ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Το Σεπτέµβρη του 1814, δύο Έλληνες εµπορευόµενοι, ο Νικόλαος Σκουφάς από το Καµπότι της Αρτας και ο Εµµανουήλ Ξάνθος από την Πάτµο, µαζί µ' έναν τρίτο, τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, που ήταν διανοούµενος, γιος γουναρά από τα Γιάννενα, συναντήθηκαν στην Οδησσό της Νότιας Ρωσίας και ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία. «Απεφάσισαν οι ειρηµένοι - γράφει ο Ξάνθος - να επιχειρισθώσι την σύστασιν τοιαύτης Εταιρείας και να εισάξωσιν εις αυτήν όλους τους εκλεκτούς και ανδρείους των οµογενών, διά να ενεργήσωσι µόνοι των ό,τι µαταίως και προ πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων». Μ' άλλα λόγια, ο Ξάνθος διευκρινίζει πως κύριος σκοπός της ταιρείας ήταν η οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων, στηριγµένου στους ίδιους τους Ελληνες και όχι στο ενδεχόµενο µιας ξένης βοήθειας, ιδιαίτερα από τα χριστιανικά κράτη της Ευρώπης. Σ' αυτό το πνεύµα, άλλωστε, και µ' αυτήν την πεποίθηση, έδρασαν όλοι εκείνοι οι λαϊκοί ηγέτες που πρωταγωνίστησαν στην επανάσταση του 1821. «Είδα τότε - γράφει, για παράδειγµα, ο Κολοκοτρώνης - ότι, ό,τι κάµωµε, θα το κάµωµε µοναχοί και δεν έχοµε ελπίδα καµία από τους ξένους». Η ιδέα της ίδρυσης εταιρείας για επαναστατικούς σκοπούς, ο εταιρισµός όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται, δεν εµφανίστηκε, ούτε και εφαρµόστηκε, πρώτη φορά στα 1814. Γενικά, αυτός ο τύπος οργάνωσης, µε διάφορες παραλλαγές, ήταν συνηθισµένος στην Ευρώπη της εποχής των αστικών επαναστάσεων. Έτσι, πράγµα φυσικό, επηρέασε και τους Έλληνες, κυρίως του εξωτερικού, που οραµατίζονταν την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση και αγωνίζονταν να γίνει πραγµατικότητα. Στην Ελλάδα, όπως σηµειώνει ο Τ. Βουρνάς, «οι πρώτες καταβολές του εταιρισµού βρίσκονται στο µεταίχµιο του 18ου προς το 19ο αιώνα, µε κύριο εκπρόσωπό του το Ρήγα και την οµάδα του». Η εταιρεία του Ρήγα, επηρεασµένη από την επαναστατική κίνηση της Ευρώπης και ιδιαίτερα από τη Γαλλική Επανάσταση, διαπνεόταν από βαθιά ριζοσπαστικές ιδέες και προσέβλεπε πρωτίστως στην κοινωνική απελευθέρωση, µέσα από την οποία µπορούσε να πραγµατοποιηθεί και η εθνική. Όµως, όταν το πολιτικό κλίµα άλλαξε στη γηραιά ήπειρο, µοιραία τροποποιήθηκε και ο πολιτικός προσανατολισµός του ελληνικού εταιρισµού. Έτσι, η εταιρεία «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον», που ιδρύεται στα 1809 στο Παρίσι, δε διαπνέεται από τον παλιό ριζοσπαστισµό της εταιρείας του Ρήγα κι ούτε επιδιώκει την κινητοποίηση και τη δράση των µαζών. Στόχο έχει να επηρεάσει τον Μέγα Ναπολέοντα υπέρ της ελληνικής υπόθεσης. Μια τρίτη εταιρεία ήταν η «Φιλόµουσος Εταιρεία», την ίδρυση της οποίας (1813) ευνόησε η Μεγάλη Βρετανία, θέλοντας να αξιοποιήσει προς όφελος των δικών της συµφερόντων το ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνηµα. Γρήγορα όµως, αυτή η εταιρεία, ύστερα από χειρισµούς του υπουργού Εξωτερικών του τσάρου Ι. Καποδίστρια, βρέθηκε κάτω από ρωσική επιρροή. Οµως, δεν κατέστη δυνατό να ελεγχθεί απολύτως από τους Ρώσους. Γράφει ο Καποδίστριας στα αποµνηµονεύµατά του: «Τοιαύτη είναι η αρχή της Εταιρείας των Φίλων των Μουσών, της εν Ελλάδι αποκληθείσης Φιλοµούσου Εταιρείας, ης την φύσιν µετέπειτα ανήσυχοι και ταραχοποιοί άνθρωποι απεπειράθησαν να διαστρέψουν συνδυάζοντες αυτήν προς αρχαιοτέρας εταιρείας ιδρυθείσας υπό του Ρήγα». Όλη, λοιπόν, η προηγηθείσα ιστορία του εταιρισµού στην Ελλάδα είχε ασφαλώς την επίδρασή της στη Φιλική Εταιρεία. Ας δούµε, όµως, αναλυτικότερα το χαρακτήρα και τον τρόπο οργάνωσης της τελευταίας.
Ο χαρακτήρας και η οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας Η Φιλική Εταιρεία ήταν µυστική συνωµοτική οργάνωση, οργανωµένη κατά τα πρότυπα των µασονικών οργανώσεων και αυτά της οργάνωσης των καρµπονάρων της Ιταλίας. Όµως, σύµφωνα µε όσα γράφει ο Γ. Κορδάτος και όπως ήταν φυσικό να γίνει, οι τρεις ιδρυτές της εταιρείας «συντάξανε το καταστατικό της συνωµοτικής οργάνωσής τους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να προσαρµόζεται στις ελληνικές συνθήκες». Το ότι η εταιρεία ήταν επηρεασµένη από τον καρµποναρισµό και τις µασονικές οργανώσεις δεν είναι καθόλου παράξενο, αρκεί να ληφθεί υπ όψιν πως από επαναστατική - πολιτική και οργανωτική άποψη αυτές οι οργανώσεις ήταν ό,τι καλύτερο είχε να παρουσιάσει η εποχή εκείνη. Επιπροσθέτως, πρέπει να έχουµε κατά νου ότι οι ιδρυτές της είχαν το προηγούµενο διάστηµα της ζωής τους σχέσεις µε τέτοιες οργανώσεις. Ο Ξάνθος γράφει στα αποµνηµονεύµατά του ότι το 1813 είχε γίνει µέλος της εταιρείας Ελεύθερων Τεκτόνων (µασόνων) στην Αγία Μαύρα. Ο Ν. Σκουφάς είχε µυηθεί στις επαναστατικές ιδέες της εποχής από τον έµπορο Κωνσταντίνο Ράδο, που είχε σπουδάσει στο πανεπιστήµιο της Πίζας και είχε µε τη σειρά του µυηθεί στον καρµποναρισµό. Τέλος, ο Τσακάλωφ υπήρξε ιδρυτικό µέλος, το 1809 στο Παρίσι, της εταιρείας «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον» και πιθανόν να ήταν κι αυτός επηρεασµένος από τις ιδέες του Ράδου, µε τον οποίο ήσαν συµπατριώτες και φίλοι. Η Εταιρεία, που σκοπό της, όπως προαναφέραµε, είχε την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους, κυρίως µε τις δικές του δυνάµεις, οργάνωνε τα µέλη της µε προσεκτικό τρόπο και τα κατέτασσε µε βάση την εσωτερική της διαβάθµιση κατά την οποία ήταν δοµηµένη. Σύµφωνα µε όσα γράφει ο Ι. Φιλήµων η διαβάθµιση των µελών περιελάµβανε, επτά βαθµούς: Το βαθµό των Βλάµηδων (αδελφοποιητοί), το βαθµό των Συστηµένων, το βαθµό των Ιερέων, το βαθµό των Ποιµένων, το βαθµό των Αρχιποιµένων, το βαθµό των Αφιερωµένων και το βαθµό των Αρχηγών των Αφιερωµένων. Κατώτερος βαθµός ήταν αυτός των Βλάµηδων, τον οποίο και ελάµβαναν τα µέλη της εταιρείας που δε γνώριζαν γράµµατα και ανώτερος αυτός των Αρχιποιµένων. Επίσης από τους επτά αυτούς βαθµούς οι δύο τελευταίοι θεωρούνταν στρατιωτικοί και καθιερώθηκαν αργότερα. Όσοι έµπαιναν στην Εταιρεία, έδιναν όρκο. Έχει, µάλιστα, ενδιαφέρον να αναφέρουµε ότι ο όρκος αυτός, ακόµη και ο όρκος για τον πρώτο βαθµό των Βλάµηδων, ήταν αποµακρυσµένος από τον χριστιανικό όρκο. Για την ακρίβεια, δινόταν όρκος στο «Υπέρτατο Ον», γεγονός που παραπέµπει στο τεκτονισµό, αλλά και στη λατρεία του υπέρτατου όντος κατά τη Γαλλική Επανάσταση. Το γεγονός αυτό, καθώς και άλλα που συνδέονται µε τη διαδικασία της κατήχησης των µελών, κάνει τον Σπ. Τρικούπη - που δεν αντιλαµβανόταν το βαθµό απελευθέρωσης από τη θρησκεία που επέφεραν οι αστικές επαναστατικές ιδέες - να γράφει ότι η κατήχηση στην Εταιρεία, από τη θρησκευτική της πλευρά, «ήταν ένα τερατώδες µείγµα αλήθειας και ψεύδους, ευσέβειας και ασέβειας». Η Φιλική Εταιρεία, όπως, άλλωστε, όλες οι συνωµοτικές, επαναστατικές εταιρείες, λειτουργούσε µε αυστηρούς συνωµοτικούς κανόνες, είχε σηµάδια και λέξεις για να αναγνωρίζονται τα µέλη της και για την επικοινωνία χρησιµοποιούνταν επιστολές κρυπτογραφικού χαρακτήρα. Όσοι, δε, πρόδιδαν στον εχθρό τα µυστικά της εταιρείας ή ήσαν ύποπτοι για προδοσία, εκτελούνταν αµέσως.
Η εξέλιξη και η προσφορά της Φιλικής Εταιρείας Μέχρι το 1817, η ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρείας ήταν ελάχιστη. Όλα κι όλα τα µέλη της ήταν 42. Οµως, από το 1818 και µετά, που µετέφερε την έδρα της στην Κωνσταντινούπολη, αναπτύχθηκε ραγδαία. «Τότε - γράφει ο Γ. Ζέβγος - ανέπτυξε πλατιά δράση και στις γραµµές της µπαίνουν χιλιάδες άνθρωποι απ' όλα τα στρώµατα του έθνους, Φαναριώτες, κληρικοί, κοτζαµπάσηδες, έµποροι, λόγιοι, κλέφτες, γυρολόγοι. Η σύνθεσή της γίνεται ολότελα ανοµοιογενής». Ο Βουρνάς σηµειώνει ότι η εξέλιξη αυτή είχε ως αποτέλεσµα µέσα στην εταιρεία να δηµιουργηθούν τρεις τάσεις ή ρεύµατα: Το αστικοδηµοκρατικό που στηριζόταν στις λαϊκές µάζες και στην προοδευτική µερίδα της αστικής τάξης, το συντηρητικό - συµβιβαστικό που στηριζόταν στη συντηρητική µερίδα των αστών οι οποίοι συνεργάζονταν µε τους κοτζαµπάσηδες και τον ξένο παράγοντα, κυρίως την Αγγλία, και το αντιδραστικό ρεύµα το οποίο αποτελούσαν τα φεουδαρχικά στοιχεία της κοινωνίας που µπήκαν στην επανάσταση για να την ελέγξουν, για να εµποδίσουν το ριζοσπαστισµό της και να παραµερίσουν από τα κέντρα αποφάσεων το λαϊκό στοιχείο. Ανεξαρτήτως του αν αυτός ο χωρισµός είναι περισσότερο ή λιγότερο σχηµατικός, η ιστορία έχει απαντήσει ως προς την κατάληξη που είχε η Φιλική Εταιρεία και η ελληνική Επανάσταση γενικότερα. Η συντηρητική - συµβιβαστική πλευρά, σε συµµαχία µε τη φεουδαρχική αντίδραση και τους ξένους, παραµέρισε τις λαϊκές - προοδευτικές δυνάµεις και εµπόδισε την εφαρµογή ενός ολοκληρωµένου επαναστατικού αστικοδηµοκρατικού προγράµµατος στη χώρα ύστερα από την απελευθέρωση και τη δηµιουργία ελληνικού κράτους. ε χωράει αµφιβολία πως η Φιλική Εταιρεία πρόσφερε ανεκτίµητη υπηρεσία στον αγώνα του ελληνικού λαού για την εθνική του απελευθέρωση. «Το έργο της "Φιλικής Εταιρείας" - συµπυκνώνει ο Γ. Ζέβγος - αποτελεί µία από τις λαµπρότερες ιστορικές δηµιουργίες του ελληνικού λαού... Οι Φιλικοί στηρίχτηκαν µε πλέρια συνέπεια στις λαϊκές δυνάµεις και ζήτησαν αρχηγούς και κηδεµόνες στα προνοµιούχα στρώµατα. εν πήγαν προς τη υτική Ευρώπη να ζητήσουν συµµάχους στις επαναστατικές δυνάµεις της εποχής τους. Στράφηκαν προς τον τσαρισµό. Αυτά τα λάθη τους είχαν ολέθρια επίδραση στην πορεία και έκβαση της υπόθεσής τους, δίχως αυτό να µειώνει την ιστορική σηµασία του µεγάλου τους έργου». Ειδικότερα, οι τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ήταν οι :
Εµµανουήλ Ξάνθος Γεννήθηκε στην Πάτµο το 1772. Eκεί ξεκίνησε τα πρώτα του βήµατα και ύστερα από τις µάλλον µέτριες επιδόσεις του στο σχολείο της πατρίδας του, µετανάστευσε στην Ιταλία και συγκεκριµένα στην Τεργέστη, όπου και δούλεψε ως υπάλληλος σε εµπορική επιχείρηση. Το 1810 εγκαταστάθηκε στην Οδησσό, και αφού δούλεψε ως γραµµατικός, το 1812 γνωρίζεται µε τρεις εµπόρους από τα Γιάννενα και αποφασίζουν να δηµιουργήσουν δική τους εµπορική εταιρεία. Κατά το 1813, πραγµατοποιεί εµπορικά ταξίδια στην Πρέβεζα, στα Ιωάννινα και στη Λευκάδα. Επιστρέφοντας στην Οδησσό, ανακοινώνει στους Αθανάσιο Τσακάλωφ και Νικόλαο Σκουφά τις ιδέες του και µε τον τρόπο αυτό ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία το 1814. Ο Ξάνθος αναλαµβάνει καθήκοντα ταµία, γραµµατέα ενώ παράλληλα χρησιµοποιείται και ως σύνδεσµος µε τα άλλα ηγετικά µέλη, όπως τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο. Το 1818, ο Ξάνθος µεταβαίνει στη Ρωσία, µε σκοπό να προτείνει την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας στον Ιωάννη Καποδίστρια, πρόσωπο που οι τρεις ιδρυτές οραµατίζονταν ως την «Ανωτάτη Αρχή». Φτάνει τον Ιανουάριο του 1820 στην Πετρούπολη, όπου και συναντά την άρνηση του Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία, ο οποίος, γνωρίζοντας τις δυσµενείς συνθήκες που επικρατούσαν στην Ευρώπη έναντι των φιλελευθέρων και εθνικοαπελευθερωτικών κινηµάτων των λαών και υπολογίζοντας τις συνέπειες µιας λαϊκής εξέγερσης, προσπάθησε να πείσει τον Ξάνθο για την ανάγκη να αναβληθούν οι επαναστατικές ενέργειες, ωσότου έρθουν πιο κατάλληλες περιστάσεις που θα ευνοήσουν την απόπειρα αυτή. Έτσι, ο Ξάνθος προτείνει την αρχηγία τηςεταιρείας στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, πρόσωπο που έχαιρε της εκτίµησης των συµπατριωτών του και που, ως υπασπιστής του τσάρου, θα µπορούσε ίσως να επηρεάσει θετικά τη στάση της Ρωσίας για πιθανή επανάσταση στον ελλαδικό χώρο, ο οποίος και δέχεται. Από εκείνη τη στιγµή, ο Εµµανουήλ Ξάνθος διατηρεί στενή συνεργασία µε τον Υψηλάντη και γίνονται προσπάθειες για το συντονισµό του έργου στις παραδουνάβιες ηγεµονίες. Μετά το τέλος της επαναστάσεως στην περιοχή της Μολδοβλαχίας, ο Ξάνθος µεταβαίνει στην Ιταλία και συνεχίζει προς την Πελοπόννησο, η οποία είχε ήδη επαναστατήσει. Στην περιοχή αυτή θα µείνει ως το 1826, οπότε και φεύγει για την Αυστρία, προκειµένου να οργανώσει την απόδραση από το Μουγκάτς του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Η επιχείρηση απέτυχε και αναγκάστηκε να φύγει για τη Βλαχία. Άγνωστος παραµένει εκεί ως το 1837, οπότε και παίρνει την απόφαση να επιστρέψει στην Ελλάδα. υο χρόνια αργότερα, διορίζεται σε διοικητική θέση στην Ύδρα κι αργότερα στο Ελεγκτικό Συνέδριο, απολύθηκε όµως ύστερα από λίγο καιρό. Έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του σε πλήρη ανέχεια, µάταια αποζητώντας από το ηµόσιο σύνταξη, ή έστω ένα ελάχιστο βοήθηµα. Στις 28
Νοεµβρίου 1852 πεθαίνει στην Αθήνα. Προηγουµένως, το 1845, ο Ξάνθος είχε δηµοσιεύσει τα «Αποµνηµονεύµατά» του, τα οποία αποτελούν πολύτιµη πηγή πληροφοριών για την ιστορία της Φιλικής Εταιρείας, καθώς κανείς από τους άλλους δυο πρωτεργάτες, ο Νικόλαος Σκουφάς και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, δεν έτυχε να αφήσουν παραπλήσιας µορφής κείµενο. Αθανάσιος Τσακάλωφ Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στην οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας.Ηπειρώτης, γεννηµένος στα Ιωάννινα το 1788 ή το 1790 [1], αναγκάστηκε νέος να εγκαταλείψει την Ελλάδα και να µεταναστεύσει στη Ρωσία στον πατέρα του. Ένα µικρό διάστηµα βρέθηκε στο Παρίσι για σπουδές, όπου µάλιστα συµµετείχε στην ίδρυση του «Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου», σωµατείου µε εκπαιδευτικούς και πατριωτικούς στόχους. Στη συνέχεια µεταβαίνει στη Βιέννη της Αυστρίας, όπου έρχεται σε επαφή µε τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος ήταν τότε υπουργός Εξωτερικών του Τσάρου. Τελικώς, καταλήγει στη Μόσχα, όπου γνωρίζει το Νικόλαο Σκουφά και θέτει τις βάσεις για τη δηµιουργία τηςφιλικής Εταιρείας. Τον Ιούλιο του 1818, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ φτάνει στην Οδησσό, σηµαντικό λιµάνι και οργανωµένη ελληνική παροικία του Ευξείνου Πόντου, όπου και προχωρά σε σηµαντικές δραστηριότητες και µεθοδικότερη οργάνωση της Εταιρείας. Κατόπιν ακολούθησε τον Άνθιµο Γαζή, σηµαντικότατο µέλος της Φιλικής Εταιρείας, στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνεχίζει την κατήχηση νέων µελών, και σε αλλεπάλληλα ταξίδια στη Σµύρνη, στη Μακεδονία, στη Θράκη, φθάνοντας µέχρι και την ανατολική Θεσσαλία. Ένα από τα πρωταρχικά µέλη της Φιλικής Εταιρείας, ο Νικόλαος Γαλάτης, είχε αρχίσει να έχει αποκλίνουσα συµπεριφορά και σύντοµα απέκτησε προδοτική διαγωγή, φροντίζοντας πάντα να ασκεί ένα είδος εκβιασµού στα υπόλοιπα µέλη. Η απειλή αυτή υποχρέωσε τους επικεφαλής της οργάνωσης να αναθέσουν στον Τσακάλωφ την εξουδετέρωσή του. Σύµφωνα µε τη διαταγή αυτή, ο Τσακάλωφ, συνοδευόµενος από το ηµητρόπουλο, παρέλαβε το Γαλάτη και στο ταξίδι τους στην Πελοπόννησο, πλησιάζοντας την Ερµιόνη, τον εκτέλεσαν. Ήταν Νοέµβριος του 1819. Ο Τσακάλωφ αναγκάζεται να δραπετεύσει, καθότι ένοχος για τη δολοφονία, και από τη Μάνη περνάει στην Πίζα της Ιταλίας, όπου και παρέµεινε έως και την έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως το1821. Αµέσως µετά την έκρηξη του κινήµατος, φτάνει στις παραδουνάβιες ηγεµονίες, εκεί όπου είχαν ήδη ξεκινήσει οι πρώτες µάχες. Αναλαµβάνει υπασπιστής του Αλέξανδρου Υψηλάντηστον Ιερό Λόχο και µετά την καταστροφή του ραγατσανίου κατάφερε να επιστρέψει και να πολεµήσει στην Ελλάδα. Μετά το τέλος της Επαναστάσεως και την τελική
απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό, την περίοδο του πρώτου κυβερνήτη της χώρας, του Ιωάννη Καποδίστρια, ο Τσακάλωφ υπηρέτησε στο στρατιωτικό λογιστικό του Γενικού Φροντιστηρίου και εµφανίστηκε ως πληρεξούσιος Ηπείρου στην Εθνοσυνέλευση του Άργους. Το καλοκαίρι του 1832 έφυγε από την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στη Ρωσία, στη Μόσχα, όπου και έζησε µέχρι το 1851. Νικόλαος Σκουφάς Ο Νικόλαος Σκουφάς αποτελούσε πρωταρχικό µέλος της Φιλικής Εταιρείας. Καταγόταν από την Ήπειρο, συγκεκριµένα από το Κοµπότι της Άρτας.Γεννήθηκε το 1779 και έµαθε τα πρώτα γράµµατα στην Άρτα, όπου κατά τη διάρκεια µιας περιόδου ασχολήθηκε µε τη βιοτεχνία σκούφων, απ όπου πήρε και το όνοµά του.το 1813, ο Σκουφάς βρίσκεται στη Ρωσία, όπου και εγκαθίσταται στην Οδησσό, ασκώντας χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία το παλαιό επάγγελµά του. Με αυτόν τον τρόπο, του δίνεται η ευκαιρία να γνωριστεί µε τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο και τον Εµµανουήλ Ξάνθο, µετέπειτα συνιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, γεγονός που πραγµατοποιήθηκε το έτος 1815, ύστερα από πρόταση του Σκουφά. Ανέλαβε τη διάδοση και την κατήχηση µελών από το πλήθος των οµογενών της Ρωσίας. Αρχικά, οι προσπάθειές του δεν ευδοκίµησαν, όσον αφορά τις πόλεις της Μόσχας και της Πετρούπολης, αλλά στη συνέχεια βρήκε ανταπόκριση στην Οδησσό, αρχές του 1816.Στην Οδησσό, ο Νικόλαος Σκουφάς συνεργάζεται µε τον Άνθιµο Γαζή, ο οποίος τελικά είχε αναλάβει έναν πολύ αποφασιστικό ρόλο στη διάδοση της Φιλικής Εταιρείας, αναθέτοντάς του τη µύηση κλεφτών και αρµατολών της Στερεάς Ελλάδας. Ο ίδιος ανέλαβε να διαδώσει την ιδέα της Φιλικής Εταιρείας στην Πελοπόννησο, περνώντας για αυτόν ακριβώς το σκοπό από την Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, η κακή υγεία του δεν του επέτρεψε να ολοκληρώσει την αποστολή του και µέσα σε έναν χρόνο τον οδήγησε στον τάφο. Πέθανε στις 31 Ιουλίου 1818 στο Μέγα Ρεύµα της Κωνσταντινούπολης και ετάφη στον τοπικό ναό των Ταξιαρχών.
Οι φιλικοί χρησιµοποιούσαν για την µεταξύ τους επικοινωνία κάποιους κώδικες. Μερικοί απ αυτούς είναι οι εξής: το αγκάθι =σήµαινε γι αυτούς εχθρός, το άνθος= φίλος, τα δένδρα = τουφέκια, ο ελέφας =το µεγάλο καράβι, η καµήλα = εµπορικό πλοίο, το κοπάδι = στόλος, ο κύκλωψ= κατάσκοπος, ο τραγουδιστής = κανόνι, τα σύννεφα = µέλη της Εταιρίας. Επιπλέον, αν κάποιος µετέφερε µήνυµα (προφορικό συνήθως) σε άλλον: πρώτα του έκανε νεύµα µε το χέρι (φέρνοντας το δάχτυλο στο κάτω χείλος) ότι θέλει να του µιλήσει. Αν εκείνος ήταν ενηµερωµένος ως µέλος της Εταιρίας µυηµένο - ορκισµένο, ανταποκρινόταν µε άλλη συµβολική κίνηση: κινούσε το χέρι του προς το πτερύγιο του αυτιού του, για να δηλώσει έτσι ότι είναι πρόθυµος να ακούσει. Έπειτα για επιβεβαίωση έλεγαν και µερικά συνθηµατικά γράµµατα ο κοµιστής του µηνύµατος και ο αναζητούµενος αποδέκτης. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το γεγονός οτι για µερικά ονόµατα ιδιαίτερης αξίας για την Εταιρία χρησιµοποιούσαν οι Φιλικοί ιδιαίτερη προσωνυµία ενδεικτική και της υπόληψης που ένιωθαν γι αυτά. (Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης επονοµαζόταν Καλός ή Ανδρέας Ραδάµανθυς, ο Καποδίστριας Ευεργετικός, ο Παπαφλέσσας Αρµόδιος). Ένα από τα πιο σηµαντικά γνωρίσµατα της φιλικής εταιρείας είναι η διαδικασία της ορκοµοσίας. Από τη µυητική βαθµίδα των Συστηµένων αναδεικνύονταν όσοι επρόκειτο να περάσουν στην επόµενη, εκείνη των Ιερέων. Προηγείτο λεπτοµερής παρακολούθηση του χαρακτήρα τους και δοκιµαζόταν ο βαθµός αφοσίωσής τους στην υπόθεση της ελευθερίας. Όποιος κρινόταν ώριµος να προχωρήσει στο βαθµό του Ιερέα, τον αναλάµβανε ο µυητής. Kατ' αρχάς διεξαγόταν ένας σηµαντικός διάλογος ανάµεσά τους, κατά τη διάρκεια του οποίου ο µυητής του έθετε καίριες ερωτήσεις για τη σχέση του µε τη Φιλική Εταιρεία, για το ότι µπορούσε να χάσει και τη ζωή του για τα ιδεώδη της, για το πόσο αισθανόταν έτοιµος και ικανός να προχωρήσει. Εάν οι απαντήσεις ήταν ικανοποιητικές, του ανακοίνωνε ότι επρόκειτο να περάσει στη βαθµίδα των Ιερέων και χώριζαν για να ξανασυναντηθούν την επόµενη νύχτα. Ο υποψήφιος έφερνε ένα µικρό κίτρινο κερί που του είχε ζητηθεί από πριν και πήγαιναν σ' ένα ασφαλές σπίτι. Εκεί ο µυητής έπαιρνε ένα εικόνισµα και το έστηνε
στο τραπέζι. Μπροστά από το εικόνισµα άναβαν το κερί. Μέσα στην επιβλητική ατµόσφαιρα του µισοσκόταδου ο µυητής τον ρωτούσε µε επισηµότητα για τελευταία φορά: «Μήπως δεν στοχάζεσαι τον εαυτόν σου εις αρκετήν δύναµην; Έχεις ακόµη καιρό να παραιτηθείς.. Από τον δεσµόν όπου εµβαίνεις µόνον o θάνατος θα ηµπορεί να σε λυτρώσει! Σε ολίγoν κάθε µεταµέλειά σου θα είναι ασυγχώρητος!» «Το εστοχάστηκα και στέργω», έπρεπε να είναι η απάντηση που αναµενόταν από τον υποψήφιο και εάν την έδινε, τότε συνεχιζόταν η µυητική διαδικασία. Αµέσως µετά ο µυητής έπαιρνε το κερί και το έδινε στον υποψήφιο που το κρατούσε µε το αριστερό χέρι, ενώ γονάτιζαν και οι δύο, έκαναν το σταυρό τους και ασπάζονταν την εικόνα. Σε αυτή τη θέση ο µυητής διάβαζε το «τον µεγάλο όρκο" και ο µυούµενος τον επαναλάµβανε µε κάθε σεβασµό της ιερής εκείνης στιγµής. Με το πέρας του όρκου ο µυητής ακουµπούσε το δεξί του χέρι στον ώµο του µυούµενου και δήλωνε µε κάθε επισηµότητα: «Ενώπιον του αοράτου και πανταχού παρόντος αληθινού Θεού,. του καθ' αυτό δικαίου, του εκδικούντος την παράβασιν και παιδεύοντος την κακίαν, καθιερώνω κατά τους κανόνας της Φιλικής Εταιρείας τον εκ πατρίδος ετών και επαγγέλµατος και δέχοµαι τούτον ιερέα, καθώς εδέχθην τούτον εις την Εταιρείαν των Φιλικών». Το κερί έσβηνε και φυλασσόταν ευλαβικά, ενώ από εκείνη τη στιγµή ο µυηµένος ήταν Ιερέας της Φιλικής. Την επόµενη µέρα του δείχνονταν τα σηµάδια αναγνώρισης. Την τρίτη ηµέρα έπρεπε να αποστηθίσει τον µυστικό κώδικα της οργάνωσης, ενώ την τέταρτη µέρα απαντούσε σε ένα προκαθορισµένο ερωτηµατολόγιο. Τέλος, ο νέος Ιερέας συνεισέφερε ένα χρηµατικό ποσό για τους σκοπούς της οργάνωσης, που συνοδευόταν από ένα γράµµα, το οποίο στη συνθηµατική γλώσσα απεκαλείτο αφιερωτικό. Σε αυτό το γράµµα ο µυητής χάραζε στην κορυφή το δικό του µυστικό σήµα αφιέρωσης και δίπλα το µυστικό σήµα καθιέρωσης του Ιερέα, που στο εξής αποτελούσε τη συµβολική του υπογραφή. Παραδινόταν, επίσης, στον Ιερέα ένα γράµµα που πάντα είχε µαζί του και στη µυστική γλώσσα των Φιλικών ονοµαζόταν γράµµα υπεροχής. Όταν ένας Ιερέας συναντούσε κάποιον Συστηµένο και έκαναν τα σηµεία αναγνώρισης, ο δεύτερος ήταν υποχρεωµένος να δείξει το συστατικό του γράµµα εάν το ζητούσε ο πρώτος, αρκεί αυτός να έδειχνε από µακριά το γράµµα υπεροχής. Προκειµένου να διαφυλάσσονται τα στεγανά της «Αόρατης Αρχής», κανείς νεοφώτιστος Ιερέας δεν µπορούσε να επικοινωνήσει απευθείας µε αυτήν, παρά µόνο µέσω του µυητή του. Αυτή η πυραµιδοειδής δοµή ήταν που διαφύλαξε µέχρι τέλους και διατήρησε αλώβητη τη Φιλική Εταιρεία. Έτσι, ο νέος Ιερέας ήταν έτοιµος να ξεκινήσει το έργο της διαφώτισης και της στρατολόγησης νέων µελών, εφόσον έδινε έναν τελικό όρκο, στον οποίο ορκιζόταν ότι πάντοτε θα διακήρυσσε τα ιδεώδη της οργάνωσης. Η ανώτατη βαθµίδα µύησης στη Φιλική Εταιρεία ήταν οι Ποιµένες, οι οποίοι στρατολογούνταν από τις τάξεις των Ιερέων. Κατά την τελετή µύησής τους οι υποψήφιοι Ποιµένες έφερναν µαζί το κερί της προηγούµενης µύησής τους και για άλλη µια φορά έδιναν µέγα όρκο εµπρός στο εικόνισµα ότι θα τηρούν αυστηρά τα καθήκοντά τους, ότι δε θα δέχονται στις τάξεις τους άσωτους ή φιλάργυρους και ότι δεν πρόκειται για κανένα λόγο να µαρτυρούν το βαθµό τους. Συνέτασσαν και αυτοί ένα αφιερωτικό γράµµα προς την «Αόρατο
Αρχή», στο οποίο χαράσσονταν διαφορετικά σύµβολα. Επίσης, διαφορετικό κώδικα είχε και το γράµµα που έφεραν µαζί τους. Αξίζει, τέλος, να σηµειωθεί ότι σε καµιά βαθµίδα δεν υπήρχε δυνατότητα λήψης αποφάσεων, ούτε επιτρεπόταν να συσκέπτονται και να συνεδριάζουν. Υπάκουαν ασυζητητί στις εντολές της ηγεσίας. ΟΡΚΟΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ «Ορκίζοµαι ενώπιον του αληθινού Θεού, ότι θέλω είµαι επί ζωής µου πιστός εις την Εταιρείαν κατά πάντα. Να φανερώσω το παραµικρόν από τα σηµεία και τους λόγους της, µήτε να σταθώ κατ ουδένα λόγον ή αφορµή του να καταλάβωσι άλλοι ποτέ, ότι γνωρίζω τι περί τούτων, µήτε εις συγγενείς µου, µήτε εις πνευµατικόν ή φίλον µου. Ορκίζοµαι ότι εις το εξής δεν θέλω έµβει εις καµµίαν εταιρείαν, οποία και αν είναι, µήτε εις κανέναν δεσµόν υποχρεωτικόν. Και µάλιστα, οποιονδήποτε δεσµόν αν είχα, και τον πλέον αδιάφορον ως προς την Εταιρείαν, θέλω τον νοµίζει ως ουδέν. Ορκίζοµαι ότι θέλω τρέφει εις την καρδίαν µου αδιάλλακτον µίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδος µου, των οπαδών και των οµοφρόνων µε τούτους, θέλω ενεργεί κατά πάντα τρόπον προς βλάβην και αυτόν τον παντελή όλεθρόν των, όταν η περίστασις το συγχωρήσει. Ορκίζοµαι να µη µεταχειριστώ ποτέ βίαν δια να αναγνωρισθώ µε κανένα συνάδελφον, προσέχων εξ εναντίας µε την µεγαλυτέραν επιµέλειαν να µην λανθασθώ κατά τούτο, γενόµενος αίτιος ακολούθου τινός συµβάντος, µε κανένα συνάδελφον. Ορκίζοµαι να συντρέχω, όπου εύρω τινά συνάδελφον, µε όλην την δύναµιν και την κατάστασίν µου. Να προσφέρω εις αυτόν σέβας και υπακοήν, αν είναι µεγαλύτερος εις τον βαθµόν και αν έτυχε πρότερον εχθρός µου, τόσον περισσότερον να τον αγαπώ και να τον συντρέχω, καθ όσον η έχθρα µου ήθελεν είναι µεγαλυτέρα.
Ορκίζοµαι ότι καθώς εγώ παρεδέχθην εις Εταιρείαν, να δέχοµαι παροµοίως άλλον αδελφόν, µεταχειριζόµενος πάντα τρόπον και όλην την κανονιζοµένην άργητα, εωσού τον γνωρίσω Έλληνα αληθή, θερµόν υπερασπιστήν της πατρίδος, άνθρωπον ενάρετον και άξιον όχι µόνον να φυλάττη το µυστικόν, αλλά να κατηχήση και άλλον ορθού φρονήµατος. Ορκίζοµαι να µην ωφελώµαι κατ ουδένα τρόπον από τα χρήµατα της Εταιρείας, θεωρών αυτά ως ιερό πράγµα και ενέχυρον ανήκον εις όλον το Έθνος µου. Να προφυλάττωµαι παροµοίως και εις τα λαµβανόµενα εσφραγισµένα γράµµατα. Ορκίζοµαι να µην ερωτώ κανένα των Φιλικών µε περιέργειαν, δια να µάθω οποίος τον εδέχθη εις την Εταιρείαν. Κατά τούτο δε µήτε εγώ να φανερώσω, ή να δώσω αφορµήν εις τούτον να καταλάβη, ποίος µε παρεδέχθη. Να αποκρίνοµαι µάλιστα άγνοιαν, αν γνωρίζω το σηµείον εις το εφοδιαστικόν τινός. Ορκίζοµαι να προσέχω πάντοτε εις την διαγωγήν µου, να είµαι ενάρετος. Να ευλαβώµαι την θρησκείαν µου, χωρίς να καταφρονώ τας ξένας. Να δίδω πάντοτε το καλόν παράδειγµα. Να συµβουλεύω και να συντρέχω τον ασθενή, τον δυστυχή και τον αδύνατον. Να σέβοµαι την διοίκησιν, τα έθιµα, τα κριτήρια και τους διοικητάς του τόπου, εις τον οποίον διατριβώ. Τέλος πάντων ορκίζοµαι εις Σε, ω ιερά πλην τρισάθλια Πατρίς! Ορκίζοµαι εις τας πολυχρονίους βασάνους Σου. Ορκίζοµαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου, εις τα ίδια µου δάκρυα, χυνόµενα κατά ταύτην την στιγµήν, και εις την µέλλουσαν ελευθερίαν των οµογενών µου ότι αφιερώνοµαι όλως εις Σε. Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισµών µου. Το όνοµά σου ο οδηγός των πράξεών µου, και η ευτυχία Σου η ανταµοιβή των κόπων µου. Η θεία δικαιοσύνη ας εξαντλήσει επάνω εις την κεφαλήν µου όλους τους κεραυνούς της, το όνοµά µου να είναι εις αποστροφήν, και το υποκείµενόν µου το αντικείµενον της κατάρας και του αναθέµατος των Οµογενών µου, αν ίσως λησµονήσω εις µίαν στιγµήν τας δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω το χρέος µου. Τέλος ο θάνατός µου ας είναι η άφευκτος τιµωρία του αµαρτήµατός µου, δια να µη λησµονώ την αγνότητα της Εταιρείας µε την συµµετοχήν µου».
Ονόµατα µαθητών Γ1: Αλεξανδρίδης Γιώργος Βιολατζής Βασίλης αλακούρα Ηρώ Ζαφειρίου Γεωργία Κυπαρίσση Σοφία Ασπροβάλτα, 2010