ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ

Δ Λ Λ Ζ Ν Η Κ Ζ Γ Ζ Μ Ο Κ Ρ Α Σ Η Α ΤΠΟΤΡΓΔΗΟ ΔΧΣΔΡΗΚΧΝ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΘ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ TtttTTtkk ΣΜΖΜΑ: ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΩΝ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέμα: «Τν Θεζκηθό Πιαίζην θαη ε Λεηηνπξγία ησλ Κνηλσληθώλ Σπλεηαηξηζκώλ Πεξηνξηζκέλεο Επζύλεο ζηελ Ειιάδα.» ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ: Γρ. Παναγιώηης Εάννης ΠΟΤΓΑΣΖ: Δμμανοσήλ Μαρκοσλάηος ΑΘΖΝΑ 2008

ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ Περίληυη... 3 Διζαγφγή... 4 Κεθάλαιο 1 ο :... 7 Θεφρηηικό Τπόβαθρο για ηην Λειηοσργία ηφν Κοι..Π.Δ... 7 1.1. Η Έλλνηα ηεο Κνηλσληθήο Οηθνλνκίαο.... 7 1.1.1. Η ζεζκηθή λνκηθή πξνζέγγηζε... 8 1.1.2 Η Καλνληζηηθή Πξνζέγγηζε.... 11 1.1.3 Οη Σπλεηαηξηζκνί... 13 1.1.4 Οη Κνηλσληθνί Σπλεηαηξηζκνί... 14 Κεθάλαιο 2 ο :... 16 Κοινφνικοί σνεηαιριζμοί Περιοριζμένης Δσθύνης (Κοι..Π.Δ.)... 16 2.1 Τα Πξώηα Βήκαηα... 16 2.2 Ο Νόμος 2716/1999... 17 2.2.1 Γεληθά γηα ηνπο Κνη.Σ.Π.Ε.... 17 2.2.2 Η Σύζηαζε ησλ Κνη.Σ.Π.Ε.... 18 2.2.3 Τα Μέιε ησλ Κνη.Σ.Π.Ε.... 18 2.2.4 Οη Εξγαδόκελνη ησλ ΚνηΣΠΕ... 19 2.2.5. Η Εγγξαθή Μειώλ θαη νη Σπλεηαηξηζηηθέο Μεξίδεο.... 20 2.2.6. Η Δηνίθεζε ησλ Κνη.Σ.Π.Ε.... 21 2.2.7. Τα Οηθνλνκηθά ησλ Κνη.Σ.Π.Ε.... 22 2.2.8. Δηάιπζε θαη Ελώζεηο Κνη.Σ.Π.Ε.... 24 Κεθάλαιο 3 ο :... 25 Αποηελέζμαηα Ποιοηικής Δμπειρικής Έρεσνας για ηοσς ΚοιΠΔ... 25 Ταπηόηεηα Έξεπλαο... 25 3.1 ΚνηΣΠΕ: κηα Σρεηηθά Σύληνκε Πνξεία... 26 3.2. Μέιε ησλ ΚνηΣΠΕ... 27 3.3 Εξγαδόκελνη ησλ ΚνηΣΠΕ... 28 3.4. Επηρεηξεκαηηθέο Δξαζηεξηόηεηεο... 29 3.5. Οηθνλνκηθά Δεδνκέλα... 30 3.6. Σρέζεηο κε Ελδηαθεξόκελα Μέξε ζην Εμσηεξηθό Πεξηβάιινλ ηνπ ΚνηΣΠΕ 32 3.6.1. Σρέζεηο κε ηνπο Πειάηεο... 32 3.6.2. Σρέζεηο κε ηελ Τνπηθή Κνηλσλία... 33 3.6.3. Σρέζεηο κε ηνπο Σπγγελείο ησλ Ψπρηθά Παζρόλησλ... 33 3.7. Τν Εζσηεξηθό Πεξηβάιινλ ηνπ ΚνηΣΠΕ... 34 3.7.1. Σρέζεηο κεηαμύ ησλ Εξγαδνκέλσλ ηεο Πξώηεο Καηεγνξίαο... 34 3.7.2. Σρέζεηο κεηαμύ ησλ Εξγαδνκέλσλ ηεο Πξώηεο θαη Δεύηεξεο Καηεγνξίαο 35 3.8. Ψπρνινγηθή Σηήξημε ησλ Εξγαδνκέλσλ ηεο Πξώηεο Καηεγνξίαο... 35 3.9. Ννκνζεηηθό Πιαίζην: Ειιείςεηο θαη Πξνβιήκαηα... 36 3.9. Πξνβιήκαηα ζηνπο ΚνηΣΠΕ.... 39 3.10. Επαγγεικαηηθή θαη Κνηλσληθή Έληαμε ησλ Ψπρηθά Παζρόλησλ... 43 3.11. Σπκπεξάζκαηα... 45 Σπκπεξαζκαηηθέο Επηζεκάλζεηο... 47 Βιβλιογραθία... 54 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ... 58 2

Περίληψη Βαζηθνί ζηφρνη απηήο ηεο εξγαζίαο είλαη αξρηθά ε παξνπζίαζε ηνπ ζεσξεηηθνχ ππνβάζξνπ ηνπ ζεζκνχ ησλ Κνηλσληθψλ πλεηαηξηζκψλ Πεξηνξηζκέλεο Δπζχλεο (ΚνηΠΔ), θαη ε αλαζθφπεζε ηεο δηεξγαζίαο ζεζκηθήο ηνπο κνξθνπνίεζεο ζηε Διιάδα ηα ηειεπηαία ρξφληα. ηε ζπλέρεηα, αλαιχνληαη ηα πξαθηηθά απνηειέζκαηα, αιιά θαη ηα ζεκαληηθά πξνβιήκαηα πνπ έρνπλ αλαδεηρζεί απφ ηελ ιεηηνπξγία ηνπο. Σα παξαπάλσ εληάζζνληαη ζε κηα πξψηε απφπεηξα αμηνιφγεζεο ηφζν ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, φζν θαη ηνπ έξγνπ ησλ νξγαληζκψλ απηψλ, πνπ ήξζαλ λα θαιχςνπλ έλα ζεκαληηθφ θελφ ζην ρψξν ηεο ςπρηθήο πγείαο, θαη απνηέιεζαλ ηελ πξψηε (θαη κνλαδηθή έσο ηψξα) ζεζκνζεηεκέλε πξνζπάζεηα γηα ηελ άξζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ εππαζψλ θνηλσληθψλ νκάδσλ κέζσ ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο έληαμεο. Abstract The main objectives of this paper are: (a) the presentation of the theoretical background of the institution of Limited Liability Social Cooperatives, (b) an assessment of the process of their institutional formation in Greece, (c) an analysis of their practical results, as well as of the significant problems which were encountered during their relatively short time of operation. The aforementioned objectives are aspects of a preliminary attempt to evaluate the institutional framework, as well as the actual functioning, of these organizations, which were intended to fill a significant gap in the area of mental health, and were the first (and only up to now) officially instituted effort to lift the social exclusion of sensitive social groups by means of their professional integration. 3

Εισαγωγή Οη Κνηλσληθνί πλεηαηξηζκνί Πεξηνξηζκέλεο Δπζχλεο (ΚνηΠΔ) αλήθνπλ ζηε κεγάιε νηθνγέλεηα ησλ ζπλεηαηξηζηηθψλ νξγαλψζεσλ, θαζψο αθελφο απνηεινχλ ζπλεηαηξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, θαη αθεηέξνπ δηαζέηνπλ έλα επηπιένλ απαξαίηεην ραξαθηεξηζηηθφ: ηελ πξνζδνθψκελε επίηεπμε ελφο θνηλσληθνχ ζθνπνχ. Ο θνηλσληθφο ζθνπφο πνπ επηηειείηαη ζηελ πεξίπησζε ησλ ΚνηΠΔ είλαη ε θνηλσληθννηθνλνκηθή ελζσκάησζε θαη ε επαγγεικαηηθή έληαμε ησλ αηφκσλ κε ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα. Απνηεινχλ ηελ κνλαδηθή ζεζκνζεηεκέλε κνξθή Κνηλσληθψλ πλεηαηξηζκψλ ζηελ ρψξα καο, θαζψο ην λνκνζεηηθφ πιαίζην ηνπ Ν. 2716/99 πνπ δηέπεη ηελ ιεηηνπξγία ησλ ΚνηΠΔ δελ έρεη αθφκα απνηειέζεη ην έλαπζκα γηα ζεζκνζέηεζε θαη άιισλ Κνηλσληθψλ πλεηαηξηζκψλ πνπ ζα αθνξνχλ ζε άιιεο εππαζείο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ. Ζ αλάπηπμε ησλ ΚνηΠΔ, ε νπνία μεθίλεζε δεηιά ην 2002 θαη εληάζεθε ηελ δηεηία 2004-2005, εμειίζζεηαη παξάιιεια κε [θαη ζπκπιεξσκαηηθά πξνο] ζηηο πξνζπάζεηεο γηα Φπρηαηξηθή Μεηαξξχζκηζε ζηελ ρψξα καο, ε νπνία επηηειείηαη κέζα απφ ην πξφγξακκα απναζπινπνίεζεο «Φπραξγψο», ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο θαη Πξφλνηαο, ην νπνίν μεθίλεζε ην 2000 θαη ζπλερίδεηαη έσο ζήκεξα 1. Ο ΚνηΠΔ έρνπλ ηελ πξσηνηππία λα απνηεινχλ ζπγρξφλσο εκπνξηθέο επηρεηξήζεηο αιιά θαη Μνλάδεο Φπρηθήο Τγείαο γηα ηελ ζηήξημε ησλ κειψλ ηνπο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζνβαξά ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα. Με κηα πξψηε καηηά, ζα ππνζηήξηδε θαλείο φηη ν ζεζκφο απηφο, πνπ παξέρεη εξγαζία ζε ςπρηθά πάζρνληεο, είλαη ε κφλε δηέμνδνο πξνο κηα ιεηηνπξγηθή δσή γηα ηα ελ ιφγσ άηνκα, ηα νπνία δπζθνιεχνληαη ηδηαηηέξσο λα βξνπλ εξγαζία, βηψλνληαο έλα ηδηφηππν θνηλσληθφ απνθιεηζκφ ν νπνίνο επηβαξχλεη θαη ην ηαηξηθφ ηνπο πξφβιεκα. Μέζα απφ ηελ εξγαζία ηνπο, ηα άηνκα απηά βνεζνχληαη φρη κφλν επαγγεικαηηθά-νηθνλνκηθά αιιά (ζαθψο) και ζεξαπεπηηθά. Όινη ζρεδφλ ζα ζπλεγνξνχζακε ζηελ αλαγθαηφηεηα ελφο ηέηνηνπ ζεζκνχ. 1 www.msu.gr, Πξφγξακκα «Φπραξγψο» 4

Παξφια απηά θαίξην παξακέλεη ην εξψηεκα, πώς μεθοδεύεηαι η σλοποίηζη ασηού ηοσ «αγαθού», καηά γενική ομολογία, εγτειρήμαηος ζηην τώρα μας. Πην ζπγθεθξηκέλα: πξνρσξάεη κε ηθαλνπνηεηηθφ ξπζκφ ε έσο ηψξα πξνζπάζεηα γηα ηελ ζχζηαζε θαη ιεηηνπξγία ησλ ΚνηΠΔ; πλνδεχηεθε θαη εληζρχζεθε, ζηελ πνξεία ηνπ ρξφλνπ, ε ςήθηζε ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ πνπ αθνξά ζηνπο ΚνηΠΔ απφ ην αλάινγν έμπρακηο ελδηαθέξνλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ Τπνπξγείνπ Τγείαο; Πνηα ήηαλ ε ζηάζε ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ απέλαληη ζηνπο ΚνηΠΔ νη νπνίνη αλαπηχρζεθαλ ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο; Πνηα ήηαλ ηα θπξηφηεξα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεηψπηζαλ νη ΚνηΠΔ απφ ζπζηάζεσο ηνπο; Πνηά είλαη ηα πιένλ ζεκαληηθά ηνπο επηηεχγκαηα έσο ηψξα; Γηα λα δνζνχλ θαηά ην δπλαηφλ ηθαλνπνηεηηθέο απαληήζεηο ζηνπο παξαπάλσ πξνβιεκαηηζκνχο, ζεσξήζεθε ζθφπηκν ε κειέηε απηή λα ρσξηζηεί ζε ηξία θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ ππνβαζηάδεη ηε ιεηηνπξγία ησλ ΚνηΠΔ. Πξφθεηηαη γηα ηελ αλάιπζε ηεο έλλνηαο ηεο Κνηλσληθήο Οηθνλνκίαο, κηαο έλλνηαο ζην πιαίζην ηεο νπνίαο επηρεηξείηαη λα ζπλδπαζηνχλ απφ ηε κηα ηα εζηθά πξνηάγκαηα ηνπ Γπηηθνχ αλζξσπηζκνχ (ζηηο δηάθνξεο εθδνρέο ηνπ), θαη απφ ηελ άιιε ε ινγηθή ηεο αγνξάο, ή, γηα λα ην δηαηππψζνπκε θάπσο δηαθνξεηηθά, επηρεηξείηαη ε [πεξηνξηζκέλε-ηνπηθή, έζησ] κεηάιιαμε ηεο «ζθιεξήο» πξαγκαηηθφηεηαο ηεο αγνξάο, έηζη ψζηε λα πεξηιάβεη, σο νξγαληθή ηεο πξνέθηαζε, θάπνηεο πην αλζξσπνθεληξηθέο ιεηηνπξγίεο. Απηή ε έλλνηα-νκπξέια πεξηιακβάλεη πνιιά είδε νξγαλψζεσλ, έλα απφ ηα νπνία, θαη κάιηζηα πνιχ ζεκαληηθφ, είλαη νη ζπλεηαηξηζκνί. Τπνδηαίξεζε απηνχ ηνπ είδνπο απνηεινχλ νη Κνηλσληθνί πλεηαηξηζκνί. Δλ ζπλερεία, ζην δεχηεξν θεθάιαην παξαηίζεληαη θαη επεμεγνχληαη ηα ζεκαληηθφηεξα ζεκεία ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ πνπ δηέπεη ηε ζχζηαζε θαη ιεηηνπξγία ησλ ΚνηΠΔ [δει. ηνπ λφκνπ 2716 ηνπ 1999]. ην ηξίην θαη ζπνπδαηφηεξν θεθάιαην δίλνληαη θαηαξρήλ ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηνπο πεξηζζφηεξνπο ειιεληθνχο ΚνηΠΔ ζήκεξα (αξηζκφο κειψλ, εξγαδνκέλσλ, είδε δξαζηεξηνηήησλ), ελψ ζηελ ζπλέρεηα αλαιχνληαη θαίξηα δεηήκαηα πνπ άπηνληαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο (νηθνλνκηθά δεδνκέλα, ζρέζεηο κε πειάηεο, 5

ζρέζεηο κε ηελ ηνπηθή θνηλσλία, πξνβιήκαηα, ζρέζεηο κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ, ςπρνινγηθή ζηήξημε παζρφλησλ, επαγγεικαηηθή έληαμε, θνηλσληθή έληαμε). Σα ζηνηρεία απηά ζπιιέρηεθαλ θαηφπηλ πνηνηηθήο εκπεηξηθήο έξεπλαο (κε εκηδνκεκέλν εξσηεκαηνιφγην) ζε 10 απφ ηνπο 13 ελ ελεξγεία ΚνηΠΔ. Ζ παξνχζα εξγαζία θιείλεη κε εθηελή ζπκπεξάζκαηα θαη παξαηεξήζεηο γηα ηελ έσο ηψξα πνξεία ησλ ζπλεηαηξηζκψλ, ελψ ζην ηέινο ππάξρεη θαη παξάξηεκα κε ην λνκνζεηηθφ πιαίζην ηνπ 2716. 6

Κευάλαιο 1 ο : Θεωρητικό Τπόβαθρο για την Λειτοσργία των Κοι..Π.Ε. 1.1. Η Έλλνηα ηεο Κνηλσληθήο Οηθνλνκίαο. Ζ πξψηε έλλνηα πνπ ρξήδεη άκεζεο εξκελείαο θαζψο απνηειεί θαη ην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν γηα ηελ ιεηηνπξγία ησλ ΚνηΠΔ είλαη απηή ηεο Κνηλσληθήο Οηθνλνκίαο. Ση είλαη ινηπφλ ε Κνηλσληθή Οηθνλνκία (Κ.Ο.) ; Δίλαη ν ρψξνο αλάκεζα ζηνλ ηδησηηθφ θαη ην δεκφζην ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο φπνπ δηεμάγνληαη νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο κε θνηλσληθνχο ζθνπνχο 2, κε άιια ιφγηα νη ζηφρνη ησλ ελ ιφγσ δξαζηεξηνηήησλ ππεξβαίλνπλ ελ δπλάκεη ηε δηάθξηζε κεηαμχ κηαο θαζαξήο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο κε απνθιεηζηηθφ ζθνπφ ηελ θεξδνθνξία θαη κηαο θαζαξήο θνηλσληθήο δξαζηεξηφηεηαο, ε νπνία εδξαδφκελε ζε έλα ζχζηεκα εζηθψλ αμηψλ, ζα είρε σο πξσηαξρηθφ ή αθφκε θαη απνθιεηζηηθφ ζθνπφ ηεο πξναγσγή δηαθφξσλ κνξθψλ θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο. Ζ Κ.Ο δελ απνηειεί κηα λέα έλλνηα, θαζψο ήηαλ πάληνηε ζπλπθαζκέλε κε ηδηαίηεξεο ηδενινγηθέο αληηιήςεηο πνπ θπξηάξρεζαλ κε πεξηζζφηεξε έληαζε απφ ηνλ 18 ν αηψλα θαη έπεηηα 3. Δπηπιένλ, απφ ηελ επηζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο δηαπηζηψλεηαη φηη δελ πθίζηαηαη έλαο θαζνιηθά απνδεθηφο νξηζκφο ηεο Κ.Ο. 4. Χζηφζν ζρεδφλ φιεο νη 2 Υξπζάθεο Μ., Εηψκαο Γ, Καξακεηξνπνχινπ Ν., Υαηδαληψλεο Γ., Προοπηικές Απαζτόληζης ζηον Τομέα ηης Κοινφνικής Οικονομίας, Δζληθφ Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο, Δθδφζεηο άθθνπια, 2002, ζει. 33 3 Βι. Ninacs W. and Toye M., A Review of the Theory and Practice of Social Economy in Canada, a SRDC Working Paper Series 02-02, Social Research and Demonstration Corporation, Vancouver, 2002 Μαπξνγηάλλεο Γ., «Παγθνζκηνπνίεζε θαη πκκεηνρηθή Γεκνθξαηία» ζην Κνχγηαο Η., επηκ., Παγκοζμιοποίηζη και Κοινφνική Οικονομία, Πξαθηηθά Γ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ ΣΔΗ Μεζνινγγίνπ, Μεζνιφγγη, 2001 Νηθνιφπνπινο Ζ., «Παγθνζκηνπνίεζε, Κνηλσληθή Οηθνλνκία θαη Οξζνινγηθφηεηα. Εεηήκαηα Κνηλσληθνχ Μεηαζρεκαηηζκνχ» ζην Υαξαιάκπνπο Κ., επηκ., Η Κοινφνική Οικονομία Ανάμεζα ζηο Τοπικό και ζηο Παγκόζμιο, Πξαθηηθά Γ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ ΣΔΗ Μεζνινγγίνπ, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 2005. Νηθνιφπνπινο Ζ., «Παγθνζκηνπνίεζε, πζζψξεπζε θαη Κνηλσληθφο Μεηαζρεκαηηζκφο» ζην Κνχγηαο Η., επηκ., Παγκοζμιοποίηζη και Κοινφνική Οικονομία, Πξαθηηθά Γ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ ΣΔΗ Μεζνινγγίνπ, Μεζνιφγγη, 2001 Υαξαιάκπνπο Κ., «Ζ Κνηλσληθή Οηθνλνκία» ζην Η. Κνχγηαο, επηκ., Παγκοζμιοποίηζη και Κοινφνική Οικονομία, Πξαθηηθά Γ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ ΣΔΗ Μεζνινγγίνπ, Μεζνιφγγη, 2001 4 Υξπζάθεο Μ., Εηψκαο Γ, Καξακεηξνπνχινπ Ν., Υαηδαληψλεο Γ.(2002), ζει. 33 7

επηζηεκνληθέο εξγαζίεο θαη κειέηεο δηεζλψο πνπ αθνξνχλ ζηελ Κ.Ο. πεξηγξάθνπλ ηνλ ελ ιφγσ ηνκέα κε φξνπο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε ηξεηο θχξηεο θαηεγνξίεο νξγαληζκψλ νη νπνίνη θαη απνηεινχλ επηκέξνπο ζπληζηψζεο ηνπ. Ζ πξνζέγγηζε απηή ηεο Κ.Ο πνπ νλνκάδεηαη θαη «ζεζκηθή-λνκηθή» πξνζέγγηζε, ζπρλά κπνξεί λα ζπλδπαζηεί θαη κε ηελ ιεγφκελε «θαλνληζηηθή» ή «εζηθνινγηθή» πξνζέγγηζε, φπσο ζα αλαιπζεί ζηελ ζπλέρεηα. 5 1.1.1. Η ζεζκηθή λνκηθή πξνζέγγηζε. ηηο πεξηζζφηεξεο βηνκεραληθά αλαπηπγκέλεο ρψξεο νη επηρεηξήζεηο θαη νη νξγαληζκνί ηεο Κ.Ο. κπνξνχλ λα νκαδνπνηεζνχλ ζε ηξεηο κεγάιεο θαηεγνξίεο: α) ζπλεηαηξηζηηθέο επηρεηξήζεηο β) θνηλσλίεο αιιεινβνήζεηαο θαη γ) ζσκαηεία ή νξγαληζκνχο πνπ απνθαινχληαη γεληθά «ελψζεηο». Απηή είλαη κηα πξνζέγγηζε κε βαζηέο ηζηνξηθέο ξίδεο αθνχ ηέηνηνη νξγαληζκνί πξνυπήξραλ εδψ θαη πνιχ θαηξφ αιιά απέθηεζαλ κφλν ζηαδηαθά λνκηθή αλαγλψξηζε γηα δξαζηεξηφηεηεο πνπ βαζίδνληαλ ζηελ ειεχζεξε έλσζε ησλ κειψλ ηνπο, ε νπνία παξέκελε άηππε θαη κεξηθέο θνξέο αθφκε θαη κπζηηθή θαζ φιε ηελ δηάξθεηα ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα. 6 Ση πεξηιακβάλνπλ φκσο, ιίγν πην αλαιπηηθά νη ηξεηο θαηεγνξίεο ηεο Κ.Ο.; α) Δπιτειρήζεις ζσνεηαιριζηικού ηύποσ: Απηέο πεξηιακβάλνπλ αγξνηηθνχο, πηζησηηθνχο, απνηακηεπηηθνχο, θαηαλαισηηθνχο, δηαλεκεηηθνχο, νηθηζηηθνχο ζπλεηαηξηζκνχο 7 θ.α. Έλα κεγάιν κέξνο παιαηψλ ζπλεηαηξηζκψλ αλαπηχρζεθαλ ζε αγνξέο πνπ έγηλαλ αξθεηά αληαγσληζηηθέο, θαη απηφ είρε σο απνηέιεζκα εθείλνη λα πηεζηνχλ λα δξάζνπλ φιν θαη πεξηζζφηεξν ζαλ ηνπο θαηεπζπλφκελνπο απφ ην θέξδνο 5 Defourny J., Introduction: From third Sector to Social Enterprise, in Borzaga C. and Defourny J. eds., The Emergence of Social Enterprise, Routledge, 2001, ζει. 4 6 Ibid 7 Βι. Parnell Δ., Επανεθεύρεζη ηφν Σσνεηαιριζμών, Επιτειρήζεις για ηον 21 ο Αιώνα, κεηάθξαζε Μηράιεο Φεθέο, Δθδφζεηο ηνραζηήο, 2000. Νηνλάθεο Δ., «Διιεληθφ πλεηαηξηζηηθφ Κίλεκα. Ζ Πεξίπησζε ησλ Πηζησηηθψλ πλεηαηξηζκψλ» ζην Κνχγηαο Η., επηκ., Παγκοζμιοποίηζη και Κοινφνική Οικονομία, Πξαθηηθά Γ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ ΣΔΗ Μεζνινγγίνπ, Μεζνιφγγη, 2001 Παηξψλεο Β., «Ζ Παγθνζκηνπνίεζε θαη ε Κξίζε ησλ Φνξέσλ Κνηλσληθήο Οηθνλνκίαο: ην Παξάδεηγκα ησλ Διιεληθψλ Αγξνηηθψλ πλεηαηξηζκψλ» ζην Κνχγηαο Η., επηκ., Παγκοζμιοποίηζη και Κοινφνική Οικονομία, Πξαθηηθά Γ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ ΣΔΗ Μεζνινγγίνπ, Μεζνιφγγη, 2001 8

αληαγσληζηέο ηνπο 8. Παξφια απηά, νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο δηαηεξνχλ αθφκε νξηζκέλα ζπλεηαηξηζηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη, γεγνλφο πνπ είλαη αθφκε πην ζεκαληηθφ, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ην ζπλεηαηξηζηηθφ θίλεκα έρεη αλαλεσζεί απφ ηελ εκθάληζε πξσηνβνπιηψλ φπσο εξγαηηθνί ζπλεηαηξηζκνί ζε λέα πεδία δξαζηεξηνηήησλ, ή νη θνηλσληθνί ζπλεηαηξηζκνί πνπ ζα καο απαζρνιήζνπλ εθηελψο ζηα πιαίζηα απηήο ηεο εξγαζίαο 9. β) Οργανιζμοί ηύποσ «Δηαιρίας ή Κοινφνίας Αλληλοβοήθειας»: Οη εηαηξίεο απηέο έρνπλ ζηαδηαθά ζεζκνζεηεζεί ζε πνιιέο αλεπηπγκέλεο ρψξεο θαη έρνπλ γίλεη ηζρπξνί παίρηεο ζηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Παξφια απηά ην ζηνηρείν ηεο αιιεινβνήζεηαο ηεο Κ.Ο. πεξηιακβάλεη επίζεο θαη άιινπο νξγαληζκνχο δηαθφξσλ ηχπσλ νη νπνίνη αληαπνθξίλνληαη ζηελ αλάγθε ησλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ λα νξγαλψζνπλ θνηλνηηθά ζπζηήκαηα αζθάιηζεο, γηα παξάδεηγκα ζε ρψξεο φπνπ ηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο βξίζθνληαη ζε πξψηκν ζηάδην αλάπηπμεο θαη θαιχπηνπλ έλα κηθξφ θνκκάηη ηνπ πιεζπζκνχ 10. Απηέο νη εηαηξίεο παξέρνπλ «αιιεινβνήζεηα» γηα έλα εχξνο θηλδχλσλ, πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ πγεία (ην θφζηνο ζεξαπείαο, ηα θάξκαθα θαη ηελ παξακνλή ζην λνζνθνκείν), ην ζάλαην (πιηθή ππνζηήξημε γηα ηελ νηθνγέλεηα ηνπ απειζφληνο, θεδείεο) θαη θαθέο ζνδεηέο ή ςαξηέο. 11 γ) Δνώζεις, φμαηεία, Δηαιρίες Μη Κερδοζκοπικές: Ζ ειεπζεξία ζχζηαζεο κηαο έλσζεο πξνζψπσλ έρεη επίζεκα αλαγλσξηζηεί ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, αιιά εθθξάδεηαη κέζα απφ έλα επξχ θάζκα λνκηθψλ κνξθψλ θαη θάησ απφ ζπλζήθεο πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν ελζαξξπληηθέο 12. ηελ πξάμε, απηφ ην ηξίην ζπζηαηηθφ πεξηιακβάλεη πνιιέο νξγαλψζεηο ππεξάζπηζεο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα ηδσζνχλ θαη ζαλ 8 Defourny J. (2001),. ζει. 5 9 Ibid. 10 Υξπζάθεο Μ., Εηψκαο Γ, Καξακεηξνπνχινπ Ν., Υαηδαληψλεο Γ.(2002), ζει. 35 11 Βι. Morris S., "Defining the Nonprofit Sector: Some Lessons from History", Voluntas (2000), vol 11, no 1, ζει. 25-42 Bargal D., "The Early Stage in the Creation of Two Self- Help Organizations: An Exploratory Study", ζην D. Bargal and H. Schmid (eds), Organizational Change and Development in Human Service Organizations, New York and London: Haworth Press, 1992 Bloomfield K., "Beyond Sobriety: The Cultural Significance of Alcoholics Anonymous as a Social Movement", Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly (1994), vol 23, no 1, ζει. 21-37 12 Υξπζάθεο Μ., Εηψκαο Γ, Καξακεηξνπνχινπ Ν., Υαηδαληψλεο Γ.(2002), ζει. 35 9

πξνκεζεπηέο ππεξεζηψλ ζηα κέιε ηνπο, ζε άιινπο αλζξψπνπο (φπσο ε Save the Children) ή ζε νιφθιεξε ηελ θνηλσλία (π.ρ. ε Greenpeace). Πην γεληθά πεξηιακβάλεη φιεο ηηο άιιεο κνξθέο ειεχζεξεο έλσζεο πξνζψπσλ (πνπ δελ πεξηιακβάλνληαη ζηηο πξνεγνχκελεο δχν θαηεγνξίεο) κε ζθνπφ ηελ παξαγσγή αγαζψλ ή ππεξεζηψλ φπνπ ε επίηεπμε ηνπ θέξδνπο δελ απνηειεί θπξίαξρν ζθνπφ 13. Πξνθαλψο, απηφο ν ηχπνο νξγαληζκψλ εκθαλίδεη κηα κεγάιε πνηθηιία νλνκάησλ, φπσο: ελψζεηο, κε θεξδνζθνπηθέο νξγαλψζεηο, εζεινληηθέο νξγαλψζεηο, κε θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο, ηδξχκαηα αιιά θαη θηιαλζξσπηθέο νξγαλψζεηο (ζε ρψξεο φπσο ε Αγγιία) 14. Με βάζε ηα παξαπάλσ είλαη πξνθαλέο φηη απηή ε πξνζέγγηζε ηεο K.O. βαζίδεηαη θπξίσο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ θπξίαξρσλ ζεζκηθψλ ηχπσλ νξγαληζκψλ. Απηφ βέβαηα δεκηνπξγεί, έζησ θαη ζε κηθξφ βαζκφ, θάπνηνπ είδνπο λνκηθή ηππηθφηεηα, ε νπνία, σζηφζν, είλαη ίζσο απαξαίηεηε γηα πεξηπηψζεηο ζπιινγήο δεδνκέλσλ, γηαηί βνεζάεη ζηελ θαηάηαμε ησλ δηαθφξσλ νξγαληζκψλ κε βάζε ηε λνκηθή ηνπο κνξθή 15. Παξά ηαχηα, ε πξνζέγγηζε απηή δελ απνθιείεη ηελ έληαμε ζηηο πξναλαθεξζείζεο θαηεγνξίεο θαη άιισλ άηππσλ πξσηνβνπιηψλ πνπ ζπγθεληξψλνπλ [σζηφζν] θάπνηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηππηθψλ νξγαληζκψλ. 13 Ibid. 14 Βι. Εάλλεο, Π., «Σξίηνο Σνκέαο θαη Κνηλσληθή Πνιηηηθή: Μχζνη θαη Πξαγκαηηθφηεηεο», Βήκα ησλ Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ, ηφκνο Η, ηεπρ. 40, 2005, ζ.ζ. 101-128 Εάλλεο, Π., «Ο Σξίηνο Σνκέαο ζην Πεδίν ησλ Κνηλσληθψλ Τπεξεζηψλ. Γπλαηφηεηεο θαη Πξννπηηθέο», εηζήγεζε ζηελ εκεξίδα: «Πνιπδηάζηαηεο Γξάζεηο Κνηλσληθήο Δλζσκάησζεο», IRIS- ΠΟ.ΛΤ. θαη Γήκνο Διιεληθνχ, 31 Μαξηίνπ 2004, πξαθηηθά εκεξίδαο, 2005. Εάλλεο, Π., «Με Κπβεξλεηηθέο- Με Κεξδνζθνπηθέο Οξγαλψζεηο: Οξγαλσζηαθή πκπεξηθνξά, Κνηλσληθφο ρεδηαζκφο θαη Κνηλσληθή Παξέκβαζε», θεθάιαην ζην ζπιινγηθφ ηφκν Αθνπμελίδεο θαη Κ. πξαθνχιεο (επηκ.): Διατείριζη Έργφν ζε Μ.Κ.Ο., Λάξηζα: Πξνπνκπφο, 2006, ζ,ζ. 57-66 Van Til J., Growing Civil Society. From Nonprofit Sector to Third Space, Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 2000 Salamon L., Sokolowski S. W., et al, "Social Origins of Civil Society. An Overview", Working Papers of the John Hopkins Comparative Nonprofit Sector Project, no 38, Baltimore: The John Hopkins Center for Civil Society Studies, 2000 15 Υξπζάθεο Μ., Εηψκαο Γ, Καξακεηξνπνχινπ Ν., Υαηδαληψλεο Γ.(2002), ζει. 35 10

1.1.2 Η Καλνληζηηθή Πξνζέγγηζε. Ο δεχηεξνο ηξφπνο λα ηδσζεί ε Κ.Ο. είλαη λα δνζεί έκθαζε ζηηο αξρέο πνπ είλαη θνηλέο ζηηο νξγαλψζεηο ηεο. Με άιια ιφγηα, νη πξνζπάζεηεο επηθεληξψλνληαη ζην λα αλαδείμνπλ κε φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξε αθξίβεηα ηνπο ιφγνπο πνπ ζπγθεθξηκέλεο επηρεηξήζεηο θαη νξγαληζκνί δηαθνξεηηθνί κεηαμχ ηνπο είλαη ηαγκέλνη λα εμππεξεηήζνπλ ηνλ ίδην ζθνπφ, θαζψο θαη ηελ θνηλή κέζνδν πνπ δηαθξίλεη απηνχο ηνπο νξγαληζκνχο απφ ηνπο άιινπο πνπ αλήθνπλ ζηνλ παξαδνζηαθφ ηδησηηθφ ηνκέα αιιά θαη ην δεκφζην ηνκέα 16. Ο θαλνληζηηθφο ηξφπνο πξνζέγγηζεο είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο, θαη δελ κπνξεί λα ινγηζηεί ζαλ πξναηξεηηθφ ζπκπιήξσκα ζηελ πξψηε πξνζέγγηζε. Μηα ηέηνηα νπηηθή ελέρεη ηνλ θίλδπλν λα έξζνπλ ζε αληίζεζε νξγαλψζεηο θαζηεξσκέλεο εδψ θαη θαηξφ, νη νπνίεο εχθνια εκπίπηνπλ ζηηο θχξηεο θαηεγνξίεο ηεο ζεζκηθήο πξνζέγγηζεο, κε ηηο λεφηεξεο πξσηνβνπιίεο ηνπ ηξίηνπ ηνκέα, νη νπνίεο ζπρλά αλαθέξνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο αμίεο θαη πξαθηηθέο, παξά ζε λνκηθνχο ηχπνπο. ήκεξα ππάξρεη κηα επξεία ζπκθσλία φηη ηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά απηψλ ησλ νξγαληζκψλ ζρεηίδνληαη κε ηνλ παξαγσγηθφ ηνπο ζθνπφ θαη ηελ εζσηεξηθή ηνπο δνκή. Τπάξρνπλ βέβαηα δηάθνξνη ηξφπνη λα νξηζηεί ε Κ.Ο., σζηφζν, απηφο πνπ αθνινπζεί έρεη ην πιενλέθηεκα λα ζπλδπάδεη ηελ λνκηθή/ζεζκηθή πξνζέγγηζε κε κηα επηβεβαίσζε ησλ αμηψλ θαη ησλ αξρψλ πνπ ζεκειηψλνπλ ηελ Κ.Ο. (δει. κε ηελ θαλνληζηηθή πξνζέγγηζε). Απηφο ν νξηζκφο, ν νπνίνο ρξεζηκνπνηείηαη ζε δηάθνξεο ρψξεο, αλαθέξεη: Ζ Κ.Ο. πεξηιακβάλεη νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαιακβάλνληαη απφ ζπλεηαηξηζκνχο θαη ζρεηηθνχο νξγαληζκνχο, θνηλσλίεο αιιεινβνήζεηαο θαη ζσκαηεία (ελψζεηο), ε εζηθή ζηάζε ησλ νπνίσλ δηέπεηαη απφ ηηο αθφινπζεο αξρέο: θνπφ έρνπλ θπξίσο ηελ παξνρή ππεξεζηψλ πξνο ηα κέιε ηνπο ή ηελ θνηλσλία, παξά ηελ επηδίσμε θέξδνπο. Έρνπλ αλεμάξηεηε δηνίθεζε. 16 Defourny J. (2001),. ζει.6 11

Δθαξκφδνπλ δεκνθξαηηθή δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ Απνδίδνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηα άηνκα θαη ηελ εξγαζία, έλαληη ηνπ θεθαιαίνπ θαηά ηελ δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο. 17 ηελ πξψηε αξρή δίλεηαη έκθαζε ζην γεγνλφο φηη νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαιακβάλνληαη ζηνλ ηνκέα ηεο Κ.Ο. ζα πξέπεη λα απνζθνπνχλ ζηελ παξνρή ππεξεζηψλ πξνο ηα κέιε ηνπο ή ηελ επξχηεξε θνηλφηεηα, θαη δελ ζα πξέπεη λα απνηεινχλ κέζνλ γηα ηελ επίηεπμε νηθνλνκηθήο απφδνζεο ζην θεθάιαην επέλδπζεο 18. Ζ πηζαλή δεκηνπξγία πιενλάζκαηνο κπνξεί λα απνηειέζεη έλα κέζν γηα ηελ πινπνίεζε απηψλ ησλ ππεξεζηψλ, αιιά ζε θακία πεξίπησζε δελ κπνξεί λα είλαη ην θπξίαξρν θίλεηξν απηήο ηεο δξαζηεξηφηεηαο. Ζ αξρή ηεο αλεμαξηεζίαο ζηε δηνίθεζε απηψλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζπληζηά θαηά πξψην ιφγν θαη έλαλ ηξφπν δηάθξηζεο ηεο θνηλσληθήο νηθνλνκίαο απφ ηελ παξαγσγή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα. Οη νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα, ζε γεληθέο γξακκέο, δελ επσθεινχληαη απφ κηα επξχηεξε αλεμαξηεζία ε νπνία θαη πξνζδίδεη ηελ απαξαίηεηε ψζεζε ζηηο εζεινληηθέο πξσηνβνπιίεο 19. Ζ αλάγθε γηα κηα δεκνθξαηηθή δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ πεγάδεη απφ ηελ αλάγθε εθαξκνγήο ηεο αξρήο «έλα άηνκν κηα ςήθνο» θαη φρη «κηα κεξίδα κηα ςήθνο», ή ηνπιάρηζηνλ ηεο εθαξκνγήο ελφο απζηεξνχ πεξηνξηζκνχ ηνπ αξηζκνχ ησλ ςήθσλ θαηά άηνκν ζηα φξγαλα ιήςεο απνθάζεσλ 20. Τπάξρεη πνηθηιία ηέηνησλ απνηειεζκαηηθψλ πξαθηηθψλ, νη νπνίεο εδξάδνληαη ζηελ γεληθή αξρή φηη ε ζέζε ηνπ κέινπο, θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ ζηελ ιήςε απνθάζεσλ, δελ επεξεάδνληαη απφ ην κεξίδην θεθαιαίνπ πνπ θαηέρεη. Όζνλ αθνξά ηελ ηειεπηαία αξρή (πξνηεξαηφηεηα ζηα άηνκα θαη ηελ εξγαζία έλαληη ηνπ θεθαιαίνπ), απηή θαιχπηεη έλα επξχ θάζκα πξαθηηθψλ πνπ εθαξκφδνπλ νη νξγαληζκνί 17 Ibid. 18 Ibid. 19 Ibid. ζει. 7 20 Ibid. 12

ηεο Κ.Ο.: πεξηνξηζκέλε απνδνηηθφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ, δηαλνκή ηνπ πιενλάζκαηνο κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ ή κειψλ/ρξεζηψλ ππφ ηε κνξθή δψξνπ («bonus»), δεκηνπξγία απνζεκαηηθνχ γηα αλάπηπμε ηεο επηρείξεζεο, άκεζε ρξήζε πιενλάζκαηνο γηα θνηλσληθνχο ζθνπνχο. 1.1.3 Οη Σπλεηαηξηζκνί Αθνχ νξίζηεθε αξρηθά, ν ρψξνο ηεο Κ.Ο., αμίδεη λα εμεηαζηεί ηψξα κε κεγαιχηεξε ιεπηνκέξεηα ε κία απφ ηηο ηξεηο κεγάιεο θαηεγνξίεο νξγαλψζεσλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηα πιαίζηα ηεο Κ.Ο., νη ζπλεηαηξηζκνί. Παξφηη νη ζπλεηαηξηζκνί είλαη αλακθηζβήηεηα κέξνο ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο, δηαθέξνπλ ξηδηθά απφ κηα παξαδνζηαθή επηρείξεζε. Απφ ηε κηα, ε θεξδνζθνπηθή επηρείξεζε έρεη σο ζθνπφ ηεο λα κεγηζηνπνηεί ηα θέξδε ζην θεθάιαην πνπ έρεη επελδπζεί ζηελ επηρείξεζε, ή/θαη λα δηαζθαιίζεη ζηνπο επελδπηέο έλα ζεκαληηθφ θέξδνο ζηελ επέλδπζε ηνπο 21. ε έλα ζπλεηαηξηζκφ, σζηφζν, πξσηαξρηθφο ζηφρνο πξέπεη λα είλαη ε παξνρή νθειψλ ζηελ πξσηεχνπζα νκάδα ελδηαθεξνκέλσλ - απφ ηελ νπνία αληινχληαη θαη ηα κέιε. Με άιια ιφγηα νη ζπλεηαηξηζκνί είλαη «αλζξσπνθεληξηθνί», ζε αληίζεζε κε ηηο θεξδνζθνπηθέο επηρεηξήζεηο πνπ είλαη «θεθαιαηνπρηθέο». Δπηπιένλ ζηνλ ζπλεηαηξηζκφ ε νκάδα ησλ ελδηαθεξνκέλσλ πνπ έρεη ηνλ έιεγρν ηεο επηρείξεζεο δελ είλαη νη επελδπηέο αιιά ηα κέιε ηνπ. 22 Έλαο πιεξέζηεξνο νξηζκφο ηεο έλλνηαο ηνπ ζπλεηαηξηζκνχ πεξηιακβάλεη: κηα επηρείξεζε (έλαο νηθνλνκηθφο νξγαληζκφο) πνπ βαζίδεηαη ζηελ αιιεινβνήζεηα θαη ηδξχεηαη νηθηνζειψο. Αλήθεη θαη ειέγρεηαη απφ κηα νκάδα πξνζψπσλ (θπζηθά θαη λνκηθά), θαη έρεη σο ζθνπφ ηελ παξνρή ακνηβαίσλ νθειψλ ζε ηζφηηκε βάζε, ηα νπνία απνθηψληαη απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο επηρείξεζεο, θαη φρη θαηά θχξην ιφγν απφ ηηο επελδχζεηο ζε απηή 23. Πέξα απφ θάπνην θαζνξηζκέλν ηφθν ζηηο κεξίδεο, θαλέλα πιενλέθηεκα δελ δίλεηαη ζηα κέιε ηνπο κε βάζε ηηο επελδχζεηο ηνπο. Δπηπιένλ, ε ζπκκεηνρή ζηελ δηνίθεζε δελ εμαξηάηαη απφ ην κέγεζνο ηεο επέλδπζεο, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη δελ 21 Parnell Δ., «Δπαλεθεχξεζε ησλ πλεηαηξηζκψλ, Δπηρεηξήζεηο γηα ηνλ 21 ν Αηψλα», κεηάθξαζε Μηράιεο Φεθέο, Δθδφζεηο ηνραζηήο, 2000. ζει. 30 22 Ibid. ζει. 26 23 Ibid. ζει. 23 13

ζα δηαλέκεηαη έλα δίθαην κέξηζκα ζην επελδπκέλν θεθάιαην, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη απηνχ ησλ κειψλ. 1.1.4 Οη Κνηλσληθνί Σπλεηαηξηζκνί ην πιαίζην απηήο ηεο γεληθήο έλλνηαο ηνπ ζπλεηαηξηζκνχ, ππάγεηαη θαη ε εηδηθή νκάδα ζπλεηαηξηζκψλ πνπ νλνκάδνληαη Κνηλσληθνί πλεηαηξηζκνί, θαη παξνπζηάδνπλ νξηζκέλα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά. Οη ζπλεζηζκέλνη ζπλεηαηξηζκνί δελ επηδηψθνπλ απαξαίηεηα έλα θνηλσληθφ ζθνπφ γηαηί ζπλήζσο επηδηψθνπλ έλαλ αιιεινβνεζεηηθφ ζθνπφ κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπο 24. Παξφια απηά νη κφλεο ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο πνπ κπνξνχλ λα έρνπλ έλα θνηλσληθφ ζθνπφ είλαη νη ζπλεηαηξηζκνί, κφλν πνπ πεξηνξίδνπλ ηα θνηλσληθά ηνπο νθέιε απνθιεηζηηθά ζηα κέιε ηνπο 25. ε αληίζεζε κ απηφ, νη Κνηλσληθνί πλεηαηξηζκνί ζπλδπάδνπλ επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο κε έλαλ θνηλσληθφ ζθνπφ, πξνζθέξνληαο ππεξεζίεο ηφζν ζηα κέιε ηνπο φζν θαη ζην θνηλσληθφ ζχλνιν 26. Κχξηνη ζηφρνη ηνπο είλαη ε θαηαπνιέκεζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ε ελζσκάησζε κεηνλεθηνχλησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, θαζψο θαη ε αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ ζηνλ ηνκέα ηεο πγείαο, αιιά θαη ησλ θνηλσληθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ππεξεζηψλ 27. Μηα κνξθή ινηπφλ απηνχ ηνπ είδνπο ησλ ζπλεηαηξηζκψλ είλαη θαη νη Κνηλσληθνί πλεηαηξηζκνί Πεξηνξηζκέλεο Δπζχλεο, πνπ αλαπηχρζεθαλ θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ζηε ρψξα καο. Ζ δξάζε ησλ Κνηλσληθψλ πλεηαηξηζκψλ βξίζθεηαη ζε πιήξε ζπλάθεηα θαη κε ηελ Δπξσπατθή πνιηηηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε, θαη εηδηθφηεξα κε ηνλ ππιψλα γηα ηελ απαζρνιεζηκφηεηα, φπνπ πξνηάζζεηαη ε ελεξγνπνίεζε θαη ν πξνζαλαηνιηζκφο ησλ πνιηηηθψλ πξνο ηελ ππνζηήξημε ηεο ελεξγνχ ζπκκεηνρήο ηνπ αλέξγνπ. Πξνηείλεηαη λα 24 Bozaga C. and Santuari A., Italy, From Traditional Co-operatives to Innovative Social Enterprises in Borzaga C. and Defourny J. eds., The Emergence of Social Enterprise, Routledge, 2001, ζει.167 25 Ibid. ζει. 168 26 Ibid. ζει. 169 27 Ibid. ζει. 171 14

αληηθαηαζηαζνχλ ηα παζεηηθά απφ ελεξγά κέηξα, ψζηε θάζε θξάηνο-κέινο λα νξίζεη έλα ζηφρν γηα ηνλ αξηζκφ ησλ αηφκσλ πνπ ζα κεηαθεξζνχλ απφ ηελ παζεηηθή ππνζηήξημε εηζνδήκαηνο ζε ελεξγά κέηξα ζπλδεφκελα κε ηελ απαζρνιεζηκφηεηα 28. Δηδηθφηεξα, ε ιεηηνπξγία ησλ Κνη..Π.Δ. εληάζζεηαη ζηηο επξσπατθέο θαηεπζχλζεηο ηεο Πξάζηλεο Βίβινπ γηα ηελ βειηίσζε ηεο ςπρηθήο πγείαο ηνπ πιεζπζκνχ, θαη πξνο κηα ζηξαηεγηθή ζρεηηθά κε ηελ ςπρηθή πγεία γηα ηελ Δ.Δ. 29 ηελ Διιάδα, ην Δζληθφ ρέδην Γξάζεο «Φπραξγψο», αλαγλσξίδνληαο ηελ κεηαηφπηζε ηεο έκθαζεο απφ ηελ ςπρηαηξηθή πεξίζαιςε πξνο ηε θξνληίδα ςπρηθήο πγείαο, πξνρψξεζε ζηελ αλαζεψξεζε ηνπ παξαδνζηαθνχ θιεηζηνχ κνληέινπ πξνζηαζίαο ησλ ςπρηθά αζζελψλ, πξνσζψληαο δηαδηθαζίεο Φπρηαηξηθήο Μεηαξξχζκηζεο, θεληξηθφο ζθνπφο ηεο νπνίαο είλαη ε αλάπηπμε ησλ ππεξεζηψλ ζηελ θνηλφηεηα, ψζηε ν αζζελήο λα εμππεξεηείηαη θνληά ζην νηθνγελεηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ θαη λα ππνζηεξίδεηαη απφ απηφ, δηαηεξψληαο παξάιιεια κε φια ηα κέζα ηελ θνηλσληθή ηνπ δξαζηεξηφηεηα. 30 28 Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Αλάπηπμεο Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ ΔΠ ΑΝΑΓ 2007-2013 ζει. 16 29 Ibid. ζει. 17 30 Ηbid. ζει. 22 15

Κευάλαιο 2 ο : Κοινωνικοί σνεταιρισμοί Περιορισμένης Εσθύνης (Κοι..Π.Ε.) 2.1 Τα Πξώηα Βήκαηα Πξφθεηηαη γηα κηα λέα ζεψξεζε γηα ηελ δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο γηα άηνκα κε ςπρoθνηλσληθά πξνβιήκαηα πνπ μεπήδεζε θπξίσο κέζα απφ ηελ ίδξπζε ζπλεηαηξηζκψλ πνπ ιεηηνπξγνχζαλ εληφο θαη εθηφο ησλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ. Απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο μεθίλεζαλ ζχκθσλα κε ηνλ Καλνληζκφ 815/84 ηεο Δ.Δ., ν νπνίνο παξείρε εηδηθή βνήζεηα ζηελ Διιάδα γηα ηελ δεκηνπξγία δνκψλ πνπ ζα πξνσζνχζαλ ηελ ςπρηαηξηθή κεηαξξχζκηζε, πεξηιακβάλνληαο βνήζεηα γηα ηελ απφ-τδξπκαηνπνίεζε κεγάισλ ςπρηαηξηθψλ λνζνθνκείσλ 31. Άιια επξσπατθά πξνγξάκκαηα επίζεο, ζπκπεξηιακβαλφκελνπ ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ European Social Fund γηα ηελ θαηάξηηζε θαη ηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο, θαζψο θαη ε πξσηνβνπιία Horizon, έρνπλ ρξεκαηνδνηήζεη επηπιένλ απηέο ηηο εμειίμεηο. ηηο αξρέο ηνπ 1990 ιεηηνχξγεζαλ κέζα ζηα πιαίζηα ησλ Κξαηηθψλ Φπρηαηξείσλ νη ιεγφκελεο άηππεο ζεξαπεπηηθέο ζπλεηαηξηζηηθέο κνλάδεο. Δπξφθεηην γηα δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαπηχρζεθαλ απφ ηνπο ςπρηθά αζζελείο θαη ην λνζειεπηηθφ ηνπο πξνζσπηθφ, κε ζθνπφ ηελ εξγαζηαθή απαζρφιεζε ησλ αζζελψλ ζηα πιαίζηα ηεο ζεξαπείαο ηνπο. Απηέο νη κνλάδεο πνπ απνηέιεζαλ ηνλ «πξφδξνκν» ησλ ΚνηΠΔ, (κεηαβηβάδνληαο ζηνπο ηειεπηαίνπο πξνζσπηθφ θαη εγθαηαζηάζεηο) παξά ηελ επηηπρή δξάζε ηνπο αληηκεηψπηζαλ θαη πξνβιήκαηα θπξίσο φζνλ αθνξά ην λνκνζεηηθφ πιαίζην ιεηηνπξγίαο. Δπηπιένλ, αλαπηχρζεθαλ ζε πεξηνξηζκέλν βαζκφ αζηηθνί θαη αγξνηηθνί ζπλεηαηξηζκνί ζχκθσλα κε ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ έσο ηφηε λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ (Ν. 1667/86 γηα αζηηθνχο θαη Ν. 1541/85 γηα αγξνηηθνχο) γηα ηελ έληαμε δξαζηεξηνηήησλ πνπ αλαπηχρζεθαλ ηφζν απφ ηνπο ςπρηθά αζζελείο θαη ην λνζειεπηηθφ ηνπο πξνζσπηθφ θαζψο θαη απφ άιιεο εηδηθέο 31 Ziomas D., Ketsetzopoulou M. and Bouzas N., Greece, Social Enterprises Responding to Welfare Needs in Borzaga C. and Defourny J. eds., The Emergence of Social Enterprise, Routledge, 2001, ζει. 141 16

νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ, φπσο θπιαθηζκέλεο γπλαίθεο, πξψελ ρξήζηεο νπζηψλ θαη άιιεο θαηεγνξίεο πιεζπζκνχ κε ηδηαίηεξεο αλάγθεο 32. Καζψο φκσο ην λνκνζεηηθφ απηφ πιαίζην δελ αλαγλψξηδε ηελ ηδηαίηεξε θπζηνγλσκία απηψλ ησλ ζπλεηαηξηζκψλ θαη ηνλ έληνλν θνηλσληθφ ηνπο ξφιν, απνθαζίζηεθε ε δεκηνπξγία ελφο λένπ κνξθψκαηνο, ηνπ Κνηλσληθνχ πλεηαηξηζκνχ Πεξηνξηζκέλεο Δπζχλεο (ΚνηΠΔ) θαηά ηα πξφηππα ησλ Κνηλσληθψλ πλεηαηξηζκψλ ηεο Ηηαιίαο, κε ηελ ςήθηζε ηνπ λφκνπ 2716 ην 1999. 33 Ο λένο απηφο νξγαληζκφο απεπζπλφηαλ απνθιεηζηηθά ζηα άηνκα κε ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα, ρσξίο λα γίλεηαη κλεία γηα άιιεο εππαζείο νκάδεο πιεζπζκνχ. Δπζχο ακέζσο αθνινπζεί κηα ελδειερήο αλάιπζε ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ ιεηηνπξγίαο ησλ Κνη..Π.Δ. ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ 2716/99. 2.2 Ο Νόμος 2716/1999 2.2.1 Γεληθά γηα ηνπο Κνη.Σ.Π.Ε. Οη Κνηλσληθνί πλεηαηξηζκνί απνβιέπνπλ ζηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή ελζσκάησζε θαη επαγγεικαηηθή έληαμε ησλ αηφκσλ κε ζνβαξά ςπρνθνηλσληθά πξνβιήκαηα, θαη ζπκβάιινπλ ζηελ ζεξαπεία ηνπο θαη ζηελ θαηά ην δπλαηφλ νηθνλνκηθή ηνπο απηάξθεηα. 34 Οη Κνη..Π.Δ. είλαη λνκηθά πξφζσπα ηδησηηθνχ δηθαίνπ κε πεξηνξηζκέλε επζχλε ησλ κειψλ ηνπο, έρνπλ εκπνξηθή ηδηφηεηα, θαη απνηεινχλ Μνλάδεο Φπρηθήο Τγείαο, νη νπνίεο εληάζζνληαη ζηνπο ηνκείο Φπρηθήο Τγείαο 35. Ζ κέξηκλα γηα ηελ αλάπηπμή ηνπο θαη ε επνπηεία ηνπο αλήθνπλ ζηνλ Τπνπξγφ Τγείαο θαη Πξφλνηαο θαη αζθνχληαη κέζσ 32 Ibid. 33 Ibid. ζει. 142 34 Δζληθφ Θεκαηηθφ Γίθηπν Κνηλσληθήο Οηθνλνκίαο, Οδεγφο Ίδξπζεο & Λεηηνπξγίαο Κνηλσληθψλ Δπηρεηξήζεσλ, Equal, 2005 35 Νφκνο ππ αξηζ. 2716, Αλάπηπμε θαη Δθζπγρξνληζκφο ησλ Τπεξεζηψλ Φπρηθήο Τγείαο θαη άιιεο Γηαηάμεηο, ΦΔΚ 96, 17 Μαΐνπ 1999. άξζξν 12 παξ. 1 17

ηεο Γηεχζπλζεο Φπρηθήο Τγείαο. Οη Κνη..Π.Δ. κπνξνχλ λα είλαη ηαπηφρξνλα παξαγσγηθέο, θαηαλαισηηθέο, εκπνξηθέο, πξνκεζεπηηθέο, κεηαθνξηθέο, ηνπξηζηηθέο, νηθνδνκηθέο, πηζησηηθέο, αλαπηπμηαθέο, θνηλσληθέο, εθπαηδεπηηθέο θαη πνιηηηζηηθέο κνλάδεο θαη λα αλαπηχζζνπλ νπνηαδήπνηε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα 36. Οη Κνη..Π.Δ. κπνξνχλ λα ηδξχνπλ θαη λα δηαηεξνχλ θαηαζηήκαηα πψιεζεο θαη ππνθαηαζηήκαηα νπνπδήπνηε, λα ζπκκεηέρνπλ ζε επηρεηξήζεηο θνηλήο σθέιεηαο, θαζψο θαη ζε αλαπηπμηαθά πξνγξάκκαηα, ή λα ζπκκεηέρνπλ κε άιιεο επηρεηξήζεηο ή εηαηξίεο ζηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπο 37. Οη Κνη..Π.Δ. έρνπλ έδξα ηνπο ην δήκν ζηνλ νπνίν εδξεχεη ε δηνίθεζε ηνπο. ε θάζε Σνκέα Φπρηθήο Τγείαο ζπζηήλεηαη θαη ιεηηνπξγεί απνθιεηζηηθά έλαο Κνη..Π.Δ. 2.2.2 Η Σύζηαζε ησλ Κνη.Σ.Π.Ε. Ζ ζχζηαζε ησλ Κνη..Π.Δ. ξπζκίδεηαη απφ ηηο δηαηάμεηο ηεο παξαγξάθνπ 3 ηνπ άξζξνπ 1 ηνπ λ.1667/1986, πνπ αλαθέξεη φηη απαηηείηαη ε ζχληαμε θαηαζηαηηθνχ πνπ ππνγξάθεηαη απφ δεθαπέληε ηνπιάρηζηνλ πξφζσπα θαη θαηαρσξείηαη ζην κεηξψν ζπλεηαηξηζκψλ ηνπ εηξελνδηθείνπ ζηελ πεξηθέξεηα ηνπ νπνίνπ εδξεχεη ν ζπλεηαηξηζκφο, ρσξίο φκσο ηνλ πεξηνξηζκφ γηα ππνγξαθή ηνπ θαηαζηαηηθνχ απφ εθαηφ ηνπιάρηζηνλ πξφζσπα αλ πξφθεηηαη γηα θαηαλαισηηθφ ζπλεηαηξηζκφ 38. Πνηνη κπνξνχλ λα γίλνπλ κέιε ησλ ζπλεηαηξηζκψλ απηψλ; 2.2.3 Τα Μέιε ησλ Κνη.Σ.Π.Ε. Μέιε ησλ Κνη..Π.Δ. κπνξνχλ λα γίλνπλ άηνκα απφ ηηο εμήο ηξεηο θαηεγνξίεο: α) Φπζηθά πξφζσπα, ελήιηθεο ή αλήιηθνη ηνπιάρηζηνλ δεθαπέληε (15) εηψλ νη νπνίνη ιφγσ ςπρηθήο δηαηαξαρήο έρνπλ αλάγθε απνθαηάζηαζεο, φπσο απηή πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ αληίζηνηρε Σνκεαθή Δπηηξνπή Φπρηθήο Τγείαο, ρσξίο λα απαηηείηαη λα έρνπλ ηελ 36 Δζληθφ Θεκαηηθφ Γίθηπν Κνηλσληθήο Οηθνλνκίαο, Οδεγφο Ίδξπζεο & Λεηηνπξγίαο Κνηλσληθψλ Δπηρεηξήζεσλ, Equal, 2005, ζει. 48 37 Ibid. 38 Νφκνο 2716/99, άξζξν 12 παξ. 3 18

δπλαηφηεηα γηα δηθαηνπξαμία, θαηά παξέθθιηζε ησλ δηαηάμεσλ ηνπ αζηηθνχ θψδηθα θαη ησλ λφκσλ πεξί πλεηαηξηζκψλ. Σα κέιε απηήο ηεο θαηεγνξίαο απνηεινχλ ηνπιάρηζηνλ ην 35% ηνπ ζπλφινπ ησλ κειψλ 39. β) ε δεχηεξε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ελήιηθεο πνπ εξγάδνληαη ζην ρψξν ηεο ςπρηθήο πγείαο, φπσο εξγνζεξαπεπηέο, εθπαηδεπηέο θαη άιιεο θαηεγνξίεο επαγγεικαηηψλ ηεο ςπρηθήο πγείαο. Δπηηξέπεηαη ε ζπκκεηνρή ησλ δεκφζησλ ππαιιήισλ ή ςπρηάηξσλ ή ςπρνιφγσλ θιάδνπ Δ..Τ. Σα κέιε απηήο ηεο θαηεγνξίαο δελ είλαη δπλαηφλ λα ππεξβαίλνπλ ην 45% ηνπ ζπλφινπ ησλ κειψλ 40. γ) ζηελ ηξίηε θαηεγνξία ζπκπεξηιακβάλνληαη δήκνη, θνηλφηεηεο ή άιια θπζηθά ή λνκηθά πξφζσπα δεκνζίνπ ή ηδησηηθνχ δηθαίνπ, εθφζνλ πξνβιέπεηαη απφ ην θαηαζηαηηθφ ησλ ζπλεηαηξηζκψλ, θαη εηδηθφηεξα ηα λνζνθνκεία ηνπ Δ..Τ., θπξίσο ηα Φπρηαηξηθά Ννζνθνκεία, ηα Γεληθά Ννζνθνκεία, ηα Παλεπηζηεκηαθά Φπρηαηξηθά Ννζνθνκεία, ηα Ν.Π.Η.Γ. ηα νπνία έρνπλ αλαπηχμεη Μνλάδεο Φπρηθήο Τγείαο. Σα κέιε απηήο ηεο θαηεγνξίαο δελ είλαη δπλαηφλ λα ππεξβαίλνπλ ην 20% ηνπ ζπλφινπ ησλ κειψλ 41. 2.2.4 Οη Εξγαδόκελνη ησλ ΚνηΣΠΕ Δξγαδφκελνη ζηνπο ΚνηΠΔ κπνξνχλ λα γίλνπλ ηα κέιε κφλν ησλ δχν πξψησλ θαηεγνξηψλ θαζψο θαη επαγγεικαηίεο πνπ δελ είλαη εγγεγξακκέλα κέιε. Ο ΚνηΠΔ είλαη επηθνξηηζκέλνο κε ηελ ακνηβή ηφζν ησλ ςπρηθά παζρφλησλ φζν θαη ησλ επαγγεικαηηψλ κε ηνπο νπνίνπο ζπλεξγάδεηαη ελψ δελ βαξχλεηαη κε ηελ ακνηβή ησλ κειψλ-εξγαδνκέλσλ ηεο δεχηεξεο θαηεγνξίαο 42. Οη ηειεπηαίνη, φληαο δεκφζηνη ππάιιεινη ζην ρψξν ηεο ςπρηθήο πγείαο κπνξνχλ χζηεξα απφ αίηεζε ηνπο ζηνλ ΚνηΠΔ θαη έγθξηζε απφ ηνλ Πξντζηάκελν ηεο Τπεξεζίαο, φπνπ αλήθνπλ, λα απαζρνινχληαη παξάιιεια, λα 39 Ibid. άξζξν 12 παξ. 4 40 Ibid. 41 Ibid. 42 Ibid άξζξν 12 παξ. 5 19

κεηαθηλνχληαη ή λα απνζπνχληαη κε ηελ ζπλαίλεζε ηνπο ζηνλ ΚνηΠΔ 43. Οη εξγαδφκελνη απηνί ζπλερίδνπλ λα πιεξψλνληαη απφ ηελ δνκή πξνέιεπζεο ηνπο, ελψ νη ζπλεηαηξηζκνί νθείινπλ λα θαηαβάινπλ ζε απηνχο κφλν ηηο δαπάλεο ζηηο νπνίεο ππνβιήζεθαλ ιφγσ ηεο εξγαζίαο ηνπο ζε απηνχο. Οη ςπρηθά πάζρνληεο απφ ηελ άιιε απαζρνινχληαη θαη ακείβνληαη αλάινγα κε ηελ παξαγσγηθφηεηά ηνπο θαη ην ρξφλν απαζρφιεζεο ηνπο. Ζ ακνηβή απηή πξνζηίζεηαη ζηα φπνηα επηδφκαηα ή ζπληάμεηο παίξλνπλ. Αλ είλαη αλαζθάιηζηνη, ηνπο αζθαιίδεη ν Κνη..Π.Δ. ζηνλ αληίζηνηρν αζθαιηζηηθφ θνξέα. 44 2.2.5. Η Εγγξαθή Μειώλ θαη νη Σπλεηαηξηζηηθέο Μεξίδεο. Σα ηδξπηηθά κέιε γίλνληαη κέιε ησλ Κνη..Π.Δ. κε ηελ ππνγξαθή ηνπ θαηαζηαηηθνχ. Ζ εγγξαθή λέσλ κειψλ είλαη πάληνηε ειεχζεξε ζε λνκηθά θαη θπζηθά πξφζσπα πνπ ζπγθεληξψλνπλ ηηο πξνυπνζέζεηο ηνπ λφκνπ θαη ηνπ θαηαζηαηηθνχ 45. Σα κέιε κπνξεί λα απνρσξήζνπλ απφ ηνπο Κνη..Π.Δ. κε γξαπηή δήισζή ηνπο, πνπ ππνβάιιεηαη ζην Γ.. ηξεηο κήλεο ηνπιάρηζηνλ πξηλ απφ ην ηέινο ηεο νηθνλνκηθήο ρξήζεο. Κάζε κέινο εγγξάθεηαη κε κηα ππνρξεσηηθή ζπλεηαηξηζηηθή κεξίδα πνπ θαζνξίδεηαη ζην θαηαζηαηηθφ. Ζ ζπλεηαηξηζηηθή κεξίδα είλαη αδηαίξεηε θαη ίζε γηα φια ηα κέιε 46. Σν θαηαζηαηηθφ κπνξεί λα επηηξέπεη ηελ απφθηεζε απφ θάζε κέινο έσο πέληε πξναηξεηηθψλ ζπλεηαηξηζηηθψλ κεξίδσλ, εθηφο απφ ηελ ππνρξεσηηθή κεξίδα. Ζ ζπλεηαηξηζηηθή ηδηφηεηα δελ θιεξνλνκείηαη νχηε θιεξνδνηείηαη. Κάζε λέν κέινο ππνρξενχηαη λα θαηαβάιεη, εθηφο απφ ην πνζφ ηεο κεξίδαο ηνπ, εηζθνξά αλάινγε πξνο ηελ θαζαξή πεξηνπζία ηνπ ζπλεηαηξηζκνχ, φπσο απηή πξνθχπηεη απφ ηνλ ηζνινγηζκφ ηεο ηειεπηαίαο ρξήζεο 47. Σα κέιε επζχλνληαη γηα ηα ρξέε ησλ ζπλεηαηξηζκψλ ζε ηξίηνπο κέρξη ην πνζφ ηεο ζπλεηαηξηζηηθήο ηνπο κεξίδαο. 43 Ibid. 44 Δζληθφ Θεκαηηθφ Γίθηπν Κνηλσληθήο Οηθνλνκίαο, «Οδεγφο Ίδξπζεο & Λεηηνπξγίαο Κνηλσληθψλ Δπηρεηξήζεσλ», Equal, 2005, ζει. 49 45 Νφκνο 2716/99, άξζξν 12 παξ. 6 46 Ibid. άξζξν 12 παξ. 7 47 Ibid. άξζξν 12 παξ. 8. 20