ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: «ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ» ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΛΓΑΣ ΧΡ. ΣΙΣΚΟΥ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΑΘΗΝΑ, 2006 1

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: «ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ» ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΛΓΑΣ ΧΡ. ΣΙΣΚΟΥ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΑΘΗΝΑ, 2006 3

«Η έγκριση διδακτορικής διατριβής από το Διαπανεπιστημιακό-Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών δεν σημαίνει και αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα». (Σχετικές οι διατάξεις του άρθρου 50 του νόμου 1268/82 σε συνδυασμό με τις διατάξεις του οργανισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών, άρθρο 202 παράγραφος 2 του νόμου 5343/32) 4

ΜΕΛΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΛΙΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ (Επιβλέπων) ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΓΛΟΥ, ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ (Μέλος) ΜΑΜΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΥ, ΜΕΛΟΣ ΣΕΠ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ (Μέλος) ΜΕΛΗ ΕΠΤΑΜΕΛΟΥΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΛΙΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ (Επιβλέπων) ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΤΑΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΛΕΜΟΝΙΔΟΥ, ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΟΥΡΤΖΗ, ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΚΑΤΟΣΤΑΡΑΣ, ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΓΛΟΥ, ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΔΑΦΝΗ ΚΑΪΤΕΛΙΔΟΥ, ΛΕΚΤΟΡΑΣ 5

Αφιερώνεται στους γονείς μου που αμέριστα μου συμπαραστάθηκαν όλα αυτά τα χρόνια, καθώς και στον αείμνηστο Βασίλειο Ν. Σπάνδο επιστήμονα σοφίας και ανθρώπου αγάπης 6

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αισθάνομαι την ηθική υποχρέωση να ευχαριστήσω θερμά όλους όσους μου συμπαρασταθήκαν σε αυτή την προσπάθεια. Καταρχάς, το δάσκαλό μου καθηγητή Λυκούργο Λιαρόπουλο για την πολύτιμη καθοδήγησή του σε όλες τις φάσεις της διατριβής και τις καίριες διορθώσείς του κατά την ολοκλήρωσής της. Παράλληλα με την καθοδήγηση, στα χρόνια της ευρύτερης συνεργασίας μας, γενναιόδωρα μου παρείχε τον αναγκαίο ζωτικό χώρο, ώστε να μπορέσω να αναπτύξω κριτική σκέψη και πρωτοβουλία. Για όλα αυτά, τον ευχαριστώ από καρδιάς. Επίσης, ολόθερμες ευχαριστίες απευθύνω στα άλλα δύο μέλη της τριμελούς συμβουλευτικής μου επιτροπής. Τον κ. Μάμα Θεοδώρου (μέλος ΣΕΠ του ΕΑΠ) για την ουσιαστική βοήθειά του κατά τον σχεδιασμό και καθόλη τη διάρκεια υλοποίησης της διατριβής, καθώς και την επίκουρη καθηγήτρια κ. Ελισάβετ Παπαθανάσογλου για την ειλικρινή της συμπαράσταση στην πορεία αυτής της προσπάθειας. Ιδιαίτερα, θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ τον επίκουρο καθηγητή κ. Θεοφάνη Κατοστάρα, τόσο για τη σημαντική συνεισφορά του κατά τη φάση του σχεδιασμού της ερευνητικής αυτής προσπάθειας, όσο και κατά τη διάρκεια της ανάλυσης των αποτελεσμάτων. Πρόσθετα, πέρα από την παρούσα μελέτη, στα χρόνια της φοιτητικής μου ζωής, με θέρμη μου δίδαξε τις βασικές αρχές της στατιστικής. Τέλος, ευχαριστώ θερμά όλους τους συνεργάτες και φίλους για τη συμπαράσταση και την ανοχή τους και ιδιαίτερα την αγαπητή μου φίλη Δάφνη Καϊτελίδου (Λέκτορα στο Τμήμα Νοσηλευτικής) η οποία πολύ πρόθυμα και έμπρακτα μου μετέφερε τη δική της πολύτιμη εμπειρία, καθώς και το φίλο Πέτρο Γαλάνη για τη βοήθεια του σε θέματα στατιστικής. 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα ΕΙΣΑΓΩΓΗ 14 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟ ΤΟΜΕΑ 18 1.1 Διακρατική σύγκριση του μεγέθους της υγειονομικής δαπάνης 18 1.2 Η κατανομή των υγειονομικών δαπανών ανά τομέα περίθαλψης 1.3 Η Χρηματοδότηση του υγειονομικού τομέα ανά φορέα πληρωμής (ποιος πληρώνει) 21 27 1.3.1 Οι δημόσιες πηγές χρηματοδότησης 28 1.3.2 Οι ιδιωτικές πηγές χρηματοδότησης 30 1.3.2.1 Οι δωρεές από φιλανθρωπικές οργανώσεις και οι εργοδοτικές υγειονομικές δαπάνες 30 1.3.2.2 Η ιδιωτική ασφάλιση υγείας 31 1.3.2.3 Οι πληρωμές των χρηστών 35 1.3.2.4 Η διακρατική σύγκριση της συμμετοχής των χρηστών στο κόστος και οι μηχανισμοί προστασίας των πολιτών 2. Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ : ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΟΟΣΑ (SYSTEM OF HEALTH ACCOUNTS) ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 42 47 2.1 Εισαγωγή 47 2.2 Η παρουσίαση του Συστήματος των Λογαριασμών Υγείας του ΟΟΣΑ 48 2.3 Διακρατική αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης ως προς το βαθμό προσαρμογής στο ΣΛΥ του ΟΟΣΑ 60 2.4 Οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις για την εκτίμηση των δαπανών υγείας στην Ελλάδα 62 2.4.1 Οι Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) 62 8

2.4.1.1 Γενικά 62 2.4.1.2 Η μεθοδολογία των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών(ΕΟΠ) 63 2.4.1.3 Η εκτίμηση των Δαπανών Υγείας με τη χρήση των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών. 2.4.1.4 Η Αξιοπιστία των Αποτελεσμάτων των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) 64 65 2.5 ΟΙ Εθνικοί Λογαριασμοί 67 2.5.1 Γενικά 67 2.5.2 Μέτρηση των δαπανών υγείας με βάση τους Εθνικούς Λογαριασμούς 67 2.5.2.1 Μέτρηση των δημοσίων δαπανών υγείας 68 2.5.2.2 Μέτρηση των ιδιωτικών δαπανών υγείας 72 2.6 Οι αποκλίσεις της Ελληνικής Μεθοδολογίας για την εκτίμηση των υγειονομικών δαπανών από το Σύστημα Λογαριασμών Υγείας του ΟΟΣΑ 75 3. Η ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 79 3.1 Η Ανάπτυξη του υγειονομικού συστήματος την τελευταία τριακονταετία 79 3.2 Οι φορείς χρηματοδότησης του συστήματος υγείας 83 3.2.1 Οι δημόσιοι φορείς χρηματοδότησης 84 3.2.1.1 Το Κράτος 84 3.2.1.2 Η Κοινωνική Ασφάλιση 87 3.2.2 Οι Ιδιωτικοί φορείς χρηματοδότησης 89 3.2.2.1 Η Ιδιωτική Ασφάλιση Υγείας 89 3.2.2.2 Οι Πληρωμές των Χρηστών 92 3.3 Η εξέλιξη και η κατανομή των υγειονομικών δαπανών 95 3.3.1 Οι αιτίες της αύξησης της υγειονομικής δαπάνης 98 9

3.3.1.1 Η αύξηση του υγειονομικού προσωπικού (απασχόληση) και η ανάπτυξη των υποδομών 98 3.3.1.2 Οι δημογραφικές αλλαγές 100 3.3.1.3 Η αύξηση της ζήτησης 100 3.3.1.4 Η ανεξέλεγκτη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας 101 4. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΣ ΚΑΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ: ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 103 4.1 Οι συνέπειες της θεσμοθετημένης συμμετοχής στο κόστος 103 4.1.1 Ζήτηση για υπηρεσίες υγείας 104 4.1.2 Συγκράτηση των υγειονομικών δαπανών 105 4.1.3 Ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας 108 4.2 Η επίδραση του διαθέσιμου εισοδήματος στην κατανάλωση υπηρεσιών υγείας 111 4.2.1 Ιατρική εξωνοσοκομειακή φροντίδα 112 4.2.2 Οδοντιατρική φροντίδα 113 4.2.3 Νοσοκομειακή περίθαλψη 114 4.2.4 Η επίδραση του εισοδήματος στην κατάσταση υγείας και στα αποτελέσματα υγείας 4.3 O ρόλος της προαιρετικής ιδιωτικής ασφάλισης και των μηχανισμών προστασίας στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στη χρήση υπηρεσιών υγείας 114 117 4.4 Συμπερασματικά σχόλια 119 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 5. ΟΙ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 121 5.1 Εισαγωγή 121 5.2 Τα αίτια των υψηλών ιδιωτικών υγειονομικών δαπανών : η υφιστάμενη κατάσταση στο δημόσιο σύστημα υγείας και η ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα 121 10

5.3 Το μέγεθος και η κατανομή των υγειονομικών δαπανών των νοικοκυριών 5.4 Η διαμόρφωση των υγειονομικών δαπανών των νοικοκυριών κατά γεωγραφική περιοχή, επαγγελματική θέση του αρχηγού της οικογένειας και φορέα κοινωνικής ασφάλισης 5.5 Η παραοικονομία στην υγεία : μεθοδολογικές προσεγγίσεις για την εκτίμηση του μεγέθους της. 6. ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ Ο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 125 133 137 144 6.1 Το αντικείμενο της έρευνας 144 6.2 Τα χαρακτηριστικά του δείγματος 146 6.3 Η διεξαγωγή της έρευνας 148 6.3.1 Η διαδικασία των συνεντεύξεων και η επιλογή του δείγματος 148 6.3.2 Η ανάπτυξη του ερωτηματολογίου 149 6.4 Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων 151 6.4.1 Η ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης 152 6.4.2 Η ανάλυση λογιστικής παλινδρόμησης 153 6.5 Οι περιορισμοί και οι παραδοχές της έρευνας 156 7. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 159 7.1 Εισαγωγή 159 7.2 Η Εξωνοσοκομειακή Φροντίδα 160 7.2.1 Η συχνότητα χρήσης εξωνοσοκομειακών υπηρεσιών 160 7.2.2 Οι πληρωμές των νοικοκυριών και η φοροδιαφυγή ανά επαγγελματία υγείας σε ιδιωτική εξωνοσοκομειακή βάση 7.2.3 Η κάλυψη από την κοινωνική ασφάλιση για πληρωμές σε επαγγελματίες υγείας σε ιδιωτική εξωνοσοκομειακή βάση 7.2.4 Η κάλυψη από την ιδιωτική ασφάλιση για πληρωμές σε επαγγελματίες υγείας σε ιδιωτική εξωνοσοκομειακή βάση 165 167 168 11

7.2.5 Η κατανομή της καθαρής εξωνοσοκομειακής δαπάνης 172 7.3 Η Νοσοκομειακή Περίθαλψη 173 7.3.1 Η συχνότητα χρήσης νοσοκομειακών υπηρεσιών 173 7.3.2 Οι πληρωμές των νοικοκυριών για νοσοκομειακή περίθαλψη 176 7.3.2.1 Οι άτυπες πληρωμές 176 7.3.2.2 Οι πληρωμές των νοικοκυριών και η αποζημίωση της κοινωνικής ασφάλισης για λήψη υπηρεσιών από επαγγελματίες εκτός νοσοκομείου 7.3.2.3 Οι πληρωμές των νοικοκυριών και η αποζημίωση της κοινωνικής και της ιδιωτικής ασφάλισης για ιατρικές υπηρεσίες εντός ιδιωτικού θεραπευτηρίου 7.3.2.4 Οι πληρωμές των νοικοκυριών και η αποζημίωση της κοινωνικής και της ιδιωτικής ασφάλισης για νοσήλια εντός ιδιωτικού θεραπευτηρίου 184 187 190 8. Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΑ 194 8.1 Η αναγωγή των αποτελεσμάτων του δείγματος στο σύνολο του πληθυσμού 8.2 Η κατανομή της υγειονομικής δαπάνης και οι αποζημιώσεις της κοινωνικής και της ιδιωτικής ασφάλισης 194 197 8.3 Η παραοικονομία στον υγειονομικό τομέα 200 8.4 Η αντιμετώπιση της ιδιωτικής υγειονομικής δαπάνης από φορολογικής άποψης 202 9. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 205 9.1 Συνοπτική παρουσίαση των κυριοτέρων ευρημάτων της διατριβής 9.1.1 Οι πληρωμές των χρηστών για υπηρεσίες υγείας από τον ιδιωτικό τομέα σε σχέση με την ποιοτική και ποσοτική επάρκεια του δημοσίου υγειονομικού συστήματος 9.1.2 Ο βαθμός κάλυψης των δαπανών υγείας (των νοικοκυριών) μέσω της κοινωνικής ασφάλισης 206 206 209 9.1.3 Οι πληρωμές των χρηστών σε σχέση με τη δυνατότητα 211 12

κάλυψης του οικονομικού κινδύνου και την έκταση της ιδιωτικής ασφαλιστικής προστασίας 9.1.4 Η έκταση και τα αίτια της παραοικονομίας 212 9.1.4.1 Οι άτυπες συναλλαγές 213 9.1.4.2 Οι πληρωμές χωρίς τη λήψη πλήρους απόδειξης 215 9.2 Συμπερασματικά σχόλια 216 9.3 Προτάσεις 217 9.4 Επίλογος 220 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 222 ABSTRACT 225 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 227 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 1. Η θεσμοθετημένη συμμετοχή των χρηστών στο κόστος στα δημόσια ταμεία κοινωνικής ασφάλισης 2. Μεθοδολογία Υπολογισμού των Άμεσων Πληρωμών των Χρηστών (Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας) 3. Μεθοδολογία εκτίμησης των άτυπων πληρωμών στον τομέα της υγείας (Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας) 248 251 252 4. Ερωτηματολόγιο για τις ιδιωτικές δαπάνες υγείας 253 5. Παράμετροι θέσης και διασποράς των μέσων τιμών που υπολογίστηκαν 267 13

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γεγονός ότι οι δαπάνες υγείας διεθνώς απορροφούν ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ (από 5,1% το 1970, αυξήθηκαν σε 7% το 1990 και ξεπέρασαν το 8% το 2000), χωρίς ωστόσο να συνδέονται πάντα με ανάλογα αποτελέσματα υγείας (OECD Health Data, 2005). Η δραματική αύξηση της υγειονομικής δαπάνης μπορεί να αποδοθεί στην ταχεία εξέλιξη και συχνά αλόγιστη χρήση της ιατρικής τεχνολογίας, στη γήρανση του πληθυσμού και στις ισχυρές κοινωνικές πιέσεις για παροχή βελτιωμένης υγειονομικής φροντίδας (Towse & Sussex, 2000). Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, πολλές χώρες βρέθηκαν αντιμέτωπες με χρηματοδοτικά ελλείμματα. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος περιόρισαν τους πόρους που διέθεταν σε άλλους τομείς της οικονομίας, έλαβαν μέτρα αύξησης της αποδοτικότητας των συστημάτων υγείας και το σημαντικότερο μετακύλυσαν μέρος της υγειονομικής δαπάνης σε ιδιωτικούς φορείς χρηματοδότησης (Glennester, 1997) κύρια με τη λήψη μέτρων συμμετοχής των χρηστών στο κόστος (Thomson και συν., 2003). Ο τρόπος χρηματοδότησης της υγειονομικής δαπάνης (από δημόσιες ή ιδιωτικές πηγές) αποτελεί ζήτημα υψηλής προτεραιότητας τόσο για τους οικονομολόγους της υγείας όσο και για την εκάστοτε πολιτική ηγεσία του υγειονομικού τομέα, καθώς έχει σημαντικές και οικονομικές και ηθικές προεκτάσεις (Λιαρόπουλος, 2005δ). Η υγεία ως αναγκαίο, και όχι πολυτελούς φύσεως αγαθό θα πρέπει να διανέμεται στους πολίτες ανάλογα με τις πραγματικές τους ανάγκες και όχι με βάση τη διαθεσιμότητα του εισοδήματος τους. Στη χώρα μας, η σύσταση του Εθνικού Συστήματος Υγείας το 1983 με το Ν. 1397, αποτέλεσε μέρος μιας προσπάθειας διεύρυνσης των ορίων του κοινωνικού κράτους με σκοπό την καθολική και ισότιμη παροχή υγειονομικών υπηρεσιών σε όλους τους πολίτες. Στο πλαίσιο αυτό, προβλέπονταν η αύξηση της δημόσιας δαπάνης υγείας από 4,3% του ΑΕΠ σε 5,5%. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η αύξηση των μισθών των νοσοκομειακών γιατρών κατά 250% το 1985 και η σταδιακή στελέχωση του νοσοκομειακού τομέα στα επόμενα δύο χρόνια αύξησε τη δαπάνη μόλις σε 4,4% το 1987, με διακύμανση τα επόμενα χρόνια από 3,7% το 1988 έως 4,3% το 1992 για να φθάσει το 5,1% το 2003 (Λιαρόπουλος, 2005γ, Health Data, 2003). Διαπιστώνεται, 14

λοιπόν, ότι καθόλη την εικοσαετία (1983-2003) η δημόσια χρηματοδότηση ως ποσοστό του ΑΕΠ υστερεί σε σχέση με το στόχο του 5,5% που αρχικά είχε τεθεί. Η υποχρηματοδότηση του δημοσίου τομέα σε συνδυασμό με τη ραγδαία ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα (Siskou & Gounaris, 2004) είχαν ως αποτέλεσμα την εκτίναξη της ιδιωτικής δαπάνης από 3% του ΑΕΠ το 1988, σε 4,5% του ΑΕΠ το 2003, καθιστώντας το ελληνικό υγειονομικό σύστημα ένα από τα πιο ιδιωτικοποιημένα της Ε.Ε. Παράδοξο μάλιστα είναι, ότι οι δαπάνες της θεσμοθετημένης συμμετοχής στο κόστος κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα στη χώρα μας, σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες (Thomson και συν., 2003). Σημειώνεται, ότι το μεγαλύτερο μέρος της ιδιωτικής δαπάνης αφορά σε πληρωμές των νοικοκυριών (95%) παρά σε δαπάνες της ιδιωτικής ασφάλισης (Ένωση Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδας, 2005). Αποτέλεσμα είναι η σημαντική επιβάρυνση των οικογενειακών προϋπολογισμών καθώς η υγειονομική δαπάνη απορροφά περισσότερο από το 7% των συνολικών δαπανών των νοικοκυριών (ΕΟΠ, 2005) Η σύνδεση σε μεγάλο βαθμό- της λήψης υγειονομικών φροντίδων με την καταβολή πληρωμών εκ μέρους των χρηστών εγείρει τον προβληματισμό των μελετητών αναφορικά με την ισχύ της θεμελιώδους αρχής περί ισότιμης πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας. Επιστημονικές μελέτες φανερώνουν ότι η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας στην Ελλάδα, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από το διαθέσιμο εισόδημα (Μεργκούπης, 2001). Συνεπώς, διαφοροποιήσεις στο διαθέσιμο εισόδημα, συνεπάγονται αντίστοιχες διαφορές στη δυνατότητα πρόσβασης σε διαγνωστικές και θεραπευτικές υπηρεσίες, οι οποίες με τη σειρά τους αποτυπώνονται στα αποτελέσματα υγείας (Van Doorslaer & Masseria, 2004). Η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων προαπαιτεί την ακριβή γνώση της προέλευσης της ιδιωτικής υγειονομικής δαπάνης (νοικοκυριά, ιδιωτική ασφάλιση) και της ακριβούς κατανομής των πληρωμών (συνήθων ή άτυπων) ανά τομέα περίθαλψης. Στη χώρα μας, η μη υιοθέτηση του Συστήματος Λογαριασμών Υγείας του ΟΟΣΑ (βλ. κεφ. 2), δεν επιτρέπει την ολοκληρωμένη αποτύπωση των χρηματικών ροών εντός του υγειονομικού συστήματος. 15

Στο πλαίσιο αυτό, αντικείμενο της διατριβής είναι η αναλυτική καταγραφή της προέλευσης και της κατεύθυνσης της ιδιωτικής υγειονομικής δαπάνης, ανά τομέα και υποτομέα περίθαλψης εξετάζοντας πτυχές που δεν έχουν ακόμη ερευνηθεί ικανοποιητικά. Πρόσθετοι στόχοι της μελέτης είναι: α) ο προσδιορισμός των κοινωνικών και οικονομικών χαρακτηριστικών των νοικοκυριών που είτε θέτουν φραγμούς, είτε διευκολύνουν την πρόσβαση στις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας, β) η ανάδειξη των περιοχών στις οποίες το δημόσιο σύστημα πιθανόν αδυνατεί να καλύψει (ποιοτικά και ποσοτικά) τις υφιστάμενες ανάγκες, γ) η ανάλυση της ασφαλιστικής προστασίας που προσφέρει η κοινωνική ασφάλιση (ιδιαίτερα για την κάλυψη αναγκαίων υγειονομικών δαπανών) και η στάση των χρηστών αναφορικά με την άσκηση των ασφαλιστικών τους δικαιωμάτων και δ) η διερεύνηση της δυνατότητας της ιδιωτικής ασφάλισης να άρει τις ανισότητες στην πρόσβαση σε ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας. Μεθοδολογία Για την άντληση των ζητούμενων δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ειδικά διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο στην κατασκευή του οποίου λήφθηκαν υπόψη το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό των δαπανών υγείας στις Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) καθώς επίσης και τα ερωτηματολόγια άλλων ερευνητικών προσπαθειών π.χ η έρευνα για την αξιολόγηση και την απόδοση των συστημάτων υγείας των χωρών του ΟΟΣΑ που έγινε με το συντονισμό του ΠΟΥ και στην οποία χρησιμοποιείται ερωτηματολόγιο για τη συχνότητα χρήσης των υπηρεσιών υγείας (Κυριόπουλος και συν., 2003). Στόχος ήταν, με το υπό διαμόρφωση ερωτηματολόγιο να συλλεγούν πληροφορίες για πτυχές της ιδιωτικής υγειονομικής δαπάνης που μέχρι σήμερα δεν έχουν ερευνηθεί επαρκώς. Το δείγμα της έρευνας ήταν πανελλαδικό και αποτελούνταν από 1.600 νοικοκυριά. Η μέθοδος λήψης των απαντήσεων ήταν η τηλεφωνική συνέντευξη. 16

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 17

1. ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟ ΤΟΜΕΑ 1.1 Διακρατική σύγκριση του μεγέθους της υγειονομικής δαπάνης Μετά την ταχεία αύξηση των κοινωνικών δαπανών στη δεκαετία του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η οποία καταγράφηκε στις περισσότερες χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), επήλθε περίοδος ύφεσης, απόρροια της πετρελαϊκής κρίσης του 1974, που σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ανεργία, αποτέλεσαν τις βασικές αιτίες της κρίσης του κοινωνικού κράτους πρόνοιας στο τέλος της δεκαετίας του 1970 (Μossialos και συν, 2002). Ωστόσο, οι δαπάνες υγείας, συνέχισαν την ανοδική τους πορεία σε πραγματικούς όρους και το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα αρκετές χώρες να βρεθούν αντιμέτωπες με χρηματοδοτικά ελλείμματα. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος πολλές κυβερνήσεις περιόρισαν τους πόρους που διέθεταν σε άλλους τομείς της οικονομίας, έλαβαν μέτρα αύξησης της αποδοτικότητας του υγειονομικού τομέα και το σημαντικότερο, μετακύλυσαν μέρος των συνολικών υγειονομικών δαπανών στην ιδιωτική δαπάνη (Glennester, 1997). Και στις επόμενες όμως δεκαετίες -του 1980 και στις αρχές του 1990- συνεχίστηκε όπως προκύπτει από τον Πίνακα 1.1, η ανοδική πορεία των συνολικών δαπανών υγείας στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Μάλιστα, τα τέσσερα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990 (1990-1993) παρατηρείται σημαντικά μεγαλύτερη αύξηση στις υγειονομικές δαπάνες σε σχέση με την εξαετία 1993-1998, οπότε οι περισσότερες χώρες εφάρμοσαν μέτρα συγκράτησης του κόστους, (Anell & Svarvar 1999, Hakkinen 1999, Mossialos & Le Grand 1999, Orosz & Burns, 2000), γεγονός που επιβεβαιώνεται και από το σχεδόν σταθερό ή ακόμη και συγκριτικά μικρότερο ποσοστό του ΑΕΠ που διατίθεται για την υγεία τη συγκεκριμένη περίοδο (1993-1998). Όσον αφορά την περίοδο 1998-2002 παρατηρείται δραματική αύξηση του ποσοστού του ΑΕΠ που κατευθύνεται στον υγειονομικό τομέα στις χώρες του ΟΟΣΑ ως αποτέλεσμα της ταχείας εξέλιξης της ιατρικής τεχνολογίας, της γήρανσης του πληθυσμού και των ισχυρών κοινωνικών πιέσεων απόρροια των μέτρων συγκράτησης 18

του κόστους που είχαν εφαρμόσει πολλές χώρες τα προηγούμενα χρόνια (Towse & Sussex, 2000). Τα προαναφερόμενα, σε συνδυασμό με τη χαμηλή οικονομική ανάπτυξη, οδήγησαν στην εκτίναξη των υγειονομικών δαπανών από 8,02% του ΑΕΠ το 1998 σε 8,6% του ΑΕΠ το 2002, σε αντίθεση με την περίοδο 1993-1998, κατά την οποία οι δαπάνες υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ παρέμειναν σχεδόν αμετάβλητες ήτοι 8,11 % και 8,02% του ΑΕΠ αντίστοιχα (Πίνακας 1.1). Πίνακας 1.1: Οι συνολικές δαπάνες υγείας ως % του ΑΕΠ στις χώρες του ΟΟΣΑ: 1970-2002 Χώρα 1970 1980 1990 1993 1998 2000 2001 2002 Αυστραλία 5,6 (1971) 7 7,8 8,2 8,6 9 9,1 Αυστρία 5,3 7,6 7,1 7,9 7,7 7,7 7,6 7,7 Βέλγιο 4 6,4 7,4 8,1 8,6 8,8 9 9,1 Καναδάς 7 7,1 9 9,9 9,2 8,9 9,4 9,6 Τσεχία 5 7,2 7,1 7,1 7,3 7,4 Δανία 8 (1971) 9,1 8,5 8,8 8,4 8,4 8,6 8,8 Φιλανδία 5,6 6,4 7,8 8,3 6,9 6,7 7 7,3 Γαλλία 5,4 7,1 8,6 9,4 9,3 9,3 9,4 9,7 Γερμανία 6,2 8,7 8,5 9,9 10,6 10,6 10,8 10,9 Ελλάδα 6,1 6,6 7,4 8,8 9,4 9,7 9,4 9,5 Ουγγαρία 7,7 7,3 7,1 7,4 7,8 Ισλανδία 4,7 6,2 8 8,4 8,6 9,2 9,2 9,9 Ιρλανδία 5,1 8,4 6,1 7 6,2 6,4 6,9 7,3 Ιταλία 8 8,1 7,7 8,1 8,3 8,5 Ιαπωνία 4,5 6,5 5,9 6,5 7,2 7,6 7,8 Λουξεμβούργο 3,6 5,9 6,1 6,2 5,8 5,5 5,9 6,2 Μεξικό 4,8 5,8 5,4 5,6 6 6,1 Ολλανδία 6,9 (1972) 7,5 8 8,6 8,1 8,2 8,5 9,1 Νέα Ζηλανδία 5,1 5,9 6,9 7,2 7,9 7,9 8 8,5 Νορβηγία 4,4 7 7,7 8 8,5 7,7 8,1 8,7 Πολωνία 4,9 5,9 6 5,7 6 6,1 Πορτογαλία 2,6 5,6 6,2 7,3 8,4 9,2 9,3 9,3 Σλοβακία 5,7 5,5 5,6 5,7 Ισπανία 3,6 5,4 6,7 7,5 7,5 7,5 7,5 7,6 Σουηδία 6,9 9,1 8,4 8,6 8,3 8,4 9,2 9,2 Ελβετία 5,4 7,3 8,3 9,4 10,3 10,4 10,9 11,2 Τουρκία 2,4 3,3 3,6 3,7 4,8 6,6 Ηνωμένο Βασίλειο 4,5 5,6 6 6,9 6,9 7,3 7,5 7,7 ΗΠΑ 6,9 8,7 11,9 13,3 13 13,1 13,9 14,6 μ.ο ΟΟΣΑ 5,33 7,05 7,35 8,11 8,02 8,09 8,34 8,60 Πηγή: OECD Health Data, 2004 19

Επίσης, και στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, τη δεκαετία του 1990, σημειώθηκε άνοδος στις υγειονομικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ, που αποδίδεται κύρια στην οικονομική ύφεση, παρά σε πραγματική αύξηση των δαπανών που κατευθύνονταν στον τομέα της υγείας (Huber & Orosz, 2003). Γενικά, το ύψος και η διαχρονική εξέλιξη των δαπανών υγείας φαίνεται να επηρεάζεται από το ισχύον σε κάθε χώρα σύστημα χρηματοδότησης. Όπως προκύπτει από τον Πίνακα 1.2 η μέση αύξηση των δαπανών υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ στις οκτώ χώρες με κρατικά συστήματα στο διάστημα 1988-2002 ήταν 15,5%, έναντι αύξησης 21,7% που καταγράφηκε για το ίδιο διάστημα στα συστήματα που στηρίζονταν στην κοινωνική ασφάλιση. Πιθανή εξήγηση μπορεί να είναι ότι η δημοσιονομική πειθαρχία την οποία επέβαλε η πορεία προς την ΟΝΕ στην Ε.Ε εκφράζεται πιο άμεσα όταν η χρηματοδότηση είναι απ ευθείας από κρατικούς πόρους. Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι μικτή με την έννοια ότι δεν υπάρχει υπεροχή του ενός τρόπου χρηματοδότησης απέναντι στον άλλο. Αντίθετα, το κύριο σημείο διαφοράς από όλες τις χώρες της Ε.Ε είναι η μεγάλη ιδιωτική δαπάνη (Λιαρόπουλος, 2004). Πίνακας 1.2: Η εξέλιξη των δαπανών υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ κατά το σύστημα χρηματοδότησης σε επιλεγμένες χώρες της Ε.Ε: 1988, 1996, 2002 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΚΡΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 1988 1996 2002 1988-2002 15,5 Δανία 8,8 8,3 8,8 0 Φινλανδία 7,2 7,6 7,3 1,4 Ιρλανδία 6,8 6,6 7,3 7,4 Ιταλία 7,7 7,5 8,5 10,4 Πορτογαλία 6,7 8,4 9,3 38,8 Ισπανία 6,1 7,6 7,6 24,6 Σουηδία 8,3 8,4 9,2 10,8 Βρετανία 5,9 7 7,7 30,5 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 21,7 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Βέλγιο 7,5 8,9 9,1 21,3 Γερμανία 9,1 10,9 10,9 19,8 Ολλανδία 7,7 8,3 9,1 18,2 Γαλλία 8,3 9,5 9,7 16,9 Αυστρία 7 8,3 7,7 10,0 Ελλάδα 6,6 9,6 9,5 43,9 Πηγή: Λιαρόπουλος, 2005δ 20

Τέλος, αναφερόμενοι στις πραγματικές κατά κεφαλήν υγειονομικές δαπάνες το προβάδισμα έχουν οι ΗΠΑ με $ 5267 το 2002, ποσό που είναι σχεδόν κατά 140% μεγαλύτερο από τον αντίστοιχο μ.ο των χωρών μελών του ΟΟΣΑ ($ 2.144), και δεκαπλάσιο από αυτό του Μεξικού και της Τουρκίας, που το ίδιο έτος διέθεσαν ως κατά κεφαλήν δαπάνες υγείας $ 553 και $ 446 αντίστοιχα (Εικόνα 1.1). Ωστόσο, οι υψηλότερες κατά κεφαλήν δαπάνες υγείας στις ΗΠΑ σε σχέση με την Ευρώπη, δεν συνοδεύονται και από αντίστοιχα βελτιωμένα αποτελέσματα υγείας. Για παράδειγμα ενώ ο μέσος όρος του προσδόκιμου επιβίωσης στις Ευρωπαϊκές χώρες ήταν 77,47 έτη το 2002, στις ΗΠΑ δεν ξεπερνούσε τα 77,1 χρόνια, γεγονός που επιβεβαιώνει την άποψη ότι το ύψος των υγειονομικών δαπανών επηρεάζει σε μικρό μόνο ποσοστό την κατάσταση υγείας του πληθυσμού (OECD Health Data, 2004). 6000 5000 Συνολικές κατά κεφαλήν δαπάνες υγείας σε US$ PPP ημόσιες κατά κεφαλήν δαπάνες υγείας σε US$ PPP 5267 4000 3000 2000 1000 0 2504 2220 1708 1551 2515 2931 1790 2048 1118 1022 2580 2142 1943 1470 2736 2080 2817 2212 960 1814 1079 757 2807 2357 1779 2367 2166 1639 2077 1696 931 506 3065 553 249 2618 2643 1857 1447 3083 654 2628 474 1702 698 621 1201 1646 1176 2517 2148 1994 3445 446 281 2160 1801 2364 Αυστραλία Αυστρία Βέλγιο Καναδάς Τσεχία Δανία Φιλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ισλανδία Ιρλανδία Ιταλία Ιαπωνία Κορέα Λουξεμβ. Μεξικό Ολλανδία Ν Ζηλανδία Νορβηγία Πολωνία Πορτογαλία Σλοβακία Ισπανία Σουηδία Ελβετία Τουρκία Ην Βασίλειο ΗΠΑ Εικόνα 1.1: Οι κατά κεφαλήν δαπάνες υγείας (συνολικές και δημόσιες) σε χώρες του ΟΟΣΑ, το 2002 Πηγή: OECD Health Data 2004 1.2 Η κατανομή των υγειονομικών δαπανών ανά τομέα περίθαλψης Μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ παρατηρούνται αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις στην κατανομή των υγειονομικών δαπανών ανά τομέα περίθαλψης, με κοινό πάντως τόπο σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις την αυξημένη δαπάνη για νοσοκομειακή περίθαλψη η οποία το 2001 άγγιζε κατά μέσο όρο το 38% των συνολικών δαπανών υγείας. Δεύτερη στην κατάταξη ακολουθούσε η εξωνοσοκομειακή περίθαλψη (περιελάμβανε και 21

υπηρεσίες κατ οίκον νοσηλείας) με 31%, και στη συνέχεια η φαρμακευτική η οποία περιελάμβανε και την αγορά θεραπευτικών συσκευών και υγειονομικού υλικού με 21%. Τέλος, και παρά το έντονο ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας στους τομείς της πρόληψης και της δημόσιας υγείας, οι χώρες του ΟΟΣΑ διαθέτουν κατά μέσο όρο μόλις το εναπομείναν 10% των συνολικών δαπανών υγείας, στη συλλογική φροντίδα υγείας (ανάπτυξη προγραμμάτων δημόσιας υγείας και διοίκηση του συστήματος) (Εικόνα 1.2) (Huber & Orosz, 2003). Φαρμακ. είδη και θεραπ. εξοπλισμός 21% Συλλογική φροντίδα 10% Νοσοκομειακή 38% Εξωνοσοκομει ακή 31% Εικόνα 1.2: Η κατανομή των υγειονομικών δαπανών ανά τομέα περίθαλψης στις χώρες του ΟΟΣΑ (κατά μέσο όρο) ως ποσοστό των συνολικών δαπανών υγείας το 2001 Πηγή: OECD Health Data 2004 Αξίζει ωστόσο να επισημανθεί ότι σε ορισμένες χώρες παρατηρούνται σημαντικές παρεκκλίσεις από το μέσο όρο δαπάνης ανά τομέα περίθαλψης, γεγονός που αντανακλάται και στις παρεχόμενες υπηρεσίες. Έτσι, ενώ στην Ευρώπη μόλις το 20% του πληθυσμού ηλικίας 50+ έχει υποβληθεί σε προσυπτωματικό έλεγχο για καρκίνο, στις ΗΠΑ το αντίστοιχο ποσοστό αγγίζει το 50% (Λυμπεράκη, 2005) Η έμφαση που δίδεται στις ΗΠΑ στην προληπτική ιατρική έχει ως αποτέλεσμα ο νοσοκομειακός τομέας να απορροφά λιγότερο από 30% των συνολικών δαπανών υγείας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στο Μεξικό, τη Δανία, την Ολλανδία και την Ελβετία είναι μεγαλύτερο από 45%. Επίσης, ενώ η Ουγγαρία και η Σλοβακία δαπανούν σχεδόν 40% των συνολικών δαπανών υγείας για φαρμακευτικά και θεραπευτικά προϊόντα (καθώς οι 22

υπόλοιποι τομείς είναι υποανάπτυκτοι), η Δανία, η Ελβετία και οι ΗΠΑ διαθέτουν λιγότερο από 15% των συνολικών δαπανών υγείας στο συγκεκριμένο τομέα περίθαλψης (Εικόνα 1.3), δεδομένων των υψηλών ποσοστών (από το σύνολο των υγειονομικών δαπανών) που απορροφούν οι υπόλοιποι τομείς. Μεξικό Σλοβακία Κορέα Ουγγαρία Τσεχία Ισπανία Φιλανδία Ιαπωνία Αυστρία Ιταλία Αυστραλία Δανία Γαλλία Ολλανδία Λουξεμβ Καναδάς Γερμανία Ελβετία ΗΠΑ Νοσοκομειακη Εξωνοσοκομειακή Φαρμακευτικά είδη και θεραπευτικός εξοπλισμός Συλλογική Φροντίδα Υγείας 0% 20% 40% 60% 80% 100% Εικόνα 1.3: Η ποσοστιαία σύνθεση των υγειονομικών δαπανών ανά χώρα και ανά τομέα περίθαλψης Επιπρόσθετα, όπως φαίνεται στην Εικόνα 1.4 σημαντικές διαφοροποιήσεις καταγράφονται και ως προς τις δαπάνες που διατίθενται ανά τομέα περίθαλψης σε απόλυτους αριθμούς ακόμη και μεταξύ χωρών με παραπλήσια ποσοστιαία κατανομή. Έτσι, ενώ η Ουγγαρία και οι ΗΠΑ δαπανούν περίπου το ίδιο ποσοστό για νοσοκομειακή περίθαλψη, στην πραγματικότητα λαμβάνοντας υπόψη εκτιμήσεις με χρηματικές μονάδες οι ΗΠΑ διαθέτουν 5,2 φορές περισσότερα χρήματα για το νοσοκομειακό τομέα από ότι η Ουγγαρία. Κι ακόμη, παρότι η Ουγγαρία διαθέτει 30% των συνολικών της δαπανών για φαρμακευτικά είδη και θεραπευτικά προϊόντα, συγκρινόμενη με τις ΗΠΑ όπου μόλις το 12% κατευθύνεται σε αυτόν τον τομέα, στην πραγματικότητα οι ΗΠΑ δαπανούν 2,1 φορές περισσότερα χρήματα από ότι η Ουγγαρία (για φάρμακα και θεραπευτικό εξοπλισμό). 23

Νοσοκομειακη Εξωνοσοκομειακή Φαρμακευτικά είδη και θεραπευτικός εξοπλισμός Συλλογ ικ ή Φ ρ οντίδα Υ γ είας Μεξικό Σλοβακ ία Κορέα Ο υ γγα ρ ία Τσεχία Ισπ α νία Φ ιλα νδ ία Ια π ω νία Αυστρία Ιτ α λία Αυστραλία ανία Γ α λλία Ο λλα νδ ία Λουξεμβ Καναδάς Γερμανία Ελβετία ΗΠΑ 0 1000 2000 3000 4000 5000 Εικόνα 1.4: Οι κατά κεφαλήν δαπάνες υγείας ανά τομέα περίθαλψης σε US$ PPP στις χώρες του ΟΟΣΑ, το 2001 Μάλιστα, στις ΗΠΑ η μικρή σχετικά ποσοστιαία φαρμακευτική δαπάνη, αντιστοιχεί, με χρηματικούς όρους εκτιμώμενη, στη μεγαλύτερη κατά κεφαλήν δαπάνη μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, ήτοι 673 US$ PPP, ακολουθούμενη από τη Γαλλία, τον Καναδά, την Ιταλία και τη Γερμανία οι οποίες το ίδιο έτος δαπανούσαν περισσότερα από 400 US$ PPP (Εικόνα 1.5). Στον αντίποδα βρίσκονται το Μεξικό και η Δανία όπου η κατά κεφαλήν φαρμακευτική δαπάνη δεν ξεπερνούσε τα 250 US$ PPP (OECD, 2003b). Οι υφιστάμενες διακρατικές διαφοροποιήσεις στη διαμόρφωση της συνολικής κατά κεφαλήν φαρμακευτικής δαπάνης θα πρέπει κύρια να αποδοθούν στα διαφορετικά επίπεδα τιμών και καταναλισκόμενων ποσοτήτων που καταγράφονται σε κάθε χώρα. Γενικά, οι χώρες με σχετικά χαμηλό ΑΕΠ έχουν την τάση να διαθέτουν μεγαλύτερο ποσοστό των συνολικών υγειονομικών τους δαπανών στη φαρμακευτική περίθαλψη, εν μέρει, επειδή τα εισαγόμενα φάρμακα έχουν υψηλότερα επίπεδα τιμών συγκριτικά με το χαμηλό κόστος εργασίας των εγχώρια «παραγόμενων» υπηρεσιών υγείας (νοσοκομειακή, εξωνοσοκομειακή περίθαλψη κλπ). 24

Ιδιωτική κατά κεφαλήν φαρμακευτική δαπάνη σε US$ PPP ημόσια κατά κεφαλήν φαρμακευτική δαπάνη σε US$ PPP ΗΠΑ Ελβετία Σουηδία Ισπανία Σλοβακία Μεξικό Λουξ. Ιταλία Ιρλανδία Ουγγαρία Ελλάδα Γερμανία Γαλλία Φιλανδία ανία Τσεχία Καναδάς Αυστρία 120 260 259 298 278 309 238 252 354 329 354 355 358 408 484 485 570 673 0 100 200 300 400 500 600 700 800 Εικόνα 1.5 Η δημόσια και ιδιωτική κατά κεφαλή φαρμακευτική δαπάνη σε χώρες του ΟΟΣΑ, το 2002 Πηγή: OECD Health data 2004 Πάντως, αποτελεί κοινή διαπίστωση (Mossialos & Le Grand,1999) η δυναμική και ταχέως αυξανόμενη συμμετοχή του φαρμακευτικού κλάδου στη διαμόρφωση του ύψους της συνολικής υγειονομικής δαπάνης. Μεταξύ των ετών 1992 και 2002, η ετήσια αύξηση των φαρμακευτικών δαπανών ήταν κατά μέσο όρο 1,3 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη αύξηση στο σύνολο των δαπανών υγείας (Εικόνα 1.6), αντιπροσωπεύοντας τελικά το 9% έως 37% των συνολικών δαπανών το 2002 (OECD News Release, 2004). 25

Φαρμακευτική Συνολική Κορέα Δανία Τσεχία Ιρλανδία Ολλανδία Ελλάδα Ουγγαρία Φιλανδία Σουηδία Αυστραλία Ελβετία Ιαπωνία Γερμανία Ιταλία Καναδάς Γαλλία ΗΠΑ 0,7 2,5 1,8 2 1,9 1,5 2,4 2,2 2,3 2,5 4 5,3 2,9 2,8 3,3 4,4 3,4 3,9 4,7 3,3 4,1 3,4 3,6 5,2 4,3 3,3 6 7,3 7,1 7,3 6,4 7,2 8 7,9 0 2 4 6 8 10 Εικόνα 1.6: Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των φαρμακευτικών και των συνολικών δαπανών υγείας σε χώρες του ΟΟΣΑ: 1992-2002 Πηγή: OECD Health Data, 2004 Οι παρατηρούμενες διαφοροποιήσεις στον καταμερισμό της συνολικής υγειονομικής δαπάνης θα πρέπει να αποδοθούν στις συνεχείς εξελίξεις και καινοτομίες που σημειώνονται στην ιατρική τεχνολογία, στις μεταρρυθμίσεις που λαμβάνουν χώρα όσον αφορά τις μεθόδους πληρωμής και στη συνεχή έρευνα για την εξεύρεση των πλέον αποδοτικών τρόπων κατανομής των διαθέσιμων υγειονομικών πόρων, παράγοντες που διαχρονικά αλληλεπιδρούν για την τελική διαμόρφωση του ύψους της δαπάνης ανά κατηγορία υγειονομικής φροντίδας (Huber & Orosz, 2003). 26