντυπωσιακά της αποτελέσματα. Βιβλιογραφία 1. Liarakos VS, Dapena I, Ham L, van Dijk K, Melles GR. Intraocular graft unfolding techniques in descemet membrane endothelial keratoplasty. JAMA Ophthalmol 2013;131:29-35. 2. Quilendrino R, Yeh RY, Dapena I, Ham L, Dirisamer M, van Niekerk J, Melles GR. Large Diameter Descemet Membrane Endothelial Keratoplasty in Buphthalmic Eyes. Cornea 2012. 3. Dirisamer M, Parker J, Naveiras M, Liarakos VS, Ham L, van Dijk K, Melles GR. Identifying causes for poor visual outcome after DSEK/DSAEK following secondary DMEK in the same eye. Acta Ophthalmol 2013;91:131-139. 4. Liarakos VS, Ham L, Dapena I, Melles GR. Endothelial keratoplasty for failed penetrating keratoplasty. 2013. (submitted) 5. Liarakos VS, Ham L, Dapena I, Tong M, Quilendrino R, Yeh RY, Melles GR. Endothelial keratoplasty for bullous keratopathy in eyes with an anterior chamber intraocular lens. J Cataract Refract Surg 2013. (in press) 6. He Z, Campolmi N, Gain P, Ha Thi BM, Dumollard JM, Duband S, Peoc h M, Piselli S, Garraud O, Thuret G. Revisited microanatomy of the corneal endothelial periphery: new evidence for continuous centripetal migration of endothelial cells in humans. Stem Cells 2012;30:2523-2534. 7. Lagali N, Stenevi U, Claesson M, Fagerholm P, Hanson C, Weijdegard B, Strombeck AS. Donor and recipient endothelial cell population of the transplanted human cornea: a two-dimensional imaging study. Invest Ophthalmol Vis Sci 2010;51:1898-1904. 8. Williams KA, Coster DJ. The immunobiology of corneal transplantation. Transplantation 2007;84:806-813. 9. Dirisamer M, Dapena I, Ham L, van Dijk K, Oganes O, Frank LE, van der Wees J, Melles GR. Patterns of Corneal Endothelialization and Corneal Clearance After Descemet Membrane Endothelial Keratoplasty for Fuchs Endothelial Dystrophy. Am J Ophthalmol 2011. 10. Balachandran C, Ham L, Verschoor CA, Ong TS, van der Wees J, Melles GR. Spontaneous corneal clearance despite graft detachment in descemet membrane endothelial keratoplasty. Am J Ophthalmol 2009;148:227-234 e221. 11. Dirisamer M, Ham L, Dapena I, van Dijk K, Melles GR. Descemet membrane endothelial transfer: free-floating donor Descemet implantation as a potential alternative to keratoplasty. Cornea 2012;31:194-197. 12. Koizumi N, Okumura N, Ueno M, Nakagawa H, Hamuro J, Kinoshita S. Rho-associated kinase inhibitor eye drop treatment as a possible medical treatment for Fuchs corneal dystrophy. Cornea 2013;32:1167-1170. NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 19

εκδήλωση της ΕΕΕΦΔΧ 1ο Eastern European Ophthalmic Summer Academy Η Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής με τη συνεργασία του Ιατρικού Πανεπιστημίου της Σλοβακίας και της Εταιρείας Καταρράκτη και Διαθλαστικής Χειρουργικής Νοτιοανατολικής Ευρώπης διοργάνωσε με επιτυχία τo 1ο Eastern European Ophthalmic Summer Academy. Η επιστημονική αυτή εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, από τις 11 έως τις 15 Σεπτεμβρίου 2013, στο ξενοδοχείο Divani Apollon Palace & Thalasso, σε ένα μαγευτικό παραθαλάσσιο θέρετρο της Βουλιαγμένης. Μετά τη μεγάλη επιτυχία του 1ου Eastern European Ophthalmic Spring Academy στην Μπρατισλάβα της Σλοβακίας και την αυξανόμενη ζήτηση για αντίστοιχες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, η Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής αποφάσισε να ανταποκριθεί σε αυτή την ανάγκη διευρύνοντας ακόμα περισσότερο το εκπαιδευτικό και ακαδημαϊκό της πρόγραμμα για το 2013. Το Επιστημονικό Πρόγραμμα Το Summer Academy ήταν ένα πενθήμερο εντατικό σεμινάριο εκμάθησης τεχνικών χειρουργικής καταρράκτη και πρόσθιου ημιμορίου (πειραματικά χειρουργεία) με εισαγωγικές ομιλίες από καταξιωμένους Ελληνες και ξένους χειρουργούς οφθαλμιάτρους. Οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα ανάλογα με το επίπεδο της χειρουργικής εμπειρίας τους: Το Standard Cataract Surgery Course, που απευθυνόταν στον αρχάριο χειρουργό, περιείχε αναλυτική περιγραφή όλων των βημάτων που απαιτούνται για να εκτελέσει κανείς μία ολοκληρωμένη επέμβαση καταρράκτη. Ξεκίνησε από τη θεωρητική προσέγγιση της τεχνικής της φακοθρυψίας, των χαρακτηριστικών και της αρχής λειτουργίας των μηχανημάτων φακοθρυψίας και προχώρησε σε ανάλυση όλων των σταδίων της επέμβασης (τομές καψουλόρηξη υδροδιαχωρισμός - τεχνικές φακοθρυψίας χρήση ιξωδοελαστικών - ένθεση ενδοφακών βιομετρία αντιμετώπιση επιπλοκών). Μετά από τις εισαγωγικές διαλέξεις από τους εκπαιδευτές, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να εξασκηθούν, σε πρακτικό πλέον επίπεδο, σε μάτια ζώων και να αντιληφθούν τις πρακτικές δυσκολίες που προκύπτουν σε κάθε στάδιο της επέμβασης. Με τη βοήθεια των εκπαιδευτών και την εποικοδομητική συζήτηση με τους συναδέλφους τους, στο τέλος του πενθήμερου προγράμματος όλοι οι συμμετέχοντες είχαν εξασκηθεί σε όλα τα στάδια της μοντέρνας φακοθρυψίας. Την τελευταία ημέρα, διοργανώθηκε στρογγυλή τράπεζα με τη συμμετοχή όλων των εκπαιδευτών στην οποία οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν όλες τις απορίες τους, τους προβληματισμούς τους και να πάρουν μαζί τους πολύτιμες συμβουλές για την χειρουργική τους εξέλιξη. Το Advanced Anterior Segment Surgery Course αφορούσε πιο έμπειρους χειρουργούς και είχε ως στόχο την εισαγωγή και εκμάθηση εξειδικευμένων τεχνικών που απαιτούνται για τη διαχείριση δύσκολων περιστατικών, τη χρησιμοποίηση των premium ενδοφακών καθώς και τροποποιήσεις της τεχνικής για συνδυασμένες επεμβάσεις. Στο γκρουπ αυτό, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να εξοικειωθούν με διαφορετικά μηχανήματα φακοθρυψίας, καθώς και στη χειρουργική καταρράκτη μικρής τομής. Το πολύ πλούσιο πρόγραμμα περιελάμβανε επίσης τεχνικές ενδοϋαλοειδικής έγχυσης φαρμάκων, τεχνικές ένθεσης βαλβίδων για γλαύκωμα, χρήση διαστολέων ίριδας, άγκιστρων ίριδας και capsular tension ring, ένθεση ενδοφακών ιριδικής στήριξης και πρόσθιου θαλάμου και χρήση τεχνητής ίριδας. Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με τη στρογγυλή τράπεζα στην οποία έγινε εκτενής συζήτηση για την αντιμετώπιση δύσκολων περιστατικών, επιπλοκών και τη χρήση των premium IOLs. Παράλληλες εκδηλώσεις Το επιστημονικό πρόγραμμα τελείωνε κάθε ημέρα νωρίς το απόγευμα, αφήνοντας επαρκή χρόνο στους συμμετέχοντες για να ξεκουραστούν και να απολαύσουν τη θάλασσα, τους χώρους αναψυχής του ξενοδοχείου και να επισκεφτούν αξιοθέατα της Αθήνας, αφού για πολλούς συμμετέχοντες από το εξωτερικό ήταν η πρώτη επίσκεψη στην Ελλάδα. Σε αυτό το πλαίσιο διοργανώθηκε επίσκεψη στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης με ξεναγό. Επίσης, για να δικαιολογηθεί και πρακτικά ο τίτλος του σεμιναρίου Summer Academy, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν μάθημα Windsurfing από τον έμπειρο εκπαιδευτή και πρώην πρωταθλητή του windsurfing, Θάνο Σακκά, στο κέντρο θαλάσσιων σπορ στην παραλία του Divani Apollon Palace Hotel. Τέλος, το σεμινάριο ολοκληρώθηκε με εορταστικό τρόπο στο Gala Party που διεξήχθη στο Divani Apollon Palace και στο οποίο έγινε και η απονομή των διπλωμάτων συμμετοχής. Η επιτυχία της επιστημονικής εκδήλωσης τεκμηριώνεται με τον καλύτερο τρόπο από τις εξαιρετικές αξιολογήσεις των συμμετεχόντων και την πρόθεση τους να συμμετέχουν ξανά σε μελλοντικές εκδηλώσεις ανάλογου περιεχομένου, την προθυμία των εκπαιδευτών να συμβάλουν ξανά σε ανάλογες προσπάθειες και πάνω από όλα από τις διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε συναδέλφους και διαρκούν για πάντα. Επιμέλεια κειμένου: Απόστολος Μανιατέας, Χειρουργός Οφθαλμίατρος Επικοινωνία: apoman19@yahoo.gr 20 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

εκδήλωση της ΕΕΕΦΔΧ Ο Prof. Andrej Cernak, διευθυντής της Οφθαλμολογικής Κλινικής του Ιατρικού Πανεπιστημίου της Σλοβακίας επί τω έργω. Ο προσκεκλημένος ομιλητής/εκπαιδευτής από την Τουρκία, Prof. Emrullah Tașιndι. Ο αντιπρόεδρος της ΕΕΕΦΔΧ και πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του 1st Eastern European Ophthalmic Summer Academy, κ. Παντελής Παπαδόπουλος. Ο κ. Δημήτρης Παπαδάκος εκπαίδευσε τους συμμετέχοντες οφθαλμιάτρους στην πρόσθια βιτρεκτομή και τις ενδοβολβικές ενέσεις. Ο προσκεκλημένος ομιλητής/εκπαιδευτής από την Ινδία, Dr. Vardhaman Kankariya. Ο ταμίας της ΕΕΕΦΔΧ, κ. Μίλτος Μπαλίδης, εκπαιδεύει τους συμμετέχοντες οφθαλμιάτρους στις τεχνικές ένθεσης ενδοφακών πρόσθιου θαλάμου και ιριδικών ενδοφακών. Ο κ. Απόστολος Μανιατέας κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης των οφθαλμιάτρων στο cataract surgery basic course. Η κα Ελισάβετ Πατσούρα κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης των οφθαλμιάτρων στο anterior segment surgery advanced course. Ο κ. Παντελής Παπαδόπουλος και ο πρόεδρος της ΕΕΕΦΔΧ, κ. Ιωάννης Παναγόπουλος, στην απονομή των διπλωμάτων. Μετά την ολοκλήρωση των μαθημάτων. Στην πρώτη σειρά διακρίνονται από αριστερά οι εκπαιδευτές Κωνσταντίνος Σαμαράς και Vardhaman Kankariya, ο αντιπρόεδρος της ΕΕΕΦΔΧ, Παντελής Παπαδόπουλος, ο πρόεδρος της ΕΕΕΦΔΧ, Ιωάννης Παναγόπουλος και οι εκπαιδευτές Βασίλης Λιαράκος, Ελισάβετ Πατσούρα και Απόστολος Μανιατέας. O πρώην πρωταθλητής του windsurfing, Θάνος Σακκάς, έκανε μάθημα Windsurfing στους συμμετέχοντες στο κέντρο θαλάσσιων σπορ στην παραλία του Divani Apollon Palace Hotel. NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 21

Τα νέα της ΕΕΕΦΔΧ 2ο Σεμινάριο Διάθλασης της ΕΕΕΦΔΧ Με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε το 2ο Σεμινάριο Διάθλασης της ΕΕΕΦΔΧ, που πραγματοποιήθηκε στις 11-13 Οκτωβρίου 2013 στην Αθήνα, υπό τον συντονισμό του Γενικού Γραμματέα της Εταιρείας κ. Δημήτρη Κυρούδη, στα πλαίσια της επέκτασης του εκπαιδευτικού προγράμματος της Ελληνικής Εταιρείας Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής. Το πρόγραμμα περιελάμβανε τόσο θεωρητικό όσο και πρακτικό μέρος (workshop) για περιορισμένο αριθμό (25) εκπαιδευομένων ώστε να είναι πιο ουσιαστική η άσκηση. Στο θεωρητικό μέρος, διαρκείας δύο ημερών, οι συμμετέχοντες διδάχθηκαν με τρόπο συνοπτικό τις βασικές αρχές οπτικής, των τεχνολογιών που σχετίζονται με τη διάθλαση (διαθλασίμετρα, τοπογραφία κερατομετρία, εκτροπομετρία), οπτική οξύτητα και contrast sensitivity, ενώ δόθηκε μεγάλη βαρύτητα στην εκμάθηση των τεχνικών της διάθλασης (σκιασκοπία, υποκειμενική διάθλαση, σταυροειδής κύλινδρος, διχρωματικό τεστ, διόφθαλμη εξισορρόπηση). Η θεωρητική εκπαίδευση ολοκληρώθηκε με τη μέτρηση της προσαρμογής, τη συνταγογράφηση κοντινών βοηθημάτων και την κλινική εφαρμογή σε στρατηγικές συνταγογράφησης τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. Στο πρακτικό μέρος δόθηκε στους εκπαιδευομένους η ευκαιρία εξάσκησης σε όλα τα προαναφερθέντα, σε εθελοντές ασθενείς. (European Registry of Quality Outcomes for Cataract & Refractive Surgery) Βελτιώστε τα χειρουργικά σας αποτελέσματα καταγράφοντας τα δεδομένα σας! Το European Registry of Quality Outcomes for Cataract and Refractive Surgery (EUREQUO) είναι ένα Ευρωπαϊκό Μητρώο Ποιότητας για τα χειρουργικά αποτελέσματα. Το Μητρώο είναι μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων η οποία προστατεύεται από τα πιο σύγχρονα μέσα ασφαλείας. Η βάση δεδομένων περιέχει ανώνυμα δεδομένα των ασθενών, ενώ καταγράφονται τα προεγχειρητικά, διεγχειρητικά και μετεγχειρητικά δεδομένα των επεμβάσεων καταρράκτη και των διαθλαστικών επεμβάσεων. Η Ελληνική Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής, ως συνεργαζόμενος εταίρος, έχει αναλάβει τη διάδοση και υποστήριξη του EUREQUO στην Ελλάδα. Γιατί να Συμμετέχω;;; Το EUREQUO δίνει μία μοναδική ευκαιρία στους χειρουργούς να παρακολουθούν και να συγκρίνουν τα χειρουργικά τους αποτελέσματα διατηρώντας την ανωνυμία τους με τα αποτελέσματα συναδέλφων τους από όλη την Ευρώπη Οι ποιοτικές καταχωρήσεις δεδομένων στο πρόγραμμα συγκροτούν μία σταθερή βάση για τη μελέτη σπάνιων ασθενειών, επιπλοκών και της αντιμετώπισής τους Παραγωγή εκθέσεων και στατιστικών εύκολα και αποτελεσματικά Το μόνο που χρειάζεστε είναι πρόσβαση στο Internet Με τη συμμετοχή σας στο πρόγραμμα λαμβάνετε την Πιστοποίηση Συμμετοχής από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καταρράκτη και Διαθλαστικής Χειρουργικής. Σε περίπτωση που σας ενδιαφέρει να συμμετέχετε για περιορισμένο χρονικό διάστημα, αυτό δεν θα πρέπει να είναι μικρότερο του ενός μηνός, ενώ προτιμούνται οι μήνες Οκτώβριος και Μάρτιος. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το EUREQUO Project επισπευτείτε το site της ΕΕΕΦΔΧ: www.hsioirs.org και το site του προγράμματος www.eurequo.org Αγγελίες - ΠΩΛΕΙΤΑΙ ΠΥΡΓΟΣ ΑΘΗΝΩΝ Βασ. Σοφίας & Μεσογείων 2. Πωλείται πλήρης οφθαλμολογικός εξοπλισμός σε άριστη κατάσταση (10.000ευρώ). Για πληροφορίες: τηλ. 210 6204444, κιν. 6932297564 μετά τις 19:00μμ. 22 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Με άλλο μάτι 4η ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 18 Σεπτεμβρίου 2013-31 Ιανουαρίου 2014 «Παλιές Διασταυρώσεις Make it Νew ΙΙ» Διάρκεια: 17 Σεπτεμβρίου 2013 31 Ιανουαρίου 2014 Για μία ακόμα φορά η Θεσσαλονίκη πιστή στο ραντεβού της φιλοξενεί την 4η ΒΙΕΝΝΑLE ΣΥΓ- ΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, με διάφορες θεματικές εκθεσεις και άλλα δρώμενα σε διάφορους χώρους της πόλης. Αξίζει να την επισκεφθείτε. Περισσότεροι από 220 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο συμμετέχουν με έργα τους στην 4η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, η αυλαία της οποίας ανοίγει την Τετάρτη 18 Σεπτεμβρίου 2013. Η διοργάνωση φιλοδοξεί να αποτελέσει μια δυναμική συνάντηση δημιουργών και κοινού, που θα βοηθήσει στην ανακάλυψη της σύγχρονης, σύνθετης καλλιτεχνικής πραγματικότητας της Μεσογείου αλλά και του υπόλοιπου κόσμου. Μουσεία, μνημεία, πινακοθήκες και άλλοι χώροι πολιτισμού της Θεσσαλονίκης ανοίγουν τις πόρτες τους με ελεύθερη είσοδο για το κοινό και υποδέχονται για τέσσερις μήνες, ως τις 31 Ιανουαρίου 2014, εκθέσεις, εγκαταστάσεις, περφόρμανς, εργαστήρια, συνέδρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, προβολές και παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο. Σε χώρο πολιτισμού μετατρέπεται και το Περίπτερο 6 της Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης (3ης Σεπτεμβρίου και Λεωφ. Στρατού), στο οποίο, για πρώτη φορά, σε έκταση 2.500 τ.μ., φιλοξενείται μεγάλο μέρος της Κεντρικής Εκθεσης της Μπιενάλε. Πέτρος Ράσογλου Χειρουργός Οφθαλμίατρος Επίτιμος Πρόεδρος της ΕΕΕΦΔΧ επικοινωνία: raspe@otenet.gr, petros@rasoglou.gr Η διοργάνωση Η 4η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης αποτελεί τη δεύτερη διοργάνωση του τριμερούς προγράμματος που ξεκίνησε το 2011 και υλοποιείται μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος Μακεδονία-Θράκη 2007-2013 του ΕΣΠΑ που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ενωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) και την Ελλάδα. Διοργανώνεται από το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης με τη σύμπραξη της «Κίνησης των 5 Μουσείων Θεσσαλονίκης», τη στήριξη του Δήμου Θεσσαλονίκης και τη συμμετοχή πολλών φορέων της πόλης. Τη γενική διεύθυνση και τον σχεδιασμό έχει η Κατερίνα Κοσκινά, πρόεδρος του ΚΜΣΤ, ιστορικός τέχνης-επιμελήτρια εκθέσεων. Επικεφαλής επιμελήτρια της κεντρικής έκθεσης «Παντού αλλά Τώρα» είναι η Αdelina von Fürstenberg, ανεξάρτητη επιμελήτρια, παραγωγός ταινιών και διευθύντρια της ΜΚΟ ART for Τhe World. Την Μπιενάλε στελεχώνει ολόκληρη η επιμελητική ομάδα του ΚΜΣΤ, οι εργαζόμενοι και πολλοί εθελοντές. Η Μεσόγειος ως γεωγραφικός χώρος και ως πεδίο μελέτης της σύγχρονης πολιτιστικής και κοινωνικής πραγματικότητας, είναι και φέτος η θεματική γύρω από την οποία αναπτύσσεται το πρόγραμμα με γενικό τίτλο «Παλιές Διασταυρώσεις-Make it Νew» και διάρκεια από το 2011 έως το 2015. 1. Marina Abramovié Επικίνδυνα Παιχνίδια, 2008 Εγχρωμη ταινία μικρού μήκους με ήχο 3 34 Τμήμα της ταινίας Stories on Human Rights, παραγωγή του ART for The World για την 60ή επέτειο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, 2008 Παραχώρηση της Galerie Guy Bärtschi, Γενεύη 2. Μαρία Παπαδημητρίου Anti-Apparatus, 2011 Κρύσταλλα Μουράνο, βάρκα Αποψη της εγκατάστασης στο [mac] Musée d Αrt Contemporain Marseille, 2012 Φωτογραφία: Vincent Écochard Παραχώρηση της καλλιτέχνιδος 23 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Με άλλο μάτι Η Κεντρική Εκθεση «Παντού αλλά Τώρα» (Everywhere but Now) είναι ο τίτλος που έδωσε η επικεφαλής επιμελήτρια Αdelina von Fürstenberg στην Κεντρική Εκθεση της διοργάνωσης, η οποία φιλοδοξεί να αποτελέσει τόπο ανταλλαγής και συνάντησης κατά το πρότυπο της Μεσογείου. «Η έκθεση Παντού αλλά Τώρα εντάσσεται σε μια μακρά παράδοση της Μεσογείου, που πρεσβεύει το όραμα της άρσης, μέσω της τέχνης, κάθε διάκρισης και διαχωρισμού των ανθρώπων, με απώτερο σκοπό τη διεύρυνση των ατομικών και συλλογικών ελευθεριών. Θέλει να στρέψει την ανθρωπότητα προς την επιδίωξη υψηλόφρονων στόχων, που θα κάνουν καλύτερο τον ταλαιπωρημένο κόσμο μας», σημειώνει η Αdelina von Fürstenberg. Πάνω από 50 καλλιτέχνες από 25 χώρες, από τη Βραζιλία μέχρι την Ινδία ανάμεσά τους η Μαρίνα Αμπράμοβιτς, ο κινηματογραφιστής Τζαφάρ Παναχί, ο John Armleder και η Ghada Amer θα παρουσιάσουν έργα ζωγραφικής, γλυπτά, φωτογραφίες, βίντεο εγκαταστάσεις, φιλμ και περφόρμανς. Τα έργα των καλλιτεχνών λειτουργούν ως ένα είδος διαλόγου, ο οποίος μπορεί να αποτελέσει μέσο υπέρβασης των προκαταλήψεων και των πολιτισμικών φραγμών. Εκτός από το Περίπτερο 6 της ΔΕΘ, η κεντρική έκθεση επεκτείνεται ακόμη στο Αλατζά Ιμαρέτ, το Γενί Τζαμί, αλλά και το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Μονή Λαζαριστών). ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Περίπτερο 6 Λεωφ. Στρατού & 3ης Σεπτεμβρίου (εντός ΔΕΘ) Αλατζά Ιμαρέτ Κασσάνδρου 91-93 Γενί Τζαμί Αρχαιολογικού Μουσείου 30 Kολοκοτρώνη 21 Μονή Λαζαριστών Email Site www.greekstatemuseum.com www.thessalonikibiennale.gr ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ: ΤΡ ΚΥ 10.00-18.00 ΤΗΛ. 2310589141 &143 3. Gal Weinstein Fire Tire, 2010 Κερί, μαλλί, πολυεστέρας, φελιζόλ, γραφίτης ύψος 350 εκ. Αποψη εγκατάστασης στην Galleria Riccardo Crespi, Μιλάνο Φωτογραφία: Delfino Sisto Legnani Παραχώρηση του καλλιτέχνη και της Galleria Riccardo Crespi, Μιλάνο 4. Γιώργης Γερόλυμπος Παραλία, Ομίχλη II, 2009 Εκτύπωση inkjet επικολλημένη σε d-bont, με κορνίζα 120 x 300 εκ. Παραχώρηση TinT Gallery, Θεσσαλονίκη NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 24

Ζωή δεν είναι μόνο õûíá η Οφθαλμολογία Η καθημερινότητα στην Κατοχή Μέρος ΙΙ: Κοινωνική ζωή και ψυχαγωγία Με την έναρξη της Κατοχής νέες συνθήκες και νέες καταστάσεις άρχισαν να διαμορφώνουν τη ζωή των Ελλήνων. Η καθημερινή ζωή συνεχιζόταν κάτω από τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις που επέβαλαν οι Αρχές της Κατοχής, αλλά ελάχιστα θύμιζε πλέον (ιδίως τα πρώτα χρόνια), την προπολεμική εποχή. Μέσα σε καθεστώς άγριας καταπίεσης και συνεχών περιορισμών της ελευθερίας των διακινήσεων, αλλά και των ιδεών και των ατομικών δικαιωμάτων, η ζωή ημέρα με την ημέρα παρουσίαζε αλλεπάλληλες ποιοτικές εκπτώσεις. Οπως ήταν φυσικό οι νέες συνθήκες (παντελής σχεδόν έλλειψη τροφίμων, τρομακτική αύξηση τιμών κ.ά.), που δημιούργησε η ξένη κατοχή στη χώρα, ανάγκασαν τους ανθρώπους να προσαρμοστούν και να οργανώσουν τη ζωή τους σε νέες βάσεις, που να ανταποκρίνονται στα καινούρια δεδομένα της καθημερινής τους ζωής. Και ενώ οι κάτοικοι της πρωτεύουσας, των μεγάλων αστικών κέντρων και της υπαίθρου ακολουθούσαν τους νέους ρυθμούς επιβίωσης και κοινωνικής συμπεριφοράς, η μεταφορά πλούτου σε ορσμένες ομάδες ατόμων, επέφερε μεγάλη αλλαγή στη δομή του κοινωνικού ιστού, η οποία έγινε γρήγορα εμφανής. Ετσι, ενώ ευρείες ομάδες αστών και μικροαστών (υπάλληλοι, καθηγητές, δικηγόροι κ.ά.), αφού εξάντλησαν όλα τα περιουσιακά τους αποθέματα (προκειμένου να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα αγαθά) άρχισαν να προλεταριοποιούνται, μια νέα τάξη ανθρώπων έκανε προκλητικά την είσοδό της, στην κοινωνική ιεραρχία και κυριάρχησε και αργότερα στην ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας. Οι σχεδόν αναγκαίες σχέσεις τους με τις Αρχές Κατοχής, τους ελληνικούς κυβερνητικούς κύκλους και τους αξιωματούχους των εχθρικών δυνάμεων, προσδιόριζαν τα δημόσια χαρακτηριστικά τους, και έδιναν μια απροσδόκητη ζωή στη νυχτερινή Αθήνα. Την ώρα που ψυχορραγούσαν άνθρωποι, πολλοί ήσαν αυτοί που έψαχναν τον καλύτερο τρόπο να σκοτώσουν την ανία τους και να διασκεδάσουν. Στα κεντρικά εστιατόρια, τα μπαρ και τα πολυτελή κέντρα διασκέδασης, η αφθονία, η ποιότητα και οι τιμές των ποτών και των φαγητών, αλλά και το κέφι και η ξεγνοιασά, δημιουργούσαν μια κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα, που δεν θύμιζε σε τίποτε την πείνα και τη δυστυχία ενός ολόκληρου λαού. Μάριος Κοκκώνης Χειρουργός Οφθαλμίατρος επικοινωνία: info@leximathia.gr Βέβαια ο τρόπος διασκέδασης της αναψυχής των απλών ανθρώπων διέφερε κατά πολύ από αυτόν των «νεόπλουτων». Το θέατρο και ο κινηματογράφος, οι συγκεντρώσεις στα σπίτια, οι εκδρομές, αλλά και τα μπάνια τους θερινούς μήνες αποτελούσαν τις συνήθεις μορφές διασκέδασής τους. Μεγάλο αριθμό νέων συγκέντρωναν επίσης και τα κυριακάτικα μουσικά πρωινά, κυρίως όμως τα διάφορα «πάρτυ», τα οποία είχαν γίνει πολύ της μόδας, αφού δεν απαιτούσαν ιδιαίτερη προετοιμασία ή μεγάλη οικονομική επιβάρυνση. Το Θέατρο Παρόλη την πείνα, την καταπίεση και τον καθημερινό αγώνα για την επιβίωση, η καλλιτεχνική δραστηριότητα συνεχίστηκε αμείωτη στην κατοχική Αθήνα. Οι χώροι ψυχαγωγίας και κυρίως τα θέατρα, παρά τις διαφορετικές συνθήκες και τα νέα δεδομένα που δημιουργούσε η κατοχή της χώρας, εξακολουθούσαν να λειτουργούν κανονικά, με τον αριθμό μάλιστα των θιάσων να παρουσιάζει σημαντική αύξηση. Οι Αρχές Κατοχής γνωρίζοντας ότι ο κόσμος του θεάματος αποτελούσε πάντα ένα άριστο μέσο έκφρασης και μεταφοράς ιδεών και μηνυμάτων στον λαό, άσκησαν αυστηρή λογοκρισία στο Θέατρο, απαγορεύοντας καταρχήν το ανέβασμα έργων Αγγλων συγγραφέων (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων έργων του Μπέρναρ Σω), επιτρέποντας μόνο το ανέβασμα μικρού αριθμού έργων του γαλλικού ρεπερτορίου (προφανώς λόγω της φιλογερμανικής κυβέρνησης του Βιού). Οι παραστάσεις ήσαν συνήθως, λόγω περιορισμούς των ωρών κυκλοφορίας, απογευματινές (3,5-6 μ.μ.), έτσι ώστε να δίνεται η ευχέρεια στους θεατές να επιστρέψουν στα σπίτια τους με τα μέσα μαζικής μεταφοράς (όταν αυτά κυκλοφορούσαν), ενώ οι ηθοποιοί, που ήσαν υποχρεωμένοι να αποχωρούν αργότερα, γύριζαν πολλές φορές σπίτια τους με τα πόδια. Τις Κυριακές δίνονταν σε όλα τα θέατρα και πρωινές παραστάσεις. Εκτός των δύο κρατικών θεάτρων (του Εθνικού και του Κρατικού Θεάτρου Θεσσαλονίκης), που αποτελούσαν τους εκφραστές της κλασικής θεατρικής αντίληψης και του Θεάτρου Τέχνης (που ιδρύθηκε το 1942) και αποτελούσε τον εκφραστή της νέας θεατρικής ευαισθησίας και της νέας ευρωπαϊκής γραμμής, σπουδαία έργα παρουσίασαν και αξιόλογοι «προσωποπαγείς» θίασοι δημοφιλών πρωταγωνιστών (της «Κατερίνας», των «τεσσάρων» Μανωλίδου, Βεάκη - Παππά - Δενδραμή κ.ά.). Η παρτιτούρα του γνωστού τραγουδιού «Αθήνα και πάλι Αθήνα», το οποίο τραγουδούσε η Σοφία Βέμπο στο θέατρο «Μοντιάλ», όταν συνελήφθη από τους Ιταλούς, επειδή είχε τον στίχο που έλεγε «όλη η γλυκιά μας Ελλάδα». NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 25

Ζωή δεν είναι μόνο õûíáη Οφθαλμολογία «Ακρόπολις», 20-9-1943. «...Απαγορεύονται αδιακρίτως τα πάρτυ...» «Ακρόπολις», 1-10-1941. Ευχετήριο καρτποστάλ για το 1942 (ελπίδα ή ειρωνία!). Διαφημιστική καταχώρηση στις εφημερίδες (1943) τριών γερμανικών ταινιών, στους κινηματογράφους «Παλλάς», «Ορφεύς», «Τιτάνια» και «Ρεξ», της μεγάλης εταιρείας UFA. Μικρό πρόγραμμα του θερινού σινεμά της οδού Πατησίων «Λίντο», σε τρεις γλώσσες. Από τα πολλά αξιόλογα έργα που παρουσιάστηκαν από τους θιάσους αυτούς, αξίζει να αναφερθούμε στην παράσταση του θεάτρου Αθηνών «Το δίλλημα του Γιατρού» του Μπέρναρ Σω, που υπήρξε προσωπική επιτυχία της μεγάλης Ελληνίδας ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη, η δολοφονία της οποίας, κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, συγκλόνισε την ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη και αποτελούσε για τα επόμενα μετακατοχικά χρόνια αντικείμενο διαμάχης και ανταλλαγής κατηγοριών, μεταξύ της νικήτριας «εθνικοφρόνου» και της ηττημένης «αριστεράς» παράταξης. Η θεατρική Λογοκρισία Το σημαντικότερο εμπόδιο στη λειτουργία των διάφορων θεατρικών σχημάτων της Κατοχής, ήταν η τριπλή λογοκρισία (ελληνική, γερμανική και ιταλική), που είχαν επιβάλει οι κατοχικές κυβερνήσεις (εφαρμόζοντας τον αντίστοιχο μεταξικό νόμο) και οι Γερμανοί και Ιταλοί κατακτητές. Οι Αρχές Κατοχής γνωρίζοντας ότι ο κόσμος του θεάματος αποτελούσε πάντα ένα άριστο μέσο έκφρασης και μεταφοράς ιδεών και μηνυμάτων στον λαό, άσκησαν αυστηρή λογοκρισία στο Θέατρο, απαγορεύοντας καταρχήν το ανέβασμα έργων Αγγλων συγγραφέων (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων έργων του Μπέρναρ Σω), επιτρέποντας μόνο το ανέβασμα μικρού αριθμού έργων του γαλλικού ρεπερτορίου (προφανώς λόγω της φιλογερμανικής κυβέρνησης του Βιού). Η λογοκρισία ήταν εξαιρετικά αυστηρή. Απαγορεύονταν π.χ. η αναφορά των λέξεων Αγγλία, Αμερκή, πείνα, έλλειψη τροφίμων, ως και η χρήση σκηνικών με απεικονίσεις βουνών, γιατί θύμιζαν την αντίσταση των ανταρτών στα βουνά και προκαλούσαν θύελλα ενθουσιασμού στο κοινό. Μεταξύ άλλων απαγορευόταν επίσης, για ευνόητους λόγους, «να εκτελούνται κρητικές μαντινάδες, οποιουδήποτε περιεχομένου...». Τη μεγάλη μάχη απέναντι στη λογοκρισία έδινε κυρίως, η επιθεώρηση. Σπαρταριστά επεισόδια από τη διαρκή διαμάχη (το διαρκές «κρυφτούλι») μεταξύ επιθεωρησιογράφων και της τριάδας των λογοκριτών (σημειωτέον ότι η ελληνική λογοκρισία ήταν η χειρότερη και αυστηρότερη από τις τρεις), περιγράφει, με το χαρακτηριστικό του χιούμορ, ο συγγραφέας και ευθυμογράφος Παναγ. Παπαδούκας. «...Σε ένα επιθεωρησιακό σκετς υπήρχε μια οικογένεια της οποίας η κόρη είχε το όνομα Ελευθερίτσα. Σε ορισμένες στιγμές λοιπόν, ο πατέρας την καλούσε με δυναμή φωνή. Ελευθερίααααα! Θύελλα χειροκροτημάτων στην πλατεία, στο άκουσμα της λέξης. Και σε άλλη σκηνή ο ίδιος: Τι έγινε σήμερα αυτή η Ελευθερία; Πολύ αργεί! Και απαντούσε η γυναίκα του. Καλά μην κάνεις έτσι! Οπου νάναι έρχεται!!...» Ο Κινηματογράφος Μετά το θέατρο, ο κινηματογράφος αποτελούσες για τους Αθηναίους την κύρια πηγή ψυχαγωγίας, αλλά και το μέσο για να ξεχάσουν την πείνα, τη δυστυχία και τις ανυπέρβλητες δυσκολίες στα μαύρα χρόνια της Κατοχής. Οι ταινίες που προβλήθηκαν στους αθηναϊκούς κινηματογράφους, τον χειμώνα 1942-43, ήσαν κατά 85% ιταλικής και γερμανικής παραγωγής. Ακολουθούσαν οι γαλλικές, ενώ οι αγγλικές ταινίες ήσαν εντελώς απαγορευμένες. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής γυρίστηκαν και δύο αξιόλογες ελληνικές ταινίες, οι οποίες θεωρήθηκαν σταθμός για τη μετέπειτα εξέλιξη του ελληνικού κινηματογράφου και οι οποίες γνώρισαν πρωτοφανή εισπρακτική επιτυχία. Ηταν οι ταινίες «Η φωνή της καρδιάς» της Φίνος Φιλμ, με τον Αιμίλιο Βεάκη και πλειάδα γνωστών ηθοποιών, όπως ο Χορν, ο Κωνσταντάρας κ.ά. και τα «Χειροκροτήματα» του Γ. Τζαβέλα με τον Δημήτρη Χορν και τον αξέχαστο Αττίκ, η οποία ήταν και το «κύκνειο άσμα» του ιδιόρρυθμού αυτού καλλιτέχη. Ετσι λοιπόν, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ενώ οι πλούσιοι, οι μαυραγορίτες και οι συνεργάτες των κατακτητών σύχναζαν, προκειμένου να διασκεδάσουν, στα καμπαρέ, στις κοσμικές ταβέρνες και στα κέντρα διασκέδασης της εποχής, για τους πολλούς, τους απλούς πολίτες το θέατρο και ο κινηματογράφος ήταν το μεγάλο, το «μαγικό θέαμα», στο οποίο κατέφευγαν, για να απολαύσουν δύο ώρες γεμάτες όνειρο, γέλιο, κλάμα, έρωτα και λαμπερή ζωή. Απόσπασμα από του βιβλίο του Μάριου Κοκκώνη «Η καθημερινότητα της Κατοχής», Τόμος 3. Εκδόσεις «Συλλογές», Σολωμού 29, Αθήνα, τηλ.: 210-38.40.187 26 NEEΣ OΦΘAΛMOXEIPOYPΓIKEΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ