Έρευνα σχέσης τοπικότητας- ανταγωνιστικότητας cluster επιχειρήσεων Περιφέρειας Ηπείρου-Αργολίδας.

qwφιertyuiopasdfghjklzxερυυξnmηq σwωψerβνtyuςiopasdρfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnφγιmλι qπςπζαwωeτrtνyuτioρνμpκaλsdfghςj klzxcvλοπbnαmqwertyuiopasdfghjklz xcvbnmσγqwφertyuioσδφpγρaηsόρ Έρευνα σχέσης τοπικότητας- ανταγωνιστικότητας cluster επιχειρήσεων Περιφέρειας Ηπείρου-Αργολίδας. ωυdfghjργklαzxcvbnβφδγωmζqwert λκοθξyuiύασφdfghjklzxcvbnmqwerty Κυρίτσης Τζέιμς Σαμουήλ ΑΜ: 84 uiopaβsdfghjklzxcεrυtγyεuiιoαpasdfg Επιβλέπουσα Καθηγήτρια : Τσαμπρά Μαρία hjklzxcηvbnασφδmqwertασδyuiopas Αγρίνιο 2013 dfασδφγθμκxcvυξσφbnmσφγqwθeξτ σδφrtyuφγςοιopaασδφsdfghjklzxcvα σδφbnγμ,mqwertyuiopasdfgασργκοϊ τbnmqwertyσδφγuiopasσδφγdfghjkl zxσδδγσφγcvbnmqwertyuioβκσλπpa sdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdγαεο ρlzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkαεργα εργαγρqwertyuiopasdfghjklzxασδφm οιηξηωχψφσuioψασεφγvbnmqwerty 0 uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopσδ 0

Εισαγωγή Η παρούσα μελέτη αφορά την διερεύνηση ενός cluster επιχειρήσεων μεταποίησης τροφίμων στην περιφέρεια της Ηπείρου και της Αργολίδας. Πρόθεση της, είναι να ερευνήσει τις αιτίες συγκέντρωσης των επιχειρήσεων αυτών στις περιοχές, τους λόγους για τους οποίους επιλέγουν οι παλαιότερες επιχειρήσεις να παραμείνουν στην ιστορική τους βάση και ωθούν νέες επιχειρήσεις να εγκατασταθούν στην περιοχή. Ερευνά τα ειδή των σχέσεων και τις συνεργασίες που αναπτύσσουν μεταξύ τους οι επιχειρήσεις, αν αναπτύσσουν, αλλά και τις σχέσεις τους με τους προμηθευτές και τους πελάτες τους. Η επιλογή των περιοχών έγινε γνωρίζοντας το γεωργοκτηνοτροφικό τους παρελθόν, καθώς ένα σημαντικό ποσοστό της απασχόλησης του πληθυσμού, απασχολούνταν σε αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες και συνεχίζει να απασχολείται και σήμερα. Επιπρόσθετα ο πρωτογενής τομέας των περιφέρειων κατέχει σημαντική θέση στην συμμετοχή τους στην διαμόρφωση του Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος, καθώς κατέχει την 2 η θέση τόσο στην παραγωγή εσπεριδοειδών, όσο και στην παραγωγή κρέατος, αλλά και στην παραγωγή γαλακτοκομικών και τυροκομικών προϊόντων (ΕΣΥΕ 2001). Συνεπώς, ο πρωτογενής τομέας της Ηπείρου και της Αργολίδας, συμβάλει σημαντικά τόσο στηναπασχόληση, όσο και στην δημιουργία εισοδήματος για όσους απασχολούνται σε δραστηριότητές του. Έχοντας αυτή την σημαντική θέση στην διαμόρφωση του Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος, είναι χρήσιμη η διερεύνηση του κατά πόσο η θέση αυτή αξιοποιείται από επιχειρήσεις του δευτερογενή τομέα και ιδιαίτερα τις μεταποιητικές επιχειρήσεις της, που χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη τα προϊόντα του πρωτογενή τομέα των Περιφέρειων. 1

Η έρευνα πεδίου Η συλλογή των πρωτογενών δεδομένων έγινε με συνέντευξη και ερωτηματολόγιο κλειστού τύπου, αφού πρώτα εντοπιστήκαν οι επιχειρήσεις ενδιαφέροντος, ενώ οι απαντήσεις αξιολογήθηκαν με τριβάθμια κλίμακα Likert. Ο εντοπισμός των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα, έγινε από τον «Χρυσό Οδηγό επαγγελματιών και επιχειρήσεων», τόσο των έντυπο οδηγό (2010), όσο και τον ηλεκτρονικό, τον ηλεκτρονικό κατάλογο αναζήτησης επιχειρήσεων της ICAP, αλλά και από τους καταλόγους των εμπορικών επιμελητηρίων της Περιφέρειας, μέσω των οποίων έγινε και η διασταύρωση των στοιχείων των επιχειρήσεων. Στην συνέχεια, υπήρξε τηλεφωνική επικοινωνία, για τη διερεύνηση της πρόσθεσης των επιχειρήσεων να συμμετάσχουν στην έρευνα. Ο συνολικός αριθμός των επιχειρήσεων μεταποίησης τροφίμων που εντοπίστηκαν και τους ζητήθηκε να συμμετάσχουν στην έρευνα και που τελικά απάντησαν στα περισσότερα ερωτήματα είναι 20. Συγκεντρωτικά οι επιχειρήσεις στις οποίες απευθύνθηκε το ερωτηματολόγιο και απάντησαν, είτε θετικά, είτε αρνητικά στην συμμετοχή τους δίνονται στο παράρτημα ΙΙ. Το στατιστικό πακέτο SPSS 17, χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση των πρωτογενών στοιχείων και για την παρουσίαση διαγραμμάτων πίτας. Εφαρμόστηκε περιγραφική στατιστική, για την κάθε ερώτηση που απαντήθηκε από τις επιχειρήσεις του δείγματός μας, ώστε να μελετηθεί, η βαρύτητα των κριτηρίων που έχουμε θέσει και για να γίνει ιεράρχηση αυτών, για το ποιο θεωρείται πιο σημαντικό και ποιο λιγότερο σημαντικό για τις αποφάσεις που λαμβάνουν οι επιχειρήσεις. 2

Οικονομικά Στοιχεία Περιφέρειας Ηπείρου Το Περιφερειακό ΑΕΠ της χώρας (σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ για το 2003) ανέρχεται σε 3.919.000, το οποίο αντιστοιχεί σε 2,52% του ΑΕΠ της χώρας. Αντίστοιχα, το κατά κεφαλή ακαθάριστο προϊόν της Περιφέρειας για το ίδιο έτος ανέρχεται σε 11.545 Ευρώ, το οποίο αντιστοιχεί σε 82% του κατά κεφαλή ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.όσον αφορά την κατανομή της παραγωγικής δραστηριότητας ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας στην Περιφέρεια Ηπείρου, το μεγαλύτερο ποσοστό του τζίρου προέρχεται από το χονδρικό και λιανικό εμπόριο, γεγονός που οφείλεται κυρίως στον υψηλό βαθμό συγκέντρωσης εμπορικών επιχειρήσεων, ενώ μεγάλος είναι και ο τζίρος από μεταποιητικές βιομηχανίες και τις κατασκευές. Ο τομέας των κατασκευών παρουσίασε σημαντικά αυξημένο τζίρο κατά τα έτη 2004 και 2005, λόγω των μεγάλων έργων (κυρίως οδοποιίας) που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή.το μεγαλύτερο μέγεθος στο ΑΠΠ προσδίδει ο τριτογενής τομέας, ο οποίος κατέχει το 76% του ΑΠΠ το 2003, ενώ αυξάνεται μεταξύ του 2000 και 2003 κατά 30% περίπου. Αντίστοιχα, οι αυξήσεις στην ίδια περίοδο είναι 16,3 % περίπου στον πρωτογενή τομέα και 33,3 % περίπου στο δευτερογενή τομέα οικονομικής δραστηριότητας. Παράλληλα, το μεγαλύτερο μερίδιο των εξαγωγών την περίοδο 1998-2004 καταλαμβάνουν τα ψάρια/μαλακόστρακα και το γάλα.ο κλάδος των υπηρεσιών αποτελεί τον κυρίαρχο κλάδο, συνεισφέροντας το 74,1% στο Περιφερειακό Προϊόν, ακολουθεί ο δευτερογενής τομέας με 16,1%, με τις κατασκευές να συμμετέχουν σε ποσοστό 7,5%, τη μεταποίηση σε 6,9%, την ενέργεια σε 2% και τα ορυχεία - μεταλλεία σε 0,1%, ενώ η γεωργία συμμετέχει με ποσοστό της τάξης του 9,8%. Ως κυριότεροι τομείς του αγροτικού τομέα εμφανίζονται η παραγωγή εσπεριδοειδών (2η Περιφέρεια παραγωγός στη χώρα), η παραγωγή κρέατος (14% της συνολικής παραγωγής κρέατος της χώρας παράγεται στην Περιφέρεια) και τυριού (14% της συνολικής παραγωγής τυριού).επιπλέον, η πτηνοτροφία αποτελεί έναν από τους δυναμικότερους κλάδους του πρωτογενή τομέα και η μεγαλύτερη συγκέντρωση πτηνοτροφείων παρατηρείται στο Νομό Ιωαννίνων και στις πεδιάδες της Άρτας και Πρέβεζας. Σύμφωνα με την απογραφή γεωργίας - κτηνοτροφίας (ΕΣΥΕ, 2000), η Περιφέρεια Ηπείρου συγκεντρώνει το 7,5% των πτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων και το 37,1% των εκτρεφόμενων πουλερικών, γεγονός που υποδηλώνει την παρουσία μεγάλων πτηνοτροφικών μονάδων.αναφορικά με στοιχεία επενδύσεων στην Περιφέρεια Ηπείρου (μέχρι τον Σεπτέμβριο 2006) στο πλαίσιο του Αναπτυξιακού Νόμου, η Ήπειρος κατατάσσεται στην 6η θέση στο σύνολο των Περιφερειών από πλευράς αριθμού αιτημάτων, στην 8η θέση με 61% ποσοστό εγκρίσεων σε συνολικό αριθμό αιτημάτων συμβάλλοντας στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας κατά 9% (5η θέση, σε σύνολο Περιφερειών). Το σύνολο των εγκεκριμένων επιχορηγήσεων αποτελούν το 47% σε σύνολο υποβαλλόμενων προϋπολογισμών και κατατάσσουν την Ήπειρο στη 10η θέση. 3

Περιφέρεια Πελοποννήσου Η Περιφέρεια Πελοποννήσου περιλαμβάνει τους Νομούς Κορινθίας, Αργολίδος, Αρκαδίας, Μεσσηνίας και Λακωνίας και έχει έδρα την Τρίπολη, πρωτεύουσα του νομού Αρκαδίας.Το κύριο χαρακτηριστικό της μορφολογίας της είναι οι μεγάλοι ορεινοί όγκοι που αποτελούν το 50,1% της συνολικής έκτασης, ενώ μόνο το 19,9% αυτής είναι πεδινό και το 30% ημιορεινό. Ωστόσο, η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει μερικές από τις πιο εύφορες περιοχές της χώρας, όπως ο Αργολικός κάμπος και ο κάμπος της Κορινθίας.Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Πελοποννήσου σύμφωνα με την απογραφή του 2001 της ΕΣΥΕ ανέρχεται σε 638.942 άτομα, αντιπροσωπεύοντας το 5,18% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Πελοποννήσου είναι επί το πλείστοναγροτικός και χαρακτηρίζεται από το σταθερό ρυθμό αύξησης του πληθυσμού που συνοδεύεται από την αντίστοιχη γήρανση του πληθυσμού.σε ότι αφορά το οικονομικό σκέλος της Περιφέρειας Πελοποννήσου το ΑΕΠ εξελίσσεται αυξητικά και αντίστοιχα αυξάνεται το κατά κεφαλήν ΑΕΠ παρουσιάζοντας μεγαλύτερους ρυθμούς αύξησης σε σχέση με το σύνολο της χώρας.η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, καθώς παράγει το 5,2% της συνολικής Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας(ΑΠΑ) της χώρας. Ο κύριος τομέας οικονομικής ανάπτυξης είναι ο τριτογενής τομέας (με ποσοστό 55,9% της ΑΠΑ), αμέσως μετά ακολουθεί ο δευτερογενής τομέας (με ποσοστό 30% της ΑΠΑ) και τελευταίος ο πρωτογενής τομέας (με ποσοστό 14% της ΑΠΑ).Η Περιφέρεια Πελοποννήσου στηριζόμενη στην πλούσια ιστορία της και στο φυσικό της κάλλος στρέφεται στον τουρισμό και παρουσιάζει σημαντική τουριστική ανάπτυξη. Το σύνολο των διανυκτερεύσεων αλλοδαπών και ημεδαπών στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αγγίζει τα 2,5 εκατομμύρια και αντιστοιχεί σε ποσοστό περίπου 5% του συνόλου της χώρας. 4

Ανάλυση των πρωτογενών στοιχείων Η νομική μορφή των επιχειρήσεων ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ Frequency Valid Valid ΑΕ 10 50,0 50,0 50,0 ΑΕΒΕ 2 10,0 10,0 70,0 ΟΕ 4 20,0 20,0 90,0 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ 4 20,0 20,0 100,0 Total 20 100,0 100,0 Η νομική μορφή της πλειοψηφίας των μεταποιητικών επιχειρήσεων, είναι αυτή της Ανώνυμης Εταιρείας έχουν δηλαδή μετοχική σύνθεση, μερικές είναι Ομόρρυθμες Εταιρείες, ενώ υπάρχουν και συνεταιρισμοί, ως κατάλοιπο παλαιότερων τρόπων οργάνωσης των παραγωγών. Οι μεγάλες επιχειρήσεις, για τα δεδομένα της Περιφέρειας, είναι λίγες, αποτελούν «επιχειρήσεις οδηγούς» και γύρω τους συγκεντρώνονται μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις επιδιώκοντας να βρουν κάποιο μερίδιο αγοράς για την επιβίωσή τους. Λόγω του μεγέθους των περισσοτέρων επιχειρήσεων, η δομή τους αποτελείται από τα βασικά τμήματα μιας επιχείρησης, με το προσωπικό να είναι ευέλικτο ως προς τις αρμοδιότητες του και μόνο οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις να έχουν πλήρες οργανόγραμμα και καθορισμένες αρμοδιότητες για το κάθε τμήμα. 5

Κριτήρια Επιλογής Προμηθευτών Εντοπιότητα Frequency Valid Valid 1.00 11 55.0 55.0 55.0 2.00 6 30.0 30.0 85.0 3.00 3 15.0 15.0 100.0 Total 20 100.0 100.0 Ποιότητα Frequency Valid Valid 1.00 15 75.0 75.0 75.0 2.00 4 20.0 20.0 95.0 3.00 1 5.0 5.0 100.0 Total 20 100.0 100.0 6

7 Εγγυτητα Frequency Valid Valid 1.00 13 65.0 65.0 65.0 2.00 6 30.0 30.0 95.0 3.00 1 5.0 5.0 100.0 Total 20 100.0 100.0 Κόστος Frequency Valid Valid 1.00 16 80.0 80.0 80.0 2.00 3 15.0 15.0 95.0 3.00 1 5.0 5.0 100.0 Total 20 100.0 100.0 Τεχνογνωσία Frequency Valid Valid 1.00 6 30.0 30.0 30.0 2.00 12 60.0 60.0 90.0 3.00 2 10.0 10.0 100.0 Total 20 100.0 100.0 7

Όπως προκύπτει από την έρευνα το δίκτυο προμηθευτών των επιχειρήσεων μεταποίησης αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων της Περιφέρειας Ηπείρου είναι κυρίως τοπικό και περιφερειακό, αλλά ανάλογα με τις ανάγκες και την πολιτική της κάθε εταιρείας, μπορεί να πραγματοποιούνται και εισαγωγές τόσο από άλλες περιφέρειες, όσο και από τρίτες χώρες. Από την περαιτέρω ανάλυση των δεδομένων προκύπτει ότι, το σημαντικότερο κριτήριο για την επιλογή προμηθευτών είναι η ποιότητα των πρώτων υλών, ενώ το δεύτερο σημαντικότερο όπως φαίνεται είναι το κόστος. Πολύ σημαντικό επίσης κριτήριο για την επιλογή προμηθευτών αποτελεί και η εγγύτητα, ιδιαίτερα για τις μικρές επιχειρήσεις, ενώ για τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις αποτελεί σημαντικό παράγοντα, αλλά όχι προτεραιότητα, καθώς το δίκτυο των προμηθευτών τους είναι διευρυμένο, τόσο για την κάλυψη των αναγκών τους σε πρώτες ύλες, αλλά και για την συμπίεση των τιμών των τοπικών προμηθευτών. Η εντοπιότητα αποτελεί σημαντικό κριτήριο επιλογής προμηθευτών κυρίως για τις μικρές επιχειρήσεις. Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι αναγκασμένες να προβούν σε εισαγωγές τόσο από άλλες περιφέρειες όσο και από το εξωτερικό, για να καλύψουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που απαιτούν για την παραγωγή, αλλά και τον όγκο των πρώτων υλών που χρειάζονται, συνεπώς αξιοποιούν την εντοπιότητα στο βαθμό που τους καλύπτει. Τέλος η τεχνογνωσία, αποτελεί σημαντικό κριτήριο για την επιλογή προμηθευτών, όχι τόσο όσον αφορά την πρώτη ύλη, αλλά για την προμήθεια βοηθητικών υλών και υλικών συσκευασίας, ώστε οι προδιαγραφές τους να συμβαδίζουν με τις απαιτήσεις των μεταποιητικών επιχειρήσεων. 8

Κριτήρια επιλογής προμηθευτών στην τοπική αγορά Εγγύτητα Frequency Valid Valid 1.00 12 57.1 60.0 60.0 2.00 7 33.3 35.0 95.0 3.00 1 4.8 5.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Ποιότητα Frequency Valid Valid 1.00 12 57.1 60.0 60.0 2.00 7 33.3 35.0 95.0 3.00 1 4.8 5.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 9

Κόστος Frequency Valid Valid 1.00 4 19.0 20.0 20.0 2.00 14 66.7 70.0 90.0 3.00 2 9.5 10.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Τεχνογνωσία Frequency Valid Valid 1.00 9 42.9 45.0 45.0 2.00 9 42.9 45.0 90.0 3.00 2 9.5 10.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 10

Σχετικά με την κάλυψη των κριτήριων επιλογής προμηθευτών, από την τοπική και Περιφερειακή αγορά, επαρκώς καλύπτονται, αλλά όχι πλήρως, όσον αφορά την εγγύτητα, το κόστος, την τεχνογνωσία και την ποιότητα. Αξίζει να σημειωθεί αναφορικά με το κριτήριο Ποιότητα, ότι χαρακτηρίζεται ως ανεπαρκές από μεγάλες επιχειρήσεις, όπου οι απαιτήσεις τους για πρώτες ύλες είναι μεγαλύτερες, καθώς τα ποιοτικά πρότυπα που έχουν θέσει εξαντλούν την παραγωγή της τοπικής και περιφερειακής αγοράς, με αποτέλεσμα να αναζητούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που θέλουν σε άλλες αγορές. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ποιότητας οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν προχωρήσει στην δημιουργία δικών τους μονάδων, με σκοπό την παραγωγή πρώτων υλών βάσει των ποιοτικών προδιαγραφών που επιθυμούν, προχωρώντας προς μια καθετοποίηση της παράγωγης. 11

Τρόπος εξασφάλισης ποιότητας αγαθών / υπηρεσιών Πιστοποίηση ποιότητας προμηθευτή Frequency Valid Valid 1.00 13 61.9 65.0 65.0 2.00 7 33.3 35.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Εσωτερικός Ποιοτικός Έλεγχος Frequency Valid Valid 1.00 15 71.4 75.0 75.0 2.00 5 23.8 25.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Φερεγγυότητα Προμηθευτή Frequency Valid Valid 1.00 10 47.6 50.0 50.0 2.00 10 47.6 50.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 12

13 Σχέσεις Εμπιστοσύνης Frequency Valid Valid 1.00 5 23.8 25.0 25.0 2.00 15 71.4 75.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Άλλο Frequency Valid Valid 1.00 2 9.5 10.0 10.0 2.00 18 85.7 90.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 13

Για την διασφάλιση της ποιότητας των προμηθευόμενων αγαθών, λαμβάνεται υπ όψιν η πιστοποίηση ποιότητας του προμηθευτή, αλλά και ελέγχεται με διαδικασίες εσωτερικού ποιοτικού έλεγχου. Οι δύο αυτοί παράγοντες αποτελούν πολύ σημαντικά κριτήρια για την διασφάλιση της ποιότητας των προμηθευόμενων υλών. Επίσης λαμβάνονται υπ όψιν, ως σημαντικά κριτήρια η φερεγγυότητα του προμηθευτή στην αγορά, καθώς και οι σχέσεις εμπιστοσύνης που έχει αναπτύξει με την εταιρεία. 14

Πλαίσιο σχέσεων με τους προμηθευτές Άτυπες Συμφωνίες Frequency Valid Valid 1.00 13 61.9 65.0 65.0 2.00 7 33.3 35.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Συμβάσεις Frequency Valid Valid 1.00 16 76.2 80.0 80.0 2.00 4 19.0 20.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 15

Υπεργολαβικές σχέσεις τυπικές η άτυπες Frequency Valid Valid 1.00 6 28.6 30.0 30.0 2.00 14 66.7 70.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Αλλο Frequency Valid Valid 1.00 1 4.8 5.0 5.0 2.00 19 90.5 95.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Το πλαίσιο των σχέσεων που έχουν οι μεταποιητικές επιχειρήσεις ορίζεται κυρίως από συμβάσεις και συμβόλαια προμήθειας, καθώς και άτυπες συμφωνίες. Σε κάποιες περιπτώσεις έχουμε και υπεργολαβικές σχέσεις. 16

Μέρος δεύτερο δίκτυο διανομή πωλήσεις Ποια τα κριτήρια ανάπτυξης των δικτύων διανομής της Επιχείρησης ανά κωδικό. Όγκος παραγγελίας Frequency Valid Valid 1.00 11 52.4 61.1 61.1 2.00 7 33.3 38.9 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 Σταθερότητα διανομής Frequency Valid Valid 1.00 12 57.1 66.7 66.7 2.00 5 23.8 27.8 94.4 3.00 1 4.8 5.6 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 17

Χωρική εμβέλεια Frequency Valid Valid 1.00 6 28.6 33.3 33.3 2.00 10 47.6 55.6 88.9 3.00 2 9.5 11.1 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 Φερεγγυότητα πληρωμών Frequency Valid Valid 1.00 15 71.4 83.3 83.3 2.00 3 14.3 16.7 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 18

Κόστος Frequency Valid Valid 1.00 14 66.7 77.8 77.8 2.00 4 19.0 22.2 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 Εμβέλεια δικτύου Frequency Valid Valid 1.00 6 28.6 60.0 60.0 2.00 4 19.0 40.0 100.0 Total 10 47.6 100.0 Missing System 11 52.4 Για τα κριτήρια ανάπτυξης των δικτύων διανομής, πολύ σημαντικοί παράγοντες αποτελούν ο όγκος της παραγγελίας, το κόστος και η φερεγγυότητα των πληρωμών, ενώ σημαντικοί παράγοντες θεωρούνται η χρονική διάρκεια και η σταθερότητα του δικτύου διανομής, καθώς και η χωρική εμβέλεια 19

Οι απαιτήσεις των πελατών στο χονδρεμπόριο ΚΟΣΤΟΣ Frequency Valid Valid 1,00 4 40,0 66,7 66,7 2,00 2 20,0 33,3 100,0 Total 6 60,0 100,0 Missing System 4 40,0 Total 10 100,0 Β6.1.1 ΠΟΙΟΤΗΤΑ Frequency Valid Valid 1,00 3 30,0 50,0 50,0 2,00 2 20,0 33,3 83,3 3,00 1 10,0 16,7 100,0 Total 6 60,0 100,0 Missing System 4 40,0 Total 10 100,0 Β6.2.1 20

ΕΝΤΟΠΙΟΤΗΤΑ Frequency Valid Valid 1,00 1 10,0 16,7 16,7 Β6.5.1 2,00 1 10,0 16,7 33,3 3,00 4 40,0 66,7 100,0 Total 6 60,0 100,0 Missing System 4 40,0 Total 10 100,0 ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑ Frequency Valid Valid 1,00 5 50,0 83,3 83,3 2,00 1 10,0 16,7 100,0 Total 6 60,0 100,0 Missing System 4 40,0 Total 10 100,0 Β6.1.1 21

ΕΓΓΥΤΗΤΑ Β6.4.1 Frequency Valid Valid 1,00 4 40,0 66,7 66,7 3,00 2 20,0 33,3 100,0 Total 6 60,0 100,0 Missing System 4 40,0 Total 10 100,0 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Valid Β6.3.1 Frequency Valid 2,00 4 40,0 66,7 66,7 3,00 2 20,0 33,3 100,0 Total 6 60,0 100,0 Missing System 4 40,0 Total 10 100,0 Παρατηρούμε ότι στις απαιτήσεις των πελατών στο χονδρεμπόριο, μεγαλύτερη βαρύτητα δίνεται στην φερεγγυότητα. Επιπλέον πολύ σημαντικό κριτήριο είναι και το κόστος, ενώ σημαντικό κριτήριο αποτελεί η ποιότητα, καθώς και η εγγύτητα. Τέλος στα κριτήρια καινοτομία και εντοπιότητα δεν φαίνεται να δίνεται ιδιαίτερη σημασία. 22

Οι απαιτήσεις των πελατών στο λιανεμπόριο ΚΟΣΤΟΣ Β6.2.1 Frequency Valid Valid 1,00 5 50,0 62,5 62,5 2,00 3 30,0 37,5 100,0 Total 8 80,0 100,0 Missing System 2 20,0 Total 10 100,0 ΠΟΙΟΤΗΤΑ Β6.2.1 Frequency Valid Valid 1,00 8 80,0 100,0 100,0 Missing System 2 20,0 Total 10 100,0 23

ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ / ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ Valid Frequency Β6.3.1 Valid 1,00 1 10,0 14,3 14,3 2,00 3 30,0 42,9 57,1 3,00 3 30,0 42,9 100,0 Total 7 70,0 100,0 Missing System 3 30,0 Total 10 100,0 ΕΓΓΥΤΗΤΑ Β6.4.1 Frequency Valid Valid 1,00 4 40,0 50,0 50,0 2,00 2 20,0 25,0 75,0 3,00 2 20,0 25,0 100,0 Total 8 80,0 100,0 Missing System 2 20,0 Total 10 100,0 ΕΝΤΟΠΙΟΤΗΤΑ Frequency Valid Β6.5.1 Valid 1,00 4 40,0 50,0 50,0 2,00 2 20,0 25,0 75,0 3,00 2 20,0 25,0 100,0 Total 8 80,0 100,0 Missing System 2 20,0 Total 10 100,0 24

ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑ / ΣΥΝΕΠΕΙΑ Β6.6.2.1 Frequency Valid Valid 1,00 7 70,0 87,5 87,5 2,00 1 10,0 12,5 100,0 Total 8 80,0 100,0 Missing System 2 20,0 Total 10 100,0 Όσον αφορά τις απαιτήσεις των πελατών στο λιανεμπόριο, πολύ σημαντικό κριτήριο είναι η ποιότητα, αλλά και η φερεγγυότητα/συνέπεια, καθώς και το κόστος. Μικρότερης βαρύτητας κριτήρια είναι η εγγύτητα και η εντοπιότητα, ενώ η καινοτομία/διαφοροποίηση δεν δείχνει να απασχολεί ιδιαίτερα, σε σχέση με τις απαιτήσεις των πελατών στο χονδρεμπόριο όπου μεγαλύτερη βαρύτητα δινόταν στην φερεγγυότητα. 25

Αγορά ανταγωνισμός Μετρηση επίδοσεις με δεικτες Frequency Valid Valid 1.00 13 61.9 72.2 72.2 2.00 5 23.8 27.8 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 Συσχετιση δεικτων με τους ανταγωνιστές Frequency Valid Valid 1.00 14 66.7 77.8 77.8 2.00 4 19.0 22.2 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 26

Χρήση Ιδιας τεχνολογίας με ανταγωνισμό Frequency Valid Valid 1.00 11 52.4 61.1 61.1 2.00 7 33.3 38.9 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 Συμμετοχή σε επίσημους οργανισμούς Frequency Valid Valid 1.00 14 66.7 77.8 77.8 2.00 4 19.0 22.2 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 27

Ανταλλαγή γνώσης από προσωπικές γνωριμίες Frequency Valid Valid 1.00 13 61.9 72.2 72.2 2.00 5 23.8 27.8 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 Ανταλλαγή γνώσεων και πληροφοριών Frequency Valid Valid 1.00 15 71.4 83.3 83.3 2.00 3 14.3 16.7 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 28

Όπως προκύπτει από την ανάλυση, οι επιχειρήσεις τις Περιφέρειας χρησιμοποιούν κάποιο δείκτη για την μέτρηση των επιδόσεών τους και συσχετίζουν τις επιδόσεις τους με αυτές των ανταγωνιστών. Κατά βάση χρησιμοποιούν διαφορετική τεχνολογία με από τους ανταγωνιστές τους, πράγμα που εξαρτάται από το μέγεθος της επιχείρησης αλλά και το παραγόμενο προϊόν. Επιπλέον, συμμετέχουν σε επίσημους οργανισμούς, ανταλλάσουν γνώσεις και πληροφορίες, κάνοντας χρήση ακόμη και προσωπικών τους γνωριμιών όταν απαιτείται. Ακόμη, σημαντικός αριθμός των επιχειρήσεων της Περιφέρειας συνεργάζεται με ομοειδείς επιχειρήσεις, ενώ σημαντικό είναι το ποσοστό και των επιχειρήσεων που ενδιαφέρονται για συνεργασίες, πιθανόν λόγω της γενικής διαπίστωσης του αριθμού των ανταγωνιστών και της ανάγκης αντιμετώπισης αυτών, ενώ δεν υπάρχει σημαντικό ενδιαφέρον για συνεργασία με ερευνητικά ιδρύματα. 29

Κριτήρια τιμολόγησης Τιμολογικαη πολιτική ανταγωνιστων Frequency Valid Valid 1.00 7 33.3 35.0 35.0 2.00 8 38.1 40.0 75.0 3.00 5 23.8 25.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 κοστος Frequency Valid Valid 1.00 18 85.7 90.0 90.0 2.00 2 9.5 10.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 30

Ενδεικτικό της εσωστρέφειας των επιχειρήσεων είναι το γεγονός ότι η τιμολογιακή τους πολιτική, έχει σαφή προσανατολισμό στο κόστος, αδιαφορώντας για την τιμολογιακή πολιτική των ανταγωνιστών τους. Εξαίρεση αποτελούν επιχειρήσεις με ευρύτερη παρουσία στις αγορές της Ελλάδας, όπου συναντούν ανταγωνισμό από άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις, παρόμοιας εμβέλειας, αναγκάζοντας τες να λάβουν υπ όψιν και την τιμολογιακή πολιτική αυτών. 31

Τεχνογνωσία Καινοτομία Από ποιους αναπτύσσονται τα προϊόντα και οι διαδικασίες /λειτουργίες παραγωγής Τεχνικά εξειδικευμένο προσωπικό Frequency Valid Valid 1.00 10 47.6 52.6 52.6 2.00 6 28.6 31.6 84.2 3.00 3 14.3 15.8 100.0 Total 19 90.5 100.0 Missing System 2 9.5 Λοιπα στελέχη επιχείρησης Frequency Valid Valid 1.00 12 57.1 63.2 63.2 2.00 6 28.6 31.6 94.7 3.00 1 4.8 5.3 100.0 Total 19 90.5 100.0 Missing System 2 9.5 32

33 Προμηθευτές Frequency Valid Valid 2.00 8 38.1 42.1 42.1 3.00 11 52.4 57.9 100.0 Total 19 90.5 100.0 Missing System 2 9.5 Προμηθευτές Frequency Valid Valid 1.00 9 42.9 47.4 47.4 2.00 6 28.6 31.6 78.9 3.00 4 19.0 21.1 100.0 Total 19 90.5 100.0 Missing System 2 9.5 33

Πελάτες Frequency Valid Valid 1.00 8 38.1 42.1 42.1 2.00 8 38.1 42.1 84.2 3.00 3 14.3 15.8 100.0 Total 19 90.5 100.0 Missing System 2 9.5 Eξωτερικοί σύμβουλοι Frequency Valid Valid 1.00 6 28.6 31.6 31.6 2.00 12 57.1 63.2 94.7 3.00 1 4.8 5.3 100.0 Total 19 90.5 100.0 Missing System 2 9.5 34

Αναφορικά με την καινοτομία και τα νέα προϊόντα που αναπτύσσονται, καθώς και την οργάνωση των διαδικασιών παραγωγής, στις μεγάλες επιχειρήσεις, την μεγαλύτερη συμμετοχή έχει το τμήμα Ερευνάς και Ανάπτυξης, ενώ μεγάλη σημασία δίνεται στις απαιτήσεις και παράπονα των πελατών, καθώς και τους εξωτερικούς συμβούλους, παρακολουθώντας κυρίως κινήσεις ανταγωνιστών και ανταγωνιστικά προϊόντα. Μικρή είναι για την διαδικασία, είναι η συμμετοχή τόσο των στελεχών της επιχείρησης, που περιορίζεται κυρίως σε προτάσεις εμπορίας, όσο και πληροφοριών από προμηθευτές, ενώ απουσιάζει παντελώς η συμμετοχή των άλλων εργαζομένων της επιχείρησης, καθώς και ερευνητικών ιδρυμάτων. 35

Τρόποι ανάπτυξης ενδοεταιρικής τεχνογνωσίας. Συμμετοχή σε εκθέσεις Frequency Valid Valid 1.00 9 42.9 47.4 47.4 2.00 10 47.6 52.6 100.0 Total 19 90.5 100.0 Missing System 2 9.5 Ενημέρωση στελεχών Frequency Valid Valid 1.00 13 61.9 72.2 72.2 2.00 5 23.8 27.8 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 36

Κατάρτιση προσωπικού Frequency Valid Valid 1.00 12 57.1 60.0 60.0 2.00 6 28.6 30.0 90.0 3.00 2 9.5 10.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Κίνητρα στους εργαζομένους Frequency Valid Valid 1.00 9 42.9 50.0 50.0 2.00 8 38.1 44.4 94.4 3.00 1 4.8 5.6 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 37

Αγορά τεχνολογίας Frequency Valid Valid 1.00 13 61.9 76.5 76.5 2.00 3 14.3 17.6 94.1 3.00 1 4.8 5.9 100.0 Total 17 81.0 100.0 Missing System 4 19.0 Eπένδυσεις σε ερευνα και τεχνολογία Frequency Valid Valid 1.00 10 47.6 50.0 50.0 2.00 9 42.9 45.0 95.0 3.00 1 4.8 5.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 38

Αξιοποίηση θεσμικών δομών και παροχών Frequency Valid Valid 1.00 11 52.4 57.9 57.9 2.00 7 33.3 36.8 94.7 3.00 1 4.8 5.3 100.0 Total 19 90.5 100.0 Missing System 2 9.5 Συμπληρωματικά, για την ανάπτυξη της ενδοεταιρικής τεχνογνωσίας, μικρή βαρύτητα δίνεται, σε διεθνείς εκθέσεις, ενώ μεγάλη βαρύτητα δίνεται, σε παράγοντες όπως, η ενημέρωση των στελεχών, η κατάρτιση του προσωπικού και τα κίνητρα στους εργαζομένους. Μικρή επίσης βαρύτητα έχει και η αξιοποίηση θεσμικών δομών και παροχών, καθώς και οι επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη, αφού οι επιχειρήσεις δείχνουν να ενδιαφέρονται για σίγουρες και δοκιμασμένες λύσεις, κινούμενες έτσι προς την αγορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, παρά προς την κατεύθυνση ανάπτυξής της και της καινοτομίας. 39

Καινοτομικότητα / τεχνολογικός εξοπλισμός Ύπαρξη τεχνολογικού εξοπλισμού τα τελευταία χρόνια Frequency Valid Valid 1.00 19 90.5 95.0 95.0 2.00 1 4.8 5.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 Εισαγωγή καινοτόμων προϊόντων Frequency Valid Valid 1.00 6 28.6 30.0 30.0 2.00 14 66.7 70.0 100.0 Total 20 95.2 100.0 Missing System 1 4.8 40

Εισαγωγή καινοτομίας στο επιχειρηματικό σχέδιο Frequency Valid Valid 1.00 9 42.9 50.0 50.0 2.00 9 42.9 50.0 100.0 Total 18 85.7 100.0 Missing System 3 14.3 Τι αντίκτυπο είχαν οι καινοτομίες στην ανταγωνιστικότητα στην αγορά Frequency Valid Valid 1.00 16 76.2 94.1 94.1 11.00 1 4.8 5.9 100.0 Total 17 81.0 100.0 Missing System 4 19.0 41

Τέλος, το σύνολο των επιχειρήσεων έχει προχωρήσει σε τεχνολογικό εκσυγχρονισμό τα τελευταία χρόνια, λόγω της πίεσης από τον αυξανόμενο αριθμό ανταγωνιστών και της ανάγκης για μεγαλύτερη αποδοτικότητα και καλύτερη διαχείριση των πρώτων υλών και των δευτερευόντων προϊόντων της μεταποιητικής διαδικασίας. Ο εκσυγχρονισμός αφορά κυρίως μηχανήματα κοπής και συσκευασίας, καθώς και όργανα ανίχνευσης ξένων σωμάτων στην γραμμή παραγωγής. Σημαντική καινοτομία, αφορά όμως υπομονάδα επιχείρησης, αποτελεί η εγκατάσταση βιοαερίου 1MW, στην κτηνοτροφική μονάδα 2.000 χοιρομητέρων από την «Φάρμα Χήτας ΑΕ». Τα ζωικά απόβλητα της φάρμας, διοχετεύονται σε υπόγεια κανάλια, ώστε η μονάδα να είναι καθαρή και στη συνέχεια μπαίνουν σε δεξαμενή 3.000 κυβικών σε τακτά χρονικά διαστήματα. Εκεί παστεριώνονται, αδρανοποιούνται και αναμοχλεύονται και σε διάστημα 24-32 ημερών αποσυντίθενται, δημιουργώντας άχρωμο και άοσμο μεθάνιο. Όπως τονίζει ο κ. Χήτας, ένα μέρος της παραγόμενης ενέργειας καλύπτει, τις ανάγκες της μονάδας και το υπόλοιπο πωλείται στη ΔΕΗ (Πηγή: Ηχώ της Άρτας). Οι καινοτομίες στη διαδικασία παραγωγής και στο επιχειρηματικό σχέδιο είναι κάτι που συναντάται στις μεγάλες, κυρίως, επιχειρήσεις μεταποίησης τροφίμων της Περιφέρειας Ηπείρου. Όπως επίσης και η εισαγωγή καινοτόμων προϊόντων στην αγορά έχουν μόνο από τις μεγάλες επιχειρήσεις, καθώς αυτές είναι που έχουν μεγαλύτερο εύρος στην παραγωγική τους γκάμα, ενώ οι μικρότερες έμειναν στάσιμες. 42

Η επίδραση του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού και της καινοτομίας στα μερίδια αγοράς των ανταγωνιστών E4.1 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Frequency Valid Valid 1,00 2 20,0 20,0 20,0 2,00 7 70,0 70,0 90,0 3,00 1 10,0 10,0 100,0 Total 10 100,0 100,0 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Frequency Valid Valid 1,00 3 30,0 30,0 30,0 E4.2 2,00 5 50,0 50,0 80,0 3,00 2 20,0 20,0 100,0 Total 10 100,0 100,0 43

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Frequency Valid Valid 1,00 2 20,0 20,0 20,0 2,00 2 20,0 20,0 40,0 3,00 6 60,0 60,0 100,0 Total 10 100,0 100,0 E4.3 Η επίδραση ενεργειών, όπως του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού, της εισαγωγής καινοτομιών στην παραγωγική διαδικασία, της εισαγωγής καινοτομιών στο επιχειρηματικό σχέδιο και της εισαγωγής καινοτόμων προϊόντων, είχε σημαντική επίδραση στα μερίδια αγοράς των ανταγωνιστών, τόσο σε τοπικό, όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Σε εθνικό επίπεδο η επίδραση δεν ήταν σημαντική, καθώς το δίκτυο πωλήσεων των μικρών επιχειρήσεων δεν είναι τόσο ευρύ, ώστε να έχει επιδράσεις σε εθνικό επίπεδο. Τέλος οι μεγάλες επιχειρήσεις, σε εθνικό επίπεδο έχουν να αντιμετωπίσουν και άλλους υπολογίσιμους ανταγωνιστές, έτσι τα αποτελέσματα των ενεργειών αυτών δεν είναι τόσο εμφανή. 44

Συμπεράσματα Οι Περιφέρειες που ερευνούμε, όσον αφορά των κλάδο μεταποίησης τροφίμων, φαίνεται να κυριαρχούνται από λίγες μεγάλες, για τα δεδομένα της περιοχής, επιχειρήσεις με μεγάλα μερίδια αγοράς στην Περιφέρεια και σημαντική παρουσία εκτός Περιφερείας. Ακόμη, οι μεγάλες επιχειρήσεις, τυροκομικών κυρίως προϊόντων, πραγματοποιούν σημαντικές εξαγωγές προς τρίτες χώρες. Οι μικρές επιχειρήσεις της περιοχής έχουν μικρότερα μερίδια αγοράς, με παρουσία σε λίγες περιοχές εκτός Περιφέρειας, ενώ το δίκτυο πωλήσεών τους είναι προσανατολισμένο προς το λιανεμπόριο. Η οργάνωση των επιχειρήσεων, πέραν των «επιχειρήσεων οδηγών», χαρακτηρίζεται ατελής και περιορισμένη στα βασικά τμήματα. Ενώ η απουσία τμήματος Έρευνας και Ανάπτυξης, συνοδεύεται από έλλειψη συντονισμένων προσπαθειών για καινοτομία στην παραγωγή, καινοτομικά προϊόντα και γενικότερα σε νέες ιδέες, σε ένα περιβάλλον με συνεχώς μεταβαλλόμενες και αυξανόμενες απαιτήσεις. Η ιδέα της συνεργασίας μεταξύ ομοειδών επιχειρήσεων και της ανταλλαγής πληροφοριών, δεν είναι διαδεδομένη, παρά τα δεδομένα οικονομικά προβλήματα, κυρίως προβλήματα ρευστότητας που αντιμετωπίζουν, αλλά και αυξανόμενου ανταγωνισμού. Η επικοινωνία μεταξύ των επιχειρήσεων φαίνεται γίνεται μέσω επίσημων φορέων και προσωπικών γνωριμιών. Παρόλα αυτά υπάρχουν επιχειρήσεις που συνεργάζονται με ομοειδείς επιχειρήσεις, αλλά είναι κυρίως συνεταιριστικής φύσης. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι, σημαντικό ποσοστό των επιχειρήσεων, παρότι την δεδομένη στιγμή δεν συνεργάζονται με ομοειδείς επιχειρήσεις, ενδιαφέρεται για τέτοιου είδους συνεργασίες. Επιπρόσθετα, η συνεργασία με προμηθευτές είναι κατά βάση άτυπη, με αποτέλεσμα την περιορισμένη ροη πληροφοριών από και προς τους προμηθευτές, υπό τον φόβο μια επισφαλούς συνεργασίας, επαληθεύοντας τους Dickson et al., (1994) των οποίων η άποψη ήταν ότι, οι μικρές επιχειρήσεις εξαρτώνται από δημιουργικές ιδέες, είναι πολύ πιθανό να μην μοιράζονται πληροφορίες με άλλες επιχειρήσεις. Ένα σημαντικό μέρος των μεταποιητικών επιχειρήσεων στην Περιφέρεια, έχουν παρουσία στην περιοχή τριών δεκαετιών τουλάχιστον, οπού με διεύρυνση των δραστηριοτήτων τους και τεχνολογικούς εκσυγχρονισμούς, είναι ενεργές μέχρι σήμερα. Η υπόθεση αναφορικά με την εγκατάσταση τους στην περιοχή λόγω του αγροτοκτηνοτροφικού παρελθόντος της περιοχής και της χωρικής εγγύτητας των προμηθευτών, μπορεί εν μέρει να γίνει δεκτή. Οι μεταποιητικές επιχειρήσεις της Περιφέρειας, φαίνεται να αξιοποιούν ως πρώτη ύλη την παραγωγή τοπικών παραγωγών και κατά κάποιο τρόπο να εξαντλούν την διαθέσιμη ποσότητα με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που αναζητούν. Για την κάλυψη των επιπλέον αναγκών τους, αλλά και με πρόθεση την συμπίεση του κόστους των πρώτων υλών από τους τοπικούς προμηθευτές να προβαίνουν σε εισαγωγές, από άλλες περιφέρειες, αλλά και το εξωτερικό. 45

Επίσης, η υπόθεση της εσωστρεφείας των επιχειρήσεων και της τιμολόγησης βάσει κόστους, επαληθεύεται στην περίπτωση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, καθώς η εμβέλεια του δικτύου διανομής τους είναι περιορισμένη και βρίσκουν σημεία διάθεσης των προϊόντων τους. Η ίδια υπόθεση, απορρίπτεται για τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις, αφού το δίκτυο διανομής είναι περισσότερο διευρυμένο, όποτε για να κερδίσουν ένα μερίδιο αγοράς, σε περιοχές που πωλούν το προϊόν τους, παρόμοιου μεγέθους ανταγωνιστές, λαμβάνουν υπ όψιν και την τιμολογιακή πολιτική αυτών. Επιπλέον, είναι αισθητή η απουσία κεντρικού και περιφερειακού σχεδιασμού, με τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες να προσπαθούν να καλύψουν τα κενά εθνικής στρατηγικής, όσο είναι αυτό δυνατό. Επιπρόσθετα παρατηρείται απουσία ανάπτυξης οργανωμένων στρατηγικών πωλήσεων, ακόμη και οι επιχειρήσεις που χαρακτηρίζονται ως μεγάλου μεγέθους, δεν εξαντλούν πλήρως τα εργαλεία και τις μεθόδους marketing. 46