ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Θεατρικό Εργαστήρι: Δημιουργία δραματικών πλαισίων με αφορμή μαθηματικές έννοιες. Ανάπτυξη ικανοτήτων για επικοινωνία μέσω του θεάτρου και του δράματος. Ειδικότερα αναφορικά με τις παρακάτω συμβάσεις: - Θέατρο εικόνων - Σκηνή - Τίτλοι - Ανίχνευση σκέψης - Ομαδική γλυπτική - Αφήγηση και μιμική - Γράφω μέσα από ρόλο - Αυτοσχεδιασμός θεατρικού μονολόγου με δοσμένες συνθήκες - Σχέση ηθοποιού-σκηνοθέτη Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Σκοπός: Οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες να αναπτύξουν σταδιακά δεξιότητες και ικανότητες θεατρικής έκφρασης και επικοινωνίας, καθώς δημιουργούν και παραστούν δραματικά πλαίσια, με αφορμή γνωστές μαθηματικές έννοιες. Στόχοι: Οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες να: 1. Εξερευνούν και να αναπτύσσουν τα εκφραστικά τους μέσα ώστε να επικοινωνούν ιδέες, συναισθήματα και εμπειρίες. 2. Ασκηθούν στον τρόπο που χρησιμοποιούν το σώμα τους για να επικοινωνήσουν με τον άλλο και να κατασκευάσουν διάφορα δραματικά νοήματα και σύμβολα, και να αφηγηθούν ιστορίες με αφορμή γνωστές μαθηματικές έννοιες. 3. Χρησιμοποιούν γνωστές μαθηματικές έννοιες ως μεταφορές στην κατασκευή δραματικών πλαισίων με νόημα. 1
4. Χρησιμοποιούν τη σύμβαση της μιμικής για να διερευνούν με λεπτομέρεια την κίνηση του σώματος μέσα στο χώρο και να μεταμορφώνονται στο δραματικό χαρακτήρα που υποδύονται. 5. Αναπτύξουν την ικανότητα να δημιουργούν ένα θέατρο εικόνων με σκοπό να επικοινωνήσουν συγκεκριμένο νόημα στους θεατές. 6. Δημιουργούν και να αναπτύσσουν ρόλους και δραματικά πλαίσια με βάση δοσμένες συνθήκες, και να διερευνούν τη σχέση θεατρικού συγγραφέα και σκηνοθέτη της θεατρικής πράξης. 7. Να παράγουν και να σκηνοθετούν συλλογικά ένα θεατρικό μονόλογο. 8. Αναπτύξουν την ικανότητά τους να σκιαγραφούν δραματικούς χαρακτήρες, χρησιμοποιώντας κατάλληλα τις συμβάσεις της ομαδικής γλυπτικής, των τίτλων, της ανίχνευσης σκέψης, της σύνθεσης θεατρικού μονολόγου, μέσα από ολοκληρωμένα δραματικά πλαίσια που αυτοσχεδιάζουν. 9. Διατυπώνουν με καθαρότητα συναισθήματα και ιδέες, που πηγάζουν μέσα από αυτό που βίωσαν, εντός και εκτός ρόλου, και να σχολιάζουν αυτό που παρακολούθησαν ως θεατές, εισηγούμενοι τρόπους βελτίωσης του δράματος. 10. Αναπτύσσουν τις αρετές της ισότητας, της ανοχής, της ετερότητας και της δημοκρατίας, μέσα από την συνύπαρξή τους με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. 11. Γίνονται κοινωνοί σε μια πραγματικότητα που πλάθουν όλοι μαζί ως μέλη μιας κοινότητας. Υλικά: - Μεγάλα χαρτόνια και μαρκαδόρους για τις ομάδες - Κόλλες Α4 Πορεία Εργαστηρίου: (Τα επεισόδια είναι ενδεικτικά της δομής του εργαστηρίου. Η διάρκεια του κάθε επεισοδίου υπολογίζεται σε ένα ογδοντάλεπτο, ώστε να υπάρχει συνέχεια στο περιεχόμενο και τη διαδικασία του δράματος που δημιουργείται και παρίσταται κάθε φορά. Η χρονική απόσταση ανάμεσα στα επεισόδια είναι καλό να μην υπερβαίνει τη μια βδομάδα.) 2
Επεισόδιο 1 Θεατρικό εργαστήρι: Δημιουργία δραματικών πλαισίων με αφορμή μαθηματικές έννοιες 1. Εισαγωγή στο στόρι με παιχνίδι αριθμών 1 : Καθώς ο/η εκπαιδευτικός φωνάζει αριθμούς ή μαθηματικές προτάσεις, τα παιδιά αλληλεπιδρούν και διαμορφώνουν με το σώμα τους πλαίσια-εικόνες που να ανταποκρίνονται στην εκάστοτε μαθηματική έννοια. Για παράδειγμα: - Όλοι 26 (τα παιδιά γίνονται ένας μεγάλος κύκλος) - 5Χ5+1 (5 ομάδες των 5 και 1 παιδί απομονωμένο) - 4Χ6+2 (4 ομάδες των 6 και 1 ομάδα των 2) - 10+10+6 (2 ομάδες των 10 και 1 των 6) - 7+8+5+4+1+1 (1 ομάδα των 7, 1 ομάδα των 8, 1 ομάδα των 5, 1 ομάδα των 4, 1 παιδί μόνο του, 1 παιδί μόνο του) - 26-5 (γίνονται όλοι μια ομάδα των 26 και αμέσως φεύγουν από αυτήν 5 άτομα) - 26-10 (γίνονται όλοι μια ομάδα των 26 και αμέσως φεύγουν οι 10) 2. Θέατρο εικόνων: Επαναλαμβάνεται η προηγούμενη διαδικασία με την εξής προσθήκη: τα παιδιά καλούνται να ανταποκρίνονται θεατρικά στους παραπάνω μαθηματικούς σχηματισμούς, και να δημιουργούν δραματικά πλαίσια. Ο/Η εκπαιδευτικός εξηγεί στα παιδιά ότι τώρα θα πρέπει να σκέφτονται τις μαθηματικές προτάσεις ως ιστορίες μέσα στις οποίες τα ίδια δρουν ως χαρακτήρες. Κάθε φορά θα πρέπει να διαμορφώνουν το πρόσωπο και το σώμα τους, ώστε να ταιριάζει στο θεατρικό πλαίσιο που δημιουργούν όλοι μαζί, συλλογικά, χωρίς να το προσχεδιάζουν (δηλαδή, όλα γίνονται αυθόρμητα, χωρίς να έχει προηγηθεί οποιαδήποτε συζήτηση). Ενδεικτικά ερωτήματα-προβληματισμοί που θίγονται στη διάρκεια της διατύπωσης των οδηγιών της άσκησης: - Τι μπορεί να σημαίνει μια αφαίρεση (π.χ. το 26-10): ίσως ότι κάποιοι άνθρωποι καλούνται για κάποιο λόγο να εγκαταλείψουν ένα κοινωνικό 1 Για τη λειτουργία του παρόντος θεατρικού εργαστηρίου αποτελεί προϋπόθεση τα παιδιά να έχουν ήδη εισαχθεί στο «θέατρο εικόνων». Βλ. σχετική διδακτική πρόταση στο σύνδεσμο http://www.schools.ac.cy/klimakio/themata/theatriki_agogi/ekpaideftiko_yliko/thematikes_e notites/theatriki_epikoinonia/eisagogi_sto_theatro_eikonon.pdf 3
σύνολο στο οποίο ανήκαν. Άραγε, για ποιο λόγο να συμβαίνει αυτό, πώς άραγε να νιώθουν, πώς θα μεταφέρουμε κάθε φορά το αντίστοιχο συναίσθημα και ατμόσφαιρα χρησιμοποιώντας όλα μας τα εκφραστικά μέσα; - Τι μπορεί να σημαίνει μια ομαδοποίηση (π.χ. το 5Χ5 ή 25:5): ίσως ότι ένα κοινωνικό σύνολο διαιρείται σε άλλες κατηγορίες με βάση κάποια κριτήρια. Είναι άραγε πάντα καλό αυτό να συμβαίνει; Πώς θα δείξουμε αυτό που βιώνουμε κάθε φορά; - Τι μπορεί να σημαίνει μια πρόσθεση (π.χ. 7+8+5+4+1+1): ίσως ότι άτομα δημιουργούν ομάδες που είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους και για κάποιο λόγο συναντώνται. Άραγε ποιος λόγος να είναι αυτός, πώς και πάλι βιώνουν αυτή τη συνθήκη; 3. Θέατρο εικόνων, τίτλος, ανίχνευση σκέψης: Σε ομάδες, τα παιδιά καλούνται να δημιουργήσουν τρεις διαδοχικές εικόνες που να αφηγούνται μια ιστορία αφαίρεσης ή πρόσθεσης (οι μισές ομάδες κατασκευάζουν ιστορίες πρόσθεσης, και οι άλλες μισές, ιστορίες αφαίρεσης). Αρχικά, τα παιδιά πειραματίζονται με την κατασκευή εικόνων, χωρίς να εμπλακούν σε συζήτηση. Στη συνέχεια, αφού πειραματιστούν αρκετές φορές, συζητούν και αποφασίζουν το περιεχόμενο και τη σκηνική δράση (δηλαδή, ποια είναι η σειρά των εικόνων, πώς μετακινούνται από τη μια εικόνα στην άλλη, πώς φαίνεται η αλλαγή στη διαμόρφωση των χαρακτήρων και των δράσεων τους, κ.λπ.). Προβάρουν τις σκηνές και έπειτα παραστούν, με τη σειρά, το θέατρο εικόνων. Οι θεατές ανταποκρίνονται ως προς το περιεχόμενο του δράματος και το αισθητικό αποτέλεσμα. Προσθέτουν τίτλους και ανιχνεύουν τους χαρακτήρες. Ενδεικτικά ερωτήματα-προβληματισμοί κατά τη διάρκεια της παράστασης: - Πώς φαίνεται ότι η ιστορία που παρακολουθούμε αποτελεί μια ιστορία πρόσθεσης/ αφαίρεσης; - Ποιες φαίνεται να είναι οι σχέσεις των πρωταγωνιστών; Πώς η δράση τους δημιουργεί μια ιστορία πρόσθεσης/αφαίρεσης; - Τι ιστορία είναι αυτή; Ποιο το περιεχόμενό της; - Πώς βιώνουν την κατάσταση οι πρωταγωνιστές της; 4
- Ας ανιχνεύσουμε τις σκέψεις των χαρακτήρων. - Τι τίτλο θα βάζατε στη συγκεκριμένη ιστορία; Γιατί; 4. Σκηνή: Κάθε ομάδα προσθέτει λόγο στις επιμέρους εικόνες που συναποτελούν το θέατρο εικόνων της, και δημιουργεί μια σκηνή. Κατά την παράσταση, η σκηνή ζωντανεύει και πάλι μέσα από τη διαδοχή των τριών επιμέρους εικόνων-σκηνών, με τη διαφορά ότι τώρα παρακολουθούμε τους χαρακτήρες να αποκτούν φωνή. Η μετάβαση από τη μια εικόνα-σκηνή στην επόμενη γίνεται σε αργή κίνηση. 5. Γράφω μέσα από ρόλο, ηθοποιός-σκηνοθέτες: Ένας χαρακτήρας από κάθε ιστορία αφηγείται την ιστορία του. Όλα τα μέλη της ομάδας 2 συγγράφουν το μονόλογο του συγκεκριμένου δραματικού χαρακτήρα, λαμβάνοντας υπόψη τα δοσμένα ερωτήματα, χωρίς να ακολουθούν οπωσδήποτε τη σειρά με την οποία διατυπώνονται: - Ποιος είμαι; Πού βρίσκομαι; Τι βλέπω γύρω μου; Τι ακούω; Γιατί βρίσκομαι εδώ; Τι κάνω; Πώς νιώθω γι αυτό που μου συμβαίνει; Ποιος είναι ο μεγαλύτερος μου φόβος; Τι θα με έκανε ευτυχισμένο; Τι θυμάμαι/ ή νοσταλγώ; Τι σκέφτομαι να κάνω; Αναρωτιέμαι Η διαδικασία της συγγραφής ακολουθεί μια δημοκρατική πορεία ανταλλαγής και παράστασης ιδεών: τα παιδιά ανταλλάσσουν ιδέες αναφορικά με τα ερωτήματα και πειραματίζονται με τη δομή του μονολόγου καθώς τον παραστούν. Έτσι, δημιουργείται ένας συνεχής διάλογος ανάμεσα στο γραπτό και προφορικό θεατρικό λόγο, που διευκολύνει τα παιδιά να παρακολουθούν τη διαδικασία δόμησης του στόρι μέσα από τις επιλογές που κάνουν, ώστε να έχουν ένα δραματουργικό αποτέλεσμα που τους ικανοποιεί. Στη συνέχεια, στη διάρκεια της πρόβας, ένα παιδί (ή και περισσότερα) γίνεται ο ηθοποιός που ενσαρκώνει το ρόλο, ενώ τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας δρουν ως σκηνοθέτες, που αποφασίζουν το σχεδιασμό της σκηνικής δράσης και τον τρόπο ερμηνείας του ηθοποιού. 2 Στην περίπτωση που τα παιδιά δυσκολεύονται να δουλέψουν σε ομάδες πέραν των δυο ατόμων, τότε είναι θεμιτό να δουλέψουν σε δυάδες. 5
Επεισόδιο 2 Θεατρικό εργαστήρι: Δημιουργία δραματικών πλαισίων με αφορμή μαθηματικές έννοιες 6. Παράσταση των θεατρικών μονολόγων και σχολιασμός: Κάθε ομάδα παρουσιάζει το μονόλογό της, ενώ στη συνέχεια οι θεατές ανταποκρίνονται τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς το δραματουργικό αποτέλεσμα. 7. Ομαδική Γλυπτική, τίτλοι: Στο τέλος κάθε θεατρικού μονολόγου, οι θεατές καλούνται να δημιουργήσουν το γλυπτό του δραματικού χαρακτήρα που παρακολούθησαν επί σκηνής. Κάθε παιδί-θεατής εισέρχεται στο χώρο και με αργές κινήσεις 3 διαμορφώνει το σώμα και το πρόσωπο του ηθοποιού, ώστε να φτιάξει το άγαλμα που ανταποκρίνεται στην ψυχική κατάσταση του ήρωα ή ένα χαρακτηριστικό του γνώρισμα, που βγήκε στην επιφάνεια, στη διάρκεια του θεατρικού μονολόγου. Συνοδεύουν τα γλυπτά με τίτλους. 8. Αφήγηση και σύνθεση μια κοινής ιστορίας: Καλούνται τα παιδιά να σκεφτούν με ποιο τρόπο οι παραπάνω δραματικοί χαρακτήρες θα μπορούσαν να συσχετιστούν, ώστε να ανήκουν σε μια κοινή ιστορία. Στον κύκλο, χρησιμοποιώντας την τεχνική του «συμπληρώνω μια ιστορία», συμπληρώνουν με τη σειρά τα κομμάτια ενός αφηγηματικού πάζλ έτσι ώστε να δημιουργεί ένα ενιαίο στόρι, ενώ, ταυτόχρονα, μετακινούν τα αγάλματα στο χώρο με τρόπο που να φαίνεται μια μεταξύ τους σχέση. 9. Αφήγηση και μιμική: Κάθε ομάδα φτιάχνει μια μαθηματική ιστορία και την παρουσιάζει με αφήγηση και μιμική. Δηλαδή, ένα ή περισσότερα παιδιά αφηγούνται την ιστορία, ενώ παράλληλα τα υπόλοιπα παιδιά-ηθοποιοί την ζωντανεύουν. Για να συνθέσουν την ιστορία των πρωταγωνιστών της, χρησιμοποιούν γνωστές τους μαθηματικές έννοιες ως μεταφορές: - Τι έννοια μπορεί να αποκτούν στην καθημερινότητά μας οι μαθηματικές έννοιες που γνωρίζουμε (π.χ. παράλληλες και κάθετες ευθείες, άπειρο, ευθύγραμμο τμήμα, πρώτοι αριθμοί, αρνητικοί αριθμοί, φανταστικοί αριθμοί, μοτίβο, σειρά), κ.ο.κ.; - Ποια σχέση πρέπει να έχουν οι χαρακτήρες μας για να αποτυπώσουν μέσα από τη δράση τους αυτή τη μεταφορά (π.χ. η σκηνή μιας οικογένειας που αποχωρίζεται ένα από τα μέλη της, λόγω πολέμου, αποτυπώνει την έννοια της αφαίρεσης για τους δραματικούς χαρακτήρες που βιώνουν αυτή την κατάσταση). 3 Εναλλακτικά, το παιδί-γλύπτης μπορεί να σταθεί απέναντι από το παιδί-ηθοποιό και να παραστήσει τις κινήσεις του σώματος και του προσώπου, ώστε να αντιγράψει ο ηθοποιός. 6
- Θα πρέπει να καταγράψουμε την ιστορία μας με απλές και σύντομες φράσεις-προτάσεις σε ένα μεγάλο χαρτόνι. - Κάνουμε πρόβα με την ομάδα μας. 10. Παράσταση και σχολιασμός: Κάθε ομάδα παρουσιάζει το μονόλογό της, ενώ στη συνέχεια οι θεατές ανταποκρίνονται τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς το δραματουργικό αποτέλεσμα. Προέκταση: Μαθηματική λογοτεχνία/ θέατρο 7