ΗΛΙΟΣ Ήλιος πηγή ενέργειας αλλά και ζωής, αφού χωρίς την ύπαρξη του δεν θα µπορούσε να αναπτυχθεί κανένας ζωντανός οργανισµός πάνω στον πλανήτη. Στον Ήλιο, το πυρακτωµένο άστρο που αποτελεί το κέντρο του ηλιακού συστήµατος οφείλεται η εµφάνιση και η εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη Γη. Καθοριστικό ρόλο παίζει η απόσταση της Γης από τον Ήλιο (κατά µέσο όρο 150 εκατοµµύρια χιλιοµέτρα). Αν η Γη κινείτο σε τροχιές παραπλήσιες του Aρη ή της Αφροδίτης (δηλαδή πιο µακριά ή πιο κοντά από τον Ήλιο αντίστοιχα), η ζωή δεν θα είχε εµφανιστεί. Πριν λίγα χρόνια, όλοι αποδεχόµασταν ότι το φωτεινό αστέρι της ηµέρας, µε το φως του και τη ζέστη του, ήταν µόνον πηγή ζωής, για τη γη µας. Χωρίς τον ήλιο, δε θα υπήρχαν βλάστηση, ζωικό βασίλειο. Οι ακτίνες του βοηθούν, στην οµαλή ανάπτυξη του ανθρώπινου οργανισµού και στην αντιµετώπιση πολλών ασθενειών Η χώρα µας φηµίζεται για τις πανέµορφες παραλίες και το λαµπερό της Μεσογειακό ήλιο. Η ηλιοφάνεια στην Ελλάδα διαρκεί τις περισσότερες µέρες του χρόνου, ενώ σε πολλά µέρη της πατρίδας µας η ετήσια ηλιοφάνεια φτάνει µέχρι και τις 3000 ώρες. Παρόλο που ο ήλιος είναι απαραίτητος για : Τη σωµατική και συναισθηµατική µας σταθερότητα, Παραγωγή θερµότητας (αποτέλεσµα της υπέρυθρης ακτινοβολίας) Σύνθεση βιταµίνης D στο δέρµα (αποτέλεσµα της UVB ακτινοβολίας - αρκεί ένα 10λεπτο την ηµέρα) Φωτοσύνθεση των φυτών, παραµένει ένας φίλος τον οποίο δεν θα πρέπει να επισκεφτόµαστε υπερβολικά συχνά, εάν δεν θέλουµε να αντιµετωπίσουµε αργότερα τις καταστρεπτικές συνέπειές του. Ο ήλιος δηµιούργησε τη ζωή και είναι απαραίτητος για τη διατήρησή της, αλλά µπορεί και να την βλάψει, όπως εκφράζεται συµβολικά στο µύθο του αίδαλου και του Ίκαρου µε την πτώση του τελευταίου όταν πλησίασε "περισσότερο από όσο επιτρεπόταν" τον Ήλιο. ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Ο ήλιος είναι ένας αληθινός σταθµός παραγωγής ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας. Παράγει ένα ευρύ φάσµα, από την κοσµική ακτινοβολία µέχρι τα ραδιο-ηλεκτρικά κύµατα. "ΦΙΛΤΡΑΡΙΣΜΑ" ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ Το ηλιακό φως φιλτράρεται καθώς περνά µέσα από την ατµόσφαιρα (από το όζον, τα σωµατίδια της σκόνης, τον καπνό, τους υδρατµούς), ενώ ταυτόχρονα εµποδίζεται και η διέλευση των επικίνδυνων µηκών κύµατος
(κοσµική ακτινοβολία, ακτίνες γάµα, ακτίνες Χ και ακτινοβολία UVC). Η εναποµείνασα ακτινοβολία διεισδύει στο δέρµα, όπου και προκαλεί διάφορα βιολογικά και µεταβολικά αποτελέσµατα. Από το σύνολο της ηλιακής ενέργειας που φτάνει στην επιδερµίδα, µόνο το 10% αποτελείται από UV ακτινοβολία, αλλά τα βραχέα αυτά µήκη κύµατος είναι πολύ ενεργητικά και πολύ δραστικά από βιολογικής άποψης. Ο ήλιος εκπέµπει πολλούς τύπους ακτινοβολίας αλλά η ακτινοβολία που φτάνει στην επιφάνεια της Γης και αφορά το δέρµα, συνίσταται από ηλεκτροµαγνητική ενέργεια µε µήκος κύµατος µεταξύ 290 nm και 3000 nm. Το κοµµάτι αυτό της ηλιακής ακτινοβολίας, διακρίνεται σε 3 τµήµατα ("µπάντες"): το ορατό φως (µε τα γνωστά χρώµατα που ξεχωρίζουν στο ουράνιο τόξο ή σ' ένα πρίσµα), την αόρατη υπεριώδη ακτινοβολία (UltaViolet = UV) που βρίσκεται κάτω από το Ιώδες χρώµα και την επίσης αόρατη υπέρυθρη ακτινοβολία που βρίσκεται πάνω από το Ερυθρό χρώµα (InfaRed = IR). 1
ΥΠΕΡΙΩ ΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ UltraViolet (UV) ΟΡΑΤΟ ΦΩΣ ΥΠΕΡΥΘΡΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ UVC UVB UVA InfaRed (IR) Μήκος Kύµατος 200-290 -320-400 - 760 290 320 400 760-3000 Το ορατό φως και η υπέρυθρη ακτινοβολία είναι σχετικά αθώες για το δέρµα (αν και µπορούν να προκαλέσουν αύξηση της θερµοκρασίας, και ηλίαση σε υπερβολική έκθεση καθώς και ξήρανση του δέρµατος και σπανιότερα φωτοευαισθησία). Η υπεριώδης ακτινοβολία (UV) είναι η περισσότερο βλαπτική στο δέρµα και διακρίνεται σε 3 µικρότερα τµήµατα, UVA - UVB - UVC. 1. UVA µε µήκος κύµατος 400-320 nanometers (nm) Η UVA (320-400 nm) είναι η µεγαλύτερη πηγή ηλιακής ακτινοβολίας στην επιφάνεια της γης και διεισδύει κάτω από τις επιφανειακές στοιβάδες του δέρµατος 2. UVB (320-290 nm) Η UVB (280-320 nm) φτάνει σε µικρότερα ποσά λόγω της απορρόφησης µεγάλου µέρους της από τη στοιβάδα του όζοντος. Και πάλι όµως αρκεί για να προκαλέσει ζηµιά. 3. UVC (290-200 nm) Η UVC (190-280 nm) είναι εξαιρετικά βλαβερή για το δέρµα, αλλά απορροφάται τελείως από το όζον της στρατόσφαιρας και έτσι δεν φτάνει στην επιφάνεια της γης. Από τις ορατές και αόρατες ακτινοβολίες που εκπέµπει ο ήλιος, οι αόρατες υπεριώδεις (UVA & UVB), φτάνουν στην επιφάνεια της γης και προκαλούν τα πιο πολλά προβλήµατα. Η υπεριώδης ακτινοβολία διεισδύει στο δέρµα και τους οφθαλµούς και συχετίζεται µε την εµφάνιση σοβαρών νοσηµάτων, όπως ο καρκίνος του δέρµατος και ο καταρράκτης. εν υπάρχει "ασφαλής" υπεριώδης ακτινοβολία. 2
UVA - UVB ακτινοβολία ΜΕΡΙΚΕΣ ΙΑΦΟΡΕΣ Οι εξωτερικές στοιβάδες του δέρµατος, λαµβάνουν περίπου 18 φορές πιο πολύ ενέργεια από την UVA παρά από την UVB.o Η UVA παίζει δραστικότερο ρόλο στη διατήρηση του µαυρίσµατος. Η UVA όµως είναι 1000 φορές λιγότερο ερυθηµατογόνος από την UVB.oΑν και οι δύο έχουν την µεγαλύτερη ένταση το µεσηµέρι, µεγάλο µέρος της UVA "εκτείνεται" και στις πρωινές και στις απογευµατινές ώρες. Ενώ το 72% της ετήσιας δόσης UVB λαµβάνεται κατά το καλοκαίρι και το 28% λαµβάνεται κατά τον υπόλοιπο χρόνο, µόνο το 48% της ετήσιας δόσης UVA λαµβάνεται κατά το καλοκαίρι και το 52% κατά τον υπόλοιπο χρόνο.oη UVA (σε αντίθεση µε την UVB), δεν φιλτράρεται από τα τζάµια των παραθύρων. Η UVA είναι σχετικά ανεπηρέαστη από το υψόµετρο και τις ατµοσφαιρικές συνθήκες. Η UVA διεισδύει κι αυτή στο δέρµα, φτάνοντας σε βάθος όπου πολλές διαδικασίες φωτογήρανσης λαµβάνουν χώραν.. Η Υπεριώδης Ακτινοβολία που φτάνει στην επιφάνεια της γης εξαρτάται από: 3
Το ηλιακό ύψος : Όσο ψηλότερα είναι ο ήλιος στον ουρανό, τόσο µεγαλύτερα τα επίπεδα της υπεριώδους ακτινοβολίας. Το µεσηµέρι λοιπόν παρουσιάζεται η µέγιστη υπεριώδης ακτινοβολία. Τα επίπεδα της υπεριώδους ακτινοβολίας εξαρτώνται επίσης ελάχιστα από την δραστηριότητα των ηλιακών κηλίδων. Το γεωγραφικό πλάτος : Όσο πιο κοντά στον Ισηµερινό, τόσο µεγαλύτερα τα επίπεδα της υπεριώδους ακτινοβολίας. Την εποχή του χρόνου: Το καλοκαίρι η απόσταση γης ήλιου είναι η µικρότερη, οπότε η υπεριώδης ακτινοβολία αυξηµένη. Υψόµετρο : Όσο µεγαλύτερο το υψόµετρο ενός τόπου, τόσο µικρότερο το πάχος της ατµόσφαιρας µε αποτέλεσµα να απορροφά λιγότερη υπεριώδη ακτινοβολία. Για κάθε 1000 µέτρα υψοµετρική αύξηση, η υπεριώδης ακτινοβολία αυξάνεται περίπου 10% µε 12%. Συννεφιά : Όταν δεν υπάρχουν σύννεφα, η υπεριώδης ακτινοβολία είναι περισσότερη, όµως και όταν υπάρχουν σύννεφα, τα επίπεδα της υπεριώδους ακτινοβολίας µπορεί να είναι πολύ ψηλά η σκέδαση από τα σύννεφα καθώς και η ανάκλαση µπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα της υπεριώδους ακτινοβολίας. Όζον : Το όζον της ατµόσφαιρας απορροφά την υπεριώδη ακτινοβολία. Τα επίπεδα του όζοντος µεταβάλλονται ανάλογα µε την εποχή ακόµα και κατά τη διάρκεια της ηµέρας. Ανακλάσεις : ιαφορετικές επιφάνειες ανακλούν και σκεδάζουν διαφορετικά την υπεριώδη ακτινοβολία. Για παράδειγµα: Το φρέσκο χιόνι ανακλά σε µεγάλο βαθµό (περίπου 80%) την υπεριώδη ακτινοβολία. Η στεγνή άµµος ανακλά περίπου 4
25%. Η παραµονή σε σκιά όµως µπορεί να µειώσει την υπεριώδη ακτινοβολία και κατά 50%. Το πράσινο γρασίδι ανακλά περίπου 3%. Η επιφάνεια της θάλασσας ανακλά περίπου 25%. Πάντως σε βάθος µισού µέτρου από την επιφάνεια του νερού, η ένταση της υπεριώδους είναι 40% της έντασης στην επιφάνειά του. Παραδείγµατα: Η ένταση της UVB είναι µεγαλύτερη το µεσηµέρι από το πρωί ή το απόγευµα, µεγαλύτερη το καλοκαίρι απ' ότι τον χειµώνα Μεγαλύτερη στον Ισηµερινό απ' ότι στην Ευρώπη Σε υψόµετρο 1500 µ. η ένταση της UV αυξάνει κατά 20%! Το γρασίδι αντανακλά µόνο το 3%, το νερό της θάλασσας 5%, η άµµος 17% και το χιόνι 85%!! Τα σύννεφα απορροφούν το 30-80% της ακτινοβολίας (ανάλογα µε το ύψος που βρίσκονται, την πυκνότητα κλπ), ΟΧΙ ΟΜΩΣ ΟΛΗ την ακτινοβολία. Όταν ο ήλιος γίνεται εχθρός µας... Ο ήλιος αποτελεί αστείρευτη πηγή ενέργειας και ζωής. Εν τούτοις η ηλιακή ακτινοβολία εκτός από τα ανεκτίµητα οφέλη της µπορεί να προκαλέσει σηµαντικές βλάβες στην ανθρώπινη υγεία όταν άσκοπα και αλόγιστα εκτιθέµεθα σε αυτή. Το καλοκαίρι και η µαγεία της καλοκαιρινής θάλασσας µάς παρασύρουν για ζωή έξω από τους τοίχους 5
των δωµατίων µας, µε συνέπεια να αυξάνεται σηµαντικά ο κίνδυνος εµφάνισης βλαβών στον οργανισµό µας. Είναι γεγονός ότι στην εποχή µας το µαύρισµα του δέρµατος έχει συνδυαστεί µε την οµορφιά και µε µια περισσότερο υγιή εµφάνιση του σώµατος. Στην πραγµατικότητα, όµως, το µαύρισµα που προκαλείται, είτε από τον ήλιο, είτε µε τεχνητά µέσα, δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για βλάβες του δέρµατος που περιλαµβάνουν την πρόωρη γήρανσή του και την εκδήλωση διαφόρων µορφών καρκίνου. υσµενείς επιπτώσεις του ήλιου στο δέρµα Ο ήλιος είναι απαραίτητος τόσο για την ζωή στη γη (φωτοσύνθεση, παροχή θερµότητας κλπ) όσο και για τον άνθρωπο και το δέρµα του ειδικότερα (σύνθεση βιταµίνης D, σταδιακό προστατευτικό και ελαφρό µαύρισµα, µικροβιοκτόνος δράση, θεραπευτική δράση σε νοσήµατα όπως η ψωρίαση, η ακµή, η ατοπική δερµατίτιδα κλπ). Μοιάζει ωστόσο µε νόµισµα δυο όψεων: Την ωφέλιµη / ζωογόνο όψη Την επιβλαβή / ζωοφθόρο όψη ανάλογα µε τον χρόνο έκθεσης βραχυπρόθεσµα ή µακροπρόθεσµα. Οι δυσµενείς επιπτώσεις του ήλιου στο ανθρώπινο δέρµα περιλαµβάνουν: 1) Το ηλιακό έγκαυµα: είναι η συχνότερη και πιο γνωστή βλάβη, προκαλείται από παρατεταµένη έκθεση σε έντονο ηλιακό φως και οφείλεται κυρίως στην UVB ακτινοβολία. Εµφανίζεται µέσα σε 2-6 ώρες και τα συµπτώµατα (κοκκινίλα, πρήξιµο, φουσκάλες και πόνος) κορυφώνονται µέσα στο πρώτο 24ωρο. Κατά την αποχώρηση του ηλιακού εγκαύµατος σε µερικές µέρες, παρατηρείται ένα χαρακτηριστικό ξεφλούδισµα και µαύρισµα. Η αντιµετώπισή του είναι συµπτωµατική (δροσερά λουτρά, ανακουφιστικές ειδικές λοσιόν, παυσίπονα). Κάποιες φορές χρειάζεται να αντιµετωπιστεί από ειδικό ερµατολόγο. 2) Τις φωτοτοξικές και τις φωτοαλλεργικές αντιδράσεις, που για να προκληθούν χρειάζονται εκτός από την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία και την παρουσία κάποιας ουσίας που εφαρµόζεται τοπικά στο δέρµα η λαµβάνεται συστηµατικά. Οι αντιδράσεις αυτές µπορεί να εµφανίζονται άµεσα ή να αργούν να αναπτυχθούν. Επίσης, µπορεί να εντοπίζονται ακόµα και σε µη εκτεθειµένα στον ήλιο σηµεία του σώµατος και η 6
συσχέτιση µε την υπεύθυνη ουσία δεν είναι πάντα εύκολη. Ουσίες και φάρµακα που µπορεί να προκαλέσουν τέτοιου τύπου αντιδράσεις περιλαµβάνουν φυτά και αρωµατικά έλαια (άνηθο, µάραθο, γλυκάνισο, καρότο, σέλινο, λάχανο, λεµόνι, περγαµότο, κ.λ.π.), προϊόντα της πίσσας, φάρµακα (όπως αντιβιοτικά, αντιφλεγµονώδη, ψυχοφάρµακα, τοπικά αναισθητικά και αντι-ισταµινικά κλπ), βαφές, ρουζ, ουσίες σε σαπούνια, σαµπουάν, αποσµητικά, after-shave, αντι-ηλιακά µε χηµικά φίλτρα, καθώς και κάποια συστατικά κρεµών και αλοιφών κλπ. Η αντιµετώπιση των αντιδράσεων αυτών, εκτός από τα ανακουφιστικά µέτρα και την αποµάκρυνση της υπεύθυνης ουσίας, χρειάζεται και την συνδροµή του ειδικού ερµατολόγου. 3) Αλλες παθήσεις όπως το πολύµορφο εκ φωτός ερύθηµα, η ηλιακή κνίδωση, οι πορφυρίες και η πελλάγρα καθώς και ο καταρράκτης στα µάτια. 4) Επιδείνωση δερµατοπαθειών που προϋπάρχουν, όπως Ερυθηµατώδης λύκος, Έρπης απλός, Μέλασµα κ.α. 5) Φωτογήρανση: Η µακροχρόνια έκθεση στον ήλιο έχει αθροιστική δράση. Το δέρµα δηλαδή "µαζεύει" ώρες και χρόνια ηλιοέκθεσης και αυτό έχει σαν αποτέλεσµα σταδιακά αλλά σταθερά την επιτάχυνση της γήρανσης του δέρµατος, µε συνέπεια διαταραχές και υποβάθµιση των ανατοµικών του στοιχείων (κερατινοκύτταρα, ελαστικές και κολλαγόνους ίνες, αγγεία κλπ). Υπεύθυνες είναι κυρίως οι ακτίνες UVA και τα αποτελέσµατα της διαδικασίας αυτής γίνονται αργά αλλά σταθερά φανερά: ρυτίδες, άγριο και χαλαρό δέρµα, ακτινικές εφηλίδες (κηλίδες), ευρυαγγείες, προκαρκινωµατώδεις βλάβες του δέρµατος (ακτινικές υπερκερατώσεις) κ.α. Για να γίνει κατανοητή η επιτάχυνση της γήρανσης, αρκεί να φέρουµε στο µυαλό µας µία ηλικιωµένη αγρότισσα, που τα εκτεθειµένα στον ήλιο µέρη (πρόσωπο, χέρια και V τραχήλου) έχουν "γεράσει" εντονότατα ενώ το υπόλοιπο δέρµα της φαίνεται ότι έχει πολύ µικρότερη ηλικία! 6) ερµατικός καρκίνος: Η υπεριώδης ακτινοβολία µπορούµε να πούµε ότι είναι ένα "πανταχού παρόν καρκινογόνο" (προκαλεί παραγωγή βλαπτικών ελεύθερων ριζών στο δέρµα και διαταραχές στο DNA και τα γονίδια καθώς και ανοσοκαταστολή δηλαδή πτώση της άµυνας του οργανισµού). Η φωτογήρανση εκτός από την αισθητική σηµασία της, έχει και σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του δέρµατος, διότι σηµαίνει και µεγαλύτερη συχνότητα δερµατικών καρκίνων όπως είναι τα επιθηλιώµατα. Για το κακόηθες µελάνωµα (που είναι από τους καρκίνους µε την χειρότερη πρόγνωση εάν δεν διαγνωστεί έγκαιρα), φαίνεται 7
ειδικότερα ότι προδιαθέτει η αθροιστική έκθεση στον ήλιο και τα ηλιακά εγκαύµατα κυρίως κατά την νηπιακή και παιδική ηλικία. Ατοµα "υψηλού κινδύνου" να εµφανίσουν κακόηθες µελάνωµα είναι επίσης όσοι έχουν πολλούς ή ασυνήθιστους / µεγάλους µελαγχρωµατικούς σπίλους ("ελιές") στο σώµα τους, φωτότυπο 1 ή 2 ή κάποιος συγγενής τους έχει εµφανίσει µελάνωµα. Σηµείωση Σηµαντικό ρόλο στις επιπτώσεις από την έκθεση στον ήλιο, τόσο τις βραχυπρόθεσµες (πχ ηλιακό έγκαυµα) όσο και τις µακροπρόθεσµες (φωτογήρανση - δερµατικός καρκίνος) παίζει το επάγγελµα και οι συνήθειες. Όσοι ασκούν επαγγέλµατα ή ασχολούνται µε σπορ που συνεπάγονται µακροχρόνια έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, όπως οι αγρότες και οι ναυτικοί έχουν όπως είναι προφανές επιπλέον λόγους να προφυλάσσονται από την ηλιακή ακτινοβολία, ειδικά στην χώρα µας που ανήκει όπως είναι γνωστό στις πολύ ηλιόλουστες χώρες. Ο όρος "ηλιοθεραπεία" περιγράφει περισσότερο "µόδα" και είναι παραπλανητικός, αφού το σταδιακά και ελαφρά µαυρισµένο δέρµα πέρα από το ότι είναι υγιέστερο, είναι και πιο "in" από το ηλιοκαµένο ή φωτογηρασµένο δέρµα. Τι είναι ο καρκίνος του έρµατος; Μια ορισµένη ποσότητα ηλιακού φωτός, µάς είναι απαραίτητη για να διατηρούµε τη σωµατική µας υγεία και για να µας προσφέρει ζωτικότητα. H παρατεταµένη έκθεση στον ήλιο προκαλεί βλάβες στο δέρµα και πρέπει να αποφεύγεται. Όσο περισσότερο εκθέτουµε το δέρµα µας στον ήλιο κατά τη διάρκεια της ζωής µας, τόσο µεγαλύτερος είναι και ο κίνδυνος να αναπτύξουµε καρκίνο του δέρµατος. Ο καρκίνος του δέρµατος είναι µία νόσος στην οποία καρκινικά (κακοήθη) κύτταρα ανευρίσκονται στις εξωτερικές στοιβάδες του δέρµατος. Τύποι καρκίνου του δέρµατος: Βασικοκυτταρικό καρκίνωµα (επιθηλίωµα) Ακανθοκυτταρικό καρκίνωµα (κακοήθεις όγκοι του δέρµατος που, όµως, εντοπίζονται µόνο σε αυτό και, συνήθως, δε µεθίστανται σε άλλα όργανα του οργανισµού) 8
Κακόηθες µελάνωµα (ο χειρότερος τύπος από τους καρκίνους του δέρµατος καθώς συνοδεύεται µε εξαιρετικά ψηλά ποσοστά θνησιµότητας) Το Μελάνωµα είναι ένας τύπος καρκίνου που αρχίζει από τα µελανοκύτταρα. εν είναι τόσο συχνός όσο οι προηγούµενοι τύποι, αλλά είναι πολύ σοβαρότερος. Εµφανίζεται συχνότερα στο πρόσωπο, στο άνω και µέσο τµήµα της ράχης και στις κνήµες, σε µέρη, δηλαδή, που εκτίθενται στο ηλιακό φως. Αλλα είδη καρκίνου που µπορεί να προσβάλλουν το δέρµα είναι το Τ- λέµφωµα και το Σάρκωµα Kaposi. Ο καρκίνος του δέρµατος αποτελεί το 30% όλων των καρκινωµάτων του ανθρωπίνου σώµατος και κατά 90% εντοπίζεται στα ακάλυπτα από τα ενδύµατά µας µέρη και κυρίως στο πρόσωπο (75-85%). Σηµαντικότερη αιτία πρόκλησής των δερµατικών καρκίνων είναι η υπεριώδης ακτινοβολία που εκπέµπεται από τον ήλιο και τις τεχνητές λάµπες µαυρίσµατος. Η υπεριώδης ακτινοβολία επαυξάνει την δράση των ακτινών Β, οι οποίες µε τη σειρά τους επιδρούν στο DNA, που βρίσκεται στους πυρήνες των κυττάρων του δέρµατος και προκαλούν µεταλλάξεις οδηγώντας στην καρκινογένεση. Μάλιστα η βλαστική επίδραση των υπεριωδών ακτινών στο ανθρώπινο δέρµα είναι αθροιστική. ηλαδή η δράση τους δεν γίνεται εµφανής αµέσως µετά την έκθεση στον ήλιο, αλλά κάθε χρονικό διάστηµα "ηλιοθεραπείας" αθροίζεται στον προηγούµενο. Τα άτοµα που έχουν πάθει σοβαρά καψίµατα στον ήλιο που στην ουσία ισοδυναµούν µε εγκαύµατα, διατρέχουν µεγαλύτερο κίνδυνο να εκδηλώσουν καρκίνο του δέρµατος και ιδιαίτερα µελάνωµα. Ο δερµατικός καρκίνος είναι ιδιαίτερα συχνός σε ανοιχτόχρωµα άτοµα που έχουν εκτεθεί πολύ στην ηλιακή ακτινοβολία. Μπορεί να εµφανιστεί σε οποιοδήποτε σηµείο, αλλά είναι συχνότερος στις εκτεθειµένες στον ήλιο περιοχές, όπως το πρόσωπο, ο λαιµός, τα κάτω χείλη και τα χέρια. Η εµφάνισή του, µπορεί να είναι διαφορετική κάθε φορά. Η συνηθέστερη αρχική εµφάνιση, είναι η εµφάνιση ενός µικρού "σπυριού" ή µιας πληγής που δεν επουλώνεται. Αλλες φορές υπάρχει ένα µικρό ογκίδιο, λείο, 9
γυαλιστερό χρώµατος κόκκινου ή κοκκινο-καφέ και άλλοτε µια επίπεδη κόκκινη κηλίδα µε "άγρια", γεµάτη λέπι επιφάνεια. Στον δερµατολόγο Όπως συµβαίνει και µε όλους τους καρκίνους, όσο πιο γρήγορα τίθεται η διάγνωση, τόσο πιο εύκολη είναι η θεραπεία. Η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του δέρµατος έχει πολύ µεγάλη σηµασία για την ίαση του ασθενούς και αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για το µελάνωµα. Η προσεκτική παρατήρηση από το ίδιο το άτοµο οποιασδήποτε αλλαγής στο δέρµα είναι χρήσιµη. Η αυτοεξέταση συστήνεται για να επισηµαίνονται αλλαγές στον αριθµό, µέγεθος, σχήµα και χρώµα σηµείων του δέρµατος ιδιαίτερα στις ελιές (σπίλους) ή φακίδες. Βέβαια, ο πιο κατάλληλος τρόπος για να γίνεται η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του δέρµατος, είναι η εξέταση από ένα δερµατολόγο. Οι δερµατολόγοι µπορούν ν' ανιχνεύσουν έγκαιρα τα µελανώµατα, που είναι από τους πιο άσχηµους καρκίνους, στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους. Πολλές φορές ο γιατρός θα χρειαστεί να πάρει ένα κοµµατάκι από τη βλάβη για να εξεταστεί στο µικροσκόπιο. Αυτό λέγεται βιοψία και µερικές φορές γίνεται και στο γραφείο του γιατρού. Αν αντιληφθείτε οποιαδήποτε αλλαγή στο σχήµα, το µέγεθος, ή το χρώµα τους, ή αν παρατηρήσετε κάποια ασυνήθιστη αιµορραγία συµβουλευτείτε αµέσως το γιατρό σας. Θεραπεία καρκίνων του δέρµατος Οι περισσότεροι δερµατικοί καρκίνοι είναι ιάσιµοι. Η πρόγνωση (δηλ. η πιθανότητα ίασης) και η µέθοδος της θεραπείας εξαρτώνται από το είδος του καρκίνου, το χρόνο που έχει περάσει από την εµφάνισή του και από την εξάπλωσή του. Θεραπείες υπάρχουν για όλα τα είδη καρκίνου. Η χειρουργική αφαίρεση είναι ο πιο συχνά εφαρµοζόµενος τρόπος θεραπείας. Ο γιατρός µπορεί επίσης να αφαιρέσει τη βλάβη χρησιµοποιώντας µια από τις ακόλουθες µεθόδους: 10
Απόξεση και διαθερµοπηξία (αποµάκρυνση της βλάβης µε ένα αιχµηρό εργαλείο και καυτηριασµός). Κρυοθεραπεία (ή κρυοχειρουργική). Με τη µέθοδο αυτή, παγώνουµε τον όγκο και τον καταστρέφουµε. Η θεραπεία µε Laser χρησιµοποιεί µια στενή δέσµη φωτός για να αποµακρύνει τα καρκινικά κύτταρα. Χηµειοθεραπεία: Χρήση φαρµάκων για να σκοτωθούν τα καρκινικά κύτταρα. Ειδικότερα στους καρκίνους του δέρµατος (µιλάµε πάντα για τα ακανθοκυτταρικά και τα βασικοκυτταρικά καρκινώµατα), η χηµειοθεραπεία εφαρµόζεται µε τη µορφή κρέµας (τοπική χηµειοθεραπεία). Όταν η χηµειοθεραπεία γίνεται µε χάπια ή ενέσεις λέγεται συστηµατική. Υπάρχουν και άλλες µέθοδοι που χρησιµοποιούνται ανάλογα µε την περίπτωση. Γήρανση και φωτογήρανση Κάνετε µια χάρη στο δέρµα σας: Αποφύγετε το µαύρισµα στον ήλιο! Eίναι γνωστό ότι η πολύωρη έκθεση στον ήλιο µπορεί να προκαλέσει έγκαυµα, α', β, ή γ βαθµού, ανάλογα µε τον αριθµό των στιβάδων του δέρµατος που καταστρέφονται από την ηλιακή ακτινοβολία. Αλλά αυτή δεν είναι η σηµαντικότερη βλαπτική επίδραση του ήλιου στο δέρµα... Έχει πλέον αποδειχθεί από πολλές εργαστηριακές µελέτες ότι η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία έχει σχέση µε την εµφάνιση καλοηθών αλλοιώσεων στο δέρµα, τις ακτινικές υπερκερατώσεις, αλλά και µε τον καρκίνο του δέρµατος, τη φωτοκαρκινογένεση. Επίσης σηµαντική είναι η επίδραση του ήλιου στην εµφάνιση των µεταβολών εκείνων που οδηγούν σε πρόωρη γήρανση του δέρµατος, τη φωτογήρανση. Με την υπερβολική έκθεση στον ήλιο υποβάλλουµε στην ουσία το δέρµα µας στην υπεριώδη ακτινοβολία που περιλαµβάνει τις ακτίνες UV-A και UV-B. Η υπεριώδης ακτινοβολία τύπου Α (UVA) είναι ο κύριος υπεύθυνος για την πρόωρη γήρανση του δέρµατος. Αυτή επιδρά στους λεγόµενους ινοβλάστες, δηλαδή στα κύτταρα που παράγουν το κολλαγόνο και τις ελαστικές ίνες που σχετίζονται για την ελαστικότητα της επιδερµίδας. Με την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας τύπου Α οι ινοβλάστες 11
παράγουν "κακής ποιότητας κολλαγόνο" και ελαστικές ίνες κι έτσι προκαλούνται βαθιές ρυτίδες και ηλιακές κερατώσεις στο δέρµα. Η χρόνια έκθεση του δέρµατος στον ήλιο µπορεί σταδιακά να οδηγήσει στην πρόωρη γήρανση του δέρµατος. Επίσης µπορεί να προκαλέσει σε ορισµένες περιοχές και άλλες αλλοιώσεις µε υπερχρωµατισµό ή ακόµη αποχρωµατισµό. Εποµένως, το µαύρισµα µπορεί στην αρχή να δίνει µια παροδική εντύπωση ότι το δέρµα είναι καλύτερο αλλά στην πραγµατικότητα δηµιουργούνται οι προϋποθέσεις για να φαίνεται πολύ πιο άσχηµα στο µέλλον. Τρόπος αντιµετώπισης-φωτοπροστασία Η φωτοπροστασία διακρίνεται σε φυσική και τοπική προστασία από το ηλιακό φως. Η φυσική αφορά στην αποφυγή του ήλιου, ενώ η τοπική στη χρήση αντηλιακών ουσιών. Είναι προτιµότερο να αποφεύγεται η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία κατά τις ώρες εκείνες, κατά τις οποίες η περιεκτικότητα της ηλιακής ακτινοβολίας σε υπεριώδεις ακτίνες είναι η µεγαλύτερη, δηλαδή µεταξύ 11 π.µ. και 5 µ.µ. Η υπεριώδης ακτινοβολία αυξάνεται κατά 4% περίπου κάθε 400 µέτρα, ενώ αντανακλάται σε ποσοστό 50% περίπου από το χιόνι και σε 20% από το νερό. Στα ρούχα σηµαντικότερο προστατευτικό ρόλο έχει η πυκνή ύφανση και όχι το χρώµα, όπως ευρέως πιστεύεται (το βρεγµένο ρούχο προσφέρει µικρότερη προστασία από το στεγνό) και το καπέλλο πρέπει να διαθέτει ικανοποιητικό γείσο για τη σκίαση του προσώπου. Εκτός από τη χρήση τωv αvτιηλιακώv, και τις βιταµίvες Ε και C, η τoπική φωτoπρoστασία περιλαµβάvει ακόµη διάφoρα εκχυλίσµατα φυτώv, παράγωγα µυκήτων αλλά και άλλα µόρια πιo απoτελεσµατικά, όπως η ρετιvόλη ( βιταµίvη Α), και τα παράγωγά της, το ρετινοικό οξύ τρετιvoίvη και η ρετιvαλδεϋδη. 12
Ηλίαση: Μην την υποτιµάτε! Ηλίαση παθαίνουν -κατά κύριο λόγο- τα παιδιά και οι ηλικιωµένοι, ιδίως όταν είναι απροστάτευτο το κεφάλι τους. Εµφανίζεται συνήθως όταν η ηλιακή ακτινοβολία είναι άµεση και έντονη και οφείλεται στην ευαισθησία που έχει ο ανθρώπινος εγκέφαλος στη θερµότητα. Όταν το σώµα εκτίθεται στον ήλιο, µπορεί να υπερθερµανθεί τόσο, ώστε να τροφοδοτηθεί πολύ αίµα µέσω του κυκλοφοριακού συστήµατος. Ένας αδύνατος οργανισµός, ιδίως των αλκοολικών, παθαίνει εύκολα ηλίαση κατά τη διάρκεια µιας θερµής καλοκαιρινής µέρας. Η ζεστή ατµόσφαιρα και η καυστικότητα του ήλιου, επηρεάζουν απότοµα τον εγκέφαλο, το κυκλοφοριακό, καθώς επίσης και την αναπνοή µέσω του νωτιαίου µυελού. Συµπτώµατα κοκκινωπό ζεστό πρόσωπο γρήγορος δυνατός παλµός πόνος στο κεφάλι, αδυναµία, ζαλάδα, ίλιγγος έξαψη εµετός σε βαριές περιπτώσεις εµφανίζονται σπασµοί και απώλεια της συνείδησης. Αντιµετώπιση Στις περιπτώσεις ηλίασης πρέπει: να ανασηκώνετε ελαφρά το κεφάλι, να δροσίζετε κεφάλι και αυχένα µε νερό και να πίνετε κρύα ποτά (όχι οινοπνευµατώδη) ή χυµούς φρούτων µέχρι το σώµα να επανέλθει στη φυσιολογική του κατάσταση. Συµβουλές 13
Αν έχουν εµφανιστεί φουσκάλες, απευθυνθείτε άµεσα σε κάποιον γιατρό. Μην εκτίθεστε στον ήλιο από τις 10.00 µέχρι τις 17.00, γιατί η επίδραση του ήλιου στο δέρµα σας είναι πιο έντονη Επικίνδυνη η ηλιακή ακτινοβολία για τα µάτια µας... Με την έναρξη του καλοκαιριού και την αύξηση της ηλιοφάνειας σηµατοδοτείται και µια περίοδος κατά την οποία αυξάνονται και οι κίνδυνοι για τα µάτια µας ιδιαίτερα στη χώρα µας, όπου η ηλιακή ακτινοβολία είναι ιδιαίτερα έντονη τους θερινούς µήνες. Από το φάσµα της υπεριώδους ακτινοβολίας UV µας απασχολεί κυρίως η UVA και UVB, καθώς η UVC απορροφάται σχεδόν στο σύνολο της από την ατµόσφαιρα. Η UVA διαπερνά τη στιβάδα του όζοντος και την ατµόσφαιρα αλλά δεν έχει τις σοβαρές επιδράσεις των άλλων δύο, ενώ το µεγαλύτερο µέρος της UVB απορροφάται από την στιβάδα του όζοντος. Τα τελευταία όµως χρόνια παρατηρείται µια συνεχής µείωση του πάχους της στιβάδας του όζοντος η οποία κυµαίνεται µεταξύ 3-6% ανά δεκαετία, µε τις γνωστές βλαβερές συνέπειες που γνωρίζουµε. Οι άµεσες συνέπειες από τη µακροχρόνια έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία είναι πολλές αλλά όσον αφορά στα µάτια µας µπορούµε να επισηµάνουµε τις σηµαντικότερες: αλλοιώσεις στο DNA των κυττάρων, το οποίο οδηγεί σε νέκρωση και απόπτωση των επιφανειακών κυττάρων του κερατοειδή πόνο από την απόπτωση του επιθηλίου του κερατοειδούς, ερεθισµοί, υπεραιµία στην περιοχή του επιπεφυκότα και εγκαύµατα στην ωχρά κηλίδα εµφάνιση καταρράκτη, πτερυγίου και πρόκληση εκφυλιστικών αλλοιώσεων στον αµφιβληστροειδή εγκαύµατα στα βλέφαρα Η επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στα µάτια είναι αθροιστική. Πριν µερικά χρόνια, σε µια µελέτη σε παραθαλάσσια πόλη των ΗΠΑ, 14
διερευνήθηκαν οι περιπτώσεις καταρράκτη σε 838 αλιείς. Αυτοί που δεν φορούσαν γυαλιά ηλίου και καπέλο είχαν 3 φορές µεγαλύτερη συχνότητα εµφάνισης καταρράκτη από αυτούς που φορούσαν γυαλιά και καπέλο. Επίσης και σε πρόσφατη µελέτη που έγινε στη χώρα µας από ιδιωτικό οφθαλµολογικό κέντρο, που εξειδικεύεται στη χειρουργική του καταρράκτη, παρατηρήθηκε αύξηση 18%, την τελευταία πενταετία, σε άτοµα κάτω των 60 ετών, αστικών περιοχών, τα οποία χειρουργήθηκαν για καταρράκτη. Mέτρα προστασίας Για να αποφύγουµε τους αυξηµένους κινδύνους που προκαλεί η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία θα πρέπει να λαµβάνουµε τα απαραίτητα µέτρα προστασίας όπως: χρήση γυαλιών ηλίου µε 99% ή 100% απορροφητικότητα UV. Oι καταναλωτές θα πρέπει να απευθύνονται µόνο σε καταστήµατα οπτικών για την προµήθεια των γυαλιών ηλίου, τα οποία θα πρέπει να συνοδεύονται από ειδικό πιστοποιητικό και σήµα CE. Χρήση γυαλιών ηλίου µε πολωτικά φίλτρα (polarized), από άτοµα που ασχολούνται µε θαλάσσια αθλήµατα ή λόγω επαγγέλµατος εκτίθενται πολλές ώρες στον ήλιο. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζονται τα παιδιά τα οποία θα πρέπει να εκπαιδεύονται κατάλληλα ώστε να µάθουν να µην κοιτάζουν απ ευθείας τον ήλιο, να φορούν γυαλιά και καπέλο από µικρή ηλικία ακόµη και τις ηµέρες µε συννεφιά και να αποφεύγουν την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία µεταξύ 10.00-16.00. Μέσα από την περιβόητη «τρύπα του όζοντος» ο ήλιος µάς δείχνει «τα δόντια του» εν είδει υπεριώδους ακτινοβολίας. Στην Ελλάδα ούτε µισή ώρα δεν επιτρέπεται να καθόµαστε κάτω από τον µεσηµεριανό ήλιο τον Ιούνιο και τον Ιούλιο! Οι συγκεντρώσεις όζοντος πάνω από τη χώρα µας µειώνονται µε ρυθµό 3%- 4% ανά δεκαετία, µε αποτέλεσµα τα τελευταία δέκα χρόνια η επιβλαβής υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία να έχει αυξηθεί κατά 12%. Στις χώρες του 15
Νοτίου Ηµισφαιρίου η πρωτοφανής αραίωση του όζοντος στη στρατόσφαιρα κατά 10% και η αύξηση της επικίνδυνης υπεριώδους ακτινοβολίας έχουν θέσει κυβερνήσεις και πολίτες σε συναγερµό. Μάλιστα υπολογίζεται ότι σε παγκόσµιο επίπεδο οι χρονιές µε τη µεγαλύτερη αραίωση όζοντος θα έρθουν µέσα στην επόµενη πενταετία! Μεθαύριο, Τρίτη 5 Ιουνίου, είναι η Παγκόσµια Ηµέρα Περιβάλλοντος και το µήνυµα για να µπει φρένο στη χρήση των επικίνδυνων χλωροφθορανθράκων που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος θα ηχήσει πιο δυνατά. Ηδη οι επιπτώσεις στη δηµόσια υγεία καταγράφονται και επιδηµιολογικές µελέτες συσχετίζουν κρούσµατα καρκίνου του δέρµατος αλλά και οφθαλµολογικών παθήσεων µε την έκθεση στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία. Οι υψηλές θερµοκρασίες που παρατηρήθηκαν εφέτος στη στρατόσφαιρα οδήγησαν σε µια µικρή ανάκαµψη της στιβάδας του όζοντος. «εν πρόκειται όµως για ουσιαστική ανάκαµψη και δεν πρέπει να µας εφησυχάζει το γεγονός» λέει ο καθηγητής Φυσικής της Ατµόσφαιρας του ΑΠΘ κ. Χρήστος Ζερεφός, διευθυντής του Παγκόσµιου Κέντρου Χαρτογράφησης Οζοντος του ΟΗΕ και γραµµατέας στη ιεθνή Επιτροπή Οζοντος της ιεθνούς Ενωσης Ακαδηµιών (ICSU). Μάλιστα εκτιµάται ότι το όζον δεν έχει ακόµη αγγίξει τα χαµηλότερα επίπεδα. Κάθε χρόνο από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 στο Βόρειο Ηµισφαίριο καταστρέφονται 5.000 µεγατόνοι όζοντος και στο Νότιο Ηµισφαίριο περίπου 10.000 µεγατόνοι. Κάθε κάτοικος ανεπτυγµένης χώρας στον πλανήτη µας καταστρέφει κάθε χρόνο κατά µέσον όρο τέσσερις τόνους όζοντος δηλαδή, περισσότερο από δέκα κιλά όζοντος την ηµέρα. Η περιοχή της Μεσογείου όπως και η Καλιφόρνια, η Νότια Αυστραλία και η Χιλή λόγω της µεγάλης ηλιοφάνειας είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στη συνεχιζόµενη αραίωση του όζοντος που παρατηρείται πάνω από τα µέσα γεωγραφικά πλάτη. Η Ελλάδα επηρεάζεται λιγότερο από την τρύπα του όζοντος από ό,τι οι χώρες στη Β. Ευρώπη, αν και τα έτη 1993 και 1995 αντιµετωπίσαµε σοβαρό πρόβληµα. * Οι δερµατικές κακοήθειες Πάντως οι συνέπειες της αύξησης της υπεριώδους ακτινοβολίας αφορούν όλον τον πλανήτη. «Η υπεριώδης ακτινοβολία είναι ο σηµαντικότερος αιτιολογικός παράγοντας κάθε τύπου δερµατικής κακοήθειας» τονίζει ο δερµατολόγος κ. Αντώνιος Παναγιωτόπουλος, επιµελητής Α στην 3η ερµατολογική Κλινική του Νοσοκοµείου Συγγρού. Γι' αυτό στα σχολεία 16
της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας εφαρµόζεται ειδικό πρόγραµµα ενηµέρωσης των µαθητών για τους κινδύνους από την έκθεση στον ήλιο. Σύµφωνα µάλιστα µε τα συµπεράσµατα της ηµερίδας «Οζον, υπεριώδης ακτινοβολία του ηλίου και τρόποι προστασίας από τους κινδύνους της», που διοργάνωσε πριν από λίγες ηµέρες το ΕΛΚΕ Ε Κέντρο Τεχνολογίας και Σχεδιασµού, υπάρχει ποσοτική σχέση µεταξύ κινδύνου ανάπτυξης κακοήθειας και συνολικής έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία. «Η µεγάλη πλειονότητα των καρκινωµάτων του δέρµατος εµφανίζεται στα ηλιοεκτεθειµένα µέρη του σώµατος. Στην αύξηση της συχνότητας εµφάνισης καρκίνου του δέρµατος έχει συµβάλει, πέρα από την καταστροφή της στιβάδας του όζοντος, και η αλλαγή συνηθειών (όπως ηλιοθεραπεία, ενδυµασία κτλ.), η χρήση υπεριώδους ακτινοβολίας ως θεραπευτικού µέσου κτλ.» σηµειώνει ο κ. Παναγιωτόπουλος. Η υπεριώδης Β δρα συσσωρευτικά και για τον λόγο αυτόν τα παιδιά πρέπει να προσέχουν ιδιαίτερα. Εχει όµως ένα ακόµη χαρακτηριστικό: δεν µπορεί κανείς να της ξεφύγει... όπου και αν κρυφτεί. «Η UVB "σκορπάει" γύρω µας. Γι' αυτό µαυρίζουµε και στη σκιά. Η οµπρέλα λοιπόν δεν αποτελεί πανάκεια. Πρέπει όταν βρισκόµαστε σε εξωτερικό χώρο να χρησιµοποιούµε οπωσδήποτε αντηλιακό» τονίζει ο κ. Ζερεφός. Αυτόν τον µήνα η έκθεση στον ήλιο µεταξύ 11.00 και 15.30 δεν πρέπει να ξεπερνά τα 20 λεπτά. Πέρα από τους καρκίνους του δέρµατος η ηλιακή ακτινοβολία, σύµφωνα µε τον κ. Παναγιώτη Καραδήµα, επιµελητή της Οφθαλµολογικής Κλινικής στο νοσοκοµείο «Ερρίκος Ντυνάν», έχει συσχετιστεί µε διάφορες οφθαλµικές παθήσεις όπως οι όγκοι των βλεφάρων, το πτερύγιο, ο καταρράκτης, το µελάνωµα του χοριοειδούς κ.ά. Σε κάθε περίπτωση η αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας (UVB), εκτός από τα γνωστά προβλήµατα υγείας που προκαλεί (καρκίνους του δέρµατος), αυξάνει και την οξειδωτική ικανότητα της ατµόσφαιρας η οποία συνεπάγεται αλλαγή στη σύστασή της µε επιπτώσεις στα υλικά, στα φυτά, αλλοιώσεις στα αρχαία µνηµεία κτλ. Επιπλέον σε περιβάλλον όπου η UVB είναι αυξηµένη τα φυτά µειώνουν τη φωτοσυνθετική τους ικανότητα. Ετσι, πέρα από τη δηµόσια υγεία, η αραίωση του όζοντος «χτυπά» τα οικοσυστήµατα και τις καλλιέργειες, όπως π.χ. της σόγιας, που είναι ευαίσθητη στην υπεριώδη Β. * Το απορρυπαντικό της ατµόσφαιρας Το υπεριώδες φως πάντως δεν κάνει µόνο κακό αφού έχει την ιδιότητα να απολυµαίνει και να παράγει ορισµένες ρίζες, τα υδροξύλια, τα οποία 17
αυξάνουν µεν την οξειδωτική ικανότητα της ατµόσφαιρας αλλά αδρανοποιούν και ορισµένα επικίνδυνα αέρια που ευθύνονται για το φαινόµενο του θερµοκηπίου. «Τα υδροξύλια µεταφέρονται µε τους ανέµους στους τροπικούς όπου λειτουργούν ως "απορρυπαντικό" της ατµόσφαιρας» εξηγεί ο κ. Ζερεφός. Η αραίωση του προστατευτικού στρώµατος του όζοντος άρχισε στα µέσα της δεκαετίας του 1970 και οφείλεται κυρίως στην ανθρώπινη παρέµβαση στο περιβάλλον. Οι βιοµηχανίες εκπέµπουν εκατοµµύρια τόνους αερίων, ορισµένα από τα οποία ευθύνονται για την καταστροφή του όζοντος. Τα βλαβερά αέρια (κυρίως χλωροφθοράνθρακες) ελέγχονται από το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ το οποίο έχουν υπογράψει σχεδόν όλες οι χώρες του πλανήτη. Συχνά όµως καταστρατηγείται από επιτήδειους λαθρεµπόρους. Μικρή επίπτωση στο όζον φαίνεται ότι έχουν και οι αεροπορικές πτήσεις (µικρότερη από 2%). Πρόληψη και Προστασία 1. Κάντε όσο το δυνατόν λιγότερη ηλιοθεραπεία. Να προσπαθείτε στην αρχή να εκθέτετε το σώµα σας στον ήλιο σταδιακά, χωρίς να υπερβαίνετε το ανώτατο συνιστώµενο χρονικό όριο παραµονή σας στον ήλιο, ανάλογα πάντα και µε τον τύπο του δέρµατος σας. 2. Τα άτοµα που διαθέτουν λευκό δέρµα οφείλουν να βρίσκονται κάτω από σκιά και να χρησιµοποιούν πάντα αντηλιακές κρέµες για να προστατευτούν από τον ήλιο. 3. Να χρησιµοποιείτε πάντοτε την αντηλιακή κρέµα µε σωστό δείκτη προστασίας (τουλάχιστον 15) που να ταιριάζει στο τύπο του δέρµατος σας, αλλά και να προτιµάτε τα αδιάβροχα αντηλιακά προϊόντα. 4. Τους καλοκαιρινούς µήνες που ο ήλιος καίει περισσότερο, να προτιµάτε το πρωινό και το απογευµατινό µπάνιο και να αποφεύγετε το διάστηµα από τις 11 µέχρι τις 3. Να θυµάστε πάντα, ότι οι υπεριώδεις ακτινοβολίες του ηλίου µπορούν να σας βλάψουν ακόµη και αν έχει συννεφιά. 5. Να χρησιµοποιείτε αντηλιακή προστασία όχι µόνο στη παραλία αλλά σχεδόν παντού. Έτσι για παράδειγµα, όταν οδηγούµε πρέπει να προσέχουµε αν δεν φοράµε την αντηλιακή µας κρέµα, να έχουµε κλειστό το τζάµι του αυτοκινήτου και αν θέλουµε αερισµό να ανοίγουµε το τζάµι του συνοδηγού. 6. Ακόµη και όταν µαυρίσετε, πρέπει να εξακολουθείτε να 18
χρησιµοποιείτε αντηλιακές κρέµες γιατί ο ήλιος δεν αστειεύεται. 7. Να προστατεύετε τα µάτια σας φορώντας µαύρα γυαλιά και να µην ξεχάσετε να δώσετε προσοχή στην ποιότητα των φακών. 8. Να φοράτε πάντα καπέλο αλλά και ρούχα λευκού χρώµατος που αντανακλούν αποτελεσµατικότερα την ηλιακή ακτινοβολία. Όµως, ακόµη και εάν φορέσετε κάποιο βαµβακερό µπλουζάκι δε σηµαίνει ότι είστε και απόλυτα προστατευµένοι από τον ήλιο καθώς αυτό αντιστοιχεί σε δείκτη προστασίας από τον ήλιο που αγγίζει µόλις το 6. Έτσι πρέπει να προτιµάτε ρούχα µε όσο το δυνατόν πιο πυκνή ύφανση και µε µεγαλύτερη κάλυψη του σώµατος. 9. Να αλείφετε οµοιόµορφα την αντηλιακή κρέµα, για να πετύχετε οµοιόµορφη προστασία από τις βλαβερές ακτινοβολίες του ήλιου. Να επαναλαµβάνετε την επάλειψη του αντηλιακού κάθε δυο ώρες. 10. Η σωστότερη θέση του σώµατος για να δεχτεί τις ακτίνες του ήλιου είναι η οριζόντια. Με αυτό τον τρόπο µπορείτε να µαυρίσετε γρήγορα και εύκολα. Παρόλα αυτά, µην ξεχνάτε να βρέχετε το σώµα σας και να κινείσθε, γιατί έτσι αποφεύγετε το κίνδυνο να υποστείτε κάποιο έγκαυµα. 11. Να θυµάστε ότι η ηλιακή ακτινοβολία, αυξάνει κατά 4% για κάθε 300 µέτρα που ανεβαίνουµε από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ µην ξεχνάτε ότι το αντηλιακό είναι απαραίτητο και όταν κάνετε σκι σε κάποιο χιονοδροµικό κέντρο. 12. Η αντανάκλαση της ηλιακής ακτινοβολίας από την επιφάνεια της άµµου και του χιονιού είναι µεγάλη και σχεδόν το 90% της ακτινοβολίας επιστρέφει προς εµάς. 13. Η θερµοκρασία δεν είναι αξιόπιστος δείκτης για την επικινδυνότητα της ηλιακής ακτινοβολίας, γιατί είναι δυνατόν να δεχτείτε υψηλή ακτινοβολία (UVA) ακόµη και όταν η θερµοκρασία είναι χαµηλή π.χ. σε µια συννεφιασµένη µέρα. 14. Εάν παρατηρήσετε στο δέρµα σας κάποια µικρά ογκίδια ή "ελιές", που εµφανίστηκαν ύστερα από την έκθεση σας στον ήλιο, ενώ δεν υπήρχαν πριν, καλό θα ήταν να συµβουλευτείτε αµέσως τον δερµατολόγο ή το προσωπικό σας γιατρό. - Και να θυµάστε πάντα ότι το δέρµα µας έχει µνήµη όπως ένα αρχείο. Κάθε στιγµή έκθεσης µας στον ήλιο προστίθεται στις προηγούµενες και κάποια στιγµή το δέρµα θα µας δηµιουργήσει προβλήµατα. 19