1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΟΡΙΣΜΟΣ: Οι οργανισµοί που δεν τους διακρίνουµε µε γυµνό µάτι (µικρότεροι από 0.1mm)χαρακτηρίζονται ως µικροοργανισµοί ή µικρόβια Βρίσκονται: Στο φυσικό περιβάλλον ( π.χ. νιτροποιητικά βακτήρια) Στο εσωτερικό πολυκύτταρου οργανισµού (παροδικά ή σε όλη τη ζωή τους) ΠΑΡΑΣΙΤΑ ΞΕΝΙΣΤΗΣ Μπορούν επίσης να συµβιώνουν µε άλλους οργανισµούς(συµβιωτικά αζωτοδεσµευτικά βακτήρια.) Οι µικροοργανισµοί που χρησιµοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή και µπορεί να προκαλέσουν βλάβες στην υγεία του ονοµάζονται παθογόνοι. Μη παθογόνοι: δεν είναι βλαβεροί αλλά χρήσιµοι ή απαραίτητοι για : διεργασίες: αποικοδόµηση νεκρής οργανικής ύλης(σελ71) παραγωγή χρήσιµων ουσιών [υγεία(σελ 25),διατροφή] υνητικά παθογόνοι: µικροοργανισµοί που βρίσκονται σε µικρό αριθµό και δεν µεταναστεύουν σε άλλους ιστούς ή όργανα (φυσιολογική µικροχλωρίδα) παράγουν χρήσιµες χηµικές ουσίες που δεν µπορεί να συνθέσει ο άνθρωπος (βιταµίνη Κ από E.coli) συµβάλλουν στην άµυνα του οργανισµού Προκαλούν ασθένειες όταν: Αυξηθούν λόγω µειωµένης αντίστασης του ξενιστή Βρεθούν σε άλλους ιστούς 1.2.1.Κατηγορίες παθογόνων µικροοργανισµών: Ευκαρυωτικοί ( Πρωτόζωα,µύκητες)- ιαθέτουν πυρήνα Προκαρυωτικοί (βακτήρια) Ιοί (ακυτταρικές,µη αυτοτελείς µορφές ζωής) Ευκαρυωτικοί µικροοργανισµοί: Α)Πρωτόζωα: 1. Μονοκύτταροι 2. Αναπαράγονται µε µονογονία (διχοτόµηση) 3. Κινούνται µε ψευδοπόδια (αµοιβάδα),βλεφαρίδες ή µαστίγια 4. Προκαλούν ασθένειες: Πλασµώδιο (κουνούπια) ελονοσία Τρυπανόσωµα (µύγα τσετσέ) ασθένεια του ύπνου Ιστολυτική αµοιβάδα αµοιβαδοειδή δυσεντερία Τοξόπλασµα (κατοικίδια ζώα) πνεύµονες, σπλήνα, ήπαρ, αποβολές στις εγκύους 1
Τριχοµονάδα(σελ26) Β) Μύκητες : Μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι οργανισµοί. Στους περισσότερους νηµατοειδείς δοµές (υφές) Παρασιτούν ή ζουν ελεύθεροι (έδαφος,νερό,αέρα,τρόφιµα) Πολλαπλασιάζονται : µονογονικά (διχοτόµηση) ή εκβλάστηση( σχηµατίζεται εξόγκωµα στο αρχικό κύτταρο, το εκβλάστηµα, που όταν αναπτυχθεί αρκετά αποκόπτεται ή παραµένει ενωµένο. Προκαλούν ασθένειες: Μυκητιάσεις Candida albicans ( πνεύµονες,κολπίτιδες σελ 26, στοµατίτιδα) ερµατόφυτα δέρµα,τριχωτό της κεφαλής, µεσοδακτύλιες περιοχές(ερυθρότητα κνησµός) Προκαρυωτικοί µικροοργανισµοί : Βακτήρια: δεν διαθέτουν οργανωµένο πυρήνα 1. Σχηµατίζουν αποικίες( Σύνολο µικροοργανισµών που έχουν προκύψει από αλλεπάλληλες διαιρέσεις ενός αρχικού- π.χ. τα βακτήρια κόκκοι σχηµατίζουν αποικίες) 2. Σχήµα Ελικοειδές( σπειρύλλια ),σφαιρικό (κόκκοι),ραβδοειδές (βάκιλοι) 3. Αποτελούνται: Πλασµατική µεµβράνη Κυτταρικό τοίχωµα Κάψα (σε ορισµένα βακτήρια) Ριβοσώµατα ( όχι µεµβρανώδη οργανίδια π.χ µιτοχόνδρια) Πυρηνική περιοχή (πυρηνοειδές)-dna Πλασµίδια (όχι πάντα) Μαστίγια,βλεφαρίδες (µπορεί να έχουν,και εξυπηρετούν την κίνηση) 4. Αναπαράγονται: µονογονικά µε διχοτόµηση ( σε ορισµένα βακτήρια,ευνοϊκές συνθήκες κάθε 20 ) 5. Σχηµατίζουν ενδοσπόρια ( αφυδατωµένα κύτταρα µε ανθεκτικά τοιχώµατα και χαµηλούς µεταβολικούς ρυθµούς) που σε ευνοϊκές συνθήκες περιβάλλοντος βλαστάνουν σε βακτήρια. 6. Προκαλούν ασθένειες: Χολέρα : Vibrio Cholerae, Σύφιλη: Treponema pallidum 2
Ιοί: Ιώσεις-απλές διαταραχές της υγείας (κρυολόγηµα ή γρίπη) ή σοβαρότερες (πολιοµυελίτιδα ή AIDS) 1. Ανακαλύφθηκαν στο τέλος του 19 ου αιώνα 2. Μέγεθος 20-250 nm 3. οµή : σχετικά απλή, καψίδιο,πρωτεϊνικό περίβληµα που προφυλάσσει το γενετικό υλικό έλυτρο, περίβληµα λιποπρωτεϊνικής φύσης (σε ορισµένους ιούς ) Γενετικό υλικό (DNA, RNA)-Πληροφορίες για τη σύνθεση των πρωτεϊνών του περιβλήµατος και για τη σύνθεση ορισµένων ενζύµων 4. Υποχρεωτικά κυτταρικά παράσιτα ( εξασφαλίζουν από τον ξενιστή τους µηχανισµούς αντιγραφής,µεταγραφής,µετάφρασης,ένζυµα) 5. ιακρίνονται (ανάλογα µε το είδος του ξενιστή που προσβάλλουν)σε ιούς: των βακτηρίων, των φυτών, των ζώων 6. ιακρίνονται ανάλογα µε το γενετικό υλικό τους σε DNA, και RNA ιούς. 7. Εµφανίζουν εξειδίκευση (ανάλογα µε το είδος του οργανισµού και το είδος του κυττάρου ή του ιστού) Πολιοµυελίτιδα νευρικά κύτταρα νωτιαίου µυελού ιός γρίπης επιθηλιακά κύτταρα αναπνευστικής οδού. 8. Πολλαπλασιασµός των ιών: Στο εσωτερικό των κυττάρων που παρασιτούν Για να εισέλθουν προσκολλώνται στην επιφάνεια του κυττάρου ξενιστή Όταν διαθέτουν έλυτρο, εισέρχονται µαζί µε αυτό ή παραµένει προσκολληµένο στην επιφάνεια του κυττάρου-το νουκλεϊκό οξύ απελευθερώνεται στο κυτταρόπλασµα. Όταν διαθέτουν µόνο καψίδιο,συνήθως παραµένει προσκολληµένο στην επιφάνεια και εισέρχεται µόνο το νουκλεϊκό οξύ του ιού. Χρησιµοποιούνται οι µηχανισµοί και τα ένζυµα του κυττάρου ξενιστή. DNA ιοί (ερπητοϊοί): Στον πυρήνα του κυττάρου ξενιστή. Είτε παραµένει ενσωµατωµένο στο γενετικό υλικό του κυττάρου ξενιστή σε λανθάνουσα κατάσταση και διπλασιάζεται µαζί του Είτε ενεργοποιείται και εκφράζεται σχηµατίζοντας νέους ιούς που απελευθερώνονται από το κύτταρο ξενιστή και µολύνουν άλλα κύτταρα. RNA ιοί ρετροϊοί ύο µονόκλωνα µόρια RNA συνδεδεµένα µε ένα µόριο αντίστροφης µεταγραφάσης (δηµιουργεί DNA από RNA ) ο ιός εισέρχεται στο κύτταρο ξενιστή 3
το RNA του ιού λειτουργεί ως πρότυπο για την δηµιουργία µονόκλωνου DNA, το οποίο κατόπιν γίνεται δίκλωνο µε τα ένζυµα του κυττάρου και ενσωµατώνεται στο γενετικό υλικό του κυττάρου ξενιστή. Έτσι µπορεί να διπλασιάζεται όσο διπλασιάζεται και το γενετικό υλικό του κυττάρου ξενιστή Μπορεί όµως να ενεργοποιηθεί,να µεταγράφεται και να µεταφράζεται και να προκύπτουν νέοι ιοί που µολύνουν άλλα κύτταρα. 1.2.2 Μετάδοση και αντιµετώπιση των παθογόνων µικροοργανισµών Μόλυνση: Η είσοδος ενός παθογόνου µικροοργανισµού στον οργανισµό του ανθρώπου. Λοίµωξη: η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασµός ενός µικροοργανισµού στον οργανισµό του ανθρώπου. Λοιµώδη νοσήµατα: ασθένειες που προκαλούνται από παθογόνους µικροοργανισµούς Κριτήρια του Κόχ ( προϋποθέσεις για να θεωρείται µια ασθένεια λοιµώδης να οφείλεται σε παθογόνο µικροοργανισµό) Ο παθογόνος µικροοργανισµός πρέπει: Να ανιχνεύεται στους ιστούς ή στα υγρά του ασθενούς ή στον οργανισµό ατόµων που πέθαναν από την ασθένεια αυτή. Να µπορεί να αποµονωθεί ή να καλλιεργηθεί στο εργαστήριο. Να µπορεί να προκαλέσει την ίδια ασθένεια σε πειραµατόζωα αλλά και να αποµονωθεί εκ νέου από αυτά. Ουσίες που παράγονται από µικρόβια και απειλούν την υγεία µας τοξίνες Ενδοτοξίνες: στο κυτταρικό τοίχωµα ορισµένων βακτηρίων και είναι υπεύθυνες για πυρετό πτώση πίεσης κτλ. Εξωτοξίνες: εκκρίνονται από παθογόνα βακτήρια, διασπείρονται µε την κυκλοφορία στο εσωτερικό του οργανισµού, προσβάλλουν συγκεκριµένα όργανα. Πώς µεταδίδονται οι παθογόνοι µικροοργανισµοί: Τροφή Νερό Επαφή µε µολυσµένα ζώα Σταγονίδια βήχα Άµεση επαφή µε µολυσµένα άτοµα Έµµεση επαφή µε αντικείµενα Σεξουαλική επαφή, σελ26 µετάγγιση,σελ26 από µητέρα σε έµβρυο σελ26 4
Πώς εισέρχονται στον οργανισµό µας οι παθογόνοι µικροοργανισµοί: Από ασυνέχεια του δέρµατος Από βλεννογόνους(στόµατος, στοµάχι,κόλπος) Αντιµετώπιση: 1. Πρόληψη ( εµβόλια σελ39) 2. Γνώση των µηχανισµών ανάπτυξης και πολλαπλασιασµού 3. Υιοθέτηση και τήρηση των κανόνων προσωπικής και δηµόσιας υγιεινής Να πλένονται το δέρµα,τα µαλλιά,τα χέρια τακτικά. Τα λαχανικά να πλένονται καλά Το γάλα να παστεριώνεται (θέρµανση στους 62 βαθµούς για µισή ώρα-καταστροφή παθογόνων και µη παθογόνων µικροβίων διατηρούνται κάποια ενδοσπόρια-διατηρείται η γεύση του) Το νερό να χλωριώνεται Χρήση προφυλακτικού κατά την σεξουαλική επαφή 4. Αντιβιοτικά: χηµικές ουσίες από µύκητες ή βακτήρια ή φυτά µε αντιµικροβιακή δράση. ρουν αναστέλλοντας ή παρεµποδίζοντας κάποια ειδική βιοχηµική αντίδραση του µικροοργανισµού. ρουν επιλεκτικά,βλάπτουν µόνο τους µικροοργανισµούς και όχι τα κύτταρα του ανθρώπου. Πενικιλίνη Φλέµινγκ 1929 αναστολή ανάπτυξης βακτηρίων από τον µύκητα Πενισίλιουµ. Μηχανισµοί δράσης των αντιβιοτικών: Παρεµποδίζουν την σύνθεση κυτταρικού τοιχώµατος των µικροοργανισµών(π.χ.πενικιλίνη) Αναστέλλουν κάποια αντίδραση του µεταβολισµού των µικροοργανισµών. Παρεµβαίνουν στις λειτουργίες αντιγραφής,µεταγραφής και µετάφρασης του γενετικού υλικού των µικροοργανισµών. Προκαλούν διαταραχές στη λειτουργία της πλασµατικής µεµβράνης. ΕΝ ΕΙΝΑΙ αποτελεσµατικά έναντι των ιών,αφού οι ιοί είναι ενδοκυτταρικά παράσιτα και δεν διαθέτουν δικό τους µεταβολισµό. Αλόγιστη χρήση τους οδήγησε σε ανθεκτικά στελέχη βακτηρίων-ανάγκη για ανακάλυψη νέων αντιβιοτικών. Σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα: Μεταδίδονται µε την σεξουαλική επαφή, διαδεδοµένα ευρέως και προκαλούν στειρότητα, νοσηρότητα, θνησιµότητα. 250 εκ περιστατικά, 1/3 αφορά εφήβους µεταδίδονται ακόµη, µέσω του αίµατος ή παραγώγων του(µετάγγιση ή µολυσµένη σύριγγα) και µέσω µολυσµένης µητέρας σε έµβρυο. Από βακτήρια: Σύφιλη, γονοκοκκική ουρηθρίτιδα(γονόρροια)λοίµωξη από χλαµύδια Από ιούς: έρπητας, λοίµωξη από ιούς ανθρώπινων θηλωµάτων, ηπατίτιδα Β, ηπατίτιδα C, AIDS. Από πρωτόζωα: λοίµωξη από τριχοµονάδα Από µύκητες: λοίµωξη από κάντιντα 5