DEMOCRITUS UNIVERSITY of THRACE the 10th International Conference of Greek Linguistics Edited by Zoe Gavriilidou Angeliki Efthymiou Evangelia Thomadaki Penelope Kambakis-Vougiouklis Komotini 2012
Οργανωτική Επιτροπή Συνεδρίου O r g a n i z i n g C o m m i t t e e Z o e G a v r i i l i d o u A n g e l i k i E f t h y m i o u E v a n g e l i a T h o m a d a k i Penelop e Kambakis -Vougiou klis Γραμματειακή Υποστήριξη S e c r e t a r i a l S u p p o r t Ioannis Anagnostopoulos M a r i a G e o r g a n t a P o l y x e n i I n t z e N i k o s M a t h i o u d a k i s L i d i j a M i t i t s E l e n i P a p a d o p o u l o u A n n a S a r a f i a n o u E l i n a C h a dji p a p a ISBN 978-960-99486-7-8 Τ υ π ο γ ρ α φ ι κ ή ε π ι μ έ λ ε ι α Ν ί κ ο ς Μ α θ ι ο υ δ ά κ η ς Ε λ έ ν η Π α π α δ ο π ο ύ λ ο υ Ε λ ί ν α Χ α τ ζ η π α π ά Σ χ ε δ ι α σ μ ό ς ε ξ ώ φ υ λ λ ο υ Ν ί κ ο ς Μ α θ ι ο υ δ ά κ ης Copyright 2012 Δ η μ ο κ ρ ί τ ε ι ο Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Θ ρ ά κ η ς D e m o c r i t u s U n i v e r s i t y o f T h r a c e Ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο Σ ύ ν τ α ξ η ς, Μ ο ρ φ ο λ ο γ ί α ς, Φ ω ν η τ ι κή ς, Σ η μ α σ ι ο λ ο γ ί α ς, L a b o ra to r y o f S y n ta x, M o r pho l o g y, P h o n e t i c s, S e m a n t i c s, Δ ι ε θ ν έ ς Σ υ ν έ δ ρ ι ο Ε λ λ η ν ι κ ή ς Γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς I n t er n a ti o n a l C o n fe r e n c e o f G r e e k L inguist ic s www.icgl.gr +Μ όρφωση Δ Π Θ +M orp ho SE D U T H
ΡΗΜΑΤΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΣΤΟ ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΝΕ ΩΣ Γ2 Ελισσάβετ Νουχουτίδου Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ελλάδα enouchou@phil.uoa.gr ABSTRACT The main aim of this study is to investigate the L2 acquisition of complementizers in Greek. Sentences introduced with oti, pu and na, used as complements to matrix verbs that are compatible with more than one complementizer, are studied through an experiment with intermediate and advanced Greek L2 learners and a control group of Greek native speakers. Based on the results of an acceptability judgment task, it is argued that L2 learners seem to have problems with the oti-pu distinction and the complementizer selection with perception and psych verbs. More difficulties emerge when the choice involves propositional operators. Λέξεις κλειδιά: εκμάθηση/κατάκτηση δεύτερης γλώσσας, συμπληρωματικές προτάσεις, συμπληρωματικοί δείκτες, ρήματα εξάρτησης, προτασιακά συμπληρώματα 1. Εισαγωγή Το ζήτημα των συμπληρωματικών προτάσεων στη Νέα Ελληνική (ΝΕ) έχει εξεταστεί εκτενώς σε γραμματικές, 1 μονογραφίες και μελέτες τις τελευταίες δεκαετίες (βλ. μεταξύ άλλων, Agouraki 1991, Βαρλοκώστα 1994α,β, 1995, Βελούδης και Φιλιππάκη-Warburton 1984, 1985, Ingria 1981, Ρούσσου 1992, 1994, 2009α,β, 2010, Χριστίδης 1982, 1984, 1985, 1990), συνεχίζει να απασχολεί τη σύγχρονη έρευνα, ενώ τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον και σε σχέση με τη γλωσσική κατάκτηση. Η βιβλιογραφία αναφέρεται εκτενώς στις ιδιότητες του κάθε στοιχείου που χρησιμοποιείται ως δείκτης εισαγωγής μιας συμπληρωματικής πρότασης, στη θέση του στο σύστημα των συμπληρωματικών δεικτών της ΝΕ και στη σχέση του με τα ρήματα στα οποία οι εξαρτημένες προτάσεις λειτουργούν ως συμπλήρωμα (ρήματα εξάρτησης). Τα χαρακτηριστικά που φέρει ο κάθε δείκτης τον διαφοροποιούν από τους υπόλοιπους καθορίζοντας παράλληλα την κατανομή του, καθώς η σημασιολογική συμβατότητα μεταξύ δείκτη και (κατηγο)ρήματος εξάρτησης είναι υποχρεωτική. Έτσι, ένα ρήμα μπορεί να έχει περισσότερους από έναν πιθανούς τύπους προτασιακού συμπληρώματος εφόσον το επιτρέπει η σημασία του και η σχέση μεταξύ ρήματος και τύπου συμπληρωματικής πρότασης δεν είναι αποκλειστική σε πολλές περιπτώσεις. Η επιλογή του δείκτη, επιπλέον, αποτελεί συνάρτηση της παρουσίας προτασιακών τελεστών, του χρόνου και άλλων χαρακτηριστικών της πρότασης εξάρτησης. Όσον αφορά την κατάκτηση της ΝΕ ως δεύτερης γλώσσας (Γ2), η ανάγκη για πειραματική διερεύνηση των συμπληρωματικών προτάσεων με δυνατότητα παρουσίας περισσότερων του ενός δείκτη προκύπτει από την εμπειρία των διδασκόντων/ διδασκουσών 2 της ΝΕ ως Γ2 και από ευρήματα προηγούμενων ερευνών (πβ. Θεοφανοπούλου-Κοντού κ.ά. 1998, Νουχουτίδου 2010, Σπυρόπουλος και Τσαγγαλίδης 2005). Οι Βαρλοκώστα και Τριανταφυλλίδου (2003), εξετάζοντας τον προφορικό λόγο εφήβων μαθητών Γυμνασίου με Γ1 την Αλβανική και τη Ρωσική, επισημαίνουν την εμφάνιση ρημάτων με προτασιακά συμπληρώματα στα διάφορα στάδια γλωσσικής κατάκτησης. Πιο συγκεκριμένα, οι προτάσεις με ότι που συμπληρώνουν ρήματα λεκτικά και αισθήσεως εμφανίζονται στο επίπεδο των αρχαρίων και αυτές που συμπληρώνουν ρήματα δοξαστικά και γνωστικά στο μέσο 1 Βλ. για παράδειγμα, Τζάρτζανος (1946/1963), Holton, Mackridge και Φιλιππάκη-Warburton (1999), Mackridge (1990), Κλαίρης και Μπαμπινιώτης (2005), όπου υπάρχουν και διαφορετικοί τρόποι ταξινόμησης των συμπληρωματικών προτάσεων. 2 Για λόγους οικονομίας, χρησιμοποιείται το αρσενικό γένος και για τα δύο φύλα. In Z. Gavriilidou, A. Efthymiou, E. Thomadaki & P. Kambakis-Vougiouklis (eds), 2012, Selected papers of the 10th ICGL, pp. 1011-1020. Komotini/Greece: Democritus University of Thrace.
[ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΝΟΥΧΟΥΤΙΔΟΥ ] επίπεδο οι προτάσεις με να εμφανίζονται ήδη στο επίπεδο των αρχαρίων και οι προτάσεις με που απαντούν στο μέσο επίπεδο με ρήματα αισθήσεως και ψυχικού πάθους ως ρήματα εξάρτησης. Στο προχωρημένο επίπεδο οι μαθητές χρησιμοποιούν χωρίς προβλήματα δομές πλαγίου λόγου με συμπληρωματικές προτάσεις με ότι και να. Για τη σχέση ρήματος εξάρτησης και προτασιακού συμπληρώματος, ειδικότερα, έχει υποστηριχθεί (Nouchoutidou 2008) ότι η επιλογή του δείκτη εισαγωγής μιας συμπληρωματικής πρότασης δεν αποτελεί πρόβλημα για τους ρωσόφωνους προχωρημένους ενήλικους μαθητές της ΝΕ ως Γ2 όταν το ρήμα εξάρτησης δέχεται μόνο ένα συγκεκριμένο δείκτη ως εισαγωγικό στοιχείο της συμπληρωματικής πρότασης, π.χ. 1. Η Μαρία μου αποδεικνύει ότι/*που/*να οδηγεί πολύ γρήγορα. 2. Τα παιδιά απογοητεύτηκαν που/*ότι/*να χάνει η ομάδα τους. 3. Επιλέξαμε να/*ότι/*που κάνουμε διακοπές σε νησί. ενώ υπάρχουν δυσκολίες όταν το ρήμα εξάρτησης είναι συμβατό με περισσότερους δείκτες εισαγωγής έχοντας διαφορετική σημασία σε κάθε περίπτωση (βλ. παραδείγματα 5-12). Στην παρούσα μελέτη επιχειρείται η πειραματική προσέγγιση της κατάκτησης των ότι, που και να ως εισαγωγικών δεικτών συμπληρωματικών προτάσεων, από ενηλίκους μέσου και προχωρημένου επιπέδου που μαθαίνουν τη ΝΕ ως Γ2, με ειδικότερο αντικείμενο εξέτασης την επιλογή του δείκτη εισαγωγής της συμπληρωματικής πρότασης από ρήματα εξάρτησης που είναι συμβατά με περισσότερους (από έναν) δείκτες. 2. Η παρούσα έρευνα: συμμετέχοντες, δοκιμασίες, διαδικασία Για τη διερεύνηση του ζητήματος δημιουργήθηκε ένα γραπτό ερωτηματολόγιο με δύο δοκιμασίες που απαντήθηκε ανώνυμα από μαθητές της ΝΕ ως Γ2. Στη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου συμμετείχαν 71 μαθητές που φοιτούσαν σε τάξεις μέσου επιπέδου στο Διδασκαλείο Νέας Ελληνικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και 43 μαθητές προχωρημένου επιπέδου. Ήταν όλοι ενήλικοι και είχαν καταταχθεί στα αντίστοιχα επίπεδα με βάση το ίδιο τεστ κατάταξης. Προϋπόθεση για να συμπεριληφθεί κάποιος στην έρευνα ήταν να μην είχε μάθει/αρχίσει να μαθαίνει καμία άλλη γλώσσα πέρα από τη μητρική του πριν από τα επτά του χρόνια και να μην είχε αρχίσει την εκμάθηση της ΝΕ πριν από τα 17 του χρόνια. Δεν έγινε καμία διάκριση ή επιλογή σχετικά με τη μητρική γλώσσα των μαθητών. Η ηλικία των μαθητών μέσου επιπέδου ήταν 28 (κατά μέσο όρο) και των προχωρημένων μαθητών ήταν 29,9. Ως ομάδα ελέγχου χρησιμοποιήθηκαν 23 ενήλικοι, φυσικοί ομιλητές της ΝΕ, κάτοικοι της Αθήνας, 3 ηλικίας 39,8 ετών κατά μέσο όρο. Το ερωτηματολόγιο περιείχε δύο ασκήσεις, μία άσκηση συμπλήρωσης κενών (cloze task) και μία άσκηση ελέγχου αποδεκτότητας (acceptability judgment task), καθώς και μια σειρά σύντομων ερωτήσεων με στόχο τη συγκέντρωση πληροφοριών για τις γλώσσες που γνωρίζει ο μαθητής και ειδικότερα τη γνώση και την εμπειρία του όσον αφορά τα ΝΕ. Στην παρούσα μελέτη παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της άσκησης ελέγχου αποδεκτότητας, η οποία είχε στόχο να ελέγξει εάν και σε ποιο βαθμό συμφωνούν οι κρίσεις των μαθητών μέσου και προχωρημένου επιπέδου μεταξύ τους και με αυτές των φυσικών ομιλητών. Στην άσκηση υπήρχαν 85 προτάσεις συνολικά: 50 πειραματικές και 35 παραπλανητικές (distractors). Οι πειραματικές προτάσεις περιλάμβαναν μία κύρια/ανεξάρτητη πρόταση και μία συμπληρωματική πρόταση, π.χ. 4. Η Αγγελική ξέρει ότι οι τράπεζες είναι κλειστές σήμερα. Για κάθε ρήμα υπήρχαν τρεις πειραματικές προτάσεις, μία με συμπληρωματική πρόταση την οποία εισήγαγε το ότι, μία με το να και μία με το που. 4 Όσον αφορά το ρηματικό τύπο, τα ρήματα βρίσκονταν σε ενεστώτα και σε τρίτο πρόσωπο. Οι παραπλανητικές προτάσεις που συμπλήρωναν την άσκηση είχαν αντίστοιχο αριθμό λέξεων με τις πειραματικές και συμφωνούσαν με αυτές όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των ρηματικών τύπων που περιείχαν. Στις πειραματικές προτάσεις, η επιλογή των ρημάτων εξάρτησης έγινε με βάση τις αναλύσεις των Θεοφανοπούλου-Κοντού κ.ά. (1998) και Ρούσσου (2006) για τα χαρακτηριστικά των δεικτών 3 Πβ. Nicholas (1998, 2001) και Ρούσσου (2006, 2009β), για διαφοροποιήσεις στις διαλέκτους της ΝΕ σχετικές με τους συμπληρωματικούς δείκτες. 4 Στην άσκηση ελέγχου αποδεκτότητας δε χρησιμοποιήθηκε σε καμία πρόταση το πως, καθώς βρίσκεται σε σχέση ελεύθερης κατανομής με το ότι (βλ. Τζάρτζανος 1963: 238). [ 1012 ]
[ ΡΗΜΑΤΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΣΤΟ ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΝΕ ΩΣ Γ2 ] εισαγωγής συμπληρωματικών προτάσεων και την ταξινόμηση σε κατηγορίες των ρημάτων που μπορούν να λειτουργήσουν ως ρήματα εξάρτησης με κάθε δείκτη. Επιλέχθηκαν 13 ρήματα που μπορούν να συνδυαστούν με τους δύο από τους τρεις ή και με τους τρεις δείκτες και των οποίων η σημασία διαφοροποιείται με την επιλογή του δείκτη εξαιτίας των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που αυτός φέρει. Πρόκειται για τα λεκτικά ρήματα 5 λέω και συμφωνω, τα γνωστικά ξέρω και μαθαίνω, τα δοξαστικά πιστεύω, νομίζω και ελπίζω, τα ρήματα αντίληψης θυμάμαι και ξεχνάω, τα ρήματα αισθήσεως βλέπω και ακούω και τα ρήματα ψυχικού πάθους χαίρομαι και λυπάμαι. Επιπλέον, αυτά τα ρήματα, όπως και το υπόλοιπο λεξιλόγιο που χρησιμοποιήθηκε στο ερωτηματολόγιο, περιλαμβάνονται στο αναλυτικό πρόγραμμα για τη διδασκαλία της ΝΕ ως Γ2 για τα επίπεδα Α1 και Α2 (βλ. Διατμηματικό Πρόγραμμα 1998, Ευσταθιάδης κ.ά. 2001 και στο δικτυακό τόπο για την Πιστοποίηση της Ελληνομάθειας). Το ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε μέσα στις τάξεις διδασκαλίας μετά από συνεννόηση με το διδάσκοντα. Για τη συγκεκριμένη άσκηση, δόθηκαν οδηγίες συμπλήρωσης, παρατέθηκαν σχετικά παραδείγματα και οι μαθητές εξοικειώθηκαν με την κλίμακα αξιολόγησης. Επρόκειτο για μια επταβάθμια κλίμακα, από το 1 (που αντιστοιχούσε σε μία απόλυτα μη αποδεκτή πρόταση) έως το 7 (που αντιστοιχούσε σε απόλυτα αποδεκτή πρόταση). Οι μαθητές καλούνταν να διαβάσουν και να ακούσουν κάθε πρόταση και στη συνέχεια να την αξιολογήσουν όσον αφορά την αποδεκτότητά της. Οι προτάσεις είχαν ηχογραφηθεί με κενό χρόνο 10 από τη στιγμή που τελείωνε μία πρόταση μέχρι να ακουστεί η επόμενη και η συνολική διάρκεια της άσκησης ήταν 20. Η επιλογή να δοθεί παράλληλα με τη γραπτή και ηχογραφημένη μορφή των προτάσεων σχετίζεται με την προσπάθεια (α) να χρησιμοποιηθεί συγκεκριμένος επιτονισμός για κάθε πρόταση, (β) να διασφαλιστεί ότι οι συμμετέχοντες στην έρευνα διάβαζαν και άκουγαν με ακρίβεια την κάθε πρόταση παρά την ταχύτητα με την οποία καλούνταν να την κρίνουν και (γ) να ακολουθηθεί συγκεκριμένος ρυθμός συμπλήρωσης της άσκησης από όλους (βλ. Hawkins και Chan 1997). 3. Αποτελέσματα Συζήτηση Από τις αποτελέσματα που προέκυψαν από τη στατιστική ανάλυση, 6 γίνεται αναφορά σε όσα δείχνουν στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των ομάδων με τουλάχιστον μεσαίο μέγεθος επίδρασης (effect size). Οι διαφορές εντοπίζονται κυρίως μεταξύ των φυσικών και των μη φυσικών ομιλητών της ΝΕ και δευτερευόντως μεταξύ των μέσων και προχωρημένων μη φυσικών ομιλητών και αφορούν: (i) την επιλογή μεταξύ των ότι και που στις περισσότερες ρηματικές ομάδες, (ii) ειδικότερα προβλήματα που εμφανίζονται στα ρήματα αντίληψης, τα ρήματα ψυχικού πάθους και τα ρήματα αισθήσεως και (iii) την επιλογή του συμπληρωματικού δείκτη που εξαρτάται από την παρουσία προτασιακού τελεστή. 3.1 Η επιλογή μεταξύ ότι και που Η δυσκολία στην επιλογή μεταξύ των δεικτών ότι και που αφορά όλα τα ρήματα που εξετάστηκαν (για τη διάκριση ότι-που, βλ., μεταξύ άλλων, Βαρλοκώστα 1994α,β, Ρούσσου 1994, 2010, Χριστίδης 1982). Πιο συγκεκριμένα, στην Κοινή ΝΕ με τα λεκτικά και τα γνωστικά ρήματα το προτασιακό συμπλήρωμα μπορεί να εισάγεται με ότι αλλά όχι με που, π.χ. 7 5. Ο Γιάννης λέει ότι/*που θα φύγει νωρίς 6. Η Ελένη ξέρει ότι/*που τα μαγαζιά είναι κλειστά σήμερα Σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν στο ερωτηματολόγιο για τα λεκτικά ρήματα λέω και συμφωνώ και για τα γνωστικά ρήματα ξέρω και μαθαίνω, η επιλογή του δείκτη ότι είναι αποδεκτή από τους φυσικούς ομιλητές της ΝΕ και η επιλογή του που είναι μη αποδεκτή, όπως ήταν αναμενόμενο. Από την άλλη πλευρά, οι μη φυσικοί ομιλητές αποδέχονται και το ότι, αλλά και το που (σε μικρότερο βαθμό σε σύγκριση με το ότι, βλ. πίνακα 1). 5 Για πρακτικούς λόγους, στο κείμενο υιοθετούνται οι παραδοσιακοί όροι για τις ρηματικές ομάδες, αλλά δεν ακολουθείται η παραδοσιακή ταξινόμηση. 6 Για την επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα SPSS 19 (τεστ Kruskal-Wallis και Mann- Whitney). 7 Για να θεωρηθούν γραμματικές οι δομές με που στην Κοινή ΝΕ πρέπει να υπάρχει έμφαση στο ρήμα εξάρτησης (βλ. Holton κ.ά. 1999, Ρούσσου 2006). Στην προφορική μορφή των προτάσεων δεν υπήρχε έμφαση στο ρήμα εξάρτησης, με στόχο να αποκλειστεί, όσο ήταν δυνατόν, η εναλλακτική ερμηνεία. [ 1013 ]
[ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΝΟΥΧΟΥΤΙΔΟΥ ] Η διαφορά των φυσικών ομιλητών της ΝΕ με τις δύο ομάδες των μη φυσικών ομιλητών όσον αφορά το που είναι στατιστικά σημαντική και για τα δύο λεκτικά ρήματα (λέω: χ 2 (2)=11,75, p=0,003/ συμφωνώ: χ 2 (2)=15,1, p=0,001) αυτό ισχύει και για τους μέσους (λέω: U=448,5, p=0,001, r=0,33/ συμφωνώ: U=401,5, p<0,001, r=0,38) και για τους προχωρημένους μη φυσικούς ομιλητές της ΝΕ (λέω: U=269, p=0,001, r=0,38/ συμφωνώ: U=245, p<0,001, r=0,42). Το ίδιο ισχύει για το ρήμα ξέρω (χ 2 (2)=14,38, p=0,001) στη σύγκριση των φυσικών ομιλητών και με τους μέσους (U=437,5, p=0,001, r=0,35) και με τους προχωρημένους μη φυσικούς ομιλητές της ΝΕ (U=233, p<0,001, r=0,44) αλλά όχι για το μαθαίνω (χ 2 (2)=5,15, p=0,07). λέω ότι 6,65 0,65 6,52 1,03 6,88 0,39 συμφωνώ ότι 6,61 0,94 6,11 1,58 6,23 1,56 λέω *που 2,35 1,58 3,96 2,08 4,05 2,19 συμφωνώ *που 2,87 1,84 4,69 1,79 4,72 1,94 λέω να 6,35 0,83 5,74 1,56 6,37 1,18 συμφωνώ να 6,52 0,79 6,11 1,34 6 1,53 ξέρω ότι 6,26 1,32 6,08 1,48 6,77 0,53 μαθαίνω ότι 6,17 1,37 5,28 1,73 5,05 2,08 ξέρω *που 2,7 2,1 4,58 2,15 4,81 2,06 μαθαίνω *που 2,91 1,81 3,9 1,79 3,86 2,02 ξέρω να 6,7 0,56 6,15 1,33 6,56 1,18 μαθαίνω να 5,48 1,62 5,86 1,57 6,17 1,53 Πίνακας 1 Λεκτικά και γνωστικά ρήματα Όσον αφορά την ομάδα των δοξαστικών ρημάτων που περιλαμβάνονται στο ερωτηματολόγιο (βλ. πίνακα 2), το ελπίζω είναι συμβατό και με ότι και με να 8 (παράδειγμα 7). Τα ρήματα νομίζω και πιστεύω μπορούν να έχουν προτασιακό συμπλήρωμα που εισάγεται με ότι, επίσης, ενώ για να δεχτούν συμπλήρωμα με να πρέπει να πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις (βλ. 3.3). Το που δεν μπορεί να εισάγει προτασιακό συμπλήρωμα όταν οποιοδήποτε από τα τρία ρήματα χρησιμοποιείται ως ρήμα εξάρτησης (παράδειγμα 8). 7. Ελπίζει ότι/να έγραψε καλά στο τεστ 8. Ελπίζω/Πιστεύω/Νομίζω ότι/*που τα σχολεία λειτουργούν κανονικά σήμερα Σημαντική διαφορά στις απαντήσεις μεταξύ των φυσικών και των μη φυσικών ομιλητών της ΝΕ υπάρχει για όλα τα ρήματα, καθώς οι φυσικοί ομιλητές απορρίπτουν το που ως συμπληρωματικό δείκτη αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με τους μη φυσικούς ομιλητές (ελπίζω: χ 2 (2)=23,93, p<0,001/ πιστεύω: χ 2 (2)=11,73, p=0,003/ νομίζω: χ 2 (2)=14,25, p<0,001). Η διαφορά είναι στατιστικά σημαντική μεταξύ των φυσικών ομιλητών και (α) των μέσων μη φυσικών ομιλητών (ελπίζω: U=277,5, p<0,001, r=0,49/ πιστεύω: U=451, p=0,001, r=0,34/ νομίζω: U=385, p<0,001, r=0,38) και (β) των προχωρημένων μη φυσικών ομιλητών (ελπίζω: U=264, p=0,002, r=0,39/ πιστεύω: U=276,5, p=0,003, r=0,37/ νομίζω: U=237,5, p=0,001, r=0,41). Υπάρχουν, επιπλέον, επιμέρους διαφορές που αφορούν τα ρήματα ελπίζω και πιστεύω όταν έχουν ότι-συμπλήρωμα. Στη σύγκριση των τριών ομάδων για τη δομή ελπίζω ότι, προέκυψε στατιστικά σημαντική διαφορά (χ 2 (2)=6,34, p=0,041), η οποία αφορά τις ομάδες των μέσων και των φυσικών ομιλητών που διαφέρουν σημαντικά (U=561, p=0,016, r=0,25). Επίσης, σημαντική διαφορά υπάρχει και για τη δομή πιστεύω ότι (χ 2 (2)=12,86, p=0,002), η οποία εντοπίζεται στις επιμέρους συγκρίσεις των μέσων μη φυσικών ομιλητών με τους προχωρημένους (U=1137,5, p=0,015, r=0,23) και με τους φυσικούς ομιλητές (U=472,5, p=0,001, r=0,33). Πρέπει να σημειωθεί ότι στις τρεις αυτές περιπτώσεις φαίνεται να υπάρχει διαφορά μεταξύ των μέσων μη φυσικών ομιλητών και των δύο άλλων ομάδων, 8 Επίσης, η διαφορά στη σημασία των δύο δομών είναι δυσδιάκριτη, σε αντίθεση με τα λεκτικά και γνωστικά ρήματα, για τα οποία η χρήση του ότι έναντι του να προκαλεί σαφή διαφοροποίηση (Θεοφανοπούλου-Κοντού κ.ά. 1998). [ 1014 ]
[ ΡΗΜΑΤΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΣΤΟ ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΝΕ ΩΣ Γ2 ] καθώς οι μέσοι μη φυσικοί ομιλητές αποδέχονται λιγότερο το ότι ως συμπληρωματικό δείκτη, αλλά το μέγεθος της επίδρασης είναι μικρό προς μεσαίο. ελπίζω ότι 6,43 0,99 5,7 1,45 6,07 1,31 πιστεύω ότι 6,61 0,72 5,42 1,78 6 1,76 νομίζω ότι 6,57 0,79 6,38 1,2 6,65 1,04 ελπίζω *που 2,22 1,62 4,59 1,82 3,81 2,04 πιστεύω *που 2,74 2,39 4,62 1,85 4,44 1,99 νομίζω *που 2,41 1,76 4,24 2,07 4,28 2 ελπίζω να 6,39 0,78 5,56 1,83 6,37 1,38 Πίνακας 2 Δοξαστικά ρήματα 3.2 Ρήματα αισθήσεως, ψυχικού πάθους και αντίληψης Ειδικότερα προβλήματα για τους μη φυσικούς ομιλητές της ΝΕ υπάρχουν στα ρήματα αισθήσεως, τα ρήματα ψυχικού πάθους και τα ρήματα αντίληψης. Τα ρήματα αισθήσεως (βλέπω και ακούω) είναι συμβατά με τους δείκτες ότι, να και που, π.χ. 9. Είδα ότι ήρθε ο Κώστας/ τον Κώστα να έρχεται/ τον Κώστα που ερχόταν Αν και υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ των να/που, με τα οποία δηλώνεται η άμεση αίσθηση, και του ότι που δηλώνει γνώση που μπορεί να προέρχεται και έμμεσα (βλ. μεταξύ άλλων, Holton κ.ά. 1999, Μοσχονάς 1989, Ρούσσου 2006, 2010, Χριστίδης 1982), με τη συγκεκριμένη δοκιμασία δεν ήταν δυνατόν να ελεγχθεί κατά πόσον οι μαθητές της ΝΕ κάνουν αυτή τη διάκριση. Εντούτοις, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι μαθητές του μέσου επιπέδου είναι λιγότερο εξοικειωμένοι με τα ρήματα αισθήσεως, ενώ λιγότερες διαφορές υπάρχουν στους προχωρημένους μαθητές (βλ. πίνακα 3). Ειδικότερα, στατιστικά σημαντική διαφορά υπάρχει όταν τα βλέπω και ακούω έχουν προτασιακό συμπλήρωμα που εισάγεται με να (βλέπω: χ 2 (2)=17,73, p<0,001/ ακούω: χ 2 (2)=18,82, p<0,001). Και για τα δύο ρήματα, οι μέσοι μη προχωρημένοι ομιλητές διαφέρουν από τους φυσικούς ομιλητές της ΝΕ (βλέπω: U=416,5, p<0,001, r=0,38/ ακούω: U=326,5, p<0,001, r=0,45). Επιπλέον, για το βλέπω υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά και ανάμεσα σε μέσους και προχωρημένους (U=416,5, p=0,001, r=0,29), ενώ για το ακούω υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στους προχωρημένους και τους φυσικούς ομιλητές (U=331, p=0,015, r=0,3). Όταν τα βλέπω και ακούω έχουν προτασιακό συμπλήρωμα που εισάγεται με που, οι απαντήσεις των ομάδων διαφέρουν σημαντικά (βλέπω: χ 2 (2)=13,11, p=0,001/ ακούω: χ 2 (2)=8,11, p=0,016). Υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στους μη φυσικούς ομιλητές μέσου και προχωρημένου επιπέδου (ακούω: U=1111, p=0,013, r=0,24, μικρό μέγεθος επίδρασης/ βλέπω: U=1111, p=0,024 9 ) και ανάμεσα στους φυσικούς ομιλητές και τους μέσους μη φυσικούς ομιλητές για το ρήμα βλέπω (U=439,5, p<0,001, r=0,35). Επομένως, τόσο για τα προτασιακά συμπληρώματα που εισάγονται με να όσο και για αυτά που εισάγονται με που, φαίνεται ότι υπάρχει ιδιαίτερη δυσκολία στη συγκεκριμένη δομή για τους μη φυσικούς ομιλητές της ΝΕ, όπως και ότι υπάρχει βελτίωση όσο αυξάνει το επίπεδο γνώσης της ΝΕ. Στην περίπτωση του να, χρειάζεται να επισημανθεί ότι, με τα ρήματα αισθήσεως δεν φέρει τροπικότητα (βλ. Θεοφανοπούλου-Κοντού κ.ά. 1998, Ιακώβου 1999, Ρούσσου 2010), σε αντίθεση με άλλα ρήματα εξάρτησης στα οποία η χρήση του να συνδέεται με την τροπικότητα. Πιθανόν, η διαφορά αυτή να παίζει ρόλο στις δυσκολίες που υπάρχουν με τη συγκεκριμένη ρηματική ομάδα. 9 Η διαφορά δε θεωρείται στατιστικά σημαντική, αλλά αναφέρεται γιατί προσεγγίζει το όριο (διόρθωση Bonferroni, p<0,0167) και δείχνει ότι χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση με χρήση περισσότερων προτάσεων ή/και ρημάτων. [ 1015 ]
[ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΝΟΥΧΟΥΤΙΔΟΥ ] βλέπω ότι 6,26 0,92 5,9 1,64 6,3 1,19 ακούω ότι 4,91 1,95 5,23 1,69 5,21 1,96 βλέπω να 6,52 0,9 4,97 1,95 5,86 1,97 ακούω να 6,61 0,78 4,96 1,79 5,42 2,08 βλέπω που 5,83 1,67 4,27 1,98 5,12 2,12 ακούω που 6,17 0,78 5,15 1,85 6,05 1,36 Πίνακας 3 Ρήματα αισθήσεως Για τα ρήματα που δείχνουν συναισθηματική κατάσταση, τα λεγόμενα ψυχικού πάθους, οι δομές με συμπληρωματική πρόταση με δείκτη εισαγωγής που και να είναι γραμματικές (βλ. Χριστίδης 1985 για τη διαφορά στη σημασία). Στην Κοινή ΝΕ οι προτάσεις με ότι είναι αντιγραμματικές ως συμπληρώματα αυτής της ομάδας ρημάτων (βλ. Nicholas 1998, Ρούσσου 2006, Τζάρτζανος 1963), π.χ. 10. Λυπάται που/*ότι είπε ψέματα 11. Χαίρεται να πηγαίνει σινεμά με τους φίλους της Η δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι μη φυσικοί ομιλητές αφορά την επιλογή μεταξύ ότι και που, η οποία υπάρχει και σε άλλες ρηματικές ομάδες, καθώς και οι δύο συμπληρωματικοί δείκτες γίνονται εξίσου αποδεκτοί. Ειδικότερα, ενώ οι φυσικοί ομιλητές της ΝΕ αποδέχονται απόλυτα, όπως ήταν αναμενόμενο, το που ως συμπληρωματικό δείκτη, οι μη φυσικοί ομιλητές το δέχονται σε σημαντικά μικρότερο βαθμό (χαίρομαι: χ 2 (2)=6,63, p=0,033/ λυπάμαι: χ 2 (2)=8,07, p=0,015). 10 Θα πρέπει, ακόμη, να επισημανθεί ότι υπάρχει μεγαλύτερη εγγύτητα στις απαντήσεων των προχωρημένων και των φυσικών ομιλητών. Από την άλλη πλευρά, το ότι θεωρείται γραμματικό στα προτασιακά συμπληρώματα από τους μη φυσικούς ομιλητές αλλά απορρίπτεται από τους φυσικούς ομιλητές της ΝΕ (χαίρομαι: χ 2 (2)=10,84, p=0,005/ λυπάμαι: χ 2 (2)=19,58, p<0,001). Η διαφορά είναι στατιστικά σημαντική στη σύγκριση των φυσικών ομιλητών και με τους μέσους (χαίρομαι: U=473,5, p=0,002, r=0,32/ λυπάμαι: U=333, p<0,001, r=0,44) και με τους προχωρημένους μη φυσικούς ομιλητές (χαίρομαι: U=279,5, p=0,002, r=0,36/ λυπάμαι: U=224,5, p<0,001, r=0,45). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το να, καθώς για το ρήμα χαίρομαι η διαφορά μεταξύ των ομάδων είναι στατιστικά σημαντική (χ 2 (2)=30,91, p<0,001) και διαφορές εντοπίζονται μεταξύ όλων των ομάδων: μέσων και προχωρημένων (U=1083,5, p=0,011, r=0,24), μέσων και φυσικών ομιλητών (U=196,5, p<0,001, r=0,57) και προχωρημένων και φυσικών ομιλητών (U=283, p=0,002, r=0,39). Το ρήμα λυπάμαι, όμως, δεν προκαλεί διαφορετικές κρίσεις από τις ομάδες που συμμετείχαν στην έρευνα, με αποτέλεσμα να είναι απαραίτητη η επέκταση της έρευνας με διεύρυνση της ομάδας των εξεταζόμενων ρημάτων. χαίρομαι που 6,35 0,94 5,61 1,77 6,23 1,43 λυπάμαι που 6,35 1,34 5,39 1,73 5,63 1,83 χαίρομαι *ότι 3,52 2,09 5,1 1,94 5,19 2 λυπάμαι *ότι 2,65 1,5 4,92 2,03 4,74 2,12 χαίρομαι να 6,74 0,54 4,01 2,13 5,02 2,33 λυπάμαι να 5,87 1,42 5,32 1,8 5,28 2,13 Πίνακας 4 Ρήματα ψυχικού πάθους 10 Η διαφορά για το χαίρομαι που εντοπίζεται μεταξύ των δύο ομάδων των μη φυσικών ομιλητών (U=1157,5, p=0,018 μεγαλύτερο από το όριο (0,0167) της διόρθωσης Bonferroni). Στην περίπτωση του λυπάμαι που διαφέρουν οι φυσικοί και οι μέσοι μη φυσικοί ομιλητές (U=489, p=0,003, r=0,3). [ 1016 ]
[ ΡΗΜΑΤΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΣΤΟ ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΝΕ ΩΣ Γ2 ] Τα ρήματα αντίληψης θυμάμαι και ξεχνάω αποτελούν μία ξεχωριστή ομάδα καθώς μπορούν να συνδυαστούν με συμπληρωματικές προτάσεις και με τους τρεις δείκτες που εξετάζονται, με διαφορές στη σημασία (βλ., μεταξύ άλλων, Βαρλοκώστα 1994β, Ρούσσου 1992, Χριστίδης 1982, 1985), π.χ. 12. Η Μαρία ξέχασε ότι είχε κλείσει το παράθυρο/ να κλείσει το παράθυρο/ που έκλεισε το παράθυρο Οι κρίσεις φυσικών και μη φυσικών ομιλητών διαφέρουν στην περίπτωση που ο συμπληρωματικός δείκτη ότι εισάγει το προτασιακό συμπλήρωμα (θυμάμαι: χ 2 (2)=9,18, p=0,01/ ξεχνάω: χ 2 (2)=8,46, p=0,013) και οι επιμέρους συγκρίσεις δείχνουν ότι οι μέσοι μη φυσικοί ομιλητές είναι αυτοί που διαφέρουν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό από τους φυσικούς ομιλητές (θυμάμαι: U=541, p=0,005, r=0,28/ ξεχνάω: U=499, p=0,005, r=0,29). Για τη δομή ρήμα αντίληψης + που οι απαντήσεις όλων των ομάδων είναι περίπου στο μέσο της κλίμακας αποδεκτότητας και αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη γραμματικότητα των προτάσεων. Πέρα από την απαραίτητη περαιτέρω διερεύνηση του ζητήματος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η προφορική μορφή των προτάσεων, στην οποία δεν υπήρχε έμφαση στο ρήμα εξάρτησης, πιθανόν να επηρέασε τις απαντήσεις. Ακόμη, διαφορετικές κρίσεις μεταξύ φυσικών και μη φυσικών ομιλητών υπάρχουν για το ρήμα ξεχνάω όταν έχει προτασιακό συμπλήρωμα που εισάγεται με να (χ 2 (2)=18,15, p<0,001). Οι διαφορές εντοπίζονται στη σύγκριση των φυσικών ομιλητών και με τους μέσους (U=350,5, p<0,001, r=0,44) και με τους προχωρημένους μη φυσικούς ομιλητές (U=249,5, p<0,001, r=0,44). Το ρήμα θυμάμαι δεν εμφανίζει αντίστοιχη διαφορά αλλά αυτό πιθανόν να σχετίζεται με άλλους παράγοντες (π.χ. με την επιστημική ερμηνεία που μπορεί να έχει, βλ. 3.3). θυμάμαι ότι 6,78 0,52 5,92 1,55 6,26 1,52 ξεχνάω ότι 5,91 1,31 4,47 2,15 5,16 2,07 θυμάμαι να 4,78 1,93 5,54 1,71 5,93 1,4 ξεχνάω να 6,7 0,7 4,87 2,04 4,77 2,35 θυμάμαι που 5,09 2 4,73 2,09 5,28 1,75 ξεχνάω που 3,91 2,31 3,65 1,92 4,23 1,97 Πίνακας 5 Ρήματα αντίληψης 3.3 Επιπλέον παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή του δείκτη Πέρα από τη συμβατότητα μεταξύ ρήματος εξάρτησης και συμπληρωματικού δείκτη, δύο από τους παράγοντες που μπορούν να επιτρέψουν την παρουσία ενός δείκτη είναι το πρόσωπο του ρήματος εξάρτησης και η παρουσία ενός προτασιακού τελεστή, όπως είναι η άρνηση, στην πρόταση εξάρτησης (βλ. Ρούσσου 2010, Χριστίδης 1985). Για την εξέταση της επίδρασης που μπορεί το πρόσωπο να ασκήσει στην επιλογή δείκτη, χρησιμοποιήθηκε το δοξαστικό ρήμα πιστεύω. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (Ρούσσου 2006), όταν το πιστεύω ως ρήμα εξάρτησης είναι σε πρώτο πρόσωπο η δομή πιστεύω+να-συμπληρωματική είναι γραμματική ενώ με τα άλλα πρόσωπα είναι αντιγραμματική, π.χ. 13. *Οι φίλοι μου πιστεύουν να έρθουν 14. Πιστεύω να προλάβω το τρένο Η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων δεν έδειξε διαφορές στις αντιγραμματικές προτάσεις και στη μία από τις δύο γραμματικές προτάσεις (πιστεύω να 1: χ 2 (2)=13,6, p=0,001/ πιστεύω να 2: χ 2 (2)=3,34, p=0,19). Στην πρόταση που υπάρχει διαφορά, αυτή εντοπίζεται στους μέσους μη φυσικούς ομιλητές σε σύγκριση με τους φυσικούς ομιλητές (U=432,5, p<0,001, r=0,37). Με βάση τα αποτελέσματα, δεν είναι δυνατόν να υποστηριχθεί ότι υπάρχει διαφορά στις κρίσεις των ομιλητών με διαφορετικό επίπεδο γνώσης της ΝΕ. [ 1017 ]
[ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΝΟΥΧΟΥΤΙΔΟΥ ] πιστεύει *να 5,26 1,91 4,63 1,93 4,93 1,67 πιστεύουν *να 4,52 2,37 4,58 2 4,19 1,87 πιστεύω να 6,65 0,78 5,39 1,77 5,84 1,8 πιστεύω να 6,04 1,11 5,1 1,91 5,14 2,17 Πίνακας 6 Επιπλέον παράγοντες - πρόσωπο Το πρόσωπο σε συνδυασμό με την άρνηση ως προτασιακό τελεστή που επιτρέπει την παρουσία του να παίζει ρόλο και στην περίπτωση του ρήματος νομίζω. Όταν το νομίζω αποτελεί ρήμα εξάρτησης, είναι συμβατό με προτασιακό συμπλήρωμα που εισάγεται με να, μόνο εάν βρίσκεται σε πρώτο πρόσωπο και έχει άρνηση (Ρούσσου 2006), π.χ.: 15. *(Δε) νομίζω να έχουμε γνωριστεί Οι συμμετέχοντες στο πείραμα κλήθηκαν να κρίνουν πέντε προτάσεις, σε τρεις από τις οποίες δεν υπήρχε άρνηση (μία πρόταση με το νομίζω σε τρίτο πρόσωπο και δύο προτάσεις με το νομίζω σε πρώτο πρόσωπο), ενώ στις υπόλοιπες δύο υπήρχε άρνηση στο ρήμα εξάρτησης (το οποίο βρισκόταν σε πρώτο πρόσωπο). Όπως ήταν αναμενόμενο, οι φυσικοί ομιλητές απέρριψαν τις προτάσεις που δεν περιείχαν άρνηση στο ρήμα εξάρτησης αλλά αποδέχτηκαν τις προτάσεις με άρνηση. Οι μη φυσικοί ομιλητές απορρίπτουν μόνο μία από τις τρεις αντιγραμματικές προτάσεις (νομίζουν να: χ 2 (2)=14,96, p=0,001/ νομίζω να 1: χ 2 (2)=27,33, p<0,001/ νομίζω να 2: χ 2 (2)=0,95, p=0,63) και αποδέχονται επίσης μία από τις γραμματικές προτάσεις αλλά σημαντικά λιγότερο συγκριτικά με τους φυσικούς ομιλητές (δε νομίζω να 1: χ 2 (2)=7,35, p=0,021/ δε νομίζω να 2: χ 2 (2)=17,88, p<0,001). Στις αντιγραμματικές προτάσεις, η διαφορά μεταξύ φυσικών και μέσων μη φυσικών ομιλητών είναι στατιστικά σημαντική (νομίζουν να: U=422,5, p=0,001, r=0,36/ νομίζω να 1: U=237, p<0,001, r=0,53), όπως επίσης μεταξύ φυσικών και προχωρημένων μη φυσικών ομιλητών (νομίζουν να: U=228, p<0,001, r=0,45/ νομίζω να 1: U=184, p<0,001, r=0,52). Το μέγεθος της επίδρασης είναι μεσαίο στην πρώτη περίπτωση και μεγάλο στη δεύτερη, εύρημα που απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση για να εξακριβωθεί ο λόγος για τον οποίο διαφέρει η τρίτη πρόταση της ομάδας. Στις γραμματικές προτάσεις, η διαφορά μεταξύ φυσικών και μέσων μη φυσικών ομιλητών είναι στατιστικά σημαντική (δε νομίζω να 2: U=312, p<0,001, r=0,46), όπως επίσης μεταξύ φυσικών και προχωρημένων μη φυσικών ομιλητών (δε νομίζω να 2: U=184, p<0,001, r=0,34). 11 νομίζουν *να 2,52 1,44 4,16 1,96 4,42 1,98 νομίζω *να 2,04 1,26 4,76 1,96 4,47 2,14 νομίζω *να 2,09 1,44 2,54 1,88 2,23 1,43 δε νομίζω να 6,35 1,11 5,41 2 6,28 1,39 δε νομίζω να 5,87 1,49 3,78 1,91 4,3 2,23 Πίνακας 7 Επιπλέον παράγοντες πρόσωπο και άρνηση Μία ακόμη περίπτωση που ένας προτασιακός τελεστής επηρεάζει τη συμβατότητα του ρήματος εξάρτησης είναι αυτή του ρήματος θυμάμαι όταν χρησιμοποιείται με επιστημική σημασία (σε αυτή την περίπτωση το πρόσωπο δεν επηρεάζει τη γραμματικότητα της δομής) και έχει προτασιακό συμπλήρωμα το οποίο εισάγεται με να. Η ύπαρξη επιστημικής ερμηνείας είναι δυνατή μόνο όταν υπάρχει άρνηση ή ερώτηση στο θυμάμαι (Ρούσσου 2006) π.χ. 16. *(Δε) θυμάται να έκλεισε το παράθυρο 11 Στην άλλη γραμματική πρόταση, αν και υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στη συνολική σύγκριση, στις επιμέρους συγκρίσεις δεν εντοπίζονται σημαντικές διαφορές. [ 1018 ]
[ ΡΗΜΑΤΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΣΤΟ ΜΕΣΟ ΚΑΙ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΝΕ ΩΣ Γ2 ] Στο ερωτηματολόγιο υπήρχαν δύο προτάσεις με άρνηση στο ρήμα εξάρτησης, οι οποίες έγιναν αποδεκτές από τους φυσικούς ομιλητές (βλ. πίνακα 8), και δύο προτάσεις χωρίς άρνηση που απορρίφθηκαν. Οι μη φυσικοί ομιλητές απέρριψαν όλες τις προτάσεις 12 με αποτέλεσμα να υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στην περίπτωση των γραμματικών προτάσεων (δε θυμάμαι να 1: χ 2 (2)=18,65, p<0,001/ δε θυμάμαι να 2: χ 2 (2)=26,81, p<0,001). Η διαφορά μεταξύ φυσικών και μέσων μη φυσικών ομιλητών είναι στατιστικά σημαντική (δε θυμάμαι να 1: U=356,5, p<0,001, r=0,42/ δε θυμάμαι να 2: U=235, p<0,001, r=0,53), όπως επίσης μεταξύ φυσικών και προχωρημένων μη φυσικών ομιλητών (δε θυμάμαι να 1: U=234, p<0,001, r=0,44/ δε θυμάμαι να 2: U=253, p=0,001, r=0,41). θυμάμαι *να 3,74 1,98 2,69 1,92 2,37 2,02 θυμάμαι *να 3,57 1,38 3,57 2,03 3,05 2 δε θυμάμαι να 5,7 1,55 3,75 1,96 3,3 2,44 δε θυμάμαι να 5,74 1,36 3,13 1,87 3,93 2,15 Πίνακας 8 Επιπλέον παράγοντες άρνηση Συνεξετάζοντας τις τρεις περιπτώσεις δομών στις οποίες η συμβατότητα ενός ρήματος εξάρτησης με κάποιο συμπληρωματικό δείκτη εξαρτάται, εκτός από τα σημασιοσυντακτικά χαρακτηριστικά του ρήματος, και από άλλους παράγοντες, διαφαίνεται ότι οι μη φυσικοί ομιλητές της ΝΕ δε λαμβάνουν υπόψη τη λειτουργία τέτοιων παραγόντων. 4. Συμπέρασμα Η πειραματική εξέταση της επιλογής των δεικτών εισαγωγής συμπληρωματικών προτάσεων ότι, να και που επικεντρώθηκε στις περιπτώσεις των ρημάτων που είναι συμβατά με δύο ή περισσότερους δείκτες. Από τη συγκριτική ανάλυση των ομάδων των ομιλητών προκύπτουν διαφορές που αφορούν την επιλογή μεταξύ ότι και που με ρήματα εξάρτησης λεκτικά, γνωστικά, δοξαστικά και ψυχικού πάθους. Η δυσκολία των μη φυσικών ομιλητών της ΝΕ είναι να διακρίνουν τις αντιγραμματικές δομές και ισχύει και για τους μέσους και για τους προχωρημένους. Όσον αφορά τις ρηματικές ομάδες, τα ρήματα ψυχικού πάθους και τα ρήματα αισθήσεως εμφανίζουν επιπλέον προβλήματα. Με αυτά ως ρήματα εξάρτησης, οι μη φυσικοί ομιλητές αποδέχονται σε μικρό βαθμό τα (γραμματικά) προτασιακά συμπληρώματα με να, ιδιαίτερα στο μέσο επίπεδο, εμφανίζοντας βελτίωση στο προχωρημένο επίπεδο. Μία ακόμη δυσκολία για όσους μαθαίνουν τη ΝΕ ως Γ2 είναι ο ρόλος της άρνησης (ως προτασιακού τελεστή) στη συμβατότητα ρημάτων εξάρτησης και συμπληρωματικών δεικτών, τον οποίο τόσο οι μέσοι όσο και οι προχωρημένοι μη φυσικοί ομιλητές φαίνεται μην γνωρίζουν. Για να δοθεί ερμηνεία σε αυτά τα ζητήματα και για να εξεταστούν άλλα επιμέρους προβλήματα, η διερεύνηση του θέματος είναι απαραίτητο να διευρυνθεί με τη μελέτη περισσότερων ρημάτων εξάρτησης για κάθε ρηματική ομάδα, χρησιμοποιώντας ποικίλες μεθόδους συλλογής δεδομένων και περιλαμβάνοντας όλα τα επίπεδα γνώσης της ΝΕ ως Γ2. Βιβλιογραφία Agouraki, Y. 1991. A Modern Greek complmentizer and its sugnificance for UG. UCL Working Papers in Linguistics 3:1 24. Bαρλοκώστα, Σπυριδούλα. 1994α. The properties of pu-complements in Modern Greek. Στο Themes in Greek Linguistics, εκδ. Irini Philippaki-Warburton, Katerina Nikolaidis and Maria Sifianou, 61 68. Amsterdam: John Benjamins. Bαρλοκώστα, Σπυριδούλα. 1994β. Greek Sentential Complementation. Διδ. διατριβή, University of Maryland. Bαρλοκώστα, Σπυριδούλα. 1995. Η γεγονοτικότητα στα Νέα Ελληνικά. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 15:245 56. 12 Αντίθετα από το αναμενόμενο, οι μη φυσικοί ομιλητές απορρίπτουν μία από τις δύο αντιγραμματικές προτάσεις περισσότερο από τους φυσικούς ομιλητές και η διαφορά των ομάδων είναι σημαντική. Το εύρημα δεν ενδιαφέρει προς το παρόν καθώς οι κρίσεις όλων των ομιλητών είναι στην ίδια κατεύθυνση της κλίμακας αποδεκτότητας. [ 1019 ]
[ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΝΟΥΧΟΥΤΙΔΟΥ ] Βαρλοκώστα, Σπυριδούλα, και Λήδα Τριανταφυλλίδου. 2003. Επίπεδα γλωσσομάθειας στην Ελληνική ως δεύτερη γλώσσα. Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α. Βελούδης, Γιάννης, και Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton. 1984. Η υποτακτική στα Νέα Ελληνικά. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 4:151 68. Διατμηματικό Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Νέας Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας. 1998. Αναλυτικό Πρόγραμμα για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως ξένης γλώσσας σε ενηλίκους (Επίπεδα 1 και 2: Εισαγωγικό και Βασικό). Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α. Ευσταθιάδης, Στάθης, Νιόβη Αντωνοπούλου, Δήμητρα Μανάβη, και Σοφία Βογιατζίδου. 2001. Πιστοποίηση Επάρκειας της Ελληνομάθειας. Αναλυτικό εξεταστικό πρόγραμμα. Θεσσαλονίκη: ΥΠ.Ε.Π.Θ. και Κ.Ε.Γ. Hawkins, Roger, and Cecilia Yuet-hung Chan. 1997. The partial availability of Universal Grammar in second language acquisition: the failed functional features hypothesis. Second language research 13(3):187 226. Holton, David, Peter Mackridge και Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton. 1999. Γραμματική της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Πατάκης. Θεοφανοπούλου-Κοντού, Δήμητρα, Γεωργία Κατσιμαλή, Αμαλία Μόζερ, Βασιλική Νικηφορίδου και Δέσποινα Χειλά-Μαρκοπούλου (επιμ.). 1998. Θέματα νεοελληνικής σύνταξης: θεωρία ασκήσεις. Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α. Ιακώβου, Μαρία. 1999. Τροπικές κατηγορίες στο ρηματικό σύστημα της Νέας Ελληνικής. Διδ. διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ingria, Robert Joseph Peter. 1981. Sentential complementation in Modern Greek. Διδ. διατριβή, ΜΙΤ. Κλαίρης, Χρήστος, και Γεώργιος Μπαμπινιώτης (σε συνεργασία με τους Αμαλία Μόζερ, Αικατερίνη Μπακάκου- Ορφανού και Σταύρο Σκοπετέα). 2005. Γραμματική της Νέας Ελληνικής. Δομολειτουργική Επικοινωνιακή. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Mackridge, Peter. 1990. Η νεοελληνική γλώσσα. Αθήνα: Πατάκης. Mοσχονάς, Σπύρος. 1989. Συμπληρωματικές προτάσεις και ρήματα αισθήσεως σημαντικά. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 9:315 36. Nicholas, Nick. 1998. The story of pu. The grammaticalisation in space and time of a Modern Greek complementiser. Διδ. διατριβή, University of Melbourne. Nicholas, Nick. 2001. A survey of Modern Greek dialectal complementation. Στο Proceedings of the First International Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory, εκδ. Angeliki Ralli, Brian Joseph and Mark Janse, 193 206. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών. Νουχουτίδου, Ελισσάβετ. 2008. Complementizers in L2 Greek: a preliminary research with adult learners. Στο New perspectives in Greek linguistics, εκδ. Nikolaos Lavidas, Elissavet Nouchoutidou and Marietta Sionti, 273 88. Newcastle-Upon-Tyne: Cambridge Scholars Publishing. Νουχουτίδου, Ελισσάβετ. 2010. Ότι-, πως-, που-συμπληρωματικές προτάσεις στα εγχειρίδια της Ελληνικής ως Γ2 για ενηλίκους. Πρακτικά 14 ου διεθνούς συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρίας Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας, Θεσσαλονίκη, 14-16/12/07 (CD-Rom). Ρούσσου, Άννα. 1992. Factive complements and wh-movement in Modern Greek. UCL Working Papers in Linguistics 4:123 47. Ρούσσου, Άννα. 1994. The syntax of complementisers. Διδ. διατριβή, University College London. Ρούσσου, Άννα. 2006. Συμπληρωματικοί δείκτες. Αθήνα: Πατάκης. Ρούσσου, Άννα. 2009α. In the mood for control. Στο Twists of Mood: The distribution and interpretation of indicative and subjunctive, εκδ. Joseph Quer. Lingua 119:1811 36. Ρούσσου, Άννα. 2009β. Complementizers in the Greek dialects. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 29: 371 84. Ρούσσου, Άννα. 2010. Selecting complementizers. Στο Exploring the left periphery, εκδ. Kleanthes K. Grohmann και Ianthi M. Tsimpli. Lingua 120:582 603. Σπυρόπουλος, Βασίλειος, και Αναστάσιος Τσαγγαλίδης. 2005. Η Γραμματική στη διδασκαλία. Σύγκριση εγχειριδίων για τη διδασκαλία της Ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Αθήνα: Πατάκης. Tζάρτζανος, Αχιλλέας. [1946/1963] 1996. Νεοελληνική σύνταξις (της κοινής δημοτικής). Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης. Φιλιππάκη-Warburton, Ειρήνη, και Γιάννης Βελούδης. 1985. Η υποτακτική στις συμπληρωματικές προτάσεις. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 5:149 67. Xριστίδης, Αναστάσιος-Φοίβος. 1982. Ότι/πως - που. Επιλογή δεικτών συμπληρωμάτων στα Νέα Ελληνικά. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 2: 113 77. Xριστίδης, Αναστάσιος-Φοίβος. 1984. Παρατηρήσεις στη σύνταξη των «αισθήσεως σημαντικών» στα Νέα Ελληνικά. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 4:115 25. Xριστίδης, Αναστάσιος-Φοίβος. 1985. Πρόσθετες παρατηρήσεις στις συμπληρωματικές προτάσεις της Νέας Ελληνικής. Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 3:47 72. Xριστίδης, Αναστάσιος-Φοίβος. 1990. Μόρια. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 10:307 22. [ 1020 ]